Parlementaire Democratie en Rechtsstaat - FESCA

Aruba, een jong-volwassen democratie
Verslag van een
forum over parlementaire democratie en rechtsstaat
FESCA
in Aruba
24 april 2003
Cas di Cultura
Oranjestad
Aruba
De FESCA,
Fundacion Estudionan Social Cristian Aruba,
is het wetenschappelijk instituut van de AVP.

Inhoudsopgave
Inleiding.......................................................................................................................3
Institutionele aspecten van de parlementaire democratie op Aruba.........................6
Mr. C.L. (Luciano) Milliard
Over het belang van de rechtsstaat voor de quality of life in de Arubaanse
samenleving...............................................................................................................11
Mr. J. (Johan) Sjiem Fat
Politieke polarisatie in een kleinschalige samenleving.............................................21
Mr. J.M. (Jaime) Saleh
Bijlage 1. Personalia van de inleiders .......................................................................26
Bijlage 2. Persbericht/samenvatting.........................................................................27
Bijlage 3. Comunicado di Prensa/resumen..............................................................31
Het e-mail adres van de FESCA is fescaaruba@hotmail.com
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 2
FESCA 24 april 2003

Inleiding
Drs. A. J. (Arjen) Alberts, voorzitter FESCA
Allereerst een hartelijk welkom aan alle aanwezigen, de inleiders van vanavond en
het publiek in het algemeen. Een speciaal welkom voor de heer Jaime Saleh, zoals
u weet ex-gouverneur van de Nederlandse Antillen en een jurist met een
onovertroffen staat van dienst, onder meer als president van het
gemeenschappelijk hof.
FESCA staat voor Fundacion Estudionan Social Cristian Aruba. Het is geen
toeval dat juist nu de FESCA bezig is met een herleving van haar activiteiten.
Binnen het vernieuwde leiderschap en de nieuwe denkbeelden van de AVP, neemt
een wetenschappelijk instituut een belangrijke plaats in.
De AVP bevindt zich na de verkiezingen van 2001 in een periode van
heroriëntatie. Verkiezingen verliezen is niet alleen teleurstellend voor mensen die
heel betrokken zijn bij hun partij. Verkiezingen verliezen is vooral vertrouwen
verliezen. Want wat is politiek anders dan het vertrouwen vragen van mensen om
namens hen invloed uit te oefenen op het landsbestuur. Als het aantal mensen dat
zijn vertrouwen aan jou geeft, afneemt, is dat voor een politieke partij een ernstige
zaak. Vertrouwen verliezen doe je niet alleen omdat je niet goed genoeg bent,
maar ook omdat een andere partij er in is of zijn geslaagd zich beter te
presenteren, of afbreuk te doen aan jouw prestatie.
Dat laatste punt, de verhouding met andere partijen, bepaalt vaak de politieke
cultuur van een land. Het is ook zo verleidelijk om je eigen positie te markeren
door steeds maar te wijzen op de fouten van de ander. Het lijkt ook zo duidelijk.
De mensen hebben wat te kiezen, want als ze voor de een zijn, zijn ze tegen de
ander. Het grote nadeel van die benadering is dat de politieke tegenstellingen
belangrijker worden dan de inhoud, en dat het politieke conflict belangrijker
wordt dan het belang van het land. We komen dan terecht in een cultuur van
polarisatie.
Ook op Aruba zien we dat terug in de politiek. De AVP wil zich losmaken uit die
heilloze cirkel. De fractieleider van de AVP Mike Eman heeft dit bij zijn intrede in
de politiek als een van zijn belangrijkste doelstellingen geformuleerd. U kunt er
zeker van zijn dat de FESCA hem hieraan zal houden. De AVP wil het verloren
vertrouwen niet terugwinnen door negatief te zijn over anderen, maar door steeds
op zoek te gaan naar waardevolle inhoud, en samenwerking te zoeken om die
inhoud te verwezenlijken.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 3
FESCA 24 april 2003

De strijd van de AVP is niet alleen een strijd voor het eigen partijbelang en de
eigen ideologie maar ook voor de kwaliteit van het politieke proces en het
politieke debat.
Aruba heeft het nodig dat we loskomen uit een politieke cultuur die teveel
polarisatie heeft en te weinig inhoud. Partijen waren en zijn teveel gericht op het
verkrijgen en behouden van de macht en te weinig op werken aan en
samenwerken voor de toekomst van Aruba.
De AVP heeft de FESCA nieuw leven ingeblazen om het wetenschappelijk
fundament te leggen voor het politieke debat, om te werken als denktank, en het
niveau van het debat te helpen verhogen.
De doelstelling FESCA en de relatie tot de AVP
Van inhoud naar wetenschap is een logische stap. Kennis, inzicht, kritische
benadering, afstand van de waan van de dag, dat zijn allemaal begrippen die
behoren bij een wetenschappelijke benadering van maatschappelijke vraagstukken.
Het is precies op dat punt dat FESCA in beeld komt. Het is precies daar dat de
nieuwe leiding van de AVP heeft besloten een belangrijk accent te leggen voor
zijn nieuwe politiek.
Bij wetenschap hoort echter onafhankelijkheid. Een instituut als FESCA kan
alleen relevante uitkomsten produceren als men zich niet laat leiden door een
partijpolitieke agenda of door opportunistische impulsen. De waarde van FESCA
laat zich dus ook niet uitdrukken door uiterlijke presentatie, maar door zijn
resultaten. Die producten van FESCA behoren van goed niveau te zijn, toetsbaar
door vriend en vijand. Niet de AVP stuurt FESCA aan. FESCA bepaalt zijn eigen
agenda, zijn eigen prioriteiten, zijn eigen bronnen en zijn eigen medewerkers.
We nodigen niet alleen mensen uit om aan FESCA-publicaties mee te werken die
behoren tot de grote AVP-familie. De discussie staat eveneens open voor mensen
met andere inzichten en opvattingen. De opdracht van de apostel Paulus,
onderzoekt alles en behoudt het goede, ziet FESCA als zijn sleutelopdracht. Met
de nieuwe leiding van de AVP ziet de FESCA het als uitdaging om die mensen
terug te winnen, die teleurgesteld waren door de politieke cultuur en het lage
niveau van het politieke debat. De positie van de FESCA kun je omschrijven als
niet van de AVP maar wel voor de AVP. De meningsvorming binnen de FESCA
staat ten dienste van het sociaal-christelijke gedachtengoed, en is in die zin
verbonden met deze partij.
Samenwerking met CDA en andere buitenlandse partners
Christen-democratische politiek is geen uitvinding op Aruba. Het is een
wereldwijde beweging. Morgen en overmorgen is hier een conferentie van de
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 4
FESCA 24 april 2003

ODCA, de christen-democraten uit Latijns Amerika. Ook in Europa is een
belangrijke christen-democratische beweging. Zoals de AVP zich breder
oriënteert, en een uitgesproken vriendschappelijke relatie onderhoudt met het
Nederlandse CDA, zo heeft ook FESCA een belangrijke band ontwikkeld met het
Wetenschappelijk Instituut van het CDA. FESCA heeft zo toegang tot bronnen
en inzichten in Nederland en in Europa. Samen met het W.I. van het CDA
worden onderwerpen onderzocht en op de agenda gezet. Trouwens, via datzelfde
W.I. onderhoudt FESCA ook een relatie met de Konrad Adenauer Stiftung, het
wetenschappelijk instituut van de christen-democraten in Duitsland, waarschijnlijk
het belangrijkste christen-democratische wetenschappelijk instituut ter wereld. Wij
zijn er niet alleen trots op dat FESCA zich in dit illustere gezelschap bevindt,
maar vooral vinden we het wezenlijk dat we zo globaal inzichten kunnen
ontwikkelen en delen ten behoeve van de gemeenschap.
Werkwijze van de FESCA
De FESCA bestaat uit een vaste kern van bestuursleden, die de werkagenda
bepalen en de lijn van de organisatie uitzetten.
Om die kern heen werkt de FESCA met deskundigen uit alle geledingen van de
samenleving, die bereid zijn op een bepaald onderwerp mee te werken aan een
studie van de FESCA. Voorbeelden van onderwerpen die wij na dat van de
parlementaire democratie gaan behandelen zijn; Aruba en de Europese integratie,
immigratie en de multiculturele samenleving, milieu en duurzame ontwikkeling.
De FESCA is een open platform. Wij verwelkomen een ieder die een bijdrage wil
leveren aan de politieke meningsvorming. Wij nodigen u dan ook uit om deel te
nemen aan het debat van vanavond, maar ook om u aan te sluiten bij onze
activiteiten.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 5
FESCA 24 april 2003

Institutionele aspecten van de parlementaire democratie op
Aruba
Mr. C.L. (Luciano) Milliard
Vanaf deze plaats wil ik de FESCA bedanken voor de uitnodiging. Een speciale
dank aan al diegenen die dag en nacht zich hebben ingezet om deze avond te
organiseren.
1. In iedere gemeenschap van mensen wordt macht uitgeoefend. Het kan ook
niet anders aangezien zonder machtsuitoefening er niet al te veel tot stand
zou worden gebracht. Een vraag die de mensheid al eeuwen bezighoudt is
rondom welke principe de macht georganiseerd dient te worden. Gaat de
machtsuitoefening uit van een centrale figuur of zijn meerdere personen bij
betrokken. Bij het zoeken naar een organisatie prinzip spelen factoren
zoals zeggenschap en doelmatigheid een rol. Een andere vraag waar men
mee heeft geworsteld en nog steeds worstelt is hoe er grenzen gesteld
kunnen worden aan de macht. De machtsbeperking, derhalve. Collectieve
ervaring heeft ons geleerd dat machthebbers geneigd zijn misbruik te
maken van hun positie. Deze karaktertrek is blijkbaar met de menselijke
natuur gegeven. Dit vraagt dus van ons om een systeem te bedenken
waarin er gehandeld kan worden en tegelijkertijd checks worden inbouwen
om de macht een halt toe te roepen.
2. De Griekse filosofen hebben ons door hun geschriften geleerd dat er in
essentie drie regeringsvormen zijn: de monarchie, de aristocratie en de
politeia (gematigde democratie). Het onderscheidend criterium is het aantal
personen dat betrokken is bij de statelijke beslissingen. Deze
regeringsvormen kennen ook een geperverteerde vorm. De tirannie, de
oligarchie en de ochlocratie (extreme democratie). De cirkel begint met de
monarchie. De monarch dient het algemeen belang. Maar er komt een
moment dat de vorst het eigenbelang laat prevaleren. Op dat moment
verwordt de monarchie tot een tirannie. Een groep van gegoede burgers
komen in opstand en zetten de vorst af, nemen de macht over en vestigen
de oligarchie die het dienen van het algemeen belang als staatsdoel
beschouwt. Ook dit groepje verlaat op gegeven moment het rechte pad. De
grote massa komt dan aan de macht en regeert in het algemeen belang.
Ook de massa kan de verleiding van het eigen belang niet weerstaan en er
ontstaat op gegeven moment een chaos. In deze situatie wordt de roep
gehoord naar de sterke man en zo is de cirkel weer rond. De zoektocht
naar de ideale regeervorm.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 6
FESCA 24 april 2003

