BEHEER SLANGBOS GOEDKOOP EN ... - Landbou.com

BEHEER SLANGBOS GOEDKOOP EN DOELTREFFEND MET GEWONE
VEESOUT
Dit is algemeen bekend dat Seriphium plumosum (slangbos, bankrotbos, vaalbos of Khoikooigoed
in die Kaap) ‘n groot probleem in verskeie distrikte van die Oos-Kaap, Vrystaat,
Mpumalanga, Noordwes en Gauteng is. Produktiewe grasvelde word deur hierdie uiters swak
benutbare plant van lae kwaliteit, verdring. Daar bestaan ongelukkig ‘n traagheid met die
bestryding daarvan. ‘n Bydraende faktor is die wyd uiteenlopende menings rondom die
beheer en bestryding van die plant. Dit is onmoontlik om ‘n enkele metode van
slangbosbeheer uit te lig omdat verskeie faktore ‘n invloed op die praktiese uitvoerbaarheid in
verskillende distrikte het, soos byvoorbeeld topografie, toeganklikheid en begaanbaarheid van
die terrein. Die effektiwiteit van slangbosbeheer word weer bepaal deur faktore soos tyd van
jaar, klei-inhoud van die grond en digtheid of stand van die bosse. Die beheermaatreëls
waarop die keuse sou val moet wel ekonomies, finansieel en ekologies regverdigbaar wees.
Bestaande beheermaatreëls
Oor meganiese beheer (uitkap-aksie), wat arbeidsintensief is, bestaan daar baie menings en
toon dit ook nie blywende sukses nie. Indien die plant nie onder die grond afgesteek word
nie, loop dit beslis weer uit. ‘n Opvolg- of nasorgbehandeling is ook nodig om die saailinge
wat wel opkom nadat die moederplant verwyder is, te bekamp. Alhoewel baie saad met die
uitkapproses versprei word, moet die uitgekapte bosse ook verwyder en verbrand word
anders kan die probleem net vererger. Die saad kan vir so lank as 5 tot 6 maande aan die
bos bly sit voordat dit afval. Daar bestaan nog nie wetenskaplik-gegronde brand
beheermaatreëls nie en dus kan die verkeerde tyd van brand ook die probleem vererger.
Slangbos kan chemies (korrelformulasie of suspensie) baie suksesvol beheer word met
middels wat selfs ‘n nawerking van ‘n paar jaar het om saailinge wat later mag opkom ook te
beheer. Hierdie is natuurlik ‘n duur proses wat daarom reg aangepak moet word. Dit is baie
belangrik om eers te konsentreer op dele met yl of matige besmetting, om sodoende verdere
verspreiding te voorkom en later kan die digter stande behandel word. Ongelukkig is geen
biologiese beheermaatreëls vir die bekamping van slangbos tans bekend nie.
Bogenoemde bestaande beheermaatreëls is baie duur, onbeproef en het nog nie al die toetse
van die tyd deurstaan nie, daarom is na ‘n goedkoop maar doeltreffende beheermaatreël
gesoek. Verskeie bemestingskomponente is teen verskillende konsentrasies op ‘n redelike
digte slangbosstand (gemiddeld 1424 plante per hektaar) deur die Universiteit van die
Vrystaat nagevors. Die plaas Eden tussen Thaba Nchu en Tweespruit, waar die navorsing
uitgevoer is, behoort aan mnr Philip Henning.
Nuwe ondersoek
Die bemestingsbehandelings het ingesluit stikstof (KAN-28%N), fosfaat (superfosfaat),
landboukalk en veesout. Die hoeveelhede wat van elke bemestingstof toegedien is, word in
Tabel 1 opgesom, asook die grootte bosse wat behandel is. Die verskillende stikstof (N) en
fosfaat (P) bemestings is afsonderlik, maar ook in kombinasie met mekaar toegedien, terwyl
die sout (NaCI) en kalk slegs afsonderlik toegedien is. Die bemestingskonsentrasies is
uitgewerk vir ‘n toedieningsoppervlakte van 0.5 x 0.5 m rondom ‘n slangbos. Die bosse
groter as 500 mm hoog en deursnee van 300 mm se toediening het geskied soos hierbo
bespreek, terwyl die kleiner bosse se toediening plaasgevind het oor 0.2 x 0.2 mm rondom
die bos. Die rede hiervoor is dat hoe groter ‘n bos is hoe wyer is sy wortels verspreid en hoe
verder van die stam moet die bemesting geplaas word vir effektiewe opname. Die bemesting
is met die hand bo-op die grond toegedien.
