17 . Grondleggers van de vernieuwing - René Pieyns - Esoterie : De ...

17 .
Grondleggers van de vernieuwing
- Carl G. Jung
- Rudolf Steiner
- Krishnamurti
- Gurdjieff, de Oost-Europese golf
We behandelen in dit hoofdstuk enkele referentie-auteurs van de moderne esoterie. Ze
hebben een ingrijpende invloed uitgeoefend op het wereldwijde esoterische denken in de
eerste helft van de vorige eeuw. Het gaat hier om voorlopers. De eigenlijke vernieuwers
worden in de volgende hoofdstukken besproken.
Dit is een Europees standpunt. In Amerika zal men eerder verwijzen naar de New Thought en
de voorlopers van de Human Potential Movement (cf. hoofdstuk 19).
Carl G. Jung (1875 -1961)
De Zwitser Carl G. Jung had in de twintigste eeuw een grote uitstraling, zowel in het eigen
psychiatrisch vakgebied als in de esoterie. Zijn wetenschappelijke geschriften en toespraken
hebben de esoterie a.h.w. gelegitimeerd. Na een jarenlange (1907-1912) samenwerking met
de oudere Sigmund Freud, vader van de psychanalyse, volgde een reeks ontdekkingen
omtrent het onbewuste, die parallel liepen met Jungs persoonlijke ontwikkeling.
Jung richt zijn psychologie allereerst op de Selbstwerdung (zelfverwezenlijking, door hem
ook „individuatie‟ geheten), een proces waarbij de analyse van onze dromen nuttig kan zijn,
evenals bv. de ontleding van de schaduwen (infra). Het Zelf dat we moeten verwezenlijken is
het bestuurscentrum van al onze bewuste en onbewuste vermogens. Dankzij het Zelf voelen
we ons verbonden met de totaliteit van het leven. Men kan de individuatie vergelijken met
een proces van zelfinwijding.

Bekend is Jungs typologie. Hij onderscheidde vier basistypen van persoonlijkheid: denkenvoelen,
perceptie-intuïtie. Bij elkeen domineert één basistype. Men kan bovendien introvert of
extravert zijn. En veel hangt af van de libido (levensdrang), die hij eerder van religieuze dan
van seksuele (Freud) oorsprong zag. Men zal ook rekening houden met maskers (aangeleerde
gedragingen) en schaduwen (het niet geaccepteerde, dat dus verdrongen werd).
Het interessantst voor de esoterist zijn Jungs ideeën over het collectief onbewuste, over
synchroniciteit, over de initiatie, over de alchemie en over de symboliek. Volgens Jung liggen
de grondpatronen van het menselijk gedrag verankerd in het onbewuste. We moeten daarbij
het „persoonlijk‟ onbewuste onderscheiden van het „collectief‟ onbewuste. Het eerste maakt
zich kenbaar doorheen dromen, stemmingen, spontane en creatieve uitingen. De bouwstenen
zijn hier de schaduw, de animus (het mannelijke bij de vrouw) of anima (v.v.), de verdrongen
functie, het Zelf.
Het collectief onbewuste stuurt onze instincten en behelst de archetypen (hfst. 1). Deze laatste
zijn aangeboren geestelijke patronen; ze vormen de ordenende principes van onze psyche, die
zich uiten in oerbeelden.
Voor Carl Jung was synchroniciteit een zinvolle maar acausale band tussen gebeurtenissen.
Hij zag een samenhang met de archetypen. Uitwendige prikkels synchroniseren onze
lichaamsfuncties en zetten elke dag onze biologische klok gelijk. Wat „in de lucht hangt‟
verandert op slag het gedrag van veel mensen; idem voor rituelen. Een voorgevoel is voor
Jung een „emotionele synchronisatie‟. Tarot, astrologie, I-tjing worden door de beoefenaars
ervaren als synchroniciteitscodes, een soort simultane programmatie. Fenomenen kunnen
derhalve samenhangen door hun betekenis veeleer dan door hun oorzaak.
