dpo_884.pdf

01 2426 0589 UB AMSTERDAM

tt Ë ï *L E
N A A R
bE K A A P DE GOEDE HOOP, biÈ
L A N D E N VAN DEN ZUIDPOOL,
EN R O N D O M DE WAERELD;
D O O R
ANDREAS SPARMAN*
È E R S T E STUF,

1. J&&ervtoéten. ej>, een.' j^erecktm Os rydmJc . 2- &ne Jók&n&r&eA* m- kaar voZ&vjrun, jtovaad, kaar JCmd 7
zeagrena 7
*! .
j. £en- 3£&*nM; in- Zyn 20rvs ef Xares jeJJeeJ, Taèak roekenJc, en J e. JfSsfyai éf zyne. AanJ AouJenJe. . 4 . £au Jfobn-^ -

JL E 1 Z.'E
N A A R
DE KAAP DE GOEDE HOOP, DÉ
L A N D E N VAN DEN ZUIDPOOL,
EN R O N D O M DE W A E R E L D ;
DOCH VOORN AAMLIJK
I N D E L A N D E N
DER HOTTENTOTTEM
EN K A F F E R E N ;
In de jaaren 1772 tst 1776 gedaan
D O o R
ANDREAS SPARMAN,
jkcïor en Profesfor in de Geneeskunde te Stokholm; Li&
Van de KoningUjk-Zweed)'che Akademie der Weetenfchappen
en Opziener van derzelver Naturalienkabinet;
Lid van het natuurkundig Genootfchap te Lund}
van het Genoetfchap der Weetenfchuppenen fchoone
Kunjicn te Gothenburg ; en van het
Hes/en - Homkirgsch Genootfchap.
MET E E N E
VOORREED E EN AANTEKENINGEN
VAN DEN HEER
G E O R G E F O ' R S T E R ,
Thans Hoogleeraar in de Natuurkunde te Wilna,
Alles in 'c NedertiuHsch vertaald.
Met Planten.
E E R S T E S T U K .
~T~E L E T D E N, *
BJJ SAM. EN JOH. LUCHTMANS,
EN TE AMSTERDAM,
B IJ M. DE B R U IJ N.
« 7 8 7 .

VOORREED E
VAN DEN HEER. PROFESSOR
GEORGE FORSTE R.
fchrijf geeazins een' onmaatigen, een*
al te hoog gedreeven lof aan het tegen­
woordig Werk toe,wanneer ik het, bene­
vens alle de berichten, tot hier toe nopens
de Kaap de Goede Hoop ten voorfchijn ge­
komen, bij uitneemendheid aanprijs. Is
eene ftrenge liefde toe de waarheid de eer-
lte eigenfehap van een' goeden Reisbe-
fchrijver; en zijn buiten dien een opmerk-
zaame geest van waarneeming en vooraf­
gaande kennis van veelerleie foort dienftig
en noodzaaklijk, om het dagboek van ee-
nen reiziger gewigtig te maaken : dan mag
men zich met recht van den arbeid van den
Jfceer pro^êsfor SPARMAN meor onderwijs*

3 VOOR RE EDE
V_A. V.V -vjL »3. Jf\ jfM, \} '5 T
en meerweezenlijk vermaak belooven, darï
van veeie andere zoogenaamde befchrijyin-
gen dier volkplanting, welken het maar al
te dikwijls aan de bovengemelde vereiscb>
ten mangelt. Zijn langer verblijf aan die
plaats is reeds toereikende genoeg, om eei*.
goed vooroordeel voor zijne waarneemin-.
gen te verwekken , en haar meer echt­
heid en geloofwaardigheid toetefchrijven 7
dan aan de opftellen van zoodaanige zeevaa­
renden , die aldaar flechts , geduurende
een'korten tijd van verkwikking, en. ge­
noegzaam als in 't voorbijgaan j- vliegende
blikken op de naalle voorwerpen konden
vestigen , maar de .afgelcgenere ten eene-
naaal- onaangeroerd moesten laaten.
Bereids in de jaaren IJ66 en 1757 had
de heer SPARMAN, uit bijzondere en
heerfchende liefde voor de natuurkunde,
onder de aanvoering van zijnen bloedver­
want,

VA 5Ï PEOF.G. IfORSTEÏt.' ft|
want , den beroemden fchcepskapitcin ,
KA REL CU STA AF EK E BERG , CCTl6
rcize naar China gedaan, welke hem ter
voorbereiding dienen , en in de kunst
om waaïnecmingen en verfamelingen te
maaken ècne nuttige geoefendheid geeveri
$?n. Do ontdekking van verfchefdene, tot?
dien tijd t'ce neg niet bekende, diereri eri
planten waren de vruchten dier vroege-reit
ze , welken hij in het zevende deel van da
verfameling der Amxmtates Academica
door Wijlen den ridder LINNAEUS begon?,
nen, befchreeven heeft.
" Na zijne terugkomst oeffende hij zich op'
de hoogefcnool van Upfal in de geneeskun­
de, en bevlijtigde zich bijzonder op de
kruidkunde, waartoe hem de lesfen en de
kruidkundige wandelingen van den gröoteri
(*) Pag. 497,

jv VOOR R E EDE
LINNAEUS de beste gelegenheid aan-
booden.
Met deeze kundigheden uitgerust, ging
hij in het jaar 1772 wederom tefcheep,
en naar de Kaap de Goede Heop, om daar
de kinderen van een man van aanzien, den
heer onderbevelhebber KERS TE, te onder­
wijzen , en teffens de fchatten der natuur
dier verre gelegen gewesten, voor een groot
gedeelte nog onaangeroerd, naauwkeuriger
te onderzoeken. —- Het laatite was zijn
hoofdoogmerk, het eerfte flechts het mid­
del om dat te bereiken. — Hij had be­
reids zes maanden aan de Kaap en in de na-
buurige volkplantingen aan zijne geliefkoos­
de navorfchingen belteed, toen JA MES
COOKS tweede reize om den aardkloot ook
mijnen vader en mij derwaard bragt, en
ons het onverwacht genoegen verzorgde,
$ 3
eenjsa

VAN PttOF. G. Ï-ÖRSTBR. V
eenen natuurkundigen uit LINNAEUS
fchool in Afrika te vinden. — De over-
eenftemming in onze beoeffeningen der na­
tuurlijke hiftorie, en in de wijze om ze ie-,
verig met achteraanftelling van alle andere
uitzigten te bevorderen, bewoog den heer
SPARMAN, mijn vaders voorftel aante-
neemen, en ons op de verdere reize rond­
om de waereld te verzeilen. Hier knoop­
ten naauwere geaieenzaame verkeering en
wederzijdfche hoogachting tusfchen ons
een' vasten baad van vriendfchap. In de
landen, welken wij geduurende de reize be­
zochten, zetten wij onze natuuronderzoe­
kingen gemeenfchaplijk voort; en wanneer
wij, door bijster groots drijvende' ijsber­
gen omringd, in den zwaaren mist, des
zuidpools, geene nieuwe voorwerpen onder-
fcheiden konden, verkortten wij ons de
droevige, onvriendlijke dagen met de ver­
handeling van den lijfarts ROS EN VAN
33 " RQ*

n V O O R R E E D ' E
ROSF.NSTSIN over de ziekten der kindcrsn ?
welke dc heer SPARMAN met mijne hulp
uit het Zweedsch in het Pngëlsch overzet­
te, en naderhand drukken liet.
" Toen wij, na verloop van acht en twin­
tig maanden, de Kaap de Goede Hoop :
voor de tweede maal bereikt hadden, be»
floot de heer SPARMAN aldaar nog een jaar
tc verteeven, en de afgelegenfte verblijf- :
plaatfen dcezer Hollandfche volkplanting,
door geenen Europeer nog gezien, te be­
zoeken. —- [jij zijne terugkomst in Zwee-
den, welke, in oen jaare 1776 gefchicd-
de, verkreeg hij de waardigheid van Lee-
raar in "de geneeskunde, en werd van de
koningiijke akademïc te Stokhplm , gelijk,
ook van ecnige andere geleerde genoot-
fchappen, tot medelid yerkooren. De be­
roemde infektenkenner, kamerheer VAN
gfï'lf? '\velke altijd zijn vriend geweest :
was ?
1

VAN PROF. G. FORSTER." 7ÏV
faas , vermogt zoo veel op hem, dat hij
hem tot zijnen dood toe, die niet lang
daarna volgde, geftaadig in zijne onderzoe­
kingen omtrent dat onderwerp de behulp­
zame hand bood. De verfameling van
deezen waardigen geleerden, welke hij bij
uiterfteii wil aan de akademie naliet, bleef
echter na gelijk voor onder S P A R M A N S
opzigt, vermits de akademie hem tot op­
ziener over haar kabinet benoemde. Ook
heeft dezelve hem > fedért eenigen tijd, den
eertijtel van Profcsfor toegevoegd.
' Nadat de beurt aan hem gekomen was,
om, geduurende driemaanden, de voor-
zittersplaats van dit aanzienlijk en geleerd
genootfchap tebekleeden, deed hij , bij de
overgaaf van dat eerampt aan zijnen op­
volger, eene reedevoering over de nuttig,
"heid, welke de reizen naar de Zuidzee voor
34 de

fflP V O O R R E E D E
de weetenfchappen over 't algemeen, en is
't bijzonder voor de natuurlijke hiftorie ge­
had hebben, of nog kunnen hebben (**).
Van den jaare 177Ó* af,tot nu toe, vindt
men in de gedrukte Verhandelingen van de
koninglijke Zweedfche akademie der wee­
tenfchappen te Stokholm een taaralijk aan­
tal van opftellen van den heer s PUMAN,
de natuurlijke hiilorie van Afrika betref­
fende, waarin hij de merkwaardigfte ont-
> dekkingen zijner reize, in 't binnenfte des
lands gedaan, mededeelt. — Ook heeft
het köninglijk genootfchap der weeten­
fchappen te Londen zijne verhandeling over
den
(**) Tal om den tilvaxt ecb nytta ftm Vetenfkaper-
-?;f - - redan vanuit, och ytlerliga kunm' vinna gtnom.
vnderfökningqr i Soderhalvet. Hollet för Kongl. p'&
tenjkaps Akademkn, O / A N D R E A S S T A R M A N , M»
D. Stokholm 1771. ia Oftavo.

fAN PROF. ff. TORSTER. M.
den honigkoekoek in zijne Philofophical
Trmsaclions (***) laaten drukken.
Deeze en eenige kleine fchriften van on­
zen fchrijver getuigen niet alleen van zrjhè
bekwaamheid en kennis, maar ook van zij­
nen werkzaamen iever tot uitbreiding der
weetenfchappen, dien men in dit zijn te­
genwoordig allernieuwst werk ook genoeg­
zaam op elke bladzijde onderkennen zal.
Den natuuronderzoekeren is al 't geen
ik tot hiertoe gezegd heb , overgenoeg be­
kend; dan den grooten hoop der leezeren
over 't algemeen was het zoo veel te nood-
zaaklijker een richtfnoer in de kand te gee-
ven , naar welk zij hunne verwachtingen
aangaande dit voor alle foorten van leeze­
ren beflemde werk bcpaalen konden, ver­
mits de bovengemelde opfteücn enkel va»
(***) Tom. LXVIL a $

Sê V O O R R E E D E"
geleerden en kunstmaatigen inhoud, en ; h%
vreemde taaien verfeheenen zijn. Het zou
«iet voor de eerftemaal weezen, dat ver­
dienden over 't hoofd gezien waren, terwijl
men ontijdig daarvan zweeg; en het ver­
wijt eener zoodaanige zonde van nalaatig-
heid zou in dit geval eenig cn alleen den
uitgeever treffen.
.Non ego te me is
Chartis inomatum filebo,
Totve tuos patlar labores
Impune, Lolli, carpere lividas.
ObHviones!
Onder de groote menigte reizigers, die
de Kaap de Goede Hoop bezocht en daar,
van gefchreeven-,hebben, is het. getal der
geenen, die zich aldaar geduurende eenen
ge- uimen tijd opgehouden . hebben , zeer
gering. De heeren ANSON, BYRON,
BQU-

fAN' PROF. G. FORStER. "jï
BOUGAINVILLE, S. PIERRE, COOK,
MACiiiNTOsii, cn zoo veele anderen 5
,
konden in de weinige dagen van hun ver­
blijf aan dat vermaarde voorgebergte niét
yeel met eigene oogen bemerken, en voor
de echtheid en geloofwaardigheid van dat
geen, 't welk zij op trouwe en geloof aan
moesten neemen, zekerlijk niet altijd borg
zijn. Aan mijne eigene berichten nopens
die volkplanting begeer ik boven de hunnen
geenen voorrang tègeeven; zij zijn de uit­
komst cn het verflag mjner aanmerkingen
gediiurendc de drie weeken, welken wij in
denjaare 1772, en de vijf weeken, die wij
in den jaare f775 aldaar vertoefden. —--
Buiten twijfel had onze landgenoot, PE­
TER, KOLBE , uit hoofde van zijn lang-
duurig, bijna tienjaarig verblijf in dat ge­
west, voor allen iets' vooruit: dan, om nu
niet te zeggen, dat ] federt den tijd, in wel­
ken hij fchreef, aldaar veel aamnerklijk ver-

m V O O R R E E B E
anderd is, zoo is ook het gebrek aan de noo-'
dige kundigheden, en de liefde tot hetwon-
derbaare en buitengevvoone in alle zyne be­
richten , zonder eene verïïandige keuze fa-
mengeraapt, doorgaans zigtbaar. —
Deabt DE LA CAILLE, die om eenen
graad der breedte aldaar te meeten , der-
waard gezonden werd , bemerkte wel, ea
gaf het ook met recht te kennen, dat K O L B E,
als eert man van flechte zeden, die daaren­
boven nog niets minder dan opmerkzaam
en onderzoekend was, zijne anekdoten on-
mooglijk uit de beste bronnen gefchept kon
hebben: nogthans verraadt hij bij menig­
vuldige gelegenheden , wanneer hij voor­
wendt, dien fchrijver terecht te brengen
en te verbeteren, dat hec hem zeiven met
deperfoonen , welken hij geraadpleegd mag
hebben, niet veel beter gegaan zij. Hij
feerispt hem fomtijds met onrecht, en zulks
niet

VAK PRO*. C. PORSfïR. Xhl
tiet uit eigene waarneemingen, maar insge­
lijks van hooren zeggen; en 't geen hij nó­
pens andere weetenfchappen buiten zijn
vak inmengt, is gemeenlijk drooger, dan
men het van eenen zoo beroemdea man
verwacht zou hebben.
In den jaare 1772 zond men aan boord
van hetzelve fchip, welk mij rondom de
waereidvoer, eenen tuinmansjongen, zijn­
de een Schot van geboorte, met naam
MATSON, uit den kruidtuin van Kcw,
naar de Kaap de Goede Hoop, om aldaar
Voor dien waarlijk koninglijken tuin aller­
hande foort van zaaden en planten te verfa-
melen. Deeze M A T S O N , die zich an­
derhalve jaar of omtrent twee jaaren aldaar
opgehouden, ook eenige reizen landwaard
in gedaan had, ontwierp aangaande dit ge­
west, zoo verre hij het gezien had, een
kort bericht, welk lommigen zijner begun-

ztv- VOO R R E E D E .
ftigers; van fchnjiTouten gezuiverd, aan da
Jvöninglijke maatfchappij der weetenfchap­
pen te Londen voorgelegd , en ook zoo
verre gebragt hebben, dat hetzelve opftei
in de JPhilofopbical Transactions gedrukt ver-
fcheen; —; Eene overzetting van dit
fchraal en mager ftuk is mi] tot hiertoe nog
niet voorgekomen ; cn , bijaldien dit het
geval mogt zijn , dat alle onze fchrijfzuch-
tige fabrieken het inderdaad verworpen
hebben, zoo zou zelfs daardoor de waar­
de , of liever onwaarde Van dat -opftei zoo
Volkomen beflist zijn,dat ik 'er'verder geen
woord deswege behoefde bij te voegen.
Voor den natuuronderzoeker alleen bevat
het enkele brüikbaare trekken, in zoo verré
men zich op des fchrijvers oprechtheid in
dingen, die zijn inzigt niet te boven gaan,
verhaten kan.
•*•&)?»' evfeï ftë&dg. ïïd riff '9110V' 0

VAN PROF. 6. FORST EK. Xlf
kapitein HOP (j) , nog eene. bijzonde­
re melding, te meer , vermits het eenen
.dergelijken binnenlandfchen togt, als dié
van SPARMAN is, betreft. Dan, zoo
ondcrfcheiden de gewesten zijn, werwaard
deeze beide reizen gingen , wijl, naamlijk,
die van den profesfor SPARMAN oost-
tvaard, maar die van den kapitein HOP 1
noordwaard gericht was; zoo zeer onder-
fcheiden is cok de behandeling der voor-
. wer-
( f ) Nouvelle defcription du C'ap de Êonne Efperance,
ttvec mi Journal hijhrique d'un voyage dam Vinterieur
de l'slfrique fous le commandiment de Mr. HENK!
HOP. Amfterdam 1778. in'Octavo. Met Planten.—•
• t)it zelfde werkje is. ook in 'c Nedcrduitsch uit^ekajneh
onder den volgenden tijtel: Nieuwjle en beknoptsBe/chrijvmg
van de Kaap de Goede Hoop; nevens een
Dagverhaal, gehouden op den landt egt % docr het tand
der kleine en groote Nunacquas' 1
, op bevel van den
gouverneur, wijlen den heer RIJK TULEACH, door
een gezelfchap van LXXXV perfoonen , onder 'aanvoering
van den kapitein HKNDRIK HOP, om binnenwaards
ten NoürJcn, van de Kaap de Goede Hoop liggende landen
nader te ontdekken.

\n V O O R R E E D E .
werpen, welke den wederzijdfchen reizi-
geren onEmöet Zijn. HOPS Dagboek is
Voor 't overige geene eigenlijke befchrijving
Van de Kaap de Goede Hoop en het omlig­
gend gewest, maar een bloot bericht van
den togt, hem opgedraagen, en gelukkig
"door hem volbragt. 'c Is waar, de uitgee-
vers hebben wel bij die gelegenheid uit de
reeds gemelde bronnen iets over de aan leg­
ging der volkplanting , de gefteltenis des
ïands en der inwooneren te famen gefiansd,
en vooraflaaten gaan; jaa» zij hebben zelfs
uit de werken van de heeren DE EUFFON
en PALLAS de afbeeldingen van verfchei-
dene bekende dieren 'er bijgevoegd; maar
de nieuwontdekten zoo gebrekkig bcfchree-
ven en uitgetekend, dat men die befchrij-
vingen en afbeeldingen in 't geheel niet ge­
bruiken kan (" |t J).
Zon-
(ff) De nïtuM algemeens Befchrijving van de Kaap
dt

VAN PROF. Ö. FO R STER. ScVtl
Zonder hier te willen beweeren, dat aan
dit tegenwoordig werk ten aanzien der vol­
ledigheid niets ontbreeke, zal het, met alle
de voorgaanden vergeleeken zijnde, merk-
ïijk moeten winnen. — LINNAEÜS leer­
ling , COOKS, EKEBERGS en THUX-
BERGS vriend, die China, Nieuw - Zee­
land, de Societeits-en de Vriendlijke Ei­
landen in de Zuidzee, en de Magellaanfche
kusten reeds doorzocht had, was zekerlijk
tot een' waarneemer veel beter gefchikt»
dan een KOLBE, LA CAILLE, HOP
en MATSON , waarvan een ieder in zijn'
eigen kring, als fterrekundige, als krijgs­
man en kruidkundige , veelligt bekwaam­
heid en begaafdheden bezat, maar bezwaar»
lijk
ie Goedt Hoop, in 1777 te Amfterdam in 'c licht geko*
men in twee deekn in Octavo, rnct Plaatcn, is, volgens
de eigene bekentenis des fchrijvers in oe voorteede,
niets anders dan leu uittrskfel uit leltSt
CAILLE, en anderen.
b

gvni 'VOÓR'REEDÊ''
lijk geleerd had zoo te zien, gelijk een rei­
ziger zien moet. -—*
De heer SPARMAN had, geduurende
zijn verblijf in de ftad aan de Kaap , eeti'
vrijen toegang in de beste en aanzierilijkfte
huizen ; en zulks in eenen tijd, in welken
men óver zekere vooroordeëlen, de ei­
genlijke ftaats-en regeerings -' geitel tenfs
der volkplanting , en het geheele fyfte.ra
der Oostindifche maatfehappij betreffende,
jegens vreemdelingen en reizigers te'fpreeken
geen geheim meer pleegt te maaken,
Zijn reisgenoot, de heer ito ME L MAN,
met wien hij ongelijk veel verder , dan alle
zijne voorgangers , in het binnenfte des
lands doordrong, en de alleruiterfte Kaap-
fehe volkplantingen ten noordoosten be­
zocht, had insgelijks, op eene voorgaan-
de dergelijke binnenlandfche reize reeds
veele

VAN-PR ÓF. Ói FORSTElC. XIX
Veelé. ondervinding en eene grondige ken­
nis van deezen merkwaardigen uithoek vari
Afrika verkreegen. —- Bij-zoodaanige om«
ftandigheden is het geen wonder, wanneet
het tegenwoordig werk van onzen fchrijver

XX V O O R R E E D E
zer genoemde weetenfchappen betreft, af
't peen de heer SPARMAN hieromtrent ter
neerftelt, is meestal onmiddelijk uit den
omgang en de gefprekken met kundige en
geodrende landbouwers ontleend, welken
onze reiziger met onvermoeide zorgvuldig-
,heid ping te ondervraagen , en telkens te
.raade te neemen. Overal bejegent men der-
.halve daaden, verrichtingen en gebeure-
,nisfen , welken men alleen van gezetene
lieden vernoemen kon, en die het zegel
4er echtheid aan het voorhoofd draagen. -—
Die menigvuldige waarneemingen , welke
haare onmiddelijke betrekking op die foort
van het menfehengeflacht, welke daar in-
heemschis, hebben, zijn zoo eigenaar tig,
zoo bijzonder karakteristiek, dat zij veel-
ligt fi echts aan die leezers zullen mishaa-
gen, welke geen boek voor gewigtig hou-
-den, wanneer het niet ten minlte een do­
zijn

VAN PROF. G. FORSTE R. XXÏ
zijn avontuuren of zeldzaams ontmoetin­
gen , en even zoo veele ongelooflijke
fprookjes behelst. Deezen moeten wij
vooraf zeggen, dat de heer SPARMA N ze­
kerlijk noch monorchiden of half ontman­
den, noch natuurlijke voorhangfels bij de
Hottentotfche vrouwen gevonden heeft.-—
De wijsgeerige eeuw, welker befluit wij
te gemoet zien, verfchoone en bewaare mij;
dat ik deeze ongerijmde verdichtfels ,
fchoon van kundige lieden maar al te los
voor bijzonderheden der natuur aangeno­
men , zelfs maar op zoodaanige wijze zou
melden, die veelligt eene flaauwe twijfeling
aan haare verlichting begunlrigen mogt!
Kon ik over den bijval en de goedkeuring
van het algemeen eenige beflelling maa-
ken, dan zou ik hun den heer SPARMAN
en zijn werk reeds uit deezen gFond aanprij-
aen, vermits hij niet, gelijk fomtnige nieu-
b 3 - ' we

3£XH V O O R R E E 43 E v
.we fchrijyers, meer redenkavclingen dan.
zaaken endaaden levert, jaa-nie-t eens zijne
waarneemingen.droog en beflisfender wijze
ter neerftelt; maar iederen leezer door het
eenvoudig, onopgefierd verhaal der gebeu*
renisfen zei ven in de plaats des waarnee;-;
taierg doet treeden, alwaar hij zich alles zoo
naauwkenrig, als of hij het zeli zag, naaf
zijn eigen gewaanyordingsvermoogen af­
maaien en ontvouwen kan. — Den rijkdom
van inbeddingskracht en vernuft, waar­
mede men fomtijds ons verilancl ver-rasfei^
cn om den tuin leiden wil, en de betove^
ring van ftijf, waarvan ccne zekere wijsgee-
rige gezindheid zich zoo vaardig tot ver­
blinding bedient, zou ik zonder morren ui
een werk willen ontbecren, waarin deeze-
pnbefprooken geest van waarneeming m$jj
prnfh'ge waarheidliefde heerscht.

VAN PROF. G. FORS TER, XXII]
va < ..i •'< W -34 P' • v VT>tX
Den kenneren en liefhebberen der fchoo-
ne natuur, zal de heer SPAR MA N nog veel,
meer dienften kunnen bewijzen. — De
Afrikaanfche wilderaisfen krielen van on-
telbaare foorten van dieren, waarvan de.
weinigflen tot hiertoe ontdekt, en met ken-
baare onderfcheidende trekken befchree^ei>r
zijn. Het rijk der planten pronkt insge­
lijks aldaar met eene groote menigte onbc-- :
kende foorten, welke fedextetlijkejaaren vcr-
fcheidene kruidkundigen bezig gehouden lub­
ben ("*), Hierom zou het zeer verfchoonbaa?;.
geweest zijn, wanneer onze fchrijvcr, ,naar
het voorbeeld van andere leer - en lievelingen,
van LINNAEUS, in zijn werk meer kunst-,
maatige befchrijvingen\van dieren en plan­
ten , door hem ontdekt, Cs e
hjk hé . voor
*
beeld, een HASSELQUIST in zijne reis-
{*) Naamlijk, BERGHJS, KÖNIO, BANKS en;
SOLANDER, SPARMAN, THUNBERG, B U R M A M>
en anderen.
b 4
\

xxiv V O O R R E EDE
bcfchrijving heeft gedaan) offchoon ook" •
ten koste van het geduld van ongeleerde
leczcrs , ingelascht had. — Mij dunkt,
de reizende natuurnavorfcher had in dit op­
ziet hetzelve recht als een reizende oud-
héidsnavorfcher, boekhandelaar, en exmi-
nifter, die geene zwaarigheid maaken , om
zich in hun meestgeliefkoosde vak diep in-
telaaten, en wier verhaalen men desniette-
genftaande met genoegen en deelneeming
fèest. — Nogthnns heeft de heer SPAR-
ii A N , tot vermaak van de mcesten zijner
leezercn , van dat recht afftand gedaan , en
zonder zich met dorre, kunstmaatige be-
fchrijvingen op te houden , alleenlijk zulke
algemeene artikelen der natuurlijke hiftorie»
in welken de menigte belang fielt, uitge-
koozen , die en de weetenichsppen verrij­
ken, en de opmerkzaamheid van het alge­
meen op eene aangenaame wijze bezig hou­
den.
Zijn*

VAN ÏROF. 6. ÏORSTER. XXV -
Zijne natuurkundige bemerkingen ver­
krijgen ook nog daardoor eene nieuwe en
bellisfende waardij , dat zij menige inge-
floopene, en zelfs op het getuignis van
beroemde mannen rullende, vooroordee-
len uit den weg ruimen , en op die wij­
ze de groote huishouding der natuur, ge­
lijk ook de inllinkten, de kunstdriften en
vaardigheden der dieren, vollediger aan
den dag leggen.
De bijgevoegde afbeeldingen van zoo
veele dieren , tot hiertoe of nog in 't ge­
heel niet, of ten rfiinile zeer gebrekkig
en onrichtig uitgetekend, verftrekken ons
werk niet alleen tot fieraad, maar ver­
meerderen nog het voordeel der evenge-
noemde verbeteringen, en zetten een' bij­
zonderen luister en duidlijkheid aan de be­
schrijvingen bij.
b s De*

-Des heeren SPARMANS landkaart van
de Kaap de .Gopde Hoop en de gewesten,•
,dpor;hem. bereisd, welke hij ; naar zijne ei­
gene waarnemingen , en itöar^oorfprong-
lijke handtekeningen , •hem aan de Kaap
door zijne vrienden medegedeeld, ontwor^
pen heeft, is insgelijks een.des te aanmerk-
• lijker bijdrag tot de. aardrijkskunde, hoe
minder uitt.ekenipgen wij van het oos.tjljjfc
deel van deezen uithoek van Afrika 'h&ih
$en.
óos rtav • lio^rjfUood'in sbgeov^jid 0Q1.
Dewijl ik deèze voorreedc voor de Hoogs
duitfche ö•veczettin^f van dit fchatbaar
werk plaats, moet ik nog met een woord
daarvan aanmerken, dat zij bearbeid is
door eenen man, die niet'alleen beide dre
taaien volkomen bezit, maar die ook in
dit vak bereids, met grooten roem be­
kend is geworden , naamlijk, den geleerden
heer CHRISTIAAN HENDRIX GROS-
l j KL !
RD,

VAN PROF. Ö. FÖ.RSTER. ' XXVij( :
JKURD .Reflor van het Gymnafiam te
Straalzond. , .. jgrf
De omftandige befchnjvïng der rietda­
ken aan de Kaap de Goede Hoop, door
den heer E K , B L R G , bladzijde 14 zeer ge­
roemd, is door den fchrijver nog niet be­
kend gemaakt; zij kan dus, wanneer zij
nieuw en gevyigtig is, nog altijd, al zou,
het ook op eene andere plaats zijn , na-
geleverd worden.
De Hoogduitfche uitgaaf heeft nog ba.
yen de oorfpronglijk# deezen voorrang,
dat fommigen der afbeeldingen door ee­
nen des kundigen, die de uitgebeelde die­
ren insgelijks in hun vaderland , gelijk de
heer SPARMAN, getekend had , verbe­
terd zijn. Hier en daar heb ik tot op­
heldering van den tekst een paar, woor-
\ den

JWMfe VOORREEDE YAN PROF. GK FOKSTER.
den in de aanmerkingen bijgevoegd , en
het geheele overgezien.
Kasfel in Wijnmaand 1783.
GEORGE F©RSTER.
FOOR-

VOORBERICHT
VAN DEN SCHRIJVER ZE L VEN,
PROFESSOR ANDREAS SPARMAN]
/ \
In Herfstmaand des jaars 1771 had ifc
de volgende aanleiding tot eene reize naar
den zuidlijken uithoek van Afrika.
De kapitein en ridder KA REL GÜSTAAF
É K E B E R G , een man van uitgebreide ken­
nis , die geene gelegenheid, om aan de
weetenfchappen dienst te doen, voorbij
laat gaan, had, geduurende zijn kort ver­
blijf aan de Kaap de Goede Hoop, bij de
regeering des lands" verlof weeten te ver­
werven , om cenen natuuronderzoeker der-
waard te moogen zenden. — En, gelijk
deeze door die vergunning beveiligd werd 5
om bij zijne onderzoekingen van gewas-
fen,

' v
B E R 1 c l
% °^ i j O I
fen , wilde dieren en andere natuurlijke
zeldzaamheden, geen gevaar teloopen, om
als een landverfpieder aangezien te worden;
j zoo was 'er ook {effens zorg gedraagen* dat
deeze natuurkundige , om zijn oogmerk
met geringe kosten te kunnen bereiken, d#
hinderen des Hollandfchen bevelhebbers
^an Baai-Fals in de wis-en aardrijkskunde,-
gelijk ook in de Franfche taal onderwij­
zen zou.
Mijne groote genegenheid voor de na­
tuurlijke hiftorie was den heer EKEBERS
op eene reize, in de jaaren 1765 en 1766
met hem naar Kanton in China gedaan , be.
reids bekend geworden. —& Dit was de
oorzaak, dat hij ten aanzien der ontworpe.
ne reize naar de Kaap het oog voornaam-
.lijk op mij liet vallen. Zijn aanbod nam
ik met des te meer blijdfebnp aai; wijl ik
.naar eene bekwaame gelegenheid, om de
wae-

V- A N A. S P A R M A N. xxxi
.«wereld te bezien , lang met groöte begees?-
, te: verlangd had. —Jntusfehen kwam het
nogvoornaamlijk op de goedwilligheid van-
de heeren bewiiidhebberen der Koninglijlc-
: Zwecdfche Oostindifche maatfehappij aan,
; of het mij toegedaan, zou worden, om met
een haarer, fchepen, naar de Kaap de Goe­
de Hoop eaKanton beftemd, tot de eerst­
genoemde plaats te moogen medegaan. ——
De heer EKEBÈRG Helde derhalve aan be­
windhebberen de reize, welke ik onder-
derneemen wilde , zoo voor, dat 'er aan
de weetenfchappen bijzondere dienst door
zou gedaan worden. Uit aanmerking van
een zoo loflijk oogmerk werd mij de beste
. hoop gegeeven. Den heer .lijfarts en rid­
derLINNAEÜS- was de tijding aangaan­
de deeze reize zoo zeer aangenaam, dat hij
zelf het verzoekfehrift, mijne reize betref­
fende , in zijnen eigen naam opitelde. ——
De heeren bewindhebberen willigden dit
ver-

XXXII VOORBERICHT,
verzoek niet flechts in; maar zij betoonden
zich nog gunftiger, dan men gehoopt had.
Zij maakten zeer genegen de fchikking, dat
ik aan boord van een fchip der maatfehap­
pij , welk tegens Kerstijd zeilvaardig moest
zijn, en aan de Kaap de Goede Hoop, als
de eerfte ververfchingsplaats op de vaart
naar China , inloopen zou, eene vrije en
' gemaklijke reize kreeg.
Eer ik intusfehen de befchrijving zelve
mijner reize begin, verzoek ik mijne lee-
Zers vooraf, met mijn verhaal niet gantsch-
lijk te onvrede te zijn. —. Op eene lange
reize kunnen ons de voorwerpen nooit in
die orde voorkomen , als men zulks
wenseht; hoe zou men dus op het papier­
zijne reizen naar een ieders zin en fmaak
kunnen inrichten en ter neer (tellen? .Meer
omtrent de zaaken zeiven, dan omtrent den
fchrijflbjl bekommerd, ben ik ten opzigte
van

VAN A. SPARMAN, xxxm
van den laatflen dikwijls met mij zeiven
niet wel te vrede, en vind mij dus ver-
pligt, als een ongeoelfendc in dit vak der
letterkunde, meer dan menig ander, mijne
Leezers om gunftige verfchooning in dee­
zen te verzoeken. 't Geen ik federt
verfcheidene jaaren gefchreeven heb, heeft
meestal ia korte aantekeningen, en kleine op-
Hellen en waarneemingen, naar ge,ang mij­
ne bezigheid en mijn verblijf mij zulks aaii
de hand gaven, beftaan, in gefchiïfte gefteld,
nu eens in deeZe, dan in geene, en dan in
verfcheidene taaien te gelijk. — Uit deeze
vermenging van taaien heb ik thans in mij­
ne moedertaal overgezet al 't geen ik op
bovengemelde wijze, bij voorkomende ge»
legenheden, nu en dan verftrooid in mijn
dagboek opgefchreeven , en met voorko­
mende bemerkingen verzeld had, voerende
het teffens naar vereisch der omftandighe-
den breeder uit.

*xXïv V O O R B E R I C H T
:
Wat de echtheid en geloofwaardigheid
zoo'van de vernaaien mijner ontmoetingen,
als van de höfchrijvingen der bijzonderhe­
den, de natuurlijke hiftorie betreffende,
aangaat, daar kan ik. met volkomen zeker­
heid voor inflaan. Dan , 't gèen het ge-
meenfce fiach van Leezcrs in foortgelijke
werken, als dit is, doorgaans zoekt, naam-
lijk, avontuuren van vreemden aart op el­
ke bladzijde, zal men in mijn boek of in 't
geheel niet, of Hechts zeer f chaarsch, aan­
treffen, 't is waar, van eenen man, dien
de nieuwsgierigheid uit zijn land gelokt
heeft, opdat hij op zijne reize rondom de
waereld, en in de wildernisfen der Hotten-
totten en Kaffers zeldzaamheden moge
zien, verwacht men , gelijk menig een mij
zelfs te kennen heeft gegeeven, berichten
van zeer onderhoudende, aandachtverwek-
keflde en wonderhaare dingen. Men heeft
zeifs , ik moet het bekennen , recht tot
deeze

V A N A. SPARMAN, xxxy
deeze verwachting ; want ik heb de zoo
menigvuldige natuur altijd Verwonderens-
waardig, dikwijls betooverende, fomtijds
fchnklijk, bevonden. Doch , des niettegen-'
itaande Zal men veele zeldzaame dingen-;
welken men zich door andere reisbefchrij-
vingen irt den zin heeft laaten prenten;
in mijne berichten niet aantreffen. Een-
voetige menfehen , cyclopen, firenen;
hachtmenfehen, en dergelijke hersfenfchini--
inen, zijn thans wel uit onze meerverlichtë
waereld zoo taamlijk vercfreeven en ver-
dweenen; doch menig een heeft zich ech­
ter laaten verleiden, om andere niet min­
der vreemde en wonderbaare verdichtfels
te gelooven, waarmede verfcheidene fchrij-
vers, die voor mij de Hottentotteri be­
zocht en befchreeven hebben, hunne bè.
richten hebben opgefierd , om daardoor
meer leezers cn verwonderaars te ver-
é i wer-

xxxvi V O O R B E R I C H T
werven. Wanneer derhalve mijne be-J
richten van die mijner voorgangeren dik­
wijls zeer onderfcheiden zijn, en ik mij
fomtijds met ernftig onderzoek en we­
derlegging hunner vertelfelen ophouden
Zal Zulks, hoop ik; niemand mijner Leeze-
ren mishaagen.
Nog móet ik mijnen Leezereft voorlöó^
pig melden, dat ik niet voorgenomen heb*
eene volledige befchrijving van het voor­
gebergte , de Kaap de Goede Hoop ge­
raamd , te geeveri; maar flechts berich­
ten nopens dat geen , 't welk ik over dat
gedeelte des aardbodems zelf heb bemerkt,
Of van N
anderen kunnen verfamelcn , mede
te deelen. Dit kart, en zal ook, hoop ik,
niemand als eene onvolledigheid aanmer­
ken, vermits mijn hoofdoogmerk was, al­
le die bijzonderheden uit de drie rijken
der

V A N A. S P A R M A N , xxxvö
der natuur, welken de aandachtige befchou-
wing van dit gewest en deszelfs onder-
fcheiden inwooneren mij aan de hand zou
geeven, naauwkeurig op te zoeken, en tót
opheldering der natuurlijke hiftorie zorg­
vuldig aantewenden. Intusfchen is
mijne reize, met mijne omltandigheden
vergeleeken, nog fteeds wijdloopig genoeg
geweest. Nagenoeg vijf en twintig rijks­
daalders bedroeg de geheele fom , welke ik
als reisgeld mede nam; en iets meer, dan
tweemaal zoo veel was het, 't geen ik
bij mijne terugkomst befpaard had. In
ftee dus van voor geld zonder moeite ge­
legenheden en verfamelingen te kunnen
koopen, ben ik in 'de noodzaaklijkheid ge­
weest, om niet zonder leevensgevaar en
moeite geld te verdienen; en daarbij heb
ik mij met dat geen moeten vergenoe­
gen , 't welk zich op mijne reize , ge-
c 3 noeg-

xxxvni V O O R B E R I C H T
noegzaam van zelfs aan mijne opmerkzaam­
heid heeft opgedaan.
De gedaante van Dagboek , welke ik aan
mijne reisbefchrijving gegecyenheb, is in
zekeren opzigte niet de beste * maar in de
meelle gevallen de natuurlijküe en eigenaar-
tigfte. Om zich van dat geen, 't welk 'er
voorkomt, een behoorlijk, idee te kunnen
maaken, is het buiten alle tegenfpraak nut­
tig, te weeten Ï op welken dag het ver­
haalde of befchreevene voorgevallen , of
door mij gezien is. Tijd, en wijze en or­
de in dergeii:ke omflandigheden zijn. allen
dingen, welke veel licht kunnen geeven.-—»
Bijzonder wordt het daardoor zoo we] voor
den fchrijver j als voor den leezer gemak-
liiker , te onderfcheiden , wat men met
meer of minder zekerheid waargenomen
heeft, en wat men uit de berichten van
an-

V A N A. SPARMAN. xxx$j
anderen, welke altijd niet even echt en ge­
loofwaardig zijn , heeft moeten ter neer
ftellen.
Om intusfchen den leezer niet langer opr
te houden, en hem het genoegen te gee­
ven , het dagverhaal mijner reize en de be-
fchrijving der bijzonderheden, de natuur­
lijke hiftorie betreffende, mij daarin voor­
gekomen, te bezitten, zal ik zekere andere
flukken, beoordeelingen en waarneemin­
gen, welke eene rijper bearbeiding verei*
fchen, nog eenigen tijd uitiïeïten, en ze
deels als aanmerkingen bij het voorgaande,
deels als bijzondere afdeelingen, laaten vol­
gen. . Berichten van meer dan een paar
duizend voortbrengfelen der gefchapen na­
tuur, voorheen onbekend , welken ik in
het zuidlijk gedeelte van Afrika, van ande­
re landen zoo zeer onderfcheiden, bij eene
flechts

VL VOORBERICHT. VAN A. SPARMAN,
flechts middelmaatige opmerkzaamheid ont­
dekt, en waarvan ik dat. geen, 't welk
daarvan te zeggen is, nog niet volkomen
in orde-gebragt heb, zün te veel, dan dat
zij, of in uitvoerige befchrijvingen, of
zelfs maar bij w;jze van uittrekfels, in dit
boek plaats konden, hebben.
A. SPARMAN,
KORTE

KORTE INHOUD
DER
H O O F D S T U K K E N
E N . - i'
A F D E E L I N G E N ,
IN DE jj E I D E STUKKEN
VAN
A. SPARMANS REIZË
V O O R K O M E N D E .
m ; - . . .—-— -»•
EERSTE HOOFDSTUK.
Reize van Gothenburg naar de
Kaap de Goede Hoop. B!adz* 3
TWEEDE HOOFDSTUK*
YHblijf aan de Kaap de Goede
Aoop tot de ftize naar de
Zuidzee. *0'
d LAF*

aan K O R T E I N H O U D .
I. AFDEEL. Verblijf in de Stad aan de Kaap
de Goede Hoop. 10
II. aan Baai Fals. 17
' " " te Alphen, niet verre van
Konftantia tot de reize naar
Paarl, 35
IV. —"* Reize naar Paarl. 59
V. ' Verblijf te Alphen na mijne te­
rugkomst van Paarl. 91
r D E R D E HOOFDSTUK.
Reize op de Zuidzee, en naar
de landen omtrent den Zuid­
pool gelegen. 96
I. Inleiding tot deeze reize. 96
JT, . . Reize van de Kaap de Goede
Hoop naar Nieuw-Zeeland. 104
III. AF-

K O i T ï INttOÜÖi SLHI
Ut. AFDEEL. Eerde Reize var] Nieuw-Zee-
lartd naar Otahitti, en van
daar wederom naar Nieuw-
Zedand. lop
jy —. Tweede Reize van Nieuw-Zee­
V. - 1
land naar Otahitti , en van
daar Wederom naar Nieuvf-
Zedand. ' ll§
Reize van Nieuw - Zeeland %
naar het Vuurland , Terra
del Fuego , en van daar ve­
der naar den kant des Zuid-
i pools. 121
yi_ m 1 Terugreize naar de Kaap de
Goede Hoop. I2g
VIERDE HOOFDSTUK
Reize in Afrika» van de Stad
d 1 MÏÏ

XIIV K O R T E I N H O U D .
aan de Kaap de Goede Hoop
tot het Jand der Kaffers. 13»
I. AFDEEL. Verblijf in de Stad aan de
Kaap de Goede Hoop toe
het begin der Afrikaanfche
Reize.
II. —— Toerusting tot de Afrikaan­
fche Reize.
III. Reize van de Kaap de Goede
Hoop naar h x Wanne Bad. 147
IV. Verblijf bij hec Warme Bad. 1 £5
VIJFDE HOOFDSTUK.
Rsize van hec Warme Bad naar
Zwellendam. 202
I. Reize van het Warme'Bad tot
de Rivier zonder einde. 20a
II. AF-

K O R T E INHOUD. XLV
11, AFDEEL. Uicvoerig Bericht aangaande de
ïigchaarn gefteltenis, het ka­
rakter , de leevenswijze en
andare bijzonderheden der
Hotcencoccen. 2iz
117. Van den aart, de leevenswijze,
wapenen, wooningen, taal,
godsdienst en hec geheele karak­
ter dier Hottentotten, wel­
ken Boschlieclen , of Boschman­
nen , of IVoudmenfchen ge­
naamd worden. 232
IV. Reize van den Tijgerhoek of
de Rivier zonder einde tot
Zwellendam. 24.7
d 3 ZES-

ÏI.VI K O R T E I N II 0 V B.
Z E S D E HOOFDSTUK.
Reüe van Zwellende nacjr de
Müsfeibaai.
ZEVENDE HOOFDSTUK.
Reize door Houtmcjuashad. 297-
ACHTSTE HOOFDSTUK.
Reize door de Lange Kioof,
of bet Lange Dal. 32$
NEGENDE HOOFDSTUK.
Reize van het Lange Dal , of
de Lange Kloof na.ar §i?i-
kwift. 345

J C O R T E I N H O U D . KLYI|
TIENDE HOOFDSTUK.
Verblijf in Sizikamma, en Rei*
ze van daar naar de Zee­
koerivier. 3 01
ELFDE HOOFDSTUK.
Reize van de Zeekoerivier tot
aan de kleine Zondagsrivier. 418
I. AFDEEL. Reize van de Zeekoerivier toe
aan de Zwartskopsrivier. 418
II, Reize van de Zwartkopsrivier.
naar de Waadplaats der Zon­
dagsrivier. 432
IJl. . Reize van de Waadplaats der
Zondagsrivier tot de kleine
Zondagsrivier, 44.2
ü 4 TWAALF-

XLVIK K O R T E I N H O U D .
TWAALFDE HOOFDSTUK,
Reize van de kleine Zondags­
rivier naar de Boschmansri­
vier. 457
.Ai.) J

II, AFDEEL. 1
K O R T E I N H O U D . XUX J
Natuurlijke Hiftorie van den
Neushoorn , en vervolg der
Reize, 5l6
VEERTIENDE HOODSTUK.
Reize van Kwammedakka tot
onze aankomst- ia Achter-
bruintjeshoogte. 537
I, Vertrek van Kwammedakka,
' en natuurlijke Hiflorie van den
Struisvogel, 537
II. ——h* Vervolg der Reize, en de na­
tuurlijke Hiftorie van het zon-
/ derlinge dier, hec Gnou ge­
naamd, 547 '
d 5 VIJF-

P7 lt SC O RTE INHOüB.
VIJFTIENDE HOOFDSTUK. '
Verblijf in Achterbruintjeshoogte.
$ 6 %
„. I. AFDEEL. Van de Sneeuwbergen , en de
verfcheidene foorten van Vol­
ken, daaromtrent woonende, en
hunne Landen, en het Een-
hoorndier. ^
H — _ Vervolg der befchrijving van
de Landen der Chineefche
Hottentotten; van het Land
der Kafferen, en deszelfs Be-
wooneren,
lil. ——Van het landfchap Kamdebo;
van Achterbruintjeshoogte j
en derzelver Bewooneren. 5J5
IV. «•* • Verblijf in Achterbruintjes-
hoog-

K O R T E 4 N H C U D , ty
hoogte, en befchrijving der
Landziekte aldaar, 595
Vt AFDEEL. Van verfcheidene dieren, als
het Gnon , den Grijzen Sja-
kal, en derzelven onderfchei-
dene foorten , en den Ka-
tel. 60%
VI. —* Van. de Afrikaanfcbe Antilopen
of Ga,zellep; bijzonder van
de Herteheesten en Eland-
dieren. ói 5
VIL ———' Vervolg van de Afrikaanfcbe
Antilopen of Gazellen, bijzon­
der van den Koedoe, Gems-
bok , Blauwen Bok , Bonten
Buk, eq nog andere Bok­
ken. 630
VUL ~ Van den Kameelpardel, de Tij-
bpschkat, en den Baviaan. Ö44
1%

^ K O R T E I N H O U D .
IX. AFDEEL, Van. de Kaapfche Gerbua, en
de onderfcheidene foor ten
der Kaapfche Mollen. 651
X, . De natuurlijke Hiftorie des
Bijenverraaders, of Bijen ver-
raaderkoekkoeks, 658
Xt ~ Onderzoek, of alle dieren , wel­
ke fiechts eene maag en
kleine ingewanden hebben,
zich, op gelijke wijze, a!s
de menfchen , mee vkesch
moeten voecen, có$
ZESTIENDE HOOFDSTUK,
Reize van Achterbruintjeshoog-
te naar de kleine Vischri-
vieren , en verblijf aldaar.

