GASGANGREEN BY DIERE - Landbou.com

Kwaadaardige edeemof gasgangreen (sponssiekte, dikkopsponssiekte en
kwaadaardige edeem)
Vraag: Ek wil graag meer inligting hê oor die gasgangreensiektes (sponssiekte,
dikkopsponssiekte en kwaadaardige edeem) BKasser@angloamerican.co.za
KWAADAARDIGE EDEEM OF GASGANGREEN (SPONSSIEKTE,
DIKKOP-SPONSSIEKTE EN KWAADAARDIGE EDEEM)
Inleiding
Kwaadaardige edeem (gasgangreen) veroorsaak elke jaar duisende vrektes onder
vee in die hele Suid-Afrika want die bakterieë is wydverspreid in die grond aanwesig.
Die siektetoestand word ook kwaadaardige edeem genoem. Dit is ‘n komplekse
siektetoestand aangesien ten minste 3 verskillende bakterieë vir die siekte
verantwoordelik mag wees. Die belangrikste oorsake van gasgangreen is
sponssiekte, dikkop en kwaadaardige edeem en word onderskeidelik deur die
bakterieë Clostridium chauvoei, C. novyi, C. sordellii en C. septicum veroorsaak. Al
die bakterieë is gasvormend en vandaar die maklike verwarring van die
siektetoestande. Beeste, skape, bokke, perde en varke kan gasgangreen kry. Meer
as een van bogenoemde bakterieë kan gelyktydig verantwoordelik wees vir
gasgangreen. Alhoewel die siektetoestande as aparte entiteite beskryf word, is dit
nie noodwendig hoe die siekte in die natuur voorkom nie. Die siekte begin skielik en
die meeste diere vrek gewoonlik. Hierdie siektes kan doeltreffend met enkele of
kombinasie entstowwe beheer word. Daar is nog verskeie ander klostridiale
bakterieë wat ‘n rol kan speel of geassosieer is met kwaadaardige
edeem/gasgangreen by plaasdiere.
SPONSSIEKTE
Die bakterieë C. chauvoei wat sponssiekte by beeste veroorsaak, kan ook
gasgangreen ná wondbesmetting by beeste, skape, bokke en soms perde en varke
veroorsaak.
Beskrywing van sponssiekte
Sponssiekte is ‘n baie algemene siekte by beeste, maar skape word in ‘n mindere
mate aangetas. Die siekte ontstaan skielik en is gewoonlik dodelik. Die C. chauvoei
spore wat rustend in die bees se groter spiere lê (boud, dye en skouer) begin
vermeerder en produseer gifstowwe en gas ná besering van die spiere en dit
veroorsaak die vrektes. Sponssiekte kom meer algemeen voor by vinnig groeiende
jong diere (9 maande tot 2 jaar) wat in ‘n goeie kondisie en op ‘n goeie voedingspeil
is, maar ouer diere word ook soms aangetas.
Hoe besmetting plaasvind
Die C. chauvoei spore wat vir jare buite die liggaam kan oorleef, kom oral in die
grond en besmette water voor. Spore word met kos of water deur die bek
ingeneem. Besmetting vind veral plaas wanneer jong diere tande wissel. Diere
word waarskynlik deur klein wonde in die bek besmet. Uitbreke van sponssiekte by
beeste blyk seisoenaal te wees, veral na swaar reën gedurende die somer en herfs.

