Stadspromotie monumenten - Vitruvius

Roosvenster,
groot raam, b.v. in de westgevel van een kerk, waarbij als
bloembladen de grillige vormen van een gotische tracering*
naar buiten zijn gericht, zie ook radvenster.
Rozet,
cirkelvormige versiering met gestoken of gebeeldhouwd blad-
motief.
Schacht,
het gedeelte van een zuil of een pilaster tussen het basement*
en het kapiteel*.
Schalk,
halfzuiltje of colonnet, geplaatst op een console* en steun
gevend aan de aanzet van een gewelfrib.
Schelp,
gestoken of gebeeldhouwd motief, toegepast vanaf de
Romeinse tijd tot laat in de 19de eeuw, ook attribuut van
Jacobus de Meerdere.
Schieter,
onderdeel van een muuranker, dikwijls als decoratief element
afgewerkt.
Sleutelstuk, zie tekening 14 en 10b,
langwerpig plat stuk hout ter ondersteuning van een balkeinde,
dit ter vergroting van het draagvlak . Modegevoelig onderdeel
met diverse stijlgebonden profielen en afwerkingsvormen.
Spatkracht,
zijdelingse druk van een stenen gewelf, zie ook steunbeer.
Spekband,
licht gekleurde natuurstenen band als onderbreking van bak-
steenlagen.
Spekblok,
natuurstenen blok ter onderbreking van de baksteenlagen van
een gemetselde boog.
Steunbeer,
rechthoekige muurverzwaring aan de buitenzijde van een
gebouw, één van de constructieprincipes van de gotiek.
Steunberen verlenen stabiliteit en geven tegendruk aan de bui-
tenwaarts gerichte krachten van stenen gewelven.
Teerlingkapiteel,
dobbelsteenvormig kapiteel*, één van de kenmerkende vormen
in de Romaanse bouwstijl.
Terracotta,
gebakken aardewerk.
Timpaan,
driehoekig of segmentvormig binnenveld van een fronton*,
ook wel boogtrommel genoemd.
Toscaanse orde,
Romeinse variant op de Griekse Dorische orde, echter: zónder
cannelures* en mét een basement.
Tracering,
maaswerk, geheel van opengewerkte geometrische, ook van
organische vormen in koppen van gotische vensters en balu-
straden.
Transept,
dwars op het schip geplaatst bouwdeel dat de kruisvorm van
een kerkplattegrond realiseert.
Travee,
hart-op-hart afstand van steunpuntassen in de lengterichting
van een gebouw, aan de buitenzijde aangegeven door b.v. de
steunberen.
Trigliefen,
onderdeel van een klassiek fries*, kenbaar aan de verticale
gleuven.
Trofee,
Grieks, zegeteken bestaande uit de krijgswerktuigen van over-
wonnen vijanden, later ook een ruimtelijke compositie van arti-
kelen die te maken hebben met een bepaald ambacht, één van
de muzen enz, zie tekening 33B uit hoofdstuk Feest, etc.
Vlaams wortelmotief, zie tekening 15,
renaissance-motief dat lijkt op een hangende wortel.
Vleermuisvleugel,
op deze vorm gebaseerde versiering, uitgaande van een mid-
delpunt, uitwaaierende holle driehoeken, toegepast aan pane-
len van deuren en betimmeringen.
Voluut,
spiraalvormige versiering aan b.v. Ionische* kapitelen en
klauwstukken* (XVII en XVIII).
Wenkbrauw,
gedeeltelijk omlopende lijst langs de bovenkant van een ven-
ster.
Wimberg,
driehoekige bekroning van een travee* van een gotisch
gebouw, geplaatst boven vensterkoppen, portalen enz. De
opgaande schuine gevel wordt voorzien van hogels* en
bekroond door een kruisbloem*, ook frontaal.
Zijbeuken,
evenwijdig aan het schip van een kerk gesitueerde ruimte-ele-
menten van geringere breedte en hoogte als het middenschip,
ook wel zijschepen genoemd.
Zonnerad,
zinnebeeld van levenskracht, als geneden ornament.
Zuil,
slanke ronde drager van een arcade* of een hoofdgestel*,
bestaande uit een basement (behalve bij de Grieks Dorische
orde), een schacht* en een kapiteel*. Zie ook orde.
Zweepslag,
zie Jugendstil.
amersfoort
magazine ornamenten
Literatuur
Berden, J.W.H., Fr.S.Meyer’s handboek der ornamentiek, Leiden z.j.
Berendsen, A., Antiek in Nederland, Zeist 1962.
Borngässer, B. e.a., Gotiek, Groningen 1999.
Boekhoudt, J. e.a., Hoe klassiek is Amsterdam, Amsterdam 1982.
Brongers, J.A., Historische Encyclopedie van Amersfoort, Amersfoort 1998.
Cramer, M. en Groot, A., Architectuur in Amersfoort, een overzicht van de bouwkunst na 1800, Amersfoort-Bussum 1995.
Capoa, C. de, Het Oude Testament, Gent-Amsterdam 2005.
Godefroy, J., Handboek voor kunstgeschiedenis, stijl- en ornamentleer, Amsterdam 1932.
Godefroy, J., Handboek voor stijl- en ornamentleer, drie deeltjes, Amsterdam z.j.
Janse, H., Bouwkundige termen, Leiden 1997.
Kuile, E.H. ter, De bouwkunst van Hellas tot heden, Zeist 1965.
Kuile, E.H. ter e.a., Kunstreisboek voor Nederland, Amsterdam 1960.
Leidelmeijer, f. en Van der Cingel, D., Art Nouveau en Art Déco in Nederland, Epe 1983.
Loosjes, A., Sprokkelingen in Nederland, drie delen, Amsterdam z.j.
Lunsingh Scheurleer, Th.H., Van haardvuur tot beeldscherm, Leiden 1961.
Reader’s Digest, Grote geïllustreerde encyclopedie, Amsterdam 1974.
Speltz, A., bewerkt door Berden, J.W.H., Ornamentstijlen, Leiden z.j
Vermeulen, F.A.J., ABC van de bouwstijlen in de Nederlanden, Amsterdam z.j.
Zantkuijl, H.J., Bouwen in Amsterdam, Amsterdam 1993.
Naast de aangegeven datering met jaarcijfers is ook gebruik gemaakt van de eveneens gangbare aanduiding met Romeinse
cijfers, al of niet aangevuld met letters. Voorbeelden: XVII betekent 17de-eeuws; XVIIIA betekent eerste helft 18de eeuw: XIXm
betekent midden 19de eeuw: XVI c betekent derde kwart 16de eeuw.
Bij de opsomming van termen wordt met een * verwezen naar een plaats waar het begrip wordt verklaard.
‘Zie ook’, duidt op verdere uitleg op de aangegeven plek.
08
09
10b
12
13
14
15
23
10a
11