3. Permitteer mij te putten uit die andere bron die ons westers denken zo
sterk heeft bepaald. De joods-christelijke geschriften. In het eerste boek
van Samuel vinden we het verhaal waar het volk van Israël een wijziging
van regeringsvorm wenst. Er staat: “Toen de (profeet) Samuel oud
geworden was, stelde hij zijn zonen aan als richters over Israël. Maar zijn
zonen wandelden niet in zijn wegen: zij waren op winstbejag uit, namen
geschenken aan en bogen het recht.” Dames en heren, er is niets nieuws
onder de zon. Vervolgens komen de oudsten van Israël en vragen aan de
profeet een koning over Israël te stellen. Men wil een koning hebben “als
bij de andere volken”. Een koning die het volk zal richten en haar oorlogen
zal voeren”. Vervolgens spreekt Adonai deze gedenkwaardige woorden
tegen de profeet: Luister naar het volk, in alles wat zij tot u zeggen, want
niet u hebben zij verworpen maar Mij hebben zij verworpen, dat ik geen
koning over hen zij. Nu, dan, luister naar hen, maar waarschuw hen ernstig
en zeg hun aan, hoe het optreden zal zijn van de koning die over hen
regeren zal”.
4. In onze collectieve worsteling hebben we de democratie de gouden
medaille omgehangen – tenminste voorlopig. Dit is het beste
regeringssysteem. For the time being. Dit is vooral te danken aan een denkers
zoals de Fransman Jean Jacques Rousseau die misschien als geen andere
met overtuigingskracht de zaak van de democratie heeft bepleit. Concreet
leert hij dat wij als volk een totale eenheid kunnen worden als wij ons laten
leiden door de volonté generale – de algemene wil. Dan kunnen wij met z’n
allen de wetten tot stand brengen. Kunt u zich dat voorstellen?
Honderdduizend Arubanen onder de Watapana die moeten besluiten of de
winkels in het vervolg wel of niet op Goede Vrijdag dicht moeten? Er is
veel af te dingen op de theorie van Rousseau maar het appelleert aan ons
verlangen om te kunnen handelen en het biedt de beste waarborg tegen
onderdrukking en machtsmisbruik.
5. Na deze korte tocht langs de ideeën wenden wij ons thans tot de
Arubaanse democratie. De democratie in Aruba is een interactief spel
tussen verschillende actoren: het volk (e Pueblo), het parlement, de
regering en de media. In ons constitutioneel stelsel maakt het volk om de
vier jaren de gang naar de stembus om vertegenwoordigers aan te wijzen.
Het is toe te juichen dat velen gebruik maken van hun recht om te kiezen.
Opkomstpercentages van meer dan 70% zijn Aruba niet vreemd. Dit wijst
op betrokkenheid. Hoe hoger de opkomst hoe groter de legitimatie van de
besluitvorming. Kan het volk na de stembus zich als een vermoeide draak
terug trekken op een rustige plek en gaan slapen? Het antwoord is nee. De
ervaring leert dat de burgers waakzaam moeten blijven. Ze moeten de
vinger aan de pols houden. Ze dienen tussen de verkiezingen in hun
volksvertegenwoordigers kritisch te volgen. Ook volksvertegenwoordigers
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 7
FESCA 24 april 2003

kunnen op gegeven moment het algemeen belang uit het oog verliezen. De
Arubaanse burger is niet kritisch genoeg. Hij durft niet openlijk kritiek te
leveren. Dit zou te maken hebben met de mogelijke repercussies in een
kleine samenleving. Er is dus nog ruimte voor groei. Dit bedoel ik niet
paternalistisch. Een gezonde democratie is gebaat bij een cultuur waarin
mensen vrijelijk elkaars ideeën kritisch kunnen bekijken. Een cultuur
waarin de ideeën strikt gescheiden worden van iemands persoonlijk leven.
6. De volgende speler is de Staten van Aruba. Onze constitutie zegt met
zoveel woorden dat de Staten het gehele Arubaanse volk
vertegenwoordigen. Leden van het parlement zijn er niet om bijzondere
belangen van individuen of groepen te waarborgen maar het algemene,
nationale belang. Om haar taak naar behoren te kunnen uitoefenen heeft
het parlement onafhankelijkheid en zelfstandigheid nodig. Zo is het
onderzoek van de geloofsbrieven opgedragen aan de Staten zelf. Dit
impliceert dat niet de rechter of de regering beoordelen kan of de gekozen
leden voldoen aan de vereisten inzake verkiesbaarheid. Daar gaan de Staten
zelf over. Daarnaast stelt het parlement haar eigen reglement van orde
vast. Met andere woorden, de Staten bepalen onder andere in alle
zelfstandigheid welke onderwerpen worden besproken en ook in welke
volgorde. De constitutie bepaalt ook dat de Statenleden niet vervolgd
kunnen worden voor hetgeen zij tijdens de beraadslagingen hebben gezegd.
Dit is de zogenaamde parlementaire immuniteit. Dit waarborgt een vrij
parlementair debat. Wordt er in het parlement gestemd over een zaak of
persoon dan dient dit te geschieden zonder last. Allemaal waarborgen voor
zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Maar er zijn enkele zaken die
enigszins ondermijnend werken. In eerste instantie de positie van de
voorzitter van de Staten. Het is politiek gebruik dat de positie van
voorzitter onderdeel uitmaakt van – vergeef mijn oneerbiedig taalgebruik-
de koehandel die plaatsvindt tijdens een kabinetsformatie. Engelsen
spreken van horse-trading. Dit moet toch anders. De voorzitter dient feitelijk
gekozen te worden door de Staten. Op dit moment wordt hij door de
regering benoemd bij landsbesluit. Een laatste punt dat ik wil aanroeren is
de juridische en administratieve ondersteuning van de leden der Staten.
Het moet niet zo zijn dat leden afhankelijk zijn van ondersteuning van
regeringszijde. Leden dienen ondersteund te worden door een
parlementaire ambtenaren of persoonlijke medewerkers.
7. Dames en heren, de belangrijkste punten waar het omgaat als we praten
over het parlement zijn toch de instrumenten van controle. Instrumenten
om de andere actor, de regering, te kunnen controleren. Het vragenrecht,
het interpellatierecht, de vaststelling van de begroting en het recht van
enquête. Hoe wordt in de politieke praktijk gebruik gemaakt van de
rechten? Er worden veel vragen gesteld aan bewindslieden. Vragen stellen
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 8
FESCA 24 april 2003

is iets anders dan vragen beantwoorden. Vragen kunnen gesteld worden
maar de minister moet ze wel beantwoorden en liefs binnen een redelijke
termijn. Over het begrotingsrecht hoef ik niet al te veel uit te wijden. De
deadline van 1 september wordt nooit gehaald. Het idee achter dit recht is
dat het parlement de regering machtigt tot het doen van uitgaven. In Aruba
wordt de machtiging vaak achteraf -jaren later- gegeven. Vindt het
parlement deze situatie schandalig? Mij dunkt van niet.
8. Permitteer mij in te haken op de actualiteit. De Staten zijn zich aan het
bezinnen om te komen met een bijzondere commissie van onderzoek om
allerlei zaken te onderzoeken. Indien deze commissie geen helderheid biedt
over genoemde zaken is men voornemens een parlementaire enquête te
beginnen. Zonder uitspraken te doen over de redenen en het politieke
rondom dit vraagstuk is het vanuit het oogpunt van de versterking van de
positie van het parlement en de verdere ontwikkeling van het Arubaanse
staatsrecht, toe te juichen.
9. Onlangs hebt u kunnen lezen of horen dat de liquiditeitspositie van de
overheid zorgwekkend is. Dit is niet iets van de laatste tijd.
Gezaghebbende instellingen zoals de Centrale Bank, de Rekenkamer, de
SER en het IMF wijzen jarenlang de Arubaanse regering op dit probleem.
In deze rapporten zijn de knelpunten goed geanalyseerd en werden er
mogelijke oplossingen aangedragen. Waar is het parlement? Waar is de
volksvertegenwoordiging? Dames en heren, ik ben niet bezig met
Parliament-bashing om het maar eens eigentijds te zeggen maar ik stel de
vragen die de kern van het systeem raken. Wat had het parlement moeten
doen? Waar zijn de moties gebleven die we van de parlementariërs hadden
moeten verwachten? Waarom heeft het parlement niet eensgezind
opgetreden om de regering te dwingen iets aan de situatie te doen? Of was
trouw aan de partij van meer belang? Ik kan mij niet aan de indruk
onttrekken dat dit het geval was en nog steeds is.
10. De taak van de regering is om verantwoording af te leggen over haar
beleid. Zoals Belinfante het mooi zei; geen bevoegdheid zonder
verantwoordelijkheid. Ministers dienen ongevraagd hun beleid aan het
kritische oog van het parlement te onderwerpen. Dan ontstaat het debat.
De minister wordt gewezen op de zwakke plekken van zijn beleid. Hij
verdedigt zijn positie; hij legt zijn beleid uit. In het debat komen
alternatieven naar voren die de minister niet eerder had gezien. De
kwaliteit wordt er alleen maar beter op. In de politieke praktijk van Aruba
heeft de regering het overwicht. De regering dicteert vaak het spel. In de
constitutie vinden we de vertrouwensregel. Een minister heeft het
vertrouwen nodig van het parlement om te kunnen functioneren. Wordt
het vertrouwen opgezegd dan dient de minister heen te gaan. Tot op heden
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 9
FESCA 24 april 2003

heeft het parlement dit machtig wapen niet gehanteerd. Sommigen zouden
de mening zijn toegedaan dat pas als dit gebeurt we kunnen spreken van
een volwaardig parlementair stelsel.
11. Nog enkele woorden over de media. De media worden vaak aangeduid als
de waakhond van de democratie. Zoals ik al eerder zei moet het volk de
politiek kritisch blijven volgen. De media helpen de burgers hierbij. Het
zijn radio, televisie, internet en de krant die de misstanden in de politiek
aan het licht brengt. Politici zullen alles doen om onder het kritische oog
van de media weg te kruipen of om de media te beïnvloeden. Ervaring leert
dat een gezonde democratie gebaat is bij een vrije, kritische pers. Ervaring
leert ook dat een dictatuur vaak begint met het uitschakelen van de vrije
pers. Een veel gehoorde klacht is dat de Arubaanse pers niet kritisch is.
Men volgt de regering blindelings. In ander verband heb ik deze stelling
enigszins tegen gesproken. Mijns inziens is de pers wel kritisch. Natuurlijk
is er ruimte voor meer kritiek. Van verschillende kanten heeft men laten
weten het niet met mij eens te zijn. Volgens deze en gene is de Arubaanse
pers absoluut niet kritisch.
12. Ik kom tot een afronding. Kabinetswisselingen in Aruba vinden plaats
zonder bloedvergieten. De ene partij weet dat de weg vrijgemaakt dient de
worden voor de andere. Dit wijst toch op trouw aan de democratische
traditie. Ik verkondig geen nieuw evangelie als ik zeg dat het Arubaanse
parlement zich nog in de tienerjaren bevindt. Een snelle rekensom leert dat
zij thans zeventien lentes heeft gekend. Volgend jaar wordt ze achttien. De
vraag die zich opdringt is of we over enkele maanden een volwassen
parlement kunnen verwelkomen. Misschien niet. Misschien moet je de
leeftijd van een parlement, net als bij een viervoeter, anders berekenen.
Sommigen zijn van mening dat het kind de ruimte moet krijgen om te
groeien. Anderen vinden dat het kind opgevoed moet worden. Het
probleem blijft dat tegenover macht een andere macht moet staan die
waarlijk tegenwicht kan bieden. Ook in Aruba.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 10
FESCA 24 april 2003

