Aantekeningen van Arnoldus Buchelius over zijn ... - gahetNA

More documents

Recommendations

Info

gebruycken. Compt voor het leste te bedencken de doenlickheyt, ofte dese voorseyde wel practicabel sal wesen, ende wat manieren ende middelen men daetoe sal mogen gebruycken. Hier comen vooreerst in consideratie de personen, soo die totte bekeringe genodicht, als die om deselve te doen, sullen geïmployeert worden. Ende daernae de middelen om die te onderhouden. Tot het eerste staet te overleggen, dat drie verscheydenheyden van gevoelen in de relligie onder den inwoonderen van Java ende de Molucques bekent sijn. De eerste is der originelen, die alle heydenen ende affgodendienaeren sijn; de tweede der Portugescher christenen, de derde dergeenre die het mahometische gelove hebben aengenomen. De eerste, als weynich vast gaende in haer gevoelen, ende luttel fundament in’tselve vyndende, souden lichtelicken sijn te brengen tot een beeter verstant, soo die alrede bekennen, de christenen wet in meerder redenen te bestaen, maer causeren geen effecten daeruuyt bij de christenen te sien. De proeve is te nemen, dat het meerendeel van haer ofte tot het Portugesche christendom ofte totte mahumetische secte sich heeft begeven. De tweede sijn, die van de Portugesen tot een telle quelle gevoelen van Christo gebracht sijn, doch seer verre verwart ende geïmbrouilleert in de menichfuldige ende weynich minder als heydensche superstitiën, dese de redenen, waervan sij al eenigen smaec hebben begonnen te proeven, plaets gevende, ende de onnutte omwynselen verwerpende, souden met cleyne moyten totten kern der waerheyt gebracht werden, bequaemelicken daertoe geleyt sijnde. De leste sijn in haer voornemen de hardste ende qualickste van haer gevoelen te brengen, doch d’wijle die met ons een afkeer hebben van den beelden, ende d’selve als afgodische houden, souden eerder tot gehoor ende aenmerckinge van ons gelove comen, soo sij de vruchten die nodich in een goet predicant gerequireert worden, vernamen, als die geen quaede verweerders sijn van de deucht ende de deuchdelijcke. Immers souden den onsen in meerder weerdicheyt ende estime houden, soo sij een goet ende deuchdelick leven sagen voorgaen. Wiens exempel de andere in eeniger vougen souden moeten naevolgen, daerdoor allenskens tenminsten een schijn van deuchden in swang gebracht ende de verwerpelicke manieren van doen gecorrigeert, oock de openbaere schantvlecken uuyt den onsen geweert mochten werden. Daertoe souden dan nodich wesen godtvruchtige, neederige ende wel in de Scrift geverseerde leeraren. Ende soo men het goet leven mette groote geleertheit (als dickwils verheffende) niet en conde versamelt vinden, soude het eerste in deselve verre prefereren, als meest nut totte bekeringe, nadien het levendich exempel van een goet leraer meer can tewege brengen, als de subtylste eloquentie van den aldergeleertste, alsoo in desen dele de goede leeringe met de tegenstrijdicheyt van het leven bij de swacken onvruchtbaer gemaect wort. Tot desen eynde soude men alle jaeren eenige verkiesen mogen uuyt de jonckheyt van ons vaderlant, door de regenten van de collegiën ende professoren in de theologie voor te brengen. Ende tot onderhoudinge van die (na het exempel der Portugesen in Amboyna gevonden) in Indiën een seminarium oprechten, waerinne de jonge predicanten onder subjectie van de oude, de taele ende manieren van den lande souden connen leeren ende aennemen. Daer sommige van de bequaemste uuyt de jonckheyt aldaer bijgevoecht mochten worden, omme in de fondamenten des geloofs van deselve geïnstrueert te worden, ende die als in tegenwissel haere tale gemeen te maecken. Hiertoe souden wel eenige costen moeten gedaen sijn, maer vermoede, jae verseeckere, dat de vruchten veelvoudelicken die souden overtreffen. 42
Men soude oock connen versoecken, ofte die provinciën, tot soo heyligen ende nutten werck te onderhouden, eenige subsidiën uuyt de kerckelicke goederen souden willen verlenen, dat niet vrempt nochte buyten hoope schijnen can, aengesien de groote vruchten die daeruuyt te verwachten staen. Immers souden de costen evenwel bij de gemeente derselver provinciën, in de Compaignie participerende, sonder groote beswaernisse gedragen worden. Ende Godt daerenboven soude sulck een voornemen tot grootmakinge ende verbreydinge van sijnen heyligen naem ende kercke niet laten te segenen, ons vaderlant brengende tot meerder reputatie bij andere princen ende republiquen, ende de gemeente door dien middel latende vermeerderen in rijckdommen ende welvaert. Dat soo geschiede. Extract uuyt seeckere memoriën van den admirael Van der Hagen * Alle die Amboynesen die in de stadt rontom het casteel wonen, ende noch veele andere van verscheyde eylanden daerontrent, die het met de Portugesen vanouts gehouden hebben, doen professie van de christene relligie, werden bij jesuïten ende papen onderwesen, die haere kynderen ende alle die haer tot het christendom begeven, doopen, ’twelck nu geschiet van de gereformeerde predicanten. Oeck mede wert daer schole gehouden daer de Amboynesen haere kynderen laten leeren. Den admirael, de jesuïten gevraecht hebbende, hoeveel christenen daer in den archipelago wel waren, antwoorden datter ontrent 1600 dusent gedoopt in Christo geloofden. Maer het getal der mahometisten was veel groter, eenige waren noch heydenen. Onder de mahometisten waren veele leeraers, die seer groote neersticheyt deden omme haere secte te verbreyden. Welcke bij den admirael, voor het casteel leggende, dickwils quamen hem besoecken, meerendeel om te verstaen wat gelove de Hollanderen hadden. Meenende dat die mette Portugesen overeen quamen in de relligie, daerbij seggende dat de Portugesche goden van hout ende steen gemaeckt waren, maer anders onderricht sijnde, worden wel gecontenteert, temeer als sij verstonden dat de Hollanderen geen beelden in haere kercken en gebruyckten. Ende het schijnt, indien men in Amboyne eenige goede, geschicte predicanten bestelden, omme de inwoonderen in haere tale te onderwijsen, dat de christelicke relligie daer seer soude toenemen. Die van het eylant Lyasser plagen tesamen menscheneeters te wesen, daervan sij noch niet al affgewent sijn. De Portugesen die in Amboyna gehylict sijn, hadden veel haere wijven uuyt dese eylanden, die se seer presen, seggende dat sij seer getrou ende veel eerlicker waren als die van andere landen, etc. [16-4-1620] 16. G. Schoonhoven, Loon ende Trip vanwegen de Guinesche compaignie gecocht alle het catoenen doeck dat noch uuyten -, lestgecomen, overich was, met de Brabantsche el te leveren, te betalen per tout maio eerstcomende in banco, met rabat van 18 maenden (tot 8 per cento), 43 tot 12 gr. d’ell. (Sal belopen 130.000 gld.). 44 43 Heel klein bovengeschreven. 44 In de marge. 43
Page 1 and 2: Aantekeningen van Arnoldus Bucheliu
Page 3 and 4: 3r Geschiedenis van de 5v Buchel be
Page 5 and 6: Indiën, soo vaste als eylanden aen
Page 7 and 8: Ex libro Athanasii Kircheri, cui ti
Page 9 and 10: Waerover ick doen op mijn beraet be
Page 11 and 12: [10-11-1619] In novembri, na den ou
Page 13 and 14: subject maecken dienaengaende de ov
Page 15 and 16: orgermeester, hadde ’tselve voorg
Page 17 and 18: 6. Egbert Jansz During, wesende gec
Page 19 and 20: verstaende, die bij corte wegen end
Page 21 and 22: Sijn volck was ten deele seer moetw
Page 23 and 24: Item, dat noch vijff schepen na de
Page 25 and 26: achten, ende de andere op 10 gelijc
Page 27 and 28: Een François presenteerden sijnen
Page 29 and 30: De governeur Reael, sieck van het p
Page 31 and 32: Ick vynde seecker accoord tusschen
Page 33 and 34: Worden gecommitteert borgemeester W
Page 35 and 36: Vlacq gecommitteert om met de instr
Page 37 and 38: Op de verclaringe bij joffrou Anna
Page 39 and 40: Werden goetgevonden, dat men het 47
Page 41: Waertoe gebracht sijnde, is het see
Page 45 and 46: Toegeleyt voor de groote schepen, d