KORTE INHOUD.' LUI
naamden Tijger, of Panther-
dier , en mee een groeten
troep Kaffers. 680
II. AFDEEL. Ongemeen groote Steenhopen
in Achterbruintjeshoogte en
de aangrenzende landftreek
te zien. Verfcheidene jagten
op Zeekoeien of Rivierpaar-
den omftandig btfehreeven. 997
III. Befchrijving en natuurlijke His­
torie van het Rivierpaard. 714
IV. •—— Reize naar de kleine Vischri-
vier, verfcheidene ontmoe­
tingen met Rhinocerosfen, en
andere dieren. 718
ZE-

iiy K O R T E I N H O Ü D.
ZEVENTIENDE HOOFDSTUK.
Terugreize mar de Kaap de
Goede Hoop. 73 §
I. AFDEEL. Terugreize van ÖHlirttjeshoog*
te tot de Zwartkopsrivier,
van de Ginjjemans-Hotten-
toften.
~ Vervolg der terugreize van de
Zwartkopsrivier tot de Ku-
koirivier»
lil. ., Vertrek vail de Kukoirivier.
Gebrek aan ijzer in die land­
ftreek. Twist onder mijne
Hottentotiem Menigte Aloë»
plinten aan de Goreerivxr.
Befchrijving eener zeer ver­
giftige Haagdis , en der
groote Kaapfche Haagdis,

K O E T Ë INHOUD. tt
en nog van een onbekend
alier.
IV. AFDEEL. Vervolg der terugreize. Moord,
dror flaaven aan een boer
gepleegd, en zonderlinge ont­
koming van zijnen zoon. 777
EERSTE AANHANGSEL.
Behelzende eenige woorden en
fpreekwijzen uit de Taal der
Hottentotten. 787
TWEEDE AANHANGSEL.
Van eenige woorden uit de Taal
der Chineefche Hottentotten.
DSR«

tVI K O R T E I N H O U D .
DERDE AANHANGSEL.
Van eenige woorden uit de Taal
der Kafferen. 794
VIERDE AANHANGSEL.
Proeve van de Muziek der Hot-
tentotfche Kafferen* 796

ANDREASSPARMANS
R E I Z E ,
N A A R D E
KAAP DE GOEDE HOOP, DE ZUID-
ZEE, EN RONDOM DE WAERELD;
DOCH VOORNAAM LIJK IN DE
LANDEN DER HOTTENTOTTEN
EN KAFFERS.
v A w 1772
T 0 T
*77 6
-

ANDREAS SPAR MANS
R E I Z E .
E E R S T E HOOFDSTUK.
REIZE VAN COTHENBVRG NAAR DE
KAAP DE GOEDE HOOP.
D en tienden van Louwmaand des jaars 1772
ging ik met hetZweedfcbe Oostindifche fchip, het
Slot van Stokholm, van Gothenburg onder zeil.
In den beginne hadden wij een' zoo gunftigen
wind , dat onze lootfen ras teruggezonden wierden,
en wij de Zweedfche kust fchielijk uit hec
gezigt verlooren. De koude was, overeenkomftig
het jaargetijde, taamlijk ftreng; doch wij vonden
ze, in de openbaare zee, eenigzins gemaatigder,
dan tusfchen de kleine eilanden en klippen
langs het ftrand.
Toen wij het noordlijkst gedeelte van Schotland
omzeilden, hadden wij het andere Zweedfche
Oostindifche fchip Louifa, welk ons verzeilen
, en te Kadix voor de eerftemaal versch water,
en teffens de kas voor beide de fchepen inneemen
zou , nog bij ons. Dan, kort daarna
werden wij door eenen ftorm, welke in deeze
wateren, en bijzonder in dit jaarfaifoen , niet
ongewoonlijk zijn, vroeger dan wij gedacht hadden,
van elkander gefcheiden. In een' van die
ftormen leeden wij raerklijke fchaade, welke op
•enige honderd rijksdaalders gefchat werd. De
A a wind

4 I. HOOFDSTV REIZE VAN GOTHENBTJRG
wind woei zoo hevig, dat onze grooce bramzeil
daardoor weggevoerd wierd, niettegenfhande hè
van nieuw en rterk zeildoek gemaakt was. Dk
tooneel van verwoefting was eene zoo prachtige,
ais voor m„ gantsch nieuwe, vertooning! De
Z W 3 a r e r e
met !Tl
baLn ï
r g
e n v I a a
g
S heddeS alles
T aad b e k l e e d
' Schuimende
baaren fl v a n a l j e k a m e n ^ ^
weid tegen het fchip aan, dat zij niet zelden bijkans
zoo hoog als de masten reezen. Op een­
maal werd het bramzeil los gereeten, en zweefv
6
J m e
;/, " d 0 0 r m i d d e l z ,
> e r
witte kleur
waar kon neemen, een'tijdlang in eene golfachtige
beweeging her- e n derwa^rd, tot dat het
eindelijk in de donkere lucht verdween. De {hikken
des zeils welke aan de fprieten nog vast
hingen, en de enden der touwen werden door
het geweld desftormwinds met zoo veele hevigheid
gezweept, dat al het ander gedruisch voor een'
tijdlang door hun geklap overitemd wierd. Eindelijk
hield het op; maar nu was ook hec geraas
der zee het bruisfchen der golven, het geloei
des winds, en het kraaken der masten en deV zijden
des (chips des te ontzaglijker!. En niet min-
J W 3 S h ÏÏLll r. . C C t G l k e n S n i
' ' »rdatde voorfteven
des fchjp. of naar de rechter- of naar de
Imkerhand geflingerd werd, het onophoudlijk geroep
des kapiteins, bakboord aan boord! fiuur,
boord aan boord ( en het antwoord der Huurlieden
hec geroep van hunnen kapitein onmiddelijk in'
pinken toon herhaalende; en voorts ook aan alle
kanten het nevelvoeren der mindere bevelhebberen,
het grommel der zeelieden, en hetonophoudhjk
geklater van het zeil- en touwwerk, ce
Den

KAAR DE KAAP DE GOEDE HOOP. 5.
Den tweeden van Sprokkelmaand, toen wij op
de noor der breedte van vier en dertig graaden en
twee en twintig minuuten, en één graad en tweeën
dertig minuuten oostwaard van den middagcirkelvan
Parijs waren, gaf een fchip, op eenigen afftand
van ons, des namiddags, door middel van
verfcheidene kanonfchooten, ons te kennen, dat
het in nood was, en met ons wikte fpreeken. Wij
draaiden dus bij, en vernamen, dat het aan de Hollandfche
Ouiiindifcbe maatfchappij behoorde, JJuinenburg
heette, op zijne terugreize naar huis was,
en Koenraad Louw tot zijnen bevelhebber had.
Het had zijn roer verlooren, en wegens de onftuimigheid
der zee had men geen ander kunnen,
aanhangen; waarom ook het fchip zoo verre van
zijnen koers af was gedreeven. Het fchecpsvolk,
had noch water, noch leevensrniddelen, en zag
"er jammerlijk verzwakt uit. lntusfchen kreegen
deeze verlegene fcheeplingen door de liefdaauig-y
heid van onzen bevelhebber zoo veel voorraad van.
aüerleie noodwendigheden , als hunne en onze'
floepen in Haat waren te voeren, tot dat eindelijk
de invallende nacht en toeneemende wind
hen van de verdere hulp, welke ieder van ons hun
gaarn zou beweezen hebben, gmuschlijk beroofden.
Onze gemeene matroozen zelfs betoonden •
hunnen ongelukkigen medebroederen daadlijk medelijden,
en ichonken hun vrijwillig iets van hunnen
kleinen voorraad, dien zij aan tabak en andere
behoeften hadden.
Toen wij den twaalfden van Sprokkelmaand,
dicht bij den noordlijken keerkring, op de noorder
breedte van vier en twintig graaden en een en
vijftig minuuten waren, zag ik een zeedier, zeven
of acht voet lang, bij de zeevaarenden onder den
A 3. naam

tS I. HOOFDST. REIZE VAN GOTHENBURG
naam van zeeduivel bekend. In de reisbefchrijvingen
worde hec als zeer gevaarlijk voor de paerelvisfehers
gefchilderd. Op mijne voorige reize
naar China had ik een dergelijk dier waargenomen,
en uit zijne uicwendige geftalce coen reeds geoordeeld,
dac hec veelligc toe hec geflachc der
roch, raja, behoorde.
Den een en twintigften derzelve maand, des avonds
omtrent zes uur, op den afïtand van drie graaden
en vier en twintig minuuten noordwaard van
den evenaar, vertoonde zich een prachtig luchtverfchijnfel.
Hec geleek naar een' gloeienden kanonkogel,
en zweefde met een zachc zisfen dwars
over hec fchip, en cusfehen de ftengen der masten
heen, maar veroorzaakte, tegen het vermoeden
onzer oudfte zeelieden, geene verandering
van weer.
Den vierden van Lentemaand pasfeerden wij
de linie, waarbij, volgens oud gebruik, een menigte
zotte plechtigheden in 't werk werd gefield.
Den vijfden derzelve maand, omtrent zeven
en dercig graaden zuider breedte 1
, en een en
twin-
1
[ „ Zoo lees ik uitdruklijk bij onzen fchrijver. Ondertusfehen
is het ontwijfelbaar , dat hier een drukfeil
„ plaats heeft; want, behalve dat het niet mooglijk is, dat
„ een fchip den vierden van Lentemaand de linie zou kun-
„ nen pasfeeren , en den volgenden dag zeven en dertig
graaden van den evennaar afzijn, ligt ook de Kaap de
„ Goede Hoop niet op zulke hooge zuidlijke graaden, maar
M flechts op vier en dertig en een' halven graad zuider breedn
te. Hieruit blijkt het, dat de drukfeil niet in de dag-
„ tekening, maar in het getal der graaden ligt. Het komt
mij derhalve waarfchijnlijkst voor , dat men in plaats
van graaden hier minuuten moet leezèn ; waardoor alle
zwaarigheid zal weggenomen zijn ". C.J

NAAR DE KAAP DE GOEDE HOOP. 7
twintig graaden westwaard van Parijs, bemerkten
wij, des nachts, behalve het gewoone fchijnfel
Cdat, zo ras het donker wordt , op de gantfche
oppervlakte der zee, gelijk een fchitterende
glans of vonkend licht te zien is ) een' fterkeren
glans, welken de zeevaarende lieden eenen zeebrand
noemen. Hij was meestal van eene ronde
gedaante, had drie voet in de middellijn, en
glinfterde, in zijnen geheelen omtiek, overal
éven vuurig- Wanneer zijne gedaante zich lomtijds
veranderde, en meer Iangachtig werd, werd
zulks, naar het fcheen, door de beweeging der
golven veroorzaakt. Met dergelijke lichtende
ftof was thans de geheele oppervlakte der zee;
bedekt. Somtijds waren deeze zeelichtjes eenige
fchipslengten, maar fomtijds flechts eenige voetbreed,
van elkander verwijderd. Hec gelukte ons
incusfchen niet, iets van deezen zeebrand optefcheppen,
om zulks nader ce kunnen onderzoeken.
Wij hadden, geduurende deezen cijd, eene
frisfche koelte, die niec zelden mee fterke regenbuien
verzeld ging. — Den volgenden dag ontdekten
wij niets buitengewoons op de oppervlakte
der zee, welk als de oorzaak des zoogenaamden
zeebrands zou kunnen aangemerkt worden.
Etlijke nachten te vooren hadden wij bereids hier
en daar enkelen zeebrand waargenomen, waarbij
het Hechts betrokkene lucht was. Zeelieden,
die menigvuldige en verre zeereizen gedaan hadden
, verhaalden mij, dat dit verfchijnfel bijzon?
der in de Noordzee en in den zeeboezem van
Mexiko gezien wierd, en eene verandering van
weer plag te voorfpeilen.
He gewoone lichten der zee des nachts, ontftaat
waarfchijnlijk, deels uic de eigene beftand-
A 4 deel-

&» I V HOOFDST. REIZE VAN GOTHENBURG
deeltjes van het zeewater, deels van visfchen en
allerleie anuere kleine diertjes, welke zich in ontelbaars
menigte daarin ophouden. Doch van
den zeebrand heb ik nog in geene reisbefchrijving
jets aangetroffen. Zou hij niet veel ligt van deeze

NAAR DE KAAP DE GOEDE HOOP. 9
lce de natuur in de diepte der zee heeft; en wij
zagen, in een frel'voorbijgaarid oogenblik, eenen
ftraal van dien overvloed, welke veelligt niet Hechts
millioenen visfchen het behoeftig voediel verfehaft,
maar die vcrbaazende zeegedrochten , de walvisfchen,
zelfs inet vet omkleedt! — Buiten twijfel
is het dergelijk zeegewormte, welk de vette
zeeleeuwen, phocae, en m^nigerleie watervogels,
als, bij voorbeeld, de duikers, verfcheidene foorten
van albatrosfen, pinguïns, diomedeae, ftorfnvogels
en meer andere vervolgden , toen ik ze omtrent
de Kaap de Goede Hoop en op dezuidlijke zeeén
zooieverig ja öt zag maaken.
Den twaalfden van Grasmaand ontdekten wi}
de Kaap de Goede Nood, en kwamen, nog dien
zeiven dag, in de 'lafelbaai ten anker.
A 5 TWEE-

JÖ II. HOOFDST. I. AFD. VERBLIJF IN DE STAD
TWEEDE HOOFDSTUK.
VEREL IJ F AAN DE KAAP DE GOEDE HOOP
TOT li E REIZE NAAR DE ZUIDZEE.
E E R S T E A F D E E L I N G .
Verblijf in de Stad aan de Kaap de Goede Hoop.
^Jeevaarende lieden, welke de Kaap de Goe»
de Hoop flechts voor een' korten tijd bezocht
hebben, worden gemeenlijk door deeze landfpits
buitengewoon bekoord. Dit komt waarfchijnlijk
daar van daan, dewijl men over de langduurigheid
eener zeereize van verfcheidene maanden verdrietig,
bij de eerfte voetbreedte aarde, welke men
betreedt, genoegzaam in verrukking geraakt, en
dan zijne berichten naar deezen eerften indruk
vormt. — Ten .aanzien der Kaap is dit zoo veel
te meer het geval, dewijl de zeevaarenden hier
zelden zo lang pleegen te vertoeven, dat het verblijf
aldaar iets onaangenaams voor hun zou kunnen
hebben. In tegendeel is het ook wederom
niets zeldzaams, dat de zeelieden, na eene aanweezigheid
van fommige maanden op hec land,
ook verdriet. daarin krijgen , en weder naar de
zee verlangen. — Kapitein JAMES COOK heeft
mij verhaald, dat hij, benevens de heeren BANKS
en SOL ANDER, zich ook door vreemde berichten

AAN DE K A A P DE C O E D E KOOP. n
ten voorheen hebbende laaten inneemen , de
Kaap, bij den eerften opflag van het oog, voor
de gelukkigfte en bekoorlijkite landfïreek der waereld
gehouden, en deswege ook de hei aan de
noordzijde der ftad voor vruchtdraagende velden
aangezien had. Om nu mijnen leezeren in dit
ftuk eene gegronder onderrechting te geeven,
ben ik zeer op mijne hoede geweest, om de'
volgende befchrijving der Kaap niet eer,' dan
na eigen onderzoek en rijp overleg, opteflellen.
Om mijne befchrijving des te beter en te gemaklijker
te verftaan, zullen mijne leezers niet
kwaahjk doen, wanneer zij zich vooraf in mijne
bijgevoegde landkaart van de Kaap de Goede Hoop
en de aangrenzende gewesten naauwkeurig oeffenen;
vermits zij van de ftrekking der haven, van
de naamen en ligging der nabuurige bergen, en
van de plaacfen en Jandfheeken, door mij bezocht
en befchreeven, een algemeen ontwerp geeft.
De ftad, op dit voorgebergte gelegen, is de
eenige in de geheele volkplanting, en heet eigenlijk
de Kaap* offchoon deeze naam zeer dikwijls,
alhoewel verkeerdlijk, aan het geheele
Iiollandfche grondgebied gegeeven wordt. Zij
ligt tusfehen het ftrand en de noordzijde des Tafeibergs,
dte wegens de uitgeftrekce vlakte boven
op zijnen kruin zoo genoemd wordt. — Volgens
de meeting van den heer DE L A CAILI.E, is
hij vijfhonderd en vijftig toifes ofFranfche roeden
boven de oppervlakte der zee verheven,
en, in zijne grooefte uitgebreidheid van hec oof^n
naar hec westen, dertien honderd vier en veercig dergelijke
coifes lang. Het midden des bergs ligc in
hec

12 II. HOOFDST. I. AFD. VERBLIJF IN DE STAD
het zuidoosten van de ftad, op eenen aflrand van
nagenoeg twee honderd toifes. — De Duivelskop,
door de Engelfchen Charles mountain geheeten,
hangt met den Tafelberg grootdcels te (amen , maan
is ruim .een en dertig toifes laager, en daarbij i
fpits en naakt. — De Leeuwenkop, welken de
Engelfchen Lionshead of Sugarloaf, dac is, Zui
kerbrood, noemen, is een meer afgezonderde,,
doch niet zoo hooge berg. — Uit zelve geldt ook
ten aanzien van den Leeuwenjlaart, door de Engelfchen
Lionsrump of Lionstail geheeten, welke
niet verre van daar ligt.
Van eenen der gemelde bergen worden, bij de
aankomst van ieder fchip, welk zijnen koers naar
de haven gericht fchijnt te hebben, door eenige
kanonfchooten feinen gedaan, en bij deszelfs dichter
nadering eene vlag opgehijst, welke den kapiteinen
der Hollandfche fchepen tot een teken
dient; hoewel buiten deezen en den bevelhebber
der Kaap niemand weet, hoe de kleur der
vlag in iedere maand afwisfelt. Het oogmerk
hier van is, dat de Hollandfche fchepen, wanneer
zij aankomen, terftond zouden ontdekken, of de
haven veelligt in vijandlijke handen gevallen ware,
en zij bijgevolg op hunne hoede moesten zijn, om
aldaar niet binnenteloopen.
De bovengenoemde bergen zijn voor het grootfte
gedeelte kaal, en de Tafelberg teffens aan den
kant naar de ftad taamlijk fteil. De heesters en
overige zeer kleine boomen, welke nog hier en
daar in 't wild groeien, willen deels wegens den
grond, en deels wegens den zuidoosten - en noordwestenwind
niet goed tieren. Om deeze reden
zien zij 'er ook bijkans doorgaans dor en onbehaaglijk,
en hun loof bleek uit. Sommigen, die. in

AAN DE KAAP DK GOEDE HOOP. IJ
de klooven der rotten befchutting tégen de winden
hebben, en door de neêrvlietende beeken bevochtigd
worden, groeien wel fterker; maar vertoonen
nogthans over 't algemeen die leevendige
kleur niet, waarmede de eikenboomen, wijnftokken,
myrten-, laurier-, citroen- en dergelijke
boomen, die verder naar beneden bij de ftad
geplant zijn, fteeds pronken. De dorre hei en
zandige vlakten langs de kust brengen ook niec
weinig daartoe bij, om het land een mager en onvruchtbaar
aanzien te doen hebben, 't Is waar,
deeze landftreeken zijn wel, in het aangenaamfte
jaarfaifoen, met eene aanzienlijke menigte der
fchoonfte Aftikaanfche bloemen overal verfierd;
dan, onder de veelvuldige grasfoorten, welkegrootdeels
taamlijk bleek zijn, en overwinteren, onder
dorre heesters, en op velden, welke, ten
minfte nader om de ftad, bijna fteeds afgeweid zijn,
kunnen deeze bloemen mee haare fchitterende kleuren
maar weinig uitfteeken. Zij vermaaken hierom
in verre na het oog zoo zeer niet, als het keurig
gebloemte op onze groene weilanden, tusfehen
het gras, welk jaarlijks op nieuw voortkomt,
ons bekoort. De fchoone en bevallige plantaadjen,
benevens fommige enkele ftukken akkerland,
omtrent de ftad gelegen, fteeken bij de Aftikaanfche
wildheid, die hen omringt, en hunne bekoorlijkheid
ontegenzeglijk nog meer verheft, zekerlijk
ongemeen fraai uit; maar de gefnoeide
boomen en kundig aangelegde, regelmaattge plantaadjen
behouden haare 1
bekoorlijkheden niet zoo
lang, niet zo vooreduurend voor ons, als de fchoone
leevendiggroene nacuur, welke een Europeer,
wanneer hij zich een tijdlang aan de Kaap de
Goede Hoop op heeft gehouden, buiten twijfel
misfen zal, jrje

J4 Et. HOOFDST. ï. AFD. VERBLIJF IN DE STAD
. De ftad is klein, en, boomgaarden en moes*»
tuinen medegerekend , misfchien twee honderd
fchreeden lang, en even zo veelen breed. Aan
de eene zijde ligt zij aan het hangen van den berg.
Zij heeft breede ftraaten, maar die niet geplaveid
zijn ; een groot gedeelte daarvan is met eikenboomen
bezet. De huizen zijn fraai, doch niet meer
dan twee verdiepingen hoog, de meesten zijn met
kalk bepleisterd en gewit, maar eenigen groen gefchilderd:
de groene kleur, die wij in Zweeden
tot onze huizen zoo zelden gebruiken, is eene geliefkoosde
kleur der Hollanderen in hunne kleeding,
aan hunne booten en fchepen, en bijzonder
aan hunne huizen. Zeer veelen van de Kaapfche
huizen, insgelijks de kerk, zijn zeer net gedekt, en
wel met eene foortvan riet of zwartachtige biezen
reftio teclorum, die op drooge en zandige plaatfen
groeien, en een weinig harder, maar bijna fijner
en brosfer, dan ftroo zijn. De daken der huizen
deezer ftad verdienen zekerlijk de opmerkzaamheid
onzer landlieden: hierom heb ik kapitein EKE-
BERGS naauwkeurigere befchrijving derzei ven als
eeneweluitgevoerde verhandeling veelen liefhebberen
van het landleeven aangepreezen; en voeg hier
alleenlijk nog maar bij, dat men ze hier en daarin
Zweeden met voordeel nagevolgd heeft. De overige
daken aan de Kaap zijn nagenoeg plat, met
dakpannen belegd , of zogenaamde Italiaanfche
daken.
De tuin der Hollandfche Oostindifche maatfchappij,
door KOLDE, BYRON en BOUGAIN­
VILLE ZO ongelijk befchreeven, is de grootfte in
de ftad, en omtrent vier honderd fchreeden breed
en duizend lang. Hij beflaat uit verfcheidene regelmaatige
en vierkante verdeelingen, welke grootdeels-

AAK DB KAAP DE GOEDE HOOP' 15
deels met kool en andere moeskruiden beplant
zijn, om de tafel des bevelhebbers, de Hollandfche
fchepen en hec gasthuis met overvloed van
verfche groenten te voorzien. Doch fommigen >
deezer vierkante perken dienen ook tot boomgaarden,
en zijn mee eene raenigce oofeboomen bezec.
Om de fchaadelijke uicwerkingen der hevige
zuidooscenwinden te beletten, zijn zij doorgaans
met haagen van myrten- en olmenboomen
omgeeven. Daarenboven ftaan in de groocere
laanen eikenboomen, eer hoogte van omtrent dertig
voet , welker koele lommer den vreemden
zeevaarenden, van tijd tot tijd hier aankomende,
bij hunne wandelingen eene verkwiklijke
toevlugt aanbieden. De vier verdeelingen, naast
aan des bevelhebbers paleis noordwaard grenzende,
pronken wel mee eenige bloembedden: maar
deswege verdienc de cuin in verre na dien lof niec,
welken KOLBE daaraan geefe, fchilderende hem
als onvergelijklijk en rijk in de kostlijkite en
heerlijkfte gewasfen uic alle de vier waerelddeelen.
Aan hec oosteinde des tuins ligt een diergaarde,
met eenen muur omringd, waarin ' ftruisvogels,
kaiuarisfen, Kaapfche ezels, zebra > fomtijds verfcheidene
foorcen van ancilopen en andere kleenere
, grootdeels inheemfche viervoetige dieren,
ook in eene bijzondere afdeeling onderfcheidene
in-en uitlandfche landvogels onderhouden
worden»
De vesting ligt eenige honderd fchreeden noordwaard
van de ftad, van welke zij door eene groe-
"f V A K T E
,J » m e t
grachten en wegen doorfneeden,
argefcheiden wordt. Daarenboven zijn aan beide
aan

l6 II. HÖOFDST. I. AFD. VERBLIJF IN DE STAD
zijden der ftad, insgelijks aan hec ftrand baccenierx
aangelegd.
Aan de zuidzijde der ftad, die een weinig hooger
dan de anderen ligt, ziec men de graven der Chineezen
en vrije Maleiers, welke zich aan de Kaap
ophouden, gelijk ook de eigene begraafplaats der
Hollanderen, mee eenen muur omgeeven. Maar
'cgeen de ftad merklijk ontfierc, is eene galg
benevens affchuwlijke raderen en paaien; op bevel
der regeering, genoegzaam op de voo'rnaamfte
plaacs, dichtbij de vesting, op de bovengemelde
vlakte, onlangs opgerecht. Voorts zijn nog rwee
andere galgen, in't gezigc der ftad, aan iedere zijde
derzelve eene, zoo veele merktekens van de
bekende ftrengheid, waarmede de Hollanders in
Ooscindie recht oefFenen.
Den dertienden van Grasmaand, daags na onze
aankomst aan de Kaap, betrad ik den Afrikaanlchen
bodem voor de eerfte maal. Eene dier bezigheden,
waarin ik grooc belang ftelde, was,
dac ik bij den bevelhebber, vrijheer JOACHIM
VAN PLETTENBRKG, mijne opwachting ginomaaken,
en hem te kennen gaf, dat ik voornee^
mens was, een tijdlang hier te blijven. Toen ik
hem gezegd had, in welke hoedaanigheid ik mij
aan de Kaap meende optehouden , willigde hij
rrijn verzoek zonder eenige bedenking in, en,
hoorende, dat de geneeskunst het vcornaame doelwit
mijner letteroefFeningen geweest was, bood
hij mij zelfs de vrijheid aan, om mijne weecenfchap
hier ce moogen oeffenen. Gelijk hij, zoo
jegenden mij ook verfcheidene leden der regeering,
bijzonderde bevelhebber der croepen , vrijheer
VAN PREHN, mee veele hoflijkheid. Deeze
laatfte is wel een gebooren Afrikaan ; maar hij
heeft

VAN BE KAAP DE GOEDE HOOP. IJ
heeft echter, 't geen ik als eene bijzonderheid,
onder zijne landgenootenzeer zeldzaam, moet aanmerken,
Europa bezocht, en is een liefhebber
der weetenfchappen. Hij heeft, in den jongden
Duitfchen oorlog, als generaaladjudant in hec le-.
ger des konings van Pruisfen gediend, en kan ten
bewijze zijner dapperheid verfcheidene wonden
toonen.
T W E E D E A F D E E L I N G .
Verblijf aan Baai F als.
C3ffchoon ik reeds verfcheidene dagen aan dö
Kaap geweest was, had ik mij echcer den refident,
die cegenwoordig onderbevelhebber is, en
wiens kinderen ik onderwijzen zou, nog niet kunnen
vertoonen, omdat hij coc zekere amptsverrichtingen
naar Baai Fats, omtrent drie mijlen 1
van
de
1
[ „ Tot geraak van den Nederduitrchen leezer zal
t< het, dunkt mij, niet ondienflig zijn, hier, eens voor-
„ al, aantemerken, dat de toifes of Franichc roeden, waar-
,1 van de Heer SPARMAN zich doorgaans bedient, zes
„ Pa'rijfche voeten houden, De Parijfche voet ftaat tot den
,i Rhijnlandfchen voet a!s 30 tot 29; of, om het voor een
„ ieder bevatbaarer te maaken, zij hebben zoodaanige betrekking
tot elkander, dat honderd Parijfche voeten zes en
„ negentig en twee derde Rhijnlandfche voet maaken, zijn-
„ de dus het verfchil, op honderd voet, drie en een derde
voet, welken de Rhijnlandfche grooter dan de Parijfche
„ zijn. — Voorts brengt onze fchrijver de ttffet gemeen-
B lijk

18 II. HOOFDST. II. AFD. VKRELIjr
dé Kaap, had moeten reizen, ten einde wegens
fommige fchepen, die een weinig vroeg in die
bogt ingeloopen warefl, het noodige te bezorgen.
Hierom reisde ik hem derwaard na. Onderweegs
vertoefde ik eenen nacht bij een' eerlijken landman
, dien ik tot mijnen wegwijzer wilde aanneemen.
— Hier ondervond ik eerst, hoe onaangenaam
het is, wanneer men de taal van een land,,
daarin men als vreemdeling verkeert, niet verftaat.
Een weinig Hoogduitsch had ik • wel op de vaart
tusfchen Gothénburg en de Kaap geleerd; doch
het.beftond ilechts in iexs te kunnen leezen; maar
om mij in dit land te doen 'verftaan, daartoe 'deed
mijne geringe kundigheid in die taal mij weinig
dienst. Intusfchen vermeerderde de behoeftigheid
tegen vermoeden mijne vatbaarheid, om de meening
van anderen te begrijpen, en hun de mijne begrijpiijk
te maaken. — Mijn huisheer, ongemeen begeerigi
om aangaande den toefhnd der zaaken in Euro*
pa eenige onderrechting te bekomen, ten einde deeze
en geene geneeskundige ophelderingen te ontvangen,
was onvermoeid bezig,, om mij zijne,
vraagen , zoo goed als hij kon , in de Hoogduitfeha
taal voortelteüen. Ik van mijnen kant
verklaarde mij daartegen- zoo duidlijk, als mij
mooglijk was, en herhaalde mijne antwoorden
bellenuig: in welke taal, weet ik zelf niet. —
't is
„ lijk in Zweedfche vademen over, waarvan honderd negen
„ en twee vijfde aan honderd toifes of Franfche roeden ge-
„ lijk zijn; zo dat één Zweedfche vadem bijkans een tien-
„ de gedeelte kleiner dan eene toife is. Maar wijlde
„ Zweedfche vademen, hier te lande, noch gebruiklijk,
„ noch bekend zijn, heb ik deeze laatften, als van geen
„ nut voor den Ncderduitfchen leezer. veilig kunne®
„ weglaaten." C. J

A A R B A A I F A L S. Ip
'c Is waar, de Hoogduicfche, Zweedfche en
Hollandfche taaien hebben wel eene merkhjke
overeenkomst, en veel onder elkander gemeen:
dan, de gantsch ©nderfcheidene . uitfpraaken en
de menigvuldige tongvallen maaken , dat deeze
overeenkomst zelden veel nut doet. De
nieuwsgierige echtgenoote van mijnen huisheer,
die onze ïarocnipraak , zónder 'er iets van te
verftaan, gaapende aanhoorde, verliet zich op
mijne onkunde haarer taal, en vioeg haaren
man, of wel iets anders, dan. mangel aan leevensbehoeften,
iemand uit Europa naar Afrika
lokken kon ? Deeze aanmerking , die juist geen
gunltig vooroordeel voor de vreemdelingen verrjed,
was voor mij nog zoo veel te bitterer,
dewijl men mij, ingevolge van dien , op eene
zeer gemeene en behoeftige maalcjd , uic bruinen
kool, ft.'rk gepeperd vleesch , en zandig
brood beftaande, onthaalde..
Den volgenden morgen kwam ik bij Baai Fals
aan, De refident aldaar beloofde mij, zijn woord
ten mijnen behoeve aan kapicein EEKBERG gegeeven,
ce willen vervullen, en droeg mij terftond
op, hem bij de Franfchen, in die baai binnen
geloopen , als tolk behulpziam te weezen.
De bijzondere hofjijkheid deezer natie, om dac
geen, 'c welk men in haare caal offlechc, of verkeerd
uitdrukt, fchielijk te raaden, te verfchoonen,
op het beste uitteleggen en welmeenend in
orde te brengen, kwam mij des te beter te ftaade,
hoe meer mij hunne Oostindifche tongvallen
en uitdrukkingen onbekend waren. — Veelen inwooneren
der Kaap , en voornaamlijk aan hec
fchoone geflachc, oncbreekc, helaas! deeze loflijke
hoedaanigheid, welke bloot uic eene nacuur-
B 2 lijk-

26 II. HOOFDST. II. AFD. VERBLIJF
lijk goede gemoedsgefteldheid en eene behoorlijke
opvoeding ontftaat; en om dit gebrek vormen
de Europeërs zich grootdeels taamlijk nadeelige
gedachten van de goede leevenswijze der ingezetenen
in de Afrikaanfche volkplantingen. En offchoon
deeze laatften, wanneer het op zaaken , den
koophandel en de winst betreffende, aankomt, anders
zoo onverdrooten zijn; en de geheele bloei der
volkplanting niet alleen, maar ook het voordeel
der meeste invvooneren, eenig en alleen op den
buitenlandfchen - koophandel berust, zoo leeren
zij nogthans zeer zelden vreemde taaien.
Eenen dag aldaar vertoefd hebbende, keerde
ik naar de Kaap terug, om mijne goederen van
boord te haaien, en van mijne vrienden affcheid
te neemen. Eit kon mij niet anders dan zeer gevoelig
treffen, en ten aanzien van verfcheidenen
van hun nog des te meer, wijl ik hen voor de
laatftemaal zag. — Nadat de Zweedfche vlag mij
uit het gezigt was geraakt, gevoelde ik eerst
recht, dat ik op deeze verregelegene kust een
vreemdeling was!
Ondertusfchen fleet ik nog eenige dagen in de
ftad met den heer doctor THUNBERG, mijnen
ouden akademievriend, tegenwoordig leeraar op
de univerfiteit van Upfala, zeer vergenoegd. De
liefde tot de plantkunde had hem bewoogen, eene
reize naar deeze uiterfte fpits van Afrika te onderneemen.
Hij deed deeze reize op kosEen van de
Hollandfche Oostindifche niaatfchappij, en was
eenige dagen na mij aan boord van een Holiandsch
fchip alhier aangekomen. Niets kon hem onverwachter
voorkomen, dan den geenen aan de Kaap
te vinden, welken hij, volgens de laatfte brieven
uic Holland, nog met zijne akademifche letteroeffeaia*

A A N B A A I ? A L S. 91
feningen meende bezig te zijn; en door hem brieven
van zijne nabelhanden en vrienden in ons vaderland
te ontvangen. Doch ik moesc wel ras
weder van deezen mijnen vriend fcheiden, wiens
tegenwoordigheid alleen dit voorgebergte voor
mij tot een half Zweeden had kunnen herfcheppen,
en mij onze gemeenfchaplijke beoeffening
der kruidkunde nog aangenaamer en gemaklijker
maaken. — Het bijzonder vergenoegen , welk
wij bij het gemeenlchaplijk kruidenzoeken ondervonden,
zal ondertusfchen niemand, dan een liefhebber
der natuurkunde, zich leevendig kunnen
verbeelden. In den beginne verzekerde bijkans
ieder dag ons van eenen rijken oogst der zeldzaamfte
en lehoonfte gewasfen, en nagenoeg bij
iedere ichreede deeden wij eene, of fomtijds meer
dan eene" nieuwe vond. Dewijl ik fteeds eenige
Zweedfche vrienden, bijzonder den grooten LIN-
N/EÜS, in mijne gedachten had, oordeelde ik
mij telkens dubbel gelukkig, wanneer ik van een
gewas het tweede of derde exemplaar plukte. —
Doch aanvanglijk verleidde mij de al te groote
begeerte , om voor mij en mijne vrienden op
eenmaal al te veel en daaglijks meer inrefamelen
, dan ik naderhand behoorlijk oppasfen en
droogen kon. Dan, dit zal wel iederen liefhebber
der kruidkunde meer of minder wedervaaren.
— In het vervolg werd ik door mijne bezigheden
in het huis des onderbevelhebbers in
dit mijn lieffte werk niet weinig verhinderd, en
had dikwijl» niet eens gelegenheid, om de nieuwe
planten, welken ik gevonden had, naauwkeuriger
te onderzoeken, ik verzuimde het daarom
nooit, zoo dikwijls ik bekwaame gelegenheid*
daartoe had , den heer M N N ^ U S de dubbelen
B 3 van.