1

Daar is besluit op N-bemesting omdat slangbos gewoonlik eerste ou lande (marginale gronde
wat van kontantgewasverbouing onttrek is) indring waar die plantvoedingstofstatus
(organiese materiaal-inhoud naamlik N en C) in die grond laag is en sodoende is hoë
grondvrugbaarheid vermy. Die afwesigheid van slangbos in die vleie kan toegeskryf word
aan die hoër vrugbaarheid van die grond waar die plantvoedingstowwe oor jare afgewas of
gespoel het na die laagliggender vleigedeeltes, asook die hoër organiese materiaal van die
vleie. Die natter vleigedeeltes se grond gaan gewoonlik gepaard met ‘n hoër verbrakking
(Na-inhoud) as die hoërliggende gebiede. Verbrakking gaan gepaard met grond wat maklik
kan swel en versuiptoestande in die hand werk. Die moontlike gevoeligheid van slangbos vir
hierdie hoër Na-vlakke in die vleie het aanleiding gegee tot die besluit om gewone veesout,
wat op die kooptoe nog goedkoop ook is, as beheermaatreël van slangbos uit te toets. Die
besluit op kalk het gespruit uit die feit dat slangbos hoofsaaklik op suurdergronde voorkom
en daardeur die grond pH te verhoog.
Daar is ook van ‘n onkruiddoder wat in suspensie tot die grond toegedien is en deur die
plante se wortels opgeneem moet word, gebruik gemaak. Die middel is bekend as Molopo,
met die aktiewe bestanddeel Tebuthiuron wat per hand so na as moontlik aan die bos se
stam op die grond toegedien word. Die toedieningskonsentrasies het ingesluit 0.5; 1;2 en 4
ml per bos.
Die bemestingsbehandelings teen verskillende konsentrasies (Tabel 1) is op die volgende
bosgroottes toegedien, naamlik 600, 500, 400, 300 en 200 mm hoogte met onderskeidelik ‘n
gemiddelde deursnee van 500, 300, 100 en 50 mm. Daar is van 20 bosse per behandeling
gebruik gemaak om die impak van die verskillende bemestingskombinasies op die oorlewing
of afsterwing van die slangbosse te evalueer. Beesoorplaatjies wat met “cable ties” aan die
bosse vasgemaak is, is gebruik om die geselekteerde bosse te identifiseer. Die behandelings
is in Oktober 2008 toegedien waarna ‘n reënbui van 30 mm die volgende dag voorgekom het.
Die impak wat die verskillende bemestingskonsentrasies op verskillende grootte bosse gehad
het, word in Tabel 2 voorgestel. Die kostes verbonde aan die verskillende toedienings soos
aangetoon in Tabel 1, is verkry teen R269.44 vir ‘n 50 kg sak KAN en teen R41.74 vir ‘n 50 kg
sak veesout.
‘n Vars benadering tot die beheer van slangbos met veesout
Geen slangbosplante het by die toediening van landboukalk of superfosfaat gevrek of tekens
van afsterwing getoon nie. Die feit dat hierdie bemestingstowwe baie stadig en moeilik deur
die grond loog, mag miskien bydra tot ‘n swak opname deur die plante. Sou dit in die grond
ingewerk word, mag die reaksie dalk anders daar uitsien, maar dit is ongelukkig nie prakties
moontlik nie en ook tydrowend.
