Dr Raf De Vloo - Europa Ziekenhuizen

nr 3 - Oktober 2003
E-mail : euroscoop@europaziekenhuizen.be • website : www.europaziekenhuizen.be
Afgiftekantoor: Brussel X.
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER : Dr Pierre Nys.
EUROPA ZIEKENHUIZEN V.Z.W. • De Frélaan 206, 1180 Brussel.

n e w
nog sneller ....
(1,2,3)
Avelox 400 mg/250 ml Oplossing voor Intraveneuze Infusie Moxifloxacine 1,6 mg/ml (als moxifloxacine hydrochloride).
Therapeutische indicaties Avelox 400 mg/250 ml Oplossing voor Intraveneuze Infusie is aangewezen voor de
behandeling van ambulante (community acquired) pneumonieën veroorzaakt door bacteriën gevoelig voor moxifloxacine
bij patiënten bij wie een initiële parenterale behandeling noodzakelijk is. Er dient rekening te worden gehouden
met de officiële richtlijnen aangaande het juiste gebruik van antibacteriële agentia. Posologie en toedieningswijze
DOSERING: 400 mg moxifloxacine, éénmaal daags via een infuus toegediend. • De behandeling kan aanvankelijk
intraveneus gebeuren en vervolgd worden met een orale therapie (tabletten), wanneer klinisch aangewezen. • Nieren/of
leverinsufficiëntie: Een dosisaanpassing is niet vereist bij bejaarden, bij patiënten met een laag lichaamsgewicht
of bij patiënten met lichte tot matige nierfunctiestoornis (creatinineklaring > 30 ml/min./1,73m_) (zie voor bijzonderheden
rubriek 5.2. "Farmacokinetische eigenschappen"). • Er bestaan geen gegevens die het gebruik van moxifloxacine
ondersteunen bij patiënten met een creatinineklaring < 30 ml/min./1,73m 2 of bij patiënten onder nierdialyse; bij
patiënten met leverdysfunctie zijn onvoldoende gegevens voorhanden (zie rubriek 4.3. "Contra-indicaties"). • KINDEREN
EN ADOLESCENTEN: De doeltreffendheid en veiligheid van moxifloxacine werden niet aangetoond bij kinderen en adolescenten
(zie rubriek 4.3. "Contra-indicaties"). • WIJZE VAN GEBRUIK: Intraveneus gebruik; constant infuus over 60 minuten
(zie ook rubriek 4.4. "Speciale waarschuwingen en bijzondere voorzorgen bij gebruik"). • Indien medisch aangewezen,
kan de oplossing voor intraveneuze infusie via een T-infuusleiding samen met verenigbare oplossingen voor intraveneuze
infusie toegediend worden (zie rubriek 6.6. "Gebruiksaanwijzing/verwerkingsinstructies"). • BEHANDELINGSDUUR:
De aanbevolen toe te passen totale termijn voor sequentiële toediening (intraveneus gevolgd door oraal) is 7 - 14 dagen.
• In klinische studies bij gehospitaliseerde patiënten met ambulante pneumonie werd bij het merendeel van de patiënten
binnen 4 dagen op orale behandeling overgeschakeld. • De aanbevolen dosis (400 mg éénmaal daags) en
behandelingsduur voor de indicatie die behandeld wordt, mogen niet worden overschreden. Contra-indicaties -
Gekende overgevoeligheid voor moxifloxacine, voor andere quinolonen of voor een van de hulpstoffen. - Zwangerschap
en lactatie (zie rubriek 4.6. "Zwangerschap en lactatie"). - Kinderen en adolescenten bij wie de groei niet voltooid is. -
Patiënten met een voorgeschiedenis van tendineuze aandoening/stoornis die verband houdt met een behandeling met
een quinolone. • Zowel in preklinisch onderzoek als in studies bij de mens werden wijzigingen van de electrofysiologie
van het hart na blootstelling aan moxifloxacine waargenomen, nl. QT-verlenging. Om veiligheidsredenen is Avelox
daarom tegenaangewezen bij patiënten met: - congenitale of gedocumenteerde verworven QT-verlenging - electrolytstoornissen,
in het bijzonder onbehandelde hypokaliëmie - klinisch relevante bradycardie - klinisch relevante hartinsufficiëntie
met verminderde linkerventrikel ejectiefractie - voorgeschiedenis van symptomatische aritmieën. • Avelox mag
niet terzelfdertijd gebruikt worden met andere geneesmiddelen die het QT-interval verlengen (zie ook rubriek
4.5. "Interacties met andere geneesmiddelen en andere vormen van interactie"). • Omwille van het ontbreken van
gegevens is Avelox eveneens gecontra-indiceerd bij patiënten met verminderde leverfunctie (Child Pugh C) en bij
patiënten met transaminasen-verhogingen > 5 maal de bovengrens van normaal, alsook bij patiënten met een
creatinineklaring < 30 ml/min./1,73m 2 (serum creatinine > 265 mmol/l) of patiënten onder nierdialyse. Ongewenste
effecten De volgende ongewenste effecten werden gemeld na behandeling met Avelox (gecombineerde analyse van
gegevens over patiënten behandeld met de orale vorm alleen en met intraveneuze/orale sequentiële moxifloxacine). De
frequenties werden als volgt gedefinieerd: Vaak: ≥ 1 % tot < 10 % - Soms: ≥ 0,1 % tot < 1 % - Zelden: ≥ 0,01 % tot
< 0,1 % - Zeer zelden: < 0,01 %. Algemeen: VAAK: buikpijn, hoofdpijn, reactie op de plaats van injectie (vb. oedeem,
overgevoeligheid, inflammatie, pijn en in minder dan 1% flebitis) • SOMS: asthenie, pijn, rugpijn, malaise, pijn in de
borststreek, allergische reactie, pijn in de benen • ZEER ZELDEN: overgevoeligheid: anafylactische reactie, anafylactische
shock (mogelijks levensbedreigend). Zenuwstelsel: VAAK: duizeligheid • Soms: slapeloosheid, vertigo, zenuwachtigheid,
slaperigheid, angst, tremor, paresthesieën, verwarring, depressie • Zelden: hallucinaties, depersonalisatie, ongecoördineerd
gedrag, agitatie, slaapstoornissen, abnormale dromen, convulsies. Maag-darmstelsel: VAAK: nausea, diarree,
braken, dyspepsie • SOMS: droge mond, nausea en braken, flatulentie, constipatie, orale moniliase, anorexie, stomatitis,
glossitis. ZEER ZELDEN: pseudomembraneuze colitis. Cardio-vasculair systeem: VAAK: bij patiënten met concomitante
hypokaliëmie: QT-verlenging. SOMS: tachycardie, perifeer oedeem, hypertensie, palpitaties, syncope, voorkamerfibrillatie,
angina pectoris, bij patiënten met normokaliëmie: QT-verlenging. ZELDEN: vasodilatatie, hypotensie. ZEER ZELDEN:
ventriculaire aritmieën, torsades de pointe (zie rubriek 4.4. "Speciale waarschuwingen en bijzondere voorzorgen bij
gebruik"). Ademhalingsstelsel: SOMS: dyspnoe. Skeletspieren: SOMS: arthralgie, myalgie • ZELDEN: tendinitis • ZEER
ZELDEN: peesruptuur. Huid: SOMS: huiduitslag (rash), pruritis, transpiratie, urticaria • ZELDEN: droge huid. Zintuiglijke
organen: VAAK: smaakvervorming • SOMS: amblyopie • ZELDEN: tinnitus, abnormale gezichtscapaciteit te wijten aan
reacties ter hoogte van het centraal zenuwstelsel (vb. duizeligheid of verwarring), reukstoornissen of zelfs reuken/of
smaakverlies. Urogenitaal systeem: SOMS: vaginale moniliase, vaginitis. Laboratoriumwaarden: VAAK: abnormale
leverfunctietesten (merendeels matige verhogingen van ASAT [aspartaataminotransferase] /ALAT [alanine-aminotransferase]
en/of bilirubine). • SOMS: gamma-GT-stijging, amylasetoename, leucopenie, prothrombinedaling, eosinofilie,
thrombocytemie, thrombopenie, anemie • ZELDEN: hyperglycemie, hyperlipidemie, prothrombinestijging, icterus, LDH
toename (die verband houdt met leverfunctiestoornis), creatinine- of ureumtoename. • De volgende ongewenste effecten
traden met een hogere frequentie op in de subgroep van de i.v./oraal sequentieel behandelde patiënten: VAAK:
slapeloosheid, orale moniliase, gamma-GT-stijging • SOMS: hallucinaties, agitatie, convulsies, vasodilatatie, hypotensie,
pseudomembraneuze colitis, droge huid, LDH toename.. Geïsoleerde gevallen van de volgende
ongewenste effecten werden gerapporteerd na behandeling met andere fluoroquinolonen en
zouden mogelijks ook tijdens een Avelox behandeling kunnen optreden: hepatitis, voorbijgaand
verlies van gezichtscapaciteit, evenwichtsstoornissen met inbegrip van ataxie, hypernatriëmie,
hypercalciëmie, neutropenie, hemolyse. Registratiehouder: Bayer s.a.-n.v., Louizalaan 143,
1050 Brussel. Registratienummer: 187 IS 332 F 12 - 187 IS 333 F 12. Afleveringswijze:
Voorschriftplichtig geneesmiddel. Datum van herziening van de tekst: 07/10/2002.
(1) Bijsluiter Avelox ® I.V. / (2) Stass H., J. of Antimicrobial Chemotherapy, 1999, 43 (suppl.B):83-90 / (3) Landen et al. - The Journal of international Medical Research - 29: 51-60,2001

Site St.-Elisabeth
De Frélaan 206
1180 Brussel
Tel. : 02/373.16.11
Fax : 02/373.18.96
Spoedgevallen 24u/24
02/373.16.00
Site St.-Michiel
Linthoutstraat 150
1040 Brussel
Tel. : 02/737.80.00
Fax : 02/737.80.01
Spoedgevallen 24u/24
02/737.89.00
Site 2 Alice
Groeselenberg 57
1180 Brussel
Tel. : 02/373.45.11
Fax : 02/373.46.86
Alle rechten voorbehouden, met inbegrip van vertalingen.
De inhoud van de artikels valt onder de exclusieve verantwoordelijkheid van de auteurs.
Inhoud nr 3
04 EDITO
05-11 EURO.NEWS
- Nieuwe medewerkers
- Een collega verlaat ons
- Reuma : geneesbaar of niet ?
- Hartrevalidatie
- Verhuis daghospitaal naar de site 2 Alice
13-25 Dossier : ORTHOPEDIE EN REVALIDATIE
- Totale knieprothese met computernavigatie
Dr Mark Bosquet
- De behandeling van artrose
Dr Raf De Vloo
- Nieuwe trends in de schouderchirurgie
Dr Mark Meskens
- Enkelprothese
Dr Jacques de Halleux
- De pijnkliniek
- De dienst fysische geneeskunde en revalidatie
- Chronische lumbalgierevalidatie : actieve rugschool
Dr Denis Lemaître, Mr Philippe Duval
24-25 IN ELECTRO VERITAS
26-27 VOEL JE GOED IN JE VEL
28-29 WAARVOOR DIENT DEZE “TECHNIEK” ?
29 EVENEMENTEN : WEES ERBIJ
30-31 IN DE SCHIJNWERPER
33-35 HARTEDIEF
36-37 DE MEMOIRES VAN EUMENEGUYL
38 INTERESSANT OM WETEN
38 VOLGEND NUMMER
EUROSCOOP
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER
Dr Pierre Nys
HOOFDREDACTEURS
Dr Roxane Audistère
Dr Pierre Nys
COORDINATIE
Chantal Dekempeneer
REDACTIERAAD
Dr Gaëtane Boon,
Dr Sabine Deckers,
Dr Frank De Wolf,
Dr Frédéric Haven,
Dr Daniel Hublet,
Dr Jim Ilunga,
Dr Paul Jonard,
Dr Annick Sauvage,
Dr Charles Scheid,
Dr Jean-Marie Van Caster,
Dr Frederike Van Raemdonck,
Dr Guy Vielle,
Dr Gaëtan Willemart.
SECRETARIAAT
Brendi Foubert
FOTOGRAFIE
Brendi Foubert
VERTALINGEN
Simonne Buteneers
GRAFISME
Maca
Illustraties : P. Maka
DRUK
Cloetens
REDACTIE ADRES
Euroscoop
Site St.-Elisabeth
De Frélaan 206
1180 Brussel
Tel. : 02/373.16.89
Fax : 02/373.18.96
E-mail :
euroscoop@europaziekenhuizen.be
Tijdschrift voor het medisch korps.
Geneesheren die Euroscoop niet ontvangen en toch
geïnteresseerd zijn, mogen contact opnemen met
de redactie.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen | 03

Een glimlach, met een vleugje nostalgie …
Herinnert u zich Lee Majors, die op het scherm “de man van 6 miljoen”
vertolkte tijdens een succesvol feuilleton van de jaren ’80?
Als slachtoffer van een vreselijk ongeval kon deze man enkel overleven
dankzij talrijke prothesen die van hem de “first bionic man” maakten.
Wat, kort geleden, nog surrealistische speculatie was, is nu
werkelijkheid geworden. Vandaar deze goedgevulde Euroscoop nr.3,
“Special Ortho” !
Neem hem door en ontdek de nieuwste technieken om uw patiënten
een betere autonomie en levenskwaliteit te bieden.
Al deze "top" behandelingen komen tot stand dankzij een samenwerking
tussen de betrokken diensten : orthopedie, anesthesie, reumatologie,
fysische geneeskunde.
Dank aan onze ploegen die hun krachten samenbundelen teneinde u
bij te staan om uw patiënten terug op been te helpen.
Veel leesgenot.
04 | nr 3 oktober 2003
E XTRA
U ITDAGING
R ELEVANT
O PENBARING
S AMEN
C REATIEF
O RIGINEEL
O PMERKELIJK
TOT IN DE P UNTJES
edito
Dr Pierre Nys Dr Roxane Audistère
Hoofdredacteur Hoofdredacteur
Dr Marc Van Campenhoudt Dr Mieke De Bie
Afgevaardigd Beheerder Afgevaardigd Beheerder
Hoofdgeneesheer Algemeen Directeur

