4 - Lirias@Lessius

• 

t 

~. 

r, 

.... • >I> 

.- 

LOG 

30ste jaargang - nr. 4 - november 2000 - driemaandelijks tijdschrift 

Afgiftekantoor Gent X 

.. • 

- • 

• 

•

TIJDSCHRIFT VOOR LOGOPEDIE & AUDIOLOGIE 

Uitgave van de Opleidingen Logopedie en Audiologie 

Hogeschool Gent 

Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende 

Katholieke Hogeschool voor Gezondheidszorg Oost-Vlaanderen 

Katholieke Vlaamse Hogeschool Antwerpen 

Katholieke Universiteit Leuven 

Universiteit Gent 

REDACTIE 

H. Chantrain, ass. Psychologie, gegr. Log. 

C. Cornette, lic. en gegr. Logopedie 

P. Corthals, dr. Logopedie en Audiologie 

W. Decoster, dr. Logopedie en Audiologie 

C. Hylebos, gegr. Logopedie 

M. Laureyns, gegr. Logopedie 

M. Peleman, lic. en gegr. Logopedie 

L. Simoens, gegr. Logopedie 

J. Van Borsel, prof. dr. Neuroling., lic. Germ. Fil. 

H. Van de Vreken, lic. Logopedie en Audiologie 

R. Vandevoorde, gegr. Logopedie 

J. Verstraete, lic. en gegr. Logopedie 

B. Vinek, dr. Logopedie en Audiologie 

REDACTIE - SECRETARIAAT 

WETENSCHAPPELUKERAAD 

w. Brans, gegr. Logopedie 

M. Claeys, lic. Orthopedagogiek 

W. Damman, gegr. Logopedie 

M. De Bodt, prof. dr. Medische wetenschappen en 

Logopedie 

F. Debruyne, prof. dr. Otorinolaryngologie 

R. Kuhweide, dr. Otorinolaryngologie 

F. Loncke, dr. Neurolinguïstiek, lic. Orthopedagogiek 

E. Manders, prof. dr. Logopedie 

R. Stes, lic. en gegr. Logopedie 

J. Van Borsel, UZ Gent 2 P1, De Pintelaan 185, 9000 Gent (België). 

Manuscripten aan dit adres in te zenden 

ABONNEMENTEN 

- België: 

F. Van Besien, prof. dr. Germ. Filologie 

P. Van Cauwenberge, prof. dr. Otorinolaryngologie 

P. Van de Heyning, prof. dr. Otorinolaryngologie 

G. Van Maele, lic. en gegr. Logopedie 

A. van Wieringen, dr. Spraakcommunicatie en Fonetiek 

I. Zink, prof. dr. Logopedie en Audiologie 

De abonnementsprijs bedraagt 450 BEF per jaar (350 BEF voor studenten) te betalen op rekening 

390-0244540-58 van ''Tijdschrift voor Logopedie en Audiologie", Vossenholstraat 12, 9890 Gavere. 

- Buitenland: 

De abonnementsprijs bedraagt 600 BEF te betalen op rekening 390-0244540-58 van "Tijdschrift voor 

Logopedie en Audiologie" (Bank Brussel Lambert), Vossenholstraat 12, 9890 Gavere (België). 

AANWIJZINGEN VOOR AUTEURS 

Het Tijdschrift voor Logopedie en Audiologie publiceert artikels i.v.m. preventie, diagnose, therapie van en ex- 

perimenten omtrent spraak-, taal-, stem- en gehoorproblemen en aanverwante gebieden. 

Ingestuurde manuscripten moeten getypt zijn met ruime spatie en kantlijnen. Bij acceptatie bezorgt de auteur 

de tekst op diskette of via e-mail john.vanborsel@rug.ac.be. 

Verwijzingen in de tekst gebeuren door vermelding van de naam van de auteur(s), gevolgd door het jaar van 

publicatie. 

Bij elk artikel worden een Nederlandse (eventueel ook Engelse) samenvatting gevoegd, enkele tretwoorden, 

een alfabetisch gerangschikte bibliografie, alsook het correspondentie-adres. 

Beoordeling wordt door leden van het leescomité uitgevoerd. 

Bij publicatie ontvangt de eerste auteur gratis tien exemplaren. Overname van artikels wordt slechts toege- 

staan na schriftelijke overeenkomst met de redactie. 

De manuscripten moeten gezonden worden naar het redactiesecretariaat. 

ISBN. 0304-4971

ABONNEMENTEN 2001 

TLA 2000 (30) - 4 

Vanaf heden kan ingetekend worden op de jaargang 2001 van ons tijdschrift. 

Naast de artikels blijven de u bekende rubrieken Ter Informatie, Uit de oplei- 

dingen, Odyssea, Boekbesprekingen, Eindwerken, Mededelingen, u op de 

hoogte houden van de evolutie van logopedie en audiologie. 

Ons team van gemotiveerde medewerkers zorgt ook in 2001 voor verantwoor- 

de informatie. De intekenprijs is voor dit jaar weer extreem laag gehouden dank 

zij het toenemende aantal lezers. 

Hoe kan u (her)abonneren? 

België 

450 fr. betalen met bijgaand overschrijvingsformulier. Wil uw adres duidelijk 

leesbaar en volledig invullen. 

Studenten betalen 350 fr. indien ze via hun opleiding intekenen, en hoeven het 

overschrijvingsformulier niet te gebruiken. 

Nederland 

600 Belgische frank storten op bankrekening 390-0244540-58 (Bank Brussel 

Lambert) van Tijdschrift voor Logopedie en Audiologie, Vossenholstraat 12, 

9890 Gavere, België, met melding: abonnement 2001. 

Tip: abonneer nu meteen! 

Zo onderbreekt u de toezending van het tijdschrift niet. 

173

TLA 2000 (30) - 4 

OVER DE AUTEURS EN HUN ARTIKEL 

Het stellen van een prognose van afasie bij 

kinderen wanneer operatief moet ingegre- 

pen worden in de linkerhemisfeer, is niet 

eenvoudig. Aan de hand van een case- 

study met 10 jaar follow-up wordt dit in het 

artikel 'Kinderafasie bij complex hersenlet- 

sel geeft een complex klinisch beeld' van 

E. Yousef-Bak, H.R. van Dongen en 

F.K. Aarsen, verbonden aan de afdeling 

kinderneurologie van het Sophia-Kinder- 

ziekenhuis te Rotterdam, treffend geïllus- 

treerd. 

Het tweede artikel is .Velofaryngale reso- 

nantiestoornissen in syndromale context', 

geschreven door prof. dr. John Van Borsel 

(Universiteit Gent, afdeling Logopedie en 

Audiologie). Binnen de stoornissen die 

zich kunnen voordoen op het vlak van de 

resonantie vormen velofaryngale stoornis- 

sen veruit de belangrijkste groep. In dit 

artikel werd op basis van literatuuronder- 

zoek het voorkomen van deze stoornissen 

bij genetische syndromen bestudeerd. 

174 

Bij ruim de helft van de syndromale aan- 

doeningen die gepaard gaan met commu- 

nicatiestoornissen blijkt ook de velofaryn- 

gale resonantie gestoord. Heel vaak gaat 

het om hypernasaliteit in samenhang met 

schisis. Velofaryngale resonantiestoornis- 

sen zijn meestal geen geïsoleerd verschijn- 

sel maar komen overwegend samen voor 

met een stoornis op vlak van de cognitie 

en/of het gehoor. Het voorkomen van deze 

stoornissen lijkt evenwel niet gebonden 

aan een bepaald type van syndromen. 

'Universal infant hearing screening in 

Flanders' luidt de titel van het artikel van 

Kristin Hanssens, gegradueerde logope- 

die en postgraduaat audiologie. Zij werkt in 

het K.O.C. Sint-Gregorius te Gentbrugge 

en het Revalidatiecentrum De Poolster te 

Brussel. Het artikel behandelt het principe 

van de ALGO-test, het screeningprotocol 

en de bevindingen in het werkjaar 1998.

TIJDSCHRIFT VOOR LOGOPEDIE & AUDIOLOGIE 2000 (30) - 4 

KINDERAFASIE BIJ COMPLEX HERSENLETSEL GEEFT EEN COMPLEX 

KLINISCH BEELD. 

EEN CASE-STUDY. 

E. Yousef - Bak, H. R. van Dongen, F.K. Aarsen 

INLEIDING 

Bij de beslissing over een operatief ingrijpen in de 

linker hemisfeer wordt vanzelfsprekend het risico 

van het optreden van afasie betrokken. Dit is niet 

eenvoudig, zoals uit de literatuur blijkt. Bij kinderen 

is het type (bijv. fluent of non-fluent), de ernst en het 

beloop van de afasie niet te voorspellen aan de 

hand van de plaats/grootte en aard van de laesie 

("neuro-radiological abnormalities do not correlate 

with the severity of language impairment."-Riva et 

al, 1991). Een en ander wordt nog gecompliceerder 

als de plaats en grootte van de laesie niet nauwkeurig 

te bepalen zijn, bijvoorbeeld: 

• na beschadigingen met een structureel aspect 

(bijv. een diffuus groeiende tumor), 

• of bij stoornissen met een dynamisch aspect 

(bijv. een gestoorde bloedcirculatie of een 

Arterio-Venous Malformation ("An AVM can interfere 

with the circulation in surrounding brain 

tissue:' - Mahalick et al,1991 )) 

• of stoornissen met een functioneel aspect zoals 

idiopathische epilepsie. 

Het lijkt onmogelijk om het effect van een interactie 

van operatieve behandelingen, heterogene epileptische 

manifestaties en meerdere opeenvolgende 

beschadigingen (bijv. bloedingen) van het hersenweefsel 

te betrekken bij het bepalen van een 

klinisch beeld en het stellen van een prognose van 

de afasie. 

Deze problematiek willen wij graag illustreren aan 

de hand van de follow-up gedurende 10 jaar van 

een rechtshandig 10-jarig meisje met een groot 

AVM, gelegen in de linker temporaal kwab. Deze 

AVM ging samen met epileptische aanvallen en is 

in de loop van een aantal jaren behandeld door 

middel van embolisaties. Het klinisch beloop ontwikkelde 

zich van een lichte rechtszijdige parese 

van arm en been, die in de loop van de jaren toeneemt 

tot een complete spastische hemiplegie. 

Later treden een rechtszijdige hemianopsie en verschillende 

vormen van afasie op. 

ZIEKTEGESCHIEDENIS 

Patiënte wordt op 10-jarige leeftijd in september 

1985 voor het eerst poliklinisch aangemeld bij een 

kinderarts met als klacht: erg veel moeite met 

schrijven. Ze heeft het gevoel dat haar rechter arm 

slaapt. Verder was het de moeder opgevallen dat 

ze vreemd liep met het rechter been. De kinderarts 

constateert een hypertonie van de rechterarm. Een 

EEG-registratie toont een overmaat van trage activiteit 

over de linker hemisfeer zonder een epileptisch 

focus. 

Het kind wordt doorverwezen naar de polikliniek 

Kinderneurologie van het Sophia-Kinderziekenhuis 

in Rotterdam. Bij klinisch neurologisch onderzoek 

in oktober 1985 vindt de kinderneuroloog duidelijke 

vaardigheidsstoornissen rechts en tevens een discrete 

parese van de rechter arm. De voorlopige 

diagnose luidt: cerebral palsy. 

Omdat een langzaam progressief proces niet uitgesloten 

kan worden, wordt een CT-scan gemaakt 

die verrassenderwijs links temporaal centraal een 

grote AVM laat zien. Een angiogram geeft nadere 

details 

(zie tabel 1). 

Deze AVM wordt in overleg met verschillende 

neuro-radiologen als inoperabel beschouwd, mede 

vanwege de grote kans op het postoperatief optreden 

van o.a. afasie, hetgeen de kwaliteit van leven 

ernstig zou aantasten. Gezien het progressieve beloop 

in de eerste twee jaar en de ontwikkeling van 

epilepsie (deze wordt medicamenteus behandeld), 

wordt patiënte doorverwezen met de vraag of er 

een mogelijkheid tot embolisatie was. Dit is een behandelingstechniek 

van bepaalde vaatafwijkingen 

waarbij men in het aanvoerende bloedvat een prop 

of stolsel te laat ontstaan (Pinkhof, Hilfman,1992). 

In een periode van 10 jaar wordt patiënte 10 keer 

geëmboliseerd. Als complicatie treedt er twee keer 

een bloeding/hematoom op. 

Het ziekteverloop wordt schematisch weergegeven 

in tabel 1. 

175

TLA 2000 (30) - 4 

Tabel 1: Schema ziekteverloop in samenhang mei klinisch neurologisch - en neuroradiologlsch onderzoek 

Datum Neurologie/neuroradiologie Anamnese/observatie taal en spraak 

10-85 " kinderneuroloog: vaardigheidsstoornissen re, discrete parese re-arm, 

voorlopige diagnose: cerebral palsy. 

CT-scan en diagnose: AVM temporaal centraalli. 

11-85 Opname voor een angiogram. Uitslag: centraal gelegen AVM H, gevoed via 

de A. chorioidea anlariar en wrsch.lenticulo-striaire vaten, de A.chorioidea 

posterior lateralis en medialis. 

1° EEG: onregelmatige trage activiteit Ii parieto-occipitaal en tempora-occipitaal, 

hangt wrsch. samen met AVM. 

01-86 Status: 2 keer een aanval met wazig zien, 1 keer met braken, tintelingen in Volgens de ouders: tijdens de epileptische 

de li-hand .. Transient hemianopsie? Wordt gedacht aan cerebrale ischemie. aanval voorbijgaande taalbegripsstoornissen 

en daarna tijdelijk niet meer kunnen praten. 

09-86 o kinderneuroloog: duidelijke asymmetrie in de mimiek van de re-mondhoek, 

bij het lopen exorotatie van het re-been, moeilijkheden met fietsen, een mytylschool 

wordt overwogen. 

04-87 (2) kinderneuroloog: 01-87 een grand mal insult gehad, voorafgegaan door Na uren durende aanvallen een globale afamoeite 

met spreken, hevige tintelingen nu in de re-arm. Post-ietaal was re- sie die volledig terugtrekt. Moeder vindt voor 

arm verlamd. Bij onderzoek kort daarna wordt een hemianopsie re, inclusief het eerst dat het spreken geleidelijk achtermacuia 

geconstateerd. Geen verandering in het looppatroon en in de hou- uit gaat Geen logopedie. 

ding van de re-arm. Er is gekozen voor regulier voortgezet onderwijs. 

08-87 CT-scan: geen wijzigingen. 

01-88 Embollsatie 1. 

04-88 Bezoek polikliniek. Patiênt klaagt zelf over woordvindingsmoeilijkheden. 

05-88 Opname. CT-scan: diep centrale arterioveneuze malformatie, bloeding intra. Uitdrukkelijk geen afasie of dysarlrie. 

ventriculair en deels intraparenchymateus. 

09-88 Embolisatie 2. 

09-88 o kinderneuroloog: verslechtering van het hemiplegisch beeld. Nu plaatsing Volgens ouders verdere achteruitgang van het 

op YSO-MAYO. taalgebruik. Vanaf nu logopedie. 

05-89 Embolisatle 3. 

11-89 o kinderneuroloog: de hemiplegie van het re-been neemt toe. 

02-90 Embollsatle 4. 

04-90 o kinderneuroloog: geen duidelijke wijzigingen in het neurologisch beeld. Manifeste woordvindingsmoeilijkheden. 

04-90 Opname. Ernstige hemiplegie en globale afasie. CT-scan (acuut) : hematoom Globale afasie die snel verbetert. 

met intraventriculaire ruptuur in verwijde laterale ventrikelli. MAl: bloed wordt 

geabsorbeerd. 

11-90 Embollsatie 5. 

12-90 o kinderneuroloog: weinig restverschijnselen van de bloeding te vinden, met Afasie neemt in ernst toe. 

uitzondering van afasie. 

02-91 Embollsatle 6, 

08-91 Bezoek polikliniek. Mytylschool: duidelijke woordvindingsmoeilijkheden 

tijdens logopedie en op school. 

09-91 Opname na hoofdpijnklachten en braken. CT-scan: geen bloeding. De afasie blijft in ernst toenemen. 

10-91 o kinderneuroloog: een ,aanval met tintelingen en taalbegripsstoornissen Taalbegripsstoornissen verbeteren snel. 

gehad. 

05-92 Embolisatle 7. 

06-92 o kinderneuroloog: geen evidente verschillen met het vorige onderzoek. Klinisch beeld stabiel. 

07-93 Embolisatle a. 

07-94 Embollsatle 9. 

Embolisatle 10 Klinisch beeld stabiel. 

05.96 Stereotactisch bestraald. Geen medicatie .. 

(2) : poliklinisch onderzoek, italies: de rol van de epilepsie. 

176

HETTAALONDERZOEK 

Vanaf haar eerste bezoek aan de polikliniek kinderneurologie 

(twee jaar voordat een begin wordt gemaakt 

met de embolisaties) is de taal van patiënte 

jaarlijks onderzocht met het oog op eventuele toename 

in ernst van het klinisch beeld door "lekken" 

of uitbreiding van het AVM. Van leder onderzoek 

werd een video- of geluidsopname gemaakt. 

Beoordeeld zijn: de spontane taal tijdens een interview, 

het benoemen (de Boston Naming Test), nazeggen, 

hardop lezen, de woordfluency (de 

Groninger Intelligentie Test) en het taalbegrip 

(Token Test en Test for Reception of Grammar 

(TROG)). 

Uit de anamnese blijkt dat de afasie zich voor het 

eerst thuis manifesteerde, tijdens een epileptisch 

insult bij het doen van een spelletje Monopoly. 

Patiënte gaf aan dat zij niet meer begreep wat er 

gezegd werd: het leek alsof er in een vreemde taal 

werd gesproken. Na de aanval was zij misselijk, 

moe en wilde niet praten. 

Bij het eerste taal onderzoek is patiënte 10 jaar oud. 

Er zijn dan in de spontane taal al zeer lichte woordvindingsmoeilijkheden 

te beluisteren. Tijdens 3 minuten 

spontane spraak (409 woorden) wordt 6 keer 

gezegd:"Hoe heet dat". Daarnaast zijn er herhalingen, 

pauzes en tussenvoegsels aanwezig, met 

name voor inhoudswoorden. 

Deze woordvindingsproblemen nemen in de loop 

van de tijd toe. Gezien het Wisselende beeld van 

haar afasie (zie grafiek 1 a Vm d) hebben wij de 

eerste vijf taalonderzoeken vergeleken met de laatste 

vijf. In de spontane taal vinden wij dan: 

• Een afname van het aantal zelfstandige naamwoorden 

van gemiddeld 12% tijdens de eerste 

5 onderzoeken naar gemiddeld 8% tijdens de 

laatste 5 onderzoeken 

• Een toename van het aantal foutieve zinnen (de 

zin wordt begonnen en op het moment dat er 

woordvindingsproblemen optreden wordt overgegaan 

op een andere zinsconstructie) en afgebroken 

zinnen van gemiddeld 19% naar gemiddeld 

39% 

• Een afname van het gemiddeld aantal woorden 

per minuut van 127 naar 108. 

De informatie-inhoud van de spontane taal wordt in 

de loop van de onderzoeken minder. Met name de 

langere antwoorden op de vragen verliezen aan 

betekenis door fouten, zelfverbeteringen en het niet 

afmaken of omgooien van zinnen. De korte antwoorden 

zijn meestal wel adequaat. 

De grammaticaliteit van de zinnen blijft over het algemeen 

goed, hoewel het aantal complexe zinnen 

in de spontane taal iets afneemt: van gemiddeld 

TLA 2000 (30) - 4 

28% bij de eerste 5 onderzoeken naar gemiddeld 

24% bij de laatste 5 onderzoeken. 

De gemiddelde uitingslengte blijft gelijk, deze is gemiddeld 

10 woorden. 

Enkele resultaten van de beoordeling van de spontane 

taal vindt u in grafiek 1a Vm 1d. 

Hieronder volgen ter vergelijking twee stukjes 

spontane taal, het eerste uit 1985, het tweede uit 

1995: 

1. 1985: (een beschrijving van een safaripark wat 

dit kind bezocht had) 

"Dat zijn, dat zijn allemaal beesten die zitten 

achter een heel groot hek en dan eh ... dan ja 

lopen ze gewoon rond. Dus bizons, lama's, olifanten, 

weet ik veel, die lopen allemaal bij elkaar, 

een heei groot eh ... hok. Nou enne toen 

was er een olifant, die was weg eh ... die wou, 

die was, hoe heet dat, was het hek uitgelopen. 

Want anders staan er allemaal hek, andere hekken 

voor, maar daar nie. Toen was die olifant, 

die eh ... die was naar de kassa gelopen:' 

2. 1995: (als antwoord op de vraag naar haar 

werk) 

"Ja, je moet toch wat. Nou, non-niet van je moet 

toch wat, want het is hartstikke leuk, maar ja, de 

grafische techniek eh ... d-d-da-dat kon niet 

echt, dat kon ik eh ... niet zo goed. Ja, i-i- het 

ging wel goed, maar t-te langzaam, iets te langzaam. 

Nou, eh ... dat vond ik wel e-echt leuk. 

Maar eh ... eh ... kantoor eh ... ja daar kreeg ik, 

daar kreeg ik wel een eh ... baantje. En dat kon 

eh ... Dat kon ik, dat kon ik ja, v-va eh ... rommel 

opruimen, papier eh ... sorteren, van A tot Z." 

Dat er toenemende woordvindingsmoeilijkheden 

zijn wordt ook ondersteund door de scores op de 

woordfluency-test. De eerste 5 onderzoeken liggen 

deze met een score van 25 rondom het gemiddelde, 

de laatste 5 onderzoeken wordt een score rond 

17 gevonden, dit laatste is significant onder gemiddeld. 

Ook worden de resultaten op de benoemtesten 

minder. Patiënte heeft meer tijd nodig, de eerste 

5 jaar heeft ze gemiddeld 1 1/2 minuut nodig 

om een item te benoemen, de laatste 5 jaar is dit 

ruim 2 minuten. Ze gaat ook fouten maken zoals 

parafasieën en omschrijvingen. Hieronder volgen 

enkele voorbeelden: 

Strandstoel: (ze persevereert op een eerder item) 

"hangmat, nee, een hangmat niet, een zitstoel, 

leefstoel" 

Gympakje: '1unnelpakje" 

Zonnewijzer: "dat is een klok maar dan iets anders, 

eh... wijzer" 

Shuttle: "om te tennissen, een eh... shuutje, 

shuutje" 

Schooltas: "tas, tafel, tafellas, nee weet niet meer, 

nou een tas, schooltas". 

177

TLA 2000 (30) - 4 

In het begin treden alleen ernstige taalbegripsstoornissen 

tijdens epileptische aanvallen op. Pas 

vanaf 1991 worden deze duidelijk bij testonderzoek. 

De resultaten op de Token Test worden dan 

licht afwijkend, de resultaten op de Test for 

Reception of Grammar (TROG) blijven normaal. 

Dit kind is licht dysartrisch geworden. De laatste 

2 jaar worden af en toe momenten van lichte nasa- 

!itei! en een lichte vervlakking van de articulatie beluisterd. 

Grafiek la tlm ld: resultaten van de beoordeling van de spontane taal 

De cijfers 1 t/m lOop de x-as van de grafieken verwijzen naar de jaarlijkse taalonderzoeken in chronologisch 

volgorde, vanaf 1985 t/m 1995. De beide bloedingen hebben plaatsgevonden voor respectievelijk onderzoek 

4 en 6. 

percentage zelfstandige naamwoorden 

la. Ib~ 

16 

14 ~ 

12 

10 

tft 8 

6 

4 

2 

o 

IC. 