Die verrassende element was die besonder goeie reaksie wat beide stikstof en veesout tot die
afsterwing van die slangbosplante veroorsaak het (Tabel 2). Hoe kleiner die bosse, hoe meer
gevoelig was dit vir beide N- en soutbemesting. So byvoorbeeld het ‘n totale afsterwing van
die bosse kleiner as 200 mm by al die N-bemestingkonsentrasies voorgekom. Hierdie totale
afsterwing het reeds twee weke na toediening plaasgevind. Dit blyk dat ‘n minimum Nbemestingskonsentrasie
van 30, 60 en 120 kg ha -1 verantwoordelik was vir ‘n 100%
afsterwing van onderskeidelik bosse met ‘n hoogte van 200, 300 en 400 mm. Die groter
bosse (groter as 400 mm) het eers 100 % vrektes getoon met toediennings van so hoog as 1
000 en 2 000 kg N per hektaar. Die koste hieraan verbonde neem natuurlik aansienlik toe
soos wat die bemestingskonsentrasie toeneem van 2 tot 96 sent per bos. Alhoewel ‘n groot
uitgegroeide slangbos met ‘n hoë N-konsentrasie bemesting totaal kan vrek, gaan dit dus ook
noodwendig met hoë koste gepaard. Die ekonomies regverdigbaarheid hiervan word
bevraagteken sodat N-bemesting moontlik net vir die bestryding van die kleiner bosse
aangewend kan word. Die bemeste bosse wat nie weens die stikstoftoedienings gevrek het
nie, het ook nie ooglopend geiler gegroei nie. Die kombinasie van N- en P-bemesting het
2

presies dieselfde resultaat gelewer as dié wat slegs stikstof ontvang het, wat weereens die
oneffektiwiteit van slegs fosfaatbemesting bevestig.
Die soutbemesting het tot ‘n 100% vrekte van die 400 mm hoogte bosse en kleiner gelei teen
‘n bemesting van slegs 100 kg veesout per ha toegedien, wat slegs ‘n koste van 0.2 sent
bedra (Tabel 2). Daar is na hierdie toedienings ondersoek ingestel na die moontlike
verbrakking van die grond, maar geen ernstige aanduiding daarvan is gevind wat tot ‘n
bekommernis kan lei nie. Die besondere lae koste van hierdie veesouttoediening is beslis ‘n
moontlikheid om te oorweeg vir die bestryding van kleiner slangbosplante. Alhoewel sout
ook goedkoop en suksesvol aangewend kan word om groot volgroeide bosse (groter as 400
mm hoog) te bekamp, gaan dit gepaard met ‘n hoër toedieningsvolume wat ongelukkig
aanleiding mag gee tot die verbrakking van die grond. Die koste verbonde aan die dood van
die bosse groter as 400 mm hoogte is ook hoog naamlik 8 sent vir ‘n 600 mm hoë bos wat
amper net soveel kos as die gebruik van Molopo. Laasgenoemde middel het ook geen
verbrakkingsprobleme nie. Die kleiner bosse wat die souttoediening ontvang het, was na 2
weke reeds spierwit en vrek, terwyl die groter bosse selfs na ‘n paar maande eers tekens van
afsterwing kan toon. Die sout moet dus eers kans kry om dieper die grond in te loog om
effektief deur die wortels opgeneem te word. Die voordeel wat ‘n souttoediening inhou is dat
daar baie vinnig waargeneem kan word of die konsentrasie toegedien dalk te laag was vir
veral die klein bosse en dit dus aangepas kan word voordat die groeiseisoen verby is. Daar
kan ook met groot sekerheid gesê word dat saailinge nie sal opkom waar die sout toegedien
is nie en beskik sout dus ook oor ‘n nawerkingseffek van moontlik ‘n paar jaar. Die sout kan
of in korrelformulasie of in suspensie per hand toegedien word. Sout los baie maklik in water
op en kan dus in opgeloste vorm met byvoorbeeld ‘n doseerspuit per bos toegedien word.
Die aanwysings om na vloeibare vorm om te skakel word volledig in Tabel 2 uiteengesit.
Slangbosse groter as 400 mm hoog en 200 mm deursnee se wortels toon ‘n geweldige
toename in verspreiding soveel so dat dit moeilik raak om dit vinnig met ‘n graaf uit te steek.
Kleiner as 400 mm hoë bosse se wortelstelsels is nog nie goed ontwikkel nie en kan maklik
met ‘n graaf uitgesteek word of selfs met die hand uitgetrek word. Bogenoemde mag van die
belangrikste redes wees waarom die groter bosse eers met hoër konsentrasies van bemesting
(N en NaCI) vrek. Die wyd verspreide wortelstelsel bring mee dat die groot bosse steeds
oorleef en dus instaat is om voedingstowwe ver van die plant op te neem en daarom nie
beïnvloed word deur die hoë konsentrasie N en NaCI naby die stam nie.