22 II. IIO O F D S T. II. AF D. VERBLIJF
van al 't geen ik aantrof, met mijne aanmerkingen
toetezenden. Ongelukkiger wijze zijn de
zwakheid, de hooge ouderdom, en de dood van
deezen onfterflijken geleerden, welke niet lang
daarna volgde, eenen geruimen tijd eene merklijke
hindernis geweest, cm alles in orde gebragt,
en in een derde aanhangfel, Mantisfa tertia^
door den druk aan de geleerde waereld medegedeeld
te z en.
Na het tederite affcheid van den heer THUN 4
BERG genomen te hebben, moest ik thans naar
Baai Fals terugkeeren.
Ik bleef hier tot het einde van den winter.
Die jaargetij ie wordt de kwaade moe f fort geheeten
. en duu.t van den veertienden van Bloeimaand,
tot d

A A N B A A I T A L S. «3
derbevelhebbers , allerleie noodwendigheden in
voorraad houdt. — Onder anderen heefc men
hier een groot gebouw aangelegd, welk niet alleen
tot een magazijn dient, maar teffens fmeederijen
en eene bakkerij, benevens de vereischte
wooningen voor de handwerkslieden, bevat; welke
laatiien, onder de aanvoering van eenen fergeant
en twee korporaalen, de gantfche waehc
aldaar uirmaaken. Tot het zouèen van vleesch is
een bijzonder gebouw beftemd. Het gasthuis is
insgelijks een enkel gebouw, en de onderbevelhebber
heeft 'er een eigen woonhuis. Bij mijn
vertrek uit Afrika werd hier nog aan een ander
groot en fraai huis gebouwd, welk tot een aangenaam
buitenverblijf voor den bevelhebber,
wanneer hij 'er zich vermaakshalve eenigen tijd op
wilde houden , verllrekken zou. — Om met
meer gemak versch water van den ftroom, die
van den berg neerftore, aan boord der fchepen te
kunnen neemen , is 'er een bekwaame laading*
plaats gemaakt. — Eertlgé burgers hebben ook
vergunning gekreegen, om hier herbergen aanteleggen;
maar zij zijn noch gemaklijk, noch toereikende
genoeg, om die allen, welke na eene
lange zeereize zich op het land wenfehen te verkwikken
, gevoeglijk te ontvangen ; bijzonder
wanneer 'er fchepen aankomen, die twintig en
meer reizigers aan boord hebben. — Voor wooning
en onderhoud betaalt men hier zoo veel, als
in de ftad, te weecen, daaglijks een' of een en
een' halven rijksdaalder, en men heeft daarvoor
een' taamüjk goeden disch en de noodige op*
pasfing. — Wie van Baai Fals naar de Kaap,
op eenen afftand van drie Zweedfche mijlen, of
zes uuren gaans van elkander liggende, reist,
B 4 dien

2* II. HOOFDST. II. AFD. VERBLIJF
dien komt de vracht, in vergelijking met andere
landen, ongemeen duur voor: want voor een rijpaard
betaalt men drie of vier rijksdaalders, en
voor een rijtuig twaalf of zestien rijksdaalders.
Behalve dien zijn de rijruigen doorgaans zeer ongemaklijk
, en gemeenlijk met zesof acht paarden
, of ook met even zoo veele osfen befpannen.
Behalve in den wintertijd, pleegen de fchepen
zelden of nooit in Baai Fals inteloopert, wijl de
zuidoostewind, het geheele overige jaar door
heerfchende, deeze bocht in meer dan eenen opzigte
onbekwaam en onveilig maakt.. De gemelde
wind waait hier met zoo veel geweld, dat
daardoor fommige bergen, van onder van den oever
af, tot boven op den rug toe, met diep zand
bedekt zijn. Deeze zanditreek is uit zee reeds van
verre te zien, en dient den binnenloopenden fchepen
tot een merkteken, vermits de Simonsbaai ^
de plaats, waar zij dan moeten ankeren, terilond
aan de linkerhand of een weinig zuidlijker ligt.
De breedte van Baai Fals is niet grooter. dan dat
men, bij helder weer, uit de- Simonsbaai, het
land, oostwaard daartegenover liggende, of de
zoogenaamde Schaapenbergen, in "het Hottentotsch
Holland zien, en door middel eens verrekijkers
zelfs de huizen in die ftreek duidlijk onderfcheiden
kan.
Van de uiterfte landfpits der Kaap de Goede
Hoop tot aan de ftad ftrekt z'ch eene rei bergen
uit, welke omftreeks de Simonsbaai wat dichter
langs het ftrand heen loopt, tot het noordlijkite
A of binnenfle gedeelte van Baai Fals voortgaat,
en daar zich noordwaard keert, en eindelijk met
den Tafelberg vereenigt. Van de Simonsbaai af
wordt echter deeze rei bergen op twee plaatfen
af-

A A N I A A I F A L S .
afgebroken, naamlijk, voor eerst door middel van
een dal bij Konftantia, door welk de weg naar
de Houtbaai loopt; en, in de tweede plaats,
door eene laage zandvlakte, een weinig noordwaard
van de Simonsbaai. — Door deeze zandvalei
gaat Hechts een korte weg tusfchen den
westlijken en oostlijken oever; en eertijds heeft
hier, naar hetfchijnt, eene zeeëngte midden door
geloopen, welke door den geweldigen wind en
het aanfpoelen van tijd tot tijd opgevuld is. —.
Het geheele vlakke land aan de oostzijde der ftad,
uit zand en hei beftaande, is waarschijnlijk op
gelijke wijze ontfiaan, en de tegenwoordige Kaap
de Goede Hoop aanvanglijk een eiland geweest,
welk eerst naderhand mee het Tijgergebergte en
de bergen in het Hottentotsch Holland verbonden
werd. — Ook komt het mij zeer geloof lijk voor,
dat het vaste land, door middel van zand, mosfelen,
zeegras en ander zinkfel en aanfpoelfel der
zee, allengs merklijk verhoogd en vergrooc zij.
In Baai Fals brengc de hevige zuidooste -wind niet
weinig daartoe bij; hij rukt menigmaal haagen,
boomen en tuingewasfen met de wortelen uit de
aarde, en werpt, gelijk ik boven reeds gezegd
heb, groote zandvlakten op. • De Tafelbaai
is ook van tijd tot tijd ondieper geworden , zoo
dat de huizen , voorheen aan het ftrand gebouwd,
thans op een' wijden afltand van daar liggen , en
de landing- en laadingplaatfen, of houten (reigers,
in de haven aangelegd, meermaal hebben
moeten verlengd worden. •—- Verder grond ik
mijn vermoeden op de grooter-en kleiner mosfelen
en flakkenhuisjes, welken ik op de zandige
plaacfen eener vlakce beneden hec Tijgergebergce
gevonden heb. Een eerlijk en verftandig landman,
B 5 KOR-

36 II. H00FDST. IL AT IE VERBLIJF
KORNELIS VERWEY, die mij naar dit oord,
omtrent twee uure» gaans van den oever der zee
gelegen, verzelde, was insgelijks van mijne meenmg,
en fprak de gisfing, dat de Hakken veelligt
door de Hottentotten derwaard gebragt waren;,
uit d'en grond tegen, wijl deeze lieden, uic mangel
aan water, daar niet woonen kunnen.
De weg tusfchen de ftad aan de Kaap en Baai
Fals is zeer moeilijk en dikwijls meer dan te gevaarlijk.
Op dien zeiven tijd, wanneer de zuidoostewind
ilerk waait, pleegt in deeze bochc de
vloed zoo ongemeen hoog te rijzen, dat de zee j
zelfs bij het laagfte der eb, op fommige plaatfen,
nog aan den voet der naastgelegene bergen ftaat.
Men is hier derhalve, bij zulke omftandigheden j
genoodzaakt, eenen taamlijk langen weg, dicht
aan het water langs te rijden, offchoon de branding,'
of het aanrollend water, dikwijls over de
nave der wielen gaat, jaa zelfs wel in den bak
van het rijtuig komt. Om deeze reden kiest
nien tot deeze reize gemeenlijk zwaare en fterke
wagens , makke en welafgerichte trekosfen en
kundige koetziers, daar men op vertrouwen kan,
en rijdt fomtijds, op een' merklijken afftand van
den voet van het duin, beneden over het ftrand,
wijl het zand aldaar vaster op elkander en effen
ligt, daar integendeel verder opwaard naar den
voet van het gebergte de rijtuigen, wegens het
losfe en diepe zand, zeer bezwaarlijk voorttetrekken
zijn. -— Door de groote vlakte, welke de
noordzijde van Baai Fals omringt, loopt de weg
overeen taamlijk groot zandgeld, welk door den
zwaaren winterregen en fterken vloed fomvvijlen
zoo hoog onder water wordt gezet, dat de reizigers
niet zelden in gevaar geraaken , om in de
die-

A A N B A A I - F A L S . ij
diepe golven omtekomen. Dergelijke kleine ongelukken
gebearden 'er ook in deezen winter.
Geduurende mijn verblijf alhier, kwamen in
de Simonsbaai verfcheidene Engelfche, Franfcjie,
maar voornaamlijk Hollandfche Öostinaifche fchepen
ten anker. De voornaarmle fcheepsbedienden
en reizigers van deeze natiën, namen hunnen intrek
in het huis van den onderbevelhebber. Onder
de maalujd werden verfcheidene Europeefche
taaien, benevens die geene, welke in Indie in
zaaken, den koophandel betreffende, gebruiklijk
zijn, naamlijk Maleitsch en een zeer verbasterd
Portugeesch, te gelijk gefprooken; doch waarbij
ook de aanzittende gasten niet zelden in eene Babeifche
fpraakverwarring geraakten. — Üe zeden
en het gedrag waren menigmaal even zoo onderfcheiden.
Eene omftandigheid trok hierbij mijne
aandacht bijzonder tot zich. Wanneer de,
vreemdelingen van de overige natiën aan het nagerecht
begonnen, zetten gemeenlijk de Holland-
.fche fcheepsbevelhebbers hunne hoeden op, en
ftaken eene pijp tabak aan. Ik vroeg andere
Hollanders, of dit niet voor iets buitengewoons,
en'voor een gebrek van welleevendheid gehouden
wierd? Doch men antwoordde mij, dat
tabak zekerlijk voor eenen bevaaren zeeman een
veel fmaaklijker en ook gepaster nagerecht was,
dan gebak of lekkernijen, en in Oostindie was
deeze gewoonte nog veel gebruiklijker, dan elc
! e r s
- ~— Zoo bemerkte ik ook in de ftad aan
de Kaap, dat de Hollanders in huis den hoed
op hun hoofd hadden, zelfs wanneer 'er gezelf'chap
bij hen was, zonder dac zulks ooit van
iemand als eene krenking der hofiijkhcid aan
werd gezien. Den hoed, gelijk in fommige ge-
wes-

ï8 II. HOOFD ST. 'II. AFD. VERBLIJF
westen van Europa, onder den arm te draagen,
is ten minfle onnatuurlijker; en wanneer het
eerfte onbefcheiden is, zoo heb ik integendeel
dit laatfte gebruik, buiten tegenfpraak zeer verkeerd,
in Oostindie nergens aangetroffen.
Wij hadden hier dikwijls gezelfchap van Engelfche
dames, waar van eenigen bij het rooken
van tabak in fleê van het nagerecht tegenwoordig
waren. Ten deele kwamen deeze dames uit Oostindie
, om naar Europa terug te reizen, ten deele
uit Engeland, en wel de gehuuwden , om te
Bombai, Madras en in Bengale hunne mannen te
gaan bezoeken, en de ongehuuwden, om mannen
te krijgen. — Van de eerften hadden verfcheidenen
haare echtgenooten in veele jaaren
noch gezien, noch eer kunnen bezoeken, voor
dat deeze in Oostindie een genoegzaam vermogen
bijeen gebragt, of een rijk en voordeelig ampt
verkreegen hadden, om daar eene kostbaare huishouding
te kunnen voeren. De laatften doen
zelden eene vergeeffche reize, maar zijn den ongehuuwden
Nabobs, ik meen, den rijken Engelanderen,
welke aan de donkerbruine fchoonen van
Indie geen lust hebben gehad, gelijk nogthans
altijd fommigen pleegen te hebben, en die, om
zich vrouwen uittezoeken, niet wel naar Europa
hebben kunnen terug reizen , ongemeen welkom.
Men geloofde derhalve, dat van deeze
reizende fchoonhedcn fommigen werklijk , op
zekere wijze, door kommisflonarisfen ontbooden
waren , alhoewel zij als zoodaanigen in geene
waarenlijst opgetekend frcnden. Jk laat dit aan
zijne plaats; ondertusfchen fcheencn zij allen,
zoo wel wegens haar kloekmoedig befluit om den
Oceaan te bevaaren , als wegens veele andere
voor-

A A N S A A I F A L S . 2f>
Voorcreflijke eigenfchappen, rijke en goede mannen
te verdienen. Dewijl zij iteeds in hec
gezelfchap en onder hec opzigt van eerbaare vrouwen
waren, zoo mag men, naar het fchijnt, aan
haar goed gedrag wel niet twijfelen. In deezen
opzigte is intusfchen de volgende gebeurtenis
merkwaardig genoeg, om hier eene plaats te
verdienen. Eene van de ongehuuwde fchoonen,
eenigen tijd geleeden, naar Oostindie gereisd,
was voor eenen zekeren itadhouder in Oostindie,
als zijne toekomende vrouw, belteld. Bij
haare aankomst wilde deeze de hertelling zoo terftond
daadlijk aanvaarden en zich ten nutce maaken
; dan hec vronwsperfoon weigerde zulks hard»
nekkig, en oncfchuldigde zich eindelijk, dac zij
hem niec bedriegen wilde; dac zij zich aan den
fcheepskapicein verloofd had , die ,' nieccegenftaande
hunne onderlinge verlooving, van merklijk
gevolg fcheen ce zijn, nogthans laag genoeg
geweest was , om zijn woord , haar gegeeven,
te breeken. De fhdhouder beantwoordde deeze
oprechte bekentenis met edelmoedigheid : —-
Het baarde hem geene verwondering, zeide hij,
dat zij liever eenen jongen en tegenwoordigen
kapicein haare hand had willen geeven, dan eenen
onbekenden, wijd van haar vervreemden , ftadhouder
op eene onzekere wijze afwachcen. Hij
nam ze dus zonder eenige bedenking roe zijne
echtgenoote , na dat deeze vergeeffche moeite en
poogingen gedaan had, om haaren ontrouwen
minnaar daartoe overtehalen.
Het kleine Malagasfeneiland in Baai Fals is
eene verblijfplaats vart pinguins en zeehonden.
Het Kobben - of Pinguineiland in de Tafelbaai
voert

J(* II. HOOFDST.'II. AFD. VBU8LJJF
voert wel den naam van deeze dierenV dan, zij
ver oonen zich ;
thans, fints dit eiland bewoond
wordt, aldaar zeer zelden. Maar op het Das-
Jeneilcnd houden zij- zich in des te grooter getal
ep, zoo dat 'er van tijd tot tijd eene voordeelige
robbenvangst ten behoeve der traankookerij gedaan
wordt. De huid , hje fraai zij ook is,
wordt goedkoop verkocht , en enkel door de
bóeren gezocht, die 'er tabakszakken van maaken
, wijl de tabak vochtig daar in blijft,
Ik heb eene. m'euwgeboorene opgeftopte rob
van de: Kaap de Goede Hoop medegebragc. Zij
is van dezelve foort, als die, welke ik bij Nieuw
Zeeland, Tena del Fuego of het Vuurland, en
Zuidthule met den heer FOUSTER onderzocht
en gegeeten heb. Wanneer men het vet zorgvuldig
daarvan afgezonderd had, was het vleesch
gjóed en eetbaar, bijzonder doordien de nood ons
Op die plaatfen daartoe dwong. Het fmaakte ons
als osfenvleesch ; maar het had eene onaangenaame
zwarte kleur. — Van verfcheidene robben heb
ik het gedarmte onderzocht, doch hetzelve, uitgenomen
eenig zand, benevens etlijke kleine
flakkenhuisjes en fteenen van de grootte eener
noot af tot die van een ei toe , altijd leedig
gevonden. De oorzaak van dit verfchijniel fchijnt
of daar in te liggen, dat deeze dieren ongemeen
fnel verduuwen en het zeegewormte, hun waarfchijnlijk
voedfel, zeer gemaklijk en fchielijk ,
opgelost of ontbonden wordt ; of dat zij zich
geduurende hun verblijf op het land , wanneer
zij paaren , van alle voedfel hebben onthouden.
Omtrent de Kaap zoo wel , als in Baai Fals,
Zijn verfcheidene lóorten van zeevisfchen. In de
Baai Fals werd, geduurende mijn verblijf aan de
zei-

A A N S A A I F A L S . J l
zelve, een krampvisch, raja torpedo, gevangen.
Doch ongelukkiger wijze gebeurde het, dat ik
'er niet bij tegenwoordig was, toen hij nog leefde
, en 'er proeven mede gedaan werden. —*
Verfcheidene perfoonen , die deezen visch aanraakten,
hadden allen als eenen elektrieken ilag gekreegen
, uitgenomen alleen de onderbevelhebber
, die hem, zonder het minfte ongemak te gevoelen',
behandelen kon. Of hij ten aanzien van
dlle de gewoone werkingen der elektriciteit ongevoelig
ware-, had hij wel nooit door proefneeniingert
onderzocht:; dan, het is nogthans waarfehijnlijk
; en zulks--zoo veel temeer, vermits
M us SCHESBR o E K (a) een drievoudig voorbeeld
van lieden bijbrengt, die bij herhaalde
|>roeven in 't geheel geene gewaarwording der
eiekttïeke kracht gehad hebben. Buiten dien ken
fk zelf een' zekeren man, van wien men zegt,
dat hij zeer antielektriek is. -— Uit de menigvuldige
proefneemingen, die met den elektrieken
roch gedaan, en in de verhandelingen der koninglijke
Sociëteit van Londen befchreeven zijn,
blijkt het duidlijk, dat 'er.eene onwederfpreeklijke
overeenkomst tusfehen de werking van deezen
visch en die der elektriciteit zij.
Mosfelen zag ik hier weinig; maar in de Tafelbaai
, beneden den Leeuwenberg^ zijn zij in
overvloed, en zeer welfmaakende.
De Noorweegfche kreeft, cancer Nervegicus*
heb ik dikwijls aan de gemelde baai gegeeten.
Eene foort Hukken, die den naam klipkoufen,
bij
(a) In Imroi, ai Pkilofipltiamntinraktr. J. 832. num. 3.
(b) In de jaaren 1773 tot 1776.

3» tl. HOOFDST. II. AFD. VERBLIJF
bij LiNN/Eus haliotis, zeeoor, voeren, en vèrt
een halven toe een en een halven voet in de middellijn
hebben, werden insgelijks gekookt gegeer
ten; maar, volgens mijnen fmaak, waren zij een
onaangenaam gerecht. — Dit zelve zeg ik ook
van den achtvoet en de zeekat, uit het geflacht
der visfehen, fepia oEtopedia en fepia loligo, welke
tot foep gebruikt werden; en ook onzen zeelieden
onder den naam van blakvisch en zeekat,
gelijk den Engelfchen onder de benaaming van
cuttlefifh bekend zijn. ~ Oesters, doch in geringe
menigte , vindt men insgelijks op eene
plaats der baai; doch deezen heeft de bevelhebber
zich voor zijne tafel voorbehouden.
De vischworm, myxina glutinofa^ was in den
Tang der wormen, vermes, niet over't hoofd te
zien: hij gelijkt naar eenen aal of flang met een'
platten Haart; de mond bellaar uit eene langwerpige
opening onder den neus, doch niet in het
dwars, maar in de lengte, en had dubbele en beweegbaare
kaaken , met tanden wel voorzien.
Zijne beet, zegt men, veroorzaakt een kwaadaartig,
doch niet doodlijk, gezwel.
Onder de gewasfen, welken ik omtrent Baai
Fals vond is de Kaapfche cunonie , cunonia
Capenfis, bJjna de hoogfte boom, alhoewel zij
maar twee, of ten hoogde drie manslengten
hoog is: zij groeit aan het water, en bevat in haare
pijlvormige bladenknoppea of bijbladen met
twee klapjes, eene ibort van vocht, dat, naar het
uitwendig aanzien, melk- of roomachtig, maar
voor het overige taai is.
Verfcheidene fophoren, fophorae, bloeien tegens
de lente, maar fleches in goeden grond. —-
Op

A A N S A A I F A L S .
Óp !
de Kaapfche fophore, Jophora Cafiewis, vind
ik bijzonder eene nieuwe foort marentak, viscunty
in groote menigte. De Ethiopifche iteenbloem,
antholyza Aethiepica, is drie of vier voeten hoog,
heeft fraaie roode bloemen, en groeit liefst dicht
aan ftrand, en onder den lommer van andere gewasfen.
Ik vond ze ook in de Kaapfche bosfchen*
bijzonder in het land der Houtniquas. De Moorfche
fteenbloem , antholyza Maura c
, welker
half geele, half zwarte bloem eene heerlijke vertooning
maakt, viel mij nergens in 'toog, dart
alleen op eene plaats aan den berg, aan eene
beek, die boven de vleeschhal neêrvliet.

34 HOOFD ST. I Ia AFD. VERBLIJF
en fterrebloemen, asteres, onder elkander begroeid.
Eene zekere foorc biezen of nee,
restiones, gelijk ook zaferbloemen, mefembryanthema,
fcheenen hier en daar in hec bloote zand
wel ce tieren. — De hisbanche fanguinea , een
lekkerbekkengewas, begon tegens de lente, mee
haare bloedroode bloemknoppen uic hec zand een
voorfchijn ce komen. — Op gelijke wijze kwam
ook een en ander beenzaadgewas , osteofpermum,
zoo wel _ van de boomachtige als kruidachtige
foorc, uic hec, dorre en naakce zand voor den
dag. — De arkcotigen , goudsbloemen, calendulae,
en chunisbloemen , othonnae, groeiden
menigvuldigs* in zandgrond. Op de bergen
vond ik, behalve de reeds gemelde foorcen, dfosmen
en ftilbcn , ook indigoitruiken, bafilien, erini,
felago, manuleen, chironien van verfcheidene
foorten, en veele plancen uic den rang der
geenen , wier helmftijltjes aan den zaad weg aangegroeid
zijn, gynandria. • Ook moeskruiden
waren 'er in taamlijk groote menigte in dit ongunitig
jaarfaifoen te vinden. Tegens de lente
begonnen verfcheidene foorten van de ixia,
zwaardkruid, gladiolus, morae, zuuring, oxalis,
zaferbloemen, mefsmbryamhema, oranc of kalfsmuil,
anthyrrinum, zelfs eenige fchoone foorten
liseh, irides, eenige duimen hoog, deels met
blaauwe, deels met witte kroonen, zich te vertoonen.
Van de planten, een deele reeds bekend, ten
,dee!e gantsch nieuw ontdekc, weiken ik hier aantrof,
kwamen fommigen juist niet in grooce menigte
ten voorfchijn; anderen vond ik op andere
plaacfen, die ik in Afrika bezocht, naderhand in
'ï geheel niet weder. Iedere landftreek heefc aK

A A N S A A I F A L S . I 35
tijd iets bijzonders. — Geen wonder derhalve,
wanneer door mij zoo wel, als door den heer
ÏHUNBERG, veelligtverfcheidenegewasfen mogté'n
weggelaaten zijn. — Het oude en bekende
fpreekwoord: femper aliquid novi ex Africa ; dat
is : Afrika brengt altijd iets nieuws voort , zal
nog veele jaaren lang gelden. De liefhebbers der
' kruidkunde moeten daarom hier geene gantsch
•naauwkeurige lijst der planten verwachten, maar
zich vergenoegen , in 't vervolg, uit mijn reisverhaal
de gewoonlijkfte gewasfen, benevens het
jaarfaifoen, in welk zij bloeien, te kunnen opfamelen.
D E R D E A F D E E L I N G .
Verblijf te Alphen, niet verre van Konflantia,
tot de reize naar Paarl.
^ 11 ^oen de. winter voorbij was, en de fchepen
nu liever in de Tafelbaai ten anker gingen liggen ,
reisde ik met den onderbevelhebber naar zijn landgoed
Alphen, in de landllreek van Konflantiay
omtrent eene halve mijl van daar, en bijna op
den halven weg tusfen de Tafelbaai en Simonsbaai
gelegen Eer wij het bergachtig gedeelte
van deezen weg verlieten, werden wij eenen
hoop baviaanen gewaar, die tegen de ftcile klippen
zeer behendig wisten opteklouteren, en zich
door hun fnel loopen voor onze honden, die hen
C 3 ras

j6 n. HOOFDST. in. AFD. VERBLIJF TE ALPHEK,
ras op de hielen zaten, redden. Kort nadat wi)
op de vlakte gekomen waren, zagen wij groote
troepen flamingoos, phoenicopteri rubri, uit het
gedacht der waadende vogelen, grallae, die daar,
waar het water opdroogde, hun voedfel zochten.
Vermits deeze vogelen, grooterdan on?e kraanvogels,
fneeuwwit van kleur, en aan de vleugelen met
roozenrood gevlamd zijn, zoo kan'men zich gemaklijk
verbeelden, welk een aangenaam gezigt
op het groene veld dit verfchijnfel maakte. •
Daarop ging de weg over eene zandvlakte. Hier
is de plaats, daar men fomtijds in den winter, na
fterke regenbuien, doorwaaden moet. En hierop
begon een veld, met eene menigte heifoorten, en
andere foorten van heesters , ook kleine zilverboomen,
begroeid. —
Van de bloemen en kruiden, die 'er tusfehen
beiden llonden, bloeiden fommigen laater , dan
omtrent Baai Fak. Dit komt waarfchijnlijk daar
van daan, dewiji in deeze laatstgenoemde ftreek
deels het zeewater met zijne menigvuldige uitwca
femirgen , deels de warme zonneltraalen ,
van de omliggende bergen weerom gekaatst, het
bloei fel vroeger uitdrijven. Wat in tegendeel
ixien, zwaardkruid, moreen, hyacinthen,
cyphien, honigbloemen , melanthia , goudwortel,
albuza, aspergie, asparagus, ojevaarsbtk,
geranium , monfonien , arktotiden, goudsbloemen,
wachendorfien, en barvoet, arctoptis, welken
ik omtrent de Tafelbaai zelden of nooit gezien
had, aangaat, zoo vond ik onderweeg verfcheidenen
derzelver in den fchoonfien bloei. —.
't Is naauvvlijks te befchrijven, welk ongemeen
groot genoegen een liefhebber der kruidkunde
ondervindt, wanneer hij, in een vreemd wae-
reld-

TOT DE REIZE NAAR PAARL. 27
relddeel , op eens, eenen zoo rijken oogst van
onbekende, zeldzaame en fchoone lentebloemen
aantreft. Met ongeduld verwachtte ik bet einde
der reize , hoe aangenaam zij anders ook was.
Eindelijk bereikten wij het buitengoed des onderbevelhebbers.
Hier verzuimde ik geen oogenblik,
om mij eene nog aangenaamere tijdkorting
te bezorgen , en de gewasfen , welke mij
nog onbekend waren, te voet te bezoeken.
Het landgoed heefc zeer goede gebouwen ,
eenen taamlijk grooten tuin, en aanzienlijke
wijnbergen, die jaarlijks meer en meer uitgebreid
worden. Doch van akkerland vindt men in de
geheele omliggende landltreek naauwirjks een paar
morgen. De eigenaars der wijnbergen gclooven
ook niet , dat het der moeite waard zij, zich
met den akkerbouw optehouden. Zij waren
integendeel thans, in het laatst van Oogstmaand,
daarmede bezig , om hunne wijnftokken omtefpitten
, en nieuwen aanteleggen. De jonge
wijnftokken binden zij niet aan ftaaken ; zij laaten
ze niet in lange ranken uitfchieten , maar befnoejen
ze veel meer zoo, dat zij zeer laag blijven;
en om ze tegen den hevigen wind des te meer
te befchutten , omringen zij de wijnbergen met
haagen; .van welke voorzorg zij zich ook om dezelve
oorzaak bij de ooftboomen, of boomgaarden
bedjenen. Een kleine kever met een fnuit,
curculo, deed aan de botten of knoppen en tedere
bladen der wijnftokken onbefchrijflijke
fchaade; waarom men zich zeer veel moeite gaf,
om deeze infekten optefamelen.
Naar maate de zomer meer naderde , begon
het fpilronde riet, exacum, en. de Afrikaanfche
C 3 gen»

$S II. HOOFDST. III. AFD. VERBLIJF TE ALPHEN,
gentiaan , genliana exacoïdes

TOT DE REIZE NAAR PAARL. 39
kweekt gevonden. —• Dewijl hij ondertusfchen
de grootite van alle zilvei boomen en bijkans
van alle de iaheemfche boomen op de Kaap is,
zoo moet men zich grootlijks daarover verwonderen,
dat de aankweeking van deezen boom de
opmerkzaamheid der regeering zoo weinig tot
zich getrokken heefc. En nogthans kan aan dezelve
niet onbekend zijn , dat het gebruik van
het hout van deezen boom zoo wel ten behoeve
der fchepen, als der fïad daaglijks toeneemt,
maar de voorraad daarvan fteeds vermindert. —
Voorheen haalde de Oostindifche maatfchappij
haar hout, bijzonder van eenige foorten kleine
zilverboomen met kromme (kramen, van de vlakten
langs de kusc. Doch tegenwoordig is de
houtmangel' aan de Kaap zoo groot, dat bijzondere
perfoonen hunne rekening meer daarbij
vinden, hetzelve door hunne flaaven van het gebergte
te laaten haaien , en Hukken of oude
Hammen en drooge takken te laaten opfumelen,
dan het te koopcn , alhoewel ook de waardij
van het hout, op die wijze opgefameld, niet
meer dan één fcheiling bedraagt. -—- Dat derhalve
niet de weersgeftelcenis, maar enkel de
haard tot toebereiding der fpijs , de tabakspijp,
en de ftooven der vrouwen brandftof noodig hebben,
is voor de Hollanders in een gewest, zoo
ontbloot van houtgewas, een waar geluk.
Alphen, het landgoed, daar ik mij geduurende
deezen zomer ophield, ligt aan de zuidzijde
des Tafelbergs , omtrent een vierde van eene
mijl, of een half uur gaans van deszelfs voet.
Ook van hier vertoont zich deeze berg, even
zoo wel als uit de Tafelbaai en daaromtienc, van
C 4 bo»

40 II. H00FDST. III. AFD. VERELIJF TE ALPHEI»,
boven vlak, niettegenftaande hij daar aanzienlijt
ke hoogten en laagten heeft. Wanneer het veel
regent, treft men in deeze holten fomtijds groote
waterpoelen aan , maar geenzins, gelijk formmigen
voorgegeeven hebben, boven op deszelfs
kruin. • Wanneer deeze rei bergen met wolken
bedekt is, en de noordwestenwind waait, zou
men gelooven, dat deeze wind de wolken onfeilbaar
over de vlakte, die aan de zuidzijde derzelve
begint, naar beneden moest drijven, en
daar in-regen neêrvallen: en nogthans regent het
dan nooit: een verfchijnfel, welk, gelijk alle
andere natuurlijke verfchijnfels, buiten twijfel in
de natuur zijnen onwankelbaaren grond heeft,
IVlij komt het allerwaarfchijnlijkst voor, dat de
dampen, door den noordwestenwind uit de zee
herwaard gedreeven, door middel der aantrekr
kende kracht, rondom den berg vergaderen, en,
zoo lang zij ligt en dun zijn, zich daar ophouden
; maar dat, wanneer zij eindelijk meer en
meer toeneemen en dikker worden , de hevige
•windvlaagen de aantrekkende kracht overwinnen,
en dan die wolken te fchielijk wegdrijven, dan'
dat zij in eene vlakte, zoo dicht aan den voet
des bergs gelegen, in regen zouden kunnen nêervallen.
Dit kan eerst dan gefchieden, wanneer
zij verder tot aan de overzijde der Zoutrivier
weggewaaid zijn. —
Toen ik bij mijne wandelingen eenige maaien
onnoodiger wijze voor regen uit deeze wolken
bezorgd was geweest, nam ik eindelijk het befluit,
naar dezelven opwaard te klimmen, ten
einde mij aangaande de eigenlijke gefteldheid
der zaak naauwkeurig te onderrechten. Beneden aan
den voet des bergs was hec op dien tijd fchoon
weer,

TOT DE REIZE NAAR PAARL. 41
weêr, en taamlijk ftil van wind; maar boven
ontmoetten mij verfcheidene windvlaagen , die
eene vochtige koude verfpreidden , gevoelig waren,
en genoegzaam neêrvielen. De koele lucht,
waarin ik mij toenmaals drie vierde uur lang bevond,
wisfelde reet goed weer, dunnen nevel,
en fijnen itofregen, nu meer, dan minder overvloedig,
af. De kaalheid des bergs, het koude
en regenachtige weer, en het gering aantal van
gewasfen, die aldaar te vinden, en nog daarenboven
door de fchuld van weer en lucht kwaalijk
gebeeld en ilecht geraaden waren, bragten
allen het hunne daartoe bij, om rondom mij
eenen laacen herfst te vormen ; uit welken ik
nogthans op eenen aangenaamen zomer beneden
aan den voet des bergs neêr kon zien. De voet
van het gebergte fcheen in zeer langwerpige,
verhevene en ecnigermaate aan elkander gelijkvormige
en evenwijde heuvels uitteloopen, die
door even zoo veele valeien gefcheiden waren.
Langs fommigen deezer valeien liep het water,
boven op de bergen verfameld, naar beneden.
Eene menigte groene boomenen heestergewasfen,
aan de beide oevers deezer natuurlijke waterleidingen
weelig groeiende , beeldden aan den allengs
zinkenden berg en de heuvelen, beneden
aan deszelfs voet zachtjes uitloopende, fraaie riemen,
die mijn gezigt vermaakten. Verfcheidene
welbebouwde landhoeven, hier en daar verfpreid,
met wit en zwart geverfde gebouwen en rondom
wel aangelegde tuinen en bekoorlijke wijnbergen
pronkende, fchilderden van verre voor het
oog de natuurlijkiTe en fraaifle tekening, welke
men zich verbeelden kan. Een weinig verder
zag ik het begin eener bleeke hei, met zandi,
c
5 ge

42 II. HOOFDST. III. AFD. VERBLIJFT! ALPHEK,
ge vlakten daar tusfchen gemengd, en, door
kromme bereedene landwegen doorfneeden. Deeze
.aanmerklijke vlakte iïrekte zich van het noor*
den naar het zuiden uit, en eindigde bij de Tijgerbergen
en de bergen, die het Hottentotsch
Holland bezoomen. Daarop zag ik andere bergen,
hunne hooge toppen verheffen, welke, naar
maate van hunnen afftand, hoe langer hoe onduidlijker
werden, tot dat zij eindelijk genoegzaam
geheel in de wolken verdwcenen. Behalve enkele
poelen van regenwater, ontdekte ik van verre
een groot gedeelte des zeeboezems, die de Baai
i Fals uitmaakt. Deeze vercoonde zich thans, wegens
het dille weêr en den aanmerklijken afftand ,
zoo effen en^lad als een fpiegel, en verloor zich
in den oceaan, en bijgevolg op dezelve grenzen j
waardoor de gezigecinder paal en perk voor mijn
uitzigt Helden. — Uit den nevel, die mij op den
berg omringde, zag ik nu en dan kleine wolkeni
door den noordenwind weggevoerd, en nu eens
boven, en dan weder beneden in de lucht met
groote fnelhéid voorezwemmen, jaa zelfs de
ïchaduw , op de vlakte daardoor veroorzaakt,
haar navolgen. Met een woord: — eene
zoo wijduitgeftrekte , zoo zeldzaame en teffens
door haare verfcheidenheid zoo ongemeen bekoorlijke
fchoiuvplaats kon niet anders dan zeer
inneemende zijn.
. Vermits ik nu niet gewoon was, naar den roem
eens waaghals te dingen, vertrouwde ik mij niet
zooverre, als ik wel wenschte, om de bovenlle
vlakte des Tafeïbergs aan deezen kant te onderzoeken.
Want bij toeneemende donkerheid had ik
ligt kunnen verdwaalen, en eene prooi van luipaarden
en tijgerwolven of hyeenen worden. -
Dee.

TOT DE REIZE NAAR FAARL. 43
Deeze dieren houden zich hier in menigte op,
en zijn des nachts zeer driest. Kort te vooren
hadden zij op een landgoed, aan den voet des
bergs gelegen, merklijke fchaade gedaan; en hun
gehuil hoorde ik op even denzelven avond reeds
in de fchemering, daar ik mij twee uuren te vooren
met nieuwe ontdekkingen voor de kruidkundete
doen, grootlijks vermaakt had. —— Op den
klaaren dag zou ik daar niet veel veiliger geweest
zijn; want ik liep gevaar om van eenen
hoop flaaven , kort te vooren weggeloopen,die
zich , naar men zeide, op den Tafelberg!
ophielden, geplonderd te worden.,. De overblijf-,
fels van een vuur, pas uitgebrand, door mij aangetroffen,
waren, naar alle vermoeden, door hen
nagelaaten. Desnietiegenftaande ontmoette mij
bij deeze natuur- en kruidkundige wandeling verder
niets onaangenaams , dan dat ik, bij hec
necrdaalen van den berg, bij het al te ieverig
nafpooren der zeldzaamc gewasfen, welken ik
hier vond, op eene plek met zeer dicht kreupelbosch
begroeid, verdwaalde, waaruit ik mij niet
dan met mfpauning van alle mijne krachten door
arbeiden kon.
Eenigen tijd voorbeen, in 't begin van Herfstmaand
, was ik naar de ftad gereeden, om van
den heer T HUN IJ ERG, die, op kosten der Hollandfche
Oostindifche maatfchappij , eene verre
reize diep landwaard in aanvaarden zou, affcheid
te neemen. Ik vertoefde bij hem tot taamlijk
laat tegens den avond, weshalve ik, op mijnen
terugweg, door de duisternis overvallen werd,
en aan het dwaalen geraakte. Ik reed op een
landgoed aan, om naar den rechten weg te vraa-?
gen»

4"4 HOOFDST. m. AFD. VERBLIJF TE ALPHEN,
gen, en met de hulp der onderrechting, aldaar
ontvangen, meende ik nu de landhoeve Alphen
zeer wel te zullen vinden. Dan. onder geftaadigen
regen, en bij toeneemende donkerheid,
verviel ik andermaal op bijwegen, en kwam aan
een fchoon buitengoed. Nadat ik hier eenen
aanval, van eene menigte honden door had gellaan
, kwamen zestien of twintig flVaven ten voorfchijn.
Zij waren boosaartig genoeg, om mij
niet te antwoorden; alhoewel fommigen van hun
mij zekerlijk zeer wel verftonden, en ik hun, in
taamlijk goed Hollandsen, een goed drinkgeld
beloofde, wanneer zij mij den rechten weg wilden
wijzen. Maar, in fteê van zulks te doen,
beraadflaagden zij integendeel onder elkander in
'cMaleitsch of verbasterd Portugeesch, en wel
op eene zoodaanige wijze, die mij deed vermoeden,
dat deeze lieden veelügt geene betere geneigdheid
jegens mij, dan jegens andere vreemdelingen,
mogten hebben, welken zij fomtijds gewelddaadiger
wijze van alles beroemen, en als
lijfeigenen pleegen re verkoopen. Wanneer thans
ook de heer van het huis op zijn landgoed geweest
ware, zou zulks mij waarfchijnlijk weinig
geholpen hebben, omdat de heeren zelve, ui'c
vreeze voor de wraakzucht hunner flaaven , genoodzaakt
zijn, des nachts hunne deuren wel te
verzekeren, en gelaaden geweer in gereedheid te
houden. Hoe ligt had men dus eenen moord aan
mij kunnen pleegen, en dien, wanneer men mijn
dood ligchaam begraaven, of den wilden dieren
tér fpijs in de bösfchiadje gefleepc had, voor al*,
toos verheden ? Ik begaf mij derhalve wederom
op weg, in verwachting van een beter
ïot, ln deeze hoop liet ik mijn"paard den teugel

TOT DX REIZB NAAR PAARlv. 4j
geheel los, bedenkende, dat het veelligt zelf,
beter dan ik, het rechte pad zou treffen. Hec
bediende zich ook van zijne vrijheid dermaate,
dat het alle gebaande wegen verliet, misfchien
om den kortften weg naar huis te zoeken. Hierdoor
geraakte ik , in korten tijd, in eene bezwaarlijke
landitreek, daar wegens bosfchen en
beeken niet wel door was te komen. Eindelijk
deed het paard onvermoede fprongen; waarop wij
beiden hals over hoofd in eene kuil flortten, en
ons vooreerst niet verder zagen. Het fchielijk
wegloopen mijner ruin gaf mij aanleiding om te
vreezen, dat het eene of andere wilde dier in de
nabuurfchap deeze gebeurtenis mogt veroorzaakt
hebben; weshalve ik dan, wegens de behoudenis
van mijn leeven niet weinig bezorgd, mij door
middel van een groot mes, welk ik, om de bollen
en wortels der gewasfen uit den grond te haaien,
gemeenlijk bij mij droeg, ter mijner verweering
gereed maakte. — Dewijl ik nu te voec
was, liep ik op nieuw gevaar, om van de groote
honden, welken men, ten einde de dieven aftehouden,
des nachts los laat loopen, verfcheurd
te worden. Bij den aanhoudenden regen den nacht
onder den blooten hemel doorcebrengen, was niec
alleen r ;en uiterite onaangenaam , maar ook zeer
gevaarlijk. Middelerwijl befloot ik, allengs voorttewandelen,
om mij warm te houden. Na verloop
van weinig minuuten bevond ik mij, aa»
den overkant eener kleine hoogte , zeer na bij
een landgoed. In de duisternis moest ik mij vrij
lang bedenken , eer ik het voor de plaats van
mijn verblijf onderfcheiden kon. Mijn paard
vond ik reeds zeer itil en mak voor de flalJeur
ftaan ; en daarenboven was ik zoo gelukkig,
dce-

40* II. HÖOf DST. IU. AFD. VERBLIJF TE ALPHEN ,
deeze geheele rampfpoedige ontmoeting voor die
geenen, welke ze niet mogten weeten, geheim
te houden.
Ik heb bereids van Konflantia gewag ge.
maakt. — Deeze plaats beiraat uit twee landgoederen
of wooningen. Hier wordt een ongemeen
voortreflijke wijn, in Europa zeer geacht
èn gezocht , en onder den naam van Kaapfche
of'Konftantiawijn bekend, geteeld. De plaats
ligt omtrent een vierde van eene mjl, of een
half uur gaans, van Alphen, aan de bocht van
de rei der bergen, die als eene voorezetting van
den Muizenberg moogen aangemerkt worden,
en wel taamlijk nabij deeze bergen, juist daar,
waar zij zich, naar den kant der Houtbaai, uittrekken.
— Het eene deezer landgoederen heet
Klein-Konflantia, daar de witte Konftantiawijn
groeit, terwijl integendeel van het andere landgoed
de roode komt. — Volgens de berekening
van den heer DE LA CAILLE wordt hier jaarlijks
niet meer dan zestig leggers roode, en negentig
leggers witte Konftantiawijn geperst, leder
legger wordt op zes honderd pinten, of omtrent
honderd en vijftig kannen Zweedfche maat,
gerekend; zoo dat de geheele menigte jaarlijks
twee en twintig duizend vijfhonderd kannen, of
negentig duizend pinten bedraagt. Vermits de
Oostindifche maatfchappij een derde deel daarvan
voor zich behouden heeft, zoo is het overige
reeds lang vooruit door Europeërs befleld.
Aan de Kaap krijgt men den Konftantiawijn
zelden op den disch te zien, deels, omdat hij
duur, deels veelligt, omdat hij inheemsch is. —
Van den rooden wordt het halve aam voor omtrent
zestig rijksdaalders verkocht: maarden witten