Over het belang van de rechtsstaat voor de quality of life in de
Arubaanse samenleving
Mr. J. (Johan) Sjiem Fat
Inleiding
Het is voor mij een eer en genoegen om names de FESCA voor U te mogen
spreken over een zo belangrijk onderwerp als de rechtstaat. Het is ook een eer om
als eenvoudig advocaat te worden voorafgegaan door een echte wetenschapper als
mijn vriend Luciano Milliard en te worden gevolgd door een man met een zo
brede maatschappelijke ervaring en een zo groot maatschappelijk aanzien als oud
president van het Hof en oud gouverneur meneer Jaime Saleh.
Anecdote
Als advocaat wil ik mijn verhaal beginnen met een klassieke anekdote uit de
advocatuur. In London was er eens een goudeerlijke zakenman, die voor het eerst
van zijn leven, en volledig ten onrechte, voor de rechter werd gesleept door een
bandiet van een tegenstander. Omdat de belangen, die op het spel stonden groot
waren, ging onze zakenman naar de beste advocaat in London, aan wie hij de zaak
toevertrouwde. Toen hij aan de advocaat vroeg wat zijn prognose voor de afloop
van de procedure was antwoordde deze:
Moraal
Well that depends, how much Justice can you afford?
Als U denkt dat de moraal van dit verhaal is dat advocaten als het om bestrijden
van onrecht gaat cynische geldwolven zijn, vergist U zich. Ik kan U verzekeren dat
de Arubaanse advocaten althans, net padvinders zijn. Altijd paraat om zwakken en
hulpbehoevenden te helpen, desnoods pro deo. De moraal van het verhaal is
echter wel dat de gerechtigheid niet uit de lucht komt vallen. Het realiseren van
rechten en het bestrijden van onrecht vereist moeite en inspanning. Ook de
handhaving van de rechtsstaat vereist moeite, inspanning en een voortdurende
waakzaamheid.
Rechtsstaat
Zuiver theoretische discussies over de rechtsstaat, waarbij in abstracto
noodzakelijke en wenselijke elementen van de rechtsstaat worden besproken, zijn
waarschijnlijk alleen voor rechtsgeleerden interessant. Dit soort discussies zijn
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 11
FESCA 24 april 2003

voor het gewone publiek vooral slaapverwekkend. Ik zal daarom proberen niet
zo’n verhaal te houden. Enige theorie is evenwel onontkoombaar en ik
verontschuldig mij bij voorbaat daarvoor.
Discussies over de rechtsstaat spreken denk ik meer tot de verbeelding wanneer
men zich afvraagt hoe het zou zijn om te leven in een samenleving, die geen
rechtsstaat is.
Wie zou Aruba willen verruilen voor een land als de voormalige Soviet-Unie, waar
onder het Soviet-regime, in de concentratiekampen in de Goelag-archipel in
Siberië miljoenen politieke gevangen zonder vorm van proces zijn opgesloten en
omgekomen?
Wie zou graag willen wonen in een land als Argentinië in de tijd van de militaire
juntas, waar duizenden studenten, journalisten, vakbondsleiders en politieke
gevangenen door de militaire dictatuur zijn vermoord en waar nog steeds getreurd
wordt om de desaperecidos.
Welke Arubaan zou liever in een land als Colombia wonen, waar al 40 jaar lang
een burgeroorlog woedt en dat op de rand van anarchie balanceert, waar guerillalegers,
drugsorganisaties, paramilitaire doodseskaders met politie en leger strijden,
waar presidentskandidaten, ministers en parlementariërs slachtoffer van
kidnappings en moordaanslagen zijn.
Je hoeft maar even stil te staan bij de vraag hoe het leven zou zijn in een dergelijk
land om te beseffen hoe belangrijk de rechtsstaat is voor de quality of life in de
samenleving en hoe gezegend wij hier op Aruba zijn. Het is ook zinvol om je af te
vragen hoe de moderne rechtsstaat tot stand is gekomen, welke historische
ontwikkelingen hebben geleid tot het ontstaan van de moderne rechtsstaat. De
geschiedenis leert dat de belangrijkste politieke vraag waar iedere samenleving mee
te maken krijgt, is wie in de samenleving de dienst uitmaakt, wie de samenleving
regeert en wie in de samenleving geregeerd worden. Dit wordt kernachtig
uitgedrukt met het welbekende adagium dat luidt: lead, follow or get out of the way.
De politieke geschiedenis toont aan dat er in wezen drie manieren zijn waarop het
probleem van de heerschappij in de maatschappij kan worden opgelost.
Anarchie
(i) als in een samenleving geen duidelijkheid bestaat over de vraag, wie in die
samenleving de baas is, wie het voor het zeggen heeft, is sprake van een anarchie,
wild west of free for all waarin iedere persoon of groep ad hoc naar de macht grijpt
en zijn wil oplegt aan de zwakkeren, die hem op een bepaald moment in de weg
staan. In een dergelijke samenleving geldt the law of the jungle oftewel het recht van
de sterkste.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 12
FESCA 24 april 2003

De grootschalige plunderingen in Irak na de val van het regime van Sadam
Hussein zijn een voorbeeld van hoe in een samenleving waar de bestaande
machtsstructuur omver geworpen wordt en er een machtsvacuum optreedt, bijna
automatisch anarchie ontstaat.
Absolute monarchie, dictatuur, politiestaat
(ii) een tweede mogelijkheid is dat er in de samenleving wel een centraal en
soeverein gezag bestaat. De geschiedenis van de nationale staat wijst uit dat het
duizenden jaren geduurd heeft voordat zich in de meeste westerse landen een
soeverein gezag kon vestigen dat de onbetwiste macht in de maatschappij naar
zich toe heeft weten te trekken. Dit nationale gezag had in het westen meestal een
monarchaal karakter, een republikeins karakter of een militair karakter. Als er
evenwel voor de onderdanen van zo’n nationale staat of land geen garanties voor
de bescherming van individuele rechten en vrijheden bestaan, is sprake van een
totalitaire regeringsvorm, van een absolute monarchie, van een militaire dictatuur,
of van een politiestaat.
Rechtsstaat
(iii) de moderne rechtsstaat is het produkt van de onvrede van burgers van
samenlevingen met totalitaire regeringsvormen. De moderne rechtsstaat is het
produkt van honderden jaren van verzet, van opstanden, van revoluties van
vrijheidsoorlogen en emancipatie-bewegingen, die allen waren gericht tegen
politieke overheersing en onderdrukking van totalitaire regeringen. In deze strijd
zijn waarbij ontelbare liters bloed vergoten en ontelbare mensenlevens
opgeofferd.
De moderne rechtsstaat is het produkt van het bij de mensheid, door bittere en
bloedige ervaringen gegroeide besef, dat de enige garantie voor de bescherming
van de rechten en vrijheden van het individu in de samenleving ligt in een
systeem, waarbij de macht van de staat wordt beperkt en gecontroleerd middels
een systeem van checks and balances, een systeem van machtenscheiding, de trias
politica, die de staatsmacht opdeelt in:
• uitvoerende macht
• wetgevende macht, en
• rechterlijke macht
De rechtsstaat kenmerkt zich door een systeem van rechtsregels met het doel de
uitoefening van maatschappelijke en politieke macht te onderwerpen aan regels en
normen, om de burger te beschermen tegen politieke overheersing en
onderdrukking, die inbreuk maakt op de rechten en vrijheden van het individu.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 13
FESCA 24 april 2003

Dit idee van de rechtsstaat wordt in het Engels aangeduid met de term the rule of
law.
Met behoorlijke waarborgen omklede procedures
Dit soort rechtsregels, die te vinden zijn in verdragen, grondwetten en nationale
wetgeving zijn uiteraard alleen maar het begin van de rechtsstaat. Voor een goed
functioneren van de rechtsstaat zijn natuurlijk ook van fundamenteel belang, met
behoorlijke waarborgen omklede procedures, waarin de burger zijn rechten kan
realiseren, door vermeende schending van zijn rechten en vrijheden aan de
onafhankelijke rechter voor te leggen.
Centrale gedachte van de rechtsstaat is dat de burger ten alle tijde toegang tot de
onafhankelijke rechter moet hebben om rechtsbescherming te zoeken tegen
overheidshandelen en dat de rechter als enige staatsorgaan bevoegd is om een
bindend oordeel te vellen over de rechtmatigheid van overheidshandelen.
Algemene rechtsbeginselen; ongeschreven recht
Een belangrijke ontwikkeling daarbij is dat de beoordelingsruimte voor de rechter
de afgelopen jaren steeds ruimer is geworden omdat de rechter, behalve op grond
van wettelijke regels, hoe langer hoe meer geroepen wordt om op grond van
algemene rechtsbeginselen, zoals de redelijkheid en billijkheid en de algemene
beginselen van behoorlijk bestuur, te oordelen over rechtsschendingen. Het
inzicht is namelijk gegroeid dat het onmogelijk is om alle mogelijke situaties, die
zich in de toekomst ooit zouden kunnen voordoen expliciet in de wet te regelen
en dat het daarom nodig is om de rechter gereedschap te geven om aan de burger
rechtsbescherming te verlenen tegen handelen van de overheid, dat weliswaar niet
in strijd met de letter van de wet is, maar, gelet op de bijzondere omstandigheden
van het geval, ontegenzeggelijk onredelijk of onbehoorlijk.
Maatschappelijk klimaat
Een modern rechtssysteem en met behoorlijke waarborgen omklede procedures,
zijn echter slechts de minimum infrastructuur van de rechtsstaat. Lang niet iedere
schending van individuele rechten en vrijheden kan immers effectief bestreden
worden in een procedure.
Soms kan de veel machtiger overheid zich een uitputtingsslag met een burger
permitteren waarbij de burger, ook al kan hij in theorie honderd procedures
starten tegen het onrecht dat hem wordt aangedaan, om praktische overwegingen
gedwongen is de handdoek in de ring te gooien. Soms ontbreekt het de burger aan
bewijsmateriaal om zijn gelijk aannemelijk te maken, zodat een procedure hem om
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 14
FESCA 24 april 2003