150 

140 

130 

~ 120 

:: 110 

100 

9O~ 

80 

2 3 4 5 6 7 8 9 10 

onderzoek 

aantal woorden per minuut 

-.----.----- ..------.-------- ..-.-----.---- .•.---..-- 

2 3 4 5 6 7 8 9 10 

onderzoek 

De verwachting dat gezien de grootte, plaats en het 

type van de laesie de embolisaties een globale of 

ernstige f1uent afasie (Wernicke) zouden veroorzaken, 

is niet uitgekomen. Integendeel, een licht/matige 

non-fluent afasie is opgetreden in de context 

van een rechtszijdige hemiple9ie en hemianopsie 

met als complicatie ernstige epileptische insulten 

(we hebben hier te maken met een kind met ernstige 

neurologische beschadigingen). 

DISCUSSIE 

Bij volwassenen wordt een relatie verondersteld 

tussen het type afasie en de plaats van het letsel in 

cerebro: volgens o.a. Benson (1967,1979) wordt bij 

een anterior laesie een non-fluent afasie en bij een 

posterior laesie een f1uent afasie verwacht. 

178 

60 

50 

40 

,,30 20 

10 

o 

ld. 

16 

5i 14 

1:! 12 

o 10 

~ 8 

19 ~ 

:i 2 

co 0 ~ 

percentage zinnen fout/niet af 

2 3 4 5 tt 7 8 9 10 

onderzoek 

gemiddelde ulUngslengte 

2345678910 

onderzoek 

Bij kinderen werd tot eind jaren zeventig aangenomen 

dat de afasie altijd non-fluent was, onafhankelijk 

van de plaats van het hersenletsel (The curious 

thing is that even with lesions which in the adult 

lead to fluent aphasias, the child does not suffer 

from an obviously f1uent aphasia. - Geschwind, 

1972), vooral gekenmerkt door mutisme en telegramstijl. 

Logorrhoe kwam nooit voor, semantische 

of fonematische parafasieën zelden. Ook taal begripsstoornissen 

zouden zeldzaam zijn. 

Toch is al in 1957 het syndroom van Landau- 

Kleffner of acquired aphasia and convulsive disorder 

beschreven. Het begin van dit syndroom wordt 

gekarakteriseerd door ernstige taalbegripsstoornissen, 

naast epileptische aanvallen van divers 

type. Nader EEG-onderzoek toont epileptogene afwijkingen 

aan in beide temporaal kwabben, zowel 

in waak- als in slaaptoestand.

In de laatste twee decennia is echter duidelijk geworden 

dat ook bij kinderen met andere etiologieën 

wel degelijk een fluent afasie kan optreden. Zelfs 

logorrhoe is bij kinderen beschreven (Van Hout, 

1986). Alle vormen van afasie die bij volwassenen 

zijn beschreven, werden intussen ook bij kinderen 

geobserveerd. 

Het door ons beschreven 10-jarig kind demonstreert 

een complex afatisch beeld met componenten 

die niet in de traditionele beschrijving van kinderafasie 

passen. Er treden 3 te onderscheiden 

vormen van afasie op. In chronologische volgorde 

zijn dit: 

1. Taalbegripsstoornissen als enige manifestatie 

van een vorm van partiële epilepsie (er treedt 

geen bewustzijnsverlies op), waarbij het kind na 

de aanval niet spreekt. De epileptische insulten 

zijn medicamenteus goed te reguleren. 

2. Toenemende woordvindingsproblemen, aanvankelijk 

zonder duidelijke taalbegripsstoornissen. 

3. Een voorbijgaande globale afasie die 2 maal optreedt, 

na een grand mal insult in 1987 en na het 

acuut ontstaan van een intraventriculair hematoom 

in 1990. 

Bij deze casus is de relatie tussen de verschillende 

vormen van afasie en de laesie niet altijd even eenduidig. 

De eerste en derde vorm van afasie laten 

zich verklaren: 

Ad 1. Bij het optreden van taalbegripsstoornissen 

als gevolg van epileptische aanvallen kunnen we 

veronderstellen dat het epileptisch focus in de temporaal 

kwab gelegen heeft. (epileptic disorders can 

cause expressive or receptive language disturbances 

depending on the location of the epileptogenic 

focus ... and on the type and level of functional organization 

of the epileptic areas involved. The aphasia 

usually f1uctuates along with the electroencephalographic 

manifestations ... - Paquier, van 

Dongen,1998). 

Ad 3. Een grand-mal insult betekent dat de epileptogene 

afwijkingen op het EEG zich hebben gegeneraliseerd 

over de hele cortex, waardoor een globale 

afasie kan ontstaan. Een globale afasie na een 

hematoom met intraventriculaire ruptuur komt vaak 

voor. 

De tweede vorm van afasie is moeilijker te verklaren: 

Ad 2. Bij dit kind treedt een non-fluent afasie gekarakteriseerd 

door ernstige woordvindingsmoeilijkheden 

op bij een primair temporale laesie. Dit lijkt 

het traditionele beeld over kinderafasie, nl. dat deze 

TLA 2000 (30) - 4 

non-fluent zou zijn onafhankelijk van de plaats van 

de laesie, te bevestigen. Hiertegenover staat dat in 

de laatste twee decennia een toenemend aantal 

kinderen met een fluent afasie is beschreven waarvan 

het merendeel een laesie heeft in de linker 

temporaal kwab. 

Het complex afatisch beeld bij dit meisje demonstreert, 

zoals in de inleiding vermeld, dat het zeer 

moeilijk zo niet onmogelijk is preoperatief te voorspellen 

hoe de afasie zich zal manifesteren naar 

type en ernst. Een aantal vragen blijven open: 

1. Waarom heeft dit kind geen f1uent afasie met de 

daarbij behorende expliciete taalbegripsstoornissen? 

2. Waarom geeft een uitgebreide en ernstige beschadiging 

van de linker hemisfeer wel een ernstige 

rechtszijdige spastische hemiplegie en 

een rechtszijdige hemianopsie, maar geen ernstige 

afasie? 

3. Heeft het langzaam progressieve verloop overdracht 

van taalfuncties binnen de linker hemisfeer 

te weeg gebracht (Satz, 1991)? Of speelt 

de rechter hemisfeer een rol? 

4. Is deze langzaam progressieve amnestische afasie 

misschien meer te wijten aan de epilepsie 

(het is bekend dat bij kinderen epileptische afwijkingen 

in het EEG samengaan met taaIstoornissen 

- Deonna, 1991) dan aan de embolisaties 

of de schade die het hematoom aangericht 

heeft? 

Dit is een zinvolle vraag omdat bij dit kind: 

• afasie het eerst optreedt als epileptische 

symptoom (zie tabel 1: datum 01-86) 

• afbouw van de anti-epileptische medicatie in 

1991 opnieuw een aanval met taalbegripsstoornissen 

provoceert. 

Het antwoord moet waarschijnlijk gezocht worden 

in de vele factoren die de afasie bij dit kind beïnvloeden, 

en hun onderlinge wisselwerking (zie figuur 

1). 

Figuur 1: Overzicht van factoren die de taal 

beïnvloeden. 

A.V.M. 

localisatie 

embolisaties 

epilepsie 

bloedingen 

strofie 

179

TLA 2000 (30) - 4 

CONCLUSIE 

Deze case-study illustreert dat ondanks het beslaan 

van een AVM in de temporale kwab van de 

linker hemisfeer en hel optreden van momenten 

van epileptische afasie, operatief ingrijpen (embolisaties) 

kan resulteren in een ernstige rechtszijdige 

hemiplegie en een complete rechtszijdige hemianopsie, 

maar tegen elke verwachting in zonder dat 

een ernstige afasie optreedt. 

Het benadrukt de in de inleiding genoemde uitspraak 

van Riva et al.: "neuro-radiological abnormalities 

do not correlaté with the severity of language 

impairment." Bij beslissingen aangaande operatiefingrijpen 

in de linker hemisfeer moel met 

deze uitspraak zeker rekening gehouden worden. 

LITERATUUR 

Benson D.F., (1967). Fluency in aphasia: 

Correlation with radioactive scan localization. 

Cortex, 3, 373-394. 

Benson D.F., (1979), Aphasia, a/exia, and agraphia. 

New Vork: Churchill Livingstone. 

Bishop 0., (1982). T.R.O.G. Test lor Reception of 

Grammar. Medical research Council. Chapel 

Press. 

Blauw M., Ceyssens I., Paquier P., Saerens J., 

Boon P., van Dongen H.R., (1987). De discriminatieve 

waarde van de Tokentest voor 

taalpathologie bij kinderen. Logopedie en 

Foniatrie, 59, 218-222. 

Deonna TW., (1991). Acquired epileptiform aphasia 

in children (Landau-Klelfnersyndrome). 

Journa/ of Clinica/ Neurophysi%gy, 8, 288- 

298. 

Geschwind N., (1972). Disorders of higher cortical 

lunction in children. In Clinica/ Proceedings, 

Children's Hospita/ Nat/ona/ Medica/ Center. 

Goodglass H., Kaplan E. (1983). Assessment of 

aphasia and related disorders. Philadelphia: 

Lea and Febiger. Distributed by 

Psychological Assessment Resources, 

Odessa. 

180 

Landau W.M., Klelfner F.R., (1957). Syndrome ol 

acquired aphasia with convulsive disorder in 

children. Neur%gy, 7, 523-530. 

Mahalick O.M., Ruif R.M., Hoi Sang U, (1991). 

Neuropsychological Sequelae of Arteriovenous 

Malformations. Neurosurgery, Vol. 29, 

NO.3. 

Paquier P.F., van Dongen H.R., (1998). Is Acquired 

Childhood Aphasia Atypical? In P. Coppens 

et al (eds.) Aphasia in Atypica/ Popu/at/ons. 

Lawrence Erlbaum Associates Publishers. 

Pinkhof, Hilfman ,(1992). Geneeskundig woordenboek. 

Negende her.ziene uitgave. J.J.E. van 

Everdingen (ed.). Bohn, Stafleu, Van 

Loghum. 

Riva 0., Pantaleoni 0., Milani N., Devoti M., (1991). 

Late sequelae of right versus lelt hemispheric 

lesions. In I.P. Martins et al (eds.) 

Acquired Aphasia in Children. Kluwer 

Academic Publishers. 

Satz P., (1991). Symptom pat1ern and recovery outcome 

in childhood aphasia, a methodological 

and theoretical critique. In I.P. Martins et 

al (eds.) Acquired Aphasia in Children. 

Kluwer Academic Publishers. 

Snijders J.Th., Luteijn F., van der Ploeg F.A.E., 

Verhage F. (1983). Groninger Intelligentie 

test. Swets en Zeitlinger. 

Van Hout A., Lyon G. (1986). Wernicke's aphasia in 

alen year old boy. Brain and Language, 29, 

268-285. 

Correspondence 10: 

Dr. H.R. van Dongen 

Department of childneurology 

Sophia Kinderziekenhuis 

Dr. Molenwaterplein 60 

3015 GJ Rot1erdam.


VELOFARYNGALE RESONANTIESTOORNISSEN IN SYNDROMALE 

CONTEXT 

John Van Borsel 

(Dit artikel is een bewerking van een voordracht gehouden op de studiedag «Velofaryngale 

stoornissen» in het UZ Gent op 15/10/99) 

INLEIDING 

De productie van spraak is een proces waarin minstens 

vier stapppen kunnen onderscheiden worden: 

de ademhaling, de fonatie, de articulatie en de 

resonantie. De spraakproductie wordt ingezet wanneer 

bij uitademing lucht uit de longen geperst 

wordt (ademhaling). Deze uitademingslucht passeert 

de geadduceerde stembanden die daardoor 

aan het trillen gebracht worden. De continue luchtstroom 

verandert in een luchtpulsentrein, en veroorzaakt 

geluid (fonatie). Vervolgens wordt de vibratie 

in de luchtkolom gemoduleerd door de positie 

en de beweging van de articulatoren (articulatie) 

met als resultaat dat bepaalde frequenties van het 

complexe spraakgeluid versterkt worden en andere 

onderdrukt worden (resonantie). Dit artikel gaat 

over de stoornissen die kunnen optreden op vlak 

van de resonantie. 

Resonantie vindt hoofdzakelijk plaats op drie niveaus 

in het spraakorgaan: de keelholte, de mondholte 

en de neusholte. Op elk van die niveaus kunnen 

afwijkingen voorkomen (zie tabel 1). Is er een 

afwijking ter hoogte van de keelholte of farynx, dan 

spreekt men van een faryngale resonantiestoornis. 

Faryngale resonantiestoornissen doen zich maar 

zelden voor. De keelholte is immers een weinig vervormbare 

ruimte zodat het aandeel ervan in de modulatie 

van het spraakgeluid zeer beperkt is. 

De vorm van de mondholte daarentegen kan wel 

aanzienlijk gewijzigd worden en wanneer dit niet 

gebeurt zoals verwacht, ontstaat een orale resonantiestoornis. 

Bij een orale resonantiestoornis kan 

er sprake zijn van een foutieve tongpositie. De tong 

kan te ver naar voor liggen of, omgekeerd, te ver 

naar achteren liggen. In het eerste geval ontstaat 

een spraak die welomschreven wordt als zwak, on- 

(1) De term cul-de-sac resonantie verwijst meestal naar 

de resonantie resulterend uit een te ver naar achteren 

gelegen tongpositie maar wordt ook wel eens gebruikt 

om de resonantie aan te duiden die ontstaat bij 

een anterieure nasale obstructie. 

volwassen, kinderlijk, verwijfd klinkend. in het tweede 

geval ontstaat een gedempte spraak met een 

resonantie gekend als «cul-de-sac resonantie» (1). 

Een orale resonantiestoornis kan ook resulteren uit 

een afwijkende mondopening. De mondopening 

kan te gering zijn, waardoor een zogenaamde tandentoon 

ontstaat. Of de mondopening kan excessief 

zijn. Dit laatste ziet men bij voorbeeld wel eens 

bij patiënten met een spastische dysartrie. 

De neusholte is evenals de farynx een weinig vervorm 

bare ruimte maar kan door toedoen van het 

velum in samenhang met de farynxwand al dan niet 

aan de mondholte gekoppeld worden. Aldus kan de 

neusholte al dan niet als resonator fungeren. 

Stoornissen met betrekking tot de resonantie in de 

neusholte worden gewoonlijk velofaryngale stoornissen 

genoemd. Velofaryngale stoornissen kun- 

Tabel 1 : Overzicht van de verschillende types resonantiestoornissen 

1. Stoornissen m.b.l. de faryngale resonantie 

2. Stoornissen m.b.l. de orale resonantie 

Tongpositie : te ver naar achteren (cul-de-sac 

resonantie) 

te ver naar voor 

Mondopening:te gering (tandentoon) 

Excessief 

3. Stoornissen m.b.t. de nasale resonantie 

hyponasaliteit (hyporhinolalie, gesloten neusspraak, 

rhinolalia clause, denasaliteit) 

hypernasaliteit (hyperrhinolalie, open neusspraak, 

rhinolalia aperta) 

hypo-hypernasaliteit (gemengde neusspraak, 

rhinolalia mixta) 

(assimilatieve nasaliteit) 

(nasale emissie) 

181

TLA 2000 (30) - 4 

nen drie vormen aannemen. Er kan een resonantie 

in de neusholte plaatsvinden wanneer dat eigenlijk 

niet gewenst is. Er is dan sprake van hypernasaliteit 

(synoniemen: hyperrhinoialie, open neusspraak, 

rhinolalia aperta). Er kan ook een onvoldoende 

nasale resonantie zijn. Men spreekt dan 

van een hyponasaliteit (synoniemen: hyporhinolalie, 

gesloten neusspraak, rhinolalia clausa, denasaliteit). 

De combinatie van beide, zowel ongewenste 

nasale resonantie als onvoldoende nasale resonantie 

kan ook voorkomen. In dit geval is er een 

hypo-hypernasaliteit (synoniemen: gemengde na. 

saliteit, rhinolalia mixta). 

Als velofaryngale resonantiestoornissen worden 

soms ook nog de assimilatieve nasaliteit en de nasale 

emissie vermeld. Assimilatieve nasaliteit is in 

feite een bijzondere vorm van hypernasaliteil. Het 

gaat om een stoornis met betrekking tot de timing 

van de beweging van het velum. Het velum zakt te 

vroeg, nog voor de productie van een nasale doelklank 

aan de orde is. Of het velum trekt niet vlug 

genoeg op na de productie van nasale doelklank. 

Nasale emissie is strikt genomen geen resonantiestoornis. 

Met nasale emissie is bedoeld dat er 

schuringsgeluid ontstaat ter hoogte van de neusholte. 

De neusholte fungeert dus ten onrechte als 

geluidsbron en niet louter als geluidsfilter. 

Door hun mogelijke impact op de spraakverstaanbaarheid 

vormen vooral de velofaryngale resonantiestoornissen 

een belangrijke groep. Bovendien 

zijn velofaryngale resonantiestoornissen geen 

zeldzame stoornissen. Een groep van patiënten bij 

wie nogal eens velofaryngale resonantiestoornissen 

voorkomen, zijn deze met een syndromale 

aandoening. Het is dan ook zaak bij het onderzoek 

en de behandeling van deze patiënten rekening te 

houden met de eventuele aanwezigheid van een 

velofaryngale resonantiestoornis. In dit artikel rapporteren 

we de resultaten van een literatuuronderzoek 

dat tot doel had het voorkomen van velofaryngale 

resonantiestoornissen in associatie met syndromell 

zo goed mogelijk in kaart te brengen. In het 

bijzonder zochten we een antwoord op de vragen 

hoe vaak velofaryngale stoornissen in het algemeen 

voorkomen bij syndromale aandoeningen, 

hoe vaak elk van de verschillende types velofaryngale 

stoornissen voorkomt, en of velofaryngale 

stoornissen soms meer voorkomen bij bepaalde 

types syndromen. 

METHODOLOGIE 

Om een antwoord te vinden op bovenstaande vragen, 

kan men in principe verschillende bronnen 

raadplegen. Er zijn enkele klassieke medische wer. 

ken die een overzicht bieden van verschillende syndromen 

en hun kenmerken zoals o.a. Jones (1992) 

182 

en Gorlin, Cohen en Levin (1990). In deze werken 

wordt af en toe verwezen naar spraak- of taal ken. 

merken. Het accent ligt evenwel op de medische 

aspecten en de informatie die gegeven wordt m.b.1. 

spraak en taal is toch te weinig specifiek voor het 

doel dat we hier voor ogen hadden. In de logopedi. 

sche vaktijdschriften vindt men de laatste jaren wel 

meer beschrijvingen van spraaken taalkenmerken 

bij syndromale aandoeningen. Niet zelden gaat het 

echter om case-studies die de kenmerken beschrijven 

van één persoon met een bepaald syndroom. 

Overzichten met gegevens over het voorkomen van 

mogelijke communicatiestoornissen meer in het algemeen 

en bij verschillende syndromen zijn zeldzaam. 

In 1981 publiceerden Sparks en Millard een 

overzicht van 16 verschillende syndromen met per 

syndroom een opsomming van de fysische kenmerken, 

het overervingspatroon, de incidentie en 

de spraaken taalkenmerken, aangevuld met literatuurverwijzingen. 

De auteurs kozen er echter beo 

wust voor geen syndromen op te nemen die gepaard 

gaan met een gehemeltespleel. Een veel uitgebreidere 

lijst werd opgesteld door Siegel- 

Sadewitz en Shprintzen (1982). Zij selecteerden 

105 syndromen (en sequenties) en gaven voor elk 

syndroom aan hoe frequent ( «frequent», «infrequent», 

ccoccasional», (cprobable» en «unknown» ) 

er een stoornis voorkomt op vlak van de articulatie, 

cognitie, resonantie en stem en hoe frequent het 

syndroom gepaard gaat met een geleidingsverlies 

of sensorineuraal verlies. Recentelijk verscheen 

een verdere uitwerking van deze lijst in een boek 

van Shprintzen (1997). Voor zover ons bekend, is 

deze lijst momenteel het meest uitgebreide overzicht 

dat voorhanden is over communicatiestoornissen 

bij syndromen. De lijst omvat in totaal 334 

syndromen. Van elk syndroom worden kort de beo 

langrijkste kenmerken opgesomd, wordt de primai. 

re etiologie aangegeven en worden de afwijkingen 

op vlak van spraakproductie, resonantie, stem, taal 

en gehoor vermeld. Deze lijst leek dan ook zeer geschikt 

om een meta-analyse op uit voeren met het 

oog op het beantwoorden van de gestelde onderzoeksvragen. 

Niettemin dienen we op te merken 

dat de lijst toch nog beperkt is, zoals de auteur trouwens 

zelf aangeeft. Met name werden meerdere 

syndromen niet opgenomen omdat ze te zeldzaam 

zijn of omdat het verband tussen het syndroom en 

het voorkomen van communicatiestoornissen niet 

met zekerheid vaststaat. Omdat in het overzicht van 

Shprintzen (1997) ook informatie m.b.1. cognitie en 

gehoor werd opgenomen, besloten we bijkomend 

de samenhang van velofaryngale resonantiestoornissen 

met stoornissen op vlak van cognitie en gehoor 

na te gaan. Verder besloten we de analyse te 

beperken tot 229 syndromen in plaats van 334 

omdat vijf van de opgenomen syndromen als «incompatible 

with Iife» werden beschreven.

TLA 2000 (30) - 4 

RESULTATEN Tabel 2 :Voorkomen van velofaryngale stoornissen in 

samenhang met andere stoornissen 

Het voorkomen van velofaryngale resonantiestoornissen 

Wanneer bij een syndromale aandoening communicatiestoornissen 

voorkomen, dan blijken resonantiestoornissen 

daar vrij vaak deel van uit te 

maken. Van de 299 syndromen uit de lijst van 

Shprintzen (1997) die we weerhielden in de analyse, 

werd bij 162 (i.e. 54%) vermeld dat ze gepaard 

gaan met een gestoorde orale en/of nasale resonantie. 

Het voorkomen van een gestoorde nasale 

resonantie werd vermeld bij 51% (152/299) van de 

syndromen. In 46% van de gevallen (138/299) is alleen 

de nasale resonantie gestoord, in 5% (14/299) 

is naast de nasale resonantie ook de orale resonantie 

gestoord. Wanneer de nasale resonantie gestoord 

is, is er in 61.2% van de gevallen (93/152) 

een schisisproblematiek. 

, 

Het voorkomen van de verschillende types 

van: velofaryngale resonantiestoornissen 

i 

Van .~e verschillende types van velofaryngale resonantjestoornissen 

blijkt hypernasaliteit het meest 

frequent voor te komen (96/138, 63.2%) gevolgd 

door hyponasaliteit (28/138, 18.4%) en gemengde 

nasáliteit (19/138, 12.5%). Cul-de sac-resonantie 

wordt slechts één maal vermeld (1/138, 0.7%) en 

verder wordt bij 8/138 syndromen (i.e. 5.3%) aangegeven 

dat er een resonantie voorkomt zoals men 

die aantreft bij doven. 

Het voorkomen van veJofaryngale stoornissen 

in samenhang met andere stoornissen 

Hoe vaak velofaryngale stoornissen voorkomen in 

samenhang met andere stoornissen, in het bijzonder 

met een cognitieve stoornis en een gehoorstoornis, 

wordt samengevat in tabel 2. Algemeen 

blijkt dat velofaryngale resonantiestoornissen 

slechts zelden (6/152, 3.9%) geïsoleerd voorkomen. 

