GASGANGREEN BY DIERE - Landbou.com
GASGANGREEN BY DIERE - Landbou.com
GASGANGREEN BY DIERE - Landbou.com
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kwaadaardige edeemof gasgangreen (sponssiekte, dikkopsponssiekte en<br />
kwaadaardige edeem)<br />
Vraag: Ek wil graag meer inligting hê oor die gasgangreensiektes (sponssiekte,<br />
dikkopsponssiekte en kwaadaardige edeem) BKasser@angloamerican.co.za<br />
KWAADAARDIGE EDEEM OF <strong>GASGANGREEN</strong> (SPONSSIEKTE,<br />
DIKKOP-SPONSSIEKTE EN KWAADAARDIGE EDEEM)<br />
Inleiding<br />
Kwaadaardige edeem (gasgangreen) veroorsaak elke jaar duisende vrektes onder<br />
vee in die hele Suid-Afrika want die bakterieë is wydverspreid in die grond aanwesig.<br />
Die siektetoestand word ook kwaadaardige edeem genoem. Dit is ‘n komplekse<br />
siektetoestand aangesien ten minste 3 verskillende bakterieë vir die siekte<br />
verantwoordelik mag wees. Die belangrikste oorsake van gasgangreen is<br />
sponssiekte, dikkop en kwaadaardige edeem en word onderskeidelik deur die<br />
bakterieë Clostridium chauvoei, C. novyi, C. sordellii en C. septicum veroorsaak. Al<br />
die bakterieë is gasvormend en vandaar die maklike verwarring van die<br />
siektetoestande. Beeste, skape, bokke, perde en varke kan gasgangreen kry. Meer<br />
as een van bogenoemde bakterieë kan gelyktydig verantwoordelik wees vir<br />
gasgangreen. Alhoewel die siektetoestande as aparte entiteite beskryf word, is dit<br />
nie noodwendig hoe die siekte in die natuur voorkom nie. Die siekte begin skielik en<br />
die meeste diere vrek gewoonlik. Hierdie siektes kan doeltreffend met enkele of<br />
kombinasie entstowwe beheer word. Daar is nog verskeie ander klostridiale<br />
bakterieë wat ‘n rol kan speel of geassosieer is met kwaadaardige<br />
edeem/gasgangreen by plaasdiere.<br />
SPONSSIEKTE<br />
Die bakterieë C. chauvoei wat sponssiekte by beeste veroorsaak, kan ook<br />
gasgangreen ná wondbesmetting by beeste, skape, bokke en soms perde en varke<br />
veroorsaak.<br />
Beskrywing van sponssiekte<br />
Sponssiekte is ‘n baie algemene siekte by beeste, maar skape word in ‘n mindere<br />
mate aangetas. Die siekte ontstaan skielik en is gewoonlik dodelik. Die C. chauvoei<br />
spore wat rustend in die bees se groter spiere lê (boud, dye en skouer) begin<br />
vermeerder en produseer gifstowwe en gas ná besering van die spiere en dit<br />
veroorsaak die vrektes. Sponssiekte kom meer algemeen voor by vinnig groeiende<br />
jong diere (9 maande tot 2 jaar) wat in ‘n goeie kondisie en op ‘n goeie voedingspeil<br />
is, maar ouer diere word ook soms aangetas.<br />
Hoe besmetting plaasvind<br />
Die C. chauvoei spore wat vir jare buite die liggaam kan oorleef, kom oral in die<br />
grond en besmette water voor. Spore word met kos of water deur die bek<br />
ingeneem. Besmetting vind veral plaas wanneer jong diere tande wissel. Diere<br />
word waarskynlik deur klein wonde in die bek besmet. Uitbreke van sponssiekte by<br />
beeste blyk seisoenaal te wees, veral na swaar reën gedurende die somer en herfs.
