Download Dagboek - De negentiende eeuw

Negende Hoofdstuk
Veenkolonieën van de Pekel A. Feiko Klock 128 - het Stadskanaal; De Wildervank 129 -
Veendam 130 Zuidbroek, Sapmeer het Hooge Zand - 131 - Hooge School van Groningen 133 -
Zeden der kooplieden en landbewooners 134
Vrijdag 27 Juny
Met heerlijk weder verlieten wij Winschoten toen de klok vijf ure sloeg, en wandelden langs
eene bekoorlijke, eenigzins heuvelachtige landsdouw door korenvelden en bosschaadjen vol
eglantiers en wilde roozen bij de twee uren voort, tot dat wij aan den naakten veengrond, en zoo
aan de oude Pekel A. kwamen, waar alom de welvaart ons tegenlachte. De Pekel is een lange
streek van ongeveer drie uren gaans en is in Oude en Nieuwe onderscheiden. Deze laatste is
uitgestrekter en heeft nog veel ongegraven veen; de oude in dichter bebouwd, en de grond
genoegzaam ontgonnen. Beide plaatsen te samen bevatten een getal van bijna 7000 zielen. De
menigte aan beide zijden van de hoofdvaart gebouwde huizen, de houtzaag- pel- en oliemolens,
de scheepstimmerwerven, de koophandel, scheepvaart en neering getuigen van den bloei deze
colonie. In 1819 gingen er nog 2000 schepen door het onderste verlaat. Thands echter vermindert
de scheepsbouw, 't geen goede redenen heeft; want in de tijd van koning Lodewijk werd, en dat
wel voornamelijk op zijn bevel, te Delfzijl en aan de gansche Z. Oost zijde van Groningen
onnoemelijk veel binnengesmokkeld, zoodat er aan de Pekel toen jaarlijks veertig schepen
gebouwd werden welke tot toe- en invoer dienden. - Dit doet elk in die landen nog met genoegen
van dien tijd spreken.
In 1599 was alles nog ruwe veen toen zekere Feiko Klock en andere Friezen de plaats
begonnen te vergraven In 1635 eigende zich Groningen dezelve voor f 50,000 toe. Als eigenares
ontfangt die stad van elk huis en elke stee vasten grondpacht en een vierde van de turf. - Thands
zijn te dier plaatse twee hervormde, eene Roomsche, en eene Luthersche kerk en eene Synagoog,
want de Joden zijn hier in groot getal, evenals overal waar iets te verdienen is. In de vier
schoolen worden bij de duizend kinderen onderwezen, doch ook hier scheen mij de
hedendaagsche manier van onderwijs nadeeligen invloed gehad te hebben. Het zoontje uit de
herberg waar wij koffi dronken, beantwoordde de vragen zijner ouders op een' verwaanden,
pedanten en impertinenten toon, voerde eeuwig het hoogste woord en overschreeuwde ook zijne
grootouders: in de hoek der kamer zag ik zijne schoolboeken. Onder de voorbeelden welke hij
naschreef behelsden bijna allen uittreksels der vaderlandsche geschiedenis, der natuurkunde enz
of wel zotte spreuken betrekkelijk de waarde van den mensch enz. De boekjens waren alle
zedekundig of geleerd - ik had genoeg. -
Na drie uren gaans trokken wij anderhalf uur door woeste heide, waar het veen nog
opsnee stond als men zegt, en kwamen aan het Stadskanaal langs de scheiding van Drenthe
loopende: hetzelve rechts omlangs gaande, kwamen wij tusschen lage popels door na een uur
gaans aan het begin der Wildervank. Deze buurt is weder een uur lang en even dicht als de Pekel
bebouwd. - Hier traden wij eene herberg in waar men ons bij een heet vuur in een klein,
opgepropt vertrekje bracht. Dadelijk verlangde Van Hogendorp een ander vertrek, en kreeg het,
niettegenstaande een lastige mof, die hier koopmanschappen uitstalde, ons wilde overtuigen dat
wij er verkeerd aan deden ons, bezweet zijnde in een koel vertrek te begeven. Na koffi
gedronken te hebben, vertrokken wij te één ure, waarop ons de kastelein met verwondering
zeide: 'heden, ik had gedacht dat je eerst een kopje thee zoudt drinken voor je heengingt.'
Veendam, dat een vervolg van de Wildervank is en met hetzelve 6400 zielen bevat, is nog dichter