Die moontlike verbrakkingsprobleem van die grond, weens die toediening van sout (NaCI) is
‘n aspek waaroor daar aanvanklik ‘n bekommernis was. Die resultate het die teendeel bewys
deurdat die toedienings van 100 tot 300 kg veesout per hektaar, wat al die bosse kleiner as
400 mm hoogte gedood het, geen betekenisvolle verbrakkingspeile getoon het nie. Die Navlakke
het binne die toelaatbare grense van verbrakking geval vir 100 tot 300 kg veesout per
hektaar. ‘n Toediening van sout hoër as 300 kg ha -1 verhoog wel die verbrakking van die
grond tot ‘n gevaarlike vlak wat oor die kort- en langtermyn nadelig vir die grond en ander
plante soos grasse kan wees. Daar word dus vanuit ‘n ekologiese oogpunt nie aanbeveel dat
toediennings van veesout hoër as 300 kg per hektaar moet geskied nie. In ‘n opvolgstudie
sal dit wel belangrik wees om die impak van verbrakking oor tyd te kwantifiseer, met ander
woorde of die verbrakking na byvoorbeeld ‘n enkel hoë reënbui opgehef kan word en of dit
dalk eers oor ‘n paar jaar se reënval verminder sal word. Hierdie bevinding sal meer lig werp
op of hoë souttoediennings wel oor die kort- of langtermyn die ekosisteem gaan beïnvloed.
Gelukkig geskied die laer toedienings oor ‘n baie klein oppervlakte rondom ‘n bos wat oor die
geheel gesien dalk nie so ernstig is as wat die resultate toon nie. Hierdie verbrakking behoort
moontlik vanself oor die langtermyn te verdwyn.
Kunsmatige verbrakking van grond ontstaan as meer soute deur middel van water en
bemesting in die grond ingebring word as wat deur loging en deur plante verwyder word.
Hoë konsentrasies Na in verhouding tot kalsium plus magnesium, gee aanleiding tot ‘n
oorheersende Natriumgrond, met ‘n ongunstige grondstruktuur. Aangesien die kalsium en
magnesium op die kleideeltjies deur natrium vervang word swel die grond gewoonlik toe
3

indien dit nat word en laat water stadig deur, met gevolglike versuiptoestande. Indien
verdere verbrakking bo in die grondprofiel ontstaan, sal die grond dieper in die profiel droog
bly. ‘n Harde kors word gevorm wat ontkieming benadeel en wortelgroei kan hierdeur
vertraag word.
‘n Langtermyn praktyk mag dalk wees om die lekbakke te plaas op digte slangbosstande en
van tyd tot tyd te skuif na ander digte stande in ‘n kamp. Deur middel van die uriene en
misuitskeidings mag die Na-vlakke van die grond oor tyd geleidelik verhoog en ongunstig
raak vir S. plumosum oorlewing. Hierdie is ‘n baie langtermyn oormerk, maar iets om in
gedagte te hou vir die toekomstige bekamping van S. plumosum.
Chemiese beheer
Die chemiese onkruiddoder (Molopo) was baie suksesvol met grondtoediening by die groot en
klein bosse waar 4 ml per bos toegedien is teen ‘n koste van 12c per bos. Die middelslag
bosse kleiner as 400 mm hoogte kan met slegs 2 ml per bos suksesvol behandel word.
Alhoewel hierdie chemiese middel duur is, is dit baie effektief en afsterwings is reeds 2 weke
na toediening opgemerk. Die nawerking van ongeveer 3 jaar het die voordeel dat nuwe
saailinge nie sal opkom waar die onkruiddoder toegedien was nie. Dit is ook belangrik om die
middel toe te dien indien die plante in die aktiewe groeifase is (September tot April) sodat dit
effektief deur die wortels opgeneem kan word. Daar moet in gedagte gehou word dat indien
daar in die gebied waar die middel toegedien is ‘n brand ontstaan, die middel totaal sy
effektiwiteit verloor en was al die moeite en koste dus tevergeefs.