In sekere gebiede kom meer sponssiekte voor as elders en die grondsamestelling<br />
speel waarskynlik hierin ‘n rol. Sponssiekte is nie aansteeklik nie. Direkte<br />
besmetting van een dier na ‘n ander kom dus nie voor nie. Diere wat vrek van<br />
sponssiekte is die hoofbron van besmetting van die omgewing en die spore kan vir<br />
jare oorleef. Beeste, skape, bokke, perde en varke van alle ouderdomme kan lokale<br />
kwaadaardige edeem na C. chauvoei besmetting van wonde agv skeer, lam/kalwing,<br />
dip, kastrasie, operasies of van die pasgeborene se naelstring, opdoen.<br />
Siekte- en nadoodse tekens<br />
Die verloop van sponssiekte is gewoonlik baie vinnig (minder as 24 uur) en daarom<br />
word siektetekens selde gesien. Die liggaamstemperatuur styg, eetlus daal,<br />
grootpens bewegings neem af, styfheid en lamheid tree in. Swellings met ‘n<br />
sponsagtige gevoel, wat later koud en gevoelloos word, ontstaan onderhuids.<br />
Diere wat vrek, se karkas blaas gou op en ontbind vinnig. Bloederige skuimvloeistof<br />
sypel by die neus en anus uit. Aangetaste spiere bevat gas en is donkerrooi.<br />
DIKKOPSPONSSIEKTE<br />
Dikkop by beeste is minder bekend aan boere, maar van wesenlike ekonomiese<br />
belang. Die siekte dikkop is in Suid-Afrika meer bekend by skape as by beeste.<br />
Perde en skape vrek ook van dikkop. Dikkop kan doeltreffend deur inenting<br />
voorkom en beheer word.<br />
Inleiding<br />
Dikkop is meer bekend by jong ramme onder die ouderdom van 2 jaar. Die siekte<br />
kom minder voor by ouer ramme en ooie. Dikkop is minder bekend vir vrektes by<br />
beeste. Gedurende die afgelope paar jare het baie vrektes (melkbeeste en<br />
vleisbeeste) wat veroorsaak is deur dikkop by beeste in Suid-Afrika voorgekom.<br />
Dikkop word veroorsaak deur die bakterie Clostridium novyi tipe A.<br />
Waar C. novyi bakterieë voorkom<br />
Hierdie bakterieë kom wydverspreid in die natuur voor. Die bakterieë kom in die<br />
grond asook in die dermkanaal van diere voor. Grond wat baie organiese materiaal<br />
bevat of waarvan die pH alkalies is, is bevorderlik vir die oorlewing van die bakterieë.<br />
Draer diere (bv skape en beeste) versprei die bakterieë van plaas tot plaas deur<br />
hulle mis. Diere wat vrek aan dikkop en verrot, besmet só die omgewing met die<br />
bakterieë.<br />
Hoe diere besmet word<br />
Beeste en ander diere (bv skape, perde) doen die besmetting op deur die inname<br />
van spore van die bakterieë as hulle besmette gras of voer vreet. Spore van<br />
bakterieë word in die dier se bloedsirkulasie opgeneem en gaan lê in ‘n rustende<br />
(latente) vorm in organe. Indien weefselbeskadiging van dié organe plaasvind, groei<br />
die spore en produseer die spore hulle gifstowwe wat dan die siekte laat ontstaan.<br />
Besmetting van diere (bv skape) deur C. novyi kan ook deur wonde, die naelstring<br />
van lammers of die baarmoeder van ooie plaasvind. Heel waarskynlik speel<br />
wondbesmetting deur C. novyi ‘n rol in die ontstaan van dikkop by beeste.<br />
Siektetekens
Beeste word baie keer net dood aangetref omdat die siekte redelik akuut is. Die<br />