Heel dikwijls (64/152, 42.1 %) is er daarnaast 

zowel een cognitieve stoornis als een gehoorstoornis. 

Het voorkomen van velofaryngaJe stoornissen 

bij verschillende types van syndromen 

Tabel 3 geeft de resultaten weer van de analyse 

naar het voorkomen van velofaryngale stoornissen 

bij verschillende types van syndromen. Voor deze 

analyse werd, zoals dat gebruikelijk is, in eerste instantie 

een onderscheid gemaakt tussen chromosomale 

syndromen en genetische syndromen. 

Chromosomale syndromen zijn syndromen waarbij 

Velofaryngale resonantiestoornis 

+ cognitieve stoornis 42.1% (64/152) 

+ gehoorstoornis 

Velofaryngale reonantiestoornis 

+ cognitieve stoornis 15.1% (23/152) 

- gehoorstoornis 

Velofaryngale reonantiestoornis 

- cognitieve stoornis 34.9% (53/152) 

+ gehoorstoornis 

Velofaryngale resonantiestoornis 

- cognitieve stoornis 3.9% (6/152) 

- gehoorstoor~is 

(voorkomen van een cognitieve stoornis en/of gehoorstoornis 

onbekend: 3.9%, 6/152) 

er microscopisch een zichtbare afwijking is in de 

chromosoomstructuur. Genetische syndromen zijn 

syndromen waarbij microscopisch geen zichtbare 

chromosomale afwijkingen zijn. Chromosomale 

syndromen werden verder opgesplitst naargelang 

er een deletie is of een additie van een volledig 

chromosoom of van een gedeelte van een chromosoom 

is. Genetische syndromen werden verder onderverdeeld 

naar gelang het patroon van overerving: 

autosomaal of X-gebonden, dominant of recessief. 

Andere syndromen, met name teratogene 

syndromen (d.w.z. tengevolge van blootstelling aan 

een bepaalde substantie) en mechanisch geïnduceerde 

syndromen (d.w.z. syndromen als gevolg 

van een directe inwerking op het embryo in de uterus) 

werden niet in de analyse betrokken omdat het 

bij deze types sowieso om zeer heterogene beelden 

gaat. 

Zoals men uit tabel 3 kan zien, komen velofaryngale 

resonantiestoornissen iets vaker voor bij genetische 

syndromen dan bij chromosomale syndromen 

Tabel 3: Voorkomen van velofaryngale stoornissen 

bij verschillende types van syndromen 

Genetische syndromen: 

Autosomaal dominant: 

Autosomaal recessief: 

X-gebonden dominant: 

X-gebonden recessief : 

Chromosomale syndromen: 

Deletie van chromosoom: 

Additie van chromosoom: 

Deletie deel van chromosoom: 

Additie deel van chromosoom: 

103/192 (53.6%) 

47/81 

45/87 

316 

8/18 

24/49 (49.0%) 

1/2 

3n 

11/19 

9121 

183

TLA 2000 (30) - 4 

(respectievelijk in 53.6% en 49.0% van de gevallen) 

maar blijkens een chi-kwadraattoets niet significant 

vaker (p>.05). Verdere statistische analyse (chikwadraattoets 

of Fisher's exact toets) liet zien dat 

velofaryngale resonantiestoornissen binnen de 

groep van genetische syndromen niet significant 

(p>.05) vaker voorkomen bij autosomale aandoeningen 

dan bij X-gebonden aandoeningen en niet 

significant vaker bij dominante aandoeningen dan 

bij recessieve aandoeningen. Binnen de groep van 

chromosomale syndromen is er ook geen significant 

verschil (chi-kwadraattoets of Fisher's exact 

toets, p>.05) qua voorkomen van resonantiestoornissen 

tussen syndromen die berusten op een deletie 

of additie van een volledig chromosoom en 

deze die berusten op deletie of additie van een gedeelte 

van een chromosoom en evenmin tussen 

syndromen waarbij er een deletie is en sydromen 

waarbij er een additie is. 

CONCLUSIE 

Rekening houdend met de beperkingen van de lijst 

van Shprintzen (1997) en rekening houdend met 

het feit dat we hier te doen hebben met een metaanalyse, 

kunnen we volgende conclusies formuleren. 

Het is duidelijk dat bij syndromen die gepaard 

gaan met communicatiestoornissen vaak velofaryngale 

resonantiestoornissen voorkomen. De 

meest frequente velofaryngale resonantiestoornis 

blijkt hypernasaliteit te zijn, nogal dikwijls in samenhang 

met schisis. Velofaryngale resonantiestoornissen 

zijn meestal geen geïsoleerd verschijnsel 

maar komen overwegend samen voor met een 

stoornis op vlak van de cognitie entof het gehoor. 

Het voorkomen van velofaryngale resonantiestoornissen 

lijkt niet gebonden te zijn aan een bepaald 

type van syndromen. 

184 

LITERATUUR 

Jones, KL (1992). Smith's recognizable patterns of 

human malformation. Philadelphia: W.B. 

Saunders 

GorIin, R.J., Cohen, M.M. en Levin, L.S. (1990). 

Syndromes of the head and neck. New 

YorklOxford: Oxford University Press. 

Sparks, S.N.en Millard, S. (1981). Speech and language 

characteristics of genetic syndromes. 

Journalof Communication Disorders, 14, 

411 - 419. 

Siedel-Sadewitz, V. en Shprintzen, R.J. (1982). The 

relationship of communication disorders to 

syndrome identification. Journalof Speech 

and Hearing Disorders, 47, 338 - 354. 

Shprintzen, R.J. (1997). Genetics, syndromes, and 

communication disorders. San Diegot 

London: Singular Publishing Group. 

Adres: 

U.Z. Gent 

De Pintelaan 185 

2, P 1 

9000 Gent


UNIVERSAL INFANT HEARING SCREENING IN FLANDERS 

Kristin Hanssens 

Presented at the XXV International Congress on Audiology, Den Hague, August 27-31,2000 

INTRODUCTION 

Flanders has a hearing screening history since 

1976, using the distraction method with the Ewing 

test at ths age ol 9 months. The Ewing test is 

based on the ability to locate automatically quiet 

sounds that allract the allention and interest ol the 

child by turning the head towards the sound source. 

This horizontal orientation rellex is present between 

the ages of 7 and 12 months, but optimal at 

the age of 9 months. 

On the one hand the relatively systematic screening 

programme was conducted free of charge by 

the public institution called 'Kind en Gezin', meaning 

'Child and Family', which has an important responsibility 

in preventive health care and in detection 

of health problems in children. The Ewing test 

was widely performed by !he nurses in the district 

centres of 'Kind en Gezin' (K&G). 

On the other hand there was and still is the 'systematic' 

neonatal screening of babies with high risk 

for hearing loss as described by the Joint 

Committee on Infant Hearing screening, but only a 

lew hospitals are conducting this screening. In 

1993 a few neonatal units started organising their 

own weil baby hearing screening using the oto 

acoustic emissions technique. 

Successful universal new-born hearing screening 

is based on four pillars: 

(1) a suitable test instrument, 

(2) a maximum coverage, 

(3) an effective follow up and 

(4) cost-effective. 

Experience has shown that the screening set up in 

Flanders did not reach these goals due to the following 

reasons: 

(1) The Ewing test is a subjective test with a low 

sensitivity and specificity, meaning that many 

children are wrongly referred for further diagnostic 

testing (false positives, which needlessly 

alarms the parents), whilst others were 

wrongly considered having normal hearing 

(false negatives), which also discredits the 

screening programme. 

Hearing screening at the age of 9 months is generally 

considered to be too late, as stated in 

the European Consensus Statement on 

Neonatal Hearing Screening (16 May 1998, 

Milan, Italy), every child with permanent 

hearing impairment should be identified before 

the age of 3 months so that a rehabilitation program 

can be set up before the age of 6 months. 

With the Ewing test the child is at least 

12 months ol age belore diagnosis is known. 

This because in case ol a positive test result 

the testing will be repeated once or twice belore 

relerring the child. Many years ol documentation 

have shown that most of the 'Ewing babies' 

were an average ol 27 months belore the 

losses were finally remedied. 

(2) These facts have demotivated great number of 

examiners and consequently created a certain 

negligence in the application of the test. For instance 

in 1997, 24 of the 65 deaf new-born babies 

in Flanders have not been detected by the 

Ewing test! Some areas even abandoned the 

screening completely, arguing that a high-risk 

screening would be more paying. But today it is 

known that with this type of screening 50% of 

the inlants with hearing loss are not discovered. 

(3) Because there existed no proper follow-up programme, 

the dropout during the referral period 

was very high, about 30%. 

(4) Furthermore, the Ewing test is time-consuming 

and needs to be conducted by \Woweil trained 

and experienced staff members, resulting in 

high costs. 

AII these considerations have stimulated K&G to 

review its strategy, resulting in a new, weil structured 

universal infant hearing screening programme 

which responds step by step to the standards of the 

European Consensus Statement on Neonatal 

Hearing Screening. 

185

TLA 2000 (30) - 4 

THE SCREENING INSTRUMENT: 

THE AUTOMATED ABR 

K&G opted lor the Automated ABR hearing screening 

technique, commercially introduced in 1985 by 

Natus MedicaJlnc. in Calilornia. After a successlul 

pilot test period in 1997 with the ALGO 1e Newborn 

Hearing Screener, the Board ol Administration ol 

K&G decided that the universal neonatal hearing 

screening programme with the Automated ABRtechnique 

(AABR) would be progressively implemented 

in February 1998 throughout Flanders, as 

part ol a program me tor prevention. The practical 

remarks gathered during this pilot period in 

Flanders even put up the Natus company to create 

a more users triendly, battery-operated compact 

design, called the ALGOTM Portable. The instrument 

is now produced in Beltast, Ireland. 

The ALGOTM hearing screening instrument is 

based on the technique ot the Auditory Brainstem 

Responses (ABR), generally considered to be the 

golden standard tor evaluating the auditory pathway. 

lts concept succeeded in eliminating the negative 

aspects ot conventional ABR examination in 

the context ol a screening set up (too time-consuming 

and too expensive, interpretation demands a 

specialist), still maintaining its very high sensitivity 

and speciticity. 

The ALGOTM New-born Hearing Screener is designed 

only tor screening purposes in babi es starting 

at a gestional age ot 34 weeks up to 3 months 

ot age. The upper limit is not exceeding 6 months. 

The test does not require a special screening environment 

and can even be performed with the baby 

into the mother's arms. It the baby's skin appears 

greasy or sweaty, a prepping pad will be used betore 

the 3 surface electrodes are placed on the vertex, 

the nape and the top ot the shouJder or on the 

cheek. Disposable ear coupiers with the transducers 

are sealed over the inlant's ears. 

The ALGOTM Portable uses a 35 dB nHL click stimulus 

to detect the presence or absence ol the auditory 

brainstem response. It uses a detection template 

patterned after ABR responses ot intants with 

normal hearing thresholds. The ALGO's detection 

template is based upon characteristics ot the 

wavetorm at th is supra-threshold level. 

The ALGOTM generates a 0.1 msec. click with an 

acoustic trequency spectrum trom 700-5000 Hz 

presented monaurally or binaurally at a rate ot 37 

puisesIsec. 

The ALGOTM detection template relies upon nine 

critica I points along the ABR wavetorm which are 

weighted with respect to their contribution to response 

detection. Most ot these points are associated 

with the detection ot wave V and its trailing 

negativity since this is the largest and most stabJe 

portion ot the intant ABR. 

186 

The ALGOTM template shifts across a 3-msec. 

range searching tor the latency domain ot best tit, 

allowing tor age variations in the normal response. 

The template-shifting sequence and the application 

ot the algorithm (the term ot which the name 

'ALGO' has been derived) occurs every 500 

sweeps until a statistically signiticant response is 

identitied. This means that a response may be detected 

as efficiently as 500 sweeps or it may be necessary 

to continue averaging to the maximum ot 

15.000 sweeps in order to reach the specitied level 

ot contidence. 

Using this weighted, nine-point, template-matching 

scheme increases the efficiency ot the algorithm. 

The ALGOTM detection algorithm employs a binomial 

sampling approach, which tacilitates the use ot 

a rigo rous statistical test. A by-product ot the statistical 

test named 'Iikelihood ratio' (LR) is used. In 

practice the LR can be thought ot as a tigure ot 

merit. When the LR reaches 160 or greater, the AL- 

GOTM stops collecting data and displays a 'PASS' 

tor the ear being tested. It an LR ot at least 160 

cannot be obtained in 15.000 sweeps, the ALGOTM 

displays a 'REFER' message . 

A 'PASS' result means that the baby has a normal 

hearing. A 'REFER' result means that the instrument 

is not capable to evaluate the hearing ot the 

tested baby. In this case the test must be repeated 

later on or other tests have to be performed. In 

some cases, tor example when the baby is very 

agitated or is crying, registration has to be stopped 

and must be repeated at a more tavourable moment. 

The ALGOTM has a dual artetact rejection system 

designed to automatically control tor environmental 

or ambient noise, and tor artetact ot myogenic 

noise. Finally, the impedance ot the skin is being 

measured every 500 sweeps. When it exceeds 12 

kOhm registration is interrupted. 

THE SCREENING PROTOCOL 

A tirst call is made by the district nurse at the maternity 

hospital to introduce the services ol the organisation 

concerning preventive childcare and 

child-minding. On this occasion the parents are invited 

to the district centre when the baby will be 4 

to 6 weeks ot age tor the ALGO-test. At this age 

the baby still sleeps a lot, which tacilitates the testing. 

The test can also be conducted at home, during 

the second home visit ol the nurse. The test is 

tree ot charge, since it is conducted in a universal 

screening set up by a public institution. 

Those maternity hospita Is which still continue to 

perform their own hearing screening program me 

with the oto acoustic emissions technique have to 

report their results to the administration ot K&G 

who keeps records ot all tested intants in order t~

e able to control the lollow-up process and to 

avoid dropouts. 

At the same time the database is an important 

source lor statistical data and lor epidemiological 

research. 

The ALGO screening procedure is based on 2 

steps: 

(1) Il the lirst ALGO-test gives a 'PASS' result, the 

baby is considered normal-hearing. This test 

cannot rule out a late onset hearing impairment, 

but during later visits at the wellare clinic 

luture auditory, speech and motoric development 

can be monitored up to three years ol 

age. 

(2) If the lirst test has a 'REFER' result, the baby is 

invited by the physician at the welfare clinic, 

usually within the 48 hours, where the ALGOtest 

will be repeated aller an otoscopic examination. 

The physician also interviews the parents, 

surveying a list ol risk lor hearing problems. 

When a second 'REFER' is obtained, the baby will 

be immediately relerred to an audiologic centre recognised 

by K&G, in consultation with the baby's 

general practitioner or paediatrician. 

In such an audiologic centre, which can be at a university 

hospitalor a rehabilitation centre, a complete 

investigation lor diagnosis will be conducted 

shortly aller screening lailure. In case diagnostic 

testing conlirms a hearing loss the child will be relerred 

to the rehabilitation centre lor early intervention. 

The transition lrom diagnosis to intervention 

lor inlants with hearing loss is tightly co-ordinated 

by K&G to prevent delays. This set up enables intervention 

to begin belore the delays in language 

and speech development are incurred, resulting in 

habilitation rather than rehabilitation. 

K&G has carelully selected 22 centres in Flanders 

which have a large experience in management ol 

hearing impaired children and which conlorm their 

imposed requirements. These centres have subscribed 

the protocol proposed by K&G, offering this 

way a guaranty ol quality to a high professional 

degree. 

Finally, K&G also keeps record ol the child's evolution 

during the intervention programme at the age 

ol 1,2,5,10 and 15 years. In this way a long-term 

follow-up is ensured. 

RESULTS IN 1998 

The coveragein 1998was 93.87%, whichis very hi9h. 

Ol the 43.406 new-borns, 38.048 (87.66 %) inlants 

were tested by K&G, and 1.512 (3.48 %) newborns 

were tested at the maternity hospital 

(OAE's). In 1.187 (2.73 %) infants the parents relused 

the test. 

TLA 2000 (30) - 4 

960 inlants needed a second ALGO-test due to a 

lirst reler result or an interrupted test. 

64 babies had a second reler result. 

Further diagnostic testing conlirmed a hearing loss 

in 51 babies (24 unilateral, 27 bilateral), 7 children 

had a normal hearing (Ialse positive), 5 children 

had no immediate diagnosis because ol a multiple 

handicap and 1 child deceased belore diagnostic 

testing took place. 

DISCUSSION 

Relerring to the lour standards ol a good hearing 

screening programme, one can conclude that the 

set up by K&G responds to all criteria: 

(1) A suitabfe test instrument 

The ALGOTMPortable New-born Hearing Screener 

is generally recognised to be a suitable and effective 

instrument lor objective hearing screening, with 

a high sensitivity (between 93 and 99.96 %) and a 

high specilicity (between 78 and 98.7 %).11screens 

the complete hearing pathway Irom the ear to the 

brainstem. 

In addition to identily children with severe/profound 

bilateral hearing loss, the ALGOTMalso identilies 

inlants with unilaterallosses. By selecting a 35 dB 

nHL stimulus intensity, the sensitivity/specilicity 

trade-off was biased toward relerring inlants who 

have even a mild hearing impairment. When children 

with such hearing losses are identilied early, 

systematic intervention programmes can prevent 

the sequelae ol mild bilateral, unilateral or Iluctuating 

conductive hearing loss. As aresuit the 

amount ol special education required in the long 

term can be reduced. This can be seen as an advantage, 

but not all specialists in the lield, rightly or 

wrongly, consider the low cut-off score advantageous. 

They are convinced that 'screening lor normal 

hearing'- methods lead to a substantial number 

ol over-relerrals and to neediess harming in the 

Iragile parent/new-born bonding process. 

In a study I have conducted about parents' acceptance 

ol neonatal AABR-hearing screening versus 

behavioural response audiometry juste before the 

pilot project lrom K&G, I have learned that in lact 

there exists another parameter lor a good test instrument, 

and that is the parents' acceptance. The 

ALGO- testing took place in a cosmopolitan hospital 

in Brussels which has a high concentration ol 

multiculturai people. In this hospital new-born 

hearing screening is usually conducted by reactometry, 

using the PA2.This screener has a low validity, 

but to the parents ol the new-borns this type 

ol screener seemed more convincing lor them than 

the ALGOTMPortable, because they could easily 

understand its mechanism. The concept ol objectivity 

is unknown to many ol them. Western parents, 

187

TLA 2000 (30) - 4 

who are more technology literate than other cultures, 

had more confidence in the ALGOTM Portable. 

K&G has understood th is fact, and takes it into account 

when developing folders and booklets and 

also by setting up information program mes towards 

the parents. 

(2) A maximum coverage 

Based on the figures of 1998 the set up ol the entire 

K&G screening programme ensures a coverage 

of almost 94 %, which is very high. 

Only less than 3 % of the parents refused the test 

proposed by K&G. Their refusal was based on personal 

reasons or on religious and cultural reasons: 

in some communities congenital disorders are difficulty 

accepted, so early detection is rejected. 

Most hearing screening program mes state that the 

best access to babies is before discharge from the 

maternity hospital. Since 99 % of the births in 

Flanders take place in hospitais, one can ask why 

the hearing screening is not being performed before 

discharge, which seems most logic. The actual 

new-born hearing screening in some Flemish 

hospitals is based on independent, autonomous 

initiatives and cannot be considered systematic. 

The test is fee-paying and each hospital has its own 

interpretation about the concrete set up. Given th is 

situation, only a pubiic organisation such as K&G 

has the authority to impose one rigorous standard 

screening protocol and ensure correct follow-up. 

A second reason not to screen during the lirst days 

ol lile is to reduce the chance lor relerrals due to 

conductive problems (debris in the external ear 

canal, amnion f1uid in the middle earl and to late 

maturation ol the central nervous system. 

It must be admitted that when the universal ALGO 

hearing screening was initiated, some physicians 

seemed unaware ol the priority ol hearing screening 

or questioned the applied screening technique, 

but those prejudices have been ruled out by 

now. 

The lact that the ALGO-hearing screening programme 

is not conducted in our entire country is a 

rather political issue. Belgium has become a Iederal 

state in 1993, consisting of three more or less 

geographically bounded regions : (1) Flanders in 

the northern part ol thecountry with the Flemish 

Community, (2) Wallonia in the south ol the country 

with the French Community and (3) the Capital 

Area ol Brussels in the centre of the country where 

people ol the Flemish as weil as the French 

Community are represented. The cosmopolitan 

character of Brussels makes it even more difficult to 

reach the Fiemish babies. These three regions 

have their own regional government who controls 

their own internals affairs. Since preventive care 

programmes are part ol the internal matters, each 

region has the iiberty to determine its own priorities 

188 

concerning hearing screening. Wallonia does not 

consider universal hearing screening as a priority: 

it is based on some local initiatives. AII discussion 

about tuning in the different views on hearing 

screening has reached a deadlock at this moment. 

This situation is a typical iIIustration of the problems 

encountered in our federal state, which can only be 

regretted. 

(3) An effective tol/ow-up 

The primary concern in lollow-up is to avoid dropout. 

A 2-stage protocol as used by the K&G programme 

reduces dropout. Such a protocol is only 

leasible when the screening technology has a low 

lalse-positive rate. Using the AABR- technology, 

this condition is met. Besides reducing dropout, the 

efficient protocol greatly decreases parental anxiety 

by providing an answer in a short period ol time. 

Figures have shown that there were no dropouts in 

1998. 

Depending on the type ol service chosen by the 

parents to conduct the diagnostic test, the approach 

will be different. At a university hospital, the 

approach will be rather medical, with a potential 

risk 'to get lost' in the patient pool. In a rehabiiitation 

centre the approach is more individualised but 

then not all examinations can be performed on the 

spot. Consequently these centres work closeiy together 

with the hospita I services. In the end, both 

instances are complementary: they serve the same 

purpose and lollow the same diagnostic protocol as 

prescribed by K&G. 

The lact that K&G organises a strict long-term 101low-up 

program me might be sensed by some as an 

interfering rather than just a recording act. 

(4) The cost/effectiveness 

The test is easy to use and the immediate 

'pass/reler' results don't require costly professional 

interpretation. The screening is not time-consuming: 

the median test time is 6 min. il the baby is 

sleeping. 

The false-positive rate is a significant determinant 

ol the total cost of a screening programme. The 

high specificity of the ALGOTM_performance means 

that very few babi es will be referred for superfluous 

follow-up testing. 

Fitting the ALGOTM universal hearing screening 

programme into the normal preventive programme 

ol K&G was leasible at no extra personnel costs. 

The examiner needs no audiological background. 

K&G provides a 4- hour training course. 

The natural ski lis ol the nurses in handling the babies 

are gratelully used lor the ALGO-test. There 

could be a gap due to the lack ol experience in 

dealing with problem situations such as a 'reler' result. 

Aware ol th is lact K&G installed a 24 hourhelp 

line, so prolessionalism is being increased.

The use of disposable mate rial makes the ALGOtest 

rather expensive compared with other techniques 

CONCLUSION 

In conclusion we can say that the results with the 

ALGOTM Portable Hearing Screening are really brilliant. 