In sekere gebiede kom meer sponssiekte voor as elders en die grondsamestelling
speel waarskynlik hierin ‘n rol. Sponssiekte is nie aansteeklik nie. Direkte
besmetting van een dier na ‘n ander kom dus nie voor nie. Diere wat vrek van
sponssiekte is die hoofbron van besmetting van die omgewing en die spore kan vir
jare oorleef. Beeste, skape, bokke, perde en varke van alle ouderdomme kan lokale
kwaadaardige edeem na C. chauvoei besmetting van wonde agv skeer, lam/kalwing,
dip, kastrasie, operasies of van die pasgeborene se naelstring, opdoen.
Siekte- en nadoodse tekens
Die verloop van sponssiekte is gewoonlik baie vinnig (minder as 24 uur) en daarom
word siektetekens selde gesien. Die liggaamstemperatuur styg, eetlus daal,
grootpens bewegings neem af, styfheid en lamheid tree in. Swellings met ‘n
sponsagtige gevoel, wat later koud en gevoelloos word, ontstaan onderhuids.
Diere wat vrek, se karkas blaas gou op en ontbind vinnig. Bloederige skuimvloeistof
sypel by die neus en anus uit. Aangetaste spiere bevat gas en is donkerrooi.
DIKKOPSPONSSIEKTE
Dikkop by beeste is minder bekend aan boere, maar van wesenlike ekonomiese
belang. Die siekte dikkop is in Suid-Afrika meer bekend by skape as by beeste.
Perde en skape vrek ook van dikkop. Dikkop kan doeltreffend deur inenting
voorkom en beheer word.
Inleiding
Dikkop is meer bekend by jong ramme onder die ouderdom van 2 jaar. Die siekte
kom minder voor by ouer ramme en ooie. Dikkop is minder bekend vir vrektes by
beeste. Gedurende die afgelope paar jare het baie vrektes (melkbeeste en
vleisbeeste) wat veroorsaak is deur dikkop by beeste in Suid-Afrika voorgekom.
Dikkop word veroorsaak deur die bakterie Clostridium novyi tipe A.
Waar C. novyi bakterieë voorkom
Hierdie bakterieë kom wydverspreid in die natuur voor. Die bakterieë kom in die
grond asook in die dermkanaal van diere voor. Grond wat baie organiese materiaal
bevat of waarvan die pH alkalies is, is bevorderlik vir die oorlewing van die bakterieë.
Draer diere (bv skape en beeste) versprei die bakterieë van plaas tot plaas deur
hulle mis. Diere wat vrek aan dikkop en verrot, besmet só die omgewing met die
bakterieë.
Hoe diere besmet word
Beeste en ander diere (bv skape, perde) doen die besmetting op deur die inname
van spore van die bakterieë as hulle besmette gras of voer vreet. Spore van
bakterieë word in die dier se bloedsirkulasie opgeneem en gaan lê in ‘n rustende
(latente) vorm in organe. Indien weefselbeskadiging van dié organe plaasvind, groei
die spore en produseer die spore hulle gifstowwe wat dan die siekte laat ontstaan.
Besmetting van diere (bv skape) deur C. novyi kan ook deur wonde, die naelstring
van lammers of die baarmoeder van ooie plaasvind. Heel waarskynlik speel
wondbesmetting deur C. novyi ‘n rol in die ontstaan van dikkop by beeste.
Siektetekens

Beeste word baie keer net dood aangetref omdat die siekte redelik akuut is. Die
dooie beeste blaas baie gou op en nadoodse verrotting van die karkas vind baie
vinnig plaas. Beeste vrek baie keer voordat spesifieke betekenisvolle tekens
waargeneem kan word. Ouer en jonger beeste word aangetas. Sponssiekte tas
gewoonlik jonger diere (bv 6 maande tot 3 jaar) aan en vrektes is akuut. In gevalle
waar siektetekens agv dikkop by beeste waargeneem word, is die dier
terneergedruk, vreet nie, die kop en nek is uitgestrek, die dier lê baie, haal vinnig en
oppervlakkig asem, hartklop is swak, dier beweeg moeilik en raak agter in die trop
as hulle aangejaag word. Die temperatuur is soms normaal of onder normaal.
Perde mag baie gou vrek (24-72 uur) voor noemenswaardige tekens waargeneem
kan word.
Nadoodse letsels
Nadoodse veranderinge tree baie gou in na vrekte en die karkas verrot baie gou.
Die tipiese sponsagtige gevoel onder die vel by sekere dele van die liggaam, soos
gevind word met sponssiekte, is meestal afwesig omdat vloeistof onder die vel
aansamel. By beeste word weefselaantasting met bloedings en inflammasie veral
gevind in die nekspiere en borskasorgane (veral die hart). By skape en perde kom
hierdie tipe letsels ook voor. Baie ander letsels wat vir ‘n veearts se diagnose nuttig
is, mag aanwesig wees.
KWAADAARDIGE EDEEM
Kwaadaardige edeem wat deur C. septicum en C. sordellii veroorsaak word, tas
beeste, skape, bokke, varke en perde aan. Die bakterieë kom in grond, water en die
ingewande van diere voor. Die kwaadaardige edeem ontstaan na wondbesmetting
bv na operasies, skeerwonde, enting en na geboorte (baarmoedersponssiekte). Die
siekte begin skielik met koors en bloedvergiftiging en baie kan vrek. Ander
Clostridium kieme kan ook ‘n rol speel by kwaadaardige edeem. Die aangetaste deel
van die liggaam swel, gasborrels vorm en ‘n lamheid kan ontstaan.
Diagnose vir sponssiekte, dikkopsponssiekte en kwaadaardige edeem
Die geskiedenis, siektetekens en die bevindings van ‘n nadoodse ondersoek moet in
ag geneem word. Detail laboratoriumondersoeke op monsters van die dier wat
gevrek het, moet gedoen word vir die bevestiging van die siekte. Die veearts sal
druksmere van letsels neem om die bakterieë te identifiseer met
immunofluoriserende kleurtegnieke.
Voorkoming en beheer (sponssiekte, dikkopsponssiekte en kwaadaardige
edeem)
• Hierdie siektes wat die algemeenste by beeste en skape voorkom, kan net deur
volgehoue jaarlikse inenting voorkom en beheer word, omdat die
siekteveroorsakende bakterieë (spore) wydverspreid in die natuur voorkom.
• Raadpleeg ‘n veearts aangaande die immuniseringsprogram en of daar net teen
een of twee of al drie siektes geënt moet word. Enkele of kombinasie entstowwe
is beskikbaar bv
• Multiclos-entstof, G3392 vir gebruik in beeste en skape is ‘n dooie entstof.
Immuniseer diere teen sponssiekte, gasgangreen, bloedpens, bloedderm,
baarmoedersponssiekte, kwaadaardige edeem, bakteriese rooi uriene en
bloednier