TOT DE REIZE NAAR PAARL. 47
ten pleegt men een weinig beterkoop te kunnen
bekomen.
Aan de Kaap teelt men daarenboven nog zoogenaamde
Bourgonje-, Madera-, Moezel- en
muskadellewijnen, welke hunne benaaming naar
die Europeefehe wijnen, waaraan zij gelijkvormig
zijn, gelijk ook naar de gewesten in Europa
, waar van daan deeze wijnftokken oorfpronglijk
kwamen, gekreegen hebben..- Deeze wijnen
zijn evenredig duurder, dan de gewoone witte
wijnen. Dewijl de Kaapfche wijnen over 't
geheel, uit hoofde van het fterk vertier derzelven
op de menigvuldige fchepen, zeer voordeelig verkocht
worden, zoo vindt men ze zelden anders,
dan zeer jong. Door langere bewaaring, betere
oppasfing en ze minder te zwavelen, zouden zij
anders even zoo goed, als de beste Europeefehe
wijnen worden. —
De echte Konftantiawijn is onloogchenbaar een
zeer fterke en geurige wijn voor het nagerecht:
hij heeft een' zekeren bijzondereigen aangenaamen
fmaak. Dat hij zijne uitmuntende goedheid
niet door de eene of andere bijzondere wijze
van toebereiding en behandeling verkrijgt,
daarvan ben ik ten volle overtuigd; wanc anders
zou men 'er zijn werk van maaken , om veel
meer daarvan te bereiden. De oorzaak daarvan
zou integendeel deeze zijn, dat men maar aan
zekere oorden den echten Konftantiawijn teelen
kan. De ftreeken, het naast bij deezen gelegen,
geeven Hechts gemeenen wijn. offchoon men
zelfs van die , gelijk ook van de gewesten aan
den Rhijn , daar de echte Konftantiawijn, naar
men meenc, van afkomftig is, wijnftokken genomen
, en ze hier verplant heeft , en niettegen-

48 tl. M00FDST. III. AFD. VERBLIJF TE ALPHÉK^
ftaande alle de wijnbergen rondom Konfiantiay
zoo het fchijnt, eenen gelijkfoortigen grond hebben.
Zoo heeft men ook niet alleen aan de
Kaap, maar insgelijks in Europa voorbeelden, dat
goede druiven fomtijds Hechten, en omgekeerd
Hechte druiven goeden wijn geeven. Bij de deugdzaamheid
van zekere wijnen komt het dus, naar
allen fchijn, wel hooftizaaklijk op zekere fijnere
deeltjes, in deeze of geene toevallige omflandigheden
aan; maar die men eerst zorgvuldiger onderzoeken
moet. —
Zij, die weeten, wat voor eene menigte Konftantiawijn
in Europa vertierd en gebruikt wordt,
zullenveelligt de aanmerking gemaakt hebben,
dat mijne bovengemelde opgaaf van het jaarlijksch
voortbrengfel der wijnbergen van Konfiantia daartoe
veel te gering zij: dan, dat is zij zekerlijk
niet. Het overfchot is een voortbrengfel niet der
natuur, maar der kunst, en wordt door baatzuchtige
lieden bereid. — Hierom is het raadzaam,
zelfs aan de Kaap, wel op zijne hoede te zijn,
opdat men, wanneer men eene proeve van den
echten en onvervalschten Konfiantiawijn gehad
heeft, naderhand niet nagemaakten rooden wijn
van dien naam, die anders voor de helft van den
prijs pleegt verkocht te worden, betaalen moet.
Wanneer voorts deeze onechte wijnen, door het
vaaren over de zee, (waardoor de wijnen altijd
in deugdzaamheid winnen) verbeterd , en door
den naam des waaren Konftantiawijns, naar welken
zij ten aanzien van den fmaak vrij veel zweemen,
veredeld zijn, zoo is het ligt, dezelven in
Europa voor den echten te verkoopen *.
De
« Zoo de wijn niet op zicbzelven goed was, zou
hij ook de lange zeereize niet uithouden , veel minder
dêus

TOT ÜE REIZE NAAR PAARL. 40
De 'Houtbaaï bèzocht ik in deezen 'zorfiër ook.
De ecnig; weg, der waard leidende, loopt: door
eene naauwe vilei, uic welke de haven, door
middel van een klein riviertje, versch water anc-
«flnga Deeze beek is door de menigte zooge-.
naamde palmboomen, palmites, eene foorc kal-;
mus, a'corus , bijkans' dicht «begroeid. D^eze
boomen hebben eenen. dikken ftarm en bree'de
bladen, die, gelijk aan de waare- palmboomén,
zonder (teel onmiddelijk u ;
c den ltam voortkomen
, en o:n dezelve .reden aan deeze gewasfen
die benaaming gegeevem: hebben. In de.
meefte rivieren worden zij in grdoten aantal, gevonden
, en deeze zijn door hunne .Hammen of
wortelen, zeer in elkander gevlochten, dan eens
meer dan minder verllopc en verhinderd.
De
daardoor in kncht en goeden fnnak winnen. — Doch,
jehalve deezen. wijn , door kunst fcirfid cn Kpèffiii&
/ervalscht, zijn 'er aan de Kaap de Goede Hoop rlog aalere,
foort.:n van wijnen, die ontwijfelbaar echt en "rein,
•ïciewel niet .op de- wijnbergen van Konibntia gesroeffl
zijn, ook niet daarvoor uit worden gegceven. -— Fens
rooJe foort , fl^chts een weinig ligt'er, dan de'waars
Konftantiawijn, deed den reizigeren rondom de wa-reld,
geduurende hun zomerverblijf in de eeuwige revelen der
zuiil'i' - Yszie, uimeemend goede dienden,, en werd eeti
tijd lang daagliiks bij het ontbijt, als een liqueur, onder
den naam van een Mjgellaansch flikje genooten. — Eene
andere zeer. 2 >Mare foort komt den Spaanfchen zoogenoemden
tintowijn van Rota zeer nabij. — Nog eune
andere foort zweemt in haaren fmaal< zeer vee! naar den
Franfchen Frontignacwijn , maar is nog aangenasmer,
ïnz. — Dat dee/.e heerlijke wijnen, door de natuur zoo
irolkomen gekookt.'en met den verkwiklijkiren fpeceriiachdgen
fmaak begiftigd , niet aan de wrangere Rhijnf:hewijnranken
gegroeid zijn, kan men ligt denken, OÏOI-
• £ rORSTEï,
D

50 H. H00IDST. III. AFD. VERBLIJF TE ALPHEN ,
De Houtbaai zelve integendeel draagt haaren
naam met veel minder recht} vermits hier, "•eheel
tegen deszei fs beduidenis aan, geen een enkele
boom groeide, en veelligt nooit gegroeid
had. Tot eene haven kwam mij deeze kreek te
eng, en aan de zuidewinden al te zeer bloorgefteld
voor. Maar om 'er, voor een' korten
tijd, in te ankeren, is 'er de grond, geljk twee
visfchers mij verzekerden , zeer goed. — De
zee heeft eene menigte zand in het binnenfte cier
bocht aangefpoeld, welk daar, zoo het fchijnt,
eene lange ondiepte zal vormen, en waardoor
de bovengemelde rivier zeer geflremd wordr.
Hier en daar was thans dit zand zoo week en los,
dat men 'er niet op gaan kon, zonder in gevaar
te geraaken, van niet flechts daarin te zakken,
maar zelfs in het water, daaronder flaande, te
verdrinken. Door den tijd wordt deeze plaats
veelligt gantsch toegedamd. — Aan de westzijde,
omtrent het midden der baai, is eene hoogte,
geheel en al met zand overdekt, welk de hevige
wind, uic zee komende, naar allen fchijn,
van het ftrand derwaard gejaagd heefc. Tegens
hec Oosten wordt de baai door fteile bergen, die
zich coc dicht aan het water uitftrekken, ingefloocen.
De westzijde is vol groote los liggende
rotsfteenen, groeflen. — Des niet tegen Haan de zijn
'er verfcheidene plaatfen , daar de booten zeer
goed aan kunnen leggen. Maar voor 'r overige
is de haven , zoo wel wegens de windvlaagen,
waaraan zij brootgefteld is, en die niec gunftig
voor het uitloopen zijn, als wegens den mangel
aan versch water om te drinken, niet zeer bruikbaar.
-—
tl

TOT DE REIZfi-9J'AA ;
R- PAAkï/. ;
: • &
Etlijke iTeenworpen hooger op in de valei ligt
eene landhoeve, met wijnbergen. De bezitter*
een Europeer, is de eenige in dit gewest van
Afrika, die zoo Wijs is geweest, om, tef verrichting
van zijn landwerk, ezels te laaten komen,
welke voor deezen aardkreits véél bekwaamer dan
osfen en paarden z ;
jn, vermits zij in deeze bergachtige
landltreeken de plaats van wagens én trekbeeften
voortreflijk vervullen, eri gemaklijker,
voor geringe kosten, met loof, bladen en gro-'
vere grasfoorten te onderhouden zijn. — Eindelijk
merk ik nog aan , dac mij hier een klein
zwart viervoetig dier, in geftalte bijkans aan eene
adder gelijk, met groote fnelheid voorbij liep,
en zich tusfchen de iteenen verborg.
Het wild in deeze lahdftreek en die van Konftantia,
beflaat in kleine antilopen, gelijk om Baai
Fals , in fteenbokken f, Guineefche antilopen
bij P A L L A S , en klipfpringtrs, welken ik echter
geene gelegenheid gehad heb, nader te onderzoeken;
gelijk ook duïkerbokken, of onderduiken,
die wegens hun bijzonder fprino-en cn
genoegzaam onderduiken onder de bosfchen, deezen
naam draagem — De jagt deezer kleine antilopen
' wordt zoo verricht , dac zij uit hunne
legers in de bosfchaadjen uitgedreeven en ge-
fchoo-
ƒ Steenbokken zijn eene bastaardfoore van den nagor,
door den heer BUFFON in het XII. Deel der Nat. Hifi.
befchreeven, en biigevolg niet de kleine Guineefche antilope,
welke de duikerbok, aan de Kaap zoo genoemd, is.
De Klipfpringers zijn eene nieuwe foort uitditgeflacht, wélke"
den natuuronderzöekeren tot hier toe onbekend is gebleeven
antilope «reotragut s o HST K ui. G E O R C E FORJIBR. '
Da

5*fc n. HOPFDST. Uh AFD. VERBLIJF TE AtFHEtf,
fehqoten .worden.—— Hec opjaagem gefchiedt:
ajlergevoeglijkst en fnelsc door honden 3 doch bi}
hec uitkomen moet de jaager mee zijn fchiero-e-,
weer ook.cerftond gereed liaan.
.Anders worden zij ook aan de ingangen der
wijnbergen en moestuinen in fïrikken gevangen
Hec ftrik worde aan hec fpitfe end van een'lan",
gen , - taaien en buigzaamen cak vastgemaakt ,
welks eene end in den grond gezet, maar het
andere neêrgeboogen, en met eene plank, op
den bodem gelegd,, en met aarde een weinig-bedekt,
zeer los. verbonden is. De geheele val is
verder zoo ingericht, dac, wanneer hec dier op
de plank xreedc, deeze in ft midden een weinig,
neerbuigt, waardoor de kromgeboogen tak door,
zijne groote veerkracht fchielijk los vliegt , hec
ltrik^ aan het end-van die ftaak wel vastgemaakt,
om één of twee.-beenen van heit dier toetrekt, en
het dus zoo mee zich in de hoogte neemt , dac
het moet blijven hangen
• '•-> 5J ishcn . •" '•- •> «jfeg t-nsssVafc
3 [ „ Eene afbeelding van deeze val is té vinden bij
„PETER KOLBE-, in zijne uitvoerigs en naauwkeurice
„ befchrijving van de Kaai de ff oede Hoop, I. Deel , XJ
„ Hoqfdft.. tegenover, biaaz. 174. Welke zelve' plaat'
v benevens de meeste andere plaaten bit bet wérk van
„ Kor.El!, ook voorkomt inde zoogenaamde nieuwe al'.
„ gemeene befchrijving yan-deKaap de Goede Èoop } diern
ïi jaar 1777 in twee deelen in groot oflavo te Amfterdam
„ en Hsrhngen uitgekomen is. Zie dezelve I. Deel IV
„Hoofdft 1,-Afd. tegenover, bWz. 427: "De befchrijving,"
„.op.oeide plaatfen bijgevoegd, en genoegzaam .-eene eri
„ en afezelve , is in verfcheidene bijzonderheden niet
„ zeer .nauwkeurig; en kan uit de-korte aantekening,
* w e l k
f
DE H C E R
, SPARMAN daarvan maakt, verbeterd en
„ opgehelderd worden; gelijk zij, die geiegenbeid en lusc
„ hebuen, om deze :geme!de befchrijvtrgen met die-van.
„ onzen fchnjver te vergelijken, zullen bevinden " C. J

TOT DE REIZE NAAR PAARL. JJ-,
Van andere dieren zag ik !
hier de zoogenaan>..
de Pharaosrot, mats hum', viverra ichneumon f
^
ok de maskeljaatkat •? ,• gcnette,. viverra: genetta,
welke nabij de hoeve op hec veld gevangen
Waren. : Zij waren een weinig groocer, dan
onze gemeene katten. — Men beichuldigt deeze
dieren, dac zij, in de huishouding, aan de hoenders
en eieren fchaade doen; doch waarcegen zij
aan den anderen kanc door-uicroeijing van groocerotten,
welke hier in menigte zijn, den ingezetenen
groot nut aanbrengen. In de alge-
meene huishouding der natuur zijn zij nog voordeeligere
dieren, dan men dezelven aan de Kaap
de Goede Hoop daarvoor houdt, of zich cennucte
weet te maaken. DeiNijl en Egypte, bij
voorbeeld , zouden van krokodillen krielén en
gantsch overvloeien, wanneer de Pharaosrot haare
eieren niet grootdeels vernielde. In'Oostindie
roemt men dit dier deswege, dewijl -het de.menigte
der haagdisfen en vergiftige (langen, aldaar
bijkans zelfs al te groot, merklijk vermindert;
en deeze zelve verdienfte heeft het fret. ook
buiten tegenfpraak ten aanzien van Afrika. Niet
minder brengen deeze diereu veel daarcoe bij., -om
de
s De mvskeljaatkr.t , hierboven genaamd , is nogt.hans
niet volkomen de Europeefehe en Noordafrikaanfche ge •
nette, zoo min als de buntfwg, terftond volgende, juist,
dezelve foort is, welke zich in Noordamerika ophoudt,
en bij den Heer LINN,EUS viverra putorius heet. — Doch
vermits de nnderftelling van BUFFON in het algemeen
hec geheele geflacht der ftinkdieien, uitfluiten 'er wijze*
voor een inwooner van Amerika houdt, zoo beftrijdt de
heer SPARMAN hem hier met recht, CEQRGJE FOP.;
STJ5R.
D 3 * • "

54'. H- HOOFDST. III. AFD. VERBLIJF TE ALPHEN,
de mollen binnen zekere paaien te houden. In
Oostindie pleegen de inwooners den ichneumon
ook tam te maaken, zoo dac hij gelijk een hond
gantsch tam met hun gaac.
En door middel van die zelve dier heefc men
oncdekc, dac de flangenworcel, ophiorhiza, een
voorcreflijk geneesmiddel cegen de beec der (langen
is. ~ Aan de Kaap de Goede Hoop zou
men waarfcbijnlijk even zoo heilzaame ontdekkingen
doen, wanneer men camgemaakce Pharaosrotten
hield, dezelven met opzet door verfcheidene
foorcen van Hangen Iiec fteeken, en daarbij
opmerkte, wat voor middelen zij tot hunne
geneezing zochten; want de Maaker der natuur,
die den ichneumon in Afrika hetzelve werk als
in Afie, naamlijk de vergiftige ilangen in zekere
paaien te houden, opgedraagen heefc, heefc hun
waarfchijnlijk ook, in de beide waerelddeelen,
met even goede wapenen en even zekere geneejmiddelen
daartegen uitgerust. — Met de genette
en andere foorten uit het geflacht der fretten zou
het buiten twijfel insgelijks de moeite waardig
zijn , dergelijke proeven in 't werk te Hellen.
Bot zakje der genetkat bevat eene foort bifam,
welke, naar het fchijnt, niet zonder een bijzonder
oogmerk des Scheppers, en nut voor hec dier
zelve, veelligt ook, wanneer men 'er mee vlije
over uic was om zulks nacefpeuren , voor de
menfehen is. —
Hier is het ook wel de bekwaamHe plaats ,
om van eene derde foorc der Kaapfche fretten
melding te doen, alhoewel ik ze niet eer, dan
na mijne terugkomst uit de Zuidzee gezien heb.
Ik meen het jlinkdier, viverra putorius, waarvan

TOT DB REIZE NAAR PAARL. 55
van een mijner vrienden, op het landgoed van
den heer DRRYER, bij Kondbosch, welk nader
dan Alphen bij de Kaap ligt, verfcheidenen gevangen
heefc. Men weet niet, dat dit dier in
meer landen, dan in Noordamerika en hier,
bijgevolg ce gelijk in hec noordlijk deel der nieuwe
tn in de zuidlijkfle fpics der oude waereld
voorhanden is. — Die itrijdc dus regelrechc tegen
BUFFONS meening, welke hij nogthans als
zedelijk waar aanneemt. Deeze groote en onvergelijklijke
natuuronderzoeker zou des, buiten
tegenfpraak, den zekerden weg gegaan zijn, wanneer
hij zich Hechts met nuttige overweeging der
natuur vergenoegd bad, zonder haar algemeene
wetten te willen voorfchrijven; als of de oude
en de nieuwe waereld geene andere dieren met
elkander gemeen zouden hebben, dan die, welke
uit Ahe naar Amerika te land hebben kunnen
komen.
Bij eene mijner omzwervingen tusfehen Alphen
en Rondbosch, dicht bij eene moerasfige
plaats in een dal, ontmoette mij onverwacht een
onbekend dier, maar welk ik , offchoon Hechts
op den afHand van zeventig of tachtig fchreeden,
wegens de bosfehaadje en zijnen fnellen loop
niet zeer naauwkeurig waarneemen kon. Intusfehen
fcheen het mij niet meer dan twee en
een' halven voet hoog te zijn. Dan, zijne aschgraauwe
kleur en ongemeen zwaare fprongen
doen mij thans gelooven , dat het niet anders»
dan een jong J\ijl- of rivierpaard, hippopotamus,
of, 't geen men hier zeekoe noemt, heeft kunnen
zijn: dergelijken heeft men wel in deeze Hreek nooit
gezien; maar zij pleegen verre omheen te zwerven.
Het tegenwoordige was dus veelligt,
D 4
i Q

56 ii. HOOrnsT. in. AFÖ. VET BLIJF TE ALPHEN,
in den vnnrigen nacht, uit het Zeekoejendal,
ömfrreeks Baai Fals , alwaar zoodaanige dieren
zich niet zelden ophouden, herwaard verdwaald.
Bijaldien dit zoo ware, dan ben ik in 't geheel
niet onvergenoegd, dat ik een dier, anders zoo
gevaarlijk, niet al te zeer van nabij heb kunnen
waarneenfen ;> vermits ik, volgens mijne gewoonte,
geen ander geweer, dan mijn mes en mijne
infektenrang bij mij had.
Dat de fchoone Kaapfche bloem - en heestergewasfen
mij, in deezen zomer, tijd tot droefgeefhgheid
over hebben gebaten , zal men zich ter
raauwer nood zelfs kunnen verbeelden: en nogthans
moet ik bekennen, dat fommige eenzaame
uuren, in welken ik geene bezigheden vond, mij
verdrietig genoeg gemaakt hebben. — • De dagen
zijn, wegens de groo ere nabijheid der evennachtslijn,
dés zemers op de Kaap de Goede Koop korter,
dan in Zweeden. Door eenen brandenden
ïever en drift, om de natuur te onderzoeken, bezield,
kon ik niet anders, dan verdrietig daarover
weezen, dat mij aan eenen oord, alwaar zoo veele
gelegenheid daartoe is, over dag door andere
bezit heden de handen meer of min gebonden waren;
en de lange avonden, Wegens mangel aan
boeken, en zoo veele andere noodzaaklijké hulpr
i.ulelen, bijzonder wegéns gebrek aan goede
vrienden, en niemand omtrent'mij hebberde, die
op de weetenfchappen, maar allerminst iemand,
die op de kennis en het onderzoek der natuur
eenige waardij fh 1de, mij insgelijks onnut verftreeken.
Van deeze laatfte omfhindigheid kan ik riet najaatcn,
bij deeze gelegenheid,, een doorflaand
bewijs ter neer te ïtelien. - ÉettiKaapsth genees-

TOT DE REIZE NAAR PAARt,. 57
neesheer, die zich ïn Holland eenigen tijd in de
geneeskunde geoeffend had , leide op het landgoed
, daar ik mij ophield, een bezoek af, en
wenschte, ik weet niet door welke aanleiding
daartoe bewoogen, mijne verfameling van kruiden
te zien lk had zeer grooten lust, om hem
en mijzelven deeze gedienfligheid te beroonen.
Want natuurlijker wijze moest ik hoopen, dat ik
de geneeskracht van verfcheidene kruiden van hem
zou leeren kennen. Dan, ik vond mij in mijne
verwachting ras bedroogen, vermits de Afrikaanfche
Eikulaap naauwlijks hec een of ander ten
aanzien van den naam, ik laat (laan, van zijne
nuttigheid en gebruik in de geneeskunde, kende.
Do lieden op het land hadden mij in deezen op- '
zigte reeds meer, hoewel ook maar zeer weinige,
berichten .gegeeyen. Van, etiijke honderd
opgeplakte plantgewasfen, welken ik hem voorleide,
hadden wij nog geen derde deel doorbladerd,
toen hij reeds alle oogenblik geeuwde.
Ik hield derhalve ras op, van hem met mijne
navorfchingeh moeilijk te vallen. Integendeel
zocht ik hem door mijne onderflellingen aangaande
de kracht van dit of dat gewas optewekken,
en aantecoonen, in welke toevallen ik geloofde,
dac 'er met zekerheid, en gegronde hoop van een
goed gevolg, de proeve van kon genomen worden
; en wel naar maate zijner verwandfchap en
gelijkvormigheid mee andere kruiden , reeds bekend,
en ten aanzien hunner werking bij herhaaling
beproefd, of in zoo verre men door behulp
hunner natuurlijke rangfehikkingen en gedachten
moesc kunnen ^befluiten. Op alles jaa te zeggen,
daartoe was hij, hoe zal ik het noemen? hof lijk
of opgeklaard genoeg; dan, geeuwen zag ik hem
D 5 nog

58 II. HOOFDST. IV. AFD. REIZE
nog fteeds. — De helft der gewasfen liet ik
dernalve onaangeroerd, en bragt hec gefprek op
de fcheepvaart en den handel in het kleine,
waardoor hij terftond leevendiger en vlugger werd:
eene zaak, waarover ik mij ook juist niet grootlijks
verwonderde; want de goede arts had meer
inkomilen door het koopen en verkoopen, dan
door de oeffening der geneeskunst. — Dit zelve
is biikans het geval bij alle de overige artfen aan
de Kaap de Goede Hoop: erg genoeg voor de
kranken zoo wel, als voor de natuur- en geneeskunde.
°
•> £«i>>
V I E R D E A F D E E L I N G .
Reize naar Paarl.
33 ewijl mijn oogmerk is , gelijk ik boven
rteas gezegd heb, om mijnen leezeren van dit
land en diszelfs inwooneren, in die orde en naar
maate ik zelf' kennis daarvan kreeg, een duidlijk
begrip medetedeelen; zoo heb ik gemeend, hier
het bericht aangaande mijne reize naar Paarl en
de omliggende landilreek, en wel zoo als ik ze,
terllond na mijne te huis komst, in een' brief,
aan eenen mijner goede vrienden en geweezen
reisgenoot op het fchip befchreef, te moeten invoegen.
Ik geef ze daarom ook, in even denzelven
gemeenzaamen fchrijfftijj, van welken ik mij
toen bediende, en met verfcheidene uitdrukkingen
, onder zeelieden gebruiklijk.
M IJ N

N A A R P A A R L . 5£
M IJ N H E E R !
Met een ongemeen zeer vermoeid en afgemat
ligchaam ben ik, onlangs, na gelukkige volbrenging
eener achtdaagfche reize te voet over dorre
Afrikaanfche velden, en nadat ik gelegenheid gehad
heb, om verfcheidene Afrikaanfche wijn - en
koornbouwers te bezoeken, hier terug gekomen.
Den naam van wijn- en koornbouwers geeft men
hier aan eene foort buicengemeen goede en eerlijke
lieden, die in de rangfchikking wel geene andere
plaats bekleeden, dan onze Zweedfche boeren,
maar dikwijls zeer gegoed zijn, offchoon
zij gemeenlijk geenen grooteren Haat voeren,
dan bij voorbeeld de rentmeesters opdeadelijke
landgoederen in Zweeden pleegen te doen.
Den negenden van Wijnmaand des tegenwoordigen
jaars 1772, begaf ik mij naar de Kaap, om de
wapenoefFening der burgerij aldaar bijtewoonen,
\ en volgens affpraak met den heer O g, eenen
mijner landgenooten, de leliën op het veld, de
dochters des lands, en andere voortbrengfel»
deezer landflreek met bijzondere opmerkzaamheid
te overwegen. Ziet gij wel, mijn vriend! hoe
goed ik het hebbe weeten te treffen, meer vliegen
met eenen klap te flaan? — De wapenoeffeningen
betreffende, moet ik u zeggen, dat deeze
manhafce krijgslieden zich, den tienden deezer
maand, wegens den Herken wind, in huis hielden:
deeze was ook aan den voet des Leeuwenbergs,
gelijk ik bij mijne kruidkundige wandeling
ondervond , inderdaad zoo hevig , dat ik
fomtijds genoodzaakt wierd, mij vlak op den
grond neerteleggen.
Den

6o II. HOOFDST. IV. AFD. REIZB
Den elfden trokken de burgers in 't véld. De
rokken der ruiterij zoo wel als des voetvolks waren
wel allen blaauw, maar afwisfèlende van donkerder
en helderer kleur; de vesten of kamizoolen
, bijzonder der voetknechten, bruin, blaauw
en wit, kortom, van allerhande foort van kleuren.
Een Fransch geestlijke iri zwarte kleeding
en met roode hielen aan zijne fchoenen,-was 'er
ook tegenwoordig, en betuigde mij zijne verwondering
over eene zoo bonté monteering. Doch
desniettegenftaande gingen echter hunne krijgsoeffeningen
vrij" goed, vermits een groot gedeelte
van hun Europeërs waren , die in den Duicfehen
oorlog, en naderhand onder de bezetting
van de Kaap de Goede Hoop gediend, en
vervolgens na eenen vijfjaarigen krijgsdienst het
burgerrecht alhier gewonnen hadden'. — Hierom
hebben ook deeze lieden, gelijk men mij verhaalde,
niet alleen zich hunner krijgsverdienflen bewusr,
maar ook op hunne betere omftandigheden
moedig, hét eens, eenige jaaren geleeden, als
vernederend aangezien, tegen de bezetting front
te maaken. Deeze integendeel zag, van haaren
kant, eene zoodaanige weigering als eene groote
beleediging aan; waarom dan een aanval, tusfbhen
beide, die partijen gedaan, taamlijk erndig 1
werd, doordien men van beide zijden, onder anderen,
met roksknoopen, geld en andere dergelijke
dingen op elkander fchoot. — Sedert die
gebeurtenis, waren ook beide deeze genoodfchappen,
naar men mij verzekerde, nooit weder te gelijk
in den wapenhandel geoeffend.
Dewijl het mij mislukte, den bovengemelde
eerlijken landman tot mijnen leidsman te krijgen,
be-

N A A R P :A Aj R h. 6t.
begaf ik mij met.eenen donkerbruinen wegwijk
zer, welken i!$ voor den daaglijkfchen loon van
een vierde van eenen rijksdaalder.gehuurd had,
op .reize. - Deeze mijn leidsman.; droeg op zijnen
eenen fchouder een' (laak, aan welks eene end..
eene-kruidpers,' en' aan het andere end een tege,nw4gt
van'eenige kleederen enTommige mondbehoeften
hing — Stout op den naam .eens bas-,
taards of fpeelkinds, gaf hij mij ras te kennen,
dat hij geen fhaf, geliik de meeste :zwarten, maar
van de .moederlijke zijde een vriigeboorene was,'
vermits zijn' grootmoeder eene Hóttentotfche
vrouw , maar zijn vader een Europeer, en wel,
naar zijne meening, van eene taamlijk voornaa-
me geboorte, geweest was. Met een woord,
ik fchikte mij in mijn lot, volgde mijnen zwarten
leidsman, en verliet de Had.
••Wij namen onzen vveg noordwestwaard, en,
na eene menigte wendingen, waren wij reeds ten,
twaalf uur bij de galg, eene akelige vertooning!,
aangekomen. Heus via'tor! —- Hier maakten
wij een weinig halte, om de frerflijkheid te overweegen.
Meer dan een dozijn xondom fraande
raderen en paaien droegen de fchriklijke vruchten
,• gevolgen en ;-bewijzen van flaavernij en
dwingiandij,. twee wangedrochten , die, zoo ras
een van hun zich ergens genesteld .heeft, gemeenlijk
veele andere misgeboorten , het. mensen?
lijk geflaeht onteerende, voortteelen. De gafg
?eiye, de grootlte, welke ik ooit of ooit gezien
heb, was, wel op zichzelve eena taamlijk wijde
deur naar de- eeuwigheid-; maar nogthans door
eene ongemeen itr-enge regeering, welke in eene
zoo kleine itad, als die aan de Kaap de Goede
Hoop

(fe II. HOÖFDST. IV. AÏD. REfZB
Hoop is, zeven dóodsofferén , die opgehangen
moesten worden, gevonden had , geen fier te
ruim ingericht.
• Wat verder neêrwaard, alwaar het nederftortende
regenwater het zand hard had gemaakt,
vond ik eene menigte huppelende zandloopers,
dcindelae, van eene foort, die mij tot hiertoe
onbekend was geweest. Mijn reisgenoot, die
voorheen nooit eenen verfamelaar van infekten
gezien had, geraakte door mijne nieuwsgierigheid
in eene onbefchrijflijke verwondering, en begon
overluid te lagchen.
• Bruggen zijn in dit gedeelte van Afrika niet.'
Wij moesten derhalve taamlijk diepe beeken en
kleine rivieren doorwaaden. Hoe bezwaarlijk ondertusfchen,
om deeze raden, het verfamelen van
kruiden en planten hier te lande ook zij, zoo
lijk is daarentegen ook de oogst.
- Zoo ras ik mij neder had gezet, maakte ik
de aangenaame ontdekking eener bijzondere getakte
foort van peerdik , rumex, en den gemeenen
aardangel, tribulus terreflris. Hier en daar
kreeg ik ook nieuwlingen voor mijne infektenverfameling,
en menig zeldzaam invoegfel in mijn
kruidboek. — Dit verfpreidde vreugde in mijn
hart, en insgelijks kracht en iever door mijne
beenen. Deeze laatilen kreegen, behalve dien,
door het volgende toeval gelegenheid om uitterusten.
Wij vernamen achter ons etlijke wagens. Het
duurde ook niet lang, of wij werden door dezelven
ingehaald. Een dier wagens was, naar het
gebruik van dit land, met twaalf osfen befpannen.
Op deezen wagen lag en fliep een flaaf,
die,

H A A R P A A R L . 63
die, insgelijks naar de wijze van dit land, iet
den hoogden graad dronken was. Een ander ,
maar die nuchteren was, zat voor op, en wel
met eene zweep, welker Heel ten minde drie
manslengten hield, en waaraan de zweep zelve
naar evenredigheid lang was. — Toornen worden
bij deosfen in *t geheel niet gébruikt; waarom
dan ook deezen, omdat zij niet wel afge-»
recht waren, niectegendaande zij telkens wel aangebragte
zweepflagen aan de rechter -en aan de
linkerzij kreegen, nu eens naar duurboord,
dan weder naar bakboord, dwars van den rechten
weg af, ter zijde uitweeken, en den koetzier
niet zelden noodzaakten, om van den wagen
aftefpringen, en aan het voorde gefpan zijne raeeittag
nog gevoeliger en nadruklijker te kennen
te geeven. — De wagens, waarvan men zich
hier bedient, zijn zoo groot, en tusfehen de
wielen zoo breed , dat men met dezelven niec
ligt om kan vallen. Daar men ondertusfehen
wat voorzigcig moet rijden, worden de voorde
osfen met de hand geleid. Op den wagen zac
een welgeaart Hollander, dien het jammerde mij
te voet te zien, en welke daarom" mij, benevens
mijnen huurling , zeer hof lijk noodigde , om opteklimmen
en met hem te rijden.
Nagenoeg op deeze zelve hoogte ontmoetten
wij eenen boer. Wij preiden hem, dac is, wij
riepen elkander toe, en groetten de een den anderen,
gelijk men in den open Oceaan van de
fchepen pleegt ce doen; en vernamen van hem,
dac hij em vaderlandse fikaar, (zoo heecen hier
de Europeërs) en gehuuwd was, ook omdreeks
de vier en twintig rivieren, veertig uuren gaans
van hier, in eene landdreek, welke naar zijne
mee»

&l II. HOVORDS T. IV. A FD. REIZE
meening vcror-eene der- fchcemlen in dit gêheelè
gewest door kon gaan, gezeten was, en zijne
eigene grondbezitting had.
Ik erinnerde mij ras, dat noch de geleerde
TO u R NtFoRT in het Oosten, noch de groote
IINNJEUS op de .Laplandfche bergen, noch
eenige andere, kruiden - en plantenyerfamelaars,
ooit op eenen rwaalffpannigen wagen kruidkundige
reizen gedaan hadden; en dac mijne kennis
Zoo weinig, als mijne verfamelingen , bij zooijaanig
een rijtuig, eenigen aangroei of vermeerdering
erlangen konden; alsook, dac ai dat
geen, 'c welk mjjne beenen door het uitrusten
gewonnen hadden, door het geduurig flooten op
«ene andere wijze weder verloore». ging. ik
fteeg derhalve af, en wandelde wederom te
VfGfr -"- ,: r.~ . "o< i-oos ruis 3 - ..:
Wlfrcsvl tram j > , \ m
Kort daarna.,kwam ik bij eene landhoeve, aan
de. Hollandfche.Oosundifche. maatfchappij tocbe*
hoorende. - De-Opziener van-dezelve of fchrijver,
hier baas genaamd, zetce mij een glas iier-
,ken wijn voor, doch die mijnen dorsc weinig
leschte. Hef water, welk ik hier vond , had
geenen zuiveren fmaak, en was een weinig
brak. IVielk was hier zoo min voorhanden, als
melkkoe ien , oflchoon op de hoeve een aanzienlijk
«getal paarden en hoornvee- gehouden wierd.
De oorzaak van die gebrek aan melk is daarin gelegen,
dac zoodaanige plaatfen door krijgsknechten
bewaakt worden, die zich meer om wijn,
..dan om melk bekommeren. Ten deele worde
r.de-fchuld ook aan de weiden gegeeven, die zeer
üechc zijn, en veroorzaaken, dat de melk bij de'
koeien

N A A R . P A A R L . 65
koeien ras opdroogt. Hierom nam ik van den
baas affcheid. Baas noemen de flaaven alle
Christenen, bijzonder de opzieners en huisheeren.
De naastvolgende landhoeve was het eigendom
van een' gebooren Afrikaanfchen boer. Thans
had ik gelegenheid en ook lust, om de gastvrijheid
deezer lieden , mij zoo zeer geroetid, voor
de eerftemaal te beproeven Maar. bij ongeluk,
was de boer in de ftad aan de Kaap de
Goede Hoop, om de oeffeningen in den wapenhandel
aldaar bijtewoonen. Slechts etlijke flaaven
waren te huis ; van welken een oud wijf
het woord voerde, en zeide, ere bedden zijn
weggeilooten. — Ik zag zeer fchielijk, dat zij
even zoo weinig genegen was om mij te herbergen,
als ik, om bij haar te blijven.
De avond begon wel reeds te vallen; doch
desniettegenftaande, en hoewel mijne beenen vrij
ftijf waren, befloot ik nogchans, mij naar eene
andere hoeve te begeeven. — Onderweegs verdwaalden
wij in een dal, en vericoren ons in "het
kreupelbosch. De fjakhals of Afrikaanfche vosfen
maakten thans hun avondmuziek bijna volkomen
in dezelve fpraak, als de Europeefchen. Ook
heften de kikvorfchen en nachtuilen bereids hun
onaangenaam gefchreeuw aan. — Eindelijk kwamen
wij op eene kleine hoogte, van waar wij
de landhoeve weder zien , en op den rechten
weg komen konden. Eene gantfche wacht honden,
welke in Afrika de onbepaalde vrijheid
hebben, om laat rond te zwerven, en verdachte
voetgangers te bijten, maakte ons zeer veel te
doen. Het was bereids half negen uur; wijl de
lieden echter nog niet te bed waren gegaan ,
E kwa*

6$ II. HÖOÏDST. tv. AF». Rfeiz»
kwamen zij buiten, om ons te redden; zoo dat
Wij geene andere wonden , dan alleen in onze
roksflippen , kreegen. - Men bragt ons in de
keuken, alwaar ons terftond een donderdag trof»
ik meen de tijding van de afweezigheid van den
baas of opziener, (die insgelijks naar de Kaap
was gegaan, om den wapenhandel te aanfchouwén)
en* dat al dat geen, 't welk tot gerieflijkheid
en verkwikking dient, volgens gewoonte
weggeflooten was. Thans gevoelde ik den
last van deezen dag dubbel zwaar. De befcheiden
Haaf bood mij ondertusfchen aan, of ik
een weinig thee en brood, waar van hij met eenen
kleinen voorraad nog voorzien was, voor lief
wilde neemen. Mijn leidsman, de evengemelde
huisflaaf, en een ander , die veehoéder of
herder was, roerden een gerecht van grof brood
en vet, welk hun ongemeen wel fmaakte, onder
een.
Nadat men eenige beraadflaagingen in de Porrugeefche
taal gehouden had , kwam men over
een, om mij de eigene flaapkamer van den afweezigen
baas overcelaaten. Het béd was taamlijk
gemaklijk; maar de vloer was van leem, en
de wanden ruuw of onbepleisterd. Alle de
meubelen beflonden in een geborden trekpot,
etlijke leedige flesfen, en een paar doelen. — i
Wijl de-deur niet toe kon gefloöten worden, zette
ik de doelen daartegen, om door het geraas,
welk deezen verocrzaaken zouden , wanneer men
mij veelligt op 't lijf wilde vallen, te ontwadken.
Daarop leide ik mij neêrom te flaapen, hoewel
met een bloot mes bij mij; tot welke voorzigtigheid
ik uit het bericht der menigvuldige
moorddaaden, bij nachtijd in dit land gepleegd,
aanleiding kreeg. £>eq

N A .A ;R 9 A A R t,i 6j
Den volgenden morgen kreeg ik , op mijn
verzoek, een ontbijt, welk uit grof brood, en
oud fmout, of eene foort gefmölten en toebereid
vet, welk in eene houten doos bewaard,
en in plaats van boter gebruikt werd, beieond;
en, beaalve dat, zette men mij een it.uk bokkenvleesch
, op kooien gebraaden, en met Spaanfchen
peper al ce zeer gekruid, voor. De honger
noopte mij, om de lekkere becten van mijnen
zwarten waard niet te verfmaaden. Ik hield
mij echter niet lang aan tafel op. — 1
Middelerwijl
oncdond 'er tusfchen den huisdaaf en den
veeherder, onvermoeds, een zeer hevige cwisc in
de Portugeefche caal. Schoon ik dien, uit onkunde
der caal niec verftond, zag ik echcer, hoe
beider zwarce aangezigten van woede gloeiden.
De laacfte greep naar zijn mes, en dwong den
eerden , om hem een duk vleesch te geeven %
'c welk deeze, om zich ce redden , gereedlijk
-deed; waar op de herder, nadac de vriendfchap
met de liefderijkde gebaarden van weerskanten
vernieuwd was, en deeze zijne gewoone pijp na
het oncbijc aan had gedooken, heenen ging.
Nietcegendaande deeze verzoening oeffende de
huisdaaf nogchans aan zijnen wederparnjders
hond, die bij geval in de keuken terug was gebleeven,
eene grouwlijke wraak. Bij al dit laag
gedrag, bezat deeze daaf echcer van het edelmoedige
der Afrikaanfche gastvrijheid zoo veel,
dat ik hem niec zonder moeite overreeden kon,
om voor de dienstvaardigheid, mij door hem
beweezen , een drinkpenning aanteneemen.
Kort na hec aanbreeken van den dag , begaf
ik mij weder op den weg. Thans genoot ik i
E 2 ie-

6% II. HOOFDST. IV. Ar». REIZE
federt mijne aankomst op deeze landfpits voor de
eerfternaal, het bijzonder genoegen, om groote
beploegde en bebouwde akkers te zien. Zij waren
thans groen, en hec koorn daar op een voet
lang. Want, omftreeks den Tijgerberg, daar ik
mij tegenwoordig bevond, was de akkerbouw de
voornaamfte handteering des landmans. Ondertusfchen
zijn tarwe en garst de eenige foorten
van graanen , welken men in deeze geheele
valkp'nnring teelt. De tarwe worde alleen tot
broodkoorn, en de garst alleen tot voeder voor
de panrden gebruikt. Hec groene koorn worde,
naar maate het weder opgroeit, verfcheidenmaal
afgemaaid; Gf, wanneer het rijp is geworden ,
gel.jk in Zweeden en elders, met itroo gemengd,
aan het vee gegeeven.
Omtrent tien uur, moest ik wegens den zwaaren
regen mijne roevlugt op eene landhoeve neemen,
daar ik de ilaavinnen, bij haar naaiwerk ,
Christlijke gezangen hooide zingen. Haarhuisheer,
door eenen godsdienstijver, die, vooral
in dit land, iets buitengewoons is, gedreeven ,
had haar aan deeze ftichtl?jke leevenswijze gewend;
dan, in gevolge zekere grondflellingen,
het huishoudlijke betieffende, welke hier te land
even zoo gewoonlijk zijn, had hij echter nage
laaten, om haar door het bondzegel des doops
in de gemeente der Christenen te laaten aanneemen
; vermits zij daardoor, overeenkomflig de
wetten des lands, haare vrijheid zouden verkreegen,
en hij haar uit zijnen dienst verlooren
hebben. Deeze godvrugtige boer was uit Berlijn
geboortig, en had als fluurman op Ooftindie ge-
vaaren. Mijn gefprek mee hem viel ras op
de overwinningen vau zijnen voorigen monarch,
dien