Nieuwe medewerkers
Neurologie
Dr Bart VANDERSMISSEN
Neurologie
(ULB 2003)
Sites St.-Michiel -
St.-Elisabeth
Interesse :
Hoofdpijn.
Vasculaire pathologieën.
Neurosonologie.
.
Reeds in december verleden jaar
hadden we met de nodige luister
het afscheid gevierd van Dr Suzanne
Lokietek – Christiaens, de leading lady
van de gynaecologen.
Maar op algemene aanvraag en
onder luid applaus heeft Mevrouw
Lokietek nog menig bisnummer
ten beste gegeven, tot ze op 28 juni
definitief een punt zette achter
haar activiteiten in ons ziekenhuis
met een typische zaterdagmorgen
raadpleging tot laat in de namiddag.
Gynaecologie-Obstetrica
Dr Christian MOULART
Gynaecologie en
obstetrica
(UCL 2003)
Site St.-Elisabeth
Interesse :
Obstetrica.
Verschillende soorten bevallingen.
Opvolging van de klassieke
gynaecologische pathologieën.
Mevrouw Lokietek was een waardige
dame met een cliënteel, zowel
Franstalig als Nederlandstalig en
Engelstalig, uit alle sociale klassen.
Zowel moeders met een dubbele
“kleine d” als Afrikaanse aids-patiënten
konden rekenen op haar volle inzet.
Mevrouw Lokietek was niet alleen
genereus voor haar patiënten, ze was
het ook voor haar collega’s. Ze was altijd
bereid in te springen voor een wacht.Op
een onbewaakt ogenblik had men haar
een halftime aangesmeerd. Het heeft
haar niet belet zo goed als fulltime bij te
dragen tot de pool.
Dr Lokietek beheerste haar vak. Ze was
all-round gynaecoloog. Tot de laatste
dag stond ze zonder problemen haar
mannetje, zowel in de bevallingskamer
(dag en nacht) als in de operatiezaal.
Mevrouw Lokietek bleef leergierig.Enkele
Anesthesie – Pain Clinic
EURO
NEWS
Dr Chantal CAMBIER
Anesthesie
(UCL 1981)
Site St.-Michiel
Interesse :
Spinal clinic.
Een collega verlaat ons
Dr LOKIETEK – CHRISTIAENS Suzanne
weken vóór haar definitief afscheid
vertrok ze nog, zoals elk jaar, met haar
jongere vrouwelijke collega’s voor één
van die legendarische studiereizen naar
Parijs. Geduldig zat ze in de TGV te
wachten op haar jongere collega’s die,
zoals gewoonlijk, op het laatste nippertje
het perron kwamen opgestormd.
Dr Lokietek was een droom van een
dokter voor haar patiënten, een droom
van een medewerker voor haar
collega’s.Deze zachtmoedige vrouw kon
echter ook incasseren. Ze kon tegen een
stootje, ze liet zich niet uit haar lood
slaan of van de wijs brengen door
tegenslagen of onbegrip.
Het siert haar dat ze in volle glorie een
punt zette achter haar ziekenhuisactiviteiten.
Het is nu te hopen dat ze op haar
reizen naar Parijs haar geheim heeft
doorgegeven.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen | 05

RAADPLEGINGEN
REUMATOLOGIE
Dr P. Moens
- St.-Elisabeth :
Tel. : 02/373.17.60
- 2 Alice :
Tel. : 02/373.47.60
Dr D. François
- St.-Michiel :
Tel. : 02/737.85.21
RAADPLEGING
HARTREVALIDATIE
Site St.-Michiel :
Tel. : 02/737.84.35
EURO
NEWS
06 | nr 3 oktober 2003
Reuma : geneesbaar of niet ?
Sinds begin dit jaar beschikken wij, bij
de behandeling van inflammatoire
reumatische aandoeningen, over een
nieuw geneesmiddel dat de progressie van
het ziekteproces kan vertragen en in een
aantal gevallen zelfs kan stopzetten.
Er is een grote vooruitgang geboekt bij het
begrijpen van de fysiopathologie van de
ontstekingsprocessen van reumatische
aandoeningen. Het aangrijpingspunt van
deze nieuwe medicatie zijn twee proinflammatoire
cytokines : α – TNF (tumornecrose-factor)
en 1-interleukine.
Deze medicatie wordt parenteraal
toegediend : subcutaan of intraveneus
afhankelijk van het gekozen molecule.
Voornamelijk patiënten met een erosieve
reumatoïde polyartritis komen in aanmerking
voor behandeling met deze nieuwe
medicatie.
De resultaten van de
verschillende klinische
studies zijn eensluidend
: men bekomt
een snelle en
substantiële verbetering
van het klinisch
beeld en de levens-
Hartrevalidatie
Wie komt in aanmerking ?
Eigenlijk komt iedere “hartpatiënt” in
aanmerking. Patiënten met angina pectoris,
patiënten met hartfalen en patiënten die
een hartinfarct hebben doorgemaakt. Ook
alle patiënten die en coronaire angioplastie
of hartchirurgie ondergingen komen in
aanmerking voor deelname aan dit revalidatieprogramma.
kwaliteit van de patiënt. Het inflammatoir
biologisch syndroom regresseert en zal in
een aantal gevallen zelfs verdwijnen.
Radiologisch treedt er een stabilisatie van
de gewrichtsletsels op.
Het is evident dat, wanneer dit soort
medicatie onderbroken wordt, het risico
op hernemen van het ziekteproces
toeneemt.
Momenteel is deze nieuwe behandeling
voorbehouden voor patiënten met een
ernstig ziektebeeld en die niet reageren op
een klassieke behandeling.
De nevenwerkingen zouden minimaal zijn,
voorzichtigheid is geboden bij patiënten
met een infectieus proces, bij patiënten
met antecedenten van tuberculose en bij
patiënten met hartdecompensatie.
Met de aan de gang zijnde studies beoogt
men na te gaan of een vroegtijdige
behandeling van inflammatoire reumatische
aandoeningen met deze nieuwe
medicatie het optreden van onomkeerbare
letsels kan voorkomen.
Waarom revalideren ?
Met een individueel oefenprogramma tracht
men een optimale lichamelijke conditie te
bereiken.
Een gepersonaliseerde aanpak van het risicoprofiel
vermindert sterk het risico op recidief
van het hartlijden.
Zowel op sociaal, familiaal als professioneel
vlak wordt een snellere reïntegratie bereikt.
De hartpatiënt wordt psychologisch begeleid
bij de verwerking van zijn ziekte.

Verhuis daghospitaal naar de site 2 Alice
In het belang van de ontwikkeling van
de dienst Oncologie, en voor het comfort
van de patiënten in behandeling, hebben
de Europa Ziekenhuizen besloten het
daghospitaal Oncologie over te brengen
naar de site 2 Alice, en dit op een volledig
vernieuwde tweede verdieping.
Hierdoor wordt de opvangcapaciteit
verdrievoudigd en bestaat er de mogelijkheid
voor de patiënten om over een éénpersoonskamer
te beschikken.
Door wie ?
Het multidisciplinair hartrevalidatieteam
bestaat uit :
- Een cardiologe – revalidatie arts :
Dr M. Dethy
- De kinesisten : A.-M. Poliart,
G. Depierreux, C. Stroobant
- Een psychologe : N. Bramcart
Tevens werd een aanzienlijke inspanning
geleverd voor de aankoop van aangepaste
zetels, perfusiepompen,…
Hospitalisatiedienst, raadplegingen, de
dienst Radiotherapie en het daghospitaal
Oncologie werden onder hetzelfde dak
ondergebracht. De behandeling van
patiënten, die zowel radiotherapie als
chemotherapie moeten ondergaan, zal
duidelijk vereenvoudigd worden.
Tenslotte werd eveneens een inspanning
geleverd door de apotheek, die een
tweede laminaire flow ter beschikking
stelt voor de bereiding van de cytostatica.
Hierdoor wordt de wachttijd tussen het
voorschrijven en het opstarten van de
behandeling ingekort.
De komst van dit nieuw geperformeerd
toestel valt net samen met de officiële
erkenning van de Oncologie, op het
ogenblik waarop Oncologische centra in
het daglicht treden.
- Een sociaal
assistente :
R. Gillis
Op welke manier ?
Het programma bestaat uit 45 oefensessies
a rato van 3x/week en dit gedurende
maximaal 6 maanden.
Meer informatie vindt u in één van de
volgende nummers van Euroscoop.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
DAGHOSPITAAL
Site 2 Alice :
Tel. : 02/373.49.20
E-mail :
dagziekenhuis.se
@europaziekenhuizen.be
nr 3 oktober 2003 | 07

DOSSIER
ORTHOPEDIE EN REVALIDATIE
Totale knieprothese
met computernavigatie
BASISPRINCIPE
Eén van de belangrijkste problemen bij een totale
knieprothese, is het correct inbrengen van de verschillende
componenten op het femur, de tibia en de patella.
Het doel van de ingreep is het herstellen van de normale
biomechanica ter hoogte van de knie.
Alhoewel de scopie daarvoor een nuttig middel is, blijft
deze toepassing beperkt door de onmogelijkheid om de
positie van de geïmplanteerde delen met een hoge precisie
te bepalen.
Nu worden heel wat postoperatieve verwikkelingen van een
totale knieprothese veroorzaakt door een foutieve implantatie
van de componenten.
Het risico hiervoor neemt toe naarmate de verwoesting door
artrose of artritis de normale anatomische herkenningspunten
doet verdwijnen.
Alle instrumenten zijn voorzien
van actieve of passieve diodes zodat
de stealth kijker hen kan situeren
in relatie met het femur en de tibia.
08 | nr 3 oktober 2003
Dr Mark Bosquet
Orthopedisch Chirurg
Sites St.- Elisabeth – 2 Alice
De diodes
die enerzijds
aangebracht werden op het femur en de tibia,
en anderzijds op de instrumenten,
worden door de Stealth kijker herkend.
WERKING VAN DE COMPUTERNAVIGATIE
Om de werking van het systeem te begrijpen denkt men het
best aan de opstelling van de robots in de automobielindustrie.

A B C
A. De stealth kijker, de computer en het touch screen die tijdens de ingreep
door de orthopedist zelf worden bediend. Een aangepast steriel doek gaat over het scherm.
B. Het steriel afgedekt touch screen van de computer.
C. Zwetend een nieuwe techniek onder de knie krijgen.
DE STEALTH KIJKER
Het gaat om een infrarode camera die de positie in de
ruimte aangeeft van het te opereren lidmaat. De camera
herkent de actieve en passieve diodes die werden aangebracht
op het femur en de tibia.
DE GEDIGITALISEERDE SCOPIE
Tijdens de ingreep nemen we een face en een profiel van de
knie en de enkel.
Deze beelden worden gedigitaliseerd.
WAAROM COMPUTERNAVIGATIE?
- De garantie dat de componenten correct worden ingebracht.
- De mogelijkheid om bij revisies, of verregaande destructie van
het gewricht,de prothese biomechanisch correct in te planten.
- De mogelijkheid om, na de ingreep, een certificaat af te
leveren dat de inplanting van de prothese aangeeft, wat de
registratie ervan ten goede komt en aan verzekeringen
toelaat de ingreep op zijn kwaliteit te controleren.
De software zorgt ervoor dat dit wordt geprojecteerd
op de scopie beelden.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
In de toekomst zal men meer overgaan tot het gebruik van
mini-incisies en het minimaal losmaken van spieren, om knieën
maar ook heupen in te planten. Deze miniprocedure heeft tot
voordeel dat de revalidatie veel sneller gaat en de hospitalisatie
tot een minimum wordt herleid.
Voor een totale heupartroplastie gaat dit over een hospitalisatieduur
van twee dagen.
Ingrepen met mini-incisie en -toegang zijn echter alleen
mogelijk indien men over een computernavigatie beschikt.
De computernavigatie zorgt ervoor dat, bij het inbrengen
van de prothese elementen, de foutmarge kleiner blijft
dan 1 graad.
Sinds meer dan 1 jaar werkt de auteur van dit artikel
mee aan het uittesten van het softwareprogramma voor
computernavigatie bij TKP.
In de nabije toekomst wordt gestart met computernavigatie
voor het inbrengen van een totale heupprothesis.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen | 09

DOSSIER
ORTHOPEDIE EN REVALIDATIE
De behandeling
van artrose
Dr Raf De Vloo
Orthopedisch Chirurg
Site St.-Michiel
RADIOLOGISCHE AFWIJKINGEN
Artrose is slijtage van het gewrichtskraakbeen dat het gewrichtsoppervlak bedekt. Artrose treedt op als er een
onevenwicht bestaat tussen de mechanische belasting en de gewrichtstolerantie.
De meest frequente localisatie van artrose is de rug, voornamelijk lumbaal. Op de tweede plaats komt de heup,
dan de knie en tenslotte de kleinere gewrichten ter hoogte van handen en voeten. Artrose aan heupen en knieën
op hogere leeftijd zijn echter het meest invaliderend.
1. Vernauwing van de gewrichtsspleet met een volledige
chondrolyse in het eindstadium en bot-bot contact.
2. Perifere osteofytose.
3. Sclerose van het subchondraal bot.
4. Verschijnen van geoden.
Conservatieve behandeling
De arts moet er zich bewust van zijn dat artrose niet kan worden
genezen of voorkomen en dat het gewrichtskraakbeen weinig of
geen herstelvermogen heeft. Met een aangepaste symptomatische
behandeling kan de patiënt wel vrij lang een vrijwel normaal leven
leiden. De conservatieve maatregelen hebben tot doel de patiënt te
verlichten en de indicatie voor operatie uit te stellen, maar uiteindelijk
zal de patiënt toch vaak een heelkundige ingreep moeten
ondergaan.
A B
10 | nr 3 oktober 2003
De richtlijnen voor de medische behandeling van
artrose werden in 2003 gepubliceerd door de Europese
Wetenschappelijke Vereniging van Reumatologen (European
Ligue Against Rhumatism : EULAR). De aanbevelingen van de
EULAR voor de behandeling van artrose worden hier herhaald.
1. Bij artrose van de knie vergt een optimale opvang de combinatie van farmacologische
en niet-farmacologische maatregelen.
2. Onder niet-farmacologische aanpak verstaat men: de opvoeding van de patiënt
omtrent de oorzaken van zijn aandoening, de dagelijkse opvang ervan en het
belang van de verschillende beschikbare therapeutische opties.Vervolgens is er het
belang van fysieke oefeningen aangepast aan de graad van de handicap, het
correcte gebruik van externe hulpmiddelen (krukken, rollator, enz.) en ten slotte
gewichtsverlies.Hieromtrent is het interessant eraan te herinneren dat een vermindering
van 5 kg van het lichaamsgewicht het risico van het ontwikkelen van een
symptomatische artrose van de knie reduceert met 50% en dat een reductie van
10% van het gewicht een bestaande handicap met 15% kan verminderen.
3. Paracetamol is het eerstekeuze-analgeticum en, in geval van duidelijke efficiëntie,
zal het het eerstekeuze-analgeticum zijn voor de behandeling op lange termijn.
Van belang is de juiste dosering, met een dosis van 4x 1g per dag in de meeste
gevallen.
A. Artroscopisch beeld
van een gewone knie.
B. Artroscopisch beeld van
een knie met artrose.

