54 De Quakz.alver op zijn Theater roert hier lustig zijn<strong>en</strong> snater . • •
Twee bladzijd<strong>en</strong> uit Bezette stad. Het kunstwerk is e<strong>en</strong> organisme. Het kunstwerk is e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>d wez<strong>en</strong>. Als zulk is het voor-zich individuëel in <strong>de</strong> eerste betek<strong>en</strong>is <strong>van</strong> het woord: voor-zich onge scheid<strong>en</strong>. Daarom is <strong>de</strong> opgave <strong>van</strong> <strong>de</strong> kunst<strong>en</strong>aar uit: ontindividualisering. Omdat het kunstwerk door zich-zelf e<strong>en</strong> organisme moet zijn <strong>en</strong> voor zich-zelf is. Aseiteit. Daarom moet het kunstwerk naar <strong>de</strong> wet t<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn materie <strong>en</strong> zijn geest ge<strong>de</strong>ter mineerd zijn <strong>en</strong> niet naar <strong>de</strong> wett<strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vreemd lichaam <strong>en</strong> <strong>van</strong> e<strong>en</strong> vreem<strong>de</strong> geest. Pygmalion is e<strong>en</strong> slecht beeldhou wer; hij verlief<strong>de</strong> zich zinnelik in zijn beeld, niet in het beeld, want dit beeld was ge<strong>en</strong> plastiese aseiteit, maar wel <strong>van</strong> vreem<strong>de</strong>, - onplastiese, - norm<strong>en</strong> uit ge<strong>de</strong> termineerd. (Et voilà. E<strong>en</strong> inleid<strong>en</strong>d manifest, 1920) opvatting<strong>en</strong> bekled<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>de</strong> a<strong>van</strong>tgardistische beweging<strong>en</strong>. Nu er weer belangstelling bestaat voor <strong>de</strong> typische tr<strong>en</strong>ds uit <strong>de</strong> jar<strong>en</strong> twintig, zoals <strong>de</strong> Neue Sachlichkeit <strong>en</strong> het magisch-realisme in Duitsland, of voor <strong>de</strong> diverse neo-realistische t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in Frankrijk, zou e<strong>en</strong> on<strong>de</strong>rzoek in die richting zeker aangewez<strong>en</strong> zijn. In 1921 keer<strong>de</strong> Van <strong>Ostaij<strong>en</strong></strong> uit Berlijn terug naar Antwerp<strong>en</strong>. De jar<strong>en</strong> die hem nog restt<strong>en</strong> tot aan zijn dood,- in 1928 stierf hij aan tuberculose in e<strong>en</strong> sanatorium te Miavoye-Anthée,- vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aane<strong>en</strong>schakeling <strong>van</strong> mislukking<strong>en</strong> op organisatorisch gebied die gepaard gaan met e<strong>en</strong> gevoel <strong>van</strong> vervreemding t<strong>en</strong> opzichte <strong>van</strong> <strong>de</strong> cultuurgeme<strong>en</strong>schap waartoe hij behoort. Zijn gedicht<strong>en</strong>cyclus Bezette stad, waarin <strong>de</strong> dichter zijn innerlijke ontred<strong>de</strong>ring <strong>en</strong> wanhoop om het bestaan gestalte geeft, werd slecht onthaald. Poging<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> tijdschrift uit te gev<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> mislukt. Het bleef bij e<strong>en</strong> summiere beginselverklaring in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong> e<strong>en</strong> prospectus, waarin 'Si<strong>en</strong>jaal, het tijdschrift <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe kunst' wordt aangekondigd als het 'orgaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> construktieve richting ( ... ); dui<strong>de</strong>lijkheidshalve <strong>van</strong> het geëmansipeerd kubisme'. Uit dat eerste concept <strong>van</strong> e<strong>en</strong> programma (e<strong>en</strong> twee<strong>de</strong>, uitgebrei<strong>de</strong> versie vormt <strong>de</strong> tekst Et voilà. E<strong>en</strong> inleid<strong>en</strong>d manifest) blijkt dui<strong>de</strong>lijk <strong>de</strong> polemische int<strong>en</strong>tie; in scherpe bewoording<strong>en</strong> word<strong>en</strong> diverse pseudo-mo<strong>de</strong>rnism<strong>en</strong> afgewez<strong>en</strong> als 'verwarr<strong>en</strong>d kompromiss<strong>en</strong>: het barokekspressionisme, het kompromis <strong>van</strong> manieristisch naturalisme, - e<strong>en</strong>voudig gekontorsioneer<strong>de</strong> natuur ( ... )' . Dat Van <strong>Ostaij<strong>en</strong></strong> zelf intuss<strong>en</strong> bereid zou blijk<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> zekere vorm <strong>van</strong> compromis, leert ons zijn poging,- insgelijks op e<strong>en</strong> mislukking