Aantekeningen van Arnoldus Buchelius over zijn ... - gahetNA

5. Presenteren hiervan naerder bewijs te doen. Soo wanneer de bewinthebberen dit sullen
hebben beantwoort, urgeren tot de 10 ende 20-jaerige reeckeninge, die wel can geschieden,
immers ten naestenbij, sonder te Compaignie te breecken, dat de bewinthebberen sustineren.
Dat de bewinthebberen weygeren tot haer jaerlicxe rekeninge een agent van de participanten
te admitteren. Dat se den staat van de Compaignie d’een tijt groot maecken, om de
participanten tot dier incopen te bewegen, d’ander tijt cleen, om haer verveert te maecken, etc.
Ruïnerende alsoo de participanten, ende alles eyndelick aan haer als absolute heeren van
Oost-Indiën treckende.
De bewinthebbers hebben oock het punct van de uuytdelinge, volgens het octroy, niet
geobserveert, vermeldende soo wanneer vijf ten hondert in voorraet is, dat men’t uuytdelen
sal. Dit is noit onderhouden, maer altijt uuytgestelt totdat sij 37½, 40, 50, 60 ten hondert
waren, die sijselfs dickwils daernaer in gelt cregen, etc. Jae, eenige hadden der desen
winsttreck op, dat sij uuytdeelden als’t haer geliefden, om d’actiën te doen rijsen. Ende
dreychden de participanten in ses jaeren geen afgiften uuyt te geven, om d’actiën te doen
affslaen. Dus sneet haer mes ten beyden sijden, etc.
Dit is den nieuwen wech tot rijckdommen, bij onse heeren bewinthebbers van Oost-Indiën
gevonden. Vam de scade die de Compaignie geleden heeft, door het aennemen van veele
onbequame commisen ende beveelhebberen, alsoeck lichte schippers
(schippers) 110 ende stierluden, capiteyns ende officieren, uuyt deselve stoffe van yder het
slimste, etc. Want soo daer yvers eenich bancqueroutier was, die ’t sijne vermallecomanschapt
hadde (in’t privé), 111 ende daer sij aen ten achteren quamen, die hebben sij credit in de
Compaignie doen hebben, om haer achterstel te becomen. Of tot commisen met groote gagiën
gevordert, mits haere betalingen uuyt d’selve gagiën bedingende, vooruuyt te trecken. Of
eenich gedebaucheerde kennis, maachschap of soon van de bewinthebber was, die door de
menichte der peerden daer uuyt gehippelt ende getrippelt waer, daer men noch hoger noch
leger wal met wiste te beseylen, en beter een ander huys tot Amsterdam bewaert hadden.
Soo heeft men dan anders geen voorlant, hebbende uuyt sulcke verdorven houtjens commisen
oft bevelhebbers op Oost-Indiën gemaackt. Waardoor veel vrome ende brave jongmans
afgeschrict sijn geworden, haer te laten gebruycken, vresende daerdoor infaem te worden.
Want Oost-Indiën bij eenyder nu voor een eerlick tuchthuus gerekent wort. Si hebben fiscalen
gemaect, die noyt studiën ofte rechten gesien en hadden, etc. Si achten’t maar voor proufijt,
veel lichten voor cleen gelt te lichten, sonder acht te nemen op het spreeckwoort ‘Vuyle
eyeren, rotte peeren en boeven overhoop, hoe meer voor u gelt, hoe quaeder coop.’ Ende soo
de bewinthebbers de goede diensten wel beloont hadden, eenige souden haer in dienste van
andere landen, tot groot nadeel des vaderlant, niet begeven hebben, etc.
Stellen voort, dat het veranderen alle 2 jaeren van het derde part der bewinthebberen
oorbaerlick soude sijn. Dat de Compaignie den bewinthebberen credit geeft, ende niet contra,
want niet die linnen packen maer de fluwele tot Amsterdam credyt hebben. De nieu rijcke
bewinthebbers schelden de dolerende participanten voor een deel calissen, hoewel men
lichtelicken een muylesel soude vynden, die haer rechtveerdige ducaten dragen soude, ende
banqueroutiers, alsoff er onder de bewinthebbers noyt ymant gefailleert
110 Abus. herhaald.
111 In de marge.
119