die keuse van die regte entstof - Landbou.com

Die beheer van pasteurellose: die keuse van die regte entstof
Die beheer van herkouer asemhalingsiektes, deur pasteurellose veroorsaak, het sedert
die 1990’s meer effektief geword vanweë die verbeterde entstowwe wat vir beeste en
skape ontwikkel is.
Daar heers egter verwarring, omdat die kennis wat die verbeterde entstowwe
opgelewer het, meegebring het dat ‘n aantal taksonomiese (benamings) veranderings
in die hele Pasteurella groep aangebring moes word. Die taksonomiese veranderings
het hand aan hand met die ontdekking van toksienes (gifstowwe) en ander skadelike
faktore gegaan. Alle nuwe ontdekkings is op die toeligting van molekulêre verskille
en ooreenkomste van die Pasteurella bakterieë gebaseer.
Die eerste Pasteurella entstowwe was op serotipes gebaseer. Die mees algemene
serotipe wat siektes by beeste in Suid-Afrika veroorsaak, was Pasteurella haemolytica
serotipe 1, en veel minder siektegevalle deur serotipes 6 en 14. Dit was dus
aanvaarbaar om ‘n entstof te vervaardig wat serotipe 1 bevat het en te vertrou dat die
meeste ingeënte beeste daardeur beskerm sou wees.
Om skape te beskerm, was baie meer ingewikkeld. Amper al 17 erkende serotipes van
Pasteurella haemolytica veroorsaak siektes in skape, en die voorkoms wissel van jaar
tot jaar en van distrik tot distrik. Die maksimum voorkoms van enige enkel serotipe,
was 9%, wat ‘n baie klein beskermingskoers beteken indien ‘n enkel stam entstof
gebruik is. Serotipes wat algemeen onder skape in Suid-Afrika voorkom is 2, 5, 6, 9
en 15. Serotipes wat selde voorkom, is 3, 11 en 13. Die ander serotipes kom tussenin
voor.
Pasteurella multocida kom minder in beeste en skape voor as P. haemolytica en
siekte is gewoonlik as gevolg van tipe A in herkouers. Tipe D is ook teenwoordig,
maar kom baie minder algemeen voor. Van die twee tipes wat bloederige septisemie
(bloedvergiftiging) veroorsaak, is tipe E baie seldsaam en tipe B is nog nooit in Suid-
Afrika aangemeld nie, alhoewel dit in Namibië en Zimbabwe voorgekom het.
Eenvoudige toksoïed (geïnaktiveerde gifstof) entstowwe vir P. multocida beskerm
goed, aangesien daardie entstowwe op die kapsule van P. multocida gebaseer is.
Pasteurella multocida het gewoonlik ‘n prominente kapsule, maar die kapsule van
Mannheimia (Pasteurella) haemolytica is nie so goed ontwikkel nie.
Die enigste beskikbare entstof in Suid-Afrika wat P. multocida bevat, is die
Onderstepoort Biologiese Produkte Pasteurella entstof vir beeste (G 0478). Dit bevat
tipes A, D en E, sowel as Pasteurella haemolytica, nou bekend as Mannheimia
haemolytica, tipe A1.
Die aanvanklike P. haemolytica entstowwe, wat eenvoudige toksoïede was, het twee
beperkings gehad.
Die eerste beperking was dat hoe meer serotipes ingesluit is, hoe swakker die
beskerming teen al die stamme was. Die maksimum aantal stamme wat
ingesluit kon word, was vyf.
Die tweede beperking was a.g.v. die endotoksiese vlak van toksoïede
entstowwe, wat tot skokreaksies kon lei. Onder sulke omstandighede het
endotoksien teenstrydig aanleiding gegee tot die verergering van

longontsteking, in plaas daarvan om beskerming daarteen te verleen, sodra
diere in kontak met aansteeklike dosisse van Pasteurella gekom het.
Om hierdie probleme te bowe te kom, is die skadelike faktore van die Pasteurella
groep deur navorsers ondersoek. Een sodanige skadelike faktor is leukotoksien (‘n
gifstof wat deur Pasteurellakieme afgeskei word om witbloedselle te vernietig), wat
tot baie suksesvolle entstowwe vir beeste gelei het. Leukotoksien vernietig herkouers
se neutrofiele en in mindere mate ook ander witbloedselle. Neutrofiele word makliker
deur leukotoksien vernietig as die dier hoë kortisoonvlakke het, m.a.w. wanneer die
dier onder stres verkeer. Die leukotoksien gene is baie polimorfies (verskillende
vorms) en varieer in ‘n mosaïekagtige struktuur tussen die verskillende stamme van
die Pasteurella groep.