• Supavax, G2634 vir gebruik in beeste en skape is ‘n lewende plus dooie entstof
vir immunisering teen miltsiekte, lamsiekte en sponssiekte.
• Duovax, G2328 vir gebruik in beeste, skape en bokke is ‘n dooie entstof vir
immunisering teen lamsiekte en sponssiekte.
• Blanthrax-entstof, G1593 vir gebruik in beeste,skape en bokke is ‘n lewende plus
dooie entstof vir immunisering teen miltsiekte en sponssiekte
• Sponsvax-entstof, G2063 vir gebruik in beeste, skape en bokke is ‘n dooie entstof
vir immunisering teen sponssiekte
• Multivax-P-entstof, G1517 vir gebruik in skape is ‘n dooie entstof. Immuniseer
diere teen bloednier, baarmoedersponssiekte, sponssiekte, klem-in-die-kaak
(tetanus) en pasteurellose.
• Multivax-P Plus-entstof, G3694 vir gebruik in skape is ‘n dooie entstof.
Immuniseer diere teen bloednier, bloedpens, bloedderm,
baarmoedersponssiekte, sponssiekte, klem-in-die-kaak, pasteurellose en siektes
veroorsaak deur Clostridium novyi tipe B.
• Ent kalwers die eerste keer teen sponssiekte op 6-9 maande ouderdom met ‘n
skraagdosisenting 3 weke daarna en dan jaarliks totdat hulle 3 jaar oud is. Op
erg sponsiekbesmette plase kan kalwers vanaf 3 maande ouderdom en alle ander
beeste tot die ouderdom van 3 jaar elke 6 maande geënt word. Skape moet
jaarliks 6-8 weke voor skeertyd teen sponssiekte geënt word. Die entstof moet
onderhuids toegedien word.
Siek diere kan met penisillien of ‘n tetrasiklien bv Engemycin (G2470),
Reverin 100 (G2871), Reverin LA (G3442) behandel word. Die uitkoms
(prognose) na behandeling is swak. Raadpleeg die veearts.
KLOSTRIDIALE SIEKTES IN BEESTE
Bakterie Engelse naam Afrikaanse naam
C. chauvoei Blackquarter/ Blackleg
Quarter evil
Sponssiekte
C. haemolyticum Bacterial red urine Bakteriese rooi uriene
C. novyi tipe A Malignant oedema Dikkopsponssiekte
C. novyi tipe B Black disease (nie RSA)
C. perfringens tipe A Redgut Rooiderm
C. perfringens tipe B Redgut Rooiderm
C. perfringens tipe C Redgut Rooiderm
C. perfringens tipe D Redgut Rooiderm
C. septicum Gas gangrene Kwaadaardige edeem
C. sordellii Gas gangrene Kwaadaardige edeem
C. botulinum Botulism Lamsiekte
C. tetani Tetanus/Lockjaw Klem-in-die-kaak

KLOSTRIDIALE SIEKTES IN SKAPE
Bakterie Engelse naam Afrikaanse naam
C.chauvoei Blackquarter Sponssiekte
C.haemolyticum Bacterial red urine Bakteriese rooi uriene
C.novyi tipe A Swelled head Ram-dikkop
C. novyi tipe B Black disease (nie RSA)
C.perfringens tipe A Bloodgut Bloedderm
C.perfringens tipe B Lamb dysentery Bloedpens
C.perfringens tipe C Bloodgut Bloedderm
C.perfringens tipe D Pulpy kidney Bloednier
C.septicum Uterine gangrene Baarmoedersponssiekte
C.sordellii Gas gangrene Kwaadaardige edeem
Bron: Du Preez J en Malan F. 2006. Entstowwe en Immunisering van Plaasdiere. Agri
Connect ISBN: 978-0-620-37335-7