Gevolgtrekking en aanbevelings
‘n Algemene gevolgtrekking wat vanuit die studie gemaak kan word, is dat die slangbosse
met ‘n 400 mm hoogte en kleiner suksesvol en goedkoop met ‘n veesouttoediening van 100
kg ha -1 behandel kan word sonder noemenswaardige impak op die grond. ‘n Baie goeie
maatstaf om te bepaal of die bos wel klein of te groot is vir suksesvolle bekamping sonder
enige verbrakkingsprobleem, is om te toets of dit met die hand uitgetrek kan word. Sou dit
die geval wees is dit die ideale grootte bos om met sout te bekamp. Die groter bosse kan
met Molopo of ‘n ander chemiese onkruiddoder behandel word wat noodwendig duurder as
die sout sal wees. Die gevaar wat verbrakking van die grond met hoë souttoedienings inhou
is ‘n aspek wat in gedagte gehou moet word.
Opvallend aan die begin van die groeiseisoen (September) was dat naas die groot bosse (600
en 500 mm hoogte), die veld gedomineer word deur kleiner bosse (kleiner as 300 mm
hoogte) wat die vorige seisoen se saailinge was. Die middelslag grootte bosse (400 mm
hoogte) het baie min in die veld voorgekom. Dit hou die voordeel in dat slegs vir die groot
en kleiner bosse getender moet word vir uitroeiing en daarom die aanbeveling soos hierbo
uiteengesit. ‘n Bosgrootte van + 400 mm hoog vorm dus die grens tussen bekamping met ‘n
chemiese middel of met sout.
Dit word nie aanbeveel om beide stikstof of veesout breedwerpig oor ‘n besmette oppervlakte
uit te strooi nie. Die effektiwiteit is baie beter indien dit gekonsentreer word slegs rondom
die stam van ‘n bos. Breedwerpige toediening sal nie net die konsentrasie rondom ‘n bos
verlaag nie, maar die hele oppervlakte betrokke mag verbrakking ondervind indien te veel
sout toegedien sou word. Navorsing het ook getoon dat stikstofbemesting breedwerpig oor
‘n gebied toegepas, die botaniese samestelling van die plantegroei (veral die grasse) binne
twee jaar totaal kan verander na ‘n swakker komponent. Soos reeds genoem kan die sout
ook in water opgelos word en dit dan met bv. ‘n doseerspuit per bos toegedien word.
Slangbos wat groot oppervlaktes ingedring het, kan ook met die korrelformulasie van Molopo
beheer word deur middel van lugtoediening. Die enigste voorwaarde wat gestel word vir
4

lugtoedienings is dat die besmette oppervlaktes meer as byvoorbeeld 200 hektaar moet
beslaan alvorens dit die moeite en koste werd raak. Die klei-inhoud van die grond sal die
konsentrasie Molopo wat toegedien moet word bepaal. As alternatief word die gebruik van ‘n
trekkergemonteerde balkspuit voorgestel om die suspensie Molopo toe te dien. Hierdie
metode van beheer maak dit vir grondeienaars wat kleiner, maar digte besmettings van
slangbos het moontlik om breedwerpige toedienings te kan uitvoer wat andersins net met
lugtoedienings moontlik sou wees. Daar bestaan ‘n afsnypunt waar die plantestand te dig
raak en waar lugtoediening of trekkerbespuitings goedkoper raak as enkelplant behandelings
per hand.
Samevatting
* Die bestryding van slangbos is ongelukkig nie ‘n eenmalige proses nie, omdat dit na ‘n paar
jaar weer sy verskyning kan maak. Hierdie aanvanklike beheeraksies moet nie in isolasie as
individuele bestrydingspogings gesien word nie, maar eerder in groepsverband gedoen word
om herinfestasie vanaf aangrensende areas te beperk.
* ‘n Geïntegreerde strategie, waar al die opsies gebruik word is miskien die weg wat
ingeslaan moet word met die bestryding van slangbos om dit ekonomies en ekologies
regverdigbaar te maak.
* Die toedienings moet reeds aan die begin van die reënvalseisoen (Oktober) ‘n aanvang
neem sodat dit in die grond ingewas kan word en deur die plant opgeneem kan word
wanneer dit aktief groei.