Die gebruik van molekulêre metodes het vasgestel dat die Pasteurella groep baie
meer uiteenlopend is as wat aanvanklik vermoed is en dat die lede van die groep nie
net een genus vorm nie. Pasteurella multocida is eerste beskryf en behou daarom die
naam Pasteurella. Meeste van die oorspronklike Pasteurella haemolytica stamme is
nou bekend as Mannheimia, wat verdeel is in M. haemolytica, M. granulomatis, M.
glucosida, M. ruminalis en M. varigena. Die ou metode van serotipering is steeds
geldig, maar moet op ‘n nuwe manier geïnterpreteer word. Mannheimia haemolytica
sluit 12 van die oorspronklike 17 serotipes in, M. glucosida stem met die ou tipe 11
ooreen, en die ander kon nie volgens die ou serotiperingskema in tipes verdeel word
nie. Hierdie Mannheimia stamme word almal met asemhalingsinfeksies geassosieer,
behalwe M. rumenalis, wat deel van die normale flora is. Van hierdie tipes is slegs M.
haemolytica ‘n algemene en ernstige patogeen (veroorsaak siekte) in beeste en skape
en stem ooreen met meeste van die ou Pasteurella haemolytica A serotipes. Die
stamme wat voorheen bekend was as P.haemolytica T stamme, staan nou bekend as
Bibersteinia trehalosi en hulle is patogenies in skape. Hulle sluit die ou serotipes 3, 4,
10 en 15 in. Die leukotoksiese mosaïek word in sommige van hierdie spesies
aangetref, veral in M. haemolytica, M. glucosida en B. trehalosi.
Studies het getoon dat die vroegste gashere van die Pasteurella haemolytica groep
skape was. Sommige het siektes veroorsaak en ander nie. Die mosaïek mengsel van al
die verskillende skadelike faktore en molekulêre merkers het in skape ontwikkel.
Slegs ‘n paar klone het uit die skaap deur die spesiegrens na beeste toe gedring. Dit is
die rede waarom daar so weinig serotipes by beeste in vergelyking met skape is en
ook waarom die leukotoksiene van die beesstamme baie meer homogeen (dieselfde)
as die leukotoksiene van die skaapstamme is. Entstowwe met ‘n leukotoksien basis,
wat meeste van die huidig beskikbare Pasteurella entstowwe vir beeste insluit,
beskerm beeste goed teen feitlik alle Mannheimia ( Pasteurella) haemolytica
infeksies. Leukotoksien entstowwe beskerm nie teen P. multocida infeksies nie.
Bovitect P (G3002), Bovitect PI (G3001), Bovitect III (G3211), Bovivax (G2744),
Leukopast (G2395), One Shot Ultra 7 (G2818) en Pastvac (G1511) is almal
leukotoksien entstowwe. Sommige van hierdie is enkel antigeen entstowwe en
sommige is gekombineer met ‘n verskeidenheid ander antigene.
Leukotoksien entstowwe word gewoonlik tweemaal toegedien, drie tot vier weke
uitmekaar. Maar aangesien die lede van die Pasteurella groep normaalweg in klein
getalle op die slymvliese van herkouers voorkom, het meeste diere al met hulle in

kontak gekom voordat die diere ingeënt word. ‘n Leukotoksien entstof dien dan as ‘n
skraagdosis en sal dan na slegs een toediening doeltreffend wees. Sommige
vervaardigers het voordeel uit hierdie feit getrek en hul entstof as doeltreffend na
slegs een toediening geregistreer.
Aangsien skape deur al 17 van die oorspronklike P. haemolytica serotipes aangetas
word en omdat hul stamme en serotipes baie meer verskeidenheid t.o.v. leukotoksien
vertoon, word hulle minder goed as beeste deur leukotoksien tipe entstowwe beskerm.
Serotipering dui nie aan of ‘n spesifieke stam, van skape geïsoleer, die skape sal
beskerm indien ‘n leukotoksien entstof gebruik word nie. Die leukotoksien entstowwe
is gebaseer op die M. haemolytica A1 stam leukotoksien in beeste, wat dieselfde mag
wees of mag verskil van die leukotoksienstam wat die skape besmet het.
Laasgenoemde verklaar die variasie in die doeltreffende beskerming van skape wat
met leukotoksien entstowwe ingeënt word. Slegs een entstof wat leukotoksien bevat
(One Shot Ultra) is, sover bekend, vir gebruik in skape geregistreer.