Although the whole programme set up has 

met initially with st rong opposition trom some physicians 

and in spite of the critical considerations described 

in the discussion, it can be stated that the 

entire initiative by K&G on universal infant hearing 

screening is a great success and beyond compare, 

The choice of the screening instrument and above 

all the whole programme set up seems to be unique 

in Europe, 

L1TERATURE 

Chen S,J" Yang E.Y., et al. Infant hearing screening 

with an automated auditory brainstem response 

screener and the auditory brainstem 

response, Acta Paediatr,1996, 85: 14-18 

European Consensus Statement on neonatal 

hearing Screening, Finalised at the European 

Consensus Development Conference on neonatal 

Hearing Screening, 15-16 May 1998, 

Milan 

Herrmann B" Thornton A" Joseph J, Automated infant 

hearing screening using the ABR : 

Development and Validation, American 

Journalof Audiology, 1995, 4 (2) : 6-14 

Herrmann B, Inside the Black Box "How does the 

ALGO work anyway?",NATUS Clinical Series 

N'3 

Jacobson J" Jacobson C" Spahr R. Automated and 

conventional ABR screening techniques in 

high-risk infants, Journalof the American 

Academy of Audiology,1990, 1(4) :187-195 

Johnsen N,J" Bagi p" Elberling C, Evoked acoustic 

emissions from the human ear, 111. findings in 

neonates, Scand, AudioI.1983,12:12-24 

Joint Committee on Infant Hearing, 1994 Position 

Statement. Pediatrics,1994, 95(1) :152-156 

Katz J,(ed,), Handbook ot Clinical AUdiology, 

Baltimore, Williams & Wilkins,1994, pp 465- 

475 

TLA 2000 (30) - 4 

Kileny P New insights on infant ABR hearing screening, 

Scand, Audio1.1988, 30 

(Suppl.) : 81-88, 

Kind en Gezin, Resultaten AABR-gehoorscreening 

(Algotest) 1998, Vereniging Gegradueerden 

Audiologie, V.G,A,-Nieuws 1999, 2:2-6 

Levl H,et al. Transient Evoked Otoacoustic 

Emissions in newborns in the first 48 hours 

aller birth, Audiology, 1997, 36:181-186 

Mehl A.L., Thomson V, Newborn Hearing 

Screening: The Great Omission, Pediatrics, 

1998, vol. 101 ,nr1 

Northern J.L.,Downs M,P, Hearing in Children, 

Baltimore'williams & Wilkins,1984, pp 223- 

266 

Oudesluys A,M" van Straaten H.L.M, Neonatal 

Hearing Screening, Eur, J Pediatr" Springer 

Verlag ,1996,155 : 429-435 

Oudesluys-Murphy A,M" Harlaar J, Neonatal 

screening with an automated auditory brainstem 

response screener in the infant's home, 

Acta Pediatrica ,1997,86: 000-0 Paper 3913 

Rodenburg M" Hanssens K, Audiometrie, 

Methoden en klinische toepassingen, 

Bussum, D, Coutinho, 1998, pp159-177 

Stewart D" Bibb K., Pearlman A, Automated newbom 

hearing testing with the Algo-1 

Screener, Clinical Pediatrics,1993, 32(5): 

308-311 

Swigart E.T. Neonatal Hearing Screening, San 

Diego-California,Coliege -Hili Press, 1986, 

pp 3-66 

van Straaten H" Groote M" Oudesluys-Murphy 

A,M, Evaluation ot an automated auditory 

brainstem response infant hearing screening 

method in at risk neonates, European 

Journalof Pediatrics,1996, 155: 702-705 

Correspondentie-adres: 


K,O,C, St. Gregorius 

Jules Destréelaan 67, 9050 Gentbrugge, Belgium, 

Tel. 0032-9-2105150 

Fax 0032-9-2314163 

e-mail: oc.st.gregori us,afdo@fracarita,org 

189

TIJDSCHRIFT VOOR lOGOPEDIE & AUDIOLOGIE 2000 (30) - 4 

PLEISTERPLAATSEN OP HET INTERNET 

In deze rubriek worden websites die voor logopedisten en audiologen relevant kunnen zijn kort voorgesteld. 

Suggesties zijn altijd welkom. 

Eindredactie P. Corthals 

Een literatuurstudie opstarten betekent efficiënt bibliotheekbezoek. Efficiënt bibliotheekbezoek betekent tref. 

woordenregisters afkammen op zoek naar relevante publicaties. Dat kan snel en gemakkelijk op 

hltp:/Iwww.ncbl.nlm.nih.gov/PubMed/ 

I" I, 

~ I.. (lil y_ :Go: ~"-Hi'Jl Hl't< 

3 --;i 

"= 

• Ertter om or more senrcl1tenm. or- click~.!!!k?! for 

a~'tlnced fearching.. 

• ,E••t.er auihQf n~ iJS smith je, :&mnlJ are optional 

• Enter iouma1 titre! in fu1l or ltS MEDl.INE ebbrev'.riom, 

;C?l!r:iidM:cd'~ 

PubMed is the National Ubrary of Madlcine's search service that 

provides acçess to over 11 mittion dtations in MEDllNE, 

PreMEOLINE. end o!he, mlated da""'ba,es, v.i!h links to 

partidpating ontine joumals. 

£n~kslinkèd toPtlb1\rêL-J [!if~!F,vi~_~_~_,t~_~~!'~~ 

In collaboratien with VSe PreviewJIndeI( for aÓ\larJced 

bock pub!ishers, NÇBI 59an::h options. Refinil' .öI sCaTch 

_;c_:III~,nti ..n"~~ ("r_" t ..""'_I:0 ...._t.............."'" .,""",..,1' ...... 

_Oone, """'" , __ 

~ti~....;j~;;p;'1.~n£ .... ,~~~~ 

FJStt~WNjn Rcl

s......, 8".J:.,,~, 

.jo. pie cham. biJltograDlll, bozplob:, ccall!Iplob nnd more 

• NtIlllI!JÏ S1lIlIlIlary sIalislîe., t-tests. _ ... ion. ANOVA andmorc 

S"pporl 

...b.l.:IiJ ....... ' "lu I' 

.1 

- S.... nnd print m.lts !ram your W.b órowser ' 

FIlI'8Completo Ii 

••,8~ s~H!ll .~ ..s~j~...:f! o. '~,._. _,_~.JI 

~: ~ .J.. ....,.....,~_ ......_.....,""'~""""":." ~ ' . ~ ::J~;"':""'~~ 

r :Al_~.w.oo~l~ol 11\_.\J'_81'_~ gJ D~ ~~. ~._ 

... 

Historical Perspeclive on the Education of Deaf 

Children in Western Cultures 

Tabl. or Contfttta 

7121/97 

Click here to start 

Ke;' Words: DeafEdw:ation lnfonnalion. DeafuelS Re!ated Is..... c.Jtur. and Iliotory 

Aodtar: Dr. A1anMarvelli. Smith con.... 

,x 

191

TLA 2000 (30) - 4 

UIT DE OPLEIDINGEN 

o SCREENINGPROEF 

COMMUNICATIEVAARDIGHEDEN 

Reeds een aantal jaren richten de opleidingen 

Logopedie van alle campussen van Vlaanderen 

een stem-, spraak- (en spelling)proef in voor de 

toekomstige studenten Logopedie. Deze proef 

heeft enkel tot doel de studenten in te lichten over 

hun eigen communicatievaardigheden. Het spreekt 

voor zich dat een behoorlijke mondelinge en schrif- 

telijke vaardigheid heel belangrijk is voor de logope- 

diestudenl. Een verdere verfijning hiervan gebeurt 

aan de opleiding zelf. 

Deze proef heeft wettelijk niet het karakter van een 

, 

toelatingsexamen en kan bijgevolg een student niet 

uitsluiten van de studiekeuze. De student wordt 

enkel geïnformeerd over zijn mondelinge (en schrif- 

telijke) vaardigheden. Onderstaand overzicht laat 

zien hoe de proef in de opleidingen wordt georgani- 

seerd. (zie tabel) 

KHBO Vesallus Gent KaHoG KVH A'pen RUG KUL 

~ - spraaken - spraak en slik- - spraak en - spraak - spraak - anamnese 

a. mondgewoon- ken stem: monde- - stem - taalvaardig- - spraak, mond- 

'D• 

ten - spreekstem linge taal- - gehoor heid gedrag en 

0 - spreekstem zangstem screening - taalvaardig- - stem slikken 

•> - taalvaardig- - spelling - schriftelijke heid - spelling - stem 

'D, 

0 

'" 0 

heid taal en spel- - spelling 

- spelling ling - gehoor 

- individueel ge- - spontaan ge- De screening - lezen van een - spontaan ge- - gesprek 

sprek sprek wordt uitgevoerd tekst en zin- sprek - lezen van een 

- lezen van een - leesproef + door de lectoren nen + video- - stemonder- tekst 

tekst video-opname van het oplei- opname zoek - slikken van 

- lezen van woor- - slikproef dingsonderdeel - spontaan ge- - spellingsproef water 

Cl> 

.!i denreeksen - geïsoleerde Stem-, spraak- sprek + video - fonetogram en 

~ - colleclief dictee productie van en taalvervol. - audiogram sonogram 

~ een aantal making (SSTV). - dictee 

~ Voor inschrijving klanken - tonaal audioop 

diverse data. - toontref1en en gram 

Data worden be- een lied naar 

kendgemaakt op keuze 

de open deur of - collectief 

via secretariaat. dictee 

.e- 

Ui 

:!!. 

;:: 

3 adviezen 

kunnen worden 

meegedeeld: 

- positief 

- positief onder 

voorbehoud 

(verder onderzoek 

en/of behandeling) 

- de studie 

wordt ontraden 

(niet geweigerd) 

- spraak en 

stem : afspraak 

wordt gemaakt 

bij inSChrijving 

- spelling: 

tijdens de 

'introductievoormiddag 

'Nederlands' in 

sept. 

(informele 

screening kan 

steeds tijdens 

infodagen of 

open deur 

- voor de in- 

SChrijVinK 

De schri elijke 

taalvaar - 

digheid en 

spelling wordt 

gescreend 

tijdens de 

eerste lesweek. 

- uitnodiging 

wordt verstuurd 

aan 

de studenten 

voor de start 

van het aeademiejaar 

(net voor, bij 

het begin of 

op het eind 

van de zomer- 

vakantie) 

- begin van de 

eerste kandidatuur 

- oktober 

tweede kan- 

didatuur 

De adviezen 

worden meteen 

schriftelijk bezorgd. 

Bij inschrijving 

legt 

de student het 

Cl> advies, onderte- 

:;::: 

kend voor ken- 

'" 

De resultaten 

worden mondeling 

besproken. 

Een schriftelijk 

advies wordt op- 

gestuurd. Dit advies 

dient ondertekend 

aan de 

3 adviezen: 

- kleine onvolmaaktheden, 

bij te sturen tijdens 

SSTV met 

evaluatie op exa- 

men SSTV. 

- minimale stoornissen 

met posi- 

Tekorten worden 

onmiddellijk 

meegedeeld en 

een advies 

wordt geformuleerd. 

De student 

wordt geïnlormeerd 

en eventueeldoorverwezen 

voor behandeling. 

Na afleggen van 

alle proeven: 

mondelinge 

informatie met 

eventueel door- 

verwijzing voor 

logopedische 

behandeling 

nisname, voor. jij 

> 

W 

opleiding te wordenterugbezorgd. 

lieve prognose, 

verplichte driemaandelijkse 

follow-up. 

- verscheidene 

stoornissen van 

complexe aard, 

met onduidelijke 

prognose, studie 

wordt afgeraden. 

192

Iedere opleiding neemt een proef af. 

Er zijn een aantal verschillen in elk onderdeel. Naar inhoud 

toe stellen we vast dat niet iedereen een spel- 

Iingtoets organiseert. Het gehoor komt in twee opleidingen 

aan bod, evenals de zangstem. Ook het slikken 

staat niet in iedere opleiding op het programma. 

Bij de werkwijze stellen we vast dat sommige opleidingen 

gebruik maken van video-opnames. Twee 

opleidingen nemen systematisch audiogrammen 

af, een andere systematisch een fonetogram en 

een sonogram. Naar tijdstip toe nemen twee opleidingen 

duidelijk het standpunt in om dit voor de inschrijving 

te laten gebeuren. Iedere opleiding evalueert 

de proeven met de studenten. De ene opleiding 

kiest duidelijk voor een schriftelijk verslag, de 

andere opleiding spreekt van 'meedelen'. 

Het zal duidelijk zijn dat deze Stem-, spraaken 

spelling proeven een goede zaak zijn voor een verdere 

professionele uitbouw van ons beroep. Het is 

verheugend waar te nemen dat iedere opleiding 

een proef organiseert. Men kan zich echter de 

vraag stellen of de verscheidenheid nu juist goed of 

minder goed is. Moet er gestreefd worden naar één 

uniforme proef? Zijn daar voordelen of vooral nadelen 

aan verbonden? 

R. Vandevoorde 

(reactie op dit artikel kan via het redactie-adres of 

Pannestraat 26, 8630 Veurne) 

HOGESCHOOL GENT 

VESALIUS 

GEZONDHEIDSZORG 

Opleiding Logopedie en Audiologie 

Keramiekstraat 80, B-9000 Gent 

Tel. 09-2201726 fax 09-2217751 

NAVORMING 

RELAXATIE. en HYPNOSETECHNIEKEN in 

LOGOPEDIE 

Bij heel wat logopedische interventies spelen spanning, 

stress, (faal)angst en onzekerheid een grote rol. 

Deze navorming biedt in een eerste deel een training 

voor de logopedist om ontspanningsprocedures te 

leren aanwenden als faciliterend platform tijdens de 

behandeling en als hulpmiddel voor de patiënt om buiten 

de therapiekamer zijn spanning te reduceren in 

dagelijkse spreeksituaties. 

In een tweede deel worden zelfcontroletechnieken 

aangeleerd, die de patiënt bijgebracht kunnen worden 

om in geladen communicatiesituaties meer vat te krijgen 

op storende emoties als faalangst en onzekerheid. 

Dit gaat van vermijdingsgedrag bij stotteraars 

over spreekangst voor een groter publiek tot specifieke 

interventies bij kinderen. 

TLA 2000 (30) - 4 

De sessies zijn praktijkgericht. Elke techniek wordt, 

na bespreking en videodemonstratie, stap voor stap 

ingeoefend. Van de cursist wordt dus ook een praktische 

inbreng gevraagd. 

BEGELEIDING 

Dhr WILFRIED VAN CRAEN is sedert meer dan twintig 

jaar werkzaam als psychotherapeut en als docent 

verbonden aan diverse opleidingen en bijscholingen. 

Hij is ondervoorzitter, supervisor en opleider binnen 

de Vlaamse Wetenschappelijke Hypnose Vereniging 

(Universitair Centrum Kortenberg), uitgever van 

TRANS, het wetenschappelijk tijdschrift over relaxatie 

en hypnose en auteur van onder meer "Relaxatie en 

zelfhypnose in de praktijk" (Acco). 

DOELGROEP 

De doelgroep bestaat uit LOGOPEDISTEN die in ontspanning 

en zelfcontrole een werkmiddel zien, met 

welke patiënten ze ook werken. 

PRAKTISCHE INLICHTINGEN en INSCHRIJVING 

PLAATS: Hogeschool Gent, Campus Vesalius, 

Keramiekstraat 80, 9000 Gent 

DATA en UREN: 2 en 16 februari en 9 maart 2001 van 

10u tot 12u30 en van 13u30 tot 16u 

DEELNAMEPRIJS: 8500 BEF (of 210.71 EURO) 

De inschrijving omvat de deelname aan zes dagdelen, 

een syllabus met achtergrondliteratuur en koffie. Er is 

gelegenheid om 's middags een broodjesmaaltijd te 

nemen. 

ATTEST: de deelnemers ontvangen een deelnameattest 

van de Hogeschool. 

HOE INSCHRIJVEN? 

Door de inschrijvingsstrook vóór 05 januari 2001 terug 

te sturen of te faxen (Fax 09-2217751) én het inschrijvingsbedrag 

over te schrijven op rekening 001- 

2693643-29 van Hogeschool Gent te 9000 Gent met 

vermelding: "Vesalius, Opleiding Logopedie, Navorming 

Relaxatie". 

Om kwaliteitsredenen wordt het aantal deelnemers 

beperkt. Uw inschrijving is pas definitief wanneer het 

inschrijvingsgeld betaald werd. De voigorde van inschrijving 

is bepalend voor deelname. 

INSCHRIJVINGSSTROOK 

Ondergetekende, _ , . 

Naam............. . . 

Voornaam .. '., . 

,Straat en nummër: _ ,. 

. Postcode en plaats . 

1 . 

l~:::::~ ..:::::::::::::::::::::::::::::::::::::: 

. E-mail: . 

; 

t Schrijft in voor de navorming "Relaxatie~ en hypnosetechnie- 

" ken in de logopedie" 

~Handtekening ! 

L ." "~._" "_""~.,,_.,,~_,, _" _".._.... 

193

TLA 2000 (30) - 4 

TER INFORMATIE 

G 

Kern v.z.w. 

Regentiestraat 17 

9100 SINT-NIKLAAS 

Tel. & Fax.: 03/777.45.96 

E-Mail: kern.csvcho@skvnet.be 

Website: httc://users.skvnet.be/kern 

KERN V.z.w. is een neutraal en onafhankelijk centrum, 

sinds 1972 werkzaam op het gebied van psychotherapie 

en relatievorming. De stafleden en medewerkers 

(meestal psychologen) zijn gekwalificeerde 

beroepsmensen, die een specialisatie in de 

psychotherapie gevolgd hebben. 

Men kan in Kern terecht voor psychotherapie, en 

voor opleiding, bijscholing of training in de hulpverlening. 

De meest gebruikelijke wérkmethodes binnen het 

centrum zijn vooral gekenmerkt door een ervaringsgerichte, 

psychodynamische, en lichaamsgerichte 

benadering. 

Er wordt vooral gewerkt vanuit cliënt-centered therapie, 

Gestalttherapie, Pesso-Psychotherapie, relatie- 

en gezinstherapie. 

In de manier van werken zal er dus veel belang gehecht 

worden aan de gevoelens die aan de basis 

liggen van een probleem, en aan de dynamiek die 

deze gevoelens in de persoon en in zijn omgeving 

veroorzaken. 

Daarnaast gaat ook veel aandacht naar de manier 

waarop het lichaam kan helpen om toegang te verkrijgen 

tot deze gevoelens. 

Op aanvraag kan Kern ook instaan voor trainingen 

of voordrachten in bestaande groepen of instellingen. 

De duur en de inhoud van zo'n programma 

worden in onderling overleg vastgesteld. 

Tenslotte kan men in Kern ook terecht voor individuele 

therapie. Voor alle inlichtingen kunt U contact 

opnemen met het secretariaat. 

In de programmabrochure van Kern worden alle 

programma 's gedetailleerd en uitgebreid besproken. 

Op aanvraag kunt u deze brochure gratis toegestuurd 

krijgen, telkens in de maanden januari en 

augustus. 

Sinds januari 1998 beschikt Kern ook over een 

website op het internet. Alle recente informatie over 

nieuwe programma's kan online geraadpleegd worden. 

Men kan ook per Email inschrijven voor de 

programma's. 

194 

Seminaries. workshoDs en studiedaaen 

Seminarie: Traumaverwerking in Pesso-psychotherapie 

Workshop! Samengestelde Gezinnen 

Seminarie: Erotische thema's in psychotherapie 

Seminaries: Recente ontwikkelingen in de psychoanalyse 

Seminarie: Grafische expressie als diagnostisch 

en therapeutisch instrument 

Studiedag: Prouty's Pre-therapie 

Studiedag:lntroductie Daderhulp 

Seminarie: De interactietheorie van Leary 

Workshop: De contextuele benadering van 

prof. dr. Boszormenyi-Nagy 

Seminarie: Liefde vraagt tijd. Conflicten rond tijd 

in relaties 

Studiedag: Conflicten bij "Relaties met derden". 

Therapeutische interventies. 

Seminarie: Telefonische opvang van cliënten 

(voor therapeuten) 

Seminarie: Kindermishandeling 

Seminarie: Werken met Incest-slachtoffers 

Seminarie: Het verwaarloosd kind: een verwaarloosd 

thema 

Seminarie: De taal van kindertekeningen 

Seminarie: Begeleiden van een leefgroep vanuit 

een psychodynamische achtergrond 

Workshop: Aanpak en preventie bij Post- 

Traumatische Stress-stoornis 

KORTE TRAININGEN 

Basiscursus Systeemdenken 

Seminarie: Analytische Echtpaartherapie 

Training: Residentiële aanpak van moeilijk 

opvoedbare kinderen 

Training: Rondom gezin 

Training: Slachtofferbejegening 

Gesprekstraining 

Goldsteintraining 

Training:Telefonisch Contact met Ciiënten 

Training:omgaan met veeleisend gedrag bij 

bejaarden 

Training: Gebruiken van lichaamstaal als . 

hulpverlener 

JAARTRAININGEN 

• Basisvaardigheden voor hulpverleners 

• Jaartraining Daderhulp 

'"Basistraining: De contextuele benadering 

van Nagy 

• Training: Hulpverlening bij seksueel misbruik 

• Intensieve opleiding leiding geven. 

* Training: Grafische expressie 

OPLEIDINGEN IN DE PSYCHOTHERAPIE 

Opleiding Gezinsbegeleiding 

(2 jaar, 2 dagen per maand) 

Start: voorjaar 2001 

Opleiding Relatie- en Gezinstherapie 


Start: voorjaar 2001

• Opleiding Lichaamsgerichte psychotherapie 

volgens Pesso 



Opleiding Individuele Begeleiding 



THERAPEUTISCHE PROGRAMMA'S 

Kennismakingsweekend Lichaamsgerichte 

Psychotherapie volgens Pesso 

Groeigroep Pesso-therapie 

Je lichaam heeft iets te vertellen: 

Pesso-Oefeningen 

• Individuele psychotherapie en relatietherapie 

o STAGEBEOORDELING 

Van 29 augustus tot 2 september had in Helsinki, finland, 

een internationaal congres rond INNOVATIONS IN HIGHER 

EDUCATION 2000 plaats, Het werd georganiseerd door de 

Universiteit van Helsinki, Development of Studies Unil. 

Driehonderd sprekers uit meer dan dertig landen brachten 

een bijdrage. 

Het doel van het congres was een internationaal ontmoetingsforum 

te zijn voor medewerkers en studenten van universiteiten 

en hogescholen van over de hele wereld. 

Recente onderzoeksgegevens over sluderen en lesgeven in 

het hoger onderwijs kwamen aan bod. Voor lesgevers was 

het een gelegenheid om kennis te maken met nieuwe onderwijsmethodes 

en -uitdagingen. 

Diverse belangrijke thema's stonden op het progamma. 

Enkele van de belangrijkste waren: de rol van de universiteitlhogeschool 

in een "Iearning society', kritisch denken in 

hoger onderwijs, g'especialiseerd onderwijs aanmoedigen, 

vernieuwend les geven en nieuwe benaderingen voor evaluatie 

en assessment. 

Onze bijdrage, "The Assessment of Vocational SkilIs", paste 

in dit laatste thema. We presenteerden het evaluatiesysteem 

dat aan de optie Logopedie van de Hogeschool Gent, 

departement Vesalius, wordt toegepast voor de beoordeling 

van stagiairs logopedie. We geven hier een vertaling van de 

Engelstalige samenvatting. 