Page 47 and 48: [juni 1620] In junio, den … is de
Page 49 and 50: hondert dusent guldenstotte aequipa
Page 51 and 52: ende - - verovert onder Sunda de
Page 53 and 54: Hiervoor hebbe ic de situatie van h
Page 55 and 56: ebus collocandis idoneum, vendidiss
Page 57 and 58: goet gevonden werden. Dat het een l
Page 59 and 60: goetgevonden, hiervan een poinct va
Page 61 and 62: Voort voor sijnen getrouwen dienst,
Page 63 and 64: Dat men diegeene die het fort Polew
Page 65 and 66: was Jan Wedden, nam uuyt Hollandia
Page 67 and 68: handelinge, die mogelick waer te be
Page 69 and 70: November [2-11-1620] 2. Is het volc
Page 71 and 72: Catoenen lijwaet, meest gebleyckt,
Page 73 and 74: opdat die op eene egale voet mochte
Page 75 and 76: Compaignie grootelicx soude scaden,
Page 77 and 78: oeder oock publycquelicken was gesc
Page 79 and 80: hetselve schip in octobri daerna 16
Page 81 and 82: hadden geleth, bevonden souden hebb
Page 83 and 84: Den 8. Comende aen het Oost-Indisch
Page 85 and 86: Wijders, als men haer hadde toegela
Page 87 and 88: waren, de Fransche vercorten ende b
Page 89 and 90: gehouden wert, de toelatinge op Moc
Page 91 and 92: veranderen, dat die in de plaetse v
Page 93 and 94:
D’Engelse drijven seer aen, dat s
Page 95 and 96:
den soldaten als bootsgesellen toec
Page 97 and 98:
1618 van ’tselve schip gegaen in
Page 99 and 100:
ordre soude geven, bij represaliën
Page 101 and 102:
schip was weleer door een paepsche
Page 103 and 104:
- Item hoe men sal handelen mette F
Page 105 and 106:
[12-8-1621] Den 12. augusti tot Ams
Page 107 and 108:
sulcx onbillick te wesen. D’wijle
Page 109 and 110:
Den commys Gisels proponeerden twee
Page 111 and 112:
Peter van de Werve, een soon van de
Page 113 and 114:
Ende hebbe alsoo successorem gecreg
Page 115 and 116:
Den admirael Verhagen leyde het ver
Page 117 and 118:
opgerechte ooren te rijsen om te ve
Page 119 and 120:
5. Presenteren hiervan naerder bewi
Page 121 and 122:
In fine octobris 1622 fui Amsteroda
Page 123 and 124:
libellum, postquam frustra iustitia
Page 125 and 126:
11. Een bewinthebber die, in’t ov
Page 127 and 128:
3 lb. bezar steenen, alias 3 stucks
Page 129 and 130:
Anno Christiano MDC XXI [00-00-1621
Page 131 and 132:
Ende alhoewel de hooch mog. heeren
Page 133 and 134:
nedersetten. ’t Welck niet met mi
Page 135 and 136:
Alsofte men de quaetdoenders niet e
Page 137 and 138:
De wint is tot noch contrarie, sulc
Page 139 and 140:
achtergebleven ende ontlopen. Dat o
Page 141 and 142:
In octobri. Eenige prisen becomen,
Page 143 and 144:
In’t beginsel van februario is to
Page 145 and 146:
espringende, also het te water impr
Page 147 and 148:
huyshouden. Ende sal andere ordre w
Page 149 and 150:
d’onderhoudinge van’t eerste oc
Page 151 and 152:
Ende weynich voorwart aen de noorts
Page 153 and 154:
Den XI. junii 1631. Gecomen in de g
Page 155 and 156:
een kiste sijde 24 ijsere stucken 4
Page 157 and 158:
De ordre is als voor, ende sijn ont
Page 159 and 160:
Op Sorysory sijn de helft vanouts m
Page 161 and 162:
Seyt noch, dat aldaer onder het vol
Page 163 and 164:
Namentlick, dat se haerselven ende
Page 165 and 166:
Alsoe de Ambonese kinderen tot Amer
Page 167 and 168:
Van den 15. novembris totten 15. ap
Page 169 and 170:
Het silver, verwacht uuyt Japan te
Page 171 and 172:
Dese mohumetanen in de benedenlande
Page 173 and 174:
So mijn God de Heere spaert met ges
Page 175 and 176:
Gescreven uuyt Goa, in’t jaer ons
Page 177 and 178:
Eodem tendebat Wassenburgii filius,
Page 179 and 180:
leert hadden, in Engelant, Vrancrij
Page 181 and 182:
3.000 lb. indigo s. Gille 8.464 lb.
Page 183 and 184:
431 sockels foli 235 picol Japons c
Page 185 and 186:
In novembri 1625. III schepen gelop
Page 187 and 188:
[01-1-1633] In’t begin van 1633.
Page 189:
Oost-Indiën is van ouden tijden de
show all

Aantekeningen van Arnoldus Buchelius over zijn ... - gahetNA

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?