Stadspromotie monumenten - Vitruvius

den met linten en voorzien van strikken.
Fries,
vlak horizontaal onderdeel van de klassieke kroonlijst*, dik-
wijls onderverdeeld in blokvormige trigliefen* en metopen*.
Fronton,
gebogen-, gebroken-, van oorsprong Grieks, driehoekige bekro-
ning van tempelfront, overgenomen door de Romeinen, deze
voegden het gebogen fronton aan het assortiment toe, nog
weer later tijdens de barok*, ontstond het gebroken fronton.
Gargouille (F.),
middeleeuws, spuwer waardoor het regenwater rechtstreeks
vanuit een goot of omloop van een toren naar buiten wordt
‘gespuwd’, dikwijls afgewerkt met demonische koppen van
fabeldieren en monsters.
Geheng,
gesmeed ijzeren scharnier, bestaande uit een langwerpig
blad en een smaller tegenblad. Het scharnieren kan ook tot
stand worden gebracht door het smallere blad als ‘duim’
uit te voeren. De uiteinden van het lange blad zijn vaak als
siersmeedwerk uitgevoerd, als b.v. een heraldische lelie*.
Gehengen worden toegepast voor het draaibaar maken van
deuren en luiken.
Gevelsteen,
stenen plaat, aangebracht in de gevel van een gebouw met een
opschrift, een wapenschild, een gebeeldhouwde voorstelling of
een jaarcijfer.
Gotiek,
middeleeuwse bouwstijl, voortgekomen uit de Romaanse
bouwstijl*. Het Romaans bediende zich van zware massieve
muren, waarin vensters met rondbogen van geringe grootte
werden opgenomen. De hoogteontwikkeling bleef doorgaans
beperkt in verband met de zijdelingse druk van de stenen
tongewelven*. In de gotiek ontstaat een constructieschema
waarbij steunberen op regelmatige plaatsen zorgen voor muur-
verzwaringen, waardoor de tussen geplaatste vensters groter
kunnen worden, de spatkracht* van de gewelven wordt opge-
vangen en de hoogte zich verder kan ontwikkelen.
De vensters krijgen de karakteristieke spitse bogen*. De gotiek
bedient zich verder van kenmerkende details: traceringen*,
pinakels*, wimbergen*, hogels*, kruisbloemen) enz. In de
periode XIIIm–XVIB verrezen ook openbare gebouwen en
woonhuizen in deze stijl. Zie ook Neo-Gotiek.
Grotesken,
sierlijke ranken met daartussen menselijke figuren te halver
lijve, dieren, vruchten, trofeeën enz. Ca 1490 ontdekt in de
onderaardse ruimten (grotten) van het oude Rome, opnieuw
toegepast in de Renaissance.
Guirlande, zie tekening 05,
ook festoen en praaltros, hanger van bloemen of vruchten.
Gulden snede,
verdeling van een lijnstuk, zodanig dat het langste stuk middel-
evenredig is tussen het kortste stuk en de som van beide,
a : b = b : (a + b), of wel 0,618 : 1 = 1 : 1,618.
Guttae,
druppels, versiering onder de trigliefen*.
Herme,
amersfoort
magazine ornamenten
borstbeeld of kop, geplaatst op een naar beneden smaller wor-
dend voetstuk.
Hogel,
gebeeldhouwd gotische versiering in de vorm van een blad, in
reeksen aangebracht langs b.v. de opgaande lijnen van pina-
kels* en wimbergen*.
Hoofdgestel,
ook wel entablement genoemd, klassieke horizontale afdek-
king van een rij zuilen of een gevel, bestaande uit een archi-
traaf*, een fries* en een kroonlijst*. Ook het geheel van deze
drie onderdelen wordt wel ‘kroonlijst’ genoemd.
Hoorn des overvloeds (cornucopia),
voorwerp uit de Griekse mythologie, zinnebeeld voor overdaad,
‘een land van melk en honing’, hoorn waaruit een stroom aan
vruchten tevoorschijn komt.
Huisteken,
kenmerkende versiering op boerderijen en woonhuizen, met
symbolische betekenis, zoals een zonnerad*, een levensboom*
enz.
Ionische orde,
één van de drie Griekse vormprincipes van waaruit bouw-
werken tot stand kwamen en die regels inhielden voor de
schikking en verhoudingen van de samenstellende delen. De
Ionische orde, met de voluten* in het kapiteel*, geldt als sier-
lijk en, zo men wil, vrouwelijk.
Jugendstil (D.), zie tekening 06,
oorspronkelijke decoratieve uiting, ca.1890-ca.1915, ‘zweep-
slagornament’.
Kalf,
tussendorpel in een deurkozijn, boven de deuropening en
onder het bovenlicht.
Kandelaberzuil,
kandelaar, zuil die is opgebouwd uit balustervormen, knoppen,
medaillons* enz. Zie ook mudejar en plateresko.
Kapiteel,
overgangselement tussen zuil* of pilaster* en hoofdgestel*. De
betreffende orde* bepaalt in belangrijke mate de vorm van het
kapiteel. In de gotiek appelleren de hoofdvorm en het beeld-
houwwerk aan de gewestelijke smaak.
Kariatide,
zuil in de vorm van een vrouwenfiguur, zie ook atlant.
Karolingische bouwstijl,
onder de hofkring van Karel de Grote, zijn directe voorgangers
en zijn nazaten, ontwikkelde bouwwijze. Ook door gebruik te
maken van Laatromeinse, Keltische en Germaanse vormen en
details, zelfs bouwfragmenten (spolia).
Klauwstuk,
gebeeldhouwde opvulling van inwendige hoek langs b.v. het
hoger opgaande middendeel van een halsgevel.
Knor, blaasknor, zie tekening 07,
met de vorm van een ‘komma’, gevulde knor, versiering aan
lijstwerk in de vorm van een reeks afgeronde motieven, soms
hol, soms blaasvormig, ook wel met een bol oppervlak, verwant
aan de eierlijst*.
01
02
03
04
05
06
07
21