Eén van de taken van de opleidingen voor gezondheidszorg 

- verpleegkunde, logopedisten, kinesitherapeuten, ergotherapeuten, 

diëtisten e.d. - is de evaluatie en quotering van de 

professionele vaardigheden van studenten-stagiairs. Een 

dergelijke beoordeling dient aan twee belangrijke doelstellingen 

te voldoen. Enerzijds dient zij de student te informeren 

over zijn stageprestaties en anderzijds dient de evaluatie 

deze prestaties te evalueren en te quoteren. Voor de 

evaluatie baseren we ons op het beeld dat elke logopedistbeoordelaar 

heeft van een "goed werkend logopedisf. 

Het systeem dat we ontwikkelden komt hieraan tegemoet. 

Niettegenstaande het systeem in eerste instantie ontwikkeld 

TLA 2000 (30) - 4 

werd voor de opleiding logopedie zijn we ervan overtuigd 

dat het mits de nodige inhoudelijke aanpassingen ook bruikbaar 

is voor andere opleidingen. Het toekennen van studiepunten 

is in onze procedure immers het resultaat van een 

geobjectiveerde omzetting van observatiegegevens in een 

score. We zijn ervan overtuigd dat dit mogelijk is voor elke 

opleiding die het verwachte observeerbare gedrag van haar 

studenten gedetailleerd kan uitschrijven. 

Het evaluatiesysteem is gebaseerd op het beroepsprofiel. 

Vanuit dit profiel ontwikkelden we een observatieformulier 

dat de professionele (stage)-taken inventariseert. Deze verschillende 

items (vb: kritisch overnemen van dossiergegevens, 

toepassen van formuleringscrileria bij onderzoek, ... ) 

zijn gegroepeerd in rubrieken (vb: dossierstudie, (be)handelingsplan, 

documentatie, mondelinge communicatie, ... ). De 

rubrieken zijn gebundeld in categorieën (vb: inhoudelijk aspect 

van de opdracht, specifieke vaardigheden, ... ). De volgorde 

van de items is eerder gebaseerd op de chronologie 

van het verloop van stage-activiteiten dan op de indeling 

van het beroepsprofiel. De bedoeling is immers een formulier 

dat snel ingevuld kan worden. Per cliënVpatiënt en per 

sessie wordt een nieuw formulier ingevuld. Alle uit te voeren 

opdrachten (begeleiding, onderzoek, dossierstudie, ... ) 

komen aan bod. Naast elke stagetaak vult de observator 

zijn vaststellingen in. Verduidelijkende tekst dient als basis 

voor een begeleidingsgesprek met de student. 

Aan de hand van de opmerkingen op meerdere van deze 

observatieformulieren wordt daarna het stage-evaluatieformulier 

ingevuld. Op dit formulier zijn per stagetaak een aantal 

mogelijke conclusies per twee of vier ingevuld (vb: 1. voldoet 

in eerste versie, 2. correct na herwerking, 3. verbeterd, 

maar onvoldoende, 4. onvoldoende, geen positieve evolutie). 

De rest van de verwerking, met name de omzetting van 

deze opmerkingen in scores verloopt geautomatiseerd. De 

begeleider dient enkel nog (het nummer van) de ingevulde 

kolom in te tikken. De waarden worden automatisch toegekend. 

Hierbij kan rekening gehouden worden met verschillende 

wegingen, uitsluitingen, aanvullende opmerkingen, 

aanwijzingen voor deiury e.d.m. 

Zodra de observaties ingetikt zijn kan een rapport afgedrukt 

worden. Op dit rapport - dat op dezelfde manier ingedeeld 

is als de andere formulieren - wordt bij elke rubriek een conclusie 

afgedrukt (voldoet, moet verbeteren, ... ). 

Terzelfder tijd wordt er ook een ranggetal berekend. In functie 

van de vergelijkbaarheid van stageprestaties wordt voor 

de vakgroep stage de totale prestatie van een student binnen 

een zevenpuntenschaal weergegeven. Op deze rangschikking 

- waarin ook de resultaten van studenten van 

voorbije jaren kunnen opgenomen worden - kan de vakgroep 

stage zich baseren om de studiepunten en eventueel 

een graad toe te kennen. 

Luc Simoens 

Hogeschool Gent 

Departement Gezondheidszorg Vesalius 

Opleiding Logopedie en Audiologie 

Adres: M. Pyckstraat 6, 8370 Blankenberge 

195

TLA 2000 (30) - 4 

BESPREKINGEN 

STUDENT ENRECHT. 

JURIDISCHE EN SOCIALE GIDS VOOR 

DE STUDENT HOGER ONDERWIJS. 

• Van Hoestenberghe, L. (red.), vierde herziene 

en vermeerderde druk, Acco Leuven 

Amersfoort, 1999, 512 blz., 

ISBN 90-334-4269-8, Bef 1990 

Dit boek handelt over de rechtspositie. rechten en 

plichten van de studen zowel in het onderwijs als 

in het maatschappelijk gebeuren. En. kort gezegd, 

het is een must voor een grote doelgroep: het zou 

in elke bibliotheek van een hogeschool of universiteit 

moeten staan, elke studentendienst zou er 

moeten over beschikken, alle docenten zouden de 

inhoud moeten kennen voorzover het met hun vakdomein 

te maken heeft, het zou de basis moeten 

vormen voor een informatiesessie voor studenten, 

bij de organisatie van een onderwijsrichting zou het 

continu een richtlijn kunnen vormen voor concrete 

afspraken, vragen en onzekerheden van oudergroepen 

zouden met dit document kunnen worden 

opgelost. Met andere woorden dit is geen boek om 

in een stoffige hoek te wachten op een volgende 

editie en slechts sporadisch geraadpleegd te worden, 

maar het is een werkdocument voor het dagelijks 

runnen Uuridisch en sociaal) van het hoger 

onderwijs. 

Hoewel de ondertitel suggereert dat het een gids is 

voor de student hoger onderwijs, richt het boek 

zich in de eerste plaats naar de adviseur in de onderwijsinstelling, 

de deskundige in onderwijsrecht, 

de overheidsexpert, de advocaat of de rechtspracticus. 

Het boek is zo duidelijk geschreven, zo goed 

gestructureerd, zo actueel (de vierde, herziene en 

vermeerderde druk sinds 1988) en zo grondig verwijzend 

naar andere informatiebronnen dat alwie 

onderwijsvragen heeft op juridisch en sociaal vlak 

het ter hand kan nemen, inclusief studenten en ouders. 

De 47 hoofdstukken worden in 14 delen behandeld: 

1. De regeling van het hoger onderwijs in 

Vlaanderen 

2. Rechtsbescherming in onderwijsverband 

3. Studiefinanciering 

4. Kinderbijslagen 

5. Studeren en de fiscus 

6. Onderhoudsplicht van de ouders en tussenkomst 

van het OCMW 

7. Studeren en wonen 

8. Ziekte en beroepsziekte 

9. Aansprakelijkheid en verzekeringen in onderwijsverband 

196 

10. De studiestage 

11. De jobstudent 

12. De EER-student in de Europese Unie: over het 

recht op verblijf en het recht op sociale zekerheidsuitkeringen 

13. Het verblijfsrecht van de buitenlandse student 

niet-EU-burger 

14. Bruggen tussen studie en arbeid 

Je leest er zowel verdiepingsinformatie (bv. deel 1 : 

regeling van het hoger onderwijs) als heel concrete 

richtlijnen (bv. kinderbijslagbedragen, op basis van 

welke concrete rubrieken van de belastingsaangifte 

wordt het recht op studietoelage berekend). Het 

hele boek is gebaseerd op de meest recente wettelijke 

bepalingen van zowel hogescholen als universiteiten. 

Het is dan ook de bedoeling van de schrijvers 

in de toekomst elke nieuwe ontwikkeling in het 

hoger-onderwijslandschap te verwerken in volgende 

edities. De dienst Studentenvoorzieningen van 

de K.U.Leuven nam het initiatief en de realisatie van 

het boek in handen. De bijdragen werden echter 

ook geleverd door deskundigen uit verschillende 

hogescholen, de UA en adviseurs verbonden aan 

studiediensten. In die zin wordt het hoger onderwijs 

vanuit gevarieerde hoeken en deskundigheid belicht. 

Het is opvallend hoeveel aspecten in onderwijskringen 

vaak worden besproken in termen van 

" vrijheid van de onderwijsinstelling" terwijl ze vaak 

heel strikt wettelijk worden bepaald en/of voorgeschreven. 

Rond deze aspecten laat het boek geen 

enkele twijfel voortbestaan. 

Voor de logopedist/audioloog in het concrete werkveld 

is dit boek minder bruikbaar, maar des te meer 

voor de logopedist/audioloog in wording en zijn/ 

haar hele entourage. 

Wivine Decoster 

OMGAAN MET DYSLEXIE. 

SOCIALE EN EMOTIONELE ASPECTEN 

• Loonstra, J.H., Schalkwijk, F. Garant, 

Leuven, 1999, 178 blz., ISBN 90-5350-908-9, 

Bef 690. 

Niet de reeds vaak beschreven diagnostische en 

therapeutische principes maar wel de sociaal-emotionele 

kanten van dyslexie worden in dit boek toegelicht. 

De auteurs doen dit aan de hand van concrete 

voorbeelden die zij plukken uit hun jarenlange 

ervaring door het werken met dyslectische kinderen 

en volwassenen. De gedachte dat emotie en cognitie 

samenhoren en dat dit onderwerp tot nog toe te 

weinig aan bod kwam in relatie tot dyslexie, vormt 

het uitgangspunt van dit boek.

Zij bespreken dan ook uitgebreid de sociaal-emotionele 

gevolgen van dyslexie op verschillende domeinen: 

tijdens de hele schoolloopbaan, vrije tijdsbesteding 

en de werken thuissituatie. 

Zoals in de meeste boeken over dyslexie een klein 

beetje aandacht besteed wordt aan de emotionele 

problemen van een dyslecticus, zo wordt in dit 

boek slechts in de 2 eerste hoodstukken algemene 

uitleg gegeven over dyslexie. Dit betekent dat naast 

de bespreking van 2 casussen, de definitie, signalering, 

diagnostiek en algemene uitgangspunten 

voor de behandeling aan bod komen. Interessant 

zijn enkele tips die worden besproken voor de aanpak 

van Nederlands, wiskunde en vreemde talen. 

De voorwaarden die worden gesteld voor het vormen 

van een dyslexie-vriendelijk::; school zijn sterk 

gericht op de Nederlandse onderwijsstructuur en 

daarom ook minder van toepassing. 

In hoofdstuk 3 wordt veel aandacht geschonken 

aan de belevingswereld van de dyslecticus. Dit gebeurt 

vooral in interactie met de thuis- en schoolsituatie. 

Een aantal factoren speelt een rol: de ernst 

van de dyslexie, de draagkracht van het kind, de 

houding van de school en de ouders, de kennis 

over dyslexie, basisonderwijs versus voortgezet onderwijs, 

... 

Deze factoren worden uitgebreid besproken. 

Daarnaast tracht men ook een aantal richtlijnen 

voor te stellen voor een goede samenwerking met 

de school. Toch blijft alles eerder vaag en algemeen. 

Voor de therapeut worden weinig concrete 

hulpmiddelen aangeboden. 

In het 4 e hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de 

emotionele aspecten. Deze zijn afhankelijk van o.a. 

het moment dat er leesproblemen ontstaan, de 

ernst van de problematiek en vooral de manier 

waarop het kind met zijn probleem omgaat. Ook 

hier wordt de thuissituatie besproken. Als lezer krijg 

je soms het gevoel dat bepaalde onderwerpen al 

eens eerder aan bod kwamen. 

Door hoofdstuk 5 krijg je een goed beeld over de 

mogelijke emotionele gevolgen van dyslexie. Dit 

hoofdstuk handelt over de volwassene die nog 

steeds een negatieve invloed ondervindt van zijn 

probleem in het dagelijkse leven. Aan de hand van 

een aantal gevalsstudies krijg je":èen realistisch inzicht 

in de beleving van deze mensen. Heel kort 

wordt nog de hulpverlening aangeraakt. Maar ook 

dit wordt eerder oppervlakkig behandeld en is meer 

gericht op de hulpvraag en de verscheidenheid in 

groepen dyslectici. 

Samenvattend mag gesteld worden dat 'omgaan 

met dyslexie' inderdaad de sociale en emotionele 

aspecten behandelt van dyslexie. Het is een vlot 

geschreven boek dat zowel voor ouders, leerkrach- 

TLA 2000 (30) - 4 

ten als therapeuten geschikt is. Aangezien de verschillende 

hoofdstukken door meerdere auteurs 

werden geschreven, krijg je wel regelmatig het gevoel 

dat er overlapping is. Ook blijven ze eerder algemeen 

en vaag in hun adviezen. Het is vooral een 

beschrijvend boek: de auteurs willen via voorbeelden 

uitleggen dat dyslexie op emotioneel vlak een 

grote invloed kan hebben. M.a.w. 'cognitie en emotie' 

zijn niet los te koppelen. En hierin zijn de auteurs 

geslaagd. 

ARTICULATIE IN DE PRAKTIJK: 

VOCALEN EN DIFTONGEN 

Martine Ceyssens 

• Greet Huybrechts m.m.v. W. Decoster, 

A. Goeieven, D. Lembrechts, E. Manders 

en I. Zink, 1999, Leuven, Amersfoort, ACCO 

24,7 x 17,2, 123 blz., BEF 

ISBN 90-334-4031-8, NUGI725, editie 1999 

Het boek dat we hier bespreken is een volledig herwerkte 

uitgave van het gelijknamige boek uit 1989 

van dezelfde auteur maar toen zonder de thans 

vermelde medewerkers. 

De auteur is logopediste, de medewerkers zijn verbonden 

aan de afdeling KNO/Logopedie van de 

Universitaire Ziekenhuizen te Leuven en aan de opleiding 

Logopedie en Audiologie van de KUL. 

Het boek is bedoeld als "hulpmiddel voor wie te 

maken heeft met inoefenen, bijschaven of verbeteren 

van de uitspraak, bij zichzelf, als leraar of als 

therapeut." 

Het is een praktijkboek met oefeningen voor de uitspraak 

van de Nederlandse vocalen en diftongen. 

Het bevat oefeningen voor elke vocaal of diftong in 

verschillende posities en combinaties. Voor elke 

vocaal of diftong worden oefenreeksen voorgesteld: 

- de klank vooraan, midden in en achteraan een 

woord; 

- discriminatie-oefeningen; 

- gemengde toepassingen; 

- woordenlijsten met meer dan één vocaal of diftong 

- teksten. 

Vorige drukken van het boek worden in de logopedische 

praktijk veelvuldig geraadpleegd. Met deze 

vierde uitgave zal het allicht niet anders zijn. Als we 

deze uitgave vergelijken met een eerdere stellen 

we vast dat het merendeel van de inleidingen bij de 

klanken en heel wat oefenmateriaal - al of niet met 

aanpassingen - opnieuw werden opgenomen. Het 

"alombekende klinkerdiagram" (of "de vocaaldriehoek") 

dat in de vorige uitgave "voor de volledig- 

197

TLA 2000 (30) - 4 

heid". "nog maar eens" werd gegeven ontbreekt nu. 

De driehoek verduidelijkte de tabel met de discriminerende 

kenmerken van de vocalen. Om de vocalen 

te beschrijven wordt gebruik gemaakt van 

(klassieke) begrippen zoals halfopen, halfgesloten, 

dof, gespannen e.d. Deze kenmerken definiëren 

en in éen overzichtelijk schema weergeven verduidelijkt 

hun onderling verband en derhalve ook de 

manier waarop ze worden uitgesproken. 

De vocalen worden in paren opgenomen: a-aa, eee, 

i-ie, ... Bij de voorstelling van de "doffe 'e'" 

wordt uitgegaan van een indeling volgens de 

schrijfwijze. 

Op enkele punten is de kans om de vorige uitgave 

te verbeteren o.i. verwaarloosd. Zo zou het gebruik 

van fonetisch schrift (zeker in de inleidingen) tot 

meer duidelijkheid kunnen leiden. Verder stelden 

we vast dat sommige merkwaardigheden uit de 

oude versie niet aangepast werden in de nieuwe 

uitgave. Ook is de plaats van een klank in het 

woord niet gelijk aan de plaats ervan in een uiting. 

Voor afzonderlijke woorden kan de indeling "vooraan 

- middenin - achteraan" behouden worden. In 

woordgroepen en zinnen kan dit evenwei tot een 

onvlotte uitspraak en het onnodig gebruik van glottisslagen 

leiden. Verder zijn er ook woorden die ten 

onrechte in een bepaalde uitspraak ondergebracht 

worden. Er kan twijfel of onduidelijkheid zijn maar 

in een oefenboek moet dit toch vermeden worden. 

Enkele voorbeelden: het woord 'alibi' komt zowel in 

de 'aa'- als in de 'a'-lijst voor, 'idee' en 'Chili' zouden 

met de 'i' van 'ik' uitgesproken worden, 'uranium, 

uniek, universiteit, Luc .. .' met de 'u' van 'uk'. Bij 

'chaos' zouden 'a' en '0' met een w-achtige klank 

verbonden worden maar bij 'aorta' niet en in 'visioen' 

wordt "een verbinding met een j-achtige 

klank gemaakt". We hopen dat de auteur en de vijf 

medewerkers deze en andere tekortkomingen zuIlen 

verbeteren. 

Luc Simoens 

CLiNICAL MANAGEMENT OF 

MOTOR SPEECH DISORDERS IN 

CHILDREN 

• Caruso, Anthony J, Ph.D. en Strand 

Edythe A, Ph.D., editors, 1999, New Vork, 

Stultgart, Thieme, 424 blz., 18 illustraties, 

98 DM, ISBN 3-13-111381-2 

De hoofdstukken "Motor Speech Disorders in 

Children: Definitions, Background, and a Theoretical 

Framework." en "Motor Control: Neurophysiology 

and Functional Development." vormen 

het eerste deel van het boek waarin het begrippenkader 

geschetst wordt. Caruso en Strand baseren 

198 

zich op een mode i van spraakproductie dat ze zelf 

ontwikkelden en toelichten en dat gebaseerd is op 

o.a. de modellen van Levelt en Van der Merwe. Het 

uitgangspunt van de schrijvers is de spraak niet als 

een reeks klanken, maar als een beweging te beschouwen. 

In het eerste hoofdstuk worden daarna 

dysartrie, apraxie en ook stotteren binnen hun visie 

gesitueerd. In hoofdstuk twee beschrijft Raymond 

Kent het spraakontwikkelingsverloop tegen de achtergrond 

van verschillende aspecten van de ontwikkeling 

van de spraakorganen. 

In hoofdstuk drie worden assessment procedures 

in functie van de behandelingsplanning van kinderen 

met fonologische en motorische spraakstoornissen 

besproken. De bedoeling is een aantal op- . 

drachten en procedures te beschrijven die ontwikkeld 

werden om te weten of en in welke mate een 

stoornis in de motoriek oorzaak of mede-oorzaak is 

van een spraakstoornis. Alle graden van stoornissen 

komen daarbij aan bod. Onderzoeksprocedures 

die de spraak als een continue opeenvolging 

van klanken beschouwen genieten daarbij de 

voorkeur. 

Hoofdstukken vier en vijf zijn gewijd aan de behandeling 

van ontwikkelingsapraxie. In hoofdstuk vier 

worden algemene stimuleringsmethodes voorgesteld 

en besproken: definities, beweegredenen 

voor het gebruik van integrale stimulatie bij kinderen, 

beknopt literatuuroverzicht, planning, gevalsstudies. 

In hoofdstuk vijf wordt een beschrijving en 

bespreking gegeven van tactiel-kinesthetische en 

op ritme gebaseerde methodes en methodes met 

gebaren. 

In hoofdstukken zes en zeven gaat de aandacht 

naar de behandeling van respectievelijk kinderen 

met fonologische stoornissen met een motorische 

component en kinderen met dysartrie. In afzonderlijke 

gedeeltes gaan de auteurs Megan Hodge en 

Leslie Wellman in op onder meer de factoren die de 

ontwikkeling en de begeleiding van deze kinderen 

beïnvloeden en op de behandelingsplanning. Het 

hoofdstuk eindigt met enkele zeer algemene conclusies. 

Slik- en kauwproblemen - Gay Lloyd Pinder en Amy 

Faherty motiveren eerst waarom de problematiek in 

dit boek aan de orde is - worden besproken in 

hoofdstuk acht. . 

Anthony Caruso, Ludo Max en Troy McClowry bespreken 

in hoofdstuk negen "Perspectives on 

Stutte ring as a Motor Speech Disorder". Ze gaan 

uit van gegevens die doen vermoeden dat stotteren 

een voorbeeld van een stoornis is "based on a dysfunction, 

rather than lesion, of the central nervous 

system's sensorimotor control mechanisms." 

I•

Onder meer omdat deze benadering enkele nuttige 

consequenties binnen de totaal benadering van het 

boek heeft wordt deze visie (uitgaande Van 

Zimmerman, G, Stuttering: A disorder of movement. 

JSHR 23, pp 122-136) verder uitgewerkt 

Ook stotteren als onderdeel van een algemener 

motorisch probleem bij kinderen wordt uitgewerkt. 

Met therapeutische consequenties wordt het hoofdstuk 

afgesloten. 

In hoofdstuk 10 bespreekt Patricia Dowden in vijfendertig 

bladzijden een overzicht van ondersteunde 

communicatie voor kinderen met motorische 

spraakstoornissen: de complexiteit van de keuze 

voor OC, gespecialiseerde kennis van het terrein 

en van de randgebieden. 

De laatste jaren wordt er steeds meer aandacht 

besteed aan zogeheten "outcomes", resultaten. Zo 

ook in dit boek, hoofdstuk 11: Functional Treatment 

Outcomes in Young Children with Motor Speech 

Disorders. Alhoewel een resultaatverbintenis niet 

eigen is aan 1herapie' wordt er wel meer met 'outcomes'gewerkt 

om de eventuele, haalbare resulta- 

~w 

_;~w - 

";:,..,~~l...,_«¥""_o%~",,,"~, ""_--~ £ ~ ,-:' ~ ~:;~ 

~11!rà:~tJ&~m'fl',~!i~;j~~Èr;l~ ~ ~ " 

TLA 2000 (30) - 4 

ten te omschrijven. Thomas Campbell maakt hierbij 

een onderscheid tussen drie soorten resultaten: 

treatment outcomes, functional treatment outcomes 

en treatment efficacy. Een methode om de 

therapieresultaten te omschrijven bij kinderen met 

motorische spraakstoornissen wordt voorgesteld. 

Elk hoofdstuk is voorzien van meerdere bladzijden 

bibliografische referenties. Een index met kernbegrippen 

is opgenomen. 

Samengevat kunnen we stellen dat het boek voldoet 

aan enkele verwachtingen: het geeft een overzicht 

van de aanpak van motorische spraakstoornissen 

bij kinderen. De eenzijdige benadering 

heeft evenwel niet enkel het voordeel dat de besproken 

problematiek daardoor diepgaander behandeld 

kan worden. Een nadeel is allicht dat door 

die eenzijdigheid andere visies en benaderingswijzen 

weinig of niet aan bod komen waardoor de volledigheid 

- althans gedeeltelijk - verloren gaat en 

vergelijken een stuk moeilijker wordt. 

Luc Simoens 

_.• Id. J, 

.-~:__ml~_ . ~_~ 

~,__;~ 

, 

l'~;-r_-~i .o~A,__ 

• 

199

TLA 2000 (30) - 4 

_; __ E_IN_D_W_E_R_K_EN_1_99_9_-_2_0_00 1 

LOGOPEDIE 

KATHOLIEKE HOGESCHOOL BRUGGE-OOSTENDE 

Meyvaert Annelies 

"Logopedische interventies bij neurologisch verworven 

slikstoornissen." 