N A A R P A A R L . 6b
dien hij nog eene bijzondere liefde toedroeg;
en van die, geduurende den rijd van ruim eene
uur , bijkans op alle voorwerpen in de waereld.
M jn hals brandde mij nog van * J
en
Spaanfchen peper, en mijne maag fchreeuwde
van honger. Mijnen dorst leschte ik door eeni»
ge glazen wijn; maar mijne maag liet ik, te
bloö om mij over haar ce bczwaaren, aan haar
loc en den naderenden middag over, indien men
mij veelligt moge noodigen, om 'er te fpijzigen.
Ik begaf mij derhalve wederom tot de vervulling
van mijn kruidkundig beroep. en toe mijnen
arbeid tusfehen de kreupelbosfehen , waarmede
dit land, eenige vruchtbiar gemaakte ilreeken
alleen uitgezonderd, hier bijkans geheel en
al bedekt is. Geen fpoor van een woud, en
naauwlijks ergens een wilde boom is 'er te zien.
Het aardrijk in deeze landftreek , voornaamhjk
op de 'lijgerbergen en de Koebergen, beibaat,
naar den uitwendigen fehijn, meestal uit dor onvruchtbaar
zand , en zeer kleine keifteentjes.
Ondertusfchen zijn 'er in deeze zelve landttreek,
mee kleine heuveltjes bezec, eenige valeien, die
mee goede aarde doormengd , en zelfs aan den
eenen en anderen landman, welke zich op de
aankweeking van citroen -, Chinaasappel - en oranjeboomen
beviijtigt, vrij dankbaar zijn.
Des namiddags ten drie uur, kwam ik bij den
landbouwer VAN DER SPOIT, eenen weduwnaar,
geboorenen Afrikaan, en broeder des bezitters
van Konikmtia. Deeze man bleef, zonder
eenige omftandigheden , in de deur van zijn
huis gantsch ftil ftaan, verwachtende mijne aankomst,
zonder mij eenen enkelen tred te gemoet
E 3 te

fO II. HOOFDST. IV.'AFD. REIZE
ce gaan. Maar hierop vatte hij mij bij de hand ,
wenschte mij goeden dag, heette mij welkom,
en vroeg mij: — ,, Hoe vaart gij ? Wie zijt
„ gij ? Een glas wijn ? Eene pijp tabak ? Wilt
„ gij iets te eeten hebben " ? - Ik beantwoordde
deeze vraagen in behoorlijke orde , en nam
het laatfte aanbod gereedlijk aan. Zijne dochter,
een taamlijk aarrig meisje , van twaalf of
veertien jaar, die ook , naar het landsgebruik
alhier te rekenen, vrij wel wist te leeven, bragt
eene fchoone lamsborst, met een fchoteltje geele_
wortelen, op de tafel, en na de maaltijd bood
zij mij met zoo veele inneemende bevalligheid
thee aan, dat ik wel op het meisje had kunnen
verlieven. Niet Hechts bij den vader, maar ook
bij het kind, verrieden gelaat en gedrag een ftil,
zacht weezen , en een goed gemoed. — Om
het ftilzwijgen aftebreeken , fprak ik mijnen
waard etlijke maaien aan. Hij antwoordde kort
en zeer befcheiden , zonder op nieuw zelf een
ander gefprek te beginnen , dan dat hij mij vriendlijk
verzocht, om den nacht bij hem te vertoeven.
Ik nam echter affcheid ; en zulks kon ik
niet doen, zonder door eene zoo buitengewoone
en onverdiende goedwilligheid merklijk geroerd
te zijn.
Mijne ftijve beenen kwamen bij mijnen kruidkundigen
iever in geene aanmerking; maar ik
befloot , om over de dorre hoogten, daar, ik,
den geheelen dag, om zoo te fpreeken als op
ftelten gegaan had, fpoedig voort te ijlen. Tegens
den avond gevoelde ik mij veel minder vermoeid
; want hec geduurig gaan en loopen fcheen
mijne leden ongemeen buigzaam gemaakt te hebben.
Niet

N A A R P A A R ft
Niet verre van de landhoeve moesten wij eene
beek doorwaaden. Eene llaavin kwam, en wees
ons op eene bij uitftek gedienlrige wijze de on»
diep!te plaats aan. Zij i'eheen op eene liefderijke
belooning fiaat te maaken; 't welk haar nogthans
mislukte, en ook mislukken moest, vermits
zij eenen emsthaftigcn en vermoeiden wijsgeer
aantrof.
Des avonds kwam ik vroegtijds op eene landhoeve
aan , daar vader en moeder wel niet te
huis waren, maar de jonge Jan en juffer Suzanna
mij echter met genegenheid aannamen. Het
gebouw was, gelijk allen, welken ik op deezen
weg aantrof, fraai, en van gebakkene fteenen,
of wel doorgewerkte leerrraarde , opgehaald;
maar de vloer beflond overal uit bloote aarde.
Ik had voorgenomen verder te gaan; dan, toen
ik zag, dat men bij een groot botervat zeer bezig
was, en ik uit Suzannaas eigenen mond hoorde,
dat hier dertig koeien waren, die melk gaven,
zou ik, gelijk gij ligtl jk denken kunt,
niet gemakhjk aftewijzen geweest zijn; te meer
nog, wijl ik, federt mijne aankomst in Afrika,
zeer zelden melk geproefd had. — Deeze landhoeve,
verhaalde men mij, bragt jaarlijks, e ni«
ge jaaren door een gerekend , omtrent achthonderd
tonnen * graan op , en de inkomilen des
lands waren gemeenlijk tien - of vijftienvoudig.
Nu
* Eene Zweedfche ton houdt vier Zweedfche fchepels,
of vijf en drie vierde vierkante Zweedfche voet; en een
en twintig en nagenoeg eene halve ton maaken eene Hamburger
last. Bijgevolg bragc deeze landhoeve jaarlijk*
luim zes en djrcijj Hamburger lasten op.
E 4

7* II. HOOFDST. IV. AFD. REIZE
Nu zette men mij een welgereezen en weldoorbakken
rond brood voor , welk meer dan
twee voet in de middellijn had; en daarenboven
kon ik aan melk en verlche boter mijn hart naar
mijn genoegen ophaalen. De jonge lieden hadden
'er hun bijzonder vermaak in , mij wel en
naar mijnen zin te kunnen onthaalen, en teffens
over mijn krom Hollandsch, of, gelijk zij het
roemden, mijne kromme taal, en mijnen gantfchen
infektencoeftel ftil en ongemerkt te lagchen.
Mijne kruidenverfameling billijkten zij echter ,
vermits zij zeiven uit fommige kruiden en wasch
eene foort van pleiscer maakten. Den volgenden
ochtend liet ik de koffij onaangeroerd
ftaan; want hij was troebel , en , naar de gewoonte
van dit land, zoo flap, als dun bier;
en ging, na een zoo heerlijk en aangenaam onthaal
op melk, leevendig en vrolijk weder
op weg.
Dewijl mijne infektendoos reeds vol was, zag
ik mij genoodzaakt, om eene geheele bezetting van
vliegen, kleine infekten en misckevers rondom
den bol van mijnen hoed te maaken. — Onderweegs
ontmoetten wij eenen herder, die eene kleine
fcbildpad bried: hec vleesch was aangenaam, en
imaakte gelijk zeer jong hoendervleesch. Omtrent
eene halve Zweedfche mijl, of een uur gaans,
verder, troffen wij een' fchaapherder aan, die op
kosten van zijnen heer een lamsgebraad verteerde.
Mijn leidsman , die de waardij zijner vrijheid
kende, betuigde 'er zijn genoegen over, dat de
flaaven fomtijds, door de eene of andere ontrouwe,
van hunne dwinglanden wraak kunnen neemen.
Hij verhaalde, dat de fchaapherders, welke ftrerjge
en

N A A R P A A R L . ' 73
en gierige heeren hebben, van alle tweelingslammeren
het eene, en, wanneer zij zoodaanige dieverij
meenen te kunnen verheelen, ook het andere
tot eene lekkere beet voor zich afzonderen
en bereiden.
Ten drie uur des namiddags kwamen wij aan eene
andere landhoeve, daar ik mij met de vrouw des
eigenaars over de jicht in haare handen en voeten,
en over de jichtige pijn van haaren man, om welke
uittezweeten, hij thans naar de warme baden gereisd
was, een geruimen tijd onderhield. — Een flecht
huis, van veel leem lomp en plomp famengefmeerd,
verfcheidene morfige en flurdige kinderen,
eene flaavin , met eene dikke keten om haar
been, de gezigtscrekken en fpitfe neus der oude
vrouw, haar fchelden en raazen met het huisgezin
, en hec koude water , waarin mijn eem'oonthaal
beflond, toonden overvloedig, dac niiT
alleen armoede in dit huis woonde, maar dac ook
de jicht eene vruchtbaare cholerieke gemoedsgefteldheid
daarin tot haare dienstvaardige hulpgenoote
had. — Het oude wijf ried mij, dat ik
mij te Paarl, een dorp, welks inwooners zich
met den wijnbouw zeer wel geneerden , en dac
Hechts een klein end weegs van hier lag, met der
woon neêr zou zetten, om met kwakzalverij rijklijk
, zoo zij meende , mijne kosc ce winnen.
Zij vertelde mij, dac 'er voorheen een arcs gewoond
had; maar die niec veel te doen had gehad
, omdat hij zich al te duur liet betaalen. Tot
eene aderlaating en het inneenen van geneesmiddelen
had zij, volgens haar eigen zeggen, zich
nooit kunnen laaten overreeden, en zou het ook
nooit laaten doen; maar desniettegenftaande hield
E
5 zij

74 n. HOOVDST. IV. Am. RBIZB
zij het voor haar perfoon voor iets troostliiks,
wanneer men ziek is, eenen geneesheer in de
nabijheid te hebben. Hier leert gij in eene
flechte Afrikaanfche hut den mensch van dien
zeiven kant kennen, van welken gij hem in Europeefehe
paleizen vermoedlijk hebt gezien : hij
roept wel den arts, maar laat het groocite deel
zijner gencezing aan zijne wonderlijke en grilzieke
invallen gecroost over.
In gevolge eene aanwijzing, die men mij gedaan
had , floeg ik eenen weg ter rechterhand
in, en vervolgde dien, welke mij aan de wooring
eener rijke en zieküjke weduw van
twee en vijftig jaar brengen zou. Mijn bediende
, die daar bekend was, waarfchouwde
mij, om door de infekten, boven op mijnen hoed
geilooken, de oule vrouw riet te verfchrikken;
wijl zij anders beroerte en fhauwte zou kunnen
krijgen. — Des namiddags omtrent vijf uur kwam
ik bij haar aan , en werd goed verwelkomd.
Ovcreenkomflig de gedaane erinnering hield ik
mijnen hoed met alle zorgvuldigheid zoo , dat
zij de buitenzijde vin dien niet zien kon, en verborg
hem naderhand in eenen hoek. Kaas, boter,
brood, wijn, thee , maar tefFeiis eene breedvoerige
verhandeling over de jicht , zinkingen,
beroerte, flerk neusbloeden, hoesten en de waterzucht
van wijlen haaren man, bragten mijnen
mond terltond in llerke biweeging. De oude
vrouw was even z >o aandachtig in het hooren ,
als ik in het etten, voor zoo veel mijne voorleezmgen
zulks toelieten. — Onder,usfehen had
eene praatachtige geliefkoosde fliavin mijnen
dienstknecht in de keuken uitgevraagd; waarop

N A A R P A A R L . *?5
li] haare vrouw in het oor luisterde, dat mijn
hoed vol kleine beestjes was. Terflond liep deeze
, zonder op de heerlijke voorfchriften eener
gezonde levenswijze, welken ik juist met iever
bezig was haar te geeven, verder te merken,
weg, om die wonderdingen op mijnen hoed te
bezien. Allermeest werd zij daarover verbaasd ,
dat zij die kleine beestjes met fpelden op den
hoed vastgeftooken zag, en zij begeerde, zonder
eenig uitftel , eene nadere verklaaring deezer
bijzonderheid.
Nu moest ik met het eeten een weinig halte
maaken , om van de Hollandfche fpreekwijzen
niets neêr te flikken, welken ik, zo goed ik kon,
famen moest fmeeden, om de goede oude vrouw
van het nut te overtuigen, welk de kennis deezer
kleine diertjes in de geneeskunst en huishoukunst,
en tot bevordering van de eer des grooten
Scheppers hebben. Bij geluk verhandelde
ik , hoewel niet zonder bekommering, dit onderwerp
volkomen tot haar genoegen. In een
tegengefteld geval zou zij mij , als eenen tovenaar
of hexenmeester, zekerlijk het gat van de
deur geweezen hebben. • Maar nu verzocht
deeze bejaarde en deftige matroone mij in ernst,
om in haar huis te overnachten; en in een zoo
fraai, en met alle gerieflijkheden zoo wel voorzien,
huis beloofde ik mij eene bij uitftek aangenaame
nachtrust. — Kort daarna kwam 'er
een kleine fpeelwagen met vreemden aan. Deeze
waren eerstlijk haare dochter , die gehuuwd
was; in de tweede plaats een ongemeen dikke
en vette landman, de heer M***, die, gelijk
men mij zeide , aan iedere van zijne dochters
(waarvan de eene bereids toevalliger wijze een
zware

7°" II HOOFDST. IV. AFD. REIZE
zwart kind had gekreegen, welks vader, tot be-
Ioomng zijner liefde, van eenen flaaf tot eenen
gevangenen voor zijn geheele Jeeven op het Robbeneiland
, maar het meisje tot de huisvrouw
van haar vaders rentmeester of fchrijver bevorderd
was ) vijftig duizend plaacen i tot eene
huwhjksgitt medegeeven kon; en ten derde een
nog lijviger halve broeder van den Jaatften.
De vader van deeze beide welgewasfené heeren
was een gebooren Lijflander, had als
Zweedsch krijgsknecht gediend, en was eindelijk
m dienst der Hollandfche Ooftindiiche maatfchappij
herwaard gekomen. Zij hadden voorheen
wel reeds infektenvei-famelaarsgezien; maar, to-n
zij in mijne verfameling van kruiden, be'halve
bloemen, ook gras en dunne takjes van boomen
en heesters ontdekten, vonden zij dit even zoo
belachlijk als ongewoon. — De jonge vrouwlokte
al, wat ik haar van de roos en de moederkwaal
wist te zeggen, uit mij uit; en ik, ikfteldemij door
vraagen naar huismiddelen, en naar het warme
bad, weik zij, drie weeken geleeden, gebruikt
had, weder betaald. Ook deeze, gelijk haare
moeder, ried mij, praktizeerend geneesheer in
Paarl ce worden; „ dan," voegde zij 'er bij,"'t
„ is jammer, dat de man, die van onze ziektenen
„ kwaaien zulke goede kennis fchijnc te hebben,
onze
'De Heer »AXMAN rekent hier, gelijk natuurlijker
Wijze overal door z.jne geheele reisbefchrijving, naar
die geldmunt welke hem best bekend was, dat is, naar
zijne vaderlandfche munt. Eene plaat was voorheen ir»
tweeden zes daalders kopermunt, of twee daalders zilver-
"'oS
D U i t S C h 6 e r e k c n J
> o m t r e n t t w a a l f
8P*

H A A S P A A R L » 77
onze taal niet verftaat , en dezelve zoo krom
„ (preekt. "— Melk was hier thans wel niet; maar
desniettegenftaande hadden wij echter eene weltoebereide
avondmaaltijd. Bij den wijn dronken
wij gezondheden en de goede kommercie. De
bijzondere vetheid, de middagflaap, en de oor?
zaak van die beide verfchijnfelen , naamlijk de
•Lijflandfche badlloof deezer heeren onder deeze
hemelsftreek , werden in ons gefprek breedvoe?
rig opgehelderd. -— Wij wenscheen elkander
eenen goeden nacht; maar ik voor mijn perfoon
.Hiep zeer weinig: want de ongemeen uitwaasfemende
jonge man was een bezwaarlijk en (hor-
-kend bedgenoot voor mij. Hij zag'er wel, gelijk
zijn leevendige en vrolijke broeder, zeer vergenoegd
uit ; maar hij had niet veel te fpreeken;
en wanneer dit nu en dan nog eens gefchiedde, of
gefchieden moest, zoo deed hij het met zoodaanig
een gclis of fisfend geluid , welk hem ten hoogde
onverfhanbaar voor mij maakte. Hij (leunde
, om zijne fchoenen en kousfen uit te krijgen,
meer dan ik, toen ik, niet lang geleeden,
den Tafelberg opklouterde. —. Des zondags
's> morgens nam ik van dit buitenverblijf een teder
aflchcid.
Mijnen weg nam ik langs de Bergrivier naar
Paarl. Het veer over deezen droom was wel
taamlijk verre van mij verwijderd, doch aan den
overkant was ook niets van belang voor mij te
verrichten. Maar toen ik, niet lang na mijn
vertrek, een klein eilandje , drie of «ier vademen
van den oever, in de rivier gewaar werd,
alwaar geen vee geweid had, en dus noch fchaapen,
noch geiten , mij eenige afbreuk hadden
kun-

75 II. HÖOFD*T: IV. AFü. "R E I Z E
Runnen doen , waagde ik het, om door en over
het gladde gevlechcfel der palmicen, acorus paltnita
, welken ik boven < reeds befchreeven
heb , en die veelal zoo brosch en teffens zoo
glad en glibberig waren, dac ik uitgleed, en
onder dezelven bijkans verdronken ware, der-
Waard overcewaaden. Hoed en gebonden hair
üicgezonderd, zochc ik de kruiden en plancen , op
die kleine eilandje, op in dien zei ven opichik ,
waarin Adam zich in den ftaac der onfchuld vertoond
heefc; hoewel mijne huid, door de zon
gebraaden, ondervond, dat ik in mijn kleine Paradijs
de heerfchappij over de muggen en vliegen
verlooren had; wanc deeze kleine diertjes dwongen
mij ras , om ce rug te keeren en mijne
kleederen weder aan te doen.
Daarna zecce ik, de rivier langs, mijne kruidenverfameling
voort. Tusfchen de landhoeven,
in den omtrek van Paarl gelegen, kwam ik hoe
langer hoe verder, en eindelijk aan de wooning
van eenen molenaar. — Ik ging tot hem in, en
vond hem zittende en zijnen middagflaap houdende.
Nooit heb ik eenen man gezien, die 'er
fomberder en ernsthaftiger uitzag, dan deeze!
Hij zette mij eenen ftoel, die als eene wieg heren
der waard ging, e n zeide, zonder te vraagen,
wie ïk^was, terftond: — „ wat wik gij hebben?
" — „ Ik zie," antwoordde ik, „ dac gij
„ chee hebt; geef'er mij brood'bij, dan kan ik
„ honger en dorst te gelijk Itillen; hec middag*
eecen heb ik door mijne liefhebberij in het
'„ verfamelen van kruiden verzuimd. " „ Wel
K Zie hier boven bladz. 49.
» zoo! "

NAAR F A A R U f§
», zoo! " hervatte hij, „ hebt gij deezen miS-
„ dag nog niet gegeeten ? Slaavin, breng vleescb*
,, brood en de wijnfles hier, •' voegde de öuuc*
iche man 'er bij. Ik at en dronk op zijne gezondheid,
terwijl hij gantsch flil zijne pijp cabak rank»
te, en in eenen a-trologifchen almanak van het
zeventien honderdite jaar las. Niet een enkel
maal fprak hij mij, federt dat hij het bovengen
melde gezegd bad, aan; en wanneer ik hem ie»
vroeg, antwoordde hij zoo kort, dat ik geloofde4
dat mijn bezoek hem ten uiterlle onaangenaam,
was, en ik hem deswege volflrekt becaaling voor
het genootene op wilde dringen. Mij verzette
*er zich zeer eigenzinnig tegen , en zeide in eenen
Onbeweegboaren toon: „ Eli dat doe ik niett
„ het is toch een fchuldige pligt, reizenden be-
„ hulpzaam te zijn. " Aan mijnen knecht had
hij insgelijks, buiten mijn weeten, een aanzienlijk
deel brood en vleesch d.>en geeven. — Dan f
Voor 't overige bezat hij niet de rninite welleevendheid,
en roen ik affchdd van hem nam, verzelde
hij mij niet eens tot de helft van fijnen gübberigen
leemen vloer. Doch van oprechte dankbaarheid
jegens hem doordrongen, wensch»
te ik bij mijzelven, dat de Hemel het toch deezen
braaven molenaar wilde vergeeven, bijaldien
hij zich aan zijns naasten broodkoorn verzondigen
mogt,
Een endweegs van dien zonderlingen man, ontmoette
ik eenen koster. Zoodaanig een man ié
bij de leden der Hervormde Kerk in grootere
achting, dan bij die der Lutheriche Die geen,
van welken ik fpreek, was van moeders zijde ,
van zwarte afkomst. Ik ging met hem binnen.
Hij

fcO II. HOOFDST. IV. AFD. REIZfi
Hij noodigde mij om te gaan zitten, en onthaalde
mij op eene fpoelkom vol Hechte thee zonder
fuiker. Zijne taamlijk bejaarde vrouw
was bedlegerig. Ik deed onderzoek naar den
aart haarer ziekte; en toen ik vernam, dat de
lijderes , nieccegenfïaande zij drie weeken lang.
zich van het warme bad bediend had, nog even
zoo ftijf in haare ledemaaten , pijnlijk , uitgeteerd
en met jichtknobbels bezet was , als "te
yooren, durfde ik niets meer .zeggen , dan dac
jicht eene booze kwaal zij, trok de fchouders op,
nam affcheid, en vroeg naar den weg.
• Voor de deur van zijn huis ftonden purgeernooten,
femina cataputiae. „ Gebruikt gij die, "
vroeg ;lk hem, „ of laat gij wel daar van plukken
? " „ Zelf gebruik ik ze wel niet, " antwoordde
hij, „ maar ik ben gewoon mijne goe-
„ de vrienden daarmede te bedienen. Pluk gij
„ maar,-" ging hij voort, „ ik heb nooit voor-
„ heen een eenig mensch daar naar hooren vraa-
„ gen; waartoe wilt gij ze hebben? " „ Tot
„ artfenij, " hernam ik, „ en zoo verder. "
Nu moest ik op nieuw binnen komen , ten einde
mij verfcheidene foorten van krampen, waarmede
de oude vrouw behebt was, te laaten befchrijven,
en te verklaaren; waarbij ik mij dan
ook genoodzaakt zag, om haar met eenige omwegen
te kennen te geeven, dat zij van de moeilijkheden
en wederwaardigheden van dit leeven
niet veel meer te verdraagen zou hebben. Zij
was 'er wel mede te vrede , dat zij eerlang uit
dit jammerdal zou verlost, en haar man, dac hij
haast van zijne bouwvallige vrouw zou ontlast
worden; weshalve dan ook beiden mijne ongelukige
voorfpelling mee genoegen fcheenen
aan-

N A A R P A A R L . 8Ï
aahtehoor :n . toe belooning mijner* genomene
moeite nodigden , ren paar glaasjes wijn te
drinken, en mij aanbooden ,. om mij de kerk
te laaten zien. i - - •<
B Da kerk ligt zeer dicht aün des kosrers wooning.
Het is een bewijs, 'dat deeze land^
beden met des Hoeren haö niet meer omfhndigbeden,
als met hmme eigene huizen, maaken. .
Dit Godshuis is wel zoo groot, als* eene groote Up*
iandi'ehe hooifehuur 4,' en gelijk de andere hmzen
zeer
033;"i.j ïsbnox na r: ;'oo M lsiu£}j s(T
4 [ „ Ik kan niet nalaaten, ten aanzien van defgeUiké
„ vergelijkingen, hier eens vooral eene kleine aanteke-
,, ning te plaatfen — Niets is gemeener, dan zulke ver-
„ gelijkende bepaaüngen vari breedte of hoogte van rivie-
„ r«n of gebouwen bij de refsliefchrijveis te leezeff.
Zeifs de gcachtfteii dnder hen zijn 'er niet vrij van'*;
,i gelijk, bij voorbeeld, bij de heeren R. tococKt'
„ TH. SHAW, ST. SCHULTZ, en anderen te zien is!
,> De heer SFABMAN bedient 'er zich ook hier vpr*
„ Als zij de vergelijking rrenl-.en bij iets, dat in hun Va-
„ derland, met reden, ak bijna algemeen bekend migpe-
,t, houden worden; gelijk veelligt deeze véffelijking Vah
,; onzen lchrijver bij zijne vaderlanders, tot'welker nut
h i
A J bêpaaïdUjk fchreef, genoegzaam over 'talgemeen bé.
kend is, is deeze handelwijze nog eenigzins'intefchik-
k e n
»t
i s
- tA)
echter desniettegenftaande altijd zeer onze-
„ ker en onvolkomen. Integendeel voldoet een reisbe-
„ fchrijvcr aan zijn oogmerk, wannneer hij, van zulkè
„ vergelijkingen, daar veelen geen meer hut van hebben,
,; dan of men ze van zaaken in China ontleende , zich
onthoudende, eenvoudig zegt, dat een gebouw of'rivier
„ zoo veel voet hoog of breed is. Doch fomtijds zijn
,, dergelijke vergelijkingen niet zonder merklijke ver.vaand-
„ heid. Ik kon dit met veele voorbeelden bewijzen;
£ maar zal mij met flechts één vergenoegen. De ge?
§
E!DE H E
'" « ÏCHULTZ , de hoogte van Abfaloms graf,
„ bij Jerufalem, befchrijvende, zegt in zijn werk : Lei'

82 II. HOOFDST. IV. AID. REIZE
zeer net, naamlijk met eene foort van zwartachtig
g«s, gedekt; maar heeft noch gewelf, noch
eene zoldering van planken; en de dwarsbalken
van het dak, met de fparren, van alle kanten
daaraan fluitende, maaken inwendig eene leelijke
vertooning. Vermits de Gereformeerden over
het geheel noch altaar, noch altaartafel gebruiken,
zoo ziet men hier ook geen van beiden.
Aan weêrskanten zijn banken voor de mansperfoonen;
maar de vrouwen hebben iedere haaren
ftoel of zeteltje in het ruim of midden der kerk.
De kanfel is ook flecht, en zonder eenigen
fieraad.
. Van hier begaf ik mij op mijnen terug weg,
die wel merklijk nader, maar mijnen wegwijzer
even zoo onbekend was, als mij zei ven. ——
Acht fluks Chinaasappelen, welken ik in Paarl voor.
eenen Hollandfchen fchclling gekocht had, kwamen
mij ongemeen wel te pas; en een fluk tabak
was voor mijnen oppasfer eene behoefte, welke
hij nog veel minder ontbeeren kun. Hljdróeg
waarlijk eenen zwaaren last, maar desniette;>en^
ftaande was hij echter op geenerhande wijze te
vermoeien. Daartegen ging hij ook altijd rechtuit,
wannéér ik in de bosfchen veele kromme
lijnen ter zijde van hem befchreef.
Het was reeds duister, toen wij aan eene landhoe-
„ itmgtn dis H&chflcn auf feinen rejjfm diirch Europa, Af
„ und Afrika, V. Deel. bladz. 138., dat hij het geheele
,, gefticht zoo hoog rekent te zijn, als de roode toren te
„ Halle, als de S. Markustoren te Venetië, of als de
„ gedenkzuil te Londen, ter gedacht.iis van den zwaaren
„ brand van ióöfj. aldaar opgerecht. " C. 1

N A A R P A A R L . 8g
hoeve kwamen, waarvan de boer zelf niec te huis
Was. — Onderrusfchen bragc ik de vrouw op ge-'
fprekken, de huishoukunsc becrefFende, en vernam,
dac in die huis, anders zoo fchoon, zeer
zelden melk ce vinden was , vermits de dorre
heuvelen , heczelve omringende, geen voedfel
voor hec hoornvee leverden; zoo dac men daartegen
de fchaapfokkerij, een weinig akkerbouw
én de wijnteelt dreef, waarbij men de nuccige
gewoonte-had, om de wijnbergen door afleidingen
van het water vruchtbaar te maaken. De
boerin was eene 1
hartlijk goede en eerlijke
vrouw, maar had het ongeluk, om mij iteeds
dat geen_ aantebieden, 'cwelk ik niet wilde hebben:
wijn, brandewijn, tabak. . De man,
van eene leevendigo en vuurige gemoedsgeltelcenis,
kwam na èene wijle cijds'te huis, dronk mij
terftond tóe , en zeide: „ Gij meent veelligt
w e
ft l' dat gij met uwe kruidenverfameling hier
„ alleen wijs zijt; maar, hoor hier! dat toch
„ ook niec alle Afrikaanfche landlieden zoo dom
„ zijn, zult gij cerflond zien " Daarop verraste
hij mij door hec vertoonen van fommige fraaié
boeken, en eene menigte kleine ichrifcèn uic Wle
weecenfehappen; welken ik allen nacuurlijker
Wijzi móest prijzen, terwij! hij tusfehen mij en
de boekenplank heen en weêr liep, en van allen
hecgeheelecijcelblad.den naam des boêkyerkoopeni
niec uitgeflooten, mij voorlas. „ Ziet gij we],
Zeide hij, „ dat ik niet Hechts achter den ploeg
„ gaa?" — Hierop maakren wij nnauwere kennis;
want hij was een Lijfbnder, en ik een Zweed.
;
Des avonds ontbrak het niet aan eéte'n, „ op
„ boerenplaacfen," zeide de gully vrouw, „moet
"„ gij braaf eeten; hec wordt u-Wel gegund, frj
'fiocer en kaas kreegen deeze lieden van hunne
F a vee-

$4 II. HQOFDSTV IV. AF£K REI Z B
veefokkerijen, welken zij honderd uuren gaans
verre landwaard in hadden ; ook ontvingen zij
van daar gerookt osfenvleesch. Aan de foep en
de groene erwecen kon ik klaar zien, 'dar mijn,
Latijnfche waard zich in geen kookboek geoeffend
had, 'c welk hem in Afrika .meer voordeel
zou aangebragt hebben, dan de .dichtkunst en de
geleerde taaien hem. daar konden geeven. -—,
De vrouw moest alleen te bed gaan, omdat haar man
zich in de Joodfche gefchiedenisfen van j o s E-
PHUs al te diep inliet, om mij van zijne groote
neiging toe de weetenfchappen te overtuigen.
* Des morgens vroeg werd ik door, het klaagge 7
fchreeuw van januarius en Februarius (zoo noe-,
men ecnigen hunne flaaven, nu eens met de-naamen
der maanden, dan met die van de dagen,
der week, dan wederom op eene andere wijze)
uit mijnen flaap opgewekt. Deeze arme halzen,
k'reegen van hunne heeren en bezitters fugen,
omdat zij de paarden den avond te vooren niec
wedergevonden hadden. Nu maakte men
zich gereed, om naar de kerk re rijden; maar
eene fterke regenbui verhinderde de uitvoering
van dit loflijk voornsemen. Middelerwijl ge?,
bruikcen wij ons oncbijc, en dronken daarbij een
goed glas wijn, waarop dan nog een cot dankzegging,
en een op mijne gelukkige reize volgde;
coc dat een dubbel geboterd brood, welk de
waard en waardin coc reiskost-mij in mijnen rokszak
hielpen fteeken, het befluit maakte. ,—
Zoo veel goeds , door onbekenden mij op de
guihartigfte wijze beweezen , roerde mij ongef
meen. l)e vrouw was de goedheid zelve; doch
haar geest woonde in een zeer phlegmatiek -ligchaain.
De bibliotheek en de geleerde aanmer-

N A A R P A A R L . 85
iitigen de* mans gaven genoegzaam te kennen ,
dat hij, gelijk ik, een fludent, zijn vaderland
ontloopen, waïi Naderhand vernam ik ook, dat
hij een krijgswondbeeler geweest , en door dé
zielverkoopers, als krijgsknecht, herwaard gehragC
was; maar hec grootite deel zijner boeken
door het huwlijk met zijne tegenwoordige
vrouw, voorheen eene predikants weduuw, gekreegcn
had. — Ten aanzien haarer natuurlijke
traagheid , had zij N wel gecnen choleriekeren
man kunnen bekomen; wanc deeze had, naar men
mij verhaalde, riïettegenftaande zjjne bijzondere
goedhartigheid , nogrh ins verfcheidenen • zijner
flaaven, en wel om geringe misdrijven, zoo hard
geftraft , dat zij daarvan geflorven waren. —
ik zou u, bij deeze gelegenheid, nog meer
voorbeelden kunnen bijbrengen, hoe de uitoefening
eener misdaad, van welken aart dezelve ook
zij, bijzonder zoodaanige, die , gelijk de flaavenhandel
of de handel met de vrijheid van andere
menfehen, niec alleen geduld worden, maar
zells door openbaar gezag geweuigd zijn , gemeenlijk
de menfehen tor» nog groocere ongeW
geldbeden en euveldaaden verleiden.
Op den grond en bodem, tot deeze landhoeve
behoorende, ligt de zoogenaamde Babijloni-
Jche loren, Dus heet een kleine heuvel, welken
KOLEE, onder deezen naam, als merkwaardig
en grooc befchreeven heefc' ; en die bijgevolg
een fteedsduurend gedenkteken der ongeloofwaardigheid
van deezen fchrijver zal blijven.
Mijne
l Men zie zijne bovengemelde befchrijving van de Kaap
4e Goede Hoop, 1. Deel, VlII. Hoofdft. bladz. nu.
F 3

?6 II. HOOFDST. IV. AFD. REIZE
Mijne kleine en zonderlinge ontmoetingen met
flangen, fcorpioenen, chameieons en andere foorten
van haagdisfen gaa ik met fliizwijgen voorbij,
dewijl ik weet, dat het met uwe neiging niet
overeenkomt, deeze dieren , waarvan bet Afrikaanfche
Knnaan krielt, kennen te leeren en
lief te krijgen. — Doch dit kan ik echter niet
vergeet?n te melden, hoe verlegen wij dikwijls,
bijzonder op dè groote heien, waren, om den
terugweg te vinden. Eindelijk ontmoetten wij
zeven voetknechten van de Hollandfche Oostindifche
maatfchappij, doch zonder voordeel voor
ons. Want deeze mijne Medechristenen waren
van den wijn, dien zij in ledesen zakken en uitgeholde
kalebasfen bij zich hadden, zoo zeer befchonken
, dat zij zelfs onder elkander in twist
waren, en ons dus in \ geheel geene goede onderrechting
fcheenen te gunnen , vermits ieder
van hun ons bijkans eentn bijzonderen weg wees.
In verbasterde Hoogduirfche, PJatdurtfche, Hanoyerfche
en andere tongvallen voorfpelden zij
mij telfens allen, dat ik rivieren, bergen, wildernisfen,
en dergelijke onaangenaamheden meer
ontmoeten zou , wanneer ik , ingevolge- hunne
zeemans uitdrukkingen , mijnen koers niet naar
hunne aanwijzing Huurde. Een ander vroeg mij,
werwaard ik gaan wilde, nadat hij reeds gezegd
Had, dat ik rechts of links wenden moest. -
Ik fcheurde mij los van hun, en dankte hen.
Daarop flooten zij om mijnen leidsman eenen
kring, en maakten hem, door hun geprevel nopens
den rechten weg , bijkans dol. Eindelijk
geraakten Zij, over dit zelve onderwerp , zelfs
onder elkander oneens, en wij kreegen daardoor
gelegenheid, om op eene goede wijze van hun
ontflagen te komen. Wat
/

N A A R P A A R L . 8/
Wat was 'er nu te doen? Zonder landkaarten
kompas, moesr ik mijnen loop naar de zon rich-'
ten , tot dat ik eenen zwarten Heiden aantrof,
die eene kudde fchaapen hoede. — Door zijne
nuchterpn en befcheidene terechtwijzing, kwam
ik, tegens den avond, aan eene landhoeve, daar
de rentmeester, een Hanoversehman van geboorte
, mij met den gewoonen Afrikaanfchen hand
flag op het vriendlijkite welkom heette. Hi;
onthaalde mij op melk, en deed mij teffcns eene
lange vertelling van zijnen minnehandel, welken
hij eertijds, als krijgsknecht in Bn'tfchen diensc,
in Engdand gehad had. Ook zeide hij mij woordlijk
voor om in mijn fchrijfboekje opcetekenen,
eene zonderlinge liefderangfchikking van het
fchoone gedacht in Afrika, op eigene naauwkeurige
ondervinding gegrond, welke zoo luidde:
„ De Madngnskarfche fchoonen, de
„ zwarrtte en voortrefIijklte; dan de Malabar-
„ lche, en üuguneefifche of tVJaleitfche; hierop
„ de Hottencotfche; maar ten laatlle, de Hol-
„ landfche blanken, als de flechtlten. "
Deeze opzien Ier hield zijnen kool, die ongemeen
fmaaklijk was, voor den besten in de geheele
waereld; en de bijzondere murfheid en
malfchen aart van dien fchreef hij voornaamlijk
aan de falpeterachtige gevleidheid van den grond
toe. Het aardrijk was hier over 't algemeen zandig
en vhk, en waarfchijniijit met zeezout merklijk
bezwangerd. Vermits wij, onder twaalf
of veertien flaaven, flechts twee Christenen fterk
waren, grendelden w;j onze deur wel toe, en
over orze bedlteede hingen vijf ^elaadene geweereu.
Den geheelen avond had ik de llaaven in
eene zoo vrolijke luim, en zoo liefderijk en necr-
F 4 bui-

83 II. H00FBST. IV. AFD. R BI Z K
bu.ger.de behandeld gezien, dac men bijkans ge,
Jooven zou , dac hun uiterlijke toeftand becer w**i
re, dan die van veelen onzer EuropeefcLe dienscbooden.
Ik zeide daarom mijnen waard: „ Uwe
„ goedheid en milddaadhj,heid zijn u de zekerfte:
„ waarborg, en de krachcdaadigfte wapenen."
Dat wil ik niet Joogchencn, " antwoordde
nij, „maar, deels ftroopen vreemde, wegge-
„ loopene en oproerige flaaven wijd en zijd om
,., heen, en zoeken of leevensmiddelen en ge-
„ weer te fïeelen, of anderen in hun belang over-
„ tehaalen; deels heeft men hier en daar ook
„ voorbeelden, dat de Zwarten des nachts in
„ eene foort van raazernij vervallen, welke hen
aandrijft, om aan den eenen of den andrreit
„ allerliefst aan hunnen heer en meester, maar*
„ fomtijds bij gebreke van dien, aan eenen hun-
,t ner medeflaaven, of zelfs wel aan zichzelvcn,
„ eenen moord te pleegen. Ik vervang de plaats
„ van den heer en eigenaar der hoeve, en moet
„ ze llraffen, wanneer zij zich regen mij, of te-
„ gen eenen anderen misgrijpen. De Bugunee-
,, zen zijn bij uicfiek wraakzuchtig, en ten aan-
„ zien der rechtpleeging zeer flipt. Om iever-
„ zuchc, tweedragt en moord te verhoeden, laat-
„ mijn heer niet roe, dat hier flaavinnen gehou-
„ den worden. Ik wenschte ondertusfchen, dat
„ du hier zoo wel, als op andere plaatfen, daar
„ ik voorheen gediend heb, geene zwaarigheden
„ vinrfen mogt. Maar nu is hec hier zelfs al te
„ eenzaam cn te verdrietig. De voornanmfte in.
„ komften, welken mijn heer van deeze landhoe-
„ ve heefr, fpruiten uit eene ftoecerij; kon hij
„ hier flaavinnen houden, dan zou hij door haare
3, vruchtbaarheid grooter voordeel behaalen, dan
door

N A A R P A A R L . 89
„ door die andere fokkerij. Tot een bewijs hier-
,, van kan dienen, dat eene vruchtbaare flaavin
„ driemaal duurder, dan eene onvruchtbaare,
„ betaald wordt. — Wat dunkt u nu wel hier-
„ bij ? Ziet gij niet daaruit, dat zelfs eene
„ zachtere dwinglandij ook door haare ftraf,
door eenen ongerusten flaap en een rustloos ge-
„ weecen, fteeds verzeld wordt? Slaaven zijn ook
onder de goedaartigfte bezitters flaaven, dat is,
„ lieden van hun natuurlijk recht, de vrijheid,
„ naamlijk , beroofd. Het zvwarmoedig aandenken
aan een zoo fmertlijk verlies ontwaakt
„ allereerst en meest des nachts, wanneer het
„ gewoel en de bezigheid van den dag zulks niet
„ verflrooien kan. — Wat wonder derhalve,
„ wanneer de gewelddrijvende onderdrukkers
„ hunner vrijheid fomwijlen met hun eigen bloed
„ de verkrachte rechren der 'menschhcid wederom
ondertekenen moeten? " Moest dan
riet mijn Waard, hoe zachtmoedig ook, nog-
Pr/arts voor wreekende wanhoop van twaalf vlugge
küaapen vreezen; knaapen, die van hun vaderland
, van hunne bloedverwanten, en van hunne
vrijheid gewclddaadiger wijze beroofd, en zelfs
van die lexe, welke ons leeven en deszelfs moeilijkheden
verzoet, gantsch afgefneeden waren? En
was het niet bij deezen hunnen beklaaglijken
toeftand zekerlijk te bezorgen, dat hunne gemoederen,
van natuur zeer vuurig, mogten ontbranden
, en zij zich aan hunne medemtmfchen vergrijpen?
Een (haf, in het land gebooren , bijzonder
een onechte, die een goed voerman is, op welken
men zich verlaacen kan, en wien het opzigt
over anderen mag toevertrouwd worden, of dien
F 5 - men

$0 II. H00FDST. IV. AFD. REIZE
men anders voor getrouw en bekwaam houdr,
wordt, gejijk mijn waard in onze huishoukundige
gefprekken mij onder anderen verhaalde, met
vijf honderd rijksdaalders; een flaaf, die nieuwlings
van Madagaskar gekocht, en die weiniger
bekwaam is, of daar men minder op vertrouwen
kan , met honderd tot honderd en vijftig rijksdaalders
betaald. — Een paard, dat in Zweeden
tien rijksdaalders kost , geldt aan de Kaap de
Goede Hoop dertig tot veertig; een os, voor
den wagen of de ploeg te gebruiken , acht of
tien; eene goede melkkoe twaalf of veertien;
eene dergelijke, die uit hec Vaderland of uit andere
Europeefehe gewesten derwaard gebragc
wordt, en veele en goede melk geeft, veertig tot
vijftig rijksdaalders; en koeien van deezen aart
worden bijzonder gezocht. — Dit alles, en nog
veel meer, daartoe behoorende, hebben anderen
mij in het vervolg op gelijke wijze bericht.
Des Maandags 's morgens namen wij affcheid
van elkander. Ik vroeg, welken weg wij, om
naar huis te komen, in moesten liaan. Zijn antwoord
was: „ Daar is geen gebaande weg der-
„ waard; dien, welke naar de ftad aan de Kaap
de Goede hoop loopt, moet gij aan de rech-
„ terhand laaten, en rechcuic door deeze bosfehen
gaan; daarop zulc gij den berg in hec gezigt
„ krijgen , die zich tusfehen Konftantia en de
„ Kaap in de lengte uitilrekt; vervolgens ftuurt
„ gij recht voor u uic, over de dorre vlakte heen,
„ op den uitfteekenden berg aan, die hec dichtst
„I bij Konftantia en de plaats van uw verblijf ligt.
„ Eene landhoeve ontmoet gij onderweegs in
„ 't geheel niet meer. " — Goed , dacht ik
bij

N A A R P A A R L . $1
bij mijzelven, dan zal ik te middag wel gras moeten
eeceri; en ik was, deels verdrietig, dat ik
geen ontbijt kreeg, en deels te bloo, om van
eenen man, die mij, daags te vooren, zoo wel
onthaald had, een iluk tot ontbijt te vraagen.
Wij hadden dien berg nog niet lang in het oog
gehad, wanneer hij ons eene dikke wolk te gemoet
zond, die, in de gemelde vlakte, in eenen
fterken plasregen op ons neêrviel. —- Om mijne
verfameling van kruiden te dekken, moest ik
nu zelf ongemak lijden, en mij door en doornat
laaten worden. Ondertusfchen droogt deeze luchtftreek
zoo ongemeen fchielijk op, dat ik, toen
óe zon wederom fcheen, binnen weinig minuuten
reeds droog was. -— Toen ik des avonds
te Alphen terug kwam, vernam ik, dat het daar
in 't geheel niet geregend, maar de wolk, volgens
gewoonte, den berg bedekt had m
.
Dat ik, onderweegs, met mijnen Heidenfchen
reisgenoot, eenige maaien gefprekken over den
godsdienst gewisfeld heb, moet ik toch ook billijk
melden. — „ lk was de eerfle," zeide hij
mij, „ die met hem over dit onderwerp gefproo-
„ ken had. Hij, als een dom mensch, " (want
zoo noemde hij zichzelven) „ kon niets daarvan
„ begrijpen; ook kwam het hem niet toe, orn
„ zich daarmede bezig te houden " — Ondertusfchen
toonde hij zich niet ongenegen, om al
wac
- Zie hiervooren , wat 'er ran de wolken, gemeenlijk
Over de bergen alhier hangende, uit menigvuldige ondervindingen
opgemaakt is, bladz. 40 en 41.