Carl Jung herontdekte de waarde van de alchemie – echter in het spoor van andere
psychologen, zoals Herbert Silberer („Probleme der Mystik und ihrer Symbolik‟, 1914), en
van het Franse occultisme. Hij onderscheidde een drievoudig doel: een fysiek doel (nl. goud
en levenselixir maken), een spiritueel doel (het geestelijk lichaam bevrijden uit het corrupte
fysieke lichaam, en aldus een homo maior worden) en een psychologisch doel (integratie van
bewuste en onbewuste, dus de individuatie). De onderdelen van die overgang vindt men
duidelijk terug in de alchemistische symboliek, als de drie fasen van het Magnum Opus:
nigredo, albedo en rubedo (zwarte, witte en rode fase).
Jung schreef twee kapitale werken over alchemie: „Psychologie und Alchemie‟ (1936-52) en
„Mysterium Conjunctionis‟ (1955-56). Hieruit blijkt zijn bewondering voor de alchemisten
Paracelsus, Gerard Dorn en H. Khunrath. Evenals Paracelsus zag Jung twee bronnen van de
gnosis: de Lumen Dei en de Lumen Naturae; het laatste moet „bevrijd‟ worden uit de materie
met behulp van de alchemie tijdens het Magnum Opus.
Jung zag in de maçonnieke inwijding een formalisering van het individuatieproces. De
initiatie betekent een contact met het onbewuste, zowel het individuele als het collectieve. De
afdaling (in het begin van de meeste inwijdingen) zag hij i.v.m. „regressieve tendenzen‟. De
Steen der Wijzen (Lapis Philosophorum) van de alchemie houdt verband met de sluitsteen
van het Heilig Gewelf in de maçonnieke hogere graden.

In het oeuvre van Jung wordt een overbrugging gemaakt tussen de tradities van oost en west,
o.m. door zijn studie van de Chinese alchemie en voorspelkunsten, van het Tibetaanse
Dodenboek, van de archetypische symboliek in het oosten en het westen. Het jungisme
verwierf aldus een universele weerklank.
De ideeën van Jung werden o.m. krachtig verspreid door de Eranos-conferenties en door de
bewondering van Joseph Campbell. In Villa Eranos te Ascona bracht Olga Fröbe-Kapteyn
vanaf 1933 specialisten in godsdienstgeschiedenis samen, zoals (naast Jung zelf) Mircea
Eliade, R. Otto, Gilles Quispel, Gershom Scholem, Henry Corbin, Joseph Campbell en vele
anderen. Hun voordrachten werden gebundeld in invloedrijke jaarboeken. Joseph Campbell
(1904-87) wist de complexe wereld van Jung begrijpelijk te maken voor een ruim publiek,
o.m. in „The Hero with a Thousand Faces‟ (1949), over mythen.
Toen aan Carl Jung werd gevraagd of hij geloofde, luidde het antwoord: „Nein, ich glaube
nicht, ich weiss!‟.
Rudolf Steiner (1861-1925)
De grondlegger van de Antroposofie was een veelzijdig man: filosoof, theoloog, redenaar,
architect, schrijver, pedagoog, kunstenaar. Hij studeerde van 1879 tot 1883 aan de Technische
Hochschule van Wenen en behaalde een doctorstitel in de filosofie aan de universiteit van
Rostock in 1891 met een thesis over „Wahrheit und Wissenschaft‟ – de basis van zijn
belangrijke boek „Philosophie der Freiheit‟ (1894). Bewonderaar van Nietzsche, Goethe,
Brentano, Fichte, Schopenhauer. Als kunstenaar schreef Steiner vier esoterische drama‟s,
ontwierp hij gebouwen en werkte hij mee aan de bewegingskunst „eurithmie‟. Van
doorslaggevende aard was Steiners spirituele ervaring in 1899, nl. een visioen omtrent het
mysterie van de Golgotha. Bevriend met de dichter Christian Morgenstern en met de geleerde
Albert Schweitzer.