Van Wilder Nathalie en Willaert Vanessa 

"Nagaan van hulpmiddelen bruikbaar in de acute 

fase voor beroertepatiënten met communicatieproblemen." 

Maes Isabel en Vanhaelewyn Mieke 

"Auditieve performantie van kinderen met een 

cochleaire implant in het Koninklijk Instituut 

Spermalie." 

Logghe Allina en Vandepitte IIse: 

"De overgang van sondevoeding naar orale voeding 

bij kinderen met voedingsproblemen." 

Feyen Evamaria en Kerkhof Annelie: 

"Evaluatie lees begrip bij kinderen 4e leerjaar door 

anaiyse van het voorstellingsvermogen via zelfontworpen 

vragenlijsten." 

Cuvelier Sybil en Desmet Kim 

"Begrijpend Lezen: concept, ontwikkeling en onderzoek 

naar begripsvaliditeit van tests." 

Deschacht Stéphanie 

"Het gebruik van SMOG, BETA en fotomateriaal bij 

autistische ernstig mentaal vertraagde adolescenten." 

Derycke Emmeiy 

"Testing van het geheugen bij jonge kinderen. 

Normering van een auditieve geheugenproef; midden 

2e kleuter, begin 3e kleuter en begin 1e leerjaar." 

Vanlanduy1 Sabine 

"Een remediëringsprogramma voor voorbereidend 

en aanvankelijk rekenen: aanpassing aan het nieuwe 

leerplan en uitwerking." 

Himpens Veerie 

"Rol van het fonologisch bewustzijn bij auditieve 

analyse en synthese van zinvolle woorden en pseudowoorden 

i.f.v. het aanvankelijk leesproces. Een 

experimenteel onderzoek in 2 Brugse scholen:' 

, 

200 

Van Oost Liesbet 

"Taaltoets B-vorm. Normering en aanzet tot oefenprogramma." 

Nemegeer Vannessa 

"Herwerking van de AUD-DI 50 dictees voor het 1e 

en 2e leerjaar volgens de leerplannen spelling + 

een eerste normering voor Zuid-West-Vlaanderen." 

Bedert Liesbeth en Cardinael Alice 

"Opstellen van een Voice Handicap Index veior kinderen 

van 8 tot en met 12 jaar. Eerste praktische 

uitwerking in de regio Brugge van een vragenlijst 

betreffende de impact van stemstoornissen op de 

sociale relaties van kinderen in relatie met de 

G(RABS)-score." 

De Graeve Kathleen en Steyaert Sofie 

"Onderzoek van kinderen in Brugge en randgemeenten 

met het onderdeel VISUSYNT 1 & 2 uit de 

testbatterij "Diagnostiek van technisch lezen en 

aanvankelijk spellen" van Struiksma et al. in de vijfde 

en zesde onderwijsmaand van het eerste leerjaar," 

Demasure Daisy 

"Bijdrage tot optimalisering van de 'Taal Screening 

na Hersenletsel' (TASH) 

AUDIOLOGIE 

Courtens Sofie 

"Diagnostisch gehooronderzoek na algo-refer." 

Maenhout Dominique 

"Tinnitus Retraining Therapy (TRT). Bespreking 

van 4 slechthorende tinnitus-patiënten met behulp 

van het Timas-systeem van Phonak." 

Deserranno Isabel 

"Aanpassing en evaluatie van digitale hoorapparaten 

bij kinderen"

LIC. LOGOPEDIE EN AUDIOLOGIE 

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN 

BOGAERT Ellen 

Effect-meting van therapeutische interventie tijdens 

radiologisch slikonderzoek. 

Promotor: E. Dejaeger 

Co-promotor: A. Goeieven 

DE COCK Nele - KEPPENS Katrien 

MacArthur Communicative Development Inventories, 

Toddier Scale (voor kinderen van 16 tot 30 maanden) 

: onderzoek naar de ex1erne validiteit aan de 

hand van spontane taal analyses. 

Promotor: I. Zink 

Co-promotor: M. Lejaegere 

DE VRIENDT Annelies 

Radiologisch onderzoek van slikstoornissen bij kinderen. 

Promotor: G. Veereman - Wauters 

Co-promotor: M. Smet, N. Rommel 

DEKETELAERE Lies 

Dyssymbolie bij doven en slechthorenden: een verdere 

exploratie. 

Promotor: A.M.Schaerlaekens 

Co-promotor: D. Carrein 

DEVRIEZE Iise 

Protheseplaatsing na laryngectomie, studie naar 

stemgebruik & levensstijl. 

Promotor: l..zink 

Co-promotor: L. Feenstra, M. Laeremans 

DUMALIN Dominique 

Globusgevoel 



EGGERMONT Anita 

Zang pedagogie-logopedie: terreinverkennend on-. 

derzoek in de Benelux 

Promotor: W. Decoster 

GIELEN Liesbeth 

Schoolse prestaties bij kinderen met habitueel 

mondademen 

Promotor: L.Feenstra, P. Ghesquière 

Copromotor: M. Ceyssens 

GOOSSENS Maite 

Communicatie bij dementerende: hulpmiddelen en 

technieken. 

Promotor: E. Manders 

TLA 2000 (30) - 4 

GORIS Nele - VAN DEN PUTIE Priscilla 

Stem bij tweelingen. 


Co-promotor: F. Debruyne 

JACOBS Anke 

Waarde en betrouwbaarheid van "stress-tests" in de 

beoordeling van slikstoornissen. 



JANSSENS Ine 

Oto-akoestische emissies bij kinderen met trommelvliesbuisjes. 

Promotor: F. Debruyne 

JORDENS Kathelijne - MUSCH Kirsten 

Spectraalanalyse bij zingen. 



LEMKENS Annelies 

Evaluatie van PAP-V- test bij slechthorende en 

cochleair inplant kinderen 

Promotor: J. Wouters 

Co-promotor: A. van Wieringen 

LUTS Heleen - DESMET Liesbet 

Vergelijkende studie spraak-in-ruis bij moderne 

hoorapparaten met 2 microfoontjes. 


Co-promotor: A. van Wieringen 

MATIHIJS Sylvie 

De taalontwikkeling bij kinderen met een tracheostomie 

Promotor: A.M. Schaerlaekens 

NACKAERTS Olivia 

De invloed van leeftijd, gehoor, kaakbewegingen en 

prothetische factoren op articulatie en myofunctie 

bij tanden loze patiënten 

Promotor: E. Manders, R. Jacobs 

NOLLET Hilde 

Stemkenmerken bij enkele zeldzame genetische 

syndromen. 



PAREDIS Stephan 

Gehoorverlies door lawaaierig speelgoed 

Promotor: L. Feenstra 

201

TLA 2000 (30) - 4 

PAUWELS Claudia - BRAECKMAN Joke 

Normering van de Reynell Taalontwikkelingsschalen 

voor visueel gehandicapten. 


Co-promotor: A. Schaerlaekens 

RENDERS Inge 

Onderzoek naar het verband tussen voedingsprobiemen 

en taalontwikkeling bij jonge kinderen 

Promotor: G.Veereman, A.M. Schaerlaekens 

Co-promotor: N. Rommel 

ROYACKERS Liesbeth 

Het gebruik van N=1-experimenten in de logopedie 

en audiologie 

Promotor: P. Onghena 

SOONT JENS Nele 

Orale parafuncties en mondgewoonten en het verband 

met kaakgewrichtsproblemen 

Promotor: A. De Laat 

Co-promotor: L. Feenstra 

THOMAS Petra 

Het communicatiekader: aanzet tot een inventarisatie-instrument 

voor communicatie bij jonge kinderen 

met autisme 


Co-promotor: M. Vanvuehelen 

VANBEL Lieve 

Een onderzoek naar de semantiek bij normale versus 

dyscalcule kinderen. 


Co-promotor: L. Cuyvers 

VANDENBOOM Klara - VERRAEST Els 

Onderzoek naar communicatieverstoringen en herstelstrategieën, 

aan de hand van een referentiële 

communicatietaak 


VANDEVENNE Viki 

Cognitieve evaluatie van stemkwaliteit d.m.v. grafische 

beoordelingsschalen 

Promotor: G. Govaerts 

VANOVERSCHELDE.Geert 

Audiologische evaluatie van een ruisonderdrukkingstechniek 

gebaseerd op twee microfoontjes 

voor digitale hoorapparaten 

Promotor: J.Wouters 

Co-promotor: J.B. Maj 

202 

VEEKMANS Kim 

Vergelijkende studie van verschillende procedures 

om het drempelniveau te bepalen bij elektrische 

auditieve stimulatie 

Promotor: A.Van Wieringen 

Co-promotor: J. Wouters 

VERBRUGGEN Veerle 

Onderzoek naar de betrouwbaarheid van anamnesegegevens 

verstrekt door ouders van jonge kinderen 


VERMEULEN Leen 

De ontwikkeling van een zinnentest voor cochleair 

geïnplanteerden: de eerste fase 


Co-promotor: A. Van Wieringen 

VAN DEN BOSSCHE Els 

Familiaal voorkomen van SLI (Specific Language 

Impairment) 

Promotor: E. Legius 

Co-promotor: A.M. Schaerlaekens 

VAN DOORSSELAER Tine - DE SMEDT Marijke 

Normering van de Reynell Taalontwikkelingsschalen 

voor motorisch ghandicapten. 


Co-promotor: A. Schaerlaekens 

VAN GEN ECHTEN Nathalie - VAN PARIJS Anne - 

VAN GILS An - VAN DEN BERGE Marieke 

Normering van de MacArthur Communicatieve 

Development Inventories, Toddier Scale voor 

Nederlandstalige kinderen van 16 tot 30 maanden 



VAN HAL Els 

Onomatopeeën en identificatie van eenvoudige 

woorden bij jonge slechthorende en Cl-kinderen 


.co-promotor: A. Van Wieringen 

VAN HOOFSTAT Kathleen - MARIEN Sophie 

MacArthur Communicative Development Inventories, 

Infant Scale (voor kinderen van 8 tot 16 maanden): 

onderzoek naar de ex1erne validiteit aan de hand 

van spontane taal analyses. 


Co-promotor: M. Lejaegere

LOGOPEDIE 

MEES Mieke, WAELPUT Lies 

Het informeren van partners van afatici in de acute 

fase. 

Begeleiders: Paemeleire Frank, Van Rumst Marijke 

CARBONEZ Ruth 

"Afasie-net". Links voor afasietherapeuten. 

Begeleiders: Paemeleire Frank, Robert Eric 

MILLETTlne 

Website voor stotterende kinderen. 

Begeleiders: Paemeleire Frank, Hylebos Carl 

VAN DER STEENE Katrien, VAN HERREWEGHE 

Katrien 

Een heronderzoek naar de attitudes en inZichten 

met betrekking tot stotteren. 

Begeleiders: Hylebos Carl, De Troyer Hilde 

MAES Sylvia, VAN DE VELDE Mieke 

Normering van een tweedimensionale Nederlandstalige 

SpreekAttitudeLijst voor normaalbegaafde 

niet-stotterende kinderen tussen 6 en 

13 jaar (CAT35DR2d). 

Begeleiders: Hylebos Carl, Peleman Martin' 

VAN DEN NEUCKER Annemie 

Jeugdll1eratuur en de verwerking van een stoornis. 

Begeleiders: Wille Riet, Peleman Martin 

TIMPERMAN Nele, VANDE MAELE Daisy 

Experimentele versie van het dynamisch onderzoek 

naar de niet-symbolische communicatie bij 

personen met een ernstige cognitieve beperking. 

Begeleiders: Coussens Annemie, De Graeve Lieve, 

Loncke Filip 

DECAESTECKER Riet 

Aanzet tot het opstellen van een doorverwijzingsprotocol 

voor de behandeling van mishandelde kinderen 

met logopedische stoornissen vanuit het 

Vertrouwenscentrum 'Kind in Nood' Brussel. 

Begeleiders: Coussens Annemie, Henau Frank 

LEYDEN Kim, MERTENS Delphine 

Vooronderzoek naar de invloed van televisie en 

voorlezen op de taalproductie van drie- en vierjarige 

kleuters. 

Begeleiders: De Graeve Lieve, Hulpia Romain 

VAN RANSBEECK Lieve, VERNIMMEN Evelyn 

Het verband tussen logopedie en de ritmisch-muzikale 

opvoeding bij taalgestoorden. 

Begeleiders: De Graeve Lieve, Pannemans Mips 

KAHoG STUDIERICHTING 

TLA 2000 (30) - 4 

DE CUYPER Solie 

Denkerlje Dap. Het ontwerpen en uitwerken van 

uitstaptoetsen en scoreformulieren voor de gelijknamige 

denkstimulerende oefenbundels. 

Begeleiders: Coussens Annemie, Vandenabeele 

Carmen 

DE STEUR Mia 

De meerwaarde van computergebruik bij personen 

met autisme en een mentale handicap. Experimentele 

toepassing van Bliss-symbolen in functie 

van communicatie In het programma Mlnd Express. 

Begeleiders: De Graeve Lieve, Bogaert Griet, 

Noé Bart 

DE BEULE Elisabeth, DE BRUYCKER Nele, 

WOUTERS Joke 

Gezelschapsspelen als medium voor de sociale Interactie 

bij volwassen personen met een matige tot 

ernstige mentale handicap. 

Begeleiders: De Graeve Lieve, De Vos Christine 

BEECKMAN Tanja, COENE Ann 

Begrijpend lezen: een literatuurstudie. 

Begeleiders: De Paepe Lieve, Van Vreckem 

Christel, Desoete Annemie, Holmans Ria 

BERNAER Sara 

Dyslexie. Recente visies, wetenschappelijk onderzoek 

en behandeling. 

Begeleiders: Van Vreckem Christel, Vanderheyden 

Marijke 

KIM PEN Nele, LAMMENS Annelies 

Het gebruik van de computer bij technisch lezen. 

Een bespreking van zes programma's. 

Begeleiders: De Paepe Lieve, Peleman Martin, 

Peeters Jonny 

VAN NIEUWENHUYZE Heidi, WILLEMS Solie 

De relatie tussen het fonologisch bewustzijn, letterkennis 

en het leren lezen: een literatuurstudie en 

een onderzoek. 

Begeleiders: Van Vreckem Christel, Geerts Annie, 

Cracco Joris 

VERVECKEN Fem 

Het trainen van sociale vaardigheden in het buitengewoon 

secundair onderwijs a.d.h. v. de axenroos 

van Cuvelier. 

Begeleiders: Van Vreckem Christel, Van Laethem 

Mia 

DE CAIGNY Lore 

Spastische dysfonie. Een literatuurstudie. 

Begeleiders: Steels Lieva, Gillis Marleen 

203

TLA 2000 (30) - 4 

DE VOS Lies 

Kinderheesheid: een oefenprogramma aangepast 

aan kinderen van negen tot elf jaar. 

Begeleiders: Steels Lieva, De Bruyeker Benedict, 

De Cang Evy 

DELBEKE Ann-Sophie, DOS FEL Ellriede 

Een poging tot objectivering op stoornisniveau aan 

de hand van de Dysphonia Severity Index. 

Begeleiders: Gillis Marleen, Steels Lieva, 

De Bruyeker Benedict 

DECROOS Anneleen, LOONTJENS Hilde, NAES- 

SENS Solie, SAMYN Emmely 

"Man of vrouw?" Een onderzoek naar de differentiërende 

stemeigenschappen bij man en vrOuw 

Begeleiders: Gillis Marleen, Steels Lieva, 

De Spiegelaere Marc 

DE VUYST Sandra, HEYVAERT IIse 

Nasometrische behandeling van nasaliteitsproblemen 

bij kinderen. Behandelingsplan voor gehoorgestoorde 

kinderen en patiënten met schisis. 

Begeleiders: Gillis Marleen, Van der Borgt Marie- 

Jeanne, De Bruyeker Ännemie 

DECORDIER Liesbet, DE GIETER Katleen 

Evaluatie van dysfagie na een totale laryngectomie: 

correlatie naar postoperatieve anatomie. 

Begeleiders: Van der Borgt Marie-Jeanne, Dr. 

Moerman Mieke 

BOULEZ Julie 

Articulatie en prosodie bij laaggeschoolde anderstalige 

volwassenen uit de Basiseducatie Gent en 

het Waasland a.d.h. v. het DUIM-instrument. 

Begeleiders: Van der Borgt Marie-Jeanne, Herremans 

Lina, Lapeer Kathy, Verbruggen Katrien 

VAN CROMPHAUT Greet 

Training van sociale vaardigheden door middel van 

ortho-agogische muziekbeoefening in de logopedie. 

Begeleiders: Herremans Lina, Sleurs Marleen, 

Beeekmans Christine 

VANDEVIJVER Maehteld 

Zuigen bij prematuren. 

Begeleiders: D'hondt Marleen, Peleman Martin 

PITIERY Kim, SPRIET Mieke 

"Het verhaal van jonas". Een bijdrage tot het ver.hogen 

van het inzicht van ADHD-kinderen van negen 

tot twaalf jaar in hun problematiek en het vergemakkelijken 

van de communicatie erover met de 

ouders. 

Begeleiders: Herremans Lina, Derluyn Mia, 

Glorieux Peter 

204 

VANDERSTEEN elke 

LIST. Logopedisch Inventarisatiesysteem van 

Taalmaterialen. 

Begeleiders: D'hondt Marleen, Bouvoie Veronique 

BOGAERT Leen 

Ontwerp van een onderzoeksprofiel i.f. v. het nagaan 

van het effect van hoorrevalidatie bij volwassenen 

met een verworven auditieve handicap. 

Ontwerp van een enquête i.f. v. het nagaan van de 

drempel naar hoorrevalidatie. Ontwerp van een 

brochure voor deze doelgroep. 

Begeleiders: Rogiers Milene, Verstraete Eveline 

DE BUYSSER Sophie 

Het belang van de begeleiding van brussen bij de 

logopedische revalidatie van het doof geboren kind. 

Begeleiders: Verstraete Eveline, Van Hauwermeiren 

Hilde, De Vriendt Veerle 

VAN NIEUWENHUYZE Mélanie 

Vroegtijdige interventies voor de baby met gehoorverlies 

en het gezin. 

Begeleiders: Verstraete Eveline, De Smit Martine 

WILLEMS Karolien 

Integreren van dove en slechthorende kleuters in 

het gewoon onderwijs. 

Begeleiders: Verstraete Eveline, Neirynek Ann 

VANDERSTEDE Solie, VERCRUYSSE Sarah 

Therapiebundel spraakafzien, voor personen met 

een verworven auditieve handicap. 

Begeleiders: Leroy Lieve, Van den Broeek Karen 

DAUWE Katrien 

De ziekte van Huntington: logopedische behandeling 

van a tot z. 

Begeleiders: Delaeauw Ann, Dr. Van Rompaey 

VERMOESEN Maureen 

Spraak- en taalstoornissen bij Parkinsonpatiênten 

met een thalamotomie. 

Begeleiders: Delaeauw Ann, Van de Craen Piet 

SERPIETERS Karien 

Dyslexie in het secundair onderwijs. Kennis en omgang 

van Vlaamse leerkrachten met betrekking tot 

dyslexie. 

Begeleiders: Delaeauw Ann, Guilliaume Jean 

MOL Stelanie, NAESSENS Ine 

Een test over contextrijke opgaven. Normering en 

kritische bedenkingen. 

Begeleiders: Van Haute Mia, Desoete Annemie, 

Dudal Paul

DEWYN Isolde, HINDRYCKX An, LAMAIR Nell 

Rekenen in het tweede ieerjaar: terminologie, diagnostiek 

en therapie. 

Begeleiders: Desoete Annemie, Van Haute Mia, 

Dudal Paul 

DE KEYZER Melissa 

Faalangst en rekenstoornissen: samenhang of 

mythe? 

Begeleiders: Desoete Annemie, Van Ranst Nancy, 

Baeyens Sabine 

CLAESSENS Cathy 

Het stimuieren van de taalontwikkeling: een voorleesboek 

met grabbelton. 

Begeleiders: Leroy Lieve, Nijs Luc 

CARTREUL Eveline, DE RUDDER Els, EGGER- 

MONT Cathy 

Kijk poe poesje, chatl Simultaan tweetaiig opgevoede 

kinderen van twintig maanden onder de beschermende 

tweetalige vleugels van hun ouders. 

Begeleiders: Holvoet Kathy, VyI André 

HORVATH Myriam 

Een cognitieve aanpak van stotteren vanuit Neuro- 

Linguïstisch programmeren. 

Belgeiders: Hylebos Carl, Breda An 

VANDERHALLEN Sofie 

De Amsterdamse biografische vragenlijst binnen 

het stemonderzoek: een pleidooi. 

Begeleiders: Hylebos Carl, Putte mans Iris 

RENSON Marijke 

Dyslexie en het leren van een vreemde taal. 

Pseudowoordenonderzoek bij dyslectische en normaallezende 

jongeren. 

Begeleiders: De Paepe Lieve, Goetmaeckers 

Jacques 

SABLON Pieter 

Mind Express voor logopedisten. Automatisering 

van logopedische therapie. 

Begeleiders: Peleman Martin, Noë Bart 

HINNEKENS Katrijn 

Een service-training over de voedingsproblemen bij 

bejaarden,gerichtnaarhetpersonee~ 

Begeleiders: D'hhondt Marleen, Blux Toon 

VAN SLYKEN Veroniek 

De Pierre Robin Sequentie en aanverwante syndromen: 

symptomatologie en behandeling. 

Begeleider: D'hondt Marleen. 

AUDIOLOGIE 

TLA 2000 (30) - 4 

ALAERTS Liesbeth, BRAEKEVELDT Steffie, 

ROGGEMAN Sofie 

Epidemiologie van doofheid. 

Begeleiders: Cammaert T., Willems Melina, Rogiers 

Milene 

CASTELEYN Leen 

Ciick-geëvokeerde oto-akoestische emissies bij 

N.I.e. V.-kinderen 

Begeleiders: Carpentier Hilde, Cochet Ellen, 

Hofkens Greet 

COUDENYS Goedele, DEHERTOG Marijke 

Uitwerken van t 0 integrale casuïstieken 

Begeleiders: Ketels Herman, Rogiers Milene, 

Hofkens Greet 

DE NEVETom 

Gehoorveriies bij mentaal gehandicapten. 

Begeleiders: Verstraete Eveline, Hofkens Greet, 

De Bal Chris 

DUJARDIN Malory 

Hyperacusis. 

Begeleiders: Rogiers Milene, Verstraete Eveline 

GOEDGEBUER Jo 

Vergelijkende studie tussen sonometrie en dosimetrie 

in de auto-industrie. 

Begeleiders: Rijckaert Johan, Willems Melina 

VAN HESE Wendy 

Audiologische begeleiding bij schooiintegratie van 

kinderen met een auditieve handicap. 

Begeleiders: Verstraete Eveline, Rogiers Milene 

VERSYPTom 

AUDITIEVE NEUROPATHIE. 

Begeleiders: Willems Melina, Rijckaert Johan 

205

TLA 2000 (30) - 4 

HOGESCHOOL GENT - Campus Vesalius 

CALLENS Maaike 

De bijdrage van neuropsychologische testresultaten 

bij de logopedische behandeling van leergestoorde 

kinderen 

Begeleider: De Rycke E. 