II.HOOFÖST. V. AFÖ. VER'BtYF TE ALPHEN,
wat men begeerde ," te willen gelooven. Duid-'
lijk ontdekte ik, dat zijne gedachten zich nooit
tot een hooger Weezen verheven, noch hem tot
den eerften oorfprong der fchepping, of tot den
Schepper van eenig ding, veel minder van het
geheelal, geleid hadden — Dat de blanken in de
kerk vergaderden, wist hij wel; maar het was nooic
m zijne gedachten opgekomen, om te onderzoeken,
tot welk einde zij zulks deeden. — Het zal
wel zoo moeten weezen, antwoordde hij mij.:
Desmettegenllaande feheen hij eenigen afkeer van
de zonde te hebben, en de deugd hoogrefchanen.
Die geen, welke hem mij, geduurende deeze dagen,
tot mijnen dienst aan had bevolen, roemde
hem wegens zijne getrouwheid. — Voorts was
hij voor eene verdere opklaaring zekerlijk niet
onvatbaar; maar, dewijl profelyten te maaken,
den Hollanderen noch kapitaal noch intrest aanbrengt,
hebben zij zich om deezen zoo min, als
om de zielen van veele anderen bekommerd. —
Doch in 't toekomende meer van deeze cn dergelijke
ftoffen.
; Ik blijf,
M IJ N HEER.'
Uwe enz.
Met mijne kruidkundige reize, in deezen brief
kort en gemeenzaam verhaald, was ik, in meer
dan eenen opzigte, bijzonder wel te vrede. De
laatfle zes dagen derzelve kon ik bijna eenen geweldigen
tocht, of in Onduiisch, een' geforreerden
marsch, noemen, die met loopen, fprmgen
en niet minder vermoeiend klouteren geduurig afwisfelde.
Ennogthans, geloof ik, had ik het,
met

. NA DR TERUGKOMST -VAN PAARL. , 0|
toet even,.groot-genoegen, nog meer dagen op
dezelve w'jze'willen uithouden. —' De tweede
dagreizevan de Ivaap de Goede Hoop was, gerïijn
ik.boven reeds verhaald heb, de moeilijkfte
en meestafmattende voor mij geweest Nader*
hand fcbeenen mijne ledemaaten en beenen zic^
aan dergelijke vermoeijingen meer te gewennen.
Na mime terugkomst te huis gevoelde ik my
wei, in deeerlte dagen,'flap, of, gelijk mep
pleegr ce zeggen* als of mij alle mijne leden ia
(hikken waren geüagen: dan, allengs ging dat wey
I der over. - Genoegzaam als pit dankbaarheid
voor deeze lbrke ligcnaamsbeweégïdg, rerdwee"nen
eenige, jvel geringe, maar rjogthans onaangenaam»--
ge waar wordingen eener jichtige gefield-
Jjetd. welke mij te" vooren, bijzonder bij «genachtig
weêr, menigmaal groQtlij'ks bezwaard
bad , en die niet eer, dan in de koude luchtjftreek,
bij den Zuidpool, w^de'j kwamen. Ik
bediende mij echter, na mijne terugkomst, van
de voorzorg, om daaglijks ee'ae. 'kleine wandeling
te doen.
•nao nsl idi s / ansa Hab 19*01 qo
'• 'i ovb iii ibr: ,.: V/ , ïA:\ , ul'Sï
''• V IJ F D E A F D E E L I N G .
- Ferbl'jf te Ahhen, na mijne terugkomst
• van Paarl. af ,.
'Eene der binnenlandfehe/eisjes, ter bevorlérmg
mijner plantkunde gedaan , en hierboven
s^o .uovatoorf op robis*q rorw vjhsov ,ïood [«vbft-
» Boven bisdj. C-fT én'vervolgens.

94 II. H00IDST. Y. AFD. VERBLIJF TE ALPHEN,
befchreeven, gaf mij gelegenheid, om met den
onderbevelhebber, heer HEMMING, op zijn
landgoed , in het rechtsgebied van Konftantia
gelegen , kennis te maaken. Deeze heer
Helde wel op de kruidkunde eenigen prijs; maar
hij verwonderde zich echter, hoe de enthufiasmus
of drift voor dezelve mij, zes dagen lang;
zoo wijd om heen had kunnen voeren ; van de
Kaap de Goede Hoop, naamlijk, over de Tijgerbergen,
door Paarl en de Bottelerij t, en in
eenen kring weder naar huis: en wel niets minder,
dan langs de naaste wegen. —
De tuin van den heer H E M M IN G is een van
de besten in deeze geheele landftreek. Hij heeft
veele moeite aangewend, om jonge fpruicen van
appelchinaas -, oranje - encitroenboome'n uit Spanje
te laaten komen , van welken hij zich even
zulke goede vruchten, als de Spaanfchen, belooft
; want die geenen, welke thans aan de
Kaap groeien, zijn in lang na zoo goed niet. —
Verfcheidene kerfenboomen, die hier ftonden ,
gaven naauwlijks een eenige kers, öffchoon men
op meer dan eene wijze, en op meer dan eene
plaats proeven daarvan genomen heeft. Het
fpitsgras, unkla, welk zich in den moestuin
I : ' A al-
ï [„ De BOTTELmIJ is eene vruchtbaare landftreek
„ in het rechtsgebied van Stellenbosch, hebbende het ei-
„ genlijke Stellenbosch ten zuiden , Draaken dein ten
„,oosten en noorden, en de zoogenaamde Mosfelbank ten
'„ westen. De reden dier benaaming is onzeker, KOL-
„ B E meent, dat het is, om dat deeze landftreek zeer
• „ veel hooi, tot voeder voor paarden en hoornvee, op-
„ levert. Zie zijne Befchrijving van de Kaap. I. Deel,
„ VII. Hoofdft. bUdz. 198. " C].

NA DE TERUGKOMST VAN PAARL. $$
al te zeer wilde uitbreiden, heeft hij allerbest
daardoor uitgeroeid , dat hij , geduurende een
jaar, witten kool daarop geplant heeft; wijl hij
de aanmerking had gemaakt, dat het gemelde
onkruid op koolland nooit tierde. De pifangboom
groeit in zijnen tuin zeer voortreflijk;
maar de vrucht daarvan, zeide hij, wierd noehter
deeg rijp, noch fmaaklijk. Eene foort hiervan
groeit in het land der Houtniquas, een weinig
ooscwaard van de Mosfelbaai gelegen, in *t
wild. Óndercusfchen heb ik ze zelf daar niet
aangetroffen.
Mijn verblijf op het landgoed Alphen duurde
tot in Slagtmaand. In geitaadige bezigheid met
de Kaapfehe planten overwoog ik niet zelden,
boe ik in de volgende maanden en jaaren daarmede
voort wilde gaan. — Dan, de Voorzienigheid
had het anders bepaald. Het was voor
mij beflemd , het land om de Kaap de Goede
Hoop gelegen, den zomer, en deszelfs vrolijke
gewasfen, tegen eenen kouden en met ijsbergen
als' bezaaiden Oceaan te verruilen.
| • • • - ;
"°'

Q.6" III. HOOFDST. I. AFD. INLEIDING
DERDE HOOFDSTUK.
AEIZB OP DE ZUIDZEE, EN NslAR DE LytN-
DEN OMTRENT DEN ZU:DPOOL GE LEG Elf.
E E R S T E A F D E E L I N G..
D e
Inleiding tot deeze reize.
aanleiding, welke ik coc deeze reize kreeg,
Wtsie volgende. —> De Engeifehe fchepen, the
Réfolution cn the Adventnre, die eene reizé
naar den zuidpool, en rondom'de waereld zouden
doen, lagen toen in de Tafelbaai ten anker. —
De heeren FORST^R e behoorden méde, als na-
V)ov arw wli .blewjad wis.jsd tnïrfi
vshsoD ai- ntayi ob mo bftej »d -.onuiJbd 'tffl
* [ „ Ik had gelegenheid, oin hie r
• tot eene aangena.Tii.me
onderrechring van iden Nederduiriehen leezer, cer.e
„ uitvoerige aantekening t

TOT M REÏZÏNAAR, DE ZUIDZEE. $7
tuuronderzoekers, tot het reisgenootfehap, welk
zich aanboord van deeze fchepen bevond. Zij genooten
van het Parlement van Groot Britannie eene,
jaarwedde of belooning van vier duizend ponden
fter»
„ Amerika tot aan de Philippijnfche eilanden, meer dan.
„ drie duizend uuren of zeemijlen van twintig in een' gmad
„ bretd, en bevat dus vijf twaalfden van den geheelen om-
„ trek des aardkloots, die zeven duizend en twee honderd
,, dergelijke uuren of/.eemijlen bedraagt. — Om deeze ont-,
„ dekking in het znidtijk halfrond der waereld, zooverre.
„ mooglijk was, voort te zetten;- om eene noordwest- of
„ ook noordoostlijke doorvaart te zoeken ; den noordpool,.
„ zoo dicht mooglijk, te naderen, hebbende het Britfche
„ Parlement op de vinding van zoodaanige doorvaart eene
„ belooning van twintig duizend ponden fterling ge-
„ fteld, en aan den Engelfchen fcheepskapitein, die tot
„ op éinen graad na van den noordpool zou doordringen,
„ eene van vijf duizend ponden beloofd; om over 't ge-
„ heel de aardrijksbefchrijving te verbeteten, en de mensch-
„ lijke kennis in alle de taüken der natuurlijke hieorie
„ uittebreiden, hebben voornaamlijk gediend de drie groo-
„ te zeereizen , weiken de welgemelde kapitein J I M I S
„ C O O K gedaan beeft; de eerfte in de jaaren 1768 toe
1771; de tweede in de jaaren 1772 tot 1775; en de
,, derde , welke hij echter niet ten einde toe volbragt
„ heeft, zijnde hij den zestienden van Sprokkelmaand des
jaars 1779. op het eiland Owaihi jammerlijk om 'tlee-
„ ven geraakt, in de jaaren 1776 tot 1780.
„ Op de eerfte reize verzelde Sir JOSEPH B A K K S ,
„ een heer van aanzienlijk vermogen, enkel uit liefde tot
„ de natuurlijke historie, den heer COOK, en nam zelfi
„ op zijne eigene kosten den heer S Q L A N D E I , eenen
„ Zweed, en leerling van den beroemden ridder Lia-
„ » m u S, mede. "
. „ Op de tweede reize zouden dezelve heeren BAHIS
„en soLAKoit den kapitein COOK wederom , uit
„ eigene beweeging, verzeld hebben. De heer BANX»
„ had reeds groote kosten tot de reize gedaan, «n zou
Q „ nog

P8 III. HOOFDST. I. AFD. INLEIDING
ilerling,of acht duizend dukaatën, voor de geheele
reize. — De heer majoor VAN PREHN verzelde
hen naar Alphen, om ons met elkander bekend te
maa-
,, nog zes Jonge lieden, deels natuurkundigen, deels te-
„ kenaars, tot zijne hulp medegenomen hebben; maar een
„ verfchil, tusfchen den graaf van SANDWICH, voorzitter
van, het admiraliteitshof, enden heer BANK s
,j ontdaan, deed dit goede voorneemen mislukken. De
„ heer sANKs begeerde flechts nog eenige veranderin-
„ gen in het fchip, om wat meer gemak op de reize te
„ hebben. Doch de ftaatsdienaar weigerde zulks onvér-
„ zetiijk; 'twelk tot gevolg had, dat de heer BANKS
„ tien dagen voor den dag, tot het vertrek beftemd, ver-
„ klaarde , dat hij met zijn geheele gezelfchap de reize
„ niet aanvaarden wilde. De graaf, om zich te wrec-
„ ken, ftelde den heer JOHAN REINHARD rot-
„STER en zijnen zoon GEOROK FOKSTER voor ,
„ oin ais natuurkundigen, met kapitein COOK te gaan;
,, waarvoor het Parlement hun vier duizend ponden fter-
„ ling toeftond. Zij namen dat voorftel , uit zucht voor
„ de weetenfchapnen, gereedlijk aan. -— De heer JOH,
REINH. FORST ER is niet verre van Dantz-g predi-
„ l«nt geweest ; doch leide zijn ampt neêr. In 176*;.
ging hij nasr Petersburg , en reisde van daar naar de
„ Wolga, om de nieuwe Rusfifche volkplantingen te zien,
„ waarover hij nuttige aanmerkingen maakte. In 1766
„ begaf hij zich naar Londen, en werd aldaar door zijne
„ geleerdheid en groöte kundieheid in de natuurlijke his-
„ torie ras met lof bekend. Hij is Juris, Medkinae £f
„ Fhilofiphiae Dtöor en thans hoogleeraer in de natuuriij-
„ ke historie te Halle. — Zijn zoon, de heer OEOF.OE
FORST ER , is geheimeraad des konings van Poolen ,
„ leeraar der wijsgeerte , en tegenwoordig hoogleeraar
„ in de natuurlijke historie te Wilna in Litthauwen. •
Deeze heeren TORSTER zijn bet, welken onze fchrij-
„ ver boven bedoelt, en met welken hij de reize om dc
waereld vergenoegd volbrapt heeft. "
„ De derde reize, die gelijk gezegd is, 2 0o ongeluk-
„ Hg

TOT DB RHIÏB NAAR DE ZUIDZEE. O?
«aaken. Hierdoor werd mij het genoegen van
hunnen gemeenzaamen omgang geduurende eenige
dagen ten deel. Het vijfde groote waerelddeel
in
„ kig voor kapitein COOK afliep, en geduurende welke
„ ook kapitein CHAKLES CL ER RE overleed, die niet
j, verre van Petropautauskaja, of de haven van Peter en
„ Paulus , in Kamtfchatka onder eenen boom begraaven
werd, is gefchied, zonder dac 'er geleerden of naiuur-
„ onderzoekers met opzet medegegeeven of medegs-
„ gaan zijn. "
„ De befchrijving van deeze drie onderscheidene rei.
zen van kapitein cooi is, van iedere reize afzonder-
„ lijk, op kosten van het admiraliteitshof, in het Engelsch,
„ door eene prachtige uitgaaf ten voorfchijn gekomen ,
„ maakende te famen acht deelen in groot quaito, met
„ eene groote menigte land - en zeekaarten en ongemeen
„ heerlijke kunstplaaten verfierd. — De tweede reize,
welke de heeren TORSTER, vader en zoon, en de
„ heer s r A R M A M medegedaan hebben, en waar van onze
„ fchrijver, enkel om den fameuhang, een zeer kort be-
„ richt hier laat volgen , is door beide eerstgenoemde
„ heeren omftandig befchreeven in een werk, dat in 't Hoog-
„ duitsch drie deelen in groot oclavo beflaat, en , wijl het
„ de bijzonderheden, de zeereize eigenlijk betreffende,
, en daar de meeste leezers weinig nut van hebben, weg-
„ laat, en daartegen de aardrijksbefchrijving en alle de dee-
„ len der natuurlijke historie des te meer opheldert,
„ zeer leezenswaardig is. "
„ Door alle deeze fcheepvaarten, meestal in het zuider
„ halfrond des aardkloots gefchied, zijn menige ontdekkin-
„ gen gedaan. De aardrijksbefchrijving is 'er aanmerkJijk
„ door verbeterd Van landen , voorheen reeds ontde!;c,
„bijvoorbeeld Nieuw Zeeland, Nieuw• Holland, enz.
„ heeft men betere kennis gekreegen. Ook heeft men
„ in de groote Zuidzee eene menigte nieuwe eilanden get,
vonden; en, 't geen ik in 'tbegin als het oogmerk dee
„ zer reizen opgaf, door dezelve heeft men met zekerheid
„ ontdekt, dac 'er in de meergemelde Zuidzee, tusfcbeB

. ; 100 m. H00FDST. I. AFD. INLEIDING
in het zuidlijke halfrond, welk toenmaals nog vrif
algemeen aangenomen werd, was fteeds eenS
wigug voorwerp mijner verbeeldingskracht |e-
S ~
I k m e e n d e derf
*lve reden te hebben,
om den heeren ÏORSTER met het bijzonder vertrouwen
en gewigtig voorrecht, hun te beurt gevallen,
om , naamlijk, een zoo verre gelegen en
onbekend deel van onzen aardkloot, L natuur­
den^ V* b
? zoek
> ^ » nioogen wen-
fcben ik ondervond inderdaad, dat z% niet al
een zeerieveng waren, om ieder voor zijn perron
dac geen te verrichten, 'c welk men van
hun te verwachten en te eifchen had; maar dat
ZIJ ook in hunnen loflijken drift, om de natuur
VMZ T dekken
'
z o
° v e r r e
*w
zelfs bedacht waren, om op eigene, waarlijk
t n
en^S n
!ll k0S£en e e n e n h u l
PS^ot mede-
Tot dat oogmerk booden zij mij eene vrije
reize, en een gedeelte der natuurlijke zeidzaamhe-
„ de westkust van Amerika cn de oostkust van Afïe eeen
„ groot vast land, gelijk men eertijds meende, te ; £
„ «, noeh van den veertigften graad zuider breedte nóoS "
,!? IlH' n0<
J die breedte zuidwaard tot den zeve„
„ tigften graad zuider breedte, daar de heer COOK met
„ de neeren j o » , T , R en s , A * u A X , is geweest e n
» W 3
h e m
V 0 0 r
f e een
Europeer ooit geweest was; vocns
" TJ m&3
\ eene
" o o r d w e s t
• of noordoost!!ike doorvaart'
" Z es
\ me
" «tot de eerstgemelde of noordwestlijke '
„ d e dan door de Hudfons of Baffir.s Easi 2 0 u moeten 4-
„ fch-eden, volftrekt onmooglijk is, dewijl die baaien
„ teeue u.tgangeo ten westen hebben; en de andere of i
„ noordoostlrjlce wel plaats zou kunnen hebben, bijaldien
K a ! t i j d d a u r e , j d d i c h t e
" kt wierd -r n " ^ J 3r ijs be- '

'TÓT DE REIZE NAAR ÖE ZUIDZEE. IOï'
heden , weiken zij verfa melen zouden , aan ;
waartegen ik hun naar mijn vermoogen behulpzaam
zou zijn. i Eene zoo gantsch onverwachte
hoflijkheid zou mij in de grootfte verlegenheid,
om hen te antwoorden, geftort hebben , bijaldien
niet de dankbaarheid voor hét vertrouwen,
dat zij in mij Helden, mij de woorden, om zoo
te fpreeken , in den motid gelegd had.
Een kortbondig jaa of neen, ten aanzien
eener zoo nuttige , aangenaame en roemvolle,'
maar teffens langduurige, moeilijke en gevaarlijke
reize vorderden zekerlijk rijp overleg. 1
Nam ik het aanbod aan, dacht ik bij mij zeiven
, en was de uitgang gelukkig en gewenscht;
dan zou ik naderhand alle de moeilijkheden dier
reize fchielijk vergeeten, en aan de doorgeftaane
bekommernisfen en gevaaren dikwijls metge-t
noegen gedenken. Maar liet ik integendeel zoodaanig
eene gelegenheid vruchtloos voorbijgaan;
dan zou ik mij zulks langen tijd daarna te verwijten
hebben. — Hierbij erinnerde ik mij , dat
de heer LINNSUJ verfcheiden maaien gezegd
had, dat hem niets meer berouwde, dan dat Mjjf
bij zijn verblijf'in Holland, zich van het aanbod,
hem meer dan eens gedaan, om eene reize
naar de Kaap de Goede Hoop te doen, niet
bediend had. — Twee Zweeden, de heer doctor
SOLANDER en de heer SPORING, waren het ;
geweest, die , tot uicmuncende eere en gancsch
bijzonder nuc der weetenfchappen, aan de voorjge
reize rondom de waereld, naar.Nieuw• Holland
en zooverder, deelhadden genoomen. — 3
Een Zweed, wenschce ik hierom, moge ook den
Zuidpool en de landen , welken men daar om-
G 3 trenc

10» III. H00FDST. I. AFD. ItftEï DlNC
trent verwachtte, bezoeken. Ik mogt toch even
zoo wel, als de heeren F O R S T E R , hoopen, dat
de ontdekking van de zeldzaame voortbrengfelen
der natuur, welken de andere beide beroemde
natuuronderzoekers zouden poogen optefpooren,
door mijne hulp, als die van eenen derden onderzoeker
en liefhebber der natuur, ook zou
winnen en bevorderd worden, voornaamlijk in
die landen, welke thans voor de eerrtemaal, en
waarfchijnlijk ook voor de laatftemaal bezocht
zouden worden. — Mogt daarenboven in de koude
Zuidlanden het eene of andere gewas, voor
de koude Noordlanden nuttig , te vinden zijn,
wien zou ik het wel toe kunnen vertrouwen ,
dat hij dergelijke kruiden zoo onverdrooten, verfamelen,
en hunne zaaden zoo zorgvuldig bewaaren
zou, als een Zweed? —
Doch aan den anderen kant dacht ik, zou de
reize integendeel mislukken; dan hoopte ik, dac
nood, en ellend, en leeven ras een einde zouden
neemen. Met zoodaanige gedachten bragt ik den
nacht door, en wel onrustiger, dan men zich
verbeelden kan.
Den volgenden morgen leidde mij, met het
aanbreeken van den dag, mijne verlegenheid naar
het venlter mijner kamer. Lang hechtte ik mijne
oogen op de omliggende vlakte, en wilde, om
zoo te fpreeken, de planten en gewasfen der zelve
om raad vraagen of ik mij zoo fchieüjk van
hun af zou zonderen. Een taamlijk langen
tijd waren zij bijkans mijn eenig vergenoegen,
mijne eenige vrinden en gezelfchappers geweest.
Zij waren het dus, die mij de zeereize ontrieden.
— Eindelijk bleef ik bij het befluit, om
de

TOT DB REIZE NAAR DE ZUIDZEE. IO3
de reize te onderneemen, hoewel met het vaste
voorneemen, om mij, na gelukkige terugkomsc
aan de Kaap de Goede Hoop, aldaar op nieuw
met de onderzoeking der natuur, mij boven al
aangenaam, bezig te houden.
Ik begon derhalve mij reisvaardig te maaken.
Van de infekten en kruiden, door mij verfameld,
zond ik den heer eerften lijfarts L I N N ^ U S en
anderen liefhebheren der natuurlijke historieproefftukken
toe. Het overige liet ik bij den refidenc
aan de Kaap te rug, met verzoek, om het naar
Zweeden aftevaardigen , ingevalle van het verongelukken
van ons fchip zekere tijding mogt aankomen,
of ook eeno al te lange afweezigheid hem
aanleiding zou geeven, om aan mijne wederkomst
te twijfelen.
De gevaaren der reize bekommerden mij het
allerminst; maar haare vermoedlijke langwijligheid,
en het gebrek mijner kennis van de Engelfche
taal zoo wel, als van het karakter dier per»
foonen, met welken ik, dien ganfchen tijd door,
om zou gaan, veroorzaakten mij veel meer bezorgdheid.
— De affcheidsbrieven aan fommigen
mijner bloedverwanten waren voor mij zoo veel
te fraertlijker, wijl ik mij daardoor onrust en bekommernis
, wegens mijn aanftaande lotgeval,
voor kon Hellen. Ik hield het dus voor het raadzaamfte,
hun de reize zoo ligt en gemaklijk, als
mooglijk was, afcemaalen. — Geduurende de
zeven maanden, federt mijn vertrek uit mijn vaderland
verloopen, had ik geene tijding van daar
gehad Thans moest ik het mij laaten welgevallen,
in viermaal zoo langen tijd uit geheel Eu»
ropa geen enkel woord te verneemen. —• Wel-
G 4

t>4 Ut HOOFDST. n. AFD. REIZE VAN DE KAAP
ke overwinning op zich zeiven het bij zoodaanige
onhandigheden kost, aan boord te gaan, zal een
ieder, die gevoel heeft, zich ligiiijk kunnen
verbeelden.
't Geen op deeze merkwaardige reize voorgevallen
is, zou, vrees ik, aan verveelende herhaalingen
onderworpen zijn, bijaldien ik het in de
geltalce van een dagboek verhaalen wilde; vermits
gelijkfoortige gsbeurtenisfen meermaalen
voor zouden komen, en veele eilanden verfcheidenmaalen
door ons bezocht werden. De befchrijving
derzelve ftel ik derhalve, om meer gemaks
wille, tot eene eigene behandeling uit, bij
welke ik onder anderen twaalf afbeeldingen van
bewooneren van eilanden in de groote Zuidzee
tot opheldering zal voegen. — Doch wegens den
famenhang, en meerdere ordehaive, met betrekking
tot den tijd, is het noodig, om van den.
weg, welken ik, geduurende de volgende achten
twintig maanden, tot mijne behoudene terugkomst
aan de Kaap de Goede Hoop toe, af heb
gelegd, hier een kort bericht te geeven.
T W E E D E A F D E E L I N G
Reize van de Kaap de Goede Hoop naar
JSieuw • Zeeland.
33 en
twee en twintigffen van Slagtmaand des
jaari 1772, des namiddags omtrent vier uur,f
gingen wij van de Kaap onderzeil. i\'og op dien
j
zel« I

DE GOEDE HOOP EN NAAR NIEUW • ZEELAND. IO$
gelven dag' kreegen wij ftormachtig weêr , en de
gewoone verdrietige zeeziekte openbaarde zich
jn een zoo hoogen trap, dat zij in mij bijkans
een verlangen naar het vaste land zou veroorzaakt
hebben.
- Reeds den achttienden dag, nadat ik defchoone
Kaapfche velden, met veelerhande fraaie bloemen
bedekt, verlaaten had, bevonden wij ons zeer nabij
eenen aanzienlijken zwemmenden ijsklomp ff. De
thermometer itond weinig graaden boven het vriespunt
, en onze poolshoogte was eerren vijftig graaden
zuid-
7 [„ De heeren ro«sTi» hebben in hunne Reife urn die welt,
„ hier vooren in mijne zesde aantekening, bladz. 90. en
volgende met roem gemeld , I. Deel, IV Hoofdil.
,, merkwaardige bijzonderheden omtrent deeze ongemeen
„ groote drijvende ijsklompen aangetekend. Zij verhaalen
„ bladz. 96. dat zij den negenden van Wintermaand
17 72 , en dus op denzelven dag, als de heer s p AÜMAH
„ meldt, behalve anderen een vierkant fuik ijs voorbij-
„ voeren, welk nagenoeg twee duizend voet lang, vier
„ honderd breed, en ten minfte nog eens zoo hoog als
„ hunne middenfte en hoogfte mast, dat is, omtrent twee
„ honderd voet hoog was. Wijl nu, volgens de proeven
„ van BOijLi en MAIEAM dijfertationjur la glacé, pag.
„ a6i., de zwaarte van het ijs tegen zeewater nagenoeg
„ is als tien tegen negen; zoo moet, volgens de bekende wa-
,„ terweegkundige wetten, de hoogte van het ijs boven de
„ oppervlakte des waters tot die, welke onder het water
,, is, als een tot negen zijn. Indien nu het gemelde ftuk ijs van
%j eene gantsch regelmaatige geda.mte geweest is, 't welk
-„ zij eens onderftellen , zoo moet het achttien honderd
„ voet diep in het water gegaan, en in't geheel twee duizend
„ voet hoog geweest zijn. En rekent men zijne breedte op
„vierhonderd, en zijne lengte op tweeduizend voet, gelijk
J t hier boven opgegeeven is; dan moet deez« eene ijsklomp
G 5 «*"

XP6 m HOOFDST. ir. AFD. REIZE VAN DB KAAI*
zuidlijk. — Hoe onaangenaam wij het overige
deel van dien zomer op dit zuidlijk halfrond doorbragten,
kan men daaruit afleiden, dat wij van
hier tot de zuider breedte van zeven en zestig eraaden
tien minuuten, tusfchen drijvende ijsbrokken»
dikwijls ter grootte van eenen berg, door arbeid-
n ;.--7~ °
p d e e z e w i
z e z i J
1 1 W i Ü de eenige
fterfhjken, en zullen het waarfchijnlijk blijven ,
die, ik mogt wel zeggen, met eene gezochte eer
praaien konden, onder den zuidlijken aspunts-
Knng heen gevaaren te zijn.
Ruim zeventien weeken , of honderd tweeen
twintig dagen verliepen 'er ,in welken wij geen
land te zien kreegen, maar wel aan veele gevaaren
bloot gefteld „waren; om niet te fpreeken van de
.menigvuldige bezwaarlijkheden, welken wij moesten
doorihan, vermits wij ons het grootfte gedeelte
van dien tijd in koude en met ijs als bezaaide
ftreeken ophielden.
„ zestien honderd millioenen vierkante voeten ijs bevatheb-
" ° er
} ~ Voorwaar een verbaazend groot .brok ijs. Maar zii
„ hebben ze nog grooter ontmoet; want den elfden
„ dier maand voeren zij een ftufc voorbij, welk zij daarom
„ ook een tjstüani noemen, welk ten minfte eene halve
Engelfche mij! lang was De beweeging van die
„ bijster groote en zwaare ijsbergen is maar zeer langzaam
„ en bijkans onmerkbaar. Wind en baaren maaken Hechts
„ weinig indruk op die onmeetlijke ligchaamen, maar de
„ ftroomen in de zee zijn, volgens de gisfingder heeren
„ FOKSTER «.*., de voornaamfte krachten, waardoor
„ zij ,n beweegmg gebragt worden; doch zij meenen
„ tellens, dat de fnelften dier ftroomen nooit fterk genoeg
„ zijn , ornze in vier en twintig uuren twee Engelfche
„ mijlen verre voort te drijven. " C. ]
In

DE GOEDE HOOP NAAR NIEUW - ZSELAHD. IOjr
In Lentemaand vertoonde zich eenige maaien
eal ik het zoo noemen? — — het zuiderlkht,
aurora auflralis, welk in het zuidlijk halfrond
des aardkloots even het. zelve is, 't welk op
ons noordlijk halfrond het noorderlicht genaamd
wordt. Zoo veel ik weet, heeft dit zuiderlichc
tot hiertoe nog geen Europeer gezien.
Den zes en twintigften van Lentemaand ankerden
wij in de Donkere Baai, Dusky Bai, die
niet verre van de zuidlijke fpics vanNieuw-Zéeland
is. Van hier gingen wij naar Cooks Zeeè'ngto
of flraat, Cooks ftrait, alwaar wij de zonderlinge
vereeniging tusfchen het water en de wolken,
welken de zeelieden eene waterhoos noemen, te
zien kreegen. — Daar op gingen wij in Koningin
Cbariottaas fond, Queen Chat lotto's found,
ten anker. — Het andere fchip, the Advcnture
genaamd, was reeds federt Louwmaand in eenen
zwaaren mist, omtrent dien tijd ontdaan, van
ons af geraakt. Hierop had het de westkust van
Diemens Land onderzocht , welk een gedeelte
van ftieuw Holland, en wel die kust uitmaakt,
door welke het, gelijk men meent, met Nituw-
Zuidwalesy op COOKS eerde reize ontdekt, vereenigd
is. — Het verftrekte ons tot eene bijzondere
blijdfchap te zien, dat het gemelde fchip aan
deeze plaats, alwaar wij ons, volgens gemaakte
affpraak, wilden wachten, reeds voor ons gelukkig
aangekomen was.
De gewasfen en boomen in Nieuw-Zeeland
zijn, wanneer men Hechts een gedeelte der varenkruiden
en het mos, daar te vinden, uitzondert,
bijna geheel onbekend, en aan die geenen,
wel-

t«.8 III. HOOFDST. III. AFD. EERSTE REIZE -
welke in de overige bekende landen der waereld
groeien , volkomen ongelijkvormig. s Zij gaven
mij dus, gelijk de vogelen en visichen van dit gewest,
eene aangenaame bezigheid. — De inwooilers
integendeel, een geflachc van raenfchenvree»
ters, leeven in eenen zoodaam'gen jammerlijken
toeftand, en hebben zulke,verdorvene zeden, dat
men zich, hunnenchalve, over zijn eigen geflachc
moet fchaamen. Gelijk het ondertusfehen zelfs
onder de befchaafdfte volken geenzins aan lieden
mangelt, die de menschheid onteeren; zoo bemerkte
ik integendeel onder de menfehenvreeters
zeiven, ten minfte eenige fpooren van goede natuurlijke
neigingen, en zaaden van vatbaarheden
desgeestes, welke, door de heilzaame werking
van opklaarende weetenfchappen , deeze onze
wilde medebroeders tot veel deugdzaamere en gelukkigere
lieden herfcheppen konden. — be
yoornaamfte bezigheid der inwooneren is de visfcherij.
Door eene zoo onzekere wijze om hunnen
leeftocht te vinden, verliezen zij tijd en lm,c
tot den akkerbouw, tot handwerken, en Lot die
orde, welke eene befchaafde leevenswijze uittekent.
Want terwijl zij op het water hun voedfel zoeken^
kunnen buitengewoon groote brandenetels, en veele
andere onkruiden en doornachtige gewasfen,
ongehinderd in hun vaderland voortgroeien ; zoodat
zij dikwijls genoodzaakt zijn , zich met hunne
hutten en visfehers gereedfehappen aan eenzaame
kusten met der woon neer te zetten , alwaar zij
wegens de dieren, welken zij in een grensloos
element vervolgen, vlugtig en ongeftaadig, dan
hier, dan daar, rondzwerven. —. Doch desniettegenftaande
bezit hun land vruchtbaarheid genoeg,
om'zich tot de fchoonfte en voordeeligfte akkeren
|

VAN. NIEUW-ZEELAND. NAAR OTAHITTI. Icj
en wijnlanden te laaten bereidenwelke aan eene
menigvuldig verdubbelde menigte van inwoonéren.
zoo veel voedfel en gerieflijkheid zouden geeven,
dat zij, behoorlijk met. elkander vereenigd, zeer
ligt een magtige ftaat zouden kunnen worden, d$e
zijnen koophandel en overwinningen over de geheele
Zuidzee uitbreidde °.
D E R D E A F D E E L I N G .
•
Eerfte reize van Nieuw • Zeeland naar Otahitti
, en van daar weder naar
Nieuw • Zeeland.
D en zevenden van Zomermaand vertrokken
wij weder van Nieuw - Zeeland , en waren
daarop bedacht, om ons op warmere eilanden te
herhaalen, wijl nu het koudere jaargetijde in dk
waerelddeel begonnen was.
. Na eene vaart van eenige dagen beflooten wij \
eenen vetten, offchoon leüjken, Holkndfchen
hond te flachcen, eer de fcheurbuik en naauwere
bepaaling der fcheepskost zijn vieesch flechter
konden maaken. — Vermits wij, op de reize
tusfehen de Kaap de Goede Hoop en Nieuw - Zeeland
, reeds gewoon waren geworden, verfcheide-
• Men zie hier over mijne reedevoering, welke ik bij
het nederleggen der waardigheid als voorzitter in de koninglijke
Akademie der weetenfchappen te Stokholm gedaaa
heb, en die ook afzonderlijk gedrukt is.
•'!

tfO R£ HOOFDSf. IÜ. AFD. EERSTE REIZE
dene fchaapen , die aan de fcheurbuik en veellto
aan krampen geftorven waren, insgelijks zieke
hoenders, en ganzen, en dergelijken te eeten;
zoo lloegen wij thans ook een hondsgebraad, welk
inderdaad fmaakiijk was, niet af.
Nadat wij op onze reize tusfchen den zuider
keerkring en den evenaar gevorderd waren, zagen
wij verfcheidene eilanden, ten deele voorheen
reeds ontdekt, ten deele tot hiertoe nog gantsch
onbekend, en kwamen, den zesden van Oogstmaand,
aan het wijden zijd beruchce, en veelligt
al te zeer geroemde eiland Otahitti. Bij dit etland
der liefde waren wij in het grootfte gevaar
van fchipbreuk te lijden; want, eer wij ten anker
kwamen, kreeg de kiel van ons fchip aan eene
koraalrots aldaar verfcheidene hevige ftoocen.
Wij bezochten , na een verblijf van veertien
dagen aan Otahitti, vervolgens de eilanden Huaheine,
Ulieteaen Otaha, ontdekten daarop een eiland,
tot hiertoe onbekend; doch waarfchijnlijk
ook onbewoond ; zochten de eilanden Nisuw-
Amjlerdam en Nieuw - Middelburg op, welken
TASMAN, omtrent honderd jaar geleeden, ontdekt
had, daar wij ons verkwikten; en kwamen
van daar, na eene afweezigheid van bijkans
een half jaar weder in Koningin Charloitaas fond
op Nieuw • Zeeland aan.
Geduurende deeze zeereize hadden wij , naar
het eigenlijke jaarfaifoen te rekenen, winter, maar
naar de warmte , zomer. — De afvvisfeling en
verfcheidenheid van merkwaardige voorwerpen,
Janden, gewasfen, dieren, volken en zonderlinge
ze-

•AH NIEUW - ZEELAND NAAR OTAHTTTI. Ut:
Zéden is te groot, dan dat ik ze hier in weinig
woorden zou kunnen bevatten. — Eenige bijzon*
dere gebeurtenisfen, ons in dien tijd bejegend,
moet ik echter melden.
Hiertoe reken ik in de eerfte plaats het volgende.
— Toen, op zekeren avond , bij een*
taamlijk fterken wind beide fchepen (om mij
van de gewoone uitdrukkingen der zeelieden te
bedienen) elkander preien, dat is, met elkander
fpreeken zouden, kwamen zij door de fterke
beweeging der zee en de achtloosheid der lieden,
die aan het roer waren, en het touwwerk
beftierden, zoo dicht aan elkander, dat 'er,
niettegenftaande onze officier, die de wacht had,
verfcheidén maaien, het bevel: ftuurboord aan
boord, met veele hevigheid herhaalde, weinig aan
fcheelde, of zij zouden tegen elkander geftooten
hebben; in welk geval beide fchepen, buiten
twijfel, in een oogenblik verpletterd en naar den
grond gezonken zouden zijn. Dewijl buiten mij
Hechts zeer weinig perfoonen van de wacht op
het verdek waren, werd dit geval noch in het
logboek, noch in een der dagboeken, welke
reeds gedrukt zijn, ingelascht. In den beginne
fcheen het, als of de fchepen met de volle laag
tegen elkander zouden ftooten ; doch kort daarna
zonk de Adventure achterwaard, zoo dat hec
fchip met de fpits zijner boegfpriet ons bezaanszeil
tot op den afftand van flechts drie of vier ellen
naderde, en dus over onzen vlaggeftok -—
en achrerfteven in eenen zwenk heen draaide. —
Een officer der andere wacht, die juist tegenwoordig
was, maakte oumiddelijk daarop de gegronde
aanmerking, dat het ten hoogfte onvoorzigtig
zij, bij eenen zoo fterken wind en onftuimi-

112 UB HOorDIT. IV. AFD. TWEEDE KEIZB
ge zee, zonder gewigcige oorzaak op elkander
toe te zeilen. Doch die geen, welke op ons
fchip de wacht had, antwoordde hierop niets
anders, dan eenige maaien achterelkander met een'
zeer vergenoegden toon te zeggen:,, het is nu alles
„ voorbij. " Beiden beleeden ondertusfchen, dat
het maar zeer weinig gefcheeld had, of wij
zouden in volle zee fchipbreuk geleeden hebben.
— Eene andere ontmoeting betrof mij
alleen. Toen ik eens , op zekeren dag, op
het eiland Huaheine kruiden zocht, werd ik door
de Indiaanen overvallen, en zoo rein uitgefchud,
dat ik zonder kleederen of hembd, en aan het
hoofd en de borst gekwetst, te huis kwam.
Deeze ruuwe behandeling kwam deels uit hunne
begeerte naar mijne kleederen, deels uit wraakzucht
voort; omdat kapitein COOK kort te vooren
genoodzaakt was geweest, om eenen neuswijzen
Indiaan met geweld weg te ruimen, en
hem zijne wapenen te on.neemen.
Op de kust van Nieuw-Zeeland werden wij
door eenen fiorm van de Adventure gefoheid en
en federt dien tijd hebben wij het fchip niet
weder ontmoet. Ook is het in Koningin Charlottaas
fond niet eer ten anker gekomen, dan
nadat wij die plaats reeds verlaaten hadden. Naderhand
heeft het aldaar het ongeluk gehad, de
geheele bezetting eener boot, uit tien man be-
Itaande, te verliezen , welke allen door die
Ni euw-Zeelandfche Kanibaalen gedood, gebraaden
en opgegeeten 2ijn. Vervolgens is het van
daar terug gezeild, en een jaar vroeger dan de
Refolution, door kapitein COOK gevoerd, in Europa
weder aangekomen.
VIER-

VAN NIEUW ZEELAND NAAR OTAHITTI. 113
V I E R D E A F D E E L I N G .
Tweede reize van Nieuw - Zeeland naar
Otahitti, en van daar weder naar
Niéuw - Zeeland.
D
en vijf en twintigften van Slagcmaand des
jaars 1773, gingen wij van Nieuw-Zeeland onder
zeil, om de koude zuidlijke luchtftreek voor
de tweede maal, en in den tweeden zomer te
onderzoeken. — Van den 'dertienden tot den een
en twintigften van Wintermaand bevoer ik voor de
eerfte-, en raar allen fchijn ook voor de laatfte
maal die ftreek van onzen aardkloot, welke de
antipode, of de tegengeftelde ftreek van Zweeien
is. Bijgevolg was ik , geduurende die dagen,
van mijn vaderland zo wijd vervreemd , als het.
op den geheelen aardbodem ooit mooglijk is. De 1
naaste weg naar huis ging door het middenpunt
der aarde, en zou aan haare middellijn gelijk zijn*
dat is, elf honderd drie en negentig Zweedfche
mijlen 8
lang. Ondertusfchen verhinderde.
deeze verre afftand mij echter niet, om bij mijne
ge-
* [ „ Ik had at eer moeten aantekenen, dat de heer
„ SPA K M A N van mijlen, zonder eenige bijvoeging,
„ fpreekendc, altijd Zweedfche mijlen verftaat, waarvan
„ tien éénen graad des evenaars uitmaaken; en wijl wij
„ twintig Hollandfche mijlen of uuren gaans in eenen dergelijken
graad rekenen , is het zeer gemaklijk , de
„ Zweedfche mijlen in Hollandfche uuren gaans overtebrengen,
" C. 1
H

114
m
- HOOFOST. IV. AFD. REIZB VAN
geliefde bloedverwandten en waarde landgenot.
ten, terwijl ik hun, geduurende al deezen tijd,
de voeten toekeerde , in mijne gedachten zeer
dikwijls de vlugfte bezoeken afteleggen.
Hierop gingen wij nog verder, zoo dat wij den
twimïgfTenvan Wintermaand aan den anderen kant
van den zuidlijken aspuntskring ten tweede maal
zeilden, en niet eer dan den vijf en twintigften
dier maand onder denzelven terug kwamen. Op
die wijze vierde ik den Kersavond, fchoon op
eene zeer magere avondmaaltijd, in de zuidlijke
koude luchtftreek p.
In het volgende jaar 1774, den zes en twintigften
van Louwmaand, pasfeerden wij den zuidlijken
aspuntskring voor de derde maal. •—•
Thans drongen wij, zoo diep als mooglijk was,
naar het zuiden door, en lieten ons in ons voorneemen,
om of op een zesde waerelddeel, (onderfteld
zijnde, dat 'er zoodaanig een werklijk
voorhanden was) of bij den zuidpool zeiven,
de Britfche vlag te planten, niet eer, dan onder
den een en zeventigften graad, tien minuuten,
door het ijs hinderen. Doch dit noodzaakte
Ons , om naar her noorden omtekeeren, ten
einde tefFens in warmere luchtftreeken onze verkwikking
te zoeken; vermics de tijd nabij was,
in welken de winter of het koude jaargetijde
weder in vallen moest.
Den
T He avond voor het Kersfeest wordt, in Zweeden
en Duitschland, door grooten en aanzienlijken zoo wel ,
als door geringeren en zelfs de boeren, met overvloediger
maaitijden en gastmaalen, ï?ij uitftek plechtig gevierd.