Rudolf Steiner was lange jaren een actief bestuurslid van de Theosofische Vereniging. Maar
hij vond het absurd om de Indiër Jiddu Krishnamurti te willen voorstellen als de nieuwe
messias (zoals de Engelse tak met Besant en Leadbeater), en hij verliet dan ook deze
vereniging in 1912 om te werken aan zijn eigen Antroposofische Gesellschaft. De
antroposofen zouden vanaf 1913 hun eigen centrum bouwen in het Zwitserse Dornach, het
Goetheanum (oorspronkelijk „Johannesbau‟ geheten); het centrum werd na een brand op
nieuwjaarsdag 1923 geheel vernietigd (en was wederopgebouwd in 1935).
Antroposofie is volgens Steiner de weg die het spirituele in de mens verbindt met het
spirituele in de kosmos. De antroposofen vertrekken dus van het bestaan van een spirituele
wereld, buiten het bereik van de gewone zintuigen. Doel is de ontwikkeling van de menselijke
geest doorheen de kennis van deze wereld, hetgeen in de praktijk geschiedt door scholing in
de Geisteswissenschaft. En deze kennis vindt men in de geschriften van Steiner, o.a. „De weg
tot inzicht in de hogere werelden‟ (1905), „De wetenschap van de geheimen der ziel‟ (1910).
De gnosis bereikt men doorheen de drie niveaus van verbeelding, inspiratie en intuïtie.

Na WO-1 begon Steiner ook aan de praktische toepassingen van de antroposofie, nl. de Vrije
Scholen, de antroposofische Heilkunst (alternatieve geneeskunde, samen met de Nederlandse
Ita Wegman), de biologisch-dynamische landbouw, de inrichting van de staat. In de Vrije
Scholen wordt de zgh. Waldorfpedagogie toegepast, naar de naam van de eerste school (Freie
Waldorfschule) te Stuttgart, waar Steiner vanaf 1919 de leiding had. Een sterke nadruk wordt
gelegd op de artistieke vorming: muziek, literatuur, eurithmie, dichtkunst, toneel. Hoofdzaak
is de harmonie. Men vindt vandaag Steinerscholen in een vijftigtal landen.
In zijn laatste levensjaren heeft Steiner zich sterk beziggehouden met maatschappelijke
vraagstukken. In maart 1919 doet hij zijn Aufruf an das Deutsche Volk en in april van
hetzelfde jaar volgt Die Kernpunkte der sozialen Frage. Steiner vertrekt daarbij van een
driegelede samenleving: het geestesleven/de cultuur aansluitend bij het ideaal van de vrijheid,
de politiek/het rechtsleven aansluitend bij de gelijkheid, en de economie (het ideaal van de
broederschap). Om dit alles harmonisch te laten verlopen is een spirituele inrichting van de
samenleving vereist.
Steiner had een bijzondere band met de christelijke mystiek (Eckhart, Tauler, Cusa, Boehme).
Hij gaf lezingen over de christelijke esoterie en plaatste Christus in het centrum van de
antroposofie. Hij heeft na WO-1 een nieuwe christelijke kerk helpen stichten, de
Christengemeinschaft, met geheel eigen riten en nieuwe sacramenten. De eerste priester werd
door Steiner gewijd in 1922. In de cultus vindt men een syncretisch samengaan van elementen
uit christendom en hindoeïsme. In de optiek van Steiner brengt het christelijk element een
evenwicht tussen Lucifer (de illusie) en Ahriman (het materialisme). Door zich op Christus te
richten staat de verbondenheid (het belang van de ander) voorop. Dankzij de „christusimpuls‟
kan de individuele ziel zich ontwikkelen en ev. komen tot de waarneming van geestelijke
wezens. In Nederland vindt men de Christengemeenschap op zestien plaatsen, de grootste
gemeente is in Zeist.
Steiner onderhield ambigue relaties met de esoterie. Hij werd in 1902 lid van de Engelse
Esoteric School of the Theosophical Society. Algauw richtte hij echter in Duitsland zijn eigen
Esoterische Schule op in 1905 en gaf er veel voordrachten (postuum verzameld in het boek
„Esoterische scholing‟). In deze periode wordt hij ook aangezocht door Theodor Reuss om de
leiding in Duitsland op te nemen van de OTO, maar dat mislukte. Steiner bewonderde het
historische Rozenkruis, waarvan hij de symboliek terugvond bij Goethe.