4. Het toepassen van topische anti-inflammatoire middelen is efficiënt en risicoloos.
5. Ingeval van niet-respons bij gebruik van paracetamol, kunnen NSAI's gebruikt
worden. Bij patiënten met een risico van gastro-intestinale klachten, zal men
COXIBS verkiezen, of het toevoegen aan het NSAI van een PPI.
6. Bij falen, intolerantie of tegenindicatie voor NSAI's of COXIBS, is het aanbevolen
zijn toevlucht te nemen tot opiaten, met of zonder toevoeging van paracetamol.
7. Voor glucosamine, chondroïtine en hyaluronzuur werden symptomatische
effecten beschreven. Ze zouden bovendien positieve effecten kunnen hebben op
de botstructuur.
8. Ingeval van ernstige pijn met zwelling en tekens van acute inflammatie, zal men
denken aan het intra-articulair inspuiten van corticoïden met een lange
werkingsduur.
9. Het plaatsen van een prothese van de knie kan overwogen worden bij positieve
radiografische tekens van gonartrose, samen met een belangrijke handicap en
pijn refractair voor de conventionele antalgische behandelingen.
10. De behandeling van gonartrose moet rekening houden met de volgende
factoren:
a. Risicofactoren voor de knie (obesitas, fysieke activiteit, enz.). b. Algemene risicofactoren
(leeftijd, polymedicatie, comorbide factoren). c. De graad van intensiteit
van de pijn en de bijbehorende handicap. d. Het bestaan van inflammatoire
tekens. e. De lokalisatie en de graad van de structurele aantasting.
Totale heupprothese
Bron : de artsenkrant
Het uitvoeren van een totale heupartroplastie betekent het
volledig vervangen van een bestaand heupgewricht door een
kunstgewricht. Het is de eerste keuzebehandeling wanneer de
heup aangetast is door vergevorderde artrose, reumatoïde
artritis, avasculaire necrose en posttraumatische afwijkingen.
De gecementeerde totale heupprothese is één van de meest
succesvolle orthopedische ingrepen. Er is een quasi gewaarborgd
succes bij meer dan 95 % van de patiënten met een
follow-up van meer dan 15 jaar.
Onmiddellijk na de ingreep ervaart de patiënt een duidelijke
vermindering van de pijn en een belangrijke verbetering van de
functie. Op langere termijn zijn er echter een aantal complicaties
mogelijk. Eén van de belangrijkste is het loskomen van de
componenten of “loosening”.
Een belangrijke vaststelling in verband met totale heupartroplastie
is dat door het zeer goed initieel succes de indicatie
werd uitgebreid. Daar waar de heupprothese aanvankelijk
gebruikt werd bij een relatief oudere bevolkingsgroep, ging
men later ook jongere en actievere mensen met heupklachten
op dezelfde manier behandelen. Het bleek echter dat de resultaten
hier veel minder duurzaam waren.
Andere designs, fixatiemethoden en slijtage-oppervlakten
werden daarom ontwikkeld.
Het principe van fixatie van een gecementeerde prothese is
gebaseerd op de mechanische interdigitatie tussen cement,
trabeculair bot en prothese.De toegenomen kennis op het gebied
van de orthopedische biomechanica heeft aanleiding gegeven tot
enerzijds, betere cementeringstechnieken en, anderzijds, fixatie
zonder cement. De cementloze fixatie is een biologische fixatie,
gebaseerd op het principe van osteo-integratie. Hierbij maakt
men gebruik van bio-inerte of bio-actieve (bv. hydroxy-apatiet)
A
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
materialen, waardoor er een intiem contact kan ontstaan tussen
het bot en het prothesemateriaal. Om botingroei en biologische
fixatie mogelijk te maken dient er, behalve dit intiem contact, ook
een goede initiële mechanische stabiliteit te bestaan van het
implantaat. De prothese dient bovendien te voldoen aan de juiste
vereisten betreffende geometrie, oppervlaktecoating, elasticiteitmodulus
enz… Het grootste voordeel van de cementloze
prothese is misschien nog de drastische vermindering van microembolen
tijdens het inbrengen van de femorale steel. Bij de
gecementeerde prothese geeft dit bijna steeds aanleiding tot een
tijdelijke O 2 – saturatiedaling. Bij oudere en fragiele patiënten kan
dit leiden tot een longembolie.
A. Coxartrose. B. Totale heupprothese.
Door de wrijving tussen het metalen kopje en de polyethyleen
cup komen fragmentjes polyethyleen (“wear debris”) vrij en dringen
door in de interface tussen bot en implantaat. Hier veroorzaken zij
een vreemd lichaamreactie, die aanleiding geeft tot botresorptie en
uiteindelijk “loosening” van de componenten. Ceramische kopjes
hebben een veel harder en veel gladder oppervlak, dat minder
gemakkelijk beschadigd wordt. Ceramische kopjes geven daarom
duidelijk minder “wear debris”, met als gevolg significant minder
kans op implantaat “loosening”. Recent is er bovendien grote
interesse ontstaan om alle polyethyleen te vermijden bij totale
heupprothesen. De mogelijkheid bestaat om de polyethyleen cup
eveneens te vervangen door een ceramische insert.
Totale knieprothese
Na het succes van de totale heupprothese werd er gezocht
naar een gelijkaardige oplossing voor de degeneratieve knieproblemen.Eind
jaren zestig werd het principe van de heupprothesen
aangepast voor gebruik bij knieprothesen: de metalen femurcondyllen
articuleren met een polyethyleenblok op het tibiaplateau
en een polyethyleen patella.Tijdens de ingreep kan de juiste maat
van de femorale-, tibiale- en patellacomponent bepaald worden.
Naargelang de stabiliteit, die tijdens de ingreep wordt bereikt, kan
de dikte, evenals de vorm van het polyethyleen tussenstuk
gekozen worden.
B
nr 3 oktober 2003 | 11

DOSSIER
ORTHOPEDIE EN REVALIDATIE
A
A. Gonartrose vooraanzicht. B. Gonartrose zijaanzicht. C. Totale knieprothese vooraanzicht. D. Totale knieprothese zijaanzicht.
De laatste 10 à 15 jaar zijn de principes van een
succesvolle knieprothese progressief duidelijk geworden.
Inzichten in een betere geometrie en kwaliteit van de
implantaten, een rigoureuze positionering van de
verschillende componenten, met reconstructie van een
anatomische as en een symmetrische ligamentaire balans,
samen met duurzame fixatie van de prothese, hebben
de resultaten progressief doen verbeteren.
Voor gelokaliseerde mediale femorotibiale artrose
werden unicompartimentele knieprothesen ontwikkeld.
Dankzij een minimaal invasieve techniek is het niet langer
noodzakelijk de volledige knie open te leggen. Met speciaal
ontwikkeld instrumentarium kan de operatie gebeuren via
een incisie van amper 6 cm. Deze kleine incisie vermijdt
beschadiging van het quadriceps-extensor-mechanisme,
waardoor men een snellere revalidatie bekomt. De originele
kniekinematica wordt volledig hersteld door het behoud van
de voorste kruisband en de normale ligamentaire stabiliteit.
Door de chirurgische behandeling van de gelokaliseerde
artrose wordt de verdere aantasting van het gewricht in het
lateraal en patellofemoraal compartiment vermeden.
In tegenstelling tot de heup is er, anderzijds, nog een
belangrijke plaats voor conservatieve kniechirurgie, ook bij
degeneratieve situaties: artroscopie met debridement van
meniscus en kraakbeenflappen,osteotomie thv.tibia of femur
en, meer recent, kraakbeen- en meniscustransplantaties.
12 | nr 3 oktober 2003
B C
D
Toekomst
in prothesechirurgie
A B C
D
Ondanks de vooruitgang in de gebruikte materialen en de
operatieve technieken blijft het risico bestaan dat, bij de
implantatie van de prothese, kleine afwijkingen ontstaan ten
opzichte van de ideale positionering. Er bestaan momenteel
navigatiesystemen, welke de mogelijkheid bieden, voor en
tijdens de operatie, de optimale positionering van de
verschillende componenten te plannen. Uitgaande van
gegevens bekomen met CT-scan, fluoroscopie of peroperatieve
sampling, berekent de software onmiddellijk een
3-dimensioneel model van de knie of de heup, met de
specifieke anatomie van de patiënt. De software beveelt
automatisch de juiste maat en positie van de implantaten
aan. Peroperatieve navigatie laat toe de verschillende
componenten perfect te positioneren, waarbij de mobiliteit
en de ligamentaire balans op ieder ogenblik kunnen
gecontroleerd worden.
Ook in de kwaliteit van de materialen is er de laatste
jaren een continue evolutie. De slijtageweerstand, de
wrijvingsweerstand en de biocompatibiliteit van polyethyleen,metaal
en ceramische materialen werden veel verbeterd.
Tegenwoordig kan de femorale component van een knieprothese,
in plaats van in metaal, zelfs in ceramisch materiaal
A. Gonartrose pre-op vooraanzicht. B. Gonartrose pre-op zijaanzicht. C. Unicompartimentale knieprothese vooraanzicht.
D. Unicompartimentale knieprothese zijaanzicht.

(oxinium + zirconium), geplaatst worden. De polyethyleenslijtage
vermindert hierdoor met 85% waardoor, op termijn, de overleving
van de knieprothesen nog zal verbeteren. Bovendien is dit materiaal
volledig bio-inert, zodat deze prothese zelfs kan geplaatst worden
bij patiënten met een belangrijke metaalallergie.
Postoperatieve revalidatie
De ontwikkeling van nieuwe technieken en de publicatie van
goede postoperatieve resultaten creëren hogere verwachtingen bij
de patiënt.De patiënten verlangen een adequate pijnstilling en een
snel herstel.
De postoperatieve revalidatie moet zich toeleggen op het zo
snel mogelijk herwinnen van de bewegingsamplitudo van de
geopereerde heup of knie en het herwinnen van een goede
spierkracht, met als uiteindelijk doel een normaal functionerend en
pijnloos gewricht. Het is duidelijk dat een goede kinesitherapeutische
en fysiotherapeutische begeleiding hierbij onontbeerlijk
zijn. Toch moet de patiënt van in de beginfase actief betrokken
worden in de revalidatie, om de eenvoudige oefeningen zelf
regelmatig te herhalen in de loop van de dag. Reeds vanaf de
tweede postoperatieve dag beginnen de meeste patiënten te
wandelen met een looprekje of krukken.Volledige steunname is dan
al toegestaan, zowel voor patiënten met een knieprothese, als voor
patiënten met een heupprothese. Het zo snel mogelijk herwinnen
van de autonomie is belangrijk voor een snel ontslag.
Thuis mag de patiënt fietsen, in eerste instantie op een
hometrainer. Dit is zeer nuttig om een soepel en pijnloos gewricht
te herwinnen met een goede spiercontrole en spierfunctie.
ONTSLAG
1. Criteria :
- Herwinnen autonomie (bed, toilet, trappen).
- Na een THP wordt aangeraden te stappen met volledige
steunname en 2 krukken tot het herwinnen van een goede
spiercontrole (+/- 4 à 6 weken).
- Minstens 90° flexie na een TKP .
- Na een TKP kan men meestal zeer snel zonder krukken
stappen.
2. Richtlijnen :
- Kine: de eerste 3 à 4 weken 5x/week, nadien afbouwen tot
3x/week of 2x/week .
- Preventieve anticoagulantia (laag moleculair gewicht
heparine) en steunkousen tot 4 weken na ontslag.
- Pijnstilling: paracetamol, tramadol, ev. NSAID’s (gecementeerde
prothese).
- IJs leggen na een TKP: 4x/dag gedurende 15 min, niet rechtstreeks
op de knie.
3. Raadgevingen :
- Indien men met 1 kruk stapt, neemt men deze steeds langs de
andere zijde dan de geopereerde heup of knie.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
- Na een THP mogen de benen niet meer gekruist worden,
vooral zittend.
- Na een THP mag men na een drietal weken op de zijde slapen
met een kussen tussen de knieën (om adductie te vermijden).
- Het best staat men op uit bed langs de geopereerde kant:
het bekken en de benen “samen” draaien.
- Te lage zetels moeten vermeden worden (eventueel verhoogde
wc ring).
- Intramusculaire injecties worden best vermeden langs de
geopereerde zijde.
- Om iets op te rapen na een THP steunt men op het nietgeopereerde
been en steekt men het geopereerde been uit
langs achter, terwijl men voorover leunt.
BESLUIT
Door de progressieve vergrijzing van de bevolking, die
bovendien nog lang actief wil blijven, zullen degeneratieve
gewrichtsaandoeningen progressief toenemen. Er blijft uiteraard
een belangrijke plaats weggelegd voor de conservatieve
behandeling van artrose. Deze conservatieve maatregelen
hebben tot doel de patiënt te verlichten en de indicatie voor
operatie uit te stellen, maar uiteindelijk zal de patiënt toch vaak
een heelkundige ingreep moeten ondergaan.
Totale heupprothesen en totale knieprothesen, maar ook
meer conservatieve chirurgie voor de behandeling van
gonartrose, zijn routine-ingrepen binnen onze ziekenhuizen.
De juiste indicatiestelling voor heelkunde, het correct
inlichten van de patiënt en, uiteraard, het technisch perfect
uitvoeren van de chirurgie, samen met een goede revalidatie,
garanderen een goed resultaat bij een tevreden patiënt, met
een minimum aan complicaties.

Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
Nieuwe trends
in de schouderchirurgie
Het endoscopische rotator cuff herstel ( tab 1).
Dr Mark Meskens
Orthopedisch chirurg
Sites St.-Elisabeth – 2 Alice
De schouderchirurgie is de laatste jaren in volle ontwikkeling. In feite kan men nu op een
reproduceerbare wijze en met een bijna voorspelbaar resultaat, schouderproblemen aanpakken,
diagnosticeren en effectief behandelen. In deze bijdrage beperken wij ons tot de nieuwe trends in
de meest frequente pathologie van de schouder: de rotator cuff aandoeningen. De belangrijkste
oorzaak van rotator cuff problemen is het repetitief inklemmen tegen de coracoacromiale boog, gevormd door het acromion,
het coracoacromiaal ligament en de processus coracoïdeus . Hierdoor ontstaat een kettingreactie die vertrekkend van een rotator cuff
tendinitis uiteindelijk kan leiden tot een volledige scheur en in sommige gevallen tot een rotator cuff artropathie.
Matige rotator
cuff scheur
Wat zijn nu nieuwe trends in de behandeling van deze
problemen? Eerst en vooral is er de toepassing van de artroscopie
voor de hechting van partiële en kleine tot matige rotator
cuff scheuren.Vervolgens is er het routinematig aanwenden van
spierflappen om grote defecten in de rotator cuff te herstellen
en ten slotte is er de komst van de delta prothese die ons toelaat
om patiënten met een rotator cuff artropathie goed te
behandelen.
Indicaties Voordelen Nadelen Resultaten
Partiële scheuren Minimaal invasief Langdurige chirurgie Vergelijkbaar met
kleine tot matige Lage morbiditeit Moeilijke chirurgie de open techniek
Minder infectie alleen voor kleine
scheuren
Volledige scheuren Minder postoperatieve
pijn
Het open rotator cuff herstel omhelst het uitvoeren van
een acromioplastie volgens “Neer” en het herstellen van het
defect in de cuff waarbij de pees terug aan het bot vastgehecht
wordt. Nadeel van deze techniek is o.a. dat de
continuïteit van de m. deltoïdeus peroperatief moet
onderbroken worden. Dit vertraagt de helingsfase en leidt
soms tot iatrogene en catastrofale problemen. Daar ligt
precies één van de voordelen van de endoscopische
heelkunde. De recente ontwikkelingen in het endoscopisch
instrumentarium laten ons nu toe om niet alleen een
endoscopische acromioplastie volgens “Neer” uit te voeren
maar ook een rotator cuff herstel te realiseren. Via kleine
toegangspoortjes, portals, kijkt men in de schouder en
wordt dezelfde operatie uitgevoerd zonder de deltoïdeus
los te maken van het acromion. Deze endoscopische
benadering roept onmiddellijk drie vragen op : kan men
endoscopisch even nauwkeurig alle rotator cuff problemen
behandelen, wat zijn de resultaten, en wat is de kostprijs
van een endoscopische ingreep? Algemeen mag men
stellen dat de endoscopische heelkunde technisch veel
moeilijker is. Toch is het zeer goed mogelijk voor de ervaren
artroscopist om met dezelfde nauwkeurigheid partiële cuff
scheuren en kleine tot matige volledige rotator cuff
scheuren endoscopisch te hechten. Spijtig genoeg vraagt
een endoscopische ingreep ongeveer 50% meer operatietijd
wat zowel voor de chirurg als de patiënt geen voordeel
is. De resultaten van een endoscopische procedure zijn
vergelijkbaar met die van de open operatie. De endoscopische
techniek is ook duur. Immers, eerst en vooral moet er
een volledig endoscopisch instrumentarium aangekocht
worden. Daarnaast zijn er per ingreep kosten van éénmalig
te gebruiken instrumenten en dit volledig ten laste van de
nr 3 oktober 2003 | 15

DOSSIER
ORTHOPEDIE EN REVALIDATIE
patiënt. Recent zou er wel door het RIZIV forfaitair een
bedrag toegekend worden dat een deel van deze kosten
opvangt.Tabel 1 resumeert de indicaties en de belangrijkste
kenmerken van het endoscopisch rotator cuff herstel, maar
algemeen mag men stellen dat voor partiële scheuren en
kleine tot matige scheuren de endoscopische procedure de
gouden standaard wordt.
RECONSTRUCTIE VAN DE ROTATOR CUFF
MET BEHULP VAN EEN FLAP
Reconstructie van de rotator cuff
met behulp van musculaire transpositie (tab 2)
Transfer Indicatie Kenmerken Incisie Resultaat
Pectoralis Ruptuur van de m. Vernauwde Ruime Herstel van
major subscapularis : afstand tussen anterieure de inwendige
anterieur defect coracoïd en
humeruskop
toegang rotatie
Latissimus Ruptuur van Vernauwde Superieure en Herstel van
dorsi de supraspinatus, afstand tussen axillaire incisie de uitwendige
infraspinatus en acromion en rotatie
teres minor :
posterieur
defect
humeruskop
Bij grote rotator cuff scheuren is het vaak niet mogelijk om
de resten van de gescheurde cuff terug aan het bot te
hechten. Het defect is dan zo groot dat de patiënt steeds, naast
pijn, een zeer belangrijk krachtsverlies heeft. Afhankelijk van
de ligging van het defect is dan vooral de inwendige of de
uitwendige rotatie verzwakt. De jongste jaren werden technieken
ontwikkeld om ook deze problemen goed te kunnen
behandelen. Hierbij gaat men een transpositie uitvoeren met
een spierflap die zo getrouw mogelijk de anatomie en de
functie van de beschadigde pees vervangt. Het voordeel van
deze techniek is tweevoudig : enerzijds wordt het defect in de
cuff gesloten en anderzijds wordt ook de kracht vrij goed
hersteld. In de praktijk gebruikt men twee soorten spierflappen:
de transpositie van de m. latissimus dorsi voor de
superoposterieure defecten in de rotator cuff en de transpositie
van de m. pectoralis major voor anterieure defecten in de
m. subscapularis.
Deze ingrepen zijn geïndiceerd bij patiënten
met een uitgebreide rotator cuff scheur en een vernauwde
subacromiale ruimte i.g.v. een superoposterieur defect
of een verminderde afstand tussen de humeruskop en
het coracoïd voor de anterieure defecten. Op de
standaard radiografieën moet het duidelijk zijn dat er geen
begeleidende glenohumerale artrose bestaat. De resultaten
van deze ingrepen zijn vergelijkbaar met het gewoon klassiek
open rotator cuff herstel en behalve een grotere toegangsweg
of een supplementaire incisie zijn er geen belangrijke
nadelen.
16 | nr 3 oktober 2003
Behandeling van de rotator cuff artropathie
met een delta prothese ( tab 3).
Indicaties Kenmerken Postoperatief Revalidatie
verloop en mobiliteit
Rotator cuff Omgekeerde Immobilisatie Minstens
artropathie prothese: gedurende drie maanden
bol op glenoid vier weken revalidatie
en concaviteit
op humerus
in een verband
Rotator cuff Vaak beperkte
deficiënte inwendige en
schouder uitwendige rotatie
A
B
Bij een aantal patiënten zal een langdurig
bestaande rotator cuff scheur gaan evolueren tot
een rotator cuff artropathie. Deze klinische entiteit
heeft volgende kenmerken : artrose van het
glenohumerale gewricht, extreme vernauwing van
de subacromiale ruimte (de humeruskop schuurt
tegen het acromion), belangrijke pijn en een min of
meer uitgesproken krachts- en mobiliteitsverlies.
Vroeger werden deze patiënten behandeld met een
gewone schouderprothese maar de resultaten
van deze behandeling waren op zijn best zeer
middelmatig.
De delta prothese heeft hier een radicale verandering
teweeggebracht. Dit type prothese werd ontwikkeld
om de schouder te laten bewegen in afwezigheid
C
A. Lucas Delta prothese
B. Latissimus dorsi flap
C. Delta prothese

van een rotator cuff wat met een gewone prothese niet het
geval is. Het is een “omgekeerde prothese” in vergelijking met
de normale anatomie van de schouder d.w.z. een bol op het
glenoïd en een concaviteit op de humerus.
Hierdoor ontstaat een optimalisatie van de mechanische
arm van de m. deltoïdeus waardoor de schouder zelfs in de
afwezigheid van een rotator cuff uitstekend kan bewegen.
Meestal hebben de patiënten postoperatief een flexie en
abductie van 150-160°. Spijtig genoeg laat het design van de
prothese geen grote inwendige of uitwendige rotatie toe maar
in de praktijk geeft dit geen belangrijk hinder. Wegens het
ingrijpend karakter van de ingreep wordt deze alleen
uitgevoerd bij patiënten met belangrijke last en in de zevende
decade.
BESLUIT
De rotator cuff problemen kunnen op dit ogenblik
volledig en adequaat behandeld worden. De ervaren
chirurg moet zowel endoscopische vaardigheden als
een perfecte beheersing van de spiertransfers en
de prothese chirurgie bezitten. Het is belangrijk om
voor de ingreep een zo getrouw mogelijk beeld te
hebben van de rotator cuff scheur op basis van
een nauwkeurig klinisch onderzoek en goede
medische beeldvorming ( artro-CT of artro-NMR). Dit
laat de chirurg toe om de juiste techniek te kiezen
zodat de patiënt in de beste omstandigheden kan
behandeld worden ( tab 4).
Chirurgische indicaties (tab 4)
Endoscopisch Open herstel Spierflap Delta
herstel transfer prothese
Partiële scheuren Grote scheuren Grote scheuren Massieve
aan de bursale die zonder spanning die niet kunnen rotator cuff
zijde kleine kunnen hersteld hersteld worden scheuren met
tot matige worden zonder een glenohumerale
volledige scheuren weefselinterpositie artrose
en met een normaal
kraakbeen :
Anterieur :
pectoralis major
Posterieur :
latissimus dorsi
Toekomst
Schouderchirurgie is veeleisend en vraagt in elke vorm
van de patiënt en de kinesist een langdurige en volgehouden
revalidatie. Herstelperiodes van drie tot vier maanden
zijn zeker geen uitzondering. Deze lange termijnen worden
deels veroorzaakt door het feit dat de huidige technologie
meestal geen onmiddellijke mobilisatie van de schouder
toelaat.Wil men dus in de toekomst verder vooruitgaan dan
zullen de onderzoekers en de commerciële firma’s vooral op
dit issue moeten brainstormen.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
Supartz intra-articulaire inspuitingen die
uw artrosepatiënt pijnvrij en mobiel maken
*smith&nephew
SUPARTZ
Joint Fluid Therapy
Trademark of the Seikagaku Corporation
nr 3 oktober 2003 | 17

DOSSIER
ORTHOPEDIE EN REVALIDATIE
18 | nr 3 oktober 2003
Enkelprothe
VAN VROEGER
TOT NU
Wanneer de eerst
geïmplanteerde
prothese, in 1970
door Lord en Marrot
uitgevoerd, zeer snel
in de vergeethoek
belandde, omwille
van de slechte
resultaten, zijn er
sindsdien veel - meer
dan 40 – op gevolgd.
De opvatting
van deze prothese
evolueerde inderdaad
door de jaren
heen.
Heden ten dage,
bestaat het merendeel
van de enkelprothesen
– de zgn.
3de generatie – uit
A
Dr Jacques de Hal
Orthopedisch chi r
Sites St.-Elisabeth –
Onder de gebruikte prothesen
Dit blijkt duidelijk uit de weinige
A. De enkelprothese
met zijn drie elementen.
B. Het metalen stuk: de tibialis.
C. Het metalen stuk:
de astragalus.
D. Het middenstuk
in polyethyleen die
de mobiliteit verzekert tussen
de eerste twee stukken.
3 elementen : een tibialis, een astragalus en een tussenimplantaat
in polyethyleen.
INDICATIES
De indicatie voor een enkelprothese is een belangrijke,
pijnlijke en tot invaliditeit leidende artrose die niet verholpen
kan worden door conservatieve behandelingen zoals:
gewichtsverlies, pijnstillers, NSAI, infiltraties, fysiotherapie,
schoeisel, bruusk stoppen met sporten.
Deze artrose kan van primaire of posttraumatische
oorsprong zijn, of te wijten zijn aan ontsteking of hemofilie.
Het type patiënt is 50 jaar, niet zwaar gebouwd, die enkel
lichte sporten en werk uitoefent, en die een artrose
vertoont waarvoor de enige therapeutische optie een
artrodese van de enkel is.
B
C
D

se
leux
rg
2 Alice
Tot slot, daar waar een enkelprothese de pijn, veroorzaakt
door artrose, lijkt te verminderen, zou zij de mobiliteit van de
enkel niet aanzienlijk verbeteren.
PRAKTISCH…
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
in de orthopedische chirurgie, blijft de enkelprothese nog steeds het minst gekend bij het grote publiek.
informatie en publicaties over dit onderwerp, in vergelijking met andere soorten van chirurgische prothesen zoals de heup en de knie.
CONTRA-INDICATIES
De absolute contra-indicaties van de enkelprothese zijn de
verspreide avasculaire necrosis van de astragalus, de infectieuze
artritis, de neuropathie op de onderste ledematen en een naar
buiten of naar binnen buigen van de enkel, met meer dan 20°.
De relatieve contra-indicaties van de enkelprothese zijn de
jonge leeftijd, zwaarlijvigheid, ernstige osteoporose en arteriopathie
van de onderste ledematen.
RESULTATEN
1. Tibialis
2. Astragalus
(Talus)
E E F
Meer en meer publicaties geven lijsten weer van patiënten
geopereerd aan een enkelprothese, met een onophoudelijk
toenemende follow-up.
Na 5 jaar postoperatief variëren de goede resultaten,
volgens de publicaties, tussen 85 % en 90 %. Na 10 jaar zakt het
cijfer tot 75% à 80%.
Dit percentage lijkt zich nochtans vervolgens te stabiliseren
vanaf het tiende of het vijftiende jaar postoperatief, zoals
aangetoond door de enige bestaande publicatie, met een
achterstand van 15 jaar.
Deze resultaten blijken noch overeen te stemmen met de
leeftijd van de patiënt noch met de indicatie, of het al dan niet
over een artrose van infectieuze aard gaat.
F
1. Tibialis
2. Astragalus
3. Het metalen stuk:
de tibialis
4. Het metalen stuk:
de astragalus (Talus)
5. Ruimte voor het plaatsen
van het middenstuk in
polyethyleen (nog niet
geplaatst)
De hospitalisatieduur van een patiënt die een enkelprothese
operatie ondergaat, bedraagt 3 à 4 dagen.
Postoperatief moet men rekenen op een gipsimmobilisatie
van 5 tot 6 weken, waarvan slechts twee weken zonder steun.
Na verwijdering van het gips wordt er gestart met de revalidatiekinesitherapie.
Net zoals voor heup- en knieprothesen zijn wilde sporten
voor patiënten geopereerd aan een enkelprothese uit den boze.
nr 3 oktober 2003 | 19