dooie beeste blaas baie gou op en nadoodse verrotting van die karkas vind baie<br />
vinnig plaas. Beeste vrek baie keer voordat spesifieke betekenisvolle tekens<br />
waargeneem kan word. Ouer en jonger beeste word aangetas. Sponssiekte tas<br />
gewoonlik jonger diere (bv 6 maande tot 3 jaar) aan en vrektes is akuut. In gevalle<br />
waar siektetekens agv dikkop by beeste waargeneem word, is die dier<br />
terneergedruk, vreet nie, die kop en nek is uitgestrek, die dier lê baie, haal vinnig en<br />
oppervlakkig asem, hartklop is swak, dier beweeg moeilik en raak agter in die trop<br />
as hulle aangejaag word. Die temperatuur is soms normaal of onder normaal.<br />
Perde mag baie gou vrek (24-72 uur) voor noemenswaardige tekens waargeneem<br />
kan word.<br />
Nadoodse letsels<br />
Nadoodse veranderinge tree baie gou in na vrekte en die karkas verrot baie gou.<br />
Die tipiese sponsagtige gevoel onder die vel by sekere dele van die liggaam, soos<br />
gevind word met sponssiekte, is meestal afwesig omdat vloeistof onder die vel<br />
aansamel. By beeste word weefselaantasting met bloedings en inflammasie veral<br />
gevind in die nekspiere en borskasorgane (veral die hart). By skape en perde kom<br />
hierdie tipe letsels ook voor. Baie ander letsels wat vir ‘n veearts se diagnose nuttig<br />
is, mag aanwesig wees.<br />
KWAADAARDIGE EDEEM<br />
Kwaadaardige edeem wat deur C. septicum en C. sordellii veroorsaak word, tas<br />
beeste, skape, bokke, varke en perde aan. Die bakterieë kom in grond, water en die<br />
ingewande van diere voor. Die kwaadaardige edeem ontstaan na wondbesmetting<br />
bv na operasies, skeerwonde, enting en na geboorte (baarmoedersponssiekte). Die<br />
siekte begin skielik met koors en bloedvergiftiging en baie kan vrek. Ander<br />
Clostridium kieme kan ook ‘n rol speel by kwaadaardige edeem. Die aangetaste deel<br />
van die liggaam swel, gasborrels vorm en ‘n lamheid kan ontstaan.<br />
Diagnose vir sponssiekte, dikkopsponssiekte en kwaadaardige edeem<br />
Die geskiedenis, siektetekens en die bevindings van ‘n nadoodse ondersoek moet in<br />
ag geneem word. Detail laboratoriumondersoeke op monsters van die dier wat<br />
gevrek het, moet gedoen word vir die bevestiging van die siekte. Die veearts sal<br />
druksmere van letsels neem om die bakterieë te identifiseer met<br />
immunofluoriserende kleurtegnieke.<br />
Voorkoming en beheer (sponssiekte, dikkopsponssiekte en kwaadaardige<br />
edeem)<br />
• Hierdie siektes wat die algemeenste by beeste en skape voorkom, kan net deur<br />
volgehoue jaarlikse inenting voorkom en beheer word, omdat die<br />
siekteveroorsakende bakterieë (spore) wydverspreid in die natuur voorkom.<br />
• Raadpleeg ‘n veearts aangaande die immuniseringsprogram en of daar net teen<br />
een of twee of al drie siektes geënt moet word. Enkele of kombinasie entstowwe<br />
is beskikbaar bv<br />
• Multiclos-entstof, G3392 vir gebruik in beeste en skape is ‘n dooie entstof.<br />
Immuniseer diere teen sponssiekte, gasgangreen, bloedpens, bloedderm,<br />
baarmoedersponssiekte, kwaadaardige edeem, bakteriese rooi uriene en<br />