CNUDDE Katrien 

Het "count the dof-audiogram 


DE TAEYE Liesbet 

Poging tot opstellen van een communicatieprofiel 

voor normaal tot randnormaal begaafde verbale 

kinderen en jongeren met autismespectrumstoornissen 

Begeleiders: Ochelen 0., Willockx V. 

KREPS Tine 

Screenende vragenlijst voor de taalontwikkeling 

tussen 0;0 en 3;0 

Begeleiders: Corthals P., Willockx V., De Rycke E. 

TAVERNIER Sylvie 

Screenende vragenlijst voor de taalontwikkeling 



VAN LEUVENHAEGE Ellen 

Screenen de vragenlijst voor de taalontwikkeling 



VANROOSE Charlotte 

Screenen de vragenlijst voor de taalontwikkeling 



BRABANT Eveline 

Logopedische begeleiding in functie van de verstaanbaarheid 

bij anderstalige volwassenen die 

Nederlands leren: een terreinverkenning 

Begeleider: De Vos C. 

BRUTSAERT Hilde 

Begrijpend lezen: een diagnostische test (met itemanalyse) 

gerelateerd aan de eindtermen van het 

lager onderwijs 

Begeleider: Martens V. 

CLAESEN Eva 

Logopedie in assertiviteitstraining 

Begeleider: Martens V. 

LOWARTZ Katleen 

Afasiescreeningsinstrument TASH 

Begeleiders: De Vos C., Corthals P. 

206 

PEETERMANS Els 



VANDECAN Enid 



GABRIËLS Bruno 

Een kritische beoordeling van vier softwareprogramma's 

voor de behandeling van afasiepatiënten 

a.d.h.v. een vooropgestelde criterialijst: Multicue, 

Logosystem, Compro 2.0 en Kompro 2000 


LENOIR Line 

Een kritische beoordeling van vier softwareprogramma's 

voor de behandeling van afasiepatiënten 

a.d.h.v. een vooropgestelde criterialijst: Multicue, 

Logosystem, Compro 2.0 en Kompro 2000 


EVERAERT Elke 

Conversatievaardigheden bij langdurig zieke kinderen 


Begeleiders: Willockx V, Ochelen C. 

BEKAERT Vincent 

De invloed van Sherborne op de verbale en nonverbale 

communicatievaardigheden bij autistische 

kinderen 

Begeleider: Martens 

BERTELS Ilvy 

De invloed van Sherborne op de verbale en nonverbale 

communicatievaardigheden bij autistische 

kinderen 

Begeleider: Martens 

DE RUDDER Elise 

De meertalige opvoeding van jonge Marokkaanse 

kinderen: een onderzoek naar de taaldiversiteit in 

Marokkaanse gezinnen in Ronse en adviezen voor 

het meertalig opvoeden 

Begeleiders: Corthals P., Willockx V. 

MACHTELlNCKX Kristel 

Draadloze geluidsoverdracht: inventarisatie en evaluatie 

van apparatuur 

Begeleider: Corthals P. 

VERNELEN Brenda 

Een articulatieprogramma voor schizis 

Begeleider: Willockx V.

CORNEL Vesna 

Een remediëringstest voor begrijpend lezen 

Begeleiders: Martens V., Vandevelde S. 

SWERTS Lien 

Een remediëringstest voor begrijpend lezen 


ANNYS Nike 

Equivalentie van spraakaudiometrische woordenlijsten 

bij audiovisueel gebruik 

Begeleider: Corthals P 

BENTEIN Sara 

Gezelschapsspelen bij afasiepatiënten 


VERDEGEM Ann 

Hoorhulpjes 

Begeleider: Van Doren 

COENEN Ruth 

Criteria ter beoordeling van CD-roms voor woordenschatuitbreiding 


CARLIER Eva 

Lager onderwijs op de privéschool "Leerwijzer": 

een onderzoek naar leervorderingen 


DE BECKAnke 

Materiaal voor functionele communicatie bij verstandelijk 

gehandicapten 

Begeleider: Simoens L. 

CHRISPEELS Katrien 

Observatie en onderzoek naar de communicatievaardigheden 

van verbale, normaal tot randnormaal 

begaafde personen met autismespectrumstoornissen 

Begeleiders: Ochelen C., Willockx V. 

BOGAERT lIona 

Ondersteunde communicatie 


MAES Eva 

Ondersteunde communicatie 


LARIDON Gael 

Speech Intelligiblity Ratings 


TLA 2000 (30) - 4 

CALLEBAUT Claire 

Stemgebruik, stemmisbruik en articulatie van acteurs 


VANDERSTRICHT Julie 

Stemgebruik, stemmisbruik en articulatie van acteurs 


DIERCKENS Connie 

Testbetrouwbaarheid van het tonaalliminair audiogram 

met koptelefoon (dBHL) en insertphone 

(dBHL en dBSPL) 

Begeleider: Van Horen P. 

DE PEUTER Leen 

The Interactive Voice Analysis System (IVANS): 

mogelijkheden en gebruiksaanwijzingen. 


DEGLOIRE Els 

Tonaie audiometrie en otoakoestische emissies na 

blootstelling aan industrieel lawaai 

Begeleiders: Corthals P, Vinck B. 

VUYLSTEKE Nele 

Tonale audiometrie en otoakoestische emissies na 

blootstelling aan industrieel lawaai 

Begeleiders: Corthals P, Vinck B. 

D'HAESE Kelly 

Visueel zinsbouwprogramma "Picto" 

Begeleiders: Vandevelde S., De Rycke E. 

207

TLA 2000 (30) - 4 

OPLEIDING LOGOPEDIE EN AUDIOLOGIE 

ANTEUNIS IIse en VAN VOOREN Veerle 

Consonantverdubbeling als spellingsprobleem. 

Onderzoek naar de beheersing van de consonantverdubbeling 

bij leerlingen van het derde, vierde, 

vijfde en zesde leerjaar in Vlaanderen. 

Prof. dr. J. Van Borsel 

EECKHOUT Vanessa en VAN DER BORGHT 

Izabel 


Een vergelijkende studie over de leerplannen van 

de verschillende onderwijstypes in Vlaanderen met 

betrekking tot lezen en schrijven. 


DE MAN Liesbet en DE SMET-VAN DAMME IIse 


Consonantverdubbeling in lees- en schrijftests. 


VANDEN NEST Karlien en VINDEVOGHEL Els 

Consonantverdubbeling ais spellingsprobleem. 

Gebruik en therapeutisch nut van "Spelling in de 

Lift" als spellingsprogramma in de Vlaamse revalidatiecentra. 


DE BLAERE Liesbeth en ROELS Marion 

De ontwikkeling van de "rekentaal" bij kinderen van 

3 tot 6 jaar. 


DESCHEPPERE Julie 

Studie naar de invloed van stress op stem. Een 

analyse van de database van de BSGVD. 

Prof. dr. M. De Bodt 

BECK Mieke 

Studie naar de karakteristieken van vrouwelijke en 

mannelijke stemmisbruikers 


BROUNS Hannelore 

Therapy outcome bij vrouwelijke beroepssprekers 

met stemproblemen. 

Prof. dr. M. De Bodt, dr. L. Heylen 

VAN DEN BERGHE Hilde 

De invloed van het uiterlijk op de beoordeling van 

de stem door derden bij man-vrouw transseksuelen. 

Prof. dr. J. Van Borsel. dr. G. Decuypere 

208 

UNIVERSITEIT GENT 

DEWULF Elke 

Akoestische en perceptuele analyse van dysartrische 

spraak bij multiple sclerose patiënten. 


HERSSENS Eva 

Voorstel tot opstelling van de "Speech Handicap 

Index". Een Nederlandstalige zelfevaluatieschaal 

voor het kwantificeren van psychosociale consequenties 

van spraakstoornissen afgenomen bij 

dysartriepatiënten. 

Prof. dr. M. De Bodt, drs. K. Van Lierde 

CARETIE lnge 

Een studie naar een eventueel verband tussen habitueel 

teeniopen en taalstoornissen bij kinderen 

aan de hand van vijf gevalsstudies. 

Prof. dr. J. Van Borsel , prof. dr. R. Van Coster 

DE GRANDE Sigrid " 

De spraak bij personen met het Wolf-Hirschhorn 

syndroom. Twee casestudies. 

Prof. dr. J. Van Borsel, prof. dr. J.P. Fryns 

DE WEVER Katrien en DUQUET Ingrid 

Gemiddelde spreektoonhoogte bij personen met 

het syndroom van Down: een akoestische analyse. 


VAN IMPE Sigrid 

(G)een psychogene spraakstoornis. 

Prof. dr. J. Van Borsel, prof. dr. L. Crevits 

BULTIJNCK Nadja 

Taal bij het Prader-Willi syndroom: Een overzicht 

van de bestaande literatuur en een taalstudie 

Prof. dr. J. Van Borsel, drs. T. Defloor 

DE VIDTS Mieke en SWAELENS Stephanie 

Het "foreign accent syndrome": een literatuurstudie 


GEIRNAERT Elke 

Finale herhalingen: een gevalsstudie. 

Prof. dr. J. Van Borsel, prof. dr. R. Van Coster 

BELLENS Ann 

S-24 modification of Erickson's scale of communication 

attitudes. Een normeringsonderzoek bij nietstotterende 

volwassenen. 

Prof. dr. J. Van Borsel, prof. dr. M. Vanryckeghem

BEERENS Veronique en DE PAUW Isabelle 

Onderzoek naar secundair stottergedrag bij nietstotterende 

volwassenen aan de hand van de behavior 

checklist. 

Prof. dr. J. Van Borsel, prof. dr. M. Vanryckeghem 

VAN HOORICKX Els en VAN RANSBEECK Veerle 

Onderzoek naar emotionele reactie en gestoorde 

spraak van volwassen niet-stotteraars in spreeksituaties 

met behulp van de speech situation checklist. 

Prof. dr. J. Van Borsel, prof. dr. M. Vanryckeghem 

COPPENS An 

Een beeld van de stotteraar in moppen over stotteraars 

en de reacties van niet-stotteraars en stotteraars 

op het vertellen van dergelijke moppen. 


BECK Caroline 

Literatuurstudie: stotteren en medicatie. 

Prof. dr. J. Van Borsel, prof. dr. J. Delange 

REUNES Gert 

Effect van DAF bij stotteraars, een drie maand follow-up 

onderzoek. 


LUPPENS Elke 

Het hemodynamisch effect van aandachtsstrategieën 

tijdens de dichotische luistertest: een functioneel 

transcraniaal Doppier onderzoek. 

Prof. dr. S. Lievens, dr. G. Vingerhoets 

TLA 2000 (30) - 4 

HIMPENS Els 

De invloed van een hoorapparaat op de nasaliteit 

bij gehoorgestoorde volwassenen. 

Prof. dr. p, Van Cauwenberge, drs. K. Van Lierde 

DELEENHEER Bert en DE PILLECEYN Liesbeth 

Impact en selectie van de optimale stimulusrepetitiefrequentie 

bij de MLS-ABR. 

Prof. dr. P.Van Cauwenberge, dr. B. Vinck 

WYLER Barbara en JASPERS Dominique 

Frequentiespecifieke ABR. Protocolopstelling. Een 

vergelijkende studie tussen tonaal liminaire audiometrie 

en frequentiespecifieke ABR bij normaal horenden. 

Een objectief elektrofysiologisch audiogram? 


DRIEGHE Tina 

Opstellen van een testprotocol voor het bepalen 

van frequentietuningcurves aan de hand van derived 

potentials. 


VAN THUYNE Nele en VERSCHAEVE Eefje 

Maximum length sequences: onderzoek bij pathologieën. 


209

TLA 2000 (30) - 4 

LOGOPEDIE 

KATHOLIEKE VLAAMSE HOGESCHOOL - ANTWERPEN 

APPELTANTS Jill 

Verkennend onderzoek naar de attitude van de sociale 

klassen ten opzichte van hyper- en hypokinetische 

dysfonie (deel 1). 

Promotor: H. Coppens 

BELLENS Els 

Voorlezen, een prikkeling voor de (Iees)ontwikkeling? 

Onderzoek naar de invloed van voorlezen, de 

frequentie en de duur ervan, op de technische leesvaardigheid 

van kinderen uit het tweede leerjaar. 

Vergelijking van het luistergedrag van 8-jarige jongens 

met dat van 8-jarige meisjes. Vergeiijking van 

het voorleesgedrag van moeders met dat van vaders. 

Promotor: L. Lambeir 

BERGHMANS Annelies 

De invloed van kijken naar Teletubbies op spraaken 

taalontwikkeling van kinderen tussen 0;10 en 

5;5 jaar. Deel 2: Resultaten van de onderzoeksaspecten 

taalontwikkeling en spraakproductie. 

Promotor: V. Vanvoorden 

BOONEN Inge 

Het bepalen van de predictieve validiteit van de 

Nonwoord - Repetitie - Test bij meisjes uit het eerste 

leerjaar. 

Promotor: L. Cuyvers 

BOUDINY Debbie 

Een onderzoek naar de mondelinge taaIdiagnostiek 

bij kinderen in het Buitengewoon Onderwijs, 

type 2. Deel 1: 2;6 - 5;0 jaar. 

Promotor: H. Robbrecht 

Co-promotor: V. Matthijs 

BRADT Nathalie 

Het verband tussen visuele perceptie en de schrijfmotoriek. 

De evolutie van de visuele waarneming 

gemeten bij de 'Test of Visual-Perceptual Skills' 

(TVPS) bij kinderen van de derde kleuterklas tot en 

met het vierde leerjaar. 

Promotor: dr. J. Simons 

BRAMS Wendy 

Taal Screening na Hersenletsel (TASH). Invloed 

van geslacht, regio, leeftijd en opleidingsniveau bij 

de Vlaamse controlegroep. Deel 4: De subtest 

'Geschreven taal'. 

Promotor: R. Elen 

Co-promotor: V. De Hert 

210 

CAEYERS Tine 

De attitudes van meisjes uit de lagere school ten 

aanzien van leeftijdsgenootjes met een hoorapparaat 

(Deel 2). 

Promotor: P. Ceuppens 

CALCOEN Gerda 

BLO type 8 - Tussen sinjaal en remedie. 

Promotor: L. Theunis 

CHRISTIAENS Kathleen 

Verkennend onderzoek naar de attitude van de sociale 

klassen ten opzichte van hyper- en hypokinetische 

dysfonie (deel 2). 


COLLAERTS Tine 

Ontwikkeling van een folder over afwijkende mondgewoonten 

voor gebruik in centra voor Medisch 

Schooltoezicht. Een onderzoek naar de bruikb.aarheid 

ervan in 12 MST-centra aan de hand van een 

vragenlijst. 

Promotor: H. Tuteleers 

CRIEGERS Sofie 




'Begrip'. 



CUYPERS Hilde 

Actieve Woordenschattest: voorstel tot normering 

voor Vlaamse kinderen tussen vier en zeven jaar. 



DE ROECKSam 

De invloed van kijken naar Teletubbies op spraaken 

taalontwikkeling van kinderen tussen 0;10 en 

5;5 jaar. Deel 3: Een vergelijkende studie tussen 

kinderen met en zonder autisme. 


DE VROEY Lieve 

Onderzoek naar de samenhang tussen fonologisch 

bewustzijn en leesrijpheid bij kinderen uit de derde 

kleuterklas. Deel 1 - jongens. 


DEZIRON Liselotte 

De spellingvaardigheid van Turkse en Vlaamse kinderen 

uit het zesde leerjaar: een kwantitatieve analyse 

van de fouten. 

Promotor: L. Lambeir

DILEN Griet 

Een onderzoek naar mondelinge taaldiagnostiek bij 

kinderen in het buitengewoon onderwijs. Type 2. 

Deel 3: 10;1 - 16;0 jaar. 



FRANCK Inge 

Logopedie en internet: onderzoek naar het gebruik 

van internet bij Vlaamse logopedisten en kandidaat 

logopedisten. Een suggestie voor de ontwikkeling 

van een beoordelingsschema voor logopedische 

websites. 

Promotor: R. Stes 

GROENEN Els 

Spontane Taalanalyse Procedure bij 22 normaal 

begaafde zesjarigen. 

Promotor: K. Lambers 

GUST Cindy 

Beschrijving van de stem bij kleuters (3;0 - 5; 11 

jaar) aan de hand van een aantal objectieve parameters. 

Deel 2: Akoestische parameters. 

Promotor: P Ceuppens 

Co-promotor: dr. M. De Bodt 

HANNES Petra 

Onderzoek van objectieve stemparameters bij kinderen 

en volwassenen met een cochleair implantaat. 

Deel I: Aërodynamische parameters. 

Promotor: dr. ir. L. Van Immerseel 

Co-promotor: K. Daemers 

HEYLEN Brilt 




'Gesproken taal'. 



HOFKENS-VAN DEN BRANDT Anouk 

SAP-2000. Een exploratief onderzoek naar de attitudes 

ten opzichte van spreken bij stotterende en 

niet-stotterende kinderen van 5;0 t.e.m. 10;0 jaar. 

Deel 11. De invloed van leeftijd en geslacht op de 

SAP 2000-score en normatieve gegevens. 


HOPPENBROUWERS Esther 

De zangstem en zangtechniek bij kinderen. Een 

verkenning. 

Promotor: M. De Sloovere 

Co-promotor: I. Tiebout 

TLA 2000 (30) - 4 

HOSTYN Wendy 

De taken van de logopedist in het buitengewoon 

onderwijs: een verkennend onderzoek in één type 

2-school en het opstellen van een voorlopige vragenlijst 

voor alle type 2-scholen in Vlaanderen. 

Promotor: L. Theunis 

JANSSEN Katleen 

Onderzoek naar kletspraat bij 5-jarige kleuters en 

implicaties voor woordenschatselectie in ondersteunde 

communicatie. 

Promotor: A. Van Roy 

JANSSENS Veerle 

Nieuwe streeflijst woordenschat voor 6-jarigen. 

Vergelijkende studie tussen de Streeflijst Woordenschat 

(1999) en de kennis van de actieve woordenschat 

bij 6-jarigen. Deel 1: kleuters en lagere 

school kinderen. 

Promotor: C. Cornette 


LAEREMANS Els 




Deel 3: Nagaan van de duurtijd, standaardisatie en 

validiteit (Algemene screening en DIS). 


LAMBRECHTS Hanne 




'Semi-gestandaardiseerd Gesprek'. 



LEENDERS Julie 

Vergelijkende studie van meningen van ouders en 

logopedisten rond therapie en therapeutische aanpak. 


MAESEN Ine 

Onderzoek naar de schrijfvaardigheid van 9-jarige 

normaal begaafde kinderen. 


MULDERS Karolien 

Een onderzoek naar de mondelinge taaIdiagnostiek 

bij kinderen in het buitengewoon onderwijs. 

Type 2. Deel 2: 5;1 - 10;0 jaar. 



211

TLA 2000 (30) - 4 

NEVEN Sofie 

MacArthur Communicative Development lnventories: 

Gebaren / Woorden / Zinnen. Aanpassing en resultaten 

voor kinderen met een cochleaire inplant. 

Promotor: P. Govaerts 

Co-promotor: D. De Beukelaer 

PAULUSSEN Nick 

De invloed van kijken naar Teletubbies op de 

spraaken taalontwikkeling van kinderen tussen 

0;10 en 5;5 jaar. Deel 1: Resultaten van de onderzoekaspecten 

aandacht, begeleiding en taabegrip. 


PAUWELS Michaela 

Een opiniepeiling bij Vlaamse N.K.O. - artsen over 

het vakgebied logopedie: een postenquête. 

Promotor: P.Ceuppens 

PEETERS Ina 

De attitude van jongens uit de lagere school ten 

aanzien van leeftijdgenoten met een hoorapparaat 

(deel 1). 


PEYS Lot 

Een onderzoek naar de verschillende oplossingsprocedures 

voor het optellen en aftrekken in het getallengebied 

tussen 20 en 100 bij leerkrachten uit 

het tweede leerjaar en bij logopedisten. 


SCHOENMAEKERS Tania 

Ondersteunende werkmap voor het nastreven 

en/of bereiken van ontwikkelingsdoelen in de logopedische 

therapie bij prelinguaal gehoorgestoorde 

kleuters van 3 tot 5 jaar. Appendices. 

Promotor: H. Chantrain 

Co-promotor: B. Verbunt 

SCHREIBER Rachel 

Ontwerpen van een gebarenonderzoek bij gebarengebruikers 

in het begeleidingscentrum Ter Heide. 


SCHROYEN Marit 

The MacArthur Communicative Development 

Inventories: Gebaren, Woorden en Zinnen. 

Aanpassing en resultaten voor kinderen met een 

cochleaire inplant. 

Promotor: dr. P. Govaerts 

Co-promotor: C. De Beukelaer 

SEGERS Lotte 




Deel IV: Nagaan van de standardisatie en validiteit 

(chroniciteitsindex en stotterernst) 


212 

SEVERY Elke 

Ondersteunende werkmap; voor het nastreven en / 

of bereiken van de ontwikkelingsdoelen, bruikbaar 

in de logopedische therapie bij prelinguaal gehoorgestoorde 

kleuters van 3 tot 5 jaar. 

Promotor: B. Verbunt 

Co-promotor: H. Chantrain 

SMANS Cindy 

Onderzoek naar objectieve stemparameters bij kinderen 

en volwassenen met een cochleaire inplant. 

Deel 2: Akoestische parameters. 

Promotor: dr.ir. L. Van Immerseel 


SMITS IIse 

Dr. Speech versus het Computerized Speech Lab. 

Vergelijkend onderzoek naar objectieve akoestische 

parameters bij normale volwassen stemmen. 


Co-promotor: M. De Bodt 

SNEYERS Karolien 

Een kwalitatieve analyse van de technische leesvaardigheid 

van de risicogroep, bepaald volgens de 

Vlaamse AVI - normen: voor het tweede leerjaar 

periode oktober en maart bij 87 leerlingen. 

Promotor: W. Boonen 

TANS Kristel 

Bijdrage tot de normering van de waarden voor vitale 

capaciteit en maximale fonatietijd bij lagere 

schoolkinderen en het effect van ademhalingstraining 

op het vergroten van het longvolume. 


THOMAS Elke 

Onderzoek naar kletspraat bij vijfjarige kleuters en 

implicaties voor woordenschatselectie in ondersteunde 

communicatie. 


UVO Stephanie 

Een kwalitatieve analyse van de technische leesvaardigheid 

van de risicogroep, bepaald volgens de 

Vlaamse AVI-normen: voor het derde leerjaar perioden 

oktober en maart bij 125 proefpersonen. 

Promotor: W. Boonen 

VAN DER POEL Mirjam 




bij 6-jarigen. Deel 


Co-promotor: M. Lejaegere

VAN GEIJSTELEN Marian 

Onderzoek naar de samenhang tussen fonologisch 

bewustzijn en leesrijpheid bij kinderen uit de derde 

kleuterklas. Deel 2 - meisjes. 


VAN HERCK Ann 

Opiniepeiling bij verpleegkundigen omtrent de logopedische 

behandeling van afasiepatiënten. 


VAN ROMPAEY Katrien 




bij 6-jarigen. Deel 3: jongens en meisjes. 



VAN VALSSELAER Kristin 

Bestudering en praktisch gebruik van het taalverwerkingsmodel 

van Ellis & Young en van de PALPA 

(Psycholinguistic Assessment of Language Processing 

in Aphasia) aan de hand van drie gevalsstudies. 