DOSSIER
ORTHOPEDIE EN REVALIDATIE
A
De pijnkliniek
Site 2 Alice - St.-Michiel
Gedurende de laatste 10 jaar is onze pijnkliniek uitgegroeid tot één van
de belangrijkste in de Brusselse Regio.
Verschillende factoren
liggen aan de basis van
deze succesvolle evolutie :
1. Multidisciplinaire benadering van de pijnproblematiek
(orthopedie, fysiotherapie, neurologie, spinal clinic …).
2. Volledig uitgerust technisch “plateau”: operatiezaal, recovery,
monitoring, radioscopie, consultatieruimte, secretariaat.
3. Snel beschikbare medische beeldvorming: standaardopnamen,
CT-scan, NMR, scintigrafie.
4. Flexibiliteit wat betreft patiënten met acute pijnproblemen
die, mits verwijzing door de behandelende arts, snel worden
geholpen.
De pijnkliniek berust
op een aantal peilers
Onze hoofdactiviteit is de behandeling van pijn uitgaande
van het locomotorisch systeem, zoals rugpijn,
radiculaire uitstralingspijn van diverse oorsprong. Een
waaier aan infiltraties wordt courant uitgevoerd:
peridurale infiltratie, facetinfiltratie, desensibilisatie ervan
d.m.v. radiofrequente thermolaesie, intraforaminale wortelinfiltratie,
discografie.
20 | nr 3 oktober 2003
B
A. Dr Hervé Deladrière
Dr Serge Prudhomme
Dr Baudouin van der Haert
Site 2 Alice.
B. Dr Yvonne Hoebers
Dr Chantal Cambier
Site St.-Michiel.
De “Spinal Clinic” is voor ons een waardevol concept. Een
oppuntstelling in “package” wordt aan de patiënt aangeboden.
’s Morgens wordt de patiënt gezien door één van onze orthopedisten
of fysiotherapeuten die, in functie van het klinisch
onderzoek, de verdere procedure bepaalt. Volgt dan, dezelfde
dag, de verdere oppuntstelling: EMG, labo, standaard RX
opnamen. De dag eindigt desgevallend bij één van de anesthesisten
van de Pain Clinic voor een consultatie, eventueel
gecombineerd met een eerste infiltratie.
Algoneurodystrofie, complexe aandoening en vaak onderschat,
vereist, teneinde een functioneel deficiet en chronische
pijn te vermijden, een vroege kordate aanpak: chemische
sympatholyse via i.v. weg (fentolamine), infiltratie van de
sympathicusketen zelf. Andere maatregelen zijn eveneens van
groot belang: calcitonine, een goede controle van de pijn, alsook
een voorzichtige kinesitherapie onder de pijndrempel. Een
wekelijkse opvolging wordt aangeraden.
De algemene consultatie is de derde peiler van onze activiteit
op de Pain Clinic. Men ziet er patiënten bij wie steeds “pijn” de
hoofdklacht is: neuropathische pijn (post-zona, diabetes ..), failed
back surgery pain, arteriële insufficiëntie, perineale pijn, posttraumatisch…
De behandeling is dan meestal medicaal en vaak gecombineerd
met multidisciplinaire adviezen en specifieke onderzoeken.
RAADPLEGING NA AFSPRAAK
De pijnkliniek
Site 2 Alice - St.-Michiel
Tel. : 02/373.48.48 of 02/373.46.19
De ploeg van de “Pijnkliniek”

Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
De dienst
fysische geneeskunde
en revalidatie
De dienst biedt een multidisciplinaire kinesitherapeutische opvang voor
gehospitaliseerde patiënten van de drie sites.
De technieken, hieronder samengevat, zijn toegankelijk voor ambulante
patiënten.
Site St.- Elisabeth : Tel. : 02/373.17.60
- Uro - gynaecologische reëducatie
- Osteopathie
- Microkinesitherapie
- Perinatale lessen (in groep)
Site 2 Alice : Tel. : 02/373.47.60
- De actieve rugschool
- Ergotherapie
- Post-operatieve reëducatie
- Kinesitherapie
- Hydrotherapie in het zwembad voor revalidatie
- Microkinesitherapie
- Perinatale lessen in het zwembad (in groep)
Site St.-Michiel : Tel. : 02/737.85.21
- Ergotherapie
- Post-operatieve reëducatie
- Kinesitherapie
- Uro-gynaecologische reëducatie
- Perinatale lessen (in groep)
- Hydrotherapie in het zwembad voor revalidatie
(binnenkort)
nr 3 oktober 2003 | 21

DOSSIER
ORTHOPEDIE EN REVALIDATIE
Chronische
lumbalgierevalidatie :
actieve rugschool
KLINISCH PROFIEL
Het chronisch lumbaal lijden wordt gekenmerkt door een
syndroom van zowel fysieke als psycho-sociale chronische
dysfunctie.
De progressieve fysieke dysfunctie is algemeen : het tast niet
alleen de rug aan, maar ook het geheel van fysieke capaciteiten
van het individu.
Wanneer de familiale, professionele en/of medische omgeving
ongunstig is, of wanneer de symptomen de patiënt angstig en
depressief maken, kan eveneens een psychosociale dysfunctie
optreden.
INDICATIES VAN DE ACTIEVE RUGSCHOOL
De functie van de “actieve” rugschool is tweeërlei : enerzijds
werkt zij het herstel van de vroegere fysieke capaciteiten van de
patiënt in de hand. Anderzijds wordt de patiënt actief betrokken
bij zijn revalidatie. Dit versterkt in hoge mate zijn zelfbeeld
en zijn zelfvertrouwen.
De “actieve” rugschool is aangewezen bij elke essentiële
recente, recidiverende of chronische rugpijn van discale,
musculaire en/of facettaire oorsprong.
22 | nr 3 oktober 2003
Dr Denis Lemaître
Mr Philippe Duval
Site 2 Alice
Reeds jaren lang mobiliseert de patiënt met rugpijn een aantal gezondheidswerkers, met een
wildgroei van behandelingen als gevolg. De meeste van deze behandelingen benaderen de patiënt
met rugpijn slechts vanuit één bepaald specialisme. Met deze monotherapieën wordt meestal wel
een verlichting van de pijn bekomen maar deze behandelingen stoppen het ziekteproces niet en
beletten niet dat de pijn chronisch wordt. Talrijke wetenschappelijke studies hebben daarentegen
aangetoond dat bij de behandeling van patiënten met rugpijn een bevredigend therapeutische resultaat kan bekomen worden met een
pluridisciplinaire aanpak waarbij men meerdere therapeutisch en preventieve handelingen combineert rekening houdend met de fysieke,
psychologische en socio-professionele aspecten van het probleem. De rugschool is een therapeutische benadering, gebaseerd op een pluridisciplinaire
aanpak van de reëducatie van de patiënt met rugpijn. Men leert de patiënt zijn pijn te voorkomen.Theoretisch en praktisch worden hem
de principes van een rugsparende zelfdiscipline aangeleerd.De actieve rugschool koppelt hieraan een kinesitherapie die gericht is op het herstel
van de functie van de wervelzuil en een progressieve musculaire revalidatie. Sinds 1996, wordt deze therapeutische benadering van de patiënt
met rugpijn toegepast in de dienst Fysische Geneeskunde en Revalidatie , op de site 2 Alice.
EVALUATIE
A. Diagnostische evaluatie
Patiënten worden in het algemeen vanop de raadpleging
doorverwezen naar de actieve rugschool. Na zorgvuldige
anamnese en na klinisch onderzoek en eventueel bijkomende
onderzoeken worden enkel patiënten met een essentiële
rugpijn opgenomen
in het
programma
de rugschool.
van
Elke patiënt
met “specifieke”
rugpijn of met
acute pathologische
symptomen
van de wervelkolom,wordt
verder
doorverwezen.
Het programma
van de
actieve rugschool
wordt uitgelegd;
de motivatie van
Isokinetische test.

de patiënt wordt geëvalueerd, er wordt een revalidatiecontract
met haalbare objectieven opgesteld.
B. Functionele evaluatie
Vooraleer te starten met het programma “actieve rugschool”
wordt een zorgvuldige algofunctionele evaluatie van de patiënt
met rugpijn uitgevoerd.Men gebruikt daarbij een aantal vragenlijsten
en waardeschalen :
- Tonus en uithoudingsvermogen van de wervelzuilspieren,
meetbaar via isokinetische evaluatie Cybex®
- Lenigheid en flexibiliteit van de wervelkolom,
meetbaar via driedimensionale rachimetrie Zebris®
- Pijn VAS (Visuele Analoge Schaal); vragenlijst van
Dallas of Roland-Morris
- Houdingsevaluatie
- Psychologische evaluatie
PROGRAMMA
Toestellen
voor musculaire reëducatie.
Het programma van de actieve rugschool omvat 24 zittingen
van 1u30, twee keer per week, bestaande uit ergotherapie
en functionele lumbale reëducatie.
I. Ergonomie - ergotherapie
De doelstelling van deze ergotherapie is het wijzigen van
de attitude van de patiënt t.o.v.zijn ruglijden en het afleren van
zijn slechte ruggewoonten.
De consultaties bij de ergotherapeut zijn individueel en
zijn toegespitst op de ergonomie, zowel in het dagelijks leven,
als op sportief en professioneel vlak.
Patiënten beschikken over een informatiebrochure
“ruggids”. In de toekomst zullen ook audiovisuele middelen
worden ingeschakeld.
II. Functionele lumbale reëducatie
Parallel met de revalidatie worden specifieke technieken
aangeleerd: algemene fysieke voorbereiding (opwarming,
spierversoepeling, stretching, …), aanleren van lumbale
vergrendeling, proprioceptie oefeningen ter hoogte van de
lage rug en het bekken. Na opwarming verricht de patiënt
progressieve weerstandsoefeningen, vooraf gemeten op
isotonische apparatuur (David Back®).
Tijdens de behandeling worden de verschillende parameters
(weerstand, aantal herhaalde bewegingen en aantal
reeksen) regelmatig aangepast aan de vooraf besproken
doelstellingen van het programma (het herwinnen van een
maximale spierkracht of eerder het versterken van het uithoudingsvermogen).
Op het einde van het programma worden spierkracht,
spieruithouding, mobiliteit van de wervelkolom en een gezonde
houding van de rug algofunctioneel, isokinetisch en ergonomisch
geherevalueerd.
BESLUIT
De actieve rugschool integreert een mentale met een fysieke
reëducatie. Enerzijds beoogt men de attitude en het gedrag van
de patiënt met rugpijn te heroriënteren. Men leert de patiënt zijn
pijn in het dagelijks leven te beheersen en te beheren. Anderzijds
zal men door specifieke lichamelijke oefening het herstel van de
wervelzuilfunctie trachten te bekomen.
De “actieve” rugschool wordt georganiseerd binnen de dienst
fysische geneeskunde en revalidatie. De ploeg is pluridisciplinair
en groepeert revalidatieartsen, een reumatoloog, kinesisten en
ergotherapeuten.
Ze maakt deel uit van de spinal clinic. Samen met de
dienst orthopedie (discectomie, artrodese, enz…) en de
“Pain Clinic” (peridurale infiltraties, facettaire ontzenuwing
via radiofrequentie…). staat zij in voor de behandeling van
patiënten met ruglijden.
INFORMATIE – RAADPLEGINGEN NA AFSPRAAK
Tel. : 02/373.47.60 – 02/373.47.63
E-mail : reva.2a@europehospitals.be
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen | 23

Bradycardie/tachycardie syndroom
anti aritmica en pacemaker zijn te vermijden
Mr. H.P.., 75 jaar oud, is een actieve man in goede algemene toestand. Hij heeft quasi geen medische, noch heelkundige
voorgeschiedenis, tenzij matige arteriële hypertensie, waarvoor hij Amlodipine (Amlor) neemt. Tevens neemt hij, sinds enkele jaren,
dagelijks 150mg disopyramide (Rythmodan) voor niet gedocumenteerde aanvallen van palpitaties. Hij kwam voor de eerste keer op
consultatie in januari 2002, omdat de symptomatologie van zijn ritmestoornissen verergerd was.
ANAMNESE ivm RITME
24 | nr 3 oktober 2003
In electro veritas
Dr Bernard Deruyter
Cardioloog – Ritmoloog
Sites St.-Elisabeth – 2 Alice
- Zolang als Mr H.P. zich kan herinneren heeft hij een trage pols
gehad. Reeds als jonge volwassene, zonder dat hij hiervan
klachten had, was zijn hartfrequentie “ergens rond de 40 slagen
per minuut”.
- Ongeveer 3 jaar geleden maakte hij 2 of 3 korte episodes van
“onregelmatige pols” door. Deze episodes waren telkens post -
prandiaal en ’s avonds. ECG en Holter werden uitgevoerd, doch
leverden geen diagnose op. Een echocardiografie alsook een
inspanningsproef konden geen onderliggende cardiopathie
aantonen, tenzij een discrete mitralisinsufficiëntie zonder
hemodynamische weerslag. Empirisch werd er hem 150mg
Disopyramide, tweemaal per dag in te nemen, voorgeschreven.
Zijn symptomen verdwenen.
- Bij verdere grondige anamnese vindt men toch ook andere
klachten: sinds geruime tijd voelt de patiënt plots een toename
van de hartfrequentie: terwijl het ritme regelmatig blijft, wordt
de hartslag plots sneller, rond 90 tot 100 slagen per minuut, wat
zeer ongewoon is voor Mr H.P., vooral omdat dit optreedt in rust.
Deze toename van hartritme is niet duidelijk inspannings- of
stressgebonden en wordt zeker niet als invaliderend ervaren. Hij
heeft geen pijnklachten, noch dyspneeklachten. Wanneer de
hartkloppingen optreden heeft hij sinds geruime tijd de
gewoonte, op advies van zijn huisarts, lichtjes de hals te
masseren, met plots einde van de hartkloppingen tot gevolg en
terugkeer naar een “normale” hartfrequentie, 45 tot 50/min.
- Sinds enkele maanden treden deze hartkloppingen echter
frequenter op. Elke keer kan hij ze zelf gemakkelijk onderbreken
door rechter sinus carotis massage. De behandeling met
Dysopiramide lijkt niet meer voldoende om de aritmie te
onderdrukken en werd gestopt en er werd een behandeling
met zeer lage dosis (40mg) Sotalol voorgesteld. O.w.v. blijvende
palpitaties onder deze therapie, de bradycardie en de vrees
voor verergering van de aritmie, wordt de patiënt verwezen
naar de consultatie cardiologie. De indicatie voor plaatsing van
een pacemaker bij Mr H.P. werd reeds meerdere malen
geopperd. Hij gaat hiermee akkoord indien dit nodig moest zijn.
- Temeer omdat de laatste weken Mr H.P. klaagt van een zwakte-
gevoel : wanneer hij zijn hals masseert om de tachycardie te
onderbreken, stopt deze wel, maar onmiddellijk nadien is hij erg
duizelig en heeft hij het gevoel te zullen flauwvallen. Dit duurt
niet erg lang en hij heeft nooit het bewustzijn verloren. Nadien
voelt hij zijn hart weer kloppen aan zijn gewoon traag ritme en
hij voelt zich opnieuw goed. Dit treedt echt meer frequent op, in
die mate zelfs dat hij niet meer durft zijn palpaties te stoppen
met carotis massage.
ECG (onder Sotalol 40mg)
Regelmatig sinusaal ritme 55/min.
Zeer trage AV geleiding met een PR interval van
350 Ms en een volledig rechter bundel tak block.