NIEUW 1
-ZEELAND NAAR OTAHITTI EN TERUG. lt$
Den veertienden van Lentemaand lieten wij
bij het Paasch Eiland, tasterhlani , het anker
vallen. Dit eiland ligt op den zeven en
twintiglten graad zuider breedte en de westlijké
lengte van honderd en negen graaden, zes en
veertig minuiten 9. Wij vonden hier in 't geheel
geen goed water, en voorts maar weinig*
*t geen ons eenige verfrisfching had kunnen aanbrengen.
Verfcheidene uitwerkingen van brandende
bergen, gelijk ook groote opgefechte Iteenen
beeldnisfen toonden overvloedig, dat de eene
of andere gewigtige aardomwenteling dit voorheen
veel betere land moete verdorven, en
daardoor een volk, voorheen magciger, tot zijnen
tegenwoordigen hoogstellendigen toeiland
vernederd hebben.
Den zestienden dier maand gingen wij weder
onder zeil, en den zevenden van Grasmaand
kwamen wij bij een der Marquefas Eilanden
ten anker. Deeze eilanden liggen omtrent op
den tienden graad zuider breedte. Reeds
omtrent honderd jaaren geleeden, hebben de
Span-
9 [ ,, Vermits de heer sr ARMAH deeze reize aan boord
j, van Engelfche fchepen gedaan beeft, zoo wordt ook de
lengte, naar de wijze der Engelfchen, van Londen,
i t of eigenlijk van het fterreplat van Greenwich gerekend;
„ welke lengte men gemaklijk op de andere voorheen
„ meest gebmiklijke lengten, of eerfte middagcirkels, van
„ het eiland Ferro, Palma, den berg Piko op Teneriffa,
op die van Parijs of Amfterdam over kan brengen,
j, door middel eener tafel, welke ik ten dien einde op-
„ gemaakt, en in mijne algemetne inleiding tot de aardrijks-
„ befchrijving voor het t. Deel van j. HWBNERS algemeent
it geographie der uitgaave te Amfterdam, 1769 geplaatst*
„ bladz., XLV. medegedeeld heb. * C. 1
H 2

IIÖ III. HOOFDST. IV. AFD. REIZE VAR
Spanjaarden de meescen daarvan ondekt. De inwooners
gaven ons blijken hunner vijandlijke
neigingen en dieverij, zoodat wij genoodzaakt
wierden, om aldaar bloedige fpooren van de uitwerking
onzer fchietgeweeren, die hun onbekend
was, natelaaten.
Na verloop van eenige dagen gingen wij ook
van daar verder , en landden eindelijk in allen
haast bij Teaukea, op de zuider breedte van veertien
graaden. Hier ontmoette men ons insgelijks
vijandlijk. Doch wij vergenoegden 'er
ons mede, om door eenige kanonl'chooten, zonder
te befchaadigen , fchrik onder hen te veripreidcn.
Hierop ontdekten wij eenige kleine eilanden ,
en kwamen eindelijk, den twee en twintigllen van
Grasmaand, voor de tweede en laastemaal bij
Otahitti ten anker. Hier bleeven wij tot den
veertienden van Bloeimaand. — Dat ons tegenwoordig
verblijf aan dit eiland veel aangenaamer;
dan het voorige was, daartoe bragten verfcheidene
omflandigheden het baare bij. Thans
kreegen wij ook veele gewigcige berichten aangaande
die land en volk, die ons voorheen niet
bekend waren'.' — Den tweeden van Zomermaand
verhaalden ons eenige ingeböorenen , dat aan
hec eiland Huahewe of Owahcine twee fchepen
waren aangenomen, van welken het etne grooter,
dan het onze, was. — Door berichten uit
Spanje weet mert thans, dat die fchepen uit de
Spaanfche volkplantingen in Ametika kwamen,
en dat, geduurende ons verblijf in het vocrlee- J
dene' jaar aan het eiland Otahitti eenige manfehap J
va» 1

NIEUW * ZEELAND NAAR OTAHITTI EN TERUG, lij
van hec fcheepsvolk van een Spaansch fchip aldaar
terug was gelaaten ; van weike een zich
werklijk onder den hoop inboorlingen zochc ce
verbergen, maar die nogchans, nieccegenflaande
zijne Indiaanfche kleeding , door eenen Engelfchen
matroos voor eenen Europeer erkend, en
mee eenen Franfchcn groec aangefprooken werd. —
Deeze en andere omltandigheden deeden hec een
hoogfte waarfchijnlijk zijn, dac men in beide jaaren
Spaanfche fchepen uïcgezonden had, om ons
te befpieden, en ons bezoek in een waerelddeel
te beletten, op welks bezie zij zoo iev'erzuchcig
zijn, en waarom zij menigen Engelschman, die
uic hoofde van den koophandel deeze landen naderde
, mee zwaaren arbeid in hunne zilver-en
goudmijnen geitrafc hebben 7
,
Nadat wij Otahitti verlaatën hadden, bezochten
wij Huaheine en ülietea, insgelijks voor de
tweede en laatftemaal. Op hec eiland Ulietea
zeccen wij eenen aartigen jongman aan land, die,
omcrenc acht maanden geleeden, de kloekmoedigheid
gehad had, om met ons aan boord te
gaan. Zijn naam was Oedide; doch hij noemde
zich ook Maheim.
Den vierden van Zomermaand verlieten wij
Uliecea , en voeren den zesden voorbij Howtshland.
—- Den zestienden ontdekten wij Palmerjiones-
Island, en den twintigften Savage Island,
of hec Eiland der Wilden, welken wij
deswege zoo noemden , omdat de wilde inwooners
9 Zie het Qottingfches magap'm van het jaar I /80 I. fiuk,
Uadz. 75» en yotoende,
H 3

ïlS ÏII. HOOFDST. IV. AFD. KE1ZE VAN
ners van hetzelve ons zeer vijandlijk behandelden.
MIJ kwerften. zij den arm met' een' taan dijk
grooten .fteen , en wierpen eene fpies tusteht*j
ons. Om deeze reden gingen wij niet Werf
maar eerst bij Namoka of Meuw - Rotterdam,
een der bovengemelde Vriendjchaplijke Eilanden,
ten anker .
In deeze ftreek zagen wij nog meer eilanden,
dan TASMAN ontdekt had, en op eenen van
die eenen brandenden berg. — Den tweeden van
1 .ommaand ontdekten wij een eiland, welk zeer
Weinig inwooners had. Wij noemden het Schildpadden
- Eiland, Turtle-Istand, enlieten aldaaF
den volgenden dag het anker vallen.
Den zestienden vnn Hooimaand kwamen wij
bij de eilanden, door QOIRO ;-: ontdekt, welken
de heer DE B OUGA I N VIL r.s naauwkeuriVer
onderzocht, en de Cijdaden genoemd heefc.
Kapitein COOK, welke tegenwoordig meer van
dié edanden vond, gaf aan deezen geheejen zuid-
Jijken Archipel den naam van de Nieuws HebrU
den, New IMrides. — Bi] een derzei «m, welk
wij Malhcolo noemden, lieten wij den twee en
fwincigften van Hooimaand het anker vallen
Hier vonden wij eene natie, die uit zeer kleine'
lieden beftond, eene der zonderlingile taaien
fprak, en vergiftigde wapens voerde. Zij namen
ons wel vriendfchaplijk aan; maar 'cronftond
eencer een fchotgevechc tiisfchen ons en hen l
hoewel wij na eene vercoeving van edijke dacren
als vrieriden van elkander fcheidden. —
Den derden van Oogstmaand ankerden wij,
Hechts eenige uuren lang, bij Irromanm, een ;
voorheen onhekend eiland, alwaar de inwooners
pqor J

NIFUW- ZEELAND NAAR OTAHITTI EN TERUG. 119
poogingen deeden, om onzen fcheepsbevelhebber
en onze boot te rug te houden, doch waarvoor
fommigen van hun met het lceven moeiten boeten,
terwijl van ons volk niet meer dan twee gekwetst
werden.
Den vijfden kwamen wij bij het eiland Tanna
op de zuider breedte van negentien graaden,
dertig minuuten, ten anker. Zeer na bij de haven
is een brandende berg., uit welken het daaglijks
asch op ons regende. De rook, de vlammen,
en de derke donder van deezen berg maakten
zeer prachtige, maar tefFen

120 III. HOOFDST. IV. AFD. REIZE VAN
was ons fchip aan den grond geraakt- . o n
rnTalen'gevaa? Tm^e
l i C P e
"
V e
r f c b e i d e
' "°
te worden; —- weder op een ander^^wlren
wij bijltans m de volle zee verbrand.
d e n H e r f s t m a a
n f t^n/S «d ontdekten wij,
na eene fcheepvaart van drie dagen, een eiland
wejk naast Nieuw-Zeeland het%root(le in de
Zuidzee is. c o o K noemde het Nieuw - G*/*&-
a a n Z ,
d C r § e W a s f e n e n
SrV~ J?? '" J
forten van;
1 d a a r TOn
NLUW H f";' *n,.fcheen het met
rvheuw- Holland eenige overeenkomst te hebben
De inwooners waren aartige en gastvrije, maar
aT K^'i ?
h a
d e n
i
, e e
« e
bWondere ,
taal. Bij geluk mijdde ik hier, van de lever van
een vergiftigen visch te eeten , gelijk kapitein
COOK en deheeren FORSTER gedaan hadden,
en waarvan zij, geduurende eenige dagen zeer
krank waren.
fa fc
' r
Den vijftienden waren wij wegens mangel aan
wind m merklijk gevaar, dm *
ftooten. Den twee en twintigften zagen wij ons
door koraalbanken omringd; eene defgev! IHk
He hagen. Toen ik deezen avond te bed cini
was er de grootfte waarfchijnlijkheid, dat ik -
veelhgt nooit, dan in het rijk der geesten, weder "
ontwaaken zou. I
e n
AW?;?
iv" Va
" W i
•
n m
i »^d ontdekten wij de
Notdfolks-Eilanaen, op de zuider breedte van
negen en twintig graaden, twee minuuten. Dit
W e l k e
\JL"l P * * ^ ^ Engelfchen
guiten den keerkring gemaakt hebben! Wijland-

NIEUW " ZEELAND NAAR OTAHITTI EN TERUG. III
landden op dezelven, maar vonden ze onbewoond.
Den achttienden kwamen wij voor de derde
maal in Koningin Charlottaas -Jond, bij Nieuw-
Zeeland, ten anker.
#^$r4>'$r fe)|>
V I J F D E A F D E E L I N G .
Reize van Nieuw-Zeeland naar het Vuurland,
Terra del Fuego, en van daar verder
naar den kant des zuidpools.
D en tienden van Shgtmnand 1774, gingen
wij wederom van Nieuw - Zeeland onder zeil.
Thans ontdekren wij, dat ons'fchip een lekKad,
welk echter bij geluk van weinig beduidnis was.
In d..n tijd van zes wet ken waren wij den
Oceaan tusfehen Nieuw-Zeeland en de zmdïijkfte
fpits van Amerika overgezeild; zoo dat wij den
twintigften van Wintermaand aan de zuidkust van
Terra del Fuego, of het Vuurland, het anker
lieten vallen. Hier zagen wij de allerellendigfte
menfehen der waereld.
• Den negen en twintigften zeilden wij Hoorns
Kaap voorbij, en den een en dertigften, daags
voor Nieuwjaar, kwamen wij bij een klein eiland,
dicht bij Staatenland, in de ftraat van Ie Maire,
ten anker.' -—- Hier hadden wij eene aangenaame
jagt van zeeleeuwen, zeehonden en zeevogelen,
die zich daar in ontelbaare menigte bevonden.
H 5 In

Ui III. HOOFD5T. V. Ar D. REIZE VAN
In het jaar 1775, den drie en twintigften van
Louwmaand, Huurden wij onzen loop zuidoostwaard.
Den volgenden dag daarop ontdekten
Wij het eiland Zuid- Georgië, op de zuider breed- v
te van vier en vijftig graaden, drie en dertig minuuten.
Met alien fpoed gingen wij hier
aan land. Offchoon het thans zomer was, vonden-.
Wij echter het gantfche land met eeuwigen
fneeuw bedekt. Alleenlijk waren 'er eenige lireeken
langs het ftrand uitgezonderd, daar een eenige
foort van gras, en eene plant, naar het fperwerskruid,
ancistrum, gelijkende, groeiden.
^ Dit onherbergzaams land gaf ons echter eene
kleine verkwikking van versch vleesch, naamlijk
van zeeleeuwen en robben: eene fpijs, welke
wij reeds eenige maaien voorheen, op onze reize
geleerd hadden voor lief te neemen.
1
Vervolgens ontdekten wij, van tijd tot tijd,
andere kleine eilanden en klippen. Bij eeti derzelven
ontkwamen wij ter naauwernood een fchipbreuk,
welke wij in eenen zwaaren mist bijkans
geleeden hadden, en die toen van onze ontdek
kingen én van ons leeven ligtlijk een einde had
kunnen maaken.
Den acht en twintigften van Louwmaand konden
wij, op de breedte van zestig graaden, wegens
het ijs niet verder komen. Den een en
dertigften bevonden wij ons wederom in een' dikten
nevel, en nabij een hoog en overal met eeuwigduurenden
fneeuw bedekt land. Doch de naderende
winter en andere omftandigheden noopten
ons, de verdere onderzoeking van hetzelve te
«aaken. De uiterfte landfpits daarvan, welke
wij

HIEUW'ZEELAND NAAR HET VUURLAND. 12$
wij zien konden, noemden wij Zuid-Thule
als het allerverstgelegen land, welk wij op dit
zuidlijk halfrond gezien hadden.
Z E S D E A F D E E L I N G .
De terugreize naar de Kaap de Goede Hoop.
1 0
,
JÏjjindelijk keerden wij aan deeze koude luchtltreeken
gantschlijk den rug toe. — De daaglijks
toeneemende warmte en onze vordering
noordwaard, onze nadering aan de befchaafde
waereld, aan ons vaderland, èn aan onze vrienden,
vereenigden zich met elkander, om ons met
de hoop van een fpoedig en gelukkig belluit der
geheele reize en der menigvuldige wederwaardigheden
, onaffcheidlijk daarmede verbonden , te
bezielen. Dat wij ditmaal veel meer dan
BY-
1 0
C „De heer RETNHOLD FOR STE R gaf den boven-
„ genoemden naam aan dit land, welken de kapitein COOK
„ behield. Zie de Hoogduitfene uitgaaf van de reize der
„ heeren FORSTE R rondom den aardkloot, III. Deel,
j, VI. Hoofdft. pladz. 364. Hij kon ook geenen gevoeg-
„ lijkeren hebben gevonden voor dit uiterfte zuidiijke
,, land, door onze reinigers ontdekt. De naam ziet op
j. het Thult, daar de ouden, bij voorbeeld PLINIUS
F, TOMPONIUS MRLA en anderen veel van fpreeken,
en welk zij, sis het uiterfte noordlijke land of eiland,
» den Romeinen in Europa bekend, befchreeven. Men
„ is het tegenwoordig niet eens, welk land of eiland
zij daar door verftaan hebben. " C. J

Ï24 III. HOOFDST. VU 1FD. D E TERUGREIZE
SYRON, WALLIS en zelfs COOK op de voorige
reizen rondom de waereld uitteftaan gehad
hadden, betuigden verfcheidenen onzer officieren
en bootslieden, welke eene of meer daarvan mede
gedaan hadden. Her. oogmerk onzer vaart, om het
zuidlijk aspunt , zoo na als eenigzms mooglijk
zou zijn, te naderen, maakte het noodzaaklijk ,
meer te waagen en meer te beproeven. Het
gevolg was ook werklijk bijna eene keten van
gevaaren en ongemakken.
Den zeventienden van Lentemaand zagen wij
land, naamlijk de kust van Afrika. Hoe lief ons
dit gezigt geweest zij, mag eenieder mijner leezeren
zelt oordeelen. Dewijl wij ondertusfchen
van den toeftand in Europa niet het minfte
wisten, konden wij niec eens in het gezigt
der haven zelve volkomen zeker zijn , dat wij
niet eenen vijand, ons onbewust, in de handen
zouden vallen, en van deezen veelligt in afgelegene
gewesten van Oostindie , als gevangenen,
weggevoerd worden. .— Ooch den volgenden
dag ontmoetten wij een Hollandsen fchip, welk
ons met de tijding van een' algeraeenen vrede
in Europa verblijdde. Tegens den avond vertoonden
zich nog eenige fchepen, die de Kaap
de Goede Hoop voorbij, en naar Europa fcheenen
te zeikn: op twee derzelven zag ik, tot
mijn waar en innig genoegen , de Zweedfche
vlag waaien. De Oceaan was voor ons, geduurende
de gancfehe reize , een al te eenzaame
fchouwplaats geweest, cn men moest wegens het
geftaadige eenerlei van dien onmeetlijken waterplas
even zoo verdrietig geworden zijn, als wij,
om

NAAR DE KAAP DE GOEDÉ HOOP. I*$
om door eene vertooning, onder andere omftandighéden
minder merkwaardig , op denzelven *
op gelijke wijze en in gelijke maate verheugd to
worden als wij. — Geen wonder, wanneer wij
ook in zoo langen tijd de een den anderen een
weinig moe waren geworden ; wanneer, bij voorbeeld
, die geenen, welke gewoon zijn, een gezelfchap
te vermaaken , de voorige vertellingen
en gebeurtenisfen voor de tweede en derde maal
yoor den dag moesten haaien.
Uen negentienden preiden wij het Engelfche
•fchip True Breton , gevoerd . door kapitein
BROAULEY, die ons eenige nieuwspapieren en
dergelijke bladen zond. — Uit eenen zuchc voor
mijn vaderland zag ik voor alle dingen met groote
begeerte alle die berichten door, welke Zweeden
betroffen. Doch ik vond maar een paar regels
, die ons aanleiding gaven om, te gelooven ,
dat aldaar eene groote ltaatsverandering moest
gebeurd zijn , zonder nogthans te kunnen beitemmen,
hoe en wanneer? — Hierdoor geraakten
wij op allerhande gisfingen, en voor mij in
1 bijzonder was dit een gewigtig voorwerp, ora
daarover natevorfchen.
Ondertusfchen zeiden mij de overtuiging der
Engelfchen zoo wel, als mijne eigene, dat, de
verwarring van het Zweedfche ftaatsligchaam bijkans
tot eene zoodaanige hoogte geklommen was ,
dat zij naauwlijks erger kon worden, en dat dus
deeze nieuwigheid, naar allen fchijn, iets goeds
beduidde.
Eindelijk wierpen wij den volgenden Woensdag,
den twee en twincigtten van Lentemaand
des jaars 1775, na eene zeereize van zestig duizend

t46 WLi ftÓOFDST. VI. AFD. DE TEKÜGREIZt
1 1
zend Engelfche zeemijlen , en eene afweezig^heid
van zeven en twintig maanden van de
Ghristlijke en be r
chaafde waereld, in de lafeU
haai het anker weder uit. — Diegeenen, welke
voorheen rondom de aarde gezeild zijn, hebben
hunnen koers altijd westlijk genomen, en m
huöne rekening eenen dag daardoor verlooren.
Maar, wijl wij oostlijk gereisd, en dus den opgang
der zon allengs voorgekomen waren , zoo
konden wij ons als de eerite reizigers aanzien,
die in hunne dagboeken eenen dag gewonnen,
óf te veel gekreegen hadden. Bijgevolg was
het naar den almanak der Hollanderen Dingsdag,
den twee en twintigften van Lentemaand, toen
wij aldaar aankwamen ; en , om deeze reden ,
hebben wij , tegen alle gewoonte , en met het
tekende fpreekwoord regelrecht ftrijdig , inderdaad
twee Dingsdagen in eene week gehad.
Het was nu niet alleen hoogsrgewénscht, maar
ook van het grootfte belang voor ons , in eene
traven te komen , omdat verfchcidencn van ons
fcheepsvolk met de feheurbuik behebt waren.
Onze
" [ „ Van de Engelfche zeemijlen, ieagues, nagenoeg
„ zoo groot als de Hollandfchen , rekent men twintig in
„ eenen graad. Doch zij kunnen met geene mooglijkheid,
„ in den tijd van Hechts zeven en twintig maanden, van welken
,i nog al die tijd, dat zij ftil hebben gelegen, af moet gé-
„ trokken'worden, eenen weg van zes'ifg duizend dergè-
„ lijke mijlen hebben af gelegd. — Derhalve heeft hier
„ een gewigtige misflig plaats — Dewijl het in 't oor-
„ fpronglijke met cijfers uitgedrukt is , oordeel ik, dat
„ men 'er in plaats van zestig, integendeel zes duizend mij-
„ len of uuren leezen moet; 't welk nog ten'verbaazendes
„ weg aanduidt." C ]

NAAR Dl KAAP DE GOEDE HOOP. Ï2?
Onze onvergelijklijke behoedmiddelen, van zuurkool
en zoetbier hadden wel tot hiertoe deeze
krankheid, anders zoo zeer de overhand neemende,
taamlijk van ons afgeweerd ; en federt ons
vertrek van de Kaap hadden wij Hechts een' man
v*an al het fcheepsvolk door eene langduurige
ziekte, naamlijk teering, verlooren. — Dan ons
bloed en onze lappen waren , gelijk het mout
én hét grootfte deel der overige leevensmiddelen
, door de lange duuring der reize , bedorven,
en in Hechten toeftand geraakt. Ons brood
was reeds federt langen tijd verfchimmeld en vermolfemd;
maar daarenboven nog krielde het van
twee foorten kleine bruine wormen , den zwarten
koornworm, curculio granarius , en den
brood vreeter, dermestes paniceus , die zich of
zeiven, of met hunne larven, den vliegenden
maaden gelijkvormig, in ieder kruimelken brood
zoo zeer genesteld hadden, dat menze onmooglijk
mijden kon, maar dikwijls, de eerften door
eenen wrangen, en de laatften door eenen onaangenaamen
kouden fmaak, in den mond , duidlijk
proefde. — ln eene erwetenfoep werden deeze larven
of wormen in zoo groote menigte gevonden,
als of het gantfche bord met opzet daarmede beftrooid
was, om dat men met iederen lepel vol
noodzaaklijk verfcheidenen daarvan doorflikken
moest. De erweten zeiven had men in Engeland
voorheen een weinig gekwetst , opdat zij gemaklijker
te kooken zouden zijn; doch even daardoor
waren zij ook voor het gemelde leelijke
ongedierte des te gereeder te verteeren. —
Maar nog erger dan dit was het, dat van het brood,
hoe flecht het ook weezen mogt , flechts nog
voor

III. HOOFDST. VI. AFD. DE TERUGREIZE
voor weinigdagen voorraad, in ons fchip iets voorhanden
, en de brandewijn, deeze voor ons fcheepsvolk
zoo gewigtige behoefte, indien ik mij niec
bedrieg, daags voor dat wij in de haven binnen
liepen, verteerd was. — Peper, azijn, koffij en
fuiker, door welker hulp en afwisfeling men den.
gezoutenen leevensmiddelen iets van hunne walgachcigheid
ontneemen kon , hadden wij reeds lang
in 't geheel niet meer gehad. — Het gezoucene
vleesch, welk nu bijkans drie jaar oud was, en
ook bijna al dien tijd aan boord gelegen had ,
was daardoor, dat het zout een' zoo langen tijd
gehad had, om al het fap en de vochtigheid intezuigen
en uictedroogen , flechts nog drooger en
dorrer geworden , en meer ingekrompen.
Deeze en veele andere bedenklijke oraftandigbeden
maakten onze blijdfchap, om, in eene zoo
lang verwachte haven, een leeven, in meer dan
eenen opzigte genoegzaam als een nieuw leeven
aancemerken, ce kunnen leiden, grooe en algemeen.
Onze brieven uic Europa namen wij ook wel
mee verlangen en genoegen, maar ceffens niec
zonder gegronde bekommernis, de bedroefdfle
tijdingen aangaande het verlies onzer nabeftaanden
en vrienden daarin te zullen vinden, aan.
Het fchip, de Refolution, hield zich nog
omcrenc vijf weeken aan de Kaap op, eer hec naar
Engeland onder zeil ging, werwaard mijne oprechte
wenfehingen voor zijne behqudene aankomst
aldaar hetzelve verzelden. — De hoflijkheid,
welken men mij op die fchip algemeen becqond
had;

HAAR DE KAAP DE GOEDE HOOP. 1*9
had; de gevaaren, welken ik met mijne reisgenoocen
gedeeld had; en de banden van vriendfchap,
welken ik, geduurende deeze lange reiza,
gelegenheid had gehad te maaken, waren de
zuivere bronnen mijner hartlijke deelneeming aan
zijne gewenichce overkomst.
Ik bleef, ingevolge het befluit, vooraf door
mij genomen, ïn Afrika, eenig en alleen, om
mijne navorfehingen in dit land voort te zetten.
In mijne afgebrokene berichten nopens hetzelve
gaa ik derhalve nu ook weder voort.
1
VIER»

13® IV. H00FDST. I. AFD. VEBBLIjr
VIERDE HOOFDSTUK.
REJZB IN AFRIKA, VAN DB STAD AAN DE
KAAP DE GOEDE HOOP , TOT HET
LAND DER KAFFERS.
E E R S T E A F D E E L I N G .
Verblijf in de ftad aan de Kaap de
Goede Hoop tot het begin der Afrikaanfche
reize.
N a mijne terugkomst aan de Kaap de Goede
Hoop, was de reize in de binnenlanden van
dit gewest mijn voornaamfte doelwit. i\;aar ik
was echter genoodzaakt, om in de ftad de lente
en het gunftiger jaargetijde aftewachten.
Boven heb ik bereids aangemerkt , dat de
kwaade moesfon ' , of de winter, van den veertienden
van Bloeimaand tot den veertienden van
Oogstmaand gerekend wordt, en dat, geduurende
dien tijd, de fchepen het zelden waagen, om
in de Tafelbaai binnen te loopen. — Ondertusfchen
fcheelde het niet veel, of een fchip der
' Zie hier vooren, blad;» 23.
Hol-

AAN DE KAAP DE GOEDE HOOP. t$l
Hollandfche Oostindifche maatfchappij, welk om
eene bijzon lere reden hier nog vertoefde, en
des nachts tusfchen den .veertienden en vijftienden
van Bloeimaand, wegens den iterken noordwestenwind,
ai Ie zijne ankers uitgeworpen had,
ware, niettegenftaande deeze genomen voorzorg,
ter zijde van de vesting op het ftrand gedreeven,
weik aldaar met eene menigte klippen bezet
is. — Den volgenden morgen was de baai door
den ftorm nog in zulke fterke beweeging , dat
'er noch boot, noch floep, naar of van het
fchip komen kon. Des nachts daarop nam de
wind nog meer toe , en iedere minuut zag het
arme fcheepsvolk zijn leevensend te gemoet.
Ik woonde in de hovende verdieping van een
iteencn huis, dicht aan het hooger gedeelte der
ftad, d3ar de wervelwind vensters en dak , en
genoegzaam het geheele huis deed fchudden. •
Hierdoor, en teffens door den hoogstgevaarlijken
toeftand van het Hollandfche fchip, werd ik aan
de koude, en menigvuldige ftormen, omtrent
den zuidlijken aspuntskring doorgedaan, op eene
leevendige wijze wederom erinnerd. Dit leerde
mij nu, aan deneenen kant, de waardij van een
fluapvertrek op het vaste land des te hooger te
fchatten, maar aan den anderen kant ook , ora
dezelve oorzaak, de noodlijdenden op dat fchip
met zoo veel te meer deelneeming te beklaagen.
— Ondertusfchen hielden de touwen en
ankers van het fctnp het, tegen alle vermoeden,
geduurende deezen nacht, tegen den ftorm uit,
en de ftilte van den volgenden dag had eene
algeroeene vreugde en de redding van het fchip
tot haar gevolg.
Eene andere, met deeze naauw vermaagfchap-
I 4 se,.

Ï3 a
IV HOOÏDST. t. AFD. VERBLIJF
te, maarnog droevigere, gebeurtenis, offchoon,
geduurende mijne afweezigheid op de Zuidzee ,
hier voorgevallen , verdient echter eer deezer
plaatfe gemeld te worden; bijzonder, wijl zij
een nieuw bewijs van de onveiligheid deezer ree
m den winter is. Het fchip de Jonge 1 homos
werd dicht aan het land, naar den kant der Zoutrivier,
noordwaard van de vesting, aan den grond
gedreeven.
Bij het aanbreeken van den volenden dag ,
werd door de regeering op verbeurte des ieëvens
verbooden , zelfs maar op een verren afftand
het ongelukkig ftrand te naderen ; alwaar
men fcffens, om aan dit verbod des te meer gewigt
bijcezettèn, eenige galgen oprechtte, en
overal in 't rond fchildwachtcn plaatfte. — Dan,
noch deeze, noch andere fchikkingen doelden in
'tminfte op de redding der menfehen, die zich
aan boord van dat fchip bevonden ; aüeenliik
was het geheele oogmerk daarvan fleebts, het
fteelen der goederen en waaren, die uit het verongelukte
fchip aan ftrand mogten geworpen
worden, te verhinderen. Hec fchip'was nogthans
zeer dicht aan het land gedreeven, en men
kon hec weeklaagen der lieden op hetzelve, en
hun gefchreeuw om hulp zeer duidlijk hooreh ;
maar wegens de baaren der zee , die vreeslijk
hoog gingen, mee hec grootfte geweld over het
fchip heen floegen, en vervolgens aan den oever
de geduchclle branding veroorzaakten , was het
voor die fchipbreukelingen onmooglijk, om zich
of mee boocen , of door zw< mmen te redden.
Sommigen van hun, welke die laatfte beproefden,
zag men, op eene jammerlijke wijze, regen de"
klippen geworpen en verpletterd, anderen, nadac
zij

AAV DE KAAP DE GOEDE HOOP; I3J
zij zich , met groote moeite, door den wilden
vioed , genoegzaam tot het ftrand door hadden gearbeid
, door de terugkeerende baaren weder
zecwaard gevoerd en verdrinken. —
Een van de oppasferen der diergaarde, aan de Hollandfche
Oottindifche maatfchappij behoorende, die
voor het krieken van den dageraat, eer nog hec
gemelde verbod bekend was gemaakt, uitgereeden
was, om zijnen zoon, eenen korporaal bij
de krijgsknechten der maatfchappij, het ontbijt
te brengen, kreeg hierdoor de droevige gelegenheid,
om een aanfehouwer van de ellende dier
verongelukten te worden. Door dit bartbreekend
gezigt getroffen, werd hij met de lust tot
een zoo edel en werkzaam medelijden bezield,dat
hij met zijn vlugge paard naar het geftrande
fchip zwom, ecnigen der fchipbreukelingen opriep,
om deels hec einde van een touw , welk
hij ten dien einde uitwierp, en deels den ftaart
van zijn paard te vatten ; waarna hij omkeerde,
en ze gelukkig aan land bragc, nademaal de na
ttiuriijke vaardigheid van dit dier in het zwemmen,
de grooter omtrek van zijn ligchaam, en
zijne uitmuntende fterkte door de baaren der
zee niet zoo ligt overweldigd konden worden. .
Maar ongelukkiger wijze werd deeze edelmoedige
en ieverige grijsaart zelf een offer des doods
voor veertien jonge perfoonen, welken hij bereids
gered had. Toen hij, naamjjjk, voor de
achtfte maal terug zwom, verdronk hij benevens
zijn paard, en wel bij de volgende gelegenheid.
Toen hij na den zevenden togt een weinig
langer vertoefde, om uicterusten, was men aan
boord beducht, dat zijn doelwit veelligt was ,•
niet weder naar het fchip te keeren. Hierom
I | ver-

»34 IV. HO OF D S T. t. AFD. VERSMJF
verbubbelde men daar met groot omrooVri 1 ti
fmeeken en fchreeuwen om hulp. Dit dééd
op het gevoeligite aan, en hij foocdde tot 1
i
ding der overigen naar hec fchip' tertsg, éejr h
paard nog genoeg gerust had. — Djc 'was dan
ook dereden, dac hec des te eer zonk; te meer,
wijl niec alleen al ce veelen op eenmaal zich z >ctïten
te redden, maar ook een van hun , gelijk
men over 't algemeen geloofde, ongèlükliïgèr
Wijze het paard bij den teugel gevat , en hec
zelve daardoor den kop onder hec~ water getrokken
had.
Deeze onyerrzaagde menfrhenvriend verdient
des te meer de verwondering cn véréering van
alle zijne medebroederen, vermits hij , zonder
zelf ce kunnen zwemmen, zich toe redditfg van
anderen aan dit oogfchijnlijk gevaar bloot had gefield.
— Hierom heb ik hec voor mijne bijzondere
pligc gehouden, zijnen naam WOLTKMA-
Eï, en zijne fchoone daad, hier i n het gehéü*
gen te bewaaren. De bewindhebbers der Ooftïrfdifche
maatfchappij in Holland hebben , op ontvangen
bericht daar van, hem ter eere een gedenkteken,
zijne nagedachenfs en hunne billijkheid
waardig, opgerecht; doordien zij een haarfcr
nieuwe fchepen Held V/oltemade genaamd, en- op
deszelfs fpiêgel de gefchtedanis , zoo als deeze
man zich, om de noodlijdenden te redden, met
zijn paard in het gevaar heefc geftort, hebben
laaten afmaaien. — Daarenboven hebben zij aan
de regeering op de Kaap de Goede Hoop bevel
afgevaardigd, van deezen inhoud, dat ingevalle
•WOL TE MA DE kinderen had, zij voor hun onderhoud,
bevordering en geluk, *t zij dezelve
aich aan den burger» of aan den krijgsftaat toe
had-

AAN DE KAAP DE GOEDE HOOP. 135
hadden gewijd, op de beste en meestuitfteekende
wijze, en wel bij de allereerfte gelegenheid
zorg zou moeten draagen. — Maar, bij ongeluk,
hadden niet alle de leden der regeering in
Afrika zulke dankbaare gevoelens. Het verzoek
van den jongen korporaal WOL TE MA DE, die
een ooggetuige geweest was, hoe zijn vader
zich in dienst der maatfchappij en der menschheid
op had geofferd, om de bediening, door
den dood van zijnen vader opengevallen, floeg
men onvriendlijk af, offchoon deeze naauwlijks
voor eene bevordering aan kon gezien worden.
Uic verdriet ging hij daarom van de
ondankbaare Kaap naar Batavia, daar hij reeds
overleeden was, eer de tijding eener zoo magcige
en onverwachte aanbeveeling bij hem had kunnen
aankomen.
Onderrusfchen ontmoette ik eenige Kaapfche
burgers, die, toen zij met billijke deelneeming
WOLTEMAOÏS en zijns zoons lot beklaagden,
teffens ftaande hielden , dat de een of ander

13(5 IV. H0 0FDST. I. AFT, VERBLIJF
goederen als ijzer gcftoolen wierden. —- Onder
voorwendfel, dat 'er door de geredde pèrfoonen
niet heimiijk eenige goederen vervreemd zouden
worden, werden deeze terftond , op de plaats
zelve, tot den avond onder bewaaring gehouden,
en wel zonder iets het geringfte tot verkwikking
te bekomen, offchoon zij nat, hongerig
en van den zwaaren arbeid , in den
voorgaanden nacht doorgedaan, gantsch afgemat
waren. Naderhand zag men ze , verfcheidene
dagen achter een, langs de ftraaten zwerven ,
oro kost en kkederen bedelende. Bijzonder
werd mij aangaande eenen onder hen verhaald ,
dat hij het ongeluk had gehad, eene zeer wreede
behandeling te ontmoeten. — Alhoewel het
geval naauwlijks geloof zal vinden, en het waare
menschlievende gemoederen gevoelig moet treffen,
zal ik het echter onbewimpeld ter neêrftellen,
of het een middel mogt zijn , om zulke
fchreeuwende ongerechtigheden in 't toekomende
te verhelpen.
Deeze was een matroos, die, om des te vaardiger
te kunnen zwemmen, zich bijkans naakt
van het geftrande fchip in het water had begeeven,
en met zijne kist gelukig aan ftrand was gekomen,
Hij op?nt zijne kist, om 'er een kamizool uitteneenien,
en daarmede zijne naaktheid te bedekken 4
doch van eeL' jonden krijgsbevelheber, die aan
ftrand het gebied voerde, werd hij hierin niet
alleen verhinderd, maar hij moest ook boven liien
nog etlijke ftokflagen van hem voor lief neemen,
met bijvoeging, dat hij zich fchuldig had gemaak»,
pm aan eene van de opgerechte galgen opgehangen
te worden, omdat hij, regelrecht tegen het
yfr'ppd der regeer/ingaan, zich met goederen, van
hei

AAN DB KAAP DE GOEDE HOOP. \%J
het geftrande fchip geborgen, bemoeid had. —
De bootsgezel ontrchuldigde zich niet alleen
daarmede, dat hij van een dergelijk verbod volftrekt
niets had kunnen weeten; maar dat hij ook
met den flctnel zijner kist, volgens zeemans
gewoonte, aan zijnen gordel vastgebonden, gelijk
ook met eengezangboek, in dezelve kist te vinden,
en waarin zijn naam opgefchreeven was, genoegzaam
bewijzen kon, dat hij de rechte bezitter daar
van was. Desniettemin werd hij naauwlijks verfchoond
en van de galg bevrijd, maar moest, zoo
nat en naakt als hij was, onder den Wooten
hemel op den grond den avond afwachten. Van
koude beevende, kreeg hij daar eindelijk, op
zijn aanhoudend verzoek, verlof, om zijne kist
optezoeken, cn 't geen hij daar uit van nooden
had, te krijgen, maar hij vond ze opengebroken
en geplonderd Ten laatlle bragc men hem In de
ftad, en liet hem in de poort gantsch naakt en
bloot gaan. Op de ftraat had hij echter nog het
geluk, eenen medelijdenden burger te ontmoeten,
die geene zwaarigheid maakte, om hem terftond zijnen
eigen rok aantedoen, en hem met zich naar
zijn huis te neemen. —*
... Mogten toch in Europa, en in alle de Europeefehe
volkplantingen in de andere waerelddeelen,
integendeel zulke medelijdende en goedertierene
wetten ten aanzien der fchipbreukc-lingen
kunnen worden opgeweezen, als in China!
Op de kusten van dat uitg-ftrekte rijk genieten
alle en een ieder, die ongelukkig genoeg zijn
van te ftranden, zij moogen inboorlingen zijn ,
of uit de afgelegenfte landen afkomftig, niec
alleen volkomene zekerheid , maar ook verzorging
en overvoering naar de plaats hunner woo-
I 5 ning

I38 IV. H O O F D S T. I. A F D. V E R B L I J F
ning of toe de hunnen. Een gedeelte van
het febeepsvolk van het Zweedfche fchip Frederik
Adolph, den derden van Herfstmaand des
jaars 1761 bij de Platabank verongelukt ,
welk in booten bij de Chmesfcfie Had Ka - tik
landde , heefc de uicvoering deezer inrichting ,
weike der menschheid zoo zeer coc eer verllrekc,
in haaren geheelen omtrek ondervonden. De
heer opperkoopman M A U L E , die onder hun getal
was , heefc mij verzekerd, dac zij silen zeer
menschlievend behandeld, op des keizers kosten
mee eecen en drinken verzorgd , en op taanriijk
groote Chineefche vaartuigen tot de overige Eu
ropeërs in (Juang • Uheon , of, gelijk wij zeg
gen, Kamen, overgebragt zijn.
Dewijl ik boven van den ftormachtigen winter
aan de Kaap melding heb gedaan, zoo houd
ik het hier voor eene gepaste plaats , om een
kort uittrekfel uit mijne weerkundige waarneemingen,
welken ik in Bloeimaand, in Zomermaand
, en Hooimaand deezes jaars gelegenheid
had ce maaken, mijnen leezeren medecedeelen ;
doch ik moec vooraf erinneren, dac ik een aanzien
der koude en warmte mij van eenen Fahrenheitfehen
thermometer bediend heb , dien
de heer FORS TER bij zijn affcheid neemen mij
tcruggelaaten had; als ook, dat ik de waarneemingen
daarmede, in de fehaduw, onder den
bloocen hemel, des morgens cusfehen zeven en
jacht uur, wanneer de lucht ten aanzien van
warmte en koude bijkans even zoo als des nachts
gefteld was, gedaan heb. — Voorts moec ik
«og aanmerken, dac de wincers aan de Kaap de
tïoede Hoop over 't algemeen niet ftreng zijn,
\ '• ea

AAN DE KAAP DE GOEDE HOOP. «3S^
en de winter van het jaar 1775 voor eenen der
zat.hr.eren gehouden wierd.
Jn de eerfte helft van Bloeimaand ftond de
thermometer vtm FAHREMHEIT gdtaadig tus»
fchen den drie en vijftigften en drie en zestig*
ltengraad' 1
; en in de laacltè heffttusfchenden vijf*
tigfteri en aci-t vijftigften graad, uitgenomen den zeveüedtwintigften
deezer maand , toen dezelve het
laagst ftond en den negen, en veertigften en een'
halven graad aanwees, offchoon het op' dien dag
helder weer en zonnefchijn was. Regenachtige
dagen in deeze maand wa>:en de elfde, twaalfde^
vijftiende, zestiende en dertigfte; op de drie
eerlten van welken het teffei>s fterk uit hec
"noordwesten ftormde ; zoodat den elfden, toen
ik door de Zourrivier reed , het water Hechts'
tot aan de knie van het paard reikte; maar toen
ik den vijftienden terug kwam, wegens den
zwaaren regen en hooge zee zoo zeer opgezwollen
was, dat het hoog aan het zadel kwam.
11 £ „ De heer s r A R M A N heeft, ten behoeve zijner
„ lamlgenooten, die gewoon zijn, de gelteldheid en ver-
„ anderingen van het weêr naar den Zweedfchen thermo-
„ meter te beftemmen, de graaden van den Fahrenheit-
„ fchen thermometer telkens in die van den Zweedfchen
„ övergebragt, en dezelven tusfehen baaksken* 'er bijge-
'„ voegd. Doch, wijl detZweedfche thermometer in onze
,, gewesten ten eenemaal onbekend, en integendeel dia
„ van FAH» INHEIT tot het doen rah waarneemingen
„ genoegzaam in algemeen gebruik is; zoo zal de Ne-
„ derdtiitfehe leezer 'er niets bij verliezen, wanneer ilc
„ de graaden van den Zweedfchen thermometer, als ie»
„ overtolligs, weglaat. C."}
In

140 IV. H00FBST. B. AFD. TOXRUSTINGEM
In Zomermaand ftond de gemelde thermometer
tusl'chen den vier en vijftigften en zestigilen
graad. Vochtig weêr was het den cerften, tweeden,
derden, vierden, veertienden, zeven en
twintigften en een en dertigitcn. Behalve
deezen waren 'er nog eenige andere betrokkene
en windige dagen; maar alle de overigen geleeken
naar de Zweedfche fchoone zomerdagen. -—
Den tweeden regende het zeer fterk, waarvan hec
gevolg was, dat eene menigte wacet, welk in
de voorgaande dagen in hec gebergce verfameld
was, coc aan de ftad coe doorbrak, de grachten
derzelve vervulde, en eenige ftraacen zoo zeer
overftroomde , dac hec wacer eenige minuuten
lang cwee of drie voec hoog aan de huizen ftond,
eenen kleinen muur van een fteenen huis deed
omftorcen, en in verfcheidene kelders drong.
In Hooimaand kon ik de gcfteldheid cn de
veranderingen van hec weêr, wegens opgekomene
beleefden, fleches coc den negentienden
waarneemen. De hoogce des chermomecers was
tot dien tijd toe tusfehen den vier en vijftigften
en negen en vijftigften graad geweesc. Regenachtige
dagen waren de zesde, zevende, achcfte,
elfde en twaalfde, donkere en betrokkene
dagen zonder regen de derde, negende, tiende
dertiende en veertiende.
T W E E -

TOT DE AFRIKAAMSCPIE REIZE. 14%
T W E E D E A F D E E L I N G .
Toerustingen tot de Afrikaanfche reize.
JFIf^et grootfte gedeelte der voorbeen gemelde
Wintermaand bragtik in de itad door, en bereidde
mij op veelerleië wijze tot mijne aanftaande
reize. •— Hiertoe reken ik onder anderen, dat
ik de genees-en heelkunst oeffende; vermits het
geld, welk ik daarmede verdiende, een noodwendig
hulpmiddel tot de wijduitgeftrekte toerustingen
was, welken mijn voorneemen vereischte.
—— Maar nog meer was mijn reisgeld
door mijne naarftigheid geduurende mijne zeereize
toegenomen. —— Ik had naamlijk in de laatfre
maanden van onzen kruistogt op de Zuidzee, eetr
werk van R O S E N S T E I N ' overgezet, en Zestig
dukaten daarmede verdiend. Dit was in die
ruuwcre gewesten meestal mijne bezigheid geweest,
omdat ik toen allerminst door andere bezigheden
verhinderd werd ; alhoewel ik , onaf
Hechts te kunnen fchrijven, door het ftormachtige
weêr, niet zelden, genoodzaakt wierd, mijne
beenen vast om den voet der tafel te liaan, en
mij met de linkerhand vast te houden. — Vari
deeze gelegenheid bedien ik mij teffens, om de
heeren FORS T E R voor de hulp, welke zij mij
daarin beweezen hebben, openlijk mijne dankzegging
Verhandeling over de ziekttn der kinderen.