* Hierdie studie het ook meer lig gewerp op die onsekerheid en spekulasie wat bestaan
waarom slangbos meesal vleigedeeltes vermy. Dié slangbosvrektes met stikstof- en
souttoedienings is ‘n aanduiding waarom dit die vrugbaarder, kleieriger en brakker gronde
wat die vleigedeeltes kenmerk, vermy.
* Marginale grond wat van kontantgewasverbouing onttrek is, is van die aktiefste
indringingsgebiede. Dit kan toegeskryf word aan die laer vrugbaarheid (organiese materiaal)
van die grond wat ‘n gunstige habitat vir slangbos vorm.
*Hierdie souttoedienningsbenadering is ongelukkig nog nie wyd oor verskillende grondvorme
en klimaatstreke toegepas of uitgetoets nie en die slangbos mag dalk verskillend onder ander
omstandighede reageer. Sou iemand besluit om met verskillende
souttoedienningskonsentrasies te eksperimenteer, sal die terugvoer van die bevindinge
besonder waardeer word sodat aanpassings op die aanbevelings gemaak kan word.
5

Tabel 1 Uiteensetting van die verskillende bemestingsbehandelingskonsentrasies toegedien
op Seriphium plumosum (Slangbos). (Uitgewerk vir ‘n oppervlakte van 0.5 x 0.5 m
rondom ‘n bos). Maklike toedieningsafmetings word ook in hakies aangetoon.
Toedieningskonsentrasie (kg ha -1 )
Kalk Stikstof Sout Fosfaat
kg kalk g kalk per kg N ha
per ha bos
-1 g KAN per kg sout
bos ha -1
g sout per kg P ha
bos
-1 g
superfosfaat
per
bos
1000 25 30 2.7 100 2.5 5 1.2
(0.15 K)
(1 TL)
(1 TL)
(0.75 TL)
200 50 60 5.4 200 5
10 2.5
(0.25 K)
(2 TL)
(2 TL)
(1 TL)
500 125 120 10.7 300 7.5 15 3.75
(0.5 K)
(1 EL)
(1 EL)
(1.5 TL)
200 17.9 600 15
(2.4 EL)
(2 EL)
500 44.6 1000 25
(4 EL)
(4 EL)
1000 89.2 2000 50
(8 EL)
(8 EL)
2000 178.4 4000 100
(16 EL)
(16 EL)
K = Koppie
TL = Teelepel
EL = Eetlepel
(1 TL = 5 ml; 1 EL = 12.5 ml; 2.5 TL = 1 EL; 20 EL = 1 K = 250 ml)
6

Tabel 2 Afsterwing (%) van verskillende groottes slangbosplante wat met verskillende
middels toegedien is, asook die koste daaraan verbonde. (TL = Teelepel en EL =
Eetlepel)
Konsentrasie
(kg ha -1 )
Afmetings
KAN of
sout per
bos
Planthoogte (mm)
600 500 400 300 200
Stikstof
30 1 TL 0 0 50 75 100 2
60 2 TL 0 0 75 100 100 3
120 1 EL 0 25 100 100 100 6
200 1.5 EL 0 50 100 100 100 10
500 4 EL 0 75 100 100 100 24
1000 8 EL 50 100 100 100 100 48
2000 16 EL 100 100 100 100 100 96
Veesout
100 1 TL 0 0 100 100 100 0.2
200 2 TL 0 0 100 100 100 0.4
300 1 EL 0 0 100 100 100 0.6
600 2 EL 0 50 100 100 100 1
1000 4 EL 50 75 100 100 100 2
2000 8 EL 75 100 100 100 100 4
4000 16 EL 100 100 100 100 100 8
Molopo
(ml per bos)
0.5 0 0 90 100 100 1.5
1 60 70 90 100 100 3
2 80 100 100 100 100 6
4 100 100 100 100 100 12
(Vir eenvoudiger afmetings:
1 TL = 5 ml; 1 EL = 12.5 ml; 2,5 TL = 1 EL; 20 EL = 1 Koppie = 250 ml).
Geskryf deur: Prof. Hennie Snyman, Departement Vee-, Wild- en Weidingkunde
Universiteit van die Vrystaat. (Snymanha.sci@ufs.ac.za)
Hierdie artikel het verskyn in Ons Eie, April 2009.
15 Desember 2009
Koste
per bos
(sent)
7