ECG met carotis massage
na het stoppen van Sotalol
Regelmatig sinusaal ritme 68/min. Betere AV geleiding :
PR interval van 245ms.Carotis massage :
progressieve verlenging van het PR interval en tenminste
een 2 de graad AV block met een geblokkeerde P top.
BESPREKING
Op dit moment veronderstelt men 5 ritmeproblemen :
1.Asymptomatische sinusale tachycardie, reeds lang aanwezig.
2.Enkele zeldzame episodes van paroxysmale voorkamer
fibrillatie, uitgelokt door vagotonische fluctuaties postprandiaal
en ’s avonds. Deze episodes waren steeds kort
en sinds 3 jaar niet meer opgetreden, misschien dankzij
Disopyramide.
3.Episodes van regelmatige tachycardie, mogelijk flutter of
supraventriculaire tachycardie. Vermits de tachycardie telkens
te stoppen is met carotis massage, is een re-entry atriale
tachycardie meer waarschijnlijk.
4.Een gecompromitteerde AV geleiding met zeer lang PR
interval en totaal rechter bundel tak block, verergerd door
Sotalol, zelfs in zeer lage dosis.
5.Overgevoeligheid van de sinus carotis, gedurende vele
jaren asymptomatisch, en waar gebruik werd van gemaakt
om de episodes van tachycardie te onderdrukken. Deze
overgevoeligheid nam toe tgv inname van Sotalol. Optreden
van 2 de graad AV block bij carotis massage ondanks stoppen
van alle anti-aritmica.
BESLISSING :
ELECTROFYSIOLOGISCH ONDERZOEK + ABLATIE
Een electrofysiologisch onderzoek werd voorgesteld
aan de patiënt, na het stoppen van alle anti-aritmica
en bradycardiserende medicatie met tot doel :
- De ernst en lokalisatie (boven of onder de hisbundel) van de
AV geleidingsstoornissen te bepalen en aldus een prognose
te kunnen maken.
- Een episode van tachycardie op te wekken en aldus het
juiste elektrofysiologisch mechanisme (WPW ? AV nodal ?
Flutter ? Atriale tachycardie ?) te kunnen achterhalen.
- Poging tot radiofrequentie ablatie van deze aritmie en
hiermee de patiënt definitief te verlossen van de tachycardie
en zonder opnieuw anti-aritmica te moeten opstarten.
- De gevoeligheid van het atrium te testen en na te gaan in
hoeverre een VKF kan uitgelokt worden.
RESULTATEN
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
- Bevestiging van de AV geleidingsstoornissen boven de hisbundel
met een asymptomatische 2 de graad AV block bij carotis
massage.
- Gemakkelijke inductie van een regelmatige supraventiculaire
tachycardie 90-95/min (CL 730ms), gebruik makend van een
rechter postero-septale accessoire bundel, beschreven door
Coumel. Tijdens de tachycardie verplaatst de activiteit zich via
de normale weg, om dan via de accessoire bundel terug te
keren.
- Na mapping, teneinde de fusie van de ventriculaire en atriale
potentialen op deze anatomisch abnormale junctieplaats te
bepalen, werd een radiofrequentie ablatie uitgevoerd,
waardoor de re-entry tachycardie werd onderbroken.
- Na ablatie was er geen inductie meer mogelijk van om het even
welke tachycardie en was er, tijdens ventriculaire pacing, enkel
nog retrograde conductie mogelijk via de normale weg.
- Geen inductie van VKF mogelijk.
CONCLUSIE
Asymptomatisch sinusale bradycardie.
1 ste graad AV block – boven de hisbundel met goede prognose
+ rechter bundel tak block. Meer dan waarschijnlijk is de
patiënt voorgoed verlost van de episodes van tachycardie en
heeft hij geen anti-aritmicum, noch een pacemaker nodig.
Enkel indien verergering van de overgevoeligheid van de
sinus carotis, en/of de AV geleiding, en/of opnieuw optreden
van de VKF, moet deze houding herbekeken worden.
TE ONTHOUDEN : BRADY-TACHYSYNDROOM
IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK VAN DE HUISARTS
• Zelfs indien het klassiek en ook ethisch verantwoord is een
anti-aritmicum en een pacemaker te associëren, moet de
mogelijkheid tot ablatie van de tachycardie overwogen
worden. Op die manier kan bradycardiserende medicatie
vermeden worden en ook een pacemaker.
• Een asymptomatisch lang bestaande sinusale bradycardie is
niet ‘per sé’ een indicatie voor een pacemaker.
• Een overgevoeligheid van sinus carotis, met matige pauzes,
en zelfs met geblokkeerde P-toppen, is geen indicatie voor
implantatie van een pacemaker, tenminste zolang de
patiënt niet symptomatisch is. Wel moet men zeer
voorzichtig zijn bij deze patiënten met het voorschrijven
van bradycardiserende medicatie, zelfs onder de vorm van
oogdruppels.
• De eerste reflex in de geneeskunde blijft : “niet schaden”.
Een anti-aritmica is geen onschuldig geneesmiddel, zelfs de
bijwerkingen kunnen gevaarlijk zijn en daarom is het soms
noodzakelijk om de patiënt een normaal leven, met een
normale levensverwachting, aan te bieden, de implantatie
van een pacemaker te overwegen, weliswaar na rijp beraad,
zonder overhaast te werk te gaan.
nr 3 oktober 2003 | 25

Voel je goed
in je vel
Eczema
De classificatie van eczema is moeilijk te bepalen omdat
de etiologie ervan in de meeste gevallen onbekend blijft.
Daarenboven kunnen er, bij eenzelfde patiënt, 2 of
meerdere vormen van eczema tegelijkertijd voorkomen.
De vormen van eczema :
1. EXOGEEN :
waarvan de oorzaak kan geïdentificeerd worden als zijnde
een externe factor
- irritatieve dermitis
- allergische dermitis door contact
- infectieuze dermitis
2. ENDOGEEN :
waarvan de oorzaak eerder een genetische aanleg is om,
op pathologische wijze, op bepaalde prikkels te reageren
- atopische dermitis
- eczema seborrheïcum
- dyshidrosis
- eczema nummularis
In dit nummer komen de exogene eczema’s aan bod.
1. DERMITIS DOOR IRRITATIEF CONTACT
Deze vorm vertegenwoordigt de meest voorkomende
oorzaak van contactdermatosen (80%).
De irriterende middelen zijn chemisch en/of fysisch : water,
zeep, oplosmiddelen, zuren, alkalische middelen (cement),
oxyderende middelen, bepaalde planten enz...
De handen zijn de zones die hieraan het meest worden
blootgesteld.
In tegenstelling tot allergische eczema is de irritatieve
dermitis dikwijls polymorf en kan zelfs een allergische eczema
simuleren. Een irritatieve dermitis wordt gekenmerkt door de
aanwezigheid van blaasjes, erythemateuze of erythematosquameuze
plekken ter hoogte van de geïrriteerde huid.
Het zichtbaar worden van de letsels, afhankelijk van het
product en van de tijdspanne van het contact, is meestal zeer
26 | nr 3 oktober 2003
A
A. Dermitis door contact met rubberen handgrepen van de fiets.
B. Dermitis door contact met schoonheidscrème.
C. Dermitis door contact met oogdruppels.
kort; de letsels blijven meestal gelocaliseerd op de plaats van
het contact, in tegenstelling tot allergische eczema, die meestal
de neiging heeft om zich uit te spreiden.
De pruritis gaat samen met een branderig gevoel of pijn.
Van zodra het contact, die de irritatie veroorzaakt, verbroken
wordt, verdwijnen de letsels vrij snel. Indien dit contact blijft
bestaan, zal men een " afslijtingsdermitis " zien verschijnen,
gekenmerkt door de verdwijning van vingerafdrukken, droge
huid, roodheid en kloven.
De oppuntstelling van deze aandoening is moeilijk. Daar er
geen betrouwbare testen bestaan die de irriterende middelen
opsporen, worden huidtesten uitgevoerd om allergische
reacties uit te sluiten.
De behandeling bestaat uit het aanbrengen van dermocorticoïden,
maar in de eerste plaats moet het contactmiddel, dat
de allergie veroorzaakt, verwijderd worden.
2. DERMITIS DOOR ALLERGISCH CONTACT
De lijst van de verantwoordelijke allergenen is oneindig.
Het is een feit dat om het even welke stof, die op de huid wordt
aangebracht, een immunologische reactie kan teweegbrengen.
Enkele voorbeelden :
- metaal : nikkel (fantasiejuwelen), chroom (cement, javel), kobalt
- cosmetica : haarkleuringen, make-up...
- hars (orthopedische prothesen, valse nagels), lijm
- rubber
- parfums
- lanoline
- sommige geneesmiddelen zoals neomycine, plaatselijke antiinflammatoire
geneesmiddelen, oordruppels
- inkt en oliën

B C
De moeilijke diagnose, maakt soms deel uit van een echt
" politie-onderzoek " om het allergeen op te sporen.
Hoe te werk gaan ?
1. Grondige anamnese van de gewoontes, professionele
contacten, hobby’s,... om de link te leggen tussen de
dermatose, haar localisatie, haar frekwentie van optreden
(voorbeeld : een professionele allergie verdwijnt tijdens de
vacantie) en het verantwoordelijk allergeen.
2. Onderzoek van de werkomgeving
3. Epidermale testen : zij hebben als doel eczema te veroorzaken
op de plaats van de huid waar het verdacht allergeen werd
aangebracht. Zij worden bij voorkeur uitgevoerd buiten een
acute eczemateuze opstoot en tijdens de afwezigheid van
immunodepressiva of corticoïden.
De allergenen worden op de rug aangebracht, in het
algemeen onder occlusie (patchtest) gedurende 48 à 72u.
Interpretatie van de test :
+ : erytheem
++ : erytheem en oedeem
+++ : erytheem en infiltratie van blaasjes
++++ : erytheem en bullae
Er bestaat een standaardtest van een dertigtal allergenen
die in Europa bekend zijn als de meest voorkomende.
Daarnaast bestaan er meer specifieke testen in functie van het
beroep (haarkappers, verpleegkundigen,...).
Valse negatieven kunnen voorkomen in geval van :
- concentratie en/of vehiculum van ongepaste allergenen.
- te korte wachttijd (opgelet voor corticoïden die een laattijdige
reactie teweegbrengen).
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
- uitermate specifiek allergeen, dat niet opgenomen is in de
diverse testen.
Men moet tevens de producten testen zoals ze door de
patiënt meegebracht worden.
De behandeling bestaat uit het aanbrengen van een
dermocorticoïde en het verwijderen van het verantwoordelijk
allergeen.
3. INFECTIEUZE DERMITIS
Eveneens bekend als " bacterische eczema’s " ontstaan deze
vormen van dermitis door de ontwikkeling van micro-organismen
ter hoogte van de huid.
Klinisch gezien gaat het om een irriterende eczema, die zich
ontwikkelt rondom een geïnfecteerde wonde, een ulcus van het
been of mollusca contagiosa.
De behandeling berust op de eliminatie van de infectiehaard
door lokale antibiotherapie en het aanbrengen van
compressen van potassium permanganaat.
Interview van Dr F. Aupaix, dermatoloog, gepubliceerd met
het akkoord van het tijdschrift " Nursing today ".
Dienst Dermatologie
Sites St.-Elisabeth en 2 Alice
tel. : 02/373.17.20 - 02/373.47.04
Dr Véronique Van Den Haute
Dr Francis Aupaix
Dr Geneviève Philippart
Site St.-Michiel
tel. : 02/737.84.55
Dr Béatrice Follet
Dr Anne-Françoise Leclerc
Dr Isabelle Tromme
nr 3 oktober 2003 | 27

Waarvoor dient
deze techniek ?
TECHNIEK
Het principe bestaat erin dat een gewrichtsholte gevuld wordt
met een contrastmiddel. Hierbij wordt een Iodiumhoudend product
gebruikt bij radiografische technieken, een gadoliniumverdunning bij
KernSpinTomografie. Dit wordt ingebracht via een percutane punctie
onder fluoroscopische begeleiding. We noteren dat deze procedure
slechts enkele seconden in beslag neemt en in ervaren handen voor de
patiënt hetzelfde inhoudt als een brachiale veneuze punctie.In totaal zal
het onderzoek tussen de 15 en 30 minuten in beslag nemen. Er worden
hierbij, buiten de punctie, altijd conventionele radiografieën genomen
en de procedure wordt nagenoeg altijd gevolgd door Computer
Tomografie of KernSpinTomografie. We raden de patiënten aan
gedurende minstens een halve dag, volgend op het onderzoek, geen
belastende inspanningen van het betreffend gewricht uit te voeren.
Het is mogelijk dat de patiënt daags na het onderzoek wat pijn gewaar
wordt (door wat kraakbeenirritatie). Dit kan verholpen worden door
een eenvoudige pijnstiller.
RATIONALE
De informatie die kan bekomen worden na het inspuiten van
contrast in een gewrichtsholte lijkt op het eerste zicht zeer beperkt.Men
zal als het ware een negatieve ‘afdruk’ bekomen van de gewrichtsholte.
Hierbij gaat men op zoek naar een onregelmatigheid van de rand
tegenaan de osseuze structuren (kraakbeenletsels), lekkage van
contrast (kapsel of ligamentaire scheur) of een intra-articulair uitsparingsbeeld
(gewrichtsmuis). Op dit vlak situeren zich dan ook de
belangrijkste indicaties. Belangrijk hierbij is dat het onderzoek in deze
(beperkte) indicaties dan wel een zeer hoge specificiteit vertoont.
Heden ten dage is vooral het complementaire CT onderzoek van
uitermate belang. Door gebruik van spiraal CT en beter nog Multi Slice
CT is het mogelijk een nagenoeg isotrope resolutie te verkrijgen in de
drie vlakken van de ruimte. Op deze manier verkrijgen we - uitgaande
van één acquisitie - beelden in zowel een axiaal, coronaal als sagittaal
28 | nr 3 oktober 2003
Dr Frederic Haven
Dr Peter Matthys
Dienst Medische Beeldvorming
Sites St.- Elisabeth – 2 Alice
vlak. Deze informatie is als het ware ‘gratis’, éénmaal het contrast in het
gewricht ingebracht. Bijgevolg wordt heden ten dage een conventionele
artrografie nagenoeg steeds aangevuld met een Tomografische
onderzoeksmodaliteit (meestal CT).
IEDEREEN ARTRO - CT ?
Tabel: belangrijkste indicaties
Knie
- Menisci (vermoeden letsel of post
operatief)
- Kruisbanden – Lateraal ligament
- Chondropathie (in het bijzonder
patellofemoraal)
- Synoviale cysten (als teken van
intra-articulaire pathologie)
- Vreemd lichaam
CT - ARTROGRAFIE: nog altijd techniek van de 21 ste eeuw
Heden ten dage is de technische evolutie, en parallel hiermee de ontwikkeling van de medische beeldvorming, razendsnel. In het diagnostisch
arsenaal zijn de laatste jaren technieken als spiraal (Uni of Multi)slice Computer Tomografie (MD CT) en KernSpinTomografie (KST,
MRI of NMR) gemeengoed en vlot toegankelijk geworden. Deze nieuwere technieken lijken, in het bijzonder door hun non–invasiviteit en
hun grotere beschikbaarheid, bestaande technieken van hun troon te stoten. Denken we hierbij maar aan arteriografie of de klassieke
cholangiografie. Tegen deze achtergrond lijkt een techniek als artrografie dan ook obsoleet geworden. Niets is echter minder waar.Het is
mede dankzij de komst van nieuwere technieken als de Multidectector of de Multi slice CT dat artrografie actueler is dan ooit en zeker zijn
plaats opeist in het diagnostisch arsenaal.
Uitgaande van de hogervermelde rationale, begrijpt men dat de
indicaties beperkt zijn. We overlopen ze in de bijgevoegde tabel. Zoals
gezegd, is anderzijds de sensitiviteit en specificiteit zeer hoog.
Waar andere technieken (voornamelijk NMR) niet altijd een eenduidig
antwoord geven op een specifieke vraag, zal dit voor artro-CT meer
‘zwart-wit’ zijn. Een voorbeeld is de zogenaamde meniscose. Waar deze
op MR klassiek ingedeeld wordt van graad I tot III, waarbij III overeenkomt
met een scheur, zal artro-CT enkel positief zijn bij de – klinisch
relevante – scheur. Een mogelijk nog duidelijker voorbeeld is de rotator
cuff : zo zal lekkage van intra-articulair contrast naar de bursa subacromiale
onvermijdelijk gepaard gaan met een scheur.Omgekeerd zal NMR
duidelijk de tendinose in het licht stellen,maar een kleine fissuur in deze
pees met een diffuus gealtereerd signaal is vaak heel wat moeilijker met
zekerheid aan te tonen. Tot op heden is artro-CT duidelijk superieur als
het op evaluatie van het kraakbeen neerkomt (in alle gewrichten). Dit is
te verklaren door het feit dat het inherent contrast van gewrichtsvocht
(dat in meer of mindere mate aanwezig is) ten opzichte van kraakbeen
vaak onvoldoende is bij technieken zonder intra-articulair contrast.
Bovendien is de spatiale resolutie van CT (512 matrix, submillimetrische
coupes) superieur ten opzichte van MR (meestal 256 matrix, millimetrische
coupes).
Anderzijds zal het contrastonderzoek niet toelaten een ‘meer
algemene’ evaluatie van het gewricht uit te voeren, en in het bijzonder
van de omliggende musculo-tendineuze structuren. Zo zal, bij wijze van
voorbeeld, een artro-CT in tegenstelling tot een NMR onderzoek veel
minder specifieke informatie geven over een tenosynovitis of ruptuur
van de pezen rondom de pols of enkel, tenzij bij injectie of lekkage van
contrast in deze specifieke structuur.