Steiner had van 1906 tot 1914 samen met Marie von Sivers (zijn tweede vrouw) in Berlijn de
leiding van de loge Mystica Aeterna behorend tot de Ritus van Memphis-Misraïm. Steiner gaf
een eigen interpretatie van de basismythe van de vrijmetselarij i.v.m. de Tempel van Salomo:
koning Salomo en architect Hiram zouden staan voor de diepere stromingen van de spirituele
mensheid, de priesterlijke en de aardse (reeds aangekondigd door Abel en Kaïn); Jezus zou als
Christus bemiddelend optreden tussen beide. Hij vond (zoals René Guénon) dat de
vrijmetselarij teveel was afgeweken van de oorspronkelijke (esoterische) inhoud, en daarom
behoefte had aan nieuwe rituelen. Hij verweet de Angelsaksische maçonnerie de vrijmetselarij
te misbruiken vanuit een imperialistische politiek.

Van 1903 tot 1908 gaf Steiner in Berlijn het tijdschrift „Luzifer‟ (later Luzifer-Gnosis) uit,
afgestemd op spiritualiteit en esoterie. Volgens Steiners versie van het perennialisme (volgend
hoofdstuk) ging de ware (geheime) christelijke leer terug op de Vedanta, waarvan de essentie
werd doorgegeven via Egyptische en Griekse initiaties – zie o.a. „Geheimwissenschaft‟
(1910).
Krishnamurti (1895-1986)
De Indiër Jiddu Krishnamurti (Kr.) werd als veertienjarige jongen opgemerkt vanwege zijn
bijzondere aura door C. W. Leadbeater, een bestuurslid van de Theosofische Vereniging in
Londen. Jiddu werd samen met zijn broer geadopteerd door Annie Besant, voorzitster van de
Vereniging. De theosofen richtten t.b.v. de bijzondere jongen de Orde van de Ster (later: Ster
in het Oosten, Order of the Star in the East) op in 1911, omdat hij werd beschouwd als een
incarnatie van Boeddha (en vandaar als nieuwe Wereldleraar).
Maar in augustus 1922 beleefde Jiddu Krishnamurti te Ojai (Californië) een life-changing
experience, een intense ervaring van licht en liefde, bekroond met een gevoel van immense
peace. Zijn besluit: I am God-intoxicated. Deze ervaring gaf hem voldoende zelfvertrouwen
om zich los te weken van de Theosofische Vereniging. Vanaf 1925 stelde hij publiekelijk dat
degene die een ander volgt hiermede ophoudt de waarheid te zoeken. Zijn beroemde uitspraak
ter zake luidde (in de lijn van de Vedanta): “de waarheid is een land zonder paden”. Hij
ontbond de Orde van de Ster in 1929 en brak formeel met de Theosofische Vereniging in
1930.
Krishnamurti zou vanaf die tijd elk jaar de wereld rondreizen om lezingen te geven over het
spirituele bestaan. Hij sprak op veel plaatsen, maar met een vaste halte in Madras (India),
Ojai, Brockwood (Engeland) en het Zwitserse Saanen. Deze omzwervingen werden
vastgelegd in tientallen boeken en honderden video‟s; ze behoren tot de wijsheidsliteratuur.
Al reizend bouwde Kr. enkele sterke vriendschappen op, o.m. met Aldous Huxley, David
Bohm en Indira Gandhi.
Er is bij Krishnamurti geen sprake van een welbepaalde doctrine. Hij wenste bij geen enkele
stroming ingedeeld te worden. Men kan hem zien als de meest vrijdenkende onder de grote
esoteristen. Hij vond het belangrijker om met wakkere zintuigen intens te leven, zonder
vooroordeel, dan te streven naar een absolute waarheid. Het gaat hem vooral om de ervaring
van het authentieke, die ev. een mutatie kan teweeg brengen in de hersenen. “Ah, you are in a
crisis? Good!”
