Parlementaire Democratie en Rechtsstaat - FESCA

samenlevingen. Ik deel deze opvatting niet. Ik kan mij evenmin vinden in de soms
al te ongenuanceerde stelling dat de kleinschaligheid van een samenleving in
belangrijke mate bepalend is voor de minder goede kwaliteit van de rechtsstaat.
Wat dit laatste betreft zijn er in de geschiedenis van de mensheid genoeg
voorbeelden te noemen van kleinschalige territoria die bloeiende beschavingen
hebben gekend omdat de burgers daar een grootheid van geest wisten te
combineren met eerder genoemde eigenschappen en factoren. Bovendien is de
omvang van een territoir een relatief begrip.
Wat is kleinschalig of grootschalig? Is er bijvoorbeeld in Nederland sprake van
een zodanige grootschaligheid dat ontwikkelingen daar als vanzelfsprekend op
basis van grootheid van geest plaatsvinden? Velen twijfelen eraan gelet op de
ontwikkelingen van de laatste maanden daar. Toegegeven moet worden dat
kleinschaligheid funest wordt wanneer zij gepaard gaat met gebrek aan grootheid
van geest, of anders gezegd, met kleinburgerlijkheid. De neerslag hiervan op een
kleinschalige samenleving is immers veel eerder en duidelijker zichtbaar en
voelbaar. Deze situatie valt helaas in onze samenlevingen nogal eens te
constateren. Dat kan echter niet louter worden verweten aan de schaal van onze
samenleving, maar veeleer aan andere factoren zoals gebrek aan plichtsbesef en
gemeenschapszin. Factoren waarover ik later zal uitweiden.
Ik ga eerst even terug naar wat wordt genoemd mentale programmering van burgers.
Het verleden van mensen en van hun samenleving speelt ongetwijfeld een rol in
hun gedrag, in hun politieke of sociale cultuur en in hetgeen zij nu als mens
beleven. Factoren als het staatkundig regime, de menselijke behandeling onder dat
regime, godsdienstige beleving, maar ook de opvoeding en vorming in het gezin of
op school kunnen stellig in min of meerdere mate bepalend zijn voor de
menselijke ontwikkeling. Maar daarmee is niet gezegd dat de mens daardoor per
definitie als het ware is geprogrammeerd of gepredestineerd tot een bepaald gedrag of
bepaalde cultuur. Gedrag en cultuur zijn immers niet statisch. Zij zijn door
verloop van tijd in opeenvolgende generaties voortdurend aan veranderingen
onderhevig, onder meer door rechtsstatelijke ontwikkelingen en door invloeden
van buiten, alsmede door beter onderwijs en betere vorming. Wat dus zogenaamd
negatief geprogrammeerd is, kan door een andere, positieve programmering ten goede
worden gekeerd.
Plichtsbesef, gemeenschapszin en verantwoordelijkheidsbesef
Hoe brengen wij die wending dan tot stand? Mijns inziens kan dat maar op één
manier gebeuren, namelijk door verhoging van het bewustzijn van meer
plichtsbesef, gemeenschapszin en verantwoordelijkheidsbesef in alle sectoren van
de samenleving: bij de burgers, de bestuurders, volksvertegenwoordigers, leiders
in ondernemingen, vakbondswezen, kerken, scholen en niet-gouvernementele
organisaties. Gebrek aan deze eigenschappen heeft desastreuse effecten op de
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 22
FESCA 24 april 2003