143 IV. HOOFDST. II. AFD. TOERUSTINGEN
ging te betuigen; want zij waren het, die mijnei
overzetting niet alleen op verlcheidene plaatfen,
daar het noodig was, in orde gebragt, maar ook
den druk daarvan te Londen bezorgd hebben.
Tot verdere bevordering mijner reize, deed
ik alle mooglijke navorfchingen naar dat geen,
't welk ooit eenige verbindtenis daarmede hebben
kon. Dan, in ueê van licht te bekomen, geraakte
ik maar in des te grootere onzekerheid ,
wijl men mij enkel verwarde en niet zelden tegenitrijdige
berichten gaf. Doch voornaamlijk
ontried men mij de reize als eene zeer ongerijmde
en gevaarlijke onderreeming , omdat
ik , als een vreemdeling , in Afrika nog onbekend
en teffens niet bemiddeld , mij noodzaaklijk
veele onaangenaamheden zou moeten laaten
welgevallen. — Wijl ik echter de onmoodijkheid,
om de uitvoering van mijn voorneemen
ten minfte te beproeven , niet inzag , bleef ik
onveranderlijk bij mijn befluit.
Om deeze reden maakte ik met den heer DA-
N IEL FR EDEEIK IMMSLMAN , een' jongen
Afrikaan, kennis , welke r.is in vertrouwde
vriendfehap veranderde. — Deeze jongman had
bereids voorheen, tot zijn bijzonder genoegen,
eerie reize landwaard in gedaan, door de Ichoone
bedenking daartoe opgewekt, dat het toch
hem en den overigen Ahikaanfchen Vf.dkplanteren
geenzins tot eere verltrekte , de onderzoeking
Jn het jaar 1776.

TOT DE AFRIKAANS CHE REIZB. I45
king van hun land verzuimd te hebben't welk
hen nu ras zou noodzaaken, om van mij en andere
vreemdelingen de vereischte berichten aangaande
dit land en deszelfs merkwaardigheden
te verzoeken. Voor zijn perfoon liet hij zich
dus zeer ras overreeden, om alle mijne voorflagen
aantcneemen en mij gezelfchap te houden.
Maar, om de toeliemming zijner nabeftaanden te
verkrijgen, werd alle mooglijke overlegging, en
aanhoudend gemeenfchaplijk verzoek vereischc
en in 't werk gefield. De moeder, eene
verrtandige vrouw, van geboorte eene Europeefehe,
en haare dochter , een ongemeen bekoorlijk
meisje, gaven eerst na langen tegenftand hunne
toeftemming daartoe ; en wel voornaamlijk
uit dien grond, omdat hij eene zeer zwakke boist
had, weshalve eene lange reize te paard, bijzonder
onder het oog van een' arts, bij uitneeniendheid
heilzaam voor hem was ; waartegen
hij te huis van de teering een' veel zekerderen
en geduchteren dood, dan van de omzwervende
Hottentotten, of de wilde dieren, welke zich is
het binnenlle des lands ophouden , te verwachten
had. — De vader, een oud krijgsman, die
zoo wel in Europa als in Oostindie dienst gedaan
had, en tegenwoordig lieutenant bij de bezetting
aan de Kaap was, voegde 'er ook nog
ten laatite deezen veelwerkenden grond bij, dat
een jong mensen, wanneer het op gevaaren aankwam
, niets fchuuwen noch vrfcezen moest.
Nu maakten wij de noodige toerusting tot onze
reize. —- De heer Immelman kocht een' goeden
hengst, die teffens zachtmoedig was, en geaaaklijk
ging , voor vijftig rijksdaalders; en ik
had

144
l V
' HOOFDST. II. AFD. TOERUSTINGEN'
had bereids voor vier en dertig eenen gewoonen
klepper gekocht. Daarenboven had ik ecu 1
''
nieuwen pakwagen bezorgd. Deeze was noge-<
noeg zoo groot als de gewoone legerwagens;
zijn, en op gehjfce wijze, als de wagens der'
Kaapfche landlieden , van boven met zeildoek bedekt.
De prijs was ook de gewoonlijke, naamlijk
omtrent twee honderd rijksdaalders, en wel
zoo, dat voor het houtwerk vier en zeventig,
voor hot ijzerbefhg dercig rijksdaalders, en voor
juk, (per-en trekkecenen, zeildoek, teerpot en
andere kleinigheden het overige deezer geldfom
gerekend was. — Om een' zoodaanigen wagen
te trekken, worden gemeenlijk tien osfen vereischt,
welken ik derhalve,
rijksdaalders, inkocht.
het ituk voor acht
Verder nam ik verfcheidene artfenijen mede,
en wel deels met uitzigt op onze eigene gezondheid,
deels om lieden op het land daardoor
van nut te zijn. — Wijders voorzag ik mij van
kleine glospaarlen , koperen tonderdoozen, vuurflag,
mesfen, en tabak; allen waaren, die bijzonder
dc-n Hottentotten zeer welkom zijn. —
Om Hangen en andere dieren in brandewijn te bewaaren,
nam ik een vaatje van eikenhout, bijzonder
daartoe ingericht; tot het opdroogen van
kruiden eenige riemen papier, en voor de infekten,
welken ik hoop had te verfamelen, doo- j
zenen fpelden, mede. - Dat wij ook den noodigen
voorraad van kleederen en linnengoed inpakten,
behoef ik wel niet te zeggen. — Met thee,
koffii, chokolaad en fuiker voorzagen wij ons insgelijks
, deels tot ons eigen gebruik, deels om de
genegenheid dier landlieden, welke wegens hun- ,
»»"n yprrpn pffhmd van de Kaap aan deeze behoeften

TOT DE AFRIKAANSCHE REIZE. I45
ten dikwijls mangel hebben, daardoor te winnen.
Overgehaalde dranken, zeide men mij wel, zouden
bij menig eenen, tot bereiking van dit oog-,
merk, veel werkzaamer zijn : dan om de ruimte,
de zwaarte en de kosten te belpaaren, nam ik dergelijken
in 't. geheel niet méde. Met naalden
van verfcheidene foorten voorzagen wij ons rijklijk,
omdat wij wisten, dat wij ons door deeze
waaren, en goede woorden, de goedwilligheid
en hulp der boerenmeisje s bij het veriameien
van infekten verwerven zouden.
;, Buskruid kocht ik ruim dertig pond; met een'
gedeelte daarvan vulde ik verfcheidene kruidhoorns,
welken ik nader bij de hand hield; het
overige deed ik in een' leeren zak, dien ik in mijnen
koffer floot, voornaamlijk, om dien voor
het tabaksvuur der Hottentotten te beveiligen.
Hiertoe nam ik omtrent zeventig pond hagel
van onderfcheidene grootte , gelijk ook eenen
evenredigen voorraad van looden kogels en kogelvormen
mede. Men had mij wel niet geraa.
den, zoo veele fchietbehoeften medeteneemen ,
en zoo veel geld daarvoor te befteeden; ik vermoedde
ook zelf niet, dat ik 'er zoo veel van
gebruiken zou: dan, bij onze terugkomst aan de
Kaap bevond ik, dat op deeze reize, die toch
maar acht maanden geduurd had, bijkans alles
verfchooten was. — lk moet daarom allen, die
zich veelligt op eenen dergelijken weg zouden
willen begeeven, den goeden raad mededeelen,
om zich met fchietgeweer, en de noodwendigheden,
daartoe vereischt, wel te voorzien. Niet
alle fchooten treffen, en het fchieten van kleine
vogelen neemt een aanzienlijk deel weg. —•
K Daar-

$4
de hand te "gaarj, • an tot mijne reize ;bevorders
lijft, te zijn. >*m Eeaimdeue brief diende, om mij
brj het warme.'bad in Houentöisch .Holland de
floédige kamers te bezorgen :, 'want dk middel
had ik tegen de verkoudheden, welken ik in de
nabijheid van den zuidpool gekreegen had, voorgenomen
te beproeven.
D E R-

DE GOEOE .HOOP NAAR HET WARME BAD. I47
^00OO000000000000O0O0O>
D E R D E A F D E E L I N G.
Ytmèl'nH•fi'J230in5i:f.: i ti«* t*>te* sfa

"I4"8 IV, HOOFDST. III. AFD. REIZE VAN 'DE KAAF
Zoo ras de avondkoelte begon zetten wij on*
ze reize over de Eerfte rivier tot aan den voer
eens hoogen bergs voort. , De naauwe vaiei tusfchen
dit gëbergce heet Huttentotsch nelldnsp-
Kloof, dat is, de valei van Hoctentotsch Holland,
cm is hooger, ook niet zoo dor. als.'andere Valeien.
— Men vindt hier verfcheidene aanzienlijke
landhoeven. Toen wij aankwamen, was hec 1
reeds nacht en zeer duister. Wij Haken een
klein vuur aart . bij welk wij eerst onze avondmaaltijd,
die voorwaar zeer maang-was," hielden,
-.en waarna wij ons . ter rust necrleiden. Het zadel'was
ons hoofd'kusfen, de aarde ons bed, en
een overrok onze deken tegen de kou ie van den
nacht: deeze dingen maakten, gelijk naderhand
nog zeer dikwijls, alle onze gerieflijkheid bij
nacht uit. —-
Toe eene legerplaats verkooren wij bij zoodaanige
gelegenheden die zijde van een bosch ,
welke ons de beste befchutting tegen den zuidoosten
of eenen anderen wind , die dan voor- I
.Tiaamlijk woei, kon geeven. — Bij regenactdg ]
weer, namen wij onze toevlugt in onzen bedekten
wagen, doch daar wij wegens aile de pakkaacje
nog veel onbekwaamer ligplaats hadden.
De beste plaats, die ik daar voor mij vinden kon,
was mijn koffer, offchoon hec dekfel rond ver-
.heeven was. De heer IMMKLMAN, die rank
en dunner was, dan ik, kon zich, hoewel met
viel moeite, tuslchen deezen koffer en de zijde
des wagens neerleggen, waar hij dan op eenige :
bundels papier, doch juist niet in eene betere of '
- aangenaamërë bedfleede, piag te liggen. — Somtijds
maakcen wij ons bed onderden wagen, daar
wij genoegzaam als onder dak, en tegen regen
en I

DE GOKDE HOOP NAAR. HET WARME BAD. 149
en daauw eenisrzins belchut waren: doch daartegen
moesten wij ows dan ook het gezelfchap or-.
zer osfen, welk ons in dien .weiland zeer nabij
en juist niet aangenaam was , laaten welgevallen; •
want deeze dieren waren aande wielen vin onzen
wagen, aan den disfelboom, en ook aan de ladders
of de zijplanken van den zei ven vastgebonden,
en zoo .onhandig, dat wij het Hechts waagden
om tusfchen de tarnden of mak tien door te
kruipen: daarenboven waren deeze onze nabuuren
, wanneer 'er zich wilde dieren in de nabijheid
vertoonden, in*geilaadige onrust.
Menigmaal hadden wij gelegenheid, om op
boerenplaatfen onze nachtrust te neemen: dun,
hier hadden wij het dikwijls bijkans nog erger. —
Want gemeenlijk beftond hec huis, daar wij inkeerden,
Hechts uit twee vertrekken met leemea
vloeren: het binnenfte diende tot een flaapvertrek
voor den boer zei ven en zijne vrouw en kinderen;
het andere maakte de keuken uit, en hier
was het, daar men in een' hoek, op den grond,
eene mat voor ons uitfpreidde, welke dan doorgaans
alle de gerieflijkheid was, die de goede
lieden ons konden bezorgen. Voor 't overige
moesten wij ons daarmede vergenoegen, om onze
zadels en overrokken coc ons bed ce gebruiken.
De Hottentotten van beiderleie fexe,
ouden en jongen, welke in diensc van den boer
waren, koozen hunne legerfteéde alcijd om den
haard. Deeze befloeg gewoonlijke wijze eene
gantfche zijde der keuken, en had geene andere
plaats, daar het vuur brandde, dan de vloer, op
welke wij gevolglijk allen nevens elkander lagen.
Eene gantfche bende van vlooien , en menig
ander ongemak, welk wij om die oorzaak uic
K 3 moes-

15° IV. HOOFEST, lil. AFD. REEË VAN D* KAAP
moesten liaan, maakccn, dat wij dikwijls aan de
frisfche lucht de voorkeur gaven, wanneer niet'
koude, lierke wind en regenachtig" weêr zulks
nog ondraaglijker voor ons deeden zijn. -—
Bij de befchrijving van ons eerfte nachtleger voegde
her, naar mijnen dunk, allerbest, dit algemeen
bericht nopens de wijze, op welke wij ons genoodzaakt
hebben gezien , de meeste overige
nachten cp de reize doortebrengen, mijnen leezeren
medetedeelen.
Den volgenden morgen maakten wij ons het
aanbreeken van den dag ten nutte, om in de koelte
den weg over de bergen van het fiottentotsc
Heiland afteleggen; De weg opwaard was
zeer Heil en Heenachtig, en had veele kromten'en
andere ongemaklijkheden. Ter rechterhand troffen
wij terflond in 't begin eenen akeliger) dwarsweg
aan, die zeer fchuinsch naar beneden liep,
alwaar menigmaal wagens en osfen ongelukkiger
wijze zouden van boven neêrgeflort en verpletterd
zijn. — Deezen en dergelijke bergen zou, zelfs ook
met het fterkfté gefpan trekosfen, geen ander hebben
kunnen oprijden, dan die de rechte handgreep
verftond, en eene even zoo lange zweep had,'
waarmede de Afrikaanfche voerlieden hunne osfen
gemeenlijk beflieren. • Aan eene zöodaanïge
zweep is de Heel twee en eene halve vadem lang,
de zweep zelve nog iets langer, en het fnoer
daaraan nog een en eene halve el lang, cn van
Herk bereid of zeemleder gemaakt. Dit hefcuig,
ïm voortbrenging van den wagen in zekeren opzij-.te
meest werkzaam, houdt de voerman in beide
handen; en dewijl hij voor op den wogen, op
zijnen bok of' bankje, zit, zoo kan hij daarmede
tot

DE GOEcJJ/.H/OOP' NAAR HET WARME BAD. 15.£
tót het voorfte. gefpa'n osfen reiken, en , wanneer
het vereischt'wordt,': zeer fchtclijk en. zonder op-,
houden, onder. zijne dieren rond flaan, en z$daarbij
telkens aan die zijde, daar. hij wil, tref-,
ten, en wel ZOQ Herk,.dat 'er geheele bosfen hair
uitvliegen. Hierdoor worden de osfen gedwongen,
om op eenmaal alle hunne fterkce ce vereetfjgen,
en den wagen zoo wel uit de diepfte gaten
uitcecrekken, als ook over fteenen en fteile
hoogcen voorctebrengen. -— Maar 'er wordt
veele behoedzaamheid vereischc , zoo wel om
niec op eenmaal al, ce fterk a-meedrijven, als ook
om cusfehen beiden niec al ce lang te laacen uitruscen.
Want in het eerfte gevat worden zij zoo
zeer vermoeid en mat, dat zij niec meer van de
plaats ce brengen zijn; in hec laacfte incegendeel
verfiaauwt bij hen. de iever, voorheen opgewekc,
en bij aanhoudendheid zoo hoognoodig, om 'er
zichzelven door ce arbeiden; waarvan dan hec gevolg
is, dac men' niec meer mee hun vorderen
kitiK Wanneer men tegen zeer fteile bergen
pp moet rijden, pleegt daarom de voerman hen,
naar bevinding van omftandigheden, iedere halve,
of geheele, of Gok alle twee minuuten, een
iveinig te laaten rusten. Wanneer men integendeel
den berg afrijdt, heeft men, zelfs op zoodaanige
^plaatfen, die minder fchuinsch zijn, te
vreezen (
, dat de wagen, bijzonder wanneer hij
zwaar belaaden is^ fchielijker dan de osfen, naar
beneden, of op hen rollen zal; omdat Hechts
de beide achterleen aan den disfelboom gefpanhen
, en. niec in ftaac zijn, om den. wagen, zoo
veel noodig. is , . .tegen ceh ouden. , Hierom moet
hij dan gefperd worden.
K 4 Van

152 IV. HOOPDST. dB ƒ FD. REIZE VAN DF. KAAP
Van kruiden was onderrusfchen óp de gemelde
bergen van Hottentotsch Holland nog weinig
aancecreffen. — Hecverheugdemif*nogtbans, eenen
prachtigen zilverboom,protea, in zijn volle bloeilbl
aancetreffen. Het is dezelve, waarvan ik, onder
de verhandelingen van de koninglijke akademie
der weetenfchappen te Stokholm « , eene befchrijving
en afbeelding bekend gemaakt, en
waaraan ik den naam van Oujlaafs fcepter, fceptrum
Oufavi, gegeeven heb. De gemelde
zilverboom beitaat uit eenen iiruik of bos, van
twee tot vier voer hoog, die fomtijds ongedeeld,
i n gelijk een fcepter rechtop in de hoogte groeit,
fomtijds twee of drie imitervormige takken heeft,
die in züverkleurde bloemcrosfen eindigen. —
Hec b-jzonrierfte aan die gewas zijn zijne bladen,
die ongemeen verfchillende in maaklel zijn: want
die aan hec bovemfe gedeelte van den itam of
fleel zijn ilechts een of twee duim groot, kegelvormig
en ongedeeld; daar integendeel de lengte
der onderden eenige duim bedraagt, en dezelve
in de gedaante van kleine cakjes menigvuldig
gedeeid of gefpleeten zijn.
Aan de noordzijde van den zoogenoemden Hoctenrottch-
Holiandl'chen berg, was de weg wel
in lang na zoo Heil niec, doch wij moescen echcer
nuen dan een wiel fperren. Hec ganefche land,
aan de noordzijde van deezen berg gelegen, noemen
de Inwooners mee een' algemeenen naam
Achter den berg, of Over den berg.
Tegens den middag kwamen wij bij de Paltnietrivier
aan, en wel ter dier plaats, waar zij
door
' Des jaars 177."'.

DE GOEDE HOOP NA AP. HET WARME BAD. I 5J
d -or eene kleine fchoone vlakte ftroomt. Hier
rustten wij, volgens gewoonte, geduurende den
beeten middagcifd. — Wijl men in dit gedeelte
van Afrika over geene rivier, 't zij gfoote of kleine
, eene bru;r, aantreft, en Hechts op twee piaacfen
veeren aangelegd zijn, moesten wij hier vier
voet diep door het water rijden, wij zoo wel,
als onze wagen; hec water kwam mij tot onder
het zadel. OiTchoon de rivieren op die
plaacfen , daar de gewoone rijweg 'er door gaac,
gemeenlijk niec diep zijn; zoo is echcer deeze wijze,
om ze door ce (rekken, menigmaal even zoo
gevaarlijk als langzaam. Want, wanneer het
eenen of eenige weinige dagen geregend heeft,
bijzonder in den winter, moec men wel acht of
veertien dagen , cn fomtijds nog langer vertoeven,
eer het water zoo laag valt, dac men die doortogt
waagen durfc; en die oncmoec men zelfs op zoodaanige
plaacfen, daar men op andere cijden, bijzonder
des zomers, bijkans droogsvoers door kan
gaan. — Wanneer hec water naderhand ook eenigzins
gezakt is, kan men echter op den gewoonen
rijweg door de rivier niec mee zekerheid vertrouwen,
wijl men bezorgd moet zijn, dac de
fterke itroom aldaar door wegfpoelen van het zand
veelligt eene diepte gemaakt heeft. Scoute boeren
, die geen geduld hebben, om naar hec vallen
van hec wacer lang ee wachcen , of welken de
geringe voorraad van le evens middelen niec toelaat,
zich zoo lang optehouden, plcegen het te
waagen, om hunne osfen den wagen zwemmende
te laaten overtrekken, wanneer het water gemeenlijk
tot midden aan de ladders of de zijplanken
komt, en vrouw en kinderen, en alle de
overige pakkaadje door en door nat worden. —•
K j De

Ï54 !V- H00FD3T. IU. AFD. RF.IZR VAN DE KAAP
De flaaf of Hottencot, die deswege, omdat men
geene toornen gebruikt, op gevaarlijke plaatfen,
de beide voorfte osfen noodzaa.klijk leiden moet,
is gedwongen, bij zoodaanige gelegenheden dezeiven
zwemmende door de rivier te ftuuren; .et*
hij is gelukkig, wanne,er deeze dan niet zoo eigenzinnig
en. boosaarcig zijn, om den ilroorn tgvolgen,
omtekeeren, .of anders verwarring te
maaken. — Wanneer de osfen intusfchen tot het
rijden en trekken wel afgerecht zijn, pleegen
zij op het geluid Ho Ha, hun zacht toegeroepen,
op eenmaal halte te maaken. — Op gelijke
wijze merkt ieder os terftond op,, en gaat
naar de rechter of linker hand, wanneer 1
hij zij?
nen naam., met Hot of Haar verbonden , hoort. —
Van dit gefchreeuw der voerlieden , gelijk ook
van het afwisfelend oproepen van de naamen dec
osfen, om nu van het menigvuldig geklap der
zweep niet te fpreeken, eene geduurige en tot de
grootlfe walging toe vermoeiende herhaaling, bijzonder
in flechre wegen, te hooren, valt eenen
reiziger ten uiterfte bezwaarlijk. — Bij deeze
naauwkeurige opmerkzaamheid, de groote zweep
wel en dikwijls genoeg te bezigen, is het werk
var» eenen voerman in Afrika; een zeer moeilijk
beroep: maar het reizen in dit waerelddeel ongemaklijk
en gevaarlijk.
Des avonds zeer laat kwamen wij bij de woomoz
van den boer, die ons reed, aan. Zij had
e

DE GOFDS HOOP WiPAH HET'WARRÏE B "D. I 55 1
zekerlijk nieidoor^enntmirrerfroiid in don beginne,
mr.sr door haare ómweim lii^rciV gevormd,-'-KWWI
Zeiis dé harde cn fpiti'e rots, van welke men zich
verbeelden zou, dac zij toe eéneeeuwigduurende
naaktheid veroordeeld ware , was hier aan haaren
donkeren en ijzerachtigpn wand, nier eenige gewasfen,
langsidcnzclven optoaard kruipende, verlierd,
welker ranken zij, uic dankbaarheid,- door
middel haarer lcherpe hoeken onderlteunde en
uitbreidde. In -dé klooven van die afhangen
der bergen zig ik kruiden, welke op de hooge
drijfbedden of crekkasfen, door de nacuur zelve
voor haar ffangelegd', reeds in Vollen bloei Honden,
en in hu-me pracht al wat de menschlijke
kunsc ooic of ooic voorc kan brengen, uittarten
konden.
Eenige fteenworpen verre van de hoeve kwam
een mineraal water uic den grond voorc, doch
welk niemand zich een nucce wisc ce maaken. —-
Over 'c algemeen bevond ik, dac de fteenen en
rotfen deezer landftreek op verfcheidene plaatfen
veel ijzer bevatten. Langs de Bbterrivier
liggen nog meer boerenwooningen, wier voortbrengfels
voornaamlijk in graanen en de fchaa*
penteelt beftaan. De wijn , welke hier
groeit, is een zuurachtige drank, die iir dé ftad
aan de Kaap niet eer aan den man kan gebragt
worden, dan na dat hij tot azijn of brandewijH
veredeld is. :
De boeren zelve drinken echter
deezen wijn ongemeen gaarn. De Oorzaak zijner
flechte gefteldheid, gelijk bijkans van alleh.Wijn^
die in de landftreek achter de bergen gewonnen
wordt, ligc in de koude des gronds, in den grooiteren
afftand van de zee, gevolglijk in den mangel
van vruchtbaar maakende uitwaasfèmittgen,
en

t$6 IV. IIOOFDST. III. AFÜ. REIZE VAN DE KAAP
e,n voornaamlijk in de groote verhevenheid deezer
landilreeken over de oppervlakte der zee. Voons
hielden wij ons hier niet langer dan eenen dag op.
Nu aanvaardden wij de reize naar het Warme
Bad zelve. Mijnen wagen liet ik voor eersc
terug, en reed met eenen anderen wagen, die.
naar hetzelve had ging. Om zoo veel te fpoediger
derwaard te komen, hielden wij ons aanbenen
gebaanden weg, maar trokken over bergen
en vlakten, en door valeien regelrecht voort. -—
Deeze geheele uitgeitrekie landftreek is, wegens
gebrek aan water, gantsch onbebouwd en onbewoond.
Eene menigte wilde dieren heeft daarom
hier hunne verblijfplaats genomen. Thans
had ik voor de eerllemaal het genoegen, geheele
kudden van de beide grootere foorten van antilopen
of gazellen, welken de Hollanders herteheesten
en bonte bokken noemen, te zien. Üe eerite
naam, welke herten beduidt, fchijnt aan de eene
foort deswege gegeeven te zijn, omdat zij.ten aanzien
der kleur mee de Europeefehe herten eenige
overeenkomst hebben. De laatfte,. of die van
bonte bokken, voegt beter voor de dieren, welke
daarmede benoemd worden , omdat hunne
brandgeele of ligtbruine huid met veele witte
vlekken en flreepen getekend, is. . Van de
Kaapfche zoogenaamde hertebeesten heb ik, in de
verhandelingen van de koninglijke akademie der
weetenfchappen te Stokholm eene befchrijving
doen plaatfen •, waarin ik dit dier antilope dorcas
noem
* Dei jaars 1779.

DE GOEDE HOOP NAAR HET WARME BAD. 1^7
•noem Eene afbeelding van hetzelve ziet men
;op plaaclü., welke hier tegenover geplaatst is.
Dit fraaie dier ,zal ons in 't vervolg nog dikwijls
voorkomen. Den bonten bok, die een
weinig kleiner, maar integendeel Iterker en veeter,
dan het hertebeest is, vindt men bij rAL-
LAS onder den naam' van antilope fcripta, en bij
•BUFFON onder dien van guïb. Ingevolge de
verzekering van ADANSON is hij aan de rivier
'van Senegal in menigte aantetrefFen. Ik kan 'er
•nog de aanmerking bijvoegen-, dat het wijfken
van deeze foort geene hoornen heefc. — Heden
•zag ik ook voor. de eeritemaal geheele troepen
-wilde zebra, welken de volkplanters wilde paar,"
• den- noemen. , Zij houden zich in groote kudden
bij elkander-, *en maaken in hun zware en wit
geftreepc kleed eene fchoone vertooning, Hec
is de huid van deeze dieren, welke men bij .onze
bontwerkers onder den ongerijmden naam,van
zeepaardenhuiden pleegc ce vinden 'V — Op
dee-
14 [ ,, Dit zelve dier, welk de heer S P A R M A N hier
boven antilope dorcas, en de Hollanders aan de Kaap
„ hertebeest noemen,-is de koba van B U T T O N , en de an-
- tilope bubalis van TAL LAS. De Duitfchv;rs heeten het
,, kirsch - antilope. De uitvoerige befchrijving van dit dier
„ zal hierna in het veertiende hoofdfüik volgen. " C.,] '
15 [ ,, De zebra is hei meest onder de benaaming, vla
„ den geflreepten Kaapfchen ezel bekend, K O L B E ,, 'die
• „ dier befebrijvende, geeft 'er eene afbeelding van ,
„ 1. c. I. Deel, XI. Hoofdft. tegenover bladz. 174!,
,, welke in de zoogenaamde nieuwe algemeene befchrijving
: „ van de Kaap de Goede Hoop, I, Deel, IV. J.oofdfl:.
„ tegenover bladz. 424. overgenomen is. Ondertusfchén
,, is die afbeelding in lang na niec naauwkeurig. Hóa
„ veele overeenkouisc de zebra ook met een paard m
^^|®

T58 IV. HOOÏÜST.- III. AFD, REIZE VAN DE KAAP
ideezen dag-zag' ikvinsgefijks ;die vogelen, wvr
xeeven •onze -:iedel.heid zelfs uic het. léfgel^une
-Afrika! -ontleent,- ilc .meen db:\firmsvoge!s^ ïffi de
zuidlijkftc fpits vara\ die waereldéeei;, , jn .hurihen
wilden ftaat. : Somtijds naderde ik -den eenen .en
•anderen van hun binnen hec bereik van' een fnapiïaanfehoot',
waardoor ik lust-kreeg, hen te vervolgen.
Doch dic gefchiedde.telkens ce vergeefs:
•wanc mee hunne lange beenen en groote fchree-
'den liepdi zij nog eens zoo fnel, „als. hun jaagden
'paard, 'die', beiden ongeoefend ,waren , hen
-vervolgen konden. Zij liepen.--altijd mee uitgebreide
vleugelen, waarfchijnlijbmaar om in even-
'Wigc ce blijven. Wanc om hun zwaare ligchaam
.'bok maav-.in 'hec -minile opiceheffen-,. waren, zij
geenzins in ftaat. ..In hec vervolg vernam ik,
-dat men ze niec eens mee hec beste jagepaard bij
hec eerfte vervolgen inhaalen kan, zonder dat
zij, geduurende eenige minuuten, uit het gezigc
r
geraaken. Desniercegenftaande moec de jaager
dezelve ftreek houden ; doch bijtijds zijn paard
verfchoonen, en het niet beftendig mtt veel drifc
' ' :
a a
' ''"" ''' '^ '
„ hebben, zweemt echter het geheele maakfel van het
„ zelve daarin al te veel naar dat van een paard, en bij-
„ zonder de kop,- iriettegenftaande hét daar in het metst
„ van een paard verfchilt, en het meest na»r een'- ezel gelijkt.
Eene betere en naamvkeurigere afbeelding' van
„ dit ongemeen fraaie dier vindt men 'bij het Dagverhaal
-,, van een' togt door hei'land der kléine en groote Namacqttas
fichter de 'Beknopte befchrijving van de' Kaap de Goede
„ Hoop, in groot 'octavo-, Amfterdam 1778. gevoegd, tagenover
bladz.. 5*6. in drie bijzondere plaaten, daar ook
„ eene keurige befchrijving van dit merkwaardig dier
„door den booggel. heer AL LAM AND, hoogleeraar
tt op 's Lands imiverJiteic te Leiden, te vinden is. " G. J

•DS GOEDE HOOP NAAR HET' V/ARME BAD. t$§
teaten rennen,' tot dat hij dén ftrüisvógel van de
eene of andere hoogte wederom gewaar wordt:j
wanneer deeze wegens vermoeidheid en ftijf gewordene
beenen~ter naauwer noo'd'-ontkomt--, en
bij de derde vervolging of gevangen -of gefchooten
wordt. —•
- Even zoo- vetgeefsch -was het, de antilopen!
naartezetten. — •-'. Deeze hebben de bijzondere
ejgenfchap, dat zij op haare vhsgt bij herhaaiing
balte maaken, om baaren vervolger.telkens een
weinig- ce bezien ;
en te wachten. ;
Intusfeherj
treft men deeze gewoonte niec Hechts , gelijk
fommigen gemeend. hebben , bij hec antilopen
geflachc alleen, Ook niec bij alle foorten van het*
#:elve zonder onderfcheid aan. Wanc buffels en
wilde tieh^v^ttagga, heb ik fömtijds op gehjkè
wijze ftil zien ftaan. >—- Daartegen pleegert
etnigen van de kleinere ancilopen , als de fteenbokken,
klipfpringers, riecrheebokken , enboschof
woudbokkcn met onafgebroken loopen den
jaageren te ontvlieden. Het Kaapfche eland,
Welk ik ook in de verhandelingen van de-koninglijke
akademie der weetenfchappen té Stokholm
befchreeven heb, is, omdatzijn vleesch en zij*
ne huid boven anderen gezocht worden, in die gewesc,
zoo men zege, reeds uicgeroeid; en zoo ras
'er uic de binnenlanden een overkomt, wordt
het weggefchoocen; verroics deeze dieren niet
alleen van groorere waardij,- maar ook gemaklijker
te jaagen, dan de zoogenoemde hercebéesten,
zijn ' 6
. —
Te-
•ö [ „ Ook dit dier zal in hec volgende veertiende
„ hoofdituli xmiftandig befchreeven worden. " C. ]

?60 IV. HOOFDST. III. AFD. REIZE VAN DE KA AF
Tegens den avond kwamen wij op eenen rj^roo*
ten heerenweg, die ons eenige boeren woon ingeu
voorbij, en eindelijk in tic ichemering bij
bet Warme Bad bragr. Kort voor. .onze aanr
komst hadden wij eenen anderen w

DE GOEDE HOOP NAAR HET WARME BAD. l6t
fchoon op een effen weg , en wanneer de wagen
juist niec zwaarbelaaden is, deeze bijna in eenen
even zoo Merken draf en even zoo fnel gaan, als
men gewoonlijk rijdt. — Vier zoodaanige uuren
te paard, of acht uuren rijdèns mee eenen wagen,
door osfen getrokken , maaken hier eene
zoogenaamde fcheft uic; en zoo verre pleegc men,
mee een' belaaden wagen, op eenen dag, of in
cwaalf uuren ce rijden, waarbij men edijkemaal
pleillerc. —
De boeren, welke dieper landwaard in woonen
, en verre wegen hebben, voorzien zich
van rwee of vier osfen op voorzorg, welken zij
bij afwisfeling voorfpannen. Op deeze wijze kunnen
zij, in eenen dagennachc, of in vieren twintig
uuren, twee fchofcen, dat is, acht uuren te paard,
rijden. — Dewijl nu bij zulke dubbele voorfpannen
veertien, fomtijds meer dan twintig dagen vereischc
worden, in weiken cijd zij echcer eenen
en anderen dag ftil moeten leggen , om te rusten,
wanneer de landlieden, in het binnenfte des lands
woonende, hunne voortbrengfelen naar de ftad aan
de Kaap willen brengen, en de terugreize bijkans
even zoo veel cijd wegneemc; zoo ziec men
ligc . dar, hec arme vee niec gefpaard worde. •—-
Dikwijls moeten zij trekken, offchoon zij ook
nog zoo zeer hijgen, en de tong hun uic den
hals hangc; en daarbij worde zelfs weinig tijd om
ce rusten, nog weiniger om te graazen, gelaaten.
Zijn zij ook fomtijds nog zoo gelukkig ,
om zich met gras en bladen en ftruiken van
heefters te verzadigen , en hunnen dorst te lesfchen;
zoo krijgen zij toch naauwlijks tijd om re
herkaauwen. Hierom worden zij dan ook op
L zoo-

tfjï IV. HOOFDST. til. AFD. REIZE VAN DE KAAP
zoodannige reize taamlijk, mager al waren zij te
vooren ook nog zoo vet. Maar eer 'er wederom
eene reize naar de Kaap gedaan wordt,
kunnen zij op de weiden aldaar, die gewoonlijk
zeer rijk zijn, hun voorige vleesch en vet volkomen
wederkrijgen; te meer, vermits zij in den
tuslchemijd voor den wagen zeer weinig gebruikt
worden.
Dewijl ik voorheen van het Kaapfche rij - of
voerwerk gehandeld heb , moet ik 'er hier nog
bijvoegen , dat men in deeze geheele volkplanting
de osfen nooit zoo voor den wagen (pant,
dat zij met de hoornen, maar alleen met de
borst trekken, wairbij twee en twee nevens elkander
onder één juk gaan, welk met zijne houten
fcheenen om hunnen hals ligt, en inlhijdingen
beeft, aan welken de halsriemen gemaklijk
vast genaakt, en weder afgenomen kunnen wor
den. Het juk van het achterne paar is in het:
midden aan den dislélboom, maar van de overigen
aan een touw, riem of iets dergelijks,
welk ten dien einde tusfchen de osfen doorgetrokken
wordt, bevestigd. Veelligt is deeze
wijze, om de osfen aantefpannen, welke hun
veele vrijheid laat om te loopen, zonder de fierkte
hunner hoornen op de proef te ftellen , de
oorzaak, dat men met deeze dieren in Afrika
zulke foelie en wijde reizen kan doen ; doch
waarregen men ook tien of twaalf voor éénen
wagen of ploeg noodig heefc. AR TUUR
J O U N G brengt in zijne reize door Ierland van
den jaare i 7 7ó tot 1778 eene proef bij, welke
hiertoe betrekking, en mij op die vermoeden gebragt

DE GOEDE HOOP NAAR IÏBT WARME BAD. 1*6$
bragt heeft. Om deeze reden zal hec niet ongevoeglijk
zijn , wanneer ik de geheele plaacs,
welke hierop betreklijk is , mijnen leezer vertaald
mededeel *. „ Ierland, " lees ik daar ' ,
„ is federt langen tijd deswege merkwaardig ge*
„ weesc, wijl de paarden daar eertijds mee deri
„ ftaarc hebben moccen trekken. Eene even zoo
„ zonderlinge wijze, om de osfen ce laacen crek-
„ ken, naamlijk mee hunne hoornen, heefc on-
„ langs Lord SHANNON aldaar uic Frankrijk ingevoerd.
Mee dat oogmerk heefc hij eenen
" voerman, welke ervaren was om op deeze wij-
„ ze ce rijden, gelijk ook eenen os van de aller-
*, besce foorc, die wel doorvoed en fterk, ook
drie jaaren lang voor wagen, ploeg en eg ge-
„ bruikc was, benevens hec getuig, daarcoe be-
„ hoorende, van Bourdeaux laacen komen. Of-
',' fchoon hem die meer dan honderd ponden fter-
] liw Jcoscte, was hij toch verzekerd, dac dee-
,'' zeforn hem terftond in hec eerfte jaar, in welk
, hij deeze wijze van rijden op alle zijne land-
', goederen algemeen in wilde voeren, volkomen
H vergoed zou worden. Hij heefc ook nader-
L hand dezelve mee hec giootfte voordeel be-
„ houden, en bevindt, dac de osftn daarbij zoo
„ vrij en ongedwongen gaan, dac het een bijzon-
, der genoegen is zulks ce zien. De heer
jou NO zag twee osfen, op deeze wijze aange-
„ 1 pannen , met Weinig moeite meer dan drie
„ tonnen tarwe voorecrekken; cerwijl hij cwu-
" fel-
* Ik heb dezelve uit het Gentlemen Magazine van het jaar
17S0 ontleend.
y Bladz. 431.
L 2

tÖ4 IV. HOOFDST. IV. AFD. VERÈtlJF
„ felde, dat zij soo veel van de plaats zouden
„ hebben kunnen beweegen, wanneer zij enkel
„ met het juk aangefpannen geweest waren. "

B IJ H E T W A R M E BAD. 165
«fegebragc , of in den bedekten wagen ophouden.
— Het huis zelf is aan het hangen van een'
kleinen berg gebouwd, zonder niet eene gracht
voorzien te zijn. Hier van daan komt het, dat
het water in het eene vertrek doorzijgt, en het
taamlijk vochtig maakt; voornaamlijk, waaneer
'er meer bedden in ilaan, en meer kranken 'er
zich in op moeten houden. — Uic de lijsten ,
welken de bronmeescer federt verfcheidene jaaren
gehouden heefc, zag ik , dac honderd en vijftig
coc cwee honderd perfoonen coe zich jaarlijks van
die bad bedienen. Doch chans i wijl die jaargetijde
tot het baaden bijkans te koud en te onbekwaam
is, baadden zich hier maar achc perfoonen,
en desnietcegenftaande werden wij op eene
beklaaghjke wijze bediend. — De weinige ellendige
banken en tafels, welken men hier vindt,
behooren den bronmees-er in eigendom toe, en
moeten van hem gehuurd worden.
Omