Download Dagboek - De negentiende eeuw

geëxtalteerde denkbeelden van vrijheid of losbandigheid, met navolgingszucht van hetgeen de
Duitsche neologen in hun verderfelijke werken predikten, vervuld: daardoor zijn hun harten niet
voor het schoone en goede, voor het ware en bevallige, voor de καλοκαγαθιαν der ouden,
maar voor het schoonschijnende, het woeste, het harde, het doldriftige het vrijheidsgekraai der
nieuwe moralisten geopend. De groote les des dichters is vergeten:
Didicisse fideliter artes
Emollit mores, nec finit esse feros.
Hierbij voeg ik dat de jongelieden aan deze Hoogeschool meer afgezonderd zijn dan in andere
van hetgeen men goed gezelschap noemt: dat zij in eene provincie, waar koophandel en
landbouw alles is, ook aan de plaats welke de zetel der bevallige kunsten en wetenschappen zijn
moest, geen gelegenheid vinden om die te beoefenen: dat hun omgang zich onder elkanderen of
met lomp boerevolk bepaalt, en dat zij zelden of nooit in de gelegenheid zijn in meer beschaafde
gewesten eene meer edele, meer gelukkige wijze van leven en oordeelen te kunnen verkrijgen.
Twee staaltjens mag ik van het bijgebrachte aanhalen: het eene is de ongemanierde, gemeene en
wanvoeglijke titel welke De Hoogleeraar Lulofs aan een maandwerk gaf, te weten dien van het
verlichtingskwispedoor: het tweede is dat even als men aan de andere academies een
schermschool heeft, de studenten te Groningen in de lage kunst van snijden onderwezen worden,
en er roem op dragen, met gemeene boeren te vechten en hen in 't aangezicht te kerven. -
De zeden van die onder de inwooners welke zich op den koophandel toeleggen, welke
nering doen of ambachten uitoefenen zijn over 't algemeen min bedorven dan bij de Friezen. Hun
omgang is zelfs niet verwerpelijk: zij zijn gedienstig en bescheiden, zuinig en naarstig; doch bij
deze koopmansdeugden heeft de zoo lang met voordeel uitgeoefende en thands gestreng
verboden' smokkelhanden hun die eerlijkheid, dien openhartigheid, die trouw ontnomen, die den
waren handelaar moet kenschetsen. - Op het land vooral heeft men gelegenheid de aanmerkelijke
verandering in zeden en geaardheid te beschouwen. Bij de plotselinge vermeerdering van zijn'
rijkdom, heeft de landman vergeten dat hem, wilde hij blijven die hij was, de weelde van den
stedeling niet voegde: dat niet alle jaren hem even voordeelig zijn konden, en dat niets
onbestendiger was dan zijne fortuin. Hij liet groote schuren en wooningen bouven, bracht er alde
meubelen in welke hij de uitgezochtste verfijning verkiest, liet al wat hij gebruikte, lepels,
vorken, kannen en kommnen van goud maken, vergat dat hij ook eenmaal knecht geweest was,
en at niet langer met zijne dienstboden: zond zijne kinderen op een' Franschkostschool, werd
hoovaardig en trotsch ook jegens de eersten van het land, verzuimde zijn werk, en ziet nu, bij de
daling der granen, te laat zijne dwaasheid in. Wat helpt hem nu zijn paleis, daar kisten en kassen
ledig geraken? wat de schitterende opvoeding zijner kinderen, die hun werk en stand vergaten en
hem in zijn' arbeid niet kunnen bijstaan? wat zijn hoogmoed, nu de hoogeren hem niet helpen
willen, en hij zijne minderen niet betalen kan? Hij wordt door tegenspoed wanhoopig, want hij
heeft vergeten geduldig te lijden, en vervloekt het onzalig uur waarin hij de gedachte koesterde,
dat zijn welvaart en rijkdom geen einde konde hebben. -
EINDE VAN HET EERSTE DEEL