voor artro-CT (onderlijnd = voorkeursonderzoek)
Schouder
- Rotator cuff (in het bijzonder
supraspinatus) scheur
- Gleno-humerale instabiliteit
- SLAP letsels
SAMENVATTEND
Enkel
- Ligamentaire pathologie
(mediale – laterale
ligamentaire complex)
- Osteochondrale letsels
- Gewrichtsmuis
- Synoviale pathologie
Pols / Elleboog
- Ligamentaire letsels
(TFC, triquetrolunair
en scapholunair)
- Osteochondrale letsels
Enkelartrografie : coronale en sagittale reconstructie : isotrope resolutie
in de drie vlakken van de ruimte en accurate kraakbeenevaluatie.
Schouderartrografie : axiale (natieve beelden)
en coronale reconstructie : lekkage van contrast naar
de bursa subacromiale gaat altijd gepaard met rotator cuff
scheur; coronale reconstructie toont supraspinatus
peesruptuur met belangrijke kapselretractie.
Knieartrografie : sagitale reconstructie :
accurate evaluatie van het kraakbeen en de menisci.
Samenvattend kan gesteld worden dat in het bijzonder de combinatie
artrografie en (Multi-Slice) Computer Tomografie actueler is dan ooit.
De techniek kan door zijn hoge specificiteit vaak een eenduidig
antwoord geven op een bepaalde vraag. Hierdoor is hij bij een specifieke
EVENEMENTEN
WEES ERBIJ
Workshops Inwendige
Geneeskunde
Sinds jaren, organiseert de dienst Inwendige
Geneeskunde van de site St.-Michiel, een wekelijkse
vergadering met de huisartsen.
Wanneer ?
Deze staff heeft plaats elke eerste woensdag van de
maand oktober tot juni van 12u tot 14u.
Waar ?
Op de site St.-Michiel, Linthoutstraat 150, 1040
Brussel. Vergaderzaal (5de verdieping).
Accreditering ?
Deze staff wordt geaccrediteerd voor 10 eenheden.
Programma
5 november 2003
Behandeling van urinaire infecties en acute pyelonefritis.
Dr P. De Groote – Dr M-C Humblet-Koch.
3 december 2003
Depressie: differentiële diagnose en behandeling.
Dienst Psychiatrie, St.-Michiel.
Elke eerste woensdag van de maand :
STAFF INWENDIGE GENEESKUNDE
Op de site St.-Michiel
vraag superieur ten opzichte van bestaande of nieuwere technieken
zoals NMR. Anderzijds zijn de indicaties beperkt en blijft het - zelfs in
ervaren handen - een invasieve procedure. Bovendien moet de techniek
het bij vagere klachten vaak afleggen tegen andere onderzoeksmodaliteiten
en in het bijzonder NMR, die toelaat een globaler bilan van het
gewricht en de omliggende structuren te maken.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen | 29

IN DE
SCHIJNWERPER
30 | nr 3 oktober 2003
DIENST NEUROLOGIE
Neurologie kan niet meer worden
beschouwd als een " contemplatieve "
medische discipline.
Tijdens het laatste decennium werd
uitzonderlijke vooruitgang geboekt op vlak
van medische beeldvorming en de
neurowetenschappen. Nieuwe medicamenteuze
behandelingen werden op de markt
gebracht: anticholinesterase-inhibitoren
voor Alzheimer dementie, tryptanen voor
migraine, interferon bèta en copolymeer
voor Multiple Sclerose, immunoglobulines
voor bv. het syndroom van Guillain Barré,
botuline toxine voor bepaalde dystonieën,
nieuwe anti-epileptica, nieuwe en efficiëntere
anti-Parkinson middelen, thrombolyse
(en behandeling in het kader van de “stroke
unit”) voor CVA (cerebro vasculair accident).
In de Europa Ziekenhuizen is de neurologische
activiteit onderverdeeld in
2 diensten: op de site St.-Michiel en
op de sites St.-Elisabeth en 2 Alice.
Deze 2 diensten werken nauw samen,
ondermeer voor het verzekeren van een
gezamenlijke neurologische wachtdienst,
1. Dr Françoise Piéret
2. Dr Michel Gille
3. Dr Isabelle Capron
4. Dr Inge Declercq
5. Dr Bart Vandersmissen
24 uur op 24 en 7 dagen op 7.
De neurologische activiteit omvat de consultaties,
de intramuros adviezen op de 3 sites,
de neurologische spoedgevallen, het
opvolgen van de gehospitaliseerde patiënten
en de meest frekwent toegepaste
neurofysiologische onderzoeken (EEG,
elektroneuromyografie of ENMG,
geëvoqueerde potentialen). Bovendien
worden neurologische subspecialiteiten
uitgewerkt, zoals de “stroke unit”(of “eenheid
voor beroertezorg”), de hoofdpijnraadpleging
en de multidisciplinaire raadpleging
voor geheugenstoornissen.
Stroke Unit
Het betreft een kamer met 4 bedden op
dienst Neurologie (eenheid 30 op de Site
St.-Elisabeth), allen voorzien van monitoring
van bloeddruk, ECG, zuurstofsaturatie,
temperatuur en pols. Deze continue registratie
kan voortdurend worden opgevolgd op
een centrale computer in het verpleegbureau.
Alle patiënten met een acuut CVA, ischemisch
of hemorragisch, worden, ongeacht hun

leeftijd of de ernst van het klinisch beeld, op
deze kamer geobserveerd gedurende de
eerste 24 tot 72 uur. Vanaf het begin van de
opname worden deze patiënten verzorgd en
opgevolgd door een multidisciplinair team,
bestaande uit neurologen en hun assistenten,
gespecialiseerd verplegend personeel, kinesitherapeuten,
logopedisten, ergotherapeuten,
neuropsychologen en sociaal assistenten.
Het nut van een dergelijke aanpak in een
“stroke unit” is reeds in meerdere studies
bewezen en omvat een beduidende vermindering
van de aan CVA gerelateerde morbiditeit
en mortaliteit, dankzij een snelle detectie
en vroegtijdige behandeling van de complicaties
van deze pathologie. Het is eveneens
bewezen dat de opnameduur van patiënten,
opgenomen in een “stroke unit”, en de
financiële kost op lange termijn, significant
lager zijn. Tenslotte laat een dergelijke
structuur beter toe, acute behandelingen,
zoals trombolyse, toe te passen en deel te
nemen aan therapeutische en epidemiologische
studies, in samenwerking met de
“Belgian Stroke Council”(www.acutestroke.org).
Geheugenkliniek
Het betreft een multidisciplinaire consultatie
die tot doel heeft een gedetailleerde diagnose
Samenstelling
van de diensten Neurologie
Dr Isabelle Capron
Diensthoofd site St.-Michiel
EEG, ENMG, geëvoqueerde potentialen,
cervicale doppler, samenwerking met
de “Pijnkliniek”, coördinatrice van de
“Geheugenkliniek”.
Dr Inge Declercq
Sites St.-Elisabeth - 2 Alice
EEG, ENMG, geëvoqueerde potentialen.
Subspecialiteit : cognitieve neurologie,
coördinatrice van de “Geheugenkliniek”,
co-verantwoordelijke voor de “Stroke
Unit”.
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
EEG onderzoek.
en therapeutisch beleid op te maken van
geheugen en andere cognitieve stoornissen,
en dit in het kader van dementies. De
“geheugenkliniek”werd ontwikkeld op de site
2 Alice (coördinatrice : Dr I.Declercq) en de site
St.-Michiel (coördinatrice : Dr I. Capron).
Site 2 Alice : Dr I. Declercq (neurologe),
Dr A. Fournier (geriater), Welcome Clinic, A. de
Heering et S. Engels (neuropsychologen),
Sociaal Assistente : J. Palmans.
Site St.-Michiel : Dr I. Capron (neurologe),
Dr A. Fournier (geriater), Dr M.Tilea (geriater),
N. Pauwels (neuropsycholoog), Sociaal
Assistente : I. Cluytens.
Dr Michel Gille
Diensthoofd sites St.-Elisabeth - 2 Alice
EEG, ENMG, geëvoqueerde potentialen.
Subspecialiteit : neuromusculaire aandoeningen,
co-verantwoordelijke voor de
“Stroke Unit”.
Dr Françoise Piéret
Sites St.-Elisabeth - 2 Alice
EEG, ENMG.
Subspecialiteit : epileptologie, neuromusculaire
aandoeningen.
Dr Bart Vandersmissen
Sites St.-Elisabeth – St.-Michiel
EEG, ENMG.
Subspecialiteit : hoofdpijnraadpleging,
transcraniële echodoppler.
NEUROLOGIE
Site St.-Elisabeth :
Tel. : 02/373.17.50
e-mail :
neuropsy@europa
ziekenhuizen.be
Site 2 Alice :
Tel. : 02/373.47.50
Site St.-Michiel :
Tel. : 02/737.85.59
nr 3 oktober 2003 | 31

Stille kinderen
Een baby verwachten is één van de mooiste evenementen in
een mensenleven... zeker als alles goed verloopt tijdens die wonderbare
mooie negen maanden.
Elke aanstaande moeder heeft, spijtig genoeg, niet altijd het
geluk een zwangerschap tot haar einde te brengen.
Wanneer een kind levenloos geboren wordt, of om welke reden
ook nooit levensvatbaar wordt, is dat een drama voor het hele gezin.
Vaak hebben ouders, samen met de andere kinderen, lang uitgekeken
naar de komst van de baby.
Afscheid nemen van een baby die men enkele weken of een
paar maanden gedragen heeft, is altijd een heel droevig en aangrijpend
moment in elk gezin.
Wanneer dit afscheid dan bemoeilijkt wordt door een wetgeving 1
die sinds 1848 geen grondige wijzigingen heeft ondergaan dreigt
het soms voor de ouders uit te draaien op een nachtmerrie.
EÉN VOORBEELD UIT DE TE TALRIJKE :
Wouter, het zoontje van Dirk en Mia loopt te pronken bij de
gedachte dat hij er een zusje zal bijkrijgen. Maar als Mia 6 maanden
zwanger is loopt het mis: het hartje van het kindje klopt niet meer.
Elsje wordt dood geboren. Ze is dan 172 dagen oud, 8 dagen te
weinig om officieel te bestaan. Wettelijk gezien kan ze geen naam
krijgen en kan ze ook niet begraven worden.
Het kindje staat gecatalogeerd onder ‘anatomisch afval’ 2 en
moet in het ziekenhuis ook als dusdanig verwijderd worden.Voor de
ouders een hele schok, die de pijn van het verlies van hun tweede
kindje alleen versterkt.
In onze ziekenhuizen behoort dergelijk scenario al een hele tijd
tot het verleden.
HOE GAAN WE TE WERK
IN DE EUROPA ZIEKENHUIZEN ?
Eerst en vooral is er de onmiddellijke opvang en steun van
het team vroedvrouwen en dokters. Zij staan het dichtst bij de
ouders want zij beleven de bevalling mee. Zij zijn de eerste
deelgenoten van de emoties van de ouders.
Nadat de ouders wat tot rust gekomen zijn, wordt er vrijblijvend
overlegd hoe het nu verder moet. Er worden, onder andere,
afspraken gemaakt in verband met een eventuele autopsie.
Levenloos geboren kinderen noemt men vaak “Stille Kinderen”.
Ze zijn de stilste van alle doden, ze zijn nooit gehoord, hebben nooit gesproken,
zijn nooit bij hun naam genoemd.
Maar vooral worden de ouders op de hoogte gebracht van
de mogelijkheid om op een waardige menselijke wijze afscheid
te nemen van hun kindje. Indien ze het wensen regelt het
ziekenhuis samen met hen de uitvaart.
Er wordt gezorgd voor een aangepast kistje, indien gewenst
een al dan niet religieus getint afscheidsmoment, transport naar
het crematorium of de begraafplaats, ...
In de periode tussen de geboorte en de uitvaart worden
de ouders uiteraard verder bijgestaan door het team van
de materniteit samen met, naargelang de behoefte, een psychologe,
een sociaal assistente, iemand van de pastorale ploeg, ...
SYMBOLEN
HARTE
DIEF
Tijdens deze eerste fase van het rouwproces blijkt hoe belangrijk
symbolen zijn. Afdrukken van de handjes en de voetjes worden
verwerkt in een herinneringskaartje. Een haarlokje vervolledigt dit
stukje relikwie. Vaak worden er foto’s genomen. Tijdens het
afscheidsmoment krijgen de ouders dan nog een bloem, een mooie
kaars, een icoontje of een ander zinvol symbool.
HET ZIEKENHUIS
NEEMT ZIJN VERANTWOORDELIJKHEID
Deze uitgewerkte procedure wordt aan de ouders aangeboden
als een mogelijkheid. Indien ze hiervan geen gebruik wensen te
maken stelt het ziekenhuis zich garant dat het stoffelijk overschot
van hun kindje een humane behandeling zal krijgen. Dit houdt
concreet in dat het ziekenhuis het lichaampje naar het crematorium
brengt en de as bewaart zodat de ouders deze later nog kunnen
komen halen.
Niet onbelangrijk om te vermelden is dat,in elk geval,het ziekenhuis
de kosten op zich neemt.
Maar de Europa Ziekenhuizen willen nog verder gaan !
Zowel op federaal als op regionaal niveau werken ze mee aan de
aanpassing van de voorbijgestreefde wetgeving. Het laatste woord
is dus voor de politiekers. Aan hen om te bewijzen dat ethische
kwesties los van politiek en religie kunnen geregeld worden.
1. De 180-dagenregel, zie ook art. 80 bis v.h Burgerlijk Wetboek
2. Brochure H.G.R i.v.m. Ziekenhuisafval
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen | 33

