Aantekeningen van Arnoldus Buchelius over zijn ... - gahetNA

daerinne gedaen, aengaende die predicanten die in Indiën uuyt dese landen, omme het woort
Goods aldaer te vercondigen, gesonden worden, dat het H.E. soude gelieven, in ’t verkiesen
derselver, te letten op haer goedt leven ende wandel, teneynde eenige verwachte vruchten
daeruuyt souden mogen voortcomen, ende men daertoe soude nemen godtvruchtige, nederige,
bequaeme ende geschicte mannen. Geen hooveerdige, halstarrige, glorieuse menschen, die
niet dan teveel daer gevonden worden.
Soo is’t nochtans, dat ick tsedert het overcomen van deselve brieven, geen ofte weynich
verhael daervan gehoort hebbe, hoewel na mijn oordel het een saecke is van de princepa lste,
daer de Compaignie grootelicx aen sij gelegen, heeft het derhalven mij niet onbequaem ofte
buyten redenen gedocht, d’wijle ick tijt overich hadde, in’t cort daervan te discoureren.
Want behalven het buyten alle dispute is, dat de consciëntie ende godtvruchticheyt de
Compaignie ten hoochsten verbonden hebben, hierop acht te slaen, dat de blinde ende
verdwaelde menschen van die landen, die onder de defentie ende toesicht van H.E. behoren,
mogen tot kennisse van de rechte waerheyt met bequame middelen gebracht werden, die oock
te sijnder tijt daervan rekenschap hebben te geven voor den alderhoochsten Godt, soo staet
noch politiquelicken te considereren, hoeveel H.E.
de voorseyde aenmerckinge is importerende. Het eynde ende but van H.E. Compaignie,
sonderling in vier deelen bestaende, als . in’t brengen van de verblinde menschen totte rechte
kennisse Godts,. deselve te vrijden ende te beschermen voor de tyrannie haerder vianden, .
te breecken ende benemen de middelen onse erffvianden, waermede sij ons souden connen
beschadigen, ende ten lesten . te mainteneren ende onderhouden de trafycque in de
voorseyde landen tot proufijte van veele ingesetenen deser landen, grootelicx redonderende
tot het gemeene beste. Waervan het eerste ende voornemelicxste is, de bekeringe der
volckeren aldaer tot het rechte christengelove, daervan ick hierbij politice voorgenomen
hebbe een weynich te verhalen.
Ende mogen distinctelicke in desen geconsidereert werden de eerlickheyt, de nootwendicheyt,
de proufitelickheyt ende de doenlickheyt van deselve saecke. De eerlickheyt bestaet daerinne,
dat het voor alle de werelt prijselicken ende hooch te loven is, datter geen moyten, arbeyt
noch middelen gespaert en werden, omme de menschen die soo verre van den viant van alle
goet verleyt sijn, dat se ten deele in plaetse van den Schepper aller dingen te loven ende aen te
bidden, den verderver alles goets erkennen ende, in de plaetse van haeren Godt, scandelicken
eeren.
Die van ouden tijden soo grouwelicken van dien verblint waren, ende door haet ende nijt
tegens haere nabueren soo verre gebracht, dat sij meenden haere vraeckgiericheyt
nimmermeer voldaen te hebben aleer sij, die haere vianden genaempt waren, doch menschen
ende creaturen Godts als sijluyden verschuert ende opgegeten hadden. Welcke soodanige bij
den Griecken andropophagoi, dat is menscheneeters mit recht geseyt worden, opten rechten
wech te brengen.
De nootwendicheyt geeft te kennen, dat nadien alleen twee wegen sijn, omme eenige natiën
ofte volckeren te houden in devoir ende onderdanicheyt, alse de benevolentie ende goede
gunste derselver tot haere oversten ende regierders, ende de vrese van dwang. Waervan den
eersten de seeckerste is. Omme dan denselfde te vercrijgen en is geen
naerder middel, als sulcke menschen te brengen tot de kennisse van haren staet, door de ware
relligie haer die inplantende, ende daermede de christelicke liefde.
40