Stadspromotie monumenten - Vitruvius

Foto: Bob Kossen
Foto: Bob Kossen
van de 18e eeuw een nieuwe kerk moest komen. In
1783 werd met de bouw begonnen. Het gebouw
kreeg de vorm van een driebeukige hallenkerk: een
middenschip afgedekt met een tongewelf en smallere
zijbeuken met een vlak plafond. De beuken zijn
van elkaar gescheiden door Ionische zuilen en een
kroonlijst. De nieuwe kerk had de helft van de lengte
van het huidige gebouw en markeerde tevens het
einde van de schuilkerkperiode: de kerkmeesters
mochten hun kerk voor de eredienst gereed maken.
De kosten daarvan waren voor rekening van de
stad. In 1820 kreeg de voorgevel zijn huidige aanblik
compleet met de hoge vooruitspringende
toren, de middenpartij bekroond met een driehoekig
fronton en een ingangspartij met classicistische
omlijsting. Tegelijkertijd werd het interieur met
barok- en rococo-elementen verfraaid, een vleug
herinnering aan de interieurs van de schuilkerkjes.
Na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in
1853 werd de Elleboogkerk tot parochiekerk verheven.
In de loop der jaren volgden er nog diverse verbouwingen
aan in- en exterieur, waaronder een
kruisvormige verlenging en weer rijkere decoraties
in de periode 1843-1846. In 1920 werd de kerk drastisch
versoberd en voorzien van gebrandschilderde
ramen. Drieënveertig jaar hield de kerk daarna nog
stand totdat de algemene ontkerkelijking in de jaren
zestig het einde betekende voor de Elleboog als
rooms-katholiek bolwerk. Diverse wereldlijke instanties,
waaronder een architectenbureau en een wooninformatiecentrum
namen daarna hun intrek in de
kerk. Vervolgens gebruikten Museum Flehite en het
FotoForum de kerk enkele jaren als expositieruimte.
Uiteindelijk kreeg het gebouw haar huidige culturele
26
amersfoort
magazine ornamenten
bestemming en werd het Armandomuseum in 1998
door koningin Beatrix geopend.
Tentoonstelling: In het Armando Museum is t/m 12
november 2006 een tentoonstelling te zien van drie
generaties gedreven Nederlandse kunstenaars, die
‘scheppen omdat het moet’. Oudere en nieuwe
schilderijen van Marc Mulders en Ronald Zuurmond
- bekende vertegenwoordigers van de Tilburgse
school - gaan een inspirerende dialoog aan met werken
van Armando. Een werk van Mulders werd dit
voorjaar verkozen tot mooiste Nederlandse kunstwerk
van de afgelopen 50 jaar.
Tijdens de dag is in dit monument regelmatig muziek
te beluisteren. Zie hiervoor het programma op pagina's
8 en 9.
Muurhuizen 251, zandstenen vrouwenkopje als
ondersteunende console, afkomstig uit Rotterdam
en aangebracht tijdens de restauratie in 1947.
Havik 1, een anker waarin
de vorm van een lelie is te
herkennen.
’t Oude Wevershuis,
Muurhuizen 227, 17deeeuws
gestoken bovenlicht
met een variant op de
bekende ‘hoorn des overvloeds’,
ondersteund door
een acanthusrank en
geflankeerd door twee lauwerkransen.
´ Sint-Aegtenkapel, ‘t Zand 37 [niet open]
Op de route passeert u de Aegtenkapel, het enige
restant van het vroegere kloostercomplex dat al
vanaf 1399 bestond. Het klooster is ontstaan door
een afsplitsing van het St. Agnieten convent aan de
Herenstraat. Tussen 1408 en 1410 werd een nieuwe
kapel gebouwd. Oorspronkelijk bezat de kapel een
voorlopige verdiepingsvloer die over de volle lengte
doorliep, vanaf de topgevel in het westen tot aan
de koorsluiting in het oosten. In 1463 werd de kapel
dot dubbelkapel verbouwd. Alleen de westzijde
werd toen voorzien van een tussenverdieping,
waardoor kloosterlingen (boven) en leken (beneden)
gescheiden van elkaar de dienst konden bijwonen.
In het oostelijke gedeelte, bij de veelhoekige
koorsluiting, was de volledige hoogte zichtbaar.
Aan de buitenzijde is deze tweedeling nog goed
zichtbaar. De drie vensters met de hoge borstwering
geven de plaats van de verdieping aan, terwijl
de vensters aan de oostzijde lager zijn aangebracht.
Na de Reformatie in Amersfoort, in 1579,
kwam de kapel in handen van de overheid en werd
onzorgvuldig verbouwd. Op dat moment verloor
de kapel de dakruiter. Het pand werd sindsdien
voor allerlei doeleinden gebruikt. Tussen 1969 en
1972 werd de kapel gerestaureerd en werd het
torentje herbouwd. Om praktische redenen werd
de dubbelkapel niet teruggebracht en bleef de verdiepingsvloer
doorgetrokken tot over de gehele
lengte van de kapel. Afgelopen jaar werd de kapel
opnieuw gerestaureerd. De Romeinse jaarcijfers
van zowel de eerste als de tweede restauratie werden
daarbij opnieuw tegen het basement van de
dakruiter bevestigd.
6 Sint-Franciscus Xaverius, ‘t Zand 29
Aan het eind van de 17de eeuw stond achter de St.
Aegtenkapel een schuilkerk. Na een brand in 1715
verrees een nieuw gebouw op de huidige plek. In
1816 werd het huidige kerkgebouw ontworpen door
architect F. Wittenberg uit Zuthpen. Het is één van
de eerste Neoclassicistische kerken in Nederland.
In feite is dit kerkgebouw een ‘waterstaatskerk
avant la lettre’. Want pas acht jaar na de gereedkoming
van de kerk besloot koning Willem I in 1824
dat kerken voortaan alleen nog maar met goedkeuring
van de ingenieurs van Waterstaat mochten
worden gebouwd. Vandaar dat dit type kerken vaak