Bakterien (bakterieë wat geïnaktiveer is) gebaseerde entstowwe word by
Onderstepoort Biologiese Produkte vervaardig. Die entstof vir beeste is reeds hierbo
bespreek. Aangesien skape deur so baie stamme geaffekteer word en omdat die
maksimum getal stamme in ‘n bakterien entstof 5 is, produseer Onderstepoort 4
verskillende skaap entstowwe. Die eerste is Pasteurella vir skape en bokke (G0479)
en bevat die serotipes wat die meeste in Suid-Afrika voorkom, naamlik tipes 2, 5, 6, 9
en 15. Die eerste 4 serotipes behoort nou tot M. haemolytica en serotipe 15 word nou
as B. trehalosi geklassifiseer. Bykomend is daar twee ander entstowwe wat die
volgende mees algemene serotipes bevat, beskikbaar op spesiale versoek. Een bevat
serotipes 4, 8, 10, 12 en 14 en die ander entstof bevat serotipes 16 en 17. Die stam wat
die skape affekteer, moet daarom eers geïsoleer word en dan geserotipeer word ten
einde volle voordeel uit hierdie bakterien entstowwe te trek. Aangesien stamme in ‘n
bepaalde kudde of distrik van jaar tot jaar varieer, is dit ‘n voortdurende proses. Die
vierde Onderstepoort entstof is die een vir blou uier in skape (G0710). Dit bevat
serotipes 2, 7 en 9, asook twee stamme van Staphylococcus aureus. Die volle
spektrum van stamme wat skape affekteer, word dus gedek deur al die bakterien
entstowwe, maar die spesifieke serotipe moet bekend wees voordat ‘n aanbeveling
gemaak kan word en hierdie proses verg tyd.
Die ander entstowwe wat in Suid-Afrika beskikbaar is en herkouers teen pasteurellose
beskerm, is entstowwe gebaseer op yster regulerende proteïene (YRP), Multivax P
(G1517), Multivax P Plus (G3694) en buite membraan proteïene wat geassosieer is
met yster regulering, Triangle 4 (G2308). Bakterieë benodig yster om te
vermenigvuldig en patogeniese bakterieë beskik oor verskeie meganismes om te
verseker dat hulle voldoende yster vir hul behoeftes kry. Pasteurella en Mannheimia
bind oordraagbare ysterkomplekse deur yster gereguleerde buite membraan proteïene.
Indien Pasteurella, Mannheimia of Bibersteinia in ‘n medium wat baie min yster
bevat, gekweek word, produseer hulle yster regulerende buite membraan proteïene,
wat baie belangrik is vir die stimulering van beskermende teenliggame.
Hierdie yster-regulerende buite proteïene is ook verwant aan die serotipe Pasteurella.
Beter beskerming is aangetoon indien die yster-regulerende buite proteïene van ‘n
aantal verskillende stamme verkry word omdat ‘n mate van oorkruisbeskerming ook
tussen die onverwante stamme bestaan. Meer stamme as by ‘n bakterien entstof kan

ook by hierdie entstof ingesluit word, omdat die entstof gesuiwer kan word.
Suiwering verminder ook die endotoksienprobleem wat met bakterien entstowwe
geassosieer word.
Triangle 4 bevat M. haemolytica A1, die enigste tipe vir beeste in Suid-Afrika van
belang. Die entstof vir skape, Multivax-P bevat 9 serotipes, naamlik 1, 2, 4, 6, 7, 9,
10, 14 en 15. Hierdie entstof verleen ‘n breë beskerming aangesien dit die meeste van
die belangrike tipes in Suid-Afrika dek, asook ‘n mate van kruisbeskerming teen
ander serotipes verleen. Die hoeveelheid en tipe van kruisbeskerming kan nie presies
bepaal word nie, aangesien daar so ‘n mosaïek van skadelike faktore in skaapstamme
bestaan. Omdat so baie stamme skape in Suid-Afrika affekteer en hulle ook van jaar
tot jaar verskil, is hierdie breë basis ‘n besliste voordeel.
Die keuse van ‘n geskikte entstof word dus bepaal deur ‘n aantal faktore soos hierbo
uiteengesit. Die byvoeging van antigene, om teen ander siektes (soos bv. bloednier,
bloedpens, klem-in-die-kaak, sponssiekte) te beskerm, by sekere entstowwe is ‘n
besliste voordeel. Die verhoogde koste van hierdie meerwaardige entstowwe wat
minder arbeid en administrasie teweeg bring, moet opgeweeg word teen die prys van
goedkoper entstowwe wat minder breë beskerming bied en gevolglik meer arbeid en
produksieverliese tot gevolg mag hê.
Geskryf deur: Dr. Maryke Henton, Idexx Golden Vetpath, 011 803 3001/2/3.
Verwysings by die outeur verkrygbaar.