Transformatie ontstaat door zelfkennis, niet door geloof. Meer kennis van zichzelf ontstaat
door meditatie – door Kr. omschreven als „choiceless awareness‟. “If you watch yourself,
watch the way you walk, how you eat, what you say, the gossip, the hate, the jealousy – if you
are aware of all that in yourself, without any choice, that is part of meditation”. En ook:
“Meditation is the emptying of the mind of all thought, for thought and feeling dissipate
energy”. Chakra‟s en siddhi‟s zijn voor hem niets dan candles in the sun, dus waardeloos.

Meditatie opent de deur naar de eeuwigheid en naar de onvoorstelbare ruimte. Geen horizon
meer, geen tegenstelling, geen bewustzijn, geen onbewuste, geen zoektocht naar verlichting.
Alleen de creatieve leegte, een andere dimensie. Geen begin of einde, geen ik of niet-ik. Een
extase van waarheid, bevrijd van het denken, tijdloos, eindeloos. Er is alleen de onmetelijke
stilte. Meditatie hoort niet bij de tijd of de continuïteit, ze is eeuwig want tijdloos. In de
meditatie bloeit wat eeuwig is. Het nieuwe ontvouwt zich zonder verleden, zonder herinnering
aan enig bestaan. De meditatieve dood valt samen met de onsterfelijkheid van het nieuwe.
Verlichting is er, maar kan niet gevonden worden. Er is geen toegangsweg.
Krishnamurti had een grote belangstelling voor de opvoedkunde. Op zijn initiatief werden
negen scholen gesticht, nl. zeven in India, één in Engeland en in Californië. Bedoeling is op te
voeden tot harmonische wezens, zonder conditionering door cultuur of gemeenschap. Kleine
klassen, vegetarisch eten, anti-autoritair, individu-gericht, milieubewust, respect voor het
religieuze.
Schoonheid komt voort uit een staat van liefde, wanneer nl. hart en geest in harmonie zijn,
wanneer we met volle overgave (en zonder ego) waarnemen. Schoonheid zonder object
ontstaat uit een waarneming zonder waarnemer. Wanneer de dood verweven is met het leven,
ontstaat een begin zonder einde, een toestand van tijdloosheid. Dan is er grote schoonheid,
schoonheid omwille van de schoonheid.
Krishnamurti heeft zich herhaaldelijk afgezet tegen elke vorm van persoonlijke gebondenheid.
Wie de waarheid opzoekt, moet zich vrijmaken van ideologie, godsdienst, nationaliteit,
meesters, familie, verlangens. Dit inzicht verandert een mens ten gronde. Bevrijd van
verstand, ervaring, „christelijke dressuur‟, kunnen we beginnen aan de zuivere waarneming.
Men zal eerst afdalen in de eenzaamheid, voorbij de sluiers van gedachten, woorden, emoties.
De waarheid moet tot ons komen, er is geen pad naar de waarheid. Niemand kan ons het licht
geven, dat niet kan worden gedoofd. De waarheid komt wanneer het hart vol is en de geest
leeg. Dan komt zij onverwacht, waarheid kan niet worden georganiseerd. God is slechts een
symbool. Wanneer ons ego afsterft, kan een nieuw religieus leven ontstaan.
Oost-Europese golf, Gurdjieff
Ten allen tijde hebben esoterische contacten bestaan tussen Oost- en West-Europa. Veel Oost-
Europeanen hebben een sterke invloed uitgeoefend, o.m. door naar het Westen te verhuizen.
Het gekendste voorbeeld was wellicht de Russin Helena Blavatsky, de stichtster van de
Theosofische Beweging. De Roemeen Mircea Eliade schreef tal van standaardwerken. De
Tsjech Franz Bardon was een beroemd magiër. Alledrie worden elders in dit boek behandeld.
En de Armeniër Gurdjieff volgt hieronder.
Diverse Russische theosofen hebben in de vorige eeuw een ruim publiek bereikt, vooral
Berdjajev, Mouraviev en Tomberg. De cultuurfilosoof Nikolaj Berdjajev (1874-1948) greep
terug naar de inzichten van J. Boehme, Vl. Soloviev en Baader om zijn theorie van de vrijheid
op te bouwen. “L‟élément divin de la personne humaine, ce sont la liberté en son

indépendance à l‟égard du monde objectif… L‟homme participe pleinement à la création du
monde, qui demeure encore inachevée.” Werd verbannen door het jonge Sovjetregime en
leefde vanaf 1923 in Parijs. Voorloper van het (christelijk) personalisme.
Ook bij Valentin Tomberg (1900-73), Russisch mysticus en magiër, vinden we de goddelijke
natuur van de mens als vertrekpunt; hier eveneens een sterke invloed van de mysticus
Vladimir Soloviev (1853-1900). Tomberg werd vooral bekend door zijn magnum opus
„Méditations sur les 22 arcanes majeurs du Tarot‟, postuum verschenen in 1948. Het gaat om
spirituele oefeningen vertrekkend van de westerse esoterische traditie. “L‟essence de la
Tradition n‟est pas une doctrine, mais une communauté des esprits qui perdure d‟âge en âge”.
Deze spirituele gemeenschap wordt opgebouwd rond de sophiologie (leer van de eeuwige
wijsheid), die altijd een grote rol is blijven spelen in de rand van het orthodoxe christendom.
„Sophia‟ wordt daarbij ervaren als een onafhankelijke goddelijke entiteit, vaak ook als het
„vrouwelijke‟ aspect van God. De gekende Russische sophioloog Sergei Boelgakov (1871-
1944) ziet de Sophia als de vooraf in God bestaande idee van de wereld.
Boris Moeraviev (1890-1966) leidde een actief leven als marine-officier en als ingenieur in de
petroleumindustrie, maar interesseerde zich ook sterk voor de Russische geschiedenis en voor
de esoterische traditie in de oosterse orthodoxie. Vanaf 1924 verbleef hij als politiek
vluchteling in Frankrijk en later (1944) in Genève. Hier stichtte Moeraviev in 1961 de „Centre
d‟Études Chrétiennes Esotériques‟, waarmee tal van studiegroepen waren verbonden. Centraal
stond de publicatie van zijn hoofdwerk „Gnôsis‟ (1961-65, drie delen geschreven in het
Frans), gewijd aan de Nieuwe Mens (een geestmens). Men vindt hier de invloed van
Gurdjieff.
-----
De Bulgaar Peter Deunov (1864-1944) is vooral gekend als de stichter in 1918 van de
Universele Witte Broederschap (UWB). Deze charismatische man, die in Boston en New
York theologie en geneeskunde studeerde, gaf duizenden voordrachten (de orale traditie aldus
voortzettend) waarin hij een herbeleving van het esoterische christendom vooropstelde.
Evenals Gurdjieff schreef hij mystieke muziek en ontwikkelde hij sacrale dansen (de zgh.
paneuritmie). Doorslaggevend was een visioen van Christus in 1914 tijdens een huisarrest.
Het jaar 1914 zag Deunov als het begin van het Watermantijdperk, tijdens hetwelk het „derde
testament‟ zal worden onthuld. Hij stichtte in 1922 een esoterische school om de nieuwe
spirituele cyclus te helpen ontwikkelen. Vanaf 1930 laat hij zich Meester Beinsa Doung (die
het goede predikt) noemen. Hij zag Christus als de hoogste bestuurder van de Broederschap
en de leden als permanent met Christus verbonden (zoals de Bogomielen).
Zijn leerling Omraam M. Aïvanhov (Broeder Mikhael, 1900-86), een Macedoniër, zou vanaf
1937 de lering van de UWB voortzetten vanuit Frankrijk. Aïvanhov had het in zijn talloze
lezingen over de „tweede geboorte‟, de eeuwige wijsheid, de symboliek, de initiatie als arbeid
aan zichzelf, de goddelijke magie, de karma, de natuurwet van de correspondenties, de
subtiele lichamen, de ware lering van Christus, de meditatie. De Universele Witte
Broederschap is een opstap naar de Grote Universele Broederschap, die van alle tijden is.