HARTE
DIEF
van KIMPESE
IME ziekenhuis
Missie van de " Artsen Zonder Vakantie "
in de Democratische Republiek Congo
Kimpese is een " stad " van 35.000 inwoners, halverwege gelegen
tussen Kinshasa en Matadi, op de nationale baan n° 1,
de voornaamste verkeersader van de DRC, vermits deze de
hoofdstad met de enige belangrijke haven verbindt.
Het IME ziekenhuis (Institut Médical Evangélique) werd in
1953 door de Protestante Missies van Noord Europa opgericht :
de campus – van een dertigtal hectaren – is een prachtige site
waar magnifieke bomen groeien : de ziekenhuispaviljoenen
(400 bedden) worden omringd door het administratief gebouw,
de verpleegscholen en de huizen voor het personeel, dat voornamelijk
op de campus logeert. Het is het referentieziekenhuis voor
volledig Beneden-Congo (1,5 miljoen inwoners).
Het ziekenhuis IME(Institut Médical Evangélique).
De patiënten ontvangen van het ziekenhuis slechts de meest
strikte medische en verpleegkundige zorgen : de voeding, de
toiletten en de courante behoeften worden verzekerd door de
familie die in de nabijheid van de gebouwen kookt en wast en op
de grond, in de ziekenzalen en in de gangen, slaapt.
34 | nr 3 oktober 2003
De courante behoeften worden verzekerd door de familie.
Wanneer de gebouwen zich nog in
een relatief goede staat bevinden, dan
kan dit niet gezegd worden van het
hierin opgesteld medisch materiaal. Dit
dateert voornamelijk uit de oprichtingsperiode
van het ziekenhuis en, in
ieder geval, van voor het vertrek van de
laatste europeanen (revoluties van het
congolese leger). In de grote ziekenzalen
staan er oude ijzeren bedden met
schuimrubberen matrassen (!), al dan niet
overtrokken met een geplastificeerd
tafellaken en kromme, verroeste karren…
In het operatiekwartier vinden we een
elektrische bistouri, die meer gelijkenis
vertoont met een vlammenwerper
maar die noch snijdt noch coaguleert,
operatiezaalverlichting waarvan slechts
2 lampen op 8 branden, operatietafels
met geblokkeerde standen, een electrogeengroep
die niet werkt in geval van de
Wanneer de
gebouwen
zich nog in
een relatief
goede staat
bevinden,
dan kan dit
niet gezegd
worden van
het hierin
opgesteld
medisch
materiaal.
Dit dateert
voornamelijk
van voor
het vertrek
van de
laatste
europeanen.

nogal veelvuldige stroomonderbrekingen, weinig hechtingsmateriaal
en sonden. In de radiologie bevindt er zich een vast
toestel, daterend van Methusalem en een bobbie… Men dient
eraan te wennen zoals aan het eerste principe van het leven in
Afrika : " er bestaat hier geen tijd ".
WAT DOEN WIJ ER ?
- Consulteren : van zodra de Tam-Tam weerklinkt om aan te
kondigen dat de " Mundele " (de blanke) aangekomen is, stromen
de zieken toe.
- Opereren : elke dag twee à drie ingrepen : rekening houdend
met de lokale omstandigheden is dit reeds een zeer zwaar
programma : uiterst hoge warmte- en vochtigheidsgraad,
grillige uurroosters, weinig gekwalifieerd personeel, ontoereikend
materiaal…
Naast de prostaat- en uretrale pathologie (zeer veelvuldige
stenosen), voeren wij vooral vesico- en recto-vaginale fistelkuren
uit. Deze pathologie is zeer belangrijk in Afrika : wij schatten
dat ongeveer 1.000.000 vrouwen hieraan lijden.
Te veel vrouwen zijn te jong zwanger (14 – 15 jaar) en sommige
rassen hebben daarenboven een te smal bekken : dit resulteert
in bevallingen die soms 6 à 7 dagen duren (!!!), want eerst wacht
men, dan roept men de traditionele geneesheer en uiteindelijk
denkt men aan het ziekenhuis.
Deze fistels zijn zeer verschillend van diegene die wij in Europa
aantreffen : zij liggen laag en zijn meestal ingewikkeld : verlies
van het suburethraal trigonum, van de blaashals en van een
gedeelte van de urinebuis. Hiernaast zijn de weefsels dikwijls
verhard. De patiënten zijn hiervan meestal reeds lang drager
alvorens op raadpleging te gaan en een groot aantal onder hen
onderging reeds één of meerdere ingrepen. Men moet zich dus
familiariseren met deze zeer bijzondere pathologie. Het
Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
succespercentage in Kimpese bedraagt momenteel 90% bij
eenvoudige fistels en 70% bij gecompliceerde fistels :
momenteel stelt de interventie minder problemen dan het
post-operatief toezicht.
- Onderwijzen : naast de medische of verpleegkundige staffs,
geven wij permanent praktisch onderricht aan de geneesheren
en verpleegkundigen : het nursingniveau is nogal zwak. Dit is dan
ook de reden waarom de aanwezigheid van een verpleegkundige
binnen het team van het allergrootste belang is.
- De werkomstandigheden verbeteren : vooral door het leveren
van materiaal (bijvoorbeeld een oud echografietoestel van
St.-Elisabeth) en zorgen voor het onderhoud en de herstelling
ervan (Jan Denayer van de dienst radiologie van St.-Elisabeth
vertrekt vrijwillig met de volgende missie). Ik hou er trouwens
aan om Dr De Bie en Dr Van Campenhoudt te danken die, vanaf
mijn eerste missie, aanvaard hebben om mij te steunen.
Na vier missies in Kimpese lijkt het mij dat deze samengebundelde
inspanningen toelaten om de kwaliteit van de geneeskunde
in dit ziekenhuis en het lot van enkele patiënten enigszins
te verbeteren.
Gezien de toestand in de DRC en de weinige hoop om snel
verbetering te zien, heeft men natuurlijk de indruk dat het slechts
gaat om een druppel water in de oceaan, maar op een dag heeft
iemand mij geantwoord " het is inderdaad slechts een druppel
water in de oceaan, maar indien deze er niet was zou de oceaan
hem missen " …
Dr Emile De Backer
Diensthoofd Emeritus
Urologie St.-Elisabeth
nr 3 oktober 2003 | 35

DE MEMOIRES
VAN EUMENEGUYL
De avonturen van Eumeneguyl (vervolg)
Samenvatting van de vorige episode
36 | nr 3 oktober 2003
Sleutelfeuilleton voor de oude ratten van St.-Elisabeth...
Noodgedwongen verlaat de rat Eumenegyl haar stulpje, zijnde een vrijdenkende verzorgingsinstelling
van de ukkelse gemeenschap en vindt onderkomen bij een concurrerende en ruimdenkende instelling van
dezelfde gemeenschap, waar zij kennis maakt met de plaatselijke knaagbevolking...
Eumeneguyl von Beenknaagster, ziekenhuisrat.
De Memoires van Eumeneguyl von Beenknaagster, ziekenhuisrat.
Ik sloeg nogal een triest figuur temidden van mijn goedgevulde soortgenoten die mij overstelpten met vragen over
het verleden en had dan ook heel wat moeite om hen aan het verstand te brengen dat de rijkdom en de faam van mijn oude,
uitermate winstgevende verblijfplaats voor sommigen, nauwelijks ten goede kwam aan het stukje rat dat ik was.
Daarentegen was ik door het lam Gods geslagen toen ik het verhaal van deze ratten hoorde, waarvan de huidige rijkdom
sterk contrasteerde met de kloosterlijke onbuigzaamheid, doch die eveneens een armzalige periode meegemaakt hadden.
Enkele jaren geleden tierden zij, kost wat kost, in kleine getale in de kelders die onder de controle stonden van de goede
zusterkes, waarvan de hoofdbekommernis niet was zich in te laten met het lot van hun naaste, zelfs niet met dit van de ratten,
met nochtans gelijkaardige zeden.
De knaaggemeenschap zag zich dan ook uitgedund tot enkele kale en uitgeteerde ratten, zielig spiegelbeeld van de
machthebbende congregatie.
De tijden waren toen uiterst moeilijk en de knaagdierenpopulatie zou van de aardbodem verdwenen zijn zonder
de gewiekstheid van de sluwste ratten die, door zich langs een afvoerleiding te laten glijden, op de verdieping een oude
afgesloten patiëntenkamer, volgepropt met lekkers, hadden ontdekt. De goede zuster, verantwoordelijke van de verdieping,
stapelde hier in het geheim de geschenken van de patiënten op, en gaf hierdoor de ratten de gelegenheid om, buiten haar
medeweten, haar kostbare schatten op te peuzelen.
Andere vondsten waren minder geslaagd : zo was de ontdekking van een vat whisky nabij de cobaltbom niet zo heilzaam.
De gewoonte om al zigzaggend te lopen en de onverwachte overlijdens aan vroegtijdige cirrose werden al gauw toegeschreven
aan een zeldzame ziekte.

Tijdschrift van de europa ziekenhuizen
In een lokaal dat dienst deed als refter en " slaapzaal " voor jonge geneesheren vonden mijn vrienden af en toe sneetjes kaas
of salami die gediend hadden als projectielen bij de veelvuldige rellen bij de studenten geneeskunde.
En zelfs – heiligschennis – een kruisbeeld kreeg een nieuw kapsel aangemeten door een snee spek, wat christus,
die zijn doornkroon reeds droeg, goed had kunnen missen.
Ondanks de door de hemel toegestane gratie aan de zondaars, die hun berouw betuigden, maakten de goede zusters,
zonder genade, er gebruik van om het lokaal te sluiten en een einde te stellen aan deze bron van voedsel alsook aan
de medische voedingsuitspattingen.
De chirurgen en de anesthesisten, die de religieusen niets te benijden hadden, waren even spaarzaam, zelfs gierig;
niets bleef achter op de vloer van de operatiezalen, waar alles gerecupereerd werd.
Zo kwam ik te weten dat sommigen zelfs resten van placenta oogstten, lekkernij voor de ratten, om de cutane fistelopeningen
te dichten. Beroepsverspillers dus !
Soms amuseerden mijn vrienden zich door heimelijk de dienst radiologie, vermaarde ontmoetingsplaats, te doorkruisen waar zij,
wanneer zij niets eetbaars vonden zich toch konden laven aan de uitgebreide redevoeringen, stokpaardje van de dienstverantwoordelijke.
Indien het overleven voor deze arme ratten geen sinecure was, dan was het algemeen klimaat aangenaam, zelfs wanneer de komst
van jonge, dynamische en luidruchtige geneesheren enigszins de sleur van deze mooie religieuse instelling leek te verstoren.
Ziehier in het kort het monikkenbestaan van deze ratten in het tijdperk van de religieusen toen niets de aardbeving
voorspelde waarvan zij getuigen waren op een dag in december 1994...
(wordt vervolgd...)
Eumeneguyl .
nr 3 oktober2003 | 37

INTERESSANT
OM WETEN
Interessant om weten
Zaterdagvoormiddag 11 oktober vond met succes het
tweede “Symposium Cardiologie voor de Huisarts” plaats
met opnieuw meer dan 40 collega’s huisartsen van Brussel
en de Rand die actief deelnamen aan de 3 voordrachten
(“workshops”) met volgende onderwerpen :
- cardiale urgenties en urgentietrousse
- cardiovasculaire preventie - dyslipidemie
- hypertensie : actuele aanpak en behandeling.
We publiceren hier de lijst van medicatie in “onze”
cardiale urgentietrousse en onthouden dat : een
verhoogd cholesterol één van de belangrijkste -
corrigeerbare – cardiovasculaire risicofactoren is. Zowel
de hoeveelheid “goede” als “slechte” cholesterol, maar
ook de hoeveelheid “vetten” hebben elk een prognostische
waarde. De behandeling is meestal niet enkel een
statine maar vaak een correctie van een volledige levenswijze
(tabak, overgewicht, …).
38 | nr 3 oktober 2003
VOLGEND
NUMMER
Dossier :
Obstetrica
Oproep
Andere ideeën, rubrieken, voorstellen ... ?
Uw suggesties zijn welkom op het redactieadres :
EUROSCOOP, site St.-Elisabeth
De Frélaan 206 – 1180 Brussel
E-mail : euroscoop@europaziekenhuizen.be
Cardiale Urgentietrousse
Aspirine Bayer Kauwtabl. 500mg
Adenocor Amp. 6mg/2ml
Adrenaline (epinefrine) Amp. 1 mg/ml
Aspegic Amp. 900mg/5ml
Atropine Amp. 0.5mg/2ml
Burinex Amp. 2mg/4ml
Capoten Tabl. 25 mg
Cordarone Amp. 150mg/3ml
Cedocard Tabl. 5mg
Isoptine Amp. 5mg/2ml
Lanoxin Amp. 0,5mg/2ml
Tabl. 0,25 mg
Lasix Amp. 20mg/2ml
Morfine HCI Amp. 10mg/1ml
Nitrolingual Spray
Het symposium werd afgesloten met een lunch in het
prestigieuze kader van de Warande, de Vlaamse presentie
in hartje Brussel.

KBC-relatiebeheer Social Profit
Word zelf ook
beter.
U wilt gezond blijven. Als medische instelling. Als bedrijf. De zaken
goed bijhouden. Plannen. En blijven plannen. Om elke uitdaging aan te kunnen. Dag
na dag. Nacht na nacht. Uw remedie? Een echte partner. Die u begrijpt.
Die u bijstaat. Iemand die uw visie deelt. Die weet hoe moeilijk uw sector is.
Iemand zoals uw KBC-relatiebeheerder Social Profit. Die u de beste service
geeft. Die u helpt investeren. In materieel. In personeel. In mensen die zich inzetten.
Voor andere mensen. Voor elkaar. Zodat iedereen er beter van wordt. Ook u.
www.kbc.be