uitlop<strong>en</strong>d, - e<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>iging <strong>van</strong> beeld<strong>en</strong><strong>de</strong> kunst<strong>en</strong>aars in het lev<strong>en</strong> te roep<strong>en</strong>, waar<strong>van</strong> hij als woordvoer<strong>de</strong>r zou optred<strong>en</strong>. Op 15 april 1923 werd e<strong>en</strong> circulaire gestuurd naar e<strong>en</strong> aantal kunst<strong>en</strong>aars, die verzocht werd<strong>en</strong> toe te tred<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> 'groep <strong>van</strong> XII'. Bij <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>stelling <strong>van</strong> <strong>de</strong> uitverkor<strong>en</strong><strong>en</strong> werd er naar gestreefd dat ze repres<strong>en</strong>tatief war<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> diverse richting<strong>en</strong> <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tra die voor het 'post-impressionisme' <strong>van</strong> betek<strong>en</strong>is war<strong>en</strong>. Voor Antwerp<strong>en</strong> war<strong>en</strong> dat, - buit<strong>en</strong> Van <strong>Ostaij<strong>en</strong></strong> zelf, die <strong>de</strong> functie <strong>van</strong> secretaris zou waarnem<strong>en</strong>,- Carl H<strong>en</strong>tze, Floris <strong>en</strong> Oscar Jespers; voor Brussel Jos Albert, H<strong>en</strong>ri Puvrez <strong>en</strong> Ramah; voor <strong>de</strong> bei<strong>de</strong> Vlaan<strong>de</strong>r<strong>en</strong> Constant Permeke, Gustave <strong>de</strong> Smet <strong>en</strong> Gustaaf <strong>van</strong> <strong>de</strong> Woestijne; voor Mechel<strong>en</strong> Prosper <strong>de</strong> Troyer <strong>en</strong> Ernest Wynants. Merkwaardig is, dat Van <strong>Ostaij<strong>en</strong></strong> in 1920 Permeke <strong>en</strong> De Smet twee<strong>de</strong>rangskunst<strong>en</strong>aars had g<strong>en</strong>oemd, wier betek<strong>en</strong>is schromelijk werd overschat door <strong>de</strong> 'patchouli-her<strong>en</strong>' André <strong>de</strong> Rid<strong>de</strong>r <strong>en</strong> Paui-Gustave <strong>van</strong> Hecke, die in hun tijdschrift<strong>en</strong> Het ro<strong>de</strong> zeil <strong>en</strong> Sélection bei<strong>de</strong> kunst<strong>en</strong>aars naar vor<strong>en</strong> schov<strong>en</strong> als <strong>de</strong> verteg<strong>en</strong>woordigers bij uitstek <strong>van</strong> het Vlaamse expressionisme. Van <strong>Ostaij<strong>en</strong></strong> heeft zich slechts zeer terloops uitgelat<strong>en</strong> over het werk <strong>van</strong> <strong>de</strong> latere grootmeesters <strong>van</strong> het Latems expressionisme, zodat het moeilijk is om zich e<strong>en</strong> beeld te vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> zijn visie op hun kunst, maar uit <strong>de</strong> sporadisch in zijn briev<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong><strong>de</strong>, meestal misprijz<strong>en</strong><strong>de</strong> uitlating<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als uit <strong>de</strong> t<strong>en</strong>eur <strong>van</strong> zijn kunstbeschouwing, kan m<strong>en</strong> afleid<strong>en</strong> dat hij h<strong>en</strong> weinig g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong> was. Aan<strong>van</strong>kelijk k<strong>en</strong><strong>de</strong> hij hun werk nauwelijks, aangezi<strong>en</strong> zij, op het og<strong>en</strong>blik dat hij zijn essay over het Ekspressionisme in Vlaan<strong>de</strong>r<strong>en</strong> schreef, naar het buit<strong>en</strong>land war<strong>en</strong> uitgewek<strong>en</strong>: Permeke bracht <strong>de</strong> oorlogsjar<strong>en</strong> door in Engeland, De Smet <strong>en</strong> Van d<strong>en</strong> Berghe <strong>de</strong>d<strong>en</strong> dat in Ne<strong>de</strong>rland. Als in 1920 André <strong>de</strong> Rid<strong>de</strong>r, die ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s <strong>de</strong> oorlogsjar<strong>en</strong> in Ne<strong>de</strong>rland had doorgebracht, sam<strong>en</strong> met Van Hecke niet alle<strong>en</strong> het tijdschrift Sélection, maar bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> ook nog te Brussel <strong>de</strong> kunstgalerie met <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> naam stichtte, zodat ze met woord <strong>en</strong> daad <strong>de</strong> promotie <strong>van</strong> 'hun' kunst<strong>en</strong>aars kond<strong>en</strong> behartig<strong>en</strong>, 55
Change language