De Armeniër Georg Ivanovitsj Gurdjieff (1872-1949) was een veelzijdig man: filosoof,
globetrotter, thaumaturg, musicoloog, therapeut, mysticus, componist. Hij noemde zichzelf bij
voorkeur „dansmeester‟. Na veel spirituele omzwervingen in Azië en het Midden-Oosten wist
hij zijn boeddhistische en soefi-ervaringen om te zetten in een dynamisch mens- en
wereldbeeld, in muziek en dans.
Vanaf 1912 werd G. in Moskou omringd door een aantal discipelen, vooral uit occultistische
en theosofische middens. Vanwege de Russische Revolutie in 1917 moest hij uitwijken en
kwam hij terecht in Parijs, waar hij te Fontainebleau-Avon in de Prieuré des Basses-Loges
zijn Instituut voor de Harmonische Ontwikkeling van de Mens vestigt (en er zijn leerlingen
ontvangt). Vanaf 1924 (New York) volgen tal van G-stichtingen en organisaties. Na zijn
overlijden in 1949 neemt Jeanne de Salzmann (1889-1990) de leiding van de werkzaamheden
over.
We kennen de filosofie van Gurdjieff (The Work of De Vierde Weg geheten) vooral door de
geschriften van zijn Russische leerling Peter D. Ouspensky (1878-1947), en in het bijzonder
uit diens in 1947 postuum verschenen „In Search of the Miraculous – Fragments of an
Unknown Teaching‟. Zelf schreef G. vier boeken en vooral het magnum opus „Beelzebub‟s
Tales to His Grandson‟ (1924), eerste deel van de trilogie „All and Everything‟. Hij
componeerde ook een 200-tal pianowerken in samenwerking met Thomas A. de Hartmann
(1886-1956). En maakte tal van choreografieën, o.m. het bekende ballet „De strijd der
magiërs‟.
The Work werd/wordt ook De Vierde Weg geheten, omdat volgens sommige esoteristen de
eerste weg die van de fakir is (die het fysische beteugelt), de tweede is de weg van de monnik
(de emoties) en de derde van de yogi (beteugeling van het intellect). Langs de Vierde Weg
keert men terug naar de Essentie (evolueert men van een robotachtig bestaan naar een verlicht
leven). Volgens G. is zulk leven te omschrijven als „esoterisch christendom‟. Zelfobservatie
en zelfherinnering zetten ons op de goede weg.
En bovenal de movements, de dansbewegingen die bijdragen tot de vereiste staat van
alertheid. Gurdjieff noemt ze ook sacred dances. Ze zijn uiterst complex en ritmisch, soms
gelijkend op het rondtollen van de derwisjen, hetgeen van de dansers een maximale
concentratie vereist. Men ervaart een nieuw innerlijk leven doorheen het groeiende contact
met het lichaam. En uiteindelijk brengen de heilige dansen ons in verbinding met het
goddelijke.
Vaak verloopt de dans volgens de lijnen van het enneagram. Deze negenhoek behelst volgens
G. kosmische wetmatigheden, zoals de Wet van Zeven en de Wet van Drie, die zowel het
spirituele leven van de mens als de kosmische processen regelen. Al dansend geeft men dus
uitdrukking aan de kosmische wetten. Elk proces, innerlijk en universeel, wordt beheerst door
het getal zeven, elke creatie en elke herbronning door het getal drie. De drie krachten: actief,

passie, neutraal. Gurdjieff zou het enneagramsymbool geleend hebben bij de Afgaanse
Sarmoeni-sekte en/of bij de soefi‟s.
De Wet van Zeven kan men op z‟n beurt voorstellen als een octaaf: van do naar do via de
zeven grondtonen en de twee intervallen (mi-fa en si-do). Do stemt overeen met het Absolute,
si met het heelal, la met ons melkwegstelsel, sol met de zon, fa met de planeten, mi met de
aarde en re met de maan. Gurdjieff heet de ontwikkeling van do naar do „de Straal der
Schepping‟ (in „Belzebub‟ ook Heptaparaparshinokh).