die reden niet helpen kan. Gelijk hebben is in een procedure nu eenmaal niet
hetzelfde als gelijk krijgen. Soms durft de burger, die zich in een van de overheid
afhankelijke positie bevindt, uit vrees voor represailles, zijn rechten niet geldend
te maken. Er kunnen kortom duizend en een redenen zijn waarom de normale
instrumenten van rechtsbescherming geen oplossing bieden tegen
rechtsschendingen.
Een goed functioneren van de rechtsstaat vereist daarom behalve een modern
rechtssysteem en deugdelijke procedures, ook een maatschappelijk klimaat dat
doordrongen is van het besef van het belang van de rechtsstaat voor de
bescherming van individuele rechten en vrijheden, een klimaat dat uitnodigt tot
een vrije onbekommerde uitoefening van deze rechten en een klimaat dat blijk
geeft van respect voor en vertrouwen in de instituten van de rechtsstaat.
Bestuurders hebben daarbij een voorbeeldfunctie en burgers en organisaties met
kennis van zaken op rechtsstatelijk terrein, de pers, de intelligentsia, hebben de
verantwoordelijkheid om zonodig de gemeenschap voor te lichten over het belang
van de rechtsstaat en stelling te nemen tegen aanslagen op de rechtsstaat en
individuele rechten en vrijheden.
Staat van de rechtsstaat op Aruba
Aruba scoort gelukkig hoog voor wat betreft rechtssysteem, met deugdelijke
waarborgen omklede procedures en onafhankelijkheid en integriteit van de
rechterlijke macht.
Garanties voor rechtsstaat ex Artikel 43 Statuut
Van bijzonder belang zijn de garanties, die voortvloeien uit het feit dat Aruba de
politieke onafhankelijkheid bespaard is gebleven en nog steeds deel uitmaakt van
het Koninkrijk. Artikel 43 van het Statuut garandeert dat de deugdelijkheid van
bestuur en de bescherming van de individuele rechten en vrijheden door het
Koninkrijk gewaarborgd zullen worden, als Aruba of de Nederlandse Antillen
daarin zelf tekort schieten. De ervaringen op Curaçao op 30 mei 1969 en meer
recent de ondercuratelestelling van het eilandsbestuur op St. Maarten, wijzen uit
dat een dergelijk tekortschieten zich in de Antilliaanse geschiedenis reeds heeft
voorgedaan en dus niet denkbeeldig is.
De ervaringen in Indonesië, Suriname en tal van andere ex-kolonies in Afrika en
Zuid-Amerika wijzen uit dat politieke onafhankelijkheid vaak geleid heeft tot
vestiging van militaire dictaturen en politiestaten, die in bruutheid en wreedheid
voor geen enkele totalitaire staat onderdoen, in plaats van de heilstaat die de
nationalisten in deze landen aan het begin van de onafhankelijheid verwachtten.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 15
FESCA 24 april 2003

Conclusie: Aruba beschikt met andere woorden ontegenzeggelijk over een aantal
belangrijke voorwaarden voor realisering en handhaving van de rechtsstaat. Het
ontbreken van volledige politieke onafhankelijkheid is in dat opzicht van
levensbelang.
Verontrustende maatschappelijke, politieke ontwikkelingen met betrekking tot de
rechtsstaat
Voor wat betreft het maatschappelijk en politiek klimaat zijn er op Aruba met
betrekking tot de rechtsstaat echter een aantal verontrustende ontwikkelingen
waar te nemen, die niet anders dan als regelrechte aanslagen op de rechtsstaat
gekwalificeerd kunnen worden. Laat mij enkele daarvan aan de kaak stellen. Het
gaat mij daarbij vooral om de mentaliteit, die hieruit spreekt met betrekking tot
de rechtsstaat, niet om de voorbeelden op zichzelf.
Aantijgingen aan het adres van de rechterlijke macht
Het is verontrustend dat leden van de regering in sommige gevallen waarin door
de rechter vonnissen worden gewezen, die niet naar de wens van de betrokken
bewindslieden zijn, er niet voor terugdeinzen om de rechter, die zo een vonnis
wees, persoonlijk aan te vallen en te beschuldigen van partijdigheid en gebrek aan
integriteit.
Het is duidelijk dat dit soort aanvallen op de onpartijdigheid en integriteit van de
rechterlijke macht niet bevorderlijk zijn voor een behoorlijke ambtsuitoefening,
aangezien het verschoond blijven onbehoorlijke druk en pressie een absoluut
vereiste is om ongestoord en onbevangen het zo moeilijke werk van rechter te
kunnen doen. Ook leiden dit soort aantijgingen tegen de rechterlijke macht tot
ondermijning van het maatschappelijk gezag en respect voor dit ambt, dat
noodzakelijk is voor een goed functioneren van de rechtsstaat.
Onze bestuurders geven op dit punt blijk van een volslagen gebrek aan
verantwoordelijkheidsbesef en van miskenning van hun voorbeeldfunctie. Voorts
geven zij blijk van kortzichtigheid, omdat een rechterlijke macht, die buigt voor
politieke druk van de machthebbers van het ogenblik, de grootste nachtmerrie
denkbaar voor iedere burger in de samenleving is, maar vooral voor politici, die
toevallig niet aan de macht zijn. Het spreekwoord wie een kuil graaft voor een ander
valt er zelf in lijkt mij hier zeer toepasselijk.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 16
FESCA 24 april 2003

Vervolging van politieke tegenstanders
Een andere ontwikkeling, die zorgelijk is, is dat er op Aruba momenteel een
klimaat bestaat, waarbij campagnes van regeringszijde om politieke tegenstanders
te vervolgen zonder schaamte en zelfs met trots worden gepresenteerd en
uitgevoerd.
De waarheidscommissie is wat dat betreft een absoluut dieptepunt. Een
commissie zonder constitutionele en wettelijke basis of bevoegdheden, bemand
door tegenstanders van de vorige regering, met de taak uitsluitend projecten van
de vorige regering te onderzoeken, terzake strafrechtelijke overtredingen en
ambtsmisdrijven, en daarover rapport uit te brengen.
Als men het onder het mom van bestrijding van corruptie al nodig vindt een
dergelijke commissie in te stellen, is de eerste vraag natuurlijk waarom alleen de
waarheid met betrekking tot projecten van de vorige regering onderzocht moeten
worden en waarom de projecten van de vorige kabinetten Oduber buiten schot
blijven. De tweede vraag is waarom onderzoek naar strafbare feiten en
ambtsmisdrijven niet wordt overgelaten aan de organen, die daarvoor wel
wettellijke bevoegdheden bezitten, zoals het Openbaar Ministerie en de
landsrecherche.
Voorts was de commissie nagenoeg volledig samengesteld uit mensen, die ernstige
conflicten en botsingen hebben gehad met de vorige regering, dan wel
uitgesproken tegenstanders waren van de vorige regering. Als men een onpartijdig
onderzoek op touw wil zetten, dan is dit zeker niet de manier om de schijn van
partijdigheid te vermijden.
Deze commissie brengt na haar installatie op basis van een eenzijdig onderzoek
een oppervlakkig rapport uit, waarbij naam en reputatie van oud-ministers en tal
van particulieren door het slijk worden gehaald middels ernstige
verdachtmakingen en beschuldigingen. Twee aannemers, die door de
waarheidscommmissie werden beschuldigd van onregelmatige zakkenvullerij en
daarmee geen genoegen namen (Herbert Croes en Frank Sand & Heavy
Equipment NV) kregen van de Kort Geding rechter dan ook gelijk voor wat
betreft hun klacht over onzorgvuldigheid van het onderzoek van de
waarheidscommissie.
Vervolgens wordt strafrechtelijk aangifte gedaan tegen ondermeer diverse
voormalige bewindslieden en wordt het Openbaar Ministerie verzocht om tot
vervolging over te gaan. Zijdens de waarheidscommissie is ook het OM van
partijdigheid beschuldigd, omdat men nog geen strafvervolging heeft ingesteld
naar aanleiding van het rapport van de commissie.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 17
FESCA 24 april 2003

Een lid van de commissie ging zelfs zover dat hij voorstelde Aruba een provincie
van Nederland te maken, omdat hij volstrekt geen vertrouwen meer heeft in de
Arubaanse Justitie. Een naief voorstel overigens, dat de politieke ontwikkeling van
de Antillen en Aruba gedurende de afgelopen 200 jaar, die blijk geeft van een
voortdurend, steeds sterker streven naar autonomie, volledig miskent.
Daarna krijgen diverse voormalige bewindslieden, waaronder oud minister
president Henny Eman en oud-minister van financiën Tico Croes, niet
gespecificeerde, niet onderbouwde, civiele aansprakelijkheidsstellingen voor
tientallen miljoenen florins aan hun broek.
Henny Eman wordt bijvoorbeeld verweten dat de door het Land Aruba in
Amerika gevoerde civiele procedure over de race track verloren is en hij wordt
tussen neus en lippen door persoonlijk voor de schade ad US$ 20.000.000,-
aansprakelijk gesteld. Oud minister van financiën Tico Croes krijgt een
schadeclaim van tientallen miljoenen florins aan zijn broek omdat de bouwkosten
van de renovatie van het Radisson hotel het oorspronkelijk geraamde budget
hebben overschreden.
Oud AVP-parlementarier en oud-Serlimar (de overheidsreinigingsdienst) directeur
Gaby Werleman, krijgt een claim van ca. AFL 7.000.000,-- wegens beweerdelijk
door Aruba Bonita NV, de nv waar de vorige regering de activiteiten van de
vuilophaaldienst Serlimar in wilde onderbrengen, niet afgedragen belasting aan
zijn broek, hoewel hij bij het aantreden van de nieuwe regering onmiddellijk op
non actief is gesteld en Aruba Bonita NV is opgedoekt. Werleman was niet eens in
staat om de belastingen, waarvoor hij aansprakelijk is gesteld, af te dragen.
Deze acties, hebben nog niet hebben geleid tot enige strafrechtelijke vervolging of
civielrechtelijke veroordeling, maar zijn uiteraard funest voor een behoorlijk
functioneren van de democratie en de rechtsstaat.
Natuurlijk vereist deugdelijkheid van bestuur dat strafbare feiten vervolgd moeten
worden en onrechtmatig veroorzaakte schade verhaald moet kunnen worden. Het
lichtvaardig en onzorgvuldig beschuldigen, aansprakelijk stellen en trachten te
doen vervolgen van politieke tegenstanders moet echter ten sterkste veroordeeld
worden.
De vervolging van politieke tegenstanders is de doodsteek voor de democratie en
rechtsstaat, omdat juist ten aanzien van politieke tegenstanders, de grootst
mogelijke zorgvuldigheid, due process en onpartijdigheid betracht dienen te
worden. Het vervolgen en intimideren van politieke tegenstanders zijn totalitaire
praktijken, die thuishoren in een politiestaat en niet in een democratische
rechtsstaat. Vervolging van politieke tegenstanders kan alleen maar leiden tot
corruptie van het politieke proces, omdat het de vrije deelname aan dat proces
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 18
FESCA 24 april 2003