bloednier
• Supavax, G2634 vir gebruik in beeste en skape is ‘n lewende plus dooie entstof<br />
vir immunisering teen miltsiekte, lamsiekte en sponssiekte.<br />
• Duovax, G2328 vir gebruik in beeste, skape en bokke is ‘n dooie entstof vir<br />
immunisering teen lamsiekte en sponssiekte.<br />
• Blanthrax-entstof, G1593 vir gebruik in beeste,skape en bokke is ‘n lewende plus<br />
dooie entstof vir immunisering teen miltsiekte en sponssiekte<br />
• Sponsvax-entstof, G2063 vir gebruik in beeste, skape en bokke is ‘n dooie entstof<br />
vir immunisering teen sponssiekte<br />
• Multivax-P-entstof, G1517 vir gebruik in skape is ‘n dooie entstof. Immuniseer<br />
diere teen bloednier, baarmoedersponssiekte, sponssiekte, klem-in-die-kaak<br />
(tetanus) en pasteurellose.<br />
• Multivax-P Plus-entstof, G3694 vir gebruik in skape is ‘n dooie entstof.<br />
Immuniseer diere teen bloednier, bloedpens, bloedderm,<br />
baarmoedersponssiekte, sponssiekte, klem-in-die-kaak, pasteurellose en siektes<br />
veroorsaak deur Clostridium novyi tipe B.<br />
• Ent kalwers die eerste keer teen sponssiekte op 6-9 maande ouderdom met ‘n<br />
skraagdosisenting 3 weke daarna en dan jaarliks totdat hulle 3 jaar oud is. Op<br />
erg sponsiekbesmette plase kan kalwers vanaf 3 maande ouderdom en alle ander<br />
beeste tot die ouderdom van 3 jaar elke 6 maande geënt word. Skape moet<br />
jaarliks 6-8 weke voor skeertyd teen sponssiekte geënt word. Die entstof moet<br />
onderhuids toegedien word.<br />
Siek diere kan met penisillien of ‘n tetrasiklien bv Engemycin (G2470),<br />
Reverin 100 (G2871), Reverin LA (G3442) behandel word. Die uitkoms<br />
(prognose) na behandeling is swak. Raadpleeg die veearts.<br />
KLOSTRIDIALE SIEKTES IN BEESTE<br />
Bakterie Engelse naam Afrikaanse naam<br />
C. chauvoei Blackquarter/ Blackleg<br />
Quarter evil<br />
Sponssiekte<br />
C. haemolyticum Bacterial red urine Bakteriese rooi uriene<br />
C. novyi tipe A Malignant oedema Dikkopsponssiekte<br />
C. novyi tipe B Black disease (nie RSA)<br />
C. perfringens tipe A Redgut Rooiderm<br />
C. perfringens tipe B Redgut Rooiderm<br />
C. perfringens tipe C Redgut Rooiderm<br />
C. perfringens tipe D Redgut Rooiderm<br />
C. septicum Gas gangrene Kwaadaardige edeem<br />
C. sordellii Gas gangrene Kwaadaardige edeem<br />
C. botulinum Botulism Lamsiekte<br />
C. tetani Tetanus/Lockjaw Klem-in-die-kaak
KLOSTRIDIALE SIEKTES IN SKAPE<br />
Bakterie Engelse naam Afrikaanse naam<br />
C.chauvoei Blackquarter Sponssiekte<br />
C.haemolyticum Bacterial red urine Bakteriese rooi uriene<br />
C.novyi tipe A Swelled head Ram-dikkop<br />
C. novyi tipe B Black disease (nie RSA)<br />
C.perfringens tipe A Bloodgut Bloedderm<br />
C.perfringens tipe B Lamb dysentery Bloedpens<br />
C.perfringens tipe C Bloodgut Bloedderm<br />
C.perfringens tipe D Pulpy kidney Bloednier<br />
C.septicum Uterine gangrene Baarmoedersponssiekte<br />
C.sordellii Gas gangrene Kwaadaardige edeem<br />
Bron: Du Preez J en Malan F. 2006. Entstowwe en Immunisering van Plaasdiere. Agri<br />
Connect ISBN: 978-0-620-37335-7