Promotor: K. Lambers 

Co-promotor: J. Saerens 

VANHERCK Marijke 

Het bepalen van de predictieve validiteit van de 

Nonwoord - Repetitie Test bij jongens uit het eerste 

leerjaar. 


VANHULST Els 

Het verband tussen de schrijfmotoriek en de fijne 

motoriek bij kinderen uit het vierde leerjaar. 


VEECKMANS Katrijn 




Deel I: itemanalyse en het formuleren van een verbetersleutel. 

. 


VERBEECK Gwen 

ASlA 2000. De constructie en onderzoek naar de 

bruikbaarheid van een nieuwe computerversie van 

het 'Antwerps Screenings Instrument voor 

Articulatie' . 


VERBIST lnge 

Ondersteunend leesmateriaal ten behoeve van 

tweetalig (Nederlands - gebarentaal) opgevoede 

dove kinderen. 

Promotor: G. Verbunt 

Co-promotor: H. Chantrain 

TLA 2000 (30) - 4 

VERBOVEN lnneke 

Het verband tussen de visuele waarneming en de 

schrijfmotoriek bij kinderen uit het vierde leerjaar 

van de basisschool. 


VERHAEGEN Tine 

Fonologisch bewustzijn. Vergelijkend onderzoek bij 

kinderen (3;0 - 6;0) tussen PFB en PFB-a. 


VERREPT Eefje 

Bijdrage tot de constructie van een databank met 

normale en pathologische stemmen. 


VEYT Vanessa 

Ondersteunende werkmap voor het nastreven 

en/of bereiken van ontwikkelingsdoelen in de logopedische 

therapie bij prelinguaal gehoorgestoorde 

kleuters van 3 tot 5 jaar. Appendix A, B, C. 

Promotor: H. Chantrain 

Co-promotor: B. Verbunt 

WAMPERS Els 

Actieve Woordenschattest: voorstel tot normering 

voor Vlaamse kinderen tussen vier en zeven jaar. 



WENSCH Marjan 

Vergelijkend onderzoek tussen de schrijfmotoriek 

en de groot motoriek bij kinderen van het vierde 

leerjaar 

Promotor: J. Simons 

AUDIOLOGIE 

CANT Katrien 

De test - hertest betrouwbaarheid en het mono - 

stereo verschil. Deei 11: Spraakaudiometrie bij 

slechthorenden, een controlegroep en normaal horende 

jongeren. 

Promotor: M. Laureyns 

DIERCKX Ann 

Relatie tussen luidheidaangroei en enkele objectieve 

tests bij normaalhorenden en bij cochleair geïmplanteerden. 

Promotor: dr. G. Govaerts 

Co-promotor: ir. G. De Ceulaer 

KLiMA Bernadette 

Analyse van de auditieve performantie aan de hand 

van de PAP-V bij kinderen met hoortoestelien. 

Promotor: dr. P. Govaerts 


213

TLA 2000 (30) - 4 

STEVENS Mieke 


stereo verschil. Deel 111:Luidheidaangroei bij 

slechthorenden, een controlegroep en normaalhorende 

jongeren. 


VAN GESTEL Brit! 


stereo verschil. Deel I: Tonaal liminair audiogram 

en meest comfortabelluidheidniveau bij slechthorenden, 

een controlegroep en normaalhorende jongeren. 


214 

VERMAELEN Karen 

De test - hertestbetrouwbaarheid en het mono - stereo 

verschil. 

Deel IV: De Centrale Localisatietest bij slechthorenden, 

een controlegroep en normaalhorende jongeren. 


VUERSTAEK Vicky 

Relatie tussen luidheidaangroei en objectieve tests 

bij normaalhorenden en cochleair geïmplanteerden. 

Promotor: dr. P. Govaerts

MEDEDELINGEN 

• KONINKLIJK 

ORTHOPEDAGOGISCH 

CENTRUM SINT-GREGORIUS 

Broeders van Liefde 

In het kader van het 175-jarig bestaan van 

het Koninklijk Orthopedagogisch Centrum 

Sint-Gregorius Gentbrugge, organiseren we 

op vrijdag 10 november een symposium 

rond het thema: 

'7aal, interactie en communicatie" 

Actuele trends: een praktijkgerichte focus 

op vier zorggroepen 

Locatie: Vormingscentrum Guislain. J. Guislainstraat 

43, 9000 Gent. 

Proaramma (onder voorbehoud van lichte wijzigingen): 

09.30 u.: Verwelkoming 

Geschiedenis KOC St.-Gregorius in 

woord en beeld 

10.30 u.: Dr. F. Loncke 

Communicatie. taalgebruik en probleemgedrag: 

hoe de puzzelstukjes in 

elkaar passen. 

Theoretische modellen van communicatie, 

taal en gedrag, toegepast bij kinderen en 

adolescenten met atypische communicatie 

en atypisch gedrag. 

12.00 u.: Middagmaal 

Hulpmiddelen-beurs (o.a. vzw Terwaerde, 

Lapperre, Skil, Modern, ... ) 

13.30 u.: Vijf uitgebreide workshops (theorie gekoppeld 

aan een praktijkgerichte toepassing): 

1. Dr. H. Knoors en dhr. Koen Vanderbeken 

Evolutie en evaluatie van tweetalige opvoeding 

en onderwijs aan dove kinderen. 

2. Prof. dr. H. Roeyers en mevr. M.A. Staessens 

Als communicatie niet vanzelfsprekend is: over 

de sociale en pragmatische problemen van kinderen 

met autisme. 

3. Dr. E. Manders en mevr. Manon Gossiaux 

De behandeling van kinderen met een Specific 

Language Impairement: een pragmatische benadering. 

4. Mevr. Myriam Deveugele en mevr. Dominique 

Beckaert 

Help, ze luisteren niet!!1 

Over een groepsbenadering én individuele 

zorgverlening aan jongeren met gedragsproblemen 

binnen een (semi)-residentiële setting. 

TLA 2000 (30) - 4 

5. Prof. dr. H. Van Balkom en mevr. Annemie Van 

Roy 

Ondersteund communiceren als wegberijder 

voor taalverwerving. 

16.30 u.: Aperitief 

Hulpmiddelen-beurs (o.a. vzw Terwaerde, 

Lapperre. Skil, Modern .... ) 

Méér informatie te bekomen: 

KOC St. Gregorius 

J. Destréelaan 67, 9050 Gentbrugge 

Tel. 09 210 54 50 (vragen naar het directiesecretariaat) 

Fax092314163 

e-mail:oc.st. gregorius@fracarita.org 

Hogeschool van Utrecht 

Faculteit Gezondheidszorg 

Bolognalaan 101 

3584 CJ Utrecht 

• ADEM. STEM EN EXPRESSIE 

Onderwerpen die aan bod komen zijn: 

- Allerlei stemoefeningen in melodische. dynamische 

en ritmische variaties in spreken en zingen; 

adem- en concentratie-oefeningen voor de ontspannen 

en actieve adembeweging; 

Vrije en gestructureerde steminprovisatie in 

klanksymfonieën; 

Houding en stem; 

Massage en zang; 

Bespreken van praktijkervaringen. 

Docent Rob Stallinga, zanger en logopedist in de 

vrije vestiging en docent logopedie aan het 

Koninklijk Conservatorium in Den Haag. 

Data: zaterdag 23 september en 7 oktober. 

28 oktober 2000 

Tijd: 10.00 - 16.00 uur 

Kosten: f 675,- 

• COUNSELLING1: 

THERAPEUTISCHE TECHNIEKEN 

- Een betere verdeling van verantwoordelijkheid 

aan te brengen in de therapeutische situatie; 

- Creatief te reageren op struikelblokken in de 

hulpverlenerssituatie; 

- Intuïtief te werk (durven) gaan; 

- Motivatie van de cliënt te versterken; 

- Eigen persoonlijke kwaliteiten in te zetten in het 

werken met cliënten. 

215

TLA 2000 (30) - 4 

Deze training vindt een vervolg in de training 

'Counselling 2: Werken met weerstand'. 

Docenten: Eelco de Geus, logopedist en stottertherapeut. 

Annet Hagenbeek, logopedist en stotter- 

Data: 

Tijd: 

Kosten: 

Data: 

Tijd: 

Plaats: 

Kosten: 

therapuet. 

donderdag 14, vrijdag 15 en zaterdag 

16 september 2000. 

10.00 - 17.00 uur 

f 825,- 

• COUNSELLING 2: WERKEN MET WEERSTAND 

- Door vraagtechnieken en het scheppen van heldere 

kaders; 

- Versterken van de therapeutische relatie; 

- Gebruik maken van eigenheid van de persoon 

van de therapeut; 

- Confrontatie en grenzen stellen; 

- Ervaringsgericht counsellen; 

- Gestalt-werkvormen; 

- Werken met emoties. 

Docenten: Eelco de Geus, logopedist en stottertherapeut. 

Annet Hagenbeek, logopedist en stotter- 

therapeut. 



10.00 - 17.00 uur. 

Oegstgeest. 

f 825,- 

• OUDERBEGELEIDING BIJ KINDEREN DIE 

STOTTEREN 

Bij alle begeleidingsvormen spelen de ouders van 

stotterende kinderen een belangrijke rol. In deze 

cursus worden belangrijke kapstokken voor begeleiding 

van ouders aangedragen en worden tal van 

vaardigheden geoefend. Indien mogelijk wordt 'livesupervisie' 

in de cursus ingepast. 

Docent 

Data: 

Tijd: 

Kosten: 

Ad Bertens, logopedist en stottertherapeut. 


11 november 2000 in Zutphen. 

10.00 - 17.00 uur 

f 790,- 

• DE KERN VAN MIJN KWALITEITEN 

De trainingsdag richt zich op bewustwording van 

persoonlijke kwaliteiten en valkuilen. Dit leidt tot 

216 

verrijking en versterking van het zelfbeeld, met als 

gevolg meer flexibiliteit en creativiteit in het omgaan 

met anderen. Dat kan elke logopedist inzetten in 

therapeutische contacten en daarbuiten. 

Docenten: Eelco de Geus en Ad Bertens, logope- 

Datum: 

Tijd: 

Kosten: 

Datum: 

Tijd: 

Kosten: 

Datum: 

Tijd: 

Kosten: 

dist en stottertherapeut. 

zaterdag 23 september 2000. 

10.00 - 17.00 uur 

f 395,- 

• STOTTEREN IN HET SPECIAAL ONDERWIJS 

Deze dag is bedoeld voor logopedisten die meer inzicht 

willen krijgen in het diagnostiseren en behandelen 

van stotteren bij kinderen in het Speciaal 

Onderwijs. 

Docenten: Liesbeth van Wijngaarden en Alies 

Herweijer, beiden logopedist en stotter- 

therapeut. 

woensdag 4 oktober 2000 

09.30 - 16.00 uur 

f 375,- 

• ORAALMOTORISCHE COÖRDINATIE ALS 

ONDERDEELVANSTOTTERONDERZOEK 

EN THERAPIE 

Tijdens de studiedag zullen we aandacht besteden 

aan het onderzoek en het behandelen van de 

oraal-motorische coördinatie. We zullen hierbij de 

Sensorische Integratie gebruiken als ondersteuning 

van de behandeling. 

Docenten: Caroline Nater-Berkeljon en 

Alies Herweijer-Veenstra. 

vrijdag 20 oktober 2000 

10.00 - 17.00 uur 

f 375,- 

• PRESENTATIE COACHING VIA 

THEATERTECHNIEKEN 

In deze cursus wordt aandacht bsteed aan: 

- Coaching van beroeps- en amateurtoneelspelers 

en presentatoren; 

- Toneelspeeltechnieken; 

- Bewegingstaal; 

- De eisen die verschillende ruimtes aan de stem 

stellen. 

Docenten: Mariette Brinkman, logopedist en stempedagoge. 

Lis van der Kleij, mimespeelster en docente.

Data: 

Tijd: 

Kosten: 

• NASALEREN A 



10.00 - 16.00 uur. 

t 790,- 

De nasaleermethode is door prof. dr. J. Pahn en 

zijn vrouw prof. dr. E. Pahn in de afgelopen jaren 

verder ontwikkeld. In deze cursus vindt de basisvorming 

voor de spreekstem plaats, ondersteund 

door achtergrondinformatie met betrekking tot fysiologie 

en pathologie. 

Docent 

Data: 

Tijd: 

Kosten: 

Prof. dr. J. Pahn foniater aan de Keel-, 

Neus-, en Oorkliniek van het Universiteitsziekenhuis 

in Rostock. 

maadag 27, dinsdag 28, woensdag 29 

en donderdag 30 november 2000. 

9.30 - 1630 uur 

t 975,- 

Inlichtingen: 

(0)30 - 2585102 of 

(0)30 - 2585182 (Jopie Kuiper) 

SYMPOSIUM 

SLF-PRIJS 2000 

HOGESCHOOL LIMBURG 

Nieuw Eyckholt 30 

6419 DJ Heerlen 

25 november 2000 

SYMPOSIUMPROGRAMMA 

10.00-10.40 u.: Inschrijving en ontvangst. 

10.40-10.45 u.: Opening van het symposium door 

de voorzitter SLF, drs. L.J.M. van 

Bogaert. 

10.45-11.15 u.: Gastlezing door 

prof. dr. R. Bastiaanse, 

Rijksuniversiteit Gröningen. 

11.20-11.50 u.: Sessie 1: 

Drie voordrachtenvan genomineerden. 

12.00-12.30 u.: Sessie 2: 

Drie voordrachtenvan genomineerden. 

12.30-13.30 u.: Lunch 

13.30-14.05 u.: Sessie 3: 

Drie voordrachten van genomineerden. 

14.15-14.30 u.: Uitreiking SLF-Prijs 2000 en 

aanbieding van de symposiumbundel. 

14.30-15.00 u.: Receptie 

GENOMINEERDEN SLF-PRIJS 2000 

SESSIE 1 

SESSIE 2 

SESSIE 3 

INSCHRIJVING 

TLA 2000 (30) - 4 

A Taalbehandelingen bij kinderen met de diagnose 

PDD-NOS - B. OLDENBURGER, 

CH. POSTMA, A. PUNT en A. VERHAAREN - 

Hanzehogeschool Groningen. 

B Vergelijkende studie van spraakverstaan in 

ruis bij moderne hoortoestellen met twee micrifoontjes 

- L. DESMET en H. HELLEN - 

Katholieke Universiteit Leuven. 

C Werkgeheugenproblemen bij Broca-patiënten 

- S. COUMONT, M. LÖHRER, A. MINGERS 

en A. POSCHEN - Hogeschool limburg, 

Heerlen. 

A Logopedische interventies bij neurologisch 

verworven slikstoornissen - A. MEYVAERT - 

Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende. 

B Dr. Speech versus het Computerised Speech 

Lab. Vergelijkend onderzoek naar objectieve 

akoestische parameters bij normale volwassen 

stemmen - I. SMITS - Katholieke Vlaamse 

Hogeschool Antwerpen. 

C Een vergelijkend onderzoek tussen traditionele 

hand matige fonetografie en computergestuurde 

fonetografie met Voice Range 

Profile van Kag - E. BROERE - Hogeschool 

van Utrecht. 

A TT Temperament. Een vergelijking tussen 

stotterende en niet-stotterende kinderen - 

P. FRANKEN en CH. van de POEL - Fontys 

Paramedische Hogeschool Eindhoven. 

B Het voorspellende karakter van een beperkte 

leestraining in de derde kleuterklas - H. VAN 

NIEUWENHUYZE en S. WILLEMS - Katholieke 

Hogeschool voor Gezondheidszorg Oost- 

Vlaanderen, Gent. 

C Op weg naar standaarden voor stemonderzoek. 

Een onderzoek naar de betrouwbaarheid 

van oordelen voor stemkwaliteit - 

M. POOL - Christelijke Hogeschool Windesheim, 

Zwolle. 

vanuit Nederland 

Inschrijving geschiedt door overmaking van t 50 

(voor donateurs/leden en studenten t30; voor groepen 

vanaf 20 personen t25 p.p.) aan de SLF, 6270 

Gulpen, op bankrekeningnummer 57.65.27.793 of 

op postrekening 444873 van de BACOB met vermelding 

'Symposium 2000'. 

217

TLA 2000 (30) - 4 

vanuit Bel9ië 

Inschrijving geschiedt door overmaking van 

1.100 BF (voor donateurs/leden en studenten 

600 BF; voor groepen vanaf 20 personen 500 p.p.) 

aan de SLF, Heidestraat 47, 3590 Diepenbeek op 

het bankrekeningnummer 784-5803759-81 van de 

BACOB met vermelding 'Symposiou 2000'. 

In: de inschriivin9skosten zijn begrepen: het programmaboekje, 

de symposiumbundel, koffie/thee, 

lunch en receptie. 

ALGEMENE INFORMATIE 

SYMPOSIUMPLAATS 

HOGESCHOOL LIMBURG Locatie Heerlen 

Nieuw Eyckholt 300 

6419 DJ Heerlen 

Tel. 045-4006330 

SECRETARIAAT SYMPOSIUM SLF-PRIJS 2000 

POSTBUS 36 NL-6270 AA GULPEN (NL) 

TEL./FAX 0031 (0) 434573384 

o 

VLAAMSE STUDIEGROEP VOOR 

VROEGDIAGNOSE, 

VROEGBEHANDELING en 

ONTWIKKELINGSBEGELEIDING 

(V.S.V.V.O.) 

Zuidstraat 235, 8480 Ichtegem 

Bankrelatie: 467-5057871-87 

Tel. 050241905 - 075 646606 

Fax 050 241906 

Programma van de studiedag op 10/3/2001 

Plaats: Flanders Expo Gent 

PREMATURITEIT: 

Multidisciplinaire follow-up 

08.30 - 09.15 u.: Ontvangst - koffie 

09.15 - 09.30 u.: Verwelkoming 

Prof. dr. R. Van Coster, 

kinderneuroloog, U.z.-Gent. 

VOORMIDDAG: Voorzitter: 

Dr. F. Roelens, 

kinderneuroloog, 

Thuisbegeleidingsdienst 

't Spoor-Gits 

218 

09.30 - 09.50 u.: Epidemiologische gegevens 

en organisatie van de followup 

in Vlaanderen 

Prof. dr. P. De Cock, kinderarts, 

U.Z.-C.O.S. -Leuven 

09.50 - 10.25 u.: Motorische ontwikkeling in relatie 

tot de ontwikkeling van 

motor systemen in het CZS en 

compensatie van hersenlaesies 

tijdens die ontwikkeling 

Prof. dr. A. Gramsbergen, 

Medische Fysiologie, 

R.U.-Groningen 

10.25 - 11.00 u.: MR imaging of the preterm 

brain 

Dr. S. CounselI, OCR, MSc, 

research radiographer, 

Hummersmith Hospital Londen. 

Dr. S. Laroche, kinderarts, U.Z.- 

Antwerpen. 

11.00 - 11.15 u.: Discussie 

11.15 -11.40 u.: Koffiepauze. 

11.40 -12.10 u.: General Movements als onderzoeksinstrument 

bij pre. 

maturen 

H. Van Impe, kinesitherapeute, 

C.O.S.-Antwerpen. 

12.10 - 12.40 u.: Houding en positionering bij 

premature pasgeborenen 

A. Cornière, kinesitherapeute, 

U.Z.-Leuven 

12.40 - 12.50 u.: Discussie 

12.50 - 14.15 u.: Lunchpauze 

NAMIDDAG: 

Voorzitter: D. Boedt, 

ontwikkel ingstherapeut. 

14.15 - 14.45 u.: Motorisch beeld en behandeling 

- casuïstiek 

M. Vergote, diensthoofd kinesitherapie 

D.S.-Gits 

Dr. A. Oostra, kinderarts, 

C.O.S.-Gent 

14.45 - 15.15 u.: Centraal Visuele stoornissen 

bij prematuren 

Prof. dr. F. Meire, kinderoftalmologe, 

U.Z.-Gent 

15.15 - 15.50 u.: Leer- en gedragsstoornissen 

bij prematuren 

Dr. M. Hadders-Algra, Medische 

Fysiologie, R.U.-Groningen 

15.50 - 16.00 u.: Discussie 

16.00 u.: Slottoespraak 

Dr. B. Ceulemans, 

voorzitter V.S.V.V.O.

VERANNEMAN 

o HOORAPPARATEN: WIDEX - SIEMENS - UNITRON 

o BATTERIJEN - TOEBEHOREN 

o AUDIOMETERS: MADSEN - SIEMENS 

o IMPEDANTIEMETERS: MADSEN - SIEMENS 

o ERA - BERA - ECOG: MADSEN - BIOLOGIC 

o OP MAAT GEMAAKTE GELUIDSARME CABINES 

o GEHOORBESCHERMERS 

o RADIO- EN T.V. - VERSTERKERS 

o VIBRERENDE WEKKERS 

o HERSTELLINGEN 

HOOFDZETEL: 

VERANNEMAN b.v.b.a. 

RAVENSTEIN GALERIJ 35-37 

1000 BRUSSEL 

TEL. (02) 512 67 37 

FAX (02) 512 04 13 

AGENTSCHAPPEN IN HEEL HET LAND 

TLA 2000 (30) - 4 

219

TLA 2000 (30) - 4 

220 

Met Dialogue was het niet gebeurd. 

. ~\..0 G De beste hoortoestellen van 

-Q~~ alle merken 

__ '=" _ Hulpmiddelen voor 

1 D 11 slechthorenden 

_ - _ - Gehoorbescherming 

Exclusief bij Dialogue: 

Dan a' 09iC het eerste slimme digitale hoorapparaat: 

- duidelijke verstaanbaarheid - fluit nooit 

- natuurlijke klankweergave - bekroonde vormgeving 

- verwittiging wanneer batterijen leeg zijn 

Onze Dialogue-audiciens verschaffen Dialogue Hoorcentra 

u graag meer inlichtingen. Guido Gezellestraat 137 

Vraag uw brochure en 9470 Denderleeuw 

adressenlijst aan. Tel. 053/64.63.10 - Fax 053/64.63.25 

Bezoek onze site: www.dialogue.be. E-mail: info@dialogue.be

LRPPERRE 

.HOORAPPARATEN-. 

• AUDIOLOGIE 

_CHIRURGIE 

* Uitgebreid gamma hoorapparaten. 

Speciale apparatuur voor kinderen: 

Phonak, FM Phonic Ear systeem 

DE WERELD KLINKT ZOVEEL 

MOOIER DOOR TWEE OREN. 

* Specifieke bijkomende hulpmiddelen voor 

slechthorenden: 

radio-, TV- en telefoonversterkers, wekkers voor 

slechthorenden, ringleidingen, conferentiemicrofoon, ... 

* Grote keuze van screening, semi-klinische en 

klinische audiometers; impedantiemeters en andere 

audiologische apparatuur. 

* Reëducatie-apparaten voor therapie bij spraaken 

taalgestoorden. 

STATIONSSTRAAT 22 

1702 GROOT - BIJGAARDEN 

Tel. (02) 466 91 90 

Fax (02) 466 93 63

INHOUD 

Over de auteurs en hun artikel 

Kinderalasie bij complex hersenletsel geeft een complex klinisch beeld 

E. Yousel-Bak, H.R. van Dongen en F. K. Aarsen 

Velofaryngale resonantiestoornissen in syndromale context 

John Van Borsel 

Universal infant hearing screening in Flanders 


Odyssea: pleisterplaatsen op het Internet 

Uit de opleidingen 

Ter informatie 

Besprekingen 

Eindwerken 1999-2000 

Mededelingen 

174 

175 

181 

185 

190 

192 

194 

196 

200 

215

4 - Lirias@Lessius

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?