verstoort. Je vraagt je ook af hoeveel goed geschoolde, capabele Arubanen onder
deze omstandigheden in de politiek zouden willen gaan, in plaats van te kiezen
voor de veel veiligere en lucratievere privé-sector.
Het is verbijsterend dat de bestuurders, die menen er goed aan te doen hun
politieke tegenstanders op een dergelijke manier te vervolgen, niet beseffen
hoeveel schade zij Aruba daarmee berokkenen en dat zij, als het politieke tij zich
keert en de geest eenmaal uit de fles is, in de toekomst zelf het slachtoffer kunnen
worden van dit soort verwerpelijke praktijken.
Orde van advocaten
Verwijten aan het adres van de bestuurders zijn echter maar een kant van het
verhaal. Ik wil ook de hand in eigen boezem steken door kritiek op een
organisatie, waar ik zelf lid van ben, te leveren, te weten de Orde van Advocaten.
De Orde is de organisatie, die bij uitstek deskundig en gezaghebbend is ten
aanzien van rechtsstatelijke issues. Zij zou als eerste voorlichting moeten geven en
stelling moeten nemen tegen aanslagen op de rechtsstaat. In de praktijk zwijgt de
Orde meestal als het graf en wordt haar taak vaak waargenomen door leiders van
vakbonds- en werkgeversorganisaties, zoals recentelijk in gevallen waarin de
rechterlijke macht werd beschuldigd van partijdigheid. Waarom?
Omdat de Orde intern geen consensus kan bereiken in zaken waarin de politiek
haar grenzen overschrijdt en de rechtsstaat ondermijnt. Omdat een meerderheid
van de Orde uit vrees voor represailles geen stelling durft te nemen tegen de
politiek in zaken waarin de politiek zonder enige vrees de rechtsstaat en haar
instellingen met voeten treedt. Ik kan deze houding alleen maar kwalificeren als
lamlendig, stupide en op lange termijn funest voor de Orde zelf, die immers voor
wat betreft de beroepsuitoefening van haar leden, volledig afhankelijk is van een
een goed functionerende rechtsstaat. Dit is nog erger dan het graven van een kuil
voor een ander waar je per ongeluk zelf in valt. De Orde graaft hier regelrecht een
kuil voor zichzelf.
Conclusie over de staat van de rechtsstaat
Hoewel de positie van Aruba in het Koninkrijk, het moderne rechtssysteem en de
onafhankelijke rechterlijke macht belangrijke garanties bevatten voor de
handhaving van de rechtsstaat bevatten, valt er aan het maatschappelijk en politiek
klimaat, dat evenzeer nodig is voor een goed functioneren van de rechtsstaat, veel
te verbeteren.
Wat Aruba vooral nodig heeft is een mentaliteitsverandering met betrekking tot
het grote belang van de rechtsstaat voor de quality of life van iedere burger in de
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 19
FESCA 24 april 2003

samenleving en een groter besef van het enorme gevaar dat schuilt in aanslagen op
de rechtsstaat.
Ik hoop dat onze bestuurders en burgers zich hier beter van bewust worden en
dat de samenleving krachtig stelling zal nemen tegen bestuurders die de
rechtsstaat en daarmee de individuele rechten en vrijheden van de Arubaanse
burger, ondermijnen.
Slot
Laat mij eindigen zoals ik begonnen ben met een onderwerp uit de advocatuur.
Zoals U weet zijn de Amerikanen dol op lawyer jokes, die meestal de advocaten in
een kwaad daglicht stellen. Ik kan als advocaat weinig waardering opbrengen voor
dit soort grappen. Een voorbeeld is die van de advocaat, die samen met een
dominee een rabbi en een priester bij de hemelpoort komt. De advocaat wordt
met geweldig eerbetoon van Onze Lieve Heer en alle heiligen en engelen
ontvangen en door een erehaag via de hoofdingang binnegehaald, terwijl de
dominee, priester en rabbi door een zijdeur naar binnen worden geloodst. Als zij
zich de volgende dag bij Onze Lieve Heer beklagen over deze ongelijke
behandeling antwoordt hij: “dominees, rabbis en priesters daar hebben wij er hier
in de hemel duizenden van, maar dit was de eerste advocaat, die wij ooit hebben
toegelaten”. Daarom vond ik het hartverwarmend om laatst een lawyer joke te
horen, die voor de verandering de nobele kanten van het karakter van de advocaat
benadrukt.
Why is it legally required to bury lawyers at 20 feet in the ground and ordinary people
only at 5 feet? Because deep, deep down lawyers are really good people.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 20
FESCA 24 april 2003

Politieke polarisatie in een kleinschalige samenleving
Mr. J.M. (Jaime) Saleh
Inleiding
Het thema van vanavond gaat over democratie. Democratie, rechtsstaat en
gezonde democratische cultuur klinken ons als vanzelfsprekend in de oren. Zo
vanzelfsprekend zijn zij echter niet. De ervaringen in vele landen laten zien hoe
moeilijk het is democratische beginselen te verwezenlijken. Soms is er in naam
sprake van een democratie, maar de praktijk geeft een beeld van grote
tekortkomingen. Democratie is dus geen gift die wij vanzelf ontvangen. Zij moet
dagelijks worden verdiend en vernieuwd. Dat geldt in het bijzonder voor landen in
ontwikkeling, waartoe Aruba en de Nederlandse Antillen ook behoren. Ik zeg dit
met zoveel nadruk omdat ons democratische staatsbestel relatief vrij jong is en
nog niet op alle fronten stevig wortel heeft geschoten. Juist in jonge democratieën
is het van belang dat burgers geëngageerd en wakker blijven. Als burgers in slaap
vallen, gaat er van alles aan hen voorbij. Bij het wakker worden, blijken er zich in
de samenleving alle mogelijke negatieve ontwikkelingen te hebben voorgedaan die
moeilijk te keren vallen. Vandaar dat publieke, openhartige en serieuze debatten
over de ware, diepere betekenis van een levendige democratie verfrissend kunnen
werken. Ook politieke partijen hebben hierin een belangrijke rol te vervullen.
Daartoe is het goed een wetenschappelijk instituut – zoals in dit geval de FESCA
- te hebben dat uitgangspunten in objectieve, rationele en voor het publiek
begrijpelijke en duidelijke vorm formuleert en aanzet geeft voor de concretisering
in de politieke praktijk.
Voorwaarden voor ware democratie
We constateren dus dat de rechtsstaat geen vanzelfsprekende zaak is. Het is een
kwestbare rechtsvorm die zowel van binnenuit als van buitenaf kan worden
verziekt. Het vereist eigenschappen als redelijkheid en prudentie van burgers en
overheid. Er moet sprake zijn van factoren, zoals een zekere mate van
maatschappelijke en culturele homogeniteit, een wijdverbreide participatie in
onderwijs en cultuur, alsmede een relatief hoog niveau van wederzijdse tolerantie
bij conflicten en van consensus over een aantal basisbeginselen van de rechtsstaat.
Kleinschaligheid en fragmentatie: confrontatie en polarisatie
Van de samenlevingen van Aruba en de Nederlandse Antillen wordt weleens
gezegd dat die door het koloniale en slavernijverleden zodanig mentaal en
cultureel geprogrammeerd, gesegmenteerd en gefragmenteerd zijn dat
verschijnselen als confrontatie en polarisatie welhaast inherent zijn aan deze
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 21
FESCA 24 april 2003

samenlevingen. Ik deel deze opvatting niet. Ik kan mij evenmin vinden in de soms
al te ongenuanceerde stelling dat de kleinschaligheid van een samenleving in
belangrijke mate bepalend is voor de minder goede kwaliteit van de rechtsstaat.
Wat dit laatste betreft zijn er in de geschiedenis van de mensheid genoeg
voorbeelden te noemen van kleinschalige territoria die bloeiende beschavingen
hebben gekend omdat de burgers daar een grootheid van geest wisten te
combineren met eerder genoemde eigenschappen en factoren. Bovendien is de
omvang van een territoir een relatief begrip.
Wat is kleinschalig of grootschalig? Is er bijvoorbeeld in Nederland sprake van
een zodanige grootschaligheid dat ontwikkelingen daar als vanzelfsprekend op
basis van grootheid van geest plaatsvinden? Velen twijfelen eraan gelet op de
ontwikkelingen van de laatste maanden daar. Toegegeven moet worden dat
kleinschaligheid funest wordt wanneer zij gepaard gaat met gebrek aan grootheid
van geest, of anders gezegd, met kleinburgerlijkheid. De neerslag hiervan op een
kleinschalige samenleving is immers veel eerder en duidelijker zichtbaar en
voelbaar. Deze situatie valt helaas in onze samenlevingen nogal eens te
constateren. Dat kan echter niet louter worden verweten aan de schaal van onze
samenleving, maar veeleer aan andere factoren zoals gebrek aan plichtsbesef en
gemeenschapszin. Factoren waarover ik later zal uitweiden.
Ik ga eerst even terug naar wat wordt genoemd mentale programmering van burgers.
Het verleden van mensen en van hun samenleving speelt ongetwijfeld een rol in
hun gedrag, in hun politieke of sociale cultuur en in hetgeen zij nu als mens
beleven. Factoren als het staatkundig regime, de menselijke behandeling onder dat
regime, godsdienstige beleving, maar ook de opvoeding en vorming in het gezin of
op school kunnen stellig in min of meerdere mate bepalend zijn voor de
menselijke ontwikkeling. Maar daarmee is niet gezegd dat de mens daardoor per
definitie als het ware is geprogrammeerd of gepredestineerd tot een bepaald gedrag of
bepaalde cultuur. Gedrag en cultuur zijn immers niet statisch. Zij zijn door
verloop van tijd in opeenvolgende generaties voortdurend aan veranderingen
onderhevig, onder meer door rechtsstatelijke ontwikkelingen en door invloeden
van buiten, alsmede door beter onderwijs en betere vorming. Wat dus zogenaamd
negatief geprogrammeerd is, kan door een andere, positieve programmering ten goede
worden gekeerd.
Plichtsbesef, gemeenschapszin en verantwoordelijkheidsbesef
Hoe brengen wij die wending dan tot stand? Mijns inziens kan dat maar op één
manier gebeuren, namelijk door verhoging van het bewustzijn van meer
plichtsbesef, gemeenschapszin en verantwoordelijkheidsbesef in alle sectoren van
de samenleving: bij de burgers, de bestuurders, volksvertegenwoordigers, leiders
in ondernemingen, vakbondswezen, kerken, scholen en niet-gouvernementele
organisaties. Gebrek aan deze eigenschappen heeft desastreuse effecten op de
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 22
FESCA 24 april 2003

geestelijke, sociale en economische ontwikkeling van een samenleving, maar ook
en vooral op de kwaliteit van het democratisch staatsbestel en van het openbaar
bestuur. Of deze samenleving groot of klein is, is daarbij nauwelijks relevant. Wat
wel relevant is, is de aanwezigheid van een fundamentele consensus betreffende
de grote beginselen waarop de samenleving en het staatsbestel zijn gebouwd en
die men regime-waarden pleegt te noemen, namelijk solidariteit, toekomstgerichtheid
en verantwoordelijkheid. Er moet dus sprake zijn van een zekere graad van
homogeniteit van de politieke cultuur: dat wil zeggen het voor een samenleving
specifieke patroon van opvattingen en oriëntaties met betrekking tot politieke
objecten, personen en processen. Onnodige polarisatie en confrontatie passen
niet in deze rij. Deze werken namelijk contra-productief en zijn op termijn zelfs
desastreus. Zij brengen de burgers in verwarring, frusteren de nodige
besluitvorming en verlammen in feite de samenleving.
Spanningen in democratische basisstructuren
Voor de leefbaarheid van de democratie is het dus van belang een noodzakelijk
evenwicht te vinden in een goede dosering van alle componenten van met name
de politieke cultuur. Wanneer er teveel en te regelmatig spanningen optreden in de
vereiste consensus betreffende genoemde waarden, hebben wij als samenleving
een groot probleem. Waarin bestaan die spanningen veelal?
In de eerste plaats doen zich spanningen voor in de verdeling van taken tussen de
overheid en de burgers. De overheid moet slechts taken tot zich nemen die
noodzakelijk zijn voor een behoorlijk en verantwoordelijk bestuur van het land.
Voor een leefbare democratie is dus voldoende betrokkenheid en participatie van
de burgers nodig, maar aan de overheid moet ook voldoende ruimte worden
gelaten om haar staatstaken met de nodige daadkracht en naar behoren uit te
voeren.
Er kunnen ook spanningen ontstaan in de aard van de betrokkenheid van de
burgers. Enerzijds zijn de burgers uit op resultaten en voor hen tastbare
voordelen; anderszijds moet er ook een zekere mate van affectieve verbondenheid
en identificatie van de burgers zijn met hun politieke leiders en instituties. Een
gezond evenwicht tussen beide kan ervoor zorgen dat de burgers enerzijds door
de veelheid en diversiteit van eisen het systeem niet overbelasten en dat zij
anderszijds elk engagement met het politieke leven verliezen en nonchalant gaan
staan tegenover machtsmisbruik en politieke manipulatie.
De belangrijkste spanning bestaat tussen solidariteit en polarisatie van
tegenstellingen in de samenleving. Pluralisme en tegenstellingen komen in elke
democratie voor. Democratie wordt en blijft slechts mogelijk op voorwaarde dat
deze tegenstellingen voldoende worden getemperd door hogere, overkoepelende
houdingen van verantwoordelijkheid, solidariteit, plicht en gemeenschapszin en
door een globale loyaliteit van alle of veruit de meeste burgers die wortelt in het
geloof in het democratisch staatsbestel.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 23
FESCA 24 april 2003

Opvallend is dat bij de bevolking van de Nederlandse Antillen de gedachte leeft
dat er op Aruba veel minder polarisatie is dan in de Antillen, dat er in de
Arubaanse samenleving meer eensgezinde, nationale gevoelens bestaan en dat dit
de oorzaak is van de economische vooruitgang op Aruba. In Aruba zelf worden
echter de politieke tegenstellingen breed uitgemeten. Er wordt hier voortdurend
geklaagd over de grote mate van politieke polarisatie. De samenleving zou er
zodanig verpolitiekt zijn dat het hele leven politiek wordt bepaald. Ik denk dat er
in zoverre niet zoveel verschil is tussen de beide samenlevingen. Het is overigens
nagenoeg inherent aan samenleving in ontwikkeling. De overheid speelt in die
samenlevingen een (te) grote rol, omdat de burgers zich al te afhankelijk stellen
van de overheid. Voor het minste geringste doet men een beroep op de overheid.
In zoverre is de burger een passieve burger die alleen uit is op de voordelen die de
staat te bieden heeft. Het is de calculerende burger en die interesseert zich enkel
voor zijn individueel belang. Deze houding doet het staatsburgerschap
verbrokkelen in een veelheid van sociale groeperingen die bepalen voor welke
voordelen zij al of niet in aanmerking komen. Het is met name deze fragmentatie
in particuliere belangen die polarisatie oproept en die moet worden tegengegaan.
Door deze fragmentatie gaan de vereiste solidariteit en consensus over de eerder
genoemde basisvoorwaarden van de democratie verloren. Dat dat anders kan, is
aangetoond door het feit dat Aruba een enorme toeristische ontwikkeling tot
stand heeft gebracht, waar de Antillen en andere eilanden in het Caraibisch
gebied jaloers op kunnen zijn. De energie van solidariteit en nationaal gevoel die
daarin is gestoken, zou met evenveel daadkracht en consistentie moeten worden
gestoken in de bevordering van zo’n belangrijke zaak als de kwaliteit van het
staatsbestel en van het openbaar bestuur. Op dit gebied laten veel burgers en
overheden het helaas al te vaak afweten. Door de al te afhankelijke houding van
de burgers jegens het politieke bestuur, doen politieke partijen al het mogelijke
om de gunst van burgers te verkrijgen om haar positie te handhaven. De burgers
hebben hierdoor feitelijk een belangrijke troef in handen. Zij kunnen namelijk bij
verkiezingen zorgen voor de keuze van integere, kundige en voor hun taak
geschikte bestuurders. Op die manier kunnen zij ook in beginsel de kwaliteit van
het bestuur bepalen. Ik weet dat dat in de praktijk niet altijd zo werkt omdat de
keuze van bestuurders afhankelijk is van allerlei andere partijpolitieke factoren.
Toch staat de burger daar niet helemaal machteloos tegenover. Blijkt zijn
aanvankelijk keuze te hebben geleid tot ondeugdelijk bestuur, kan hij deze bij een
volgende verkiezing nog altijd corrigeren. Helaas maakt de calculerende burger
niet altijd genoeg en goed gebruik van deze bevoegdheid. Hij laat zijn keuze
namelijk niet bepalen door objectieve kwaliteitsnormen, maar al calculerend veel
meer door zijn persoonlijke gevoelens van onvrede. Populistische politici kunnen
hier gebruik van maken door de burger allerlei zaken voor de spiegelen die zij
noch technisch noch financieel-economisch kunnen waarmaken. Burgers raken
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 24
FESCA 24 april 2003

hierdoor in de war. Maar ook hier geldt dat de kwaliteit van de democratische
rechtsstaat mede wordt bepaald door het plichtsbesef en verantwoordelijkheidsgevoel
van de burgers en van de normen van kwaliteit die zij stellen aan hun
bestuurders. Mijn stelling is dus dat machtsmisbruik, gebrek aan integriteit en
onbehoorlijk bestuur een vruchtbare bodem vinden, daar waar de burgers er
tolerant tegenover staan of zelfs daaraan medeplichtig zijn. Door zich
daadwerkelijk daartegen te verzetten, kunnen zij de zaak ten goede keren.
Vernieuwd normatief burgerschap
Hoe kunnen burgers nu bepaalde negatieve ontwikkelingen in de kwaliteit van de
rechtsstaat en van het openbaar bestuur ten goede keren? Hoe kunnen wij de
burgers weer brengen tot solidariteit en tot meer engagement met het wel en wee
van het land? Hoe kan de calculerende burger het besef worden bijgebracht dat
polarisatie en confrontatie tot niets leiden en dat er in een samenleving ook zo iets
is als het algemeen belang?
Ik denk dat de enige aangewezen weg is die naar een vernieuwd normatief
burgerschap. Dat is het burgerschap dat als norm stelt dat belangenbehartiging
steeds gebaseerd is op rechtvaardigheid, solidariteit, gemeenschapsgevoel,
plichtsbesef en verantwoordelijkheidszin. De samenleving, groot of klein, kan
niet zonder deze eigenschappen en waarden. Democratie brengt vrijheden met
zich mee. Vrijheid betekent echter ook verantwoordelijkheid en plichtsbesef. Er is
gebrek aan burgerschapszin, wanneer te veel mensen geneigd zijn zich alleen te
gedragen als volgzame cliënten van politieke verzorging. Er wordt weleens gezegd
dat corrupte politiek de zeden van de burgers bederft. Maar het omgekeerde is
ook waar: burgerlijke zeden die in gebreke blijven, doen de politiek ook bederven.
Dus, wat wij nodig hebben is een wakker en mondig burgerschap. Vernieuwd
burgerschap leidt vanzelf tot het bewustzijn dat nodeloze polarisatie en
confrontatie geen oplossingen brengen. Als de burgers hun vrijheid lief hebben
moeten zij zeker niet die weg kiezen. Zij moeten wakker en mondig blijven,
ongeacht de schaal van de samenleving, groot of klein. Daartoe is objectieve
scholing, vorming en voorlichting nodig. Bijeenkomsten als die van vanavond
kunnen daartoe een belangrijke bijdrage leveren.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 25
FESCA 24 april 2003

Bijlage 1. Personalia van de inleiders
Mr. C.L. (Luciano) Milliard
Mr. Milliard studeerde Nederlands recht aan de Universiteit van Groningen in
Nederland en promoveerde vervolgens aan deze zelfde universiteit tot doctor in
de rechtswetenschappen. Hij is thans docent staats- en bestuursrecht aan de
Universiteit van Aruba en is, naast zijn werk voor de FESCA, bezig met een
dissertatie met als titel Het functioneren van de koninkrijksorganen.
Mr. J. (Johan) Sjiem Fat
Mr. Sjiem Fat studeerde Nederlands recht aan de Rijksuniversiteit te Leiden en
heeft een indrukwekkende carrière als advocaat op Aruba. Daarnaast is de heer
Sjiem Fat lid van de FESCA.
Mr. J.M. (Jaime) Saleh
Mr. Saleh werd geboren op Bonaire en volgde op zijn geboorteeiland het
basisonderwijs. In Nederland haalde hij eerst het Gymnasium aan het
Bisschoppelijk College te Sittard en studeerde daarna Nederlands recht aan de
Rijksuniversiteit te Utrecht. In zijn lange juridische carrière was mr. Saleh onder
meer:
wnd. Substituut Officier van Justitie bij het Parket van de Rechtbank in
Zutphen, Nederland;
Substituut Officier van Justitie bij het Parket te Curaçao;
Advocaat op Curaçao;
Plaatsvervangend lid van het Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen;
Lid het Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen;
Plaatsvervangend President van de Zeekrijgsraad van de Nederlandse
Antillen:
President van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse
Antillen en Aruba;
President van de Zeekrijgsraad van de Nederlandse Antillen en Aruba;
Gouverneur van de Nederlandse Antillen. Deze functie heeft hij gedurende
12 jaar bekleed, van 1990 tot 2002.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 26
FESCA 24 april 2003

Bijlage 2. Persbericht/samenvatting
Forum FESCA over parlementaire democratie groot succes
Discussie over de volwassenheid van de Arubaanse democratie opgestart
Een zaal vol geïnteresseerden was donderdagavond 24 april in Cas di Cultura
getuige van de start van een nieuwe reeks activiteiten van de FESCA (Fundacion
Estudionan Social Cristian Aruba). De nieuwe leiding van de AVP wil door middel
van haar wetenschappelijk instituut de FESCA, het politieke debat in Aruba op
een hoger peil brengen, en er aan werken om de cultuur van polarisatie om te
buigen naar een inhoudelijke discussie.
Onder de titel “Aruba, een jong-volwassen democratie” gaven drie deskundigen
hun mening over de sterke en zwakke punten van onze parlementaire democratie.
Na de inleidingen ontstond er een levendige discussie met de mensen in de zaal.
Hieruit blijkt dat er niet alleen belangstelling is voor een onderwerp als “de
parlementaire democratie” maar ook dat het publiek een sterke behoefte heeft
hierover te discussiëren.
De drie inleiders waren achtereenvolgens; Luciano Milliard, docent staatsrecht aan
de Universiteit van Aruba, Johan Sjiem Fat, gerenommeerd advocaat op Aruba, en
Jaime Saleh, de ex-gouverneur van de Nederlandse Antillen, die bovendien een
jurist is met een buitengewone staat van dienst; hij was jaren president van het
gemeenschappelijk hof van Aruba en de Nederlandse Antillen.
De voorzitter van de FESCA, de heer Arjen Alberts, gaf in zijn inleiding een
uitleg over de herleving van de FESCA als wetenschappelijk instituut. Na de
verloren verkiezingen van 2001 is de AVP in een proces van heroriëntatie terecht
gekomen. Het grootste doel is het opnieuw winnen van het vertrouwen van de
kiezers. Het nieuwe leiderschap van de AVP wil zich losmaken uit de heilloze
cirkel van politieke polarisatie, waarin politieke tegenstellingen belangrijker
worden dan de inhoud.
De FESCA richt zich op de inhoud, en wil op een wetenschappelijke manier het
sociaal-christelijke gedachtengoed van de AVP ondersteunen.
De FESCA is onafhankelijk van de AVP, zoals dat gebruikelijk is bij een
wetenschappelijk instituut van een politieke partij. Zo heeft de FESCA intensieve
samenwerking met het wetenschappelijk instituut van het CDA in Nederland.
Luciano Milliard: media zijn de waakhond van de democratie
Docent staatsrecht Luciano Milliard begon met een uiteenzetting over de plaats
van de parlementaire democratie tussen andere mogelijke vormen van bestuur van
een land. We zijn gewend aan parlementaire democratie, maar het is niet
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 27
FESCA 24 april 2003

vanzelfspreken. Milliard zette de parlementaire democratie nog eens tegenover de
autoritaire vormen van machtsuitoefening, die we in de wereld kennen.
Luciano Milliard gaf een uiteenzetting over de rechten van het parlement als
instituut. Zo heeft een parlement recht op parlementaire medewerkers, iets dat op
Aruba nog niet gerealiseerd is. Het parlement heeft het begrotingsrecht, dat wil
zeggen, het recht om te beslissen over het geld dat de regering gaat uitgeven.
Wanneer de begroting jaar in jaar uit te laat wordt ingediend, wordt dit recht
geschonden. De staten heeft het recht een onderzoekscommissie in te stellen, of
zelfs een parlementaire enquete te houden.
Milliard legde verder de nadruk op de rol van de vrije pers als hoeksteen van de
democratie. “Media zijn de waakhond van de democratie” aldus Milliard. Zonder
een vrije en kritische pers kan een parlementaire democratie niet functioneren. De
vrije pers behoort tot het geheel van “checks and balances” waarin de
parlementaire democratie is ingebed.
Johan Sjiem Fat; waarheidscommissie absoluut dieptepunt in onze democratie
Ook de advocaat de heer Sjiem Fat zette de Arubaanse democratie af tegen de
autoritaire staatsvormen die we in het verleden hebben gekend, en nog steeds
kennen, ook in de landen om ons heen. Aruba is in die zin gezegend met een goed
functionerende democratie, die is verankerd in een rechtsstaat. Dit is een
belangijke waarborg voor onze “quality of life”. Die verankering vinden we met
name in het koninkrijkstatuut. Artikel 43 van het statuut regelt de garantie dat het
Koninkrijk ingrijpt, wanneer de deugdelijkheid van bestuur in Aruba of de
Nederlandse Antillen in gevaar komt. In het verleden is dit gebeurd in Curacao
(1969) en recent in Sint Maarten.
Dat betekent niet dat we op Aruba tevreden mogen zijn, of dat er geen kritiek
mogelijk is op het huidige functioneren van onze parlementaire democratie. Er is
een aantal verontrustende politieke en maatschappelijke ontwikkeling gaande die
onze rechtsstaat onder druk zetten, aldus Sjiem Fat.
Vaak maken onze ministers zich schuldig aan persoonlijke aanvallen tegen
rechters, die vonnissen uitspreken die ongunstig zijn voor de regering. Zo
bedreigen de regeerders de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht, die een
van de hoekstenen is van de parlementaire democratie.
Een andere zorgelijke ontwikkeling is, aldus Sjiem Fat, de vervolging van politieke
tegenstanders. Van regeringszijde worden campagnes gevoerd om politieke
tegenstanders in discrediet te brengen, die vervolgens vol trots aan het publiek
worden gepresenteerd. “De waarheidscommissie is wat dat betreft een absoluut
dieptepunt” verklaart Sjiem Fat.
De waarheidscommissie bestaat alleen uit verklaarde tegenstanders van de vorige
regering, of mensen die conflicten met deze regering hebben gehad. Vervolgens
worden alleen vermeende misstanden van de vorige kabinetten Eman onderzocht,
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 28
FESCA 24 april 2003

en geen mogelijke misstanden van de vorige regeringen Oduber. Tenslotte worden
door eenzijdig en onzorgvuldig onderzoek reputaties van personen en bedrijven
door het slijk gehaald.
De advocaat Sjiem Fat steekt zijn hand ook in eigen boezem; volgens hem is de
orde van advocaten veel te passief bij het verdedigen van de fundamenten van de
rechtsstaat. De Orde van Advocaten is volgens Sjiem Fat bang voor represailles en
neemt een houding in die “lamlendig, stupide, en op lange termijn funest voor de
Orde zelf” is.
Aruba heeft een mentaliteitsverandering nodig met betrekking tot het grote belang
van de rechtsstaat voor de “quality of life” van iedere burger. De burgers moeten
veel meer beseffen hoe groot het gevaar is dat schuilt in de aanvallen op onze
rechtsstaat.
Jaime Saleh: democratie is geen vanzelfsprekende gift; burgers moeten er zelf aan
werken
Ex-gouverneur van de Antillen Jaime Saleh legde in zijn toespraak de nadruk op
de verantwoordelijkheid van de burger zelf bij de waarborging van de
parlementaire democratie.
De democratie is een kwetsbare rechtsvorm, zeker in landen in ontwikkeling, zoals
de Nederlandse Antillen en Aruba. Bij een democratie hoort consensus over
tolerantie bij conflicten, en eensgezindheid over de basisbeginselen van die
democratie.
De heer Saleh denkt niet dat confrontatie en polarisatie onvermijdelijk zijn voor
een maatschappij met een slavernij verleden. Ook zijn ze niet onvermijdelijk in
een kleinschalige maatschappij als Aruba of de Antillen.
De oorzaak van polarisatie in de maatschappij, aldus Saleh, ligt in een gebrek aan
plichtsbesef en gemeenschapszin. Om dit plichtsbesef te kweken is er een soort
“mentale programmering” nodig van de samenleving en de burgers. Daar zijn we
samen verantwoordelijk voor.
We moeten weg van polarisatie en confrontatie die nu de politieke cultuur
overheersen. Polarisatie en confrontatie werken verlammend en verwarrend voor
de burgers.
Ondernemers, vakbonden, kerken, scholen, politici hebben ieder hun taak om
samen werken aan de waarden als solidariteit, toekomstgerichtheid en
verantwoordelijkheid. Deze waarden moeten ook de basis worden van de politieke
cultuur.
Er moet volgens Saleh ook verandering komen in de houding van de burger ten
opzichte van de overheid. De burger stelt zich te afhankelijk op. Hij denkt
allerhande voordelen van de overheid te kunnen ontvangen. Dit levert een grote
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 29
FESCA 24 april 2003

spanning op tussen burger en politiek, waarbij de burger snel teleurgesteld is in de
resultaten.
De burger is te veel gericht op voordelen uit de staat. We hebben ook op Aruba en de
Antillen te maken met een calculerende burger, aldus Saleh.
Saleh: Aruba moet even hard werken aan de kwaliteit van de democratie als aan het
toerisme
Op de Antillen denkt men vaak dat, vanwege het economische succes van Aruba,
op Aruba ook wel minder politieke polarisatie zal zijn. Arubanen denken daar
anders over. Ook op Aruba ziet men de tekortkomingen van de eigen politieke
cultuur. Voor Aruba is de boodschap van Saleh dat de Arubanen met evenveel
energie moeten werken aan het staatsbestel, als aan het toerisme. Het
machtsmisbruik dat nu vaak plaatsvindt, heeft een vruchtbare bodem in tolerantie
en medeplichtigheid van de burgers. Er is een vernieuwd normatief burgerschap
nodig. De burgers moeten zich niet langer opstellen als volgzame cliënten van hun
politieke verzorgers.
Levendige discussie met het publiek
De woorden van ex-gouverneur Saleh besloten de inleidingen van de drie
deskundigen op het gebeid van staats- en bestuursrecht. Na afloop van de
inleidingen ontspon zich een levendige discussie met het publiek. Men reageerde
bewogen op de drie inleiders en toonde zich betrokken bij de politieke situatie op
Aruba. Uit de vele vragen, die allen van hoog niveau waren, bleek dat er een grote
behoefte was aan het debat dat de FESCA hier had opgestart.
Het forum over “parlementaire democratie” is deel van de voorbereiding van een
publicatie van FESCA over dit onderwerp. Dit onderwerp is het eerste in een
reeks van onderwerpen die de FESCA zal behandelen. Binnenkort zal de FESCA
zich bezighouden met onderwerpen als Immigratie en de multiculturele
samenleving, en met Milieu en duurzame ontwikkeling, terwijl het onderwerp
Aruba en de Europese integratie reeds is opgestart.
Dit forum was een eerste aanzet om, in samenhang met het proces van
vernieuwing van de AVP, het publieke debat over de politiek aan te moedigen en
op een hoger niveau te brengen. Om met de woorden van de inleider Saleh te
spreken: een cultuur van polarisatie moet plaatsmaken voor een cultuur van solidariteit,
toekomstgerichtheid en verantwoordelijkheid.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 30
FESCA 24 april 2003

Bijlage 3. Comunicado di Prensa/resumen
E discusion riba maduracion di democrasia na Aruba a cuminsa !
E foro di FESCA tocante di democrasia parlamentario a bira un exito
grandi!
Un sala yen di interesadonan a presencia diahuebs dia 24 di april anochi na Cas di
Cultura e promer di un ciclo di actividadnan nobo di FESCA (Fundacion
Estudionan Social Cristian Aruba). E directiva nobo di partido AVP kier yuda hisa
e nivel di debate politico na Aruba y cambia e cultura politico di polarisacion pa
uno di debate constructivo. Pa logra esaki AVP a scohe pa laga su instituto
cientifico FESCA cuminsa haci investigacion y fomenta discucion riba temanan
relevante pa gobernacion di nos comunidad.
Cu e titulo "Aruba, un democrasia hoben-adulto" tres experto a duna nan evaluacion di
puntonan debil y fuerte di nos sistema parlamentario. Despues di e tres
presentacionnan a surgi un discucion constructivo cu personanan den sala. Esaki a
demostra no solamente cu tin interes pa temana manera e funcionamento di
democrasia na Aruba, pero tambe cu tin un necesidad pa discuti riba e tema aki. E
tres oradornan tabata dr. Luciano Milliard, docente di ley di estado di Universidad
di Aruba, mr. Johan Sjiem Fat, abogado Arubiano bon conoci y mr. Jaime Saleh,
ex-gobernador di Antiyas, jurista renombra y ex-presidente di corte comun di
husticia di Antiyas y Aruba.
Presidente di FESCA sr. Arjen Alberts, a splica den su introduccion e reactivacion
di FESCA como instituto cientifico. Despues di a perde eleccion na aña
2001, partido AVP a cuminsa un proceso di evaluacion y re-orientacion interno. E
meta final di e re-orientacion aki ta pa bolbe gana confiansa di votadonan door di
ofrece e oportunidad di mihor gobernacion cu Aruba conoce awor aki. E
dirigentenan nobo di AVP ta haña entre otro cu AVP mester distancia su mes di
polarisacion politico cu ta forma un circulo visioso cu no ta hiba na nada y cu
solamente ta haci contradiccionnan politico mas importante cu e meta y contenido
di asuntonan di gobernacion.
FESCA como organisacion cientifico ta fiha su mes netamente riba e continido di
temanan relevante pa gobernacion di nos pais. A base di analysis cientifico duna
sostenen na temanan cu partido AVP ta scohe pa entama saliendo for di su
principionan cristian democrata. FESCA ta sinembargo independiente di AVP den
su trabou cientifico manera ta usual cu institutonan manera esaki. FESCA ta traha
intensivamente hunto cu otro institutonan den su trabou. Entre otro cu e instituto
cientifico di partido CDA di Hulanda.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 31
FESCA 24 april 2003

Luciano Milliard: medionan di prensa ta 'watchdog' di democrasia
E docente di ley Luciano Milliard a splica e lugar di democrasia parlamentario
entre otro formanan di gobernacion como forma di eherce poder den un
comunidad. Nos na Aruba ta custumbra cu democrasia parlamentario, pero en
realidad e no ta algo cu ta bin di mes. Dr. Milliard a compara e sistema di
democrasia parlamentario na un forma masha scerpi cu otro sistemanan
autoritario cu tin na mundo. Tambe dr. Milliard a duna un splicacion di e
derechonan cu un sistema parlamentario tin pa eherce su poder. E derecho di
parlamento di crea presupuesto y asina dicidi con gobierno ta uza placa di
comunidad, e derecho di tin su propio trahadonan y asina ta mas independiente di
gobierno y e derecho di investiga y hasta tene enquesta. Ora gobierno por ejempel
entrega presupuesto laat na parlamento e ta viola e derecho di presupuesto di
parlamento. Milliard a pone den su presentacion tambe enfasis riba e importancia
di medionan di prensa y a yama esaki un di e piedranan angular di democrasia.
Medionan di prensa ta e 'watchdog' di democrasia. Pesey democrasia
parlamentario no ta funciona bon sin prensa critico y liber. Prensa liber ta forma
parti di e sistema di 'checks and balances' (= sistema di control y balansa) den cua
un democracia parlamentario por existi.
Mr. Johan Sjiem Fat: 'comision di berdad' e punto mas abou den nos democrasia
Abogado Sjiem Fat tambe a compara democrasia na Aruba cu sistemanan
autoritario cu mundo a conoce. Aruba ta bendiciona di tin un democrasia cu ta
funciona y cu ta ancra den un estado di derecho. Esaki segun Sjiem Fat ta un
garantia pa e calidad di bida cu nos conoce na Aruba. E garantia ey ta ancra en
particular den e Statuto di Reino Hulandes. Articulo 43 di Statuto di Reino ta
duna e garantia cu Reino Hulandes ta interveni ora tin peliger pa bon gobernacion
na Aruba y Antiyas. Den pasado a interveni na Corsou (1969) y mas recientemente
na St. Maarten. Esaki no kier men cu nos por ta contento con cos ta bai na Aruba
of cu no tin critica riba e funcionamento di democrasia parlamentario na Aruba.
Tin algun desaroyo preocupante den politica y den comunidad cu ta poniendo nos
estado di derecho bou presion pisa segun abogado Sjiem Fat.
Hopi biaha ministernan ta lansa atakenan personal riba hueznan cu ta duna
veredictonan cu no ta na fabor di gobierno Door di haci esaki gobernantenan ta
amenasa e independencia di 'poder hudicial' cu ta un piedra angular di democrasia
parlamentario. Un otro desaroyo preocupante segun abiogado Sjiem Fat ta e
persecucion di oponentenan politico. Di banda di gobierno ta hiba campañanan pa
descredita oponentenan politico, pa despues presenta esaki cu hopi buya na
publico. E asina yama 'comision di berdad' ta den e cuadro aki e punto mas abou
cu nos a yega den historia di democrasia na Aruba. E 'comision di berdad' ta
consisti exclusivamente di oponentenan abierto di e gobierno anterior of di
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 32
FESCA 24 april 2003

personanan cu tabata tin un of otro problema cu gobierno anterior. E comision ta
haci investigacion di solamente presunto irregularidadnan di gabinetenan Eman y
no di posibel irregularidadnan di gabinetenan Oduber anterior. Y door di haci
investigacionnan na un forma parcial y sin tene debido cuidou, e comision aki a
daña reputacionan di hende y di empresanan.
Abogado Sjiem Fat tambe a mustra riba fayonan den su propio seno, e ordo di
abogadonan, cu segun Sjiem Fat ta demasiado pasivo den defende e fundeshi di e
estado di derecho. E ordo di abogadonan segun Sjiem Fat tin miedo pa represaya
y pesey ta tuma un posicion debil, bobo y riba plaso largo hasta desastroso pa e
ordo di abogadonan mes. Aruba tin mester di un cambio di mentalidad ora ta trata
di un asunto asina importante manera e estado di derecho cu ta determinante pa e
calidad di bida di tur ciudadano. Ciudadanonan tambe mester compronde hopi
mihor e peliger grandi cu tin den e atakenan riba nos estado di derecho.
Jaime Saleh: democracia no ta un regalo cu nos ta haña di mes. E ta algo cu
ciudadanonan mes mester traha pe
Ex-gobernador di Antiyas Jaime Saleh den su discurso a pone enfasis riba e
responsabilidad di ciudadanonan pa garantisa democracia parlamentario.
Democracia ta un forma di organisacion legal vulnerabel, sigur den paisnan den
desaroyo manera Antillias y Aruba. Democracia ta rekeri consenso riba tolerancia
den situacionnan di conflict y consenso riba respet pa principionan basico di
democracia.
Señor Saleh no ta kere cu polarisacion y confrontacion ta inevitabel den un
comunidad cu un pasado di esclavitud of un comunidad chikito manera Aruba y
Antiyas. E motibo di polarisacion den comunidad segun senor Saleh, ta e falta di
sentido di responsabilidad y civismo. Pa crea e sentido di responsabilidad aki,
mester tin un sorto di "progammacion mental" di comunidad y ciudadano. Esey
segun sr. Saleh ta un responsabilidad comun. Nos mester deshaci di e
confrontacion y polarisacion cu ta domina e cultura politico. Polarisacion y
confrontacion tin un efecto paralisado y ta confundi ciudadanonan.
Empresarionan, sindicatonan, misanan, scolnan y partidonan politico tur tin e
tarea pa traha hunto na crea e balornan di solidaridad, resonsabilidad y dirigi
atencion riba futuro. E balornan aki mester forma e base di e cultura politico
nobo.
Segun Saleh tambe mester bini cambio den e forma cu ciudadanonan ta wak e rol
di gobierno. Ciudadanonan ta tuma un posicion mucho dependiente di gobierno y
ta spera di haña tur sorto di beneficio di gobierno. Esaki ta crea tur sorto di
tension entre ciudadano y politica cu ta haci cu ciudadanonan ta bira desapunta
liher den e resultadonan di politica pe mes. Ciudadanonan ta pensa mucho den
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 33
FESCA 24 april 2003

eneficionan cu nan por haña di gobierno. Na Aruba y Antiyas nos tin
ciudadanonan 'calculado' segun Saleh.
Na Antiyas nan ta kere cu pa motibo di e exito di turismo lo tin menos
polarisacion politico na Aruba. Arubianonan mes ta pensa differente di esaki. Na
Aruba mes comunidad ta conciente di e fayonan di e cultura politico. E abuso di
poder cu ta tuma luga hopi, ta wordo sosteni door di e tolerancia y co-culpabilidad
di ciudadanonan. Mester di un norma civico nobo. Ciudadanonan no mester sigui
asumi e posicion di clientenan cu ta accepta loke bin di nan cuidadonan politico.
Sr. Saleh ta haña cu Aruba por y mester traha mes duro na calidad di democrasia
cu ela traha na desaroyo di turismo.
Discucion anima cu publico
Despues di e discurso di ex-gobernador Saleh, a surgi un discucion anima cu
esnan presente. Tabata tin hopi pregunta y remarca cu a demostra interes pa e
tema y envolvimiento cu e situacion politici di Aruba. Di tur e preguntanan cu
tabata masha al caso por conclui un necesidad pa debatenan manera esaki cu
FESCA a inicia.
E foro riba democrasia parlamentario ta forma parti di un publicacion di FESCA
riba e tema aki. E tema aki ta e prome den un serie cu FESCA ta bai trata. Otro
temanan cu FESCA ta bai atende ta immigracion y un comunidad multicultural,
medio ambiente y desaroyo economico sustenibel. Ya a cuminsa trata tambe e
tema di Aruba y e integracion europeo.
E foro aki tabata e prome paso den cuadro di e renobacion di partido AVP, pa
stimula debate politico constructivo y pa hisa e nivel di debate politico na Aruba.
Den palabranan di sr. Saleh: e cultura di polarisacion mester traha luga pa un cultura di
solidaridad, responsabilidad, dirigi riba futuro.
Verslag forum “Aruba, een jong-volwassen democratie” Pagina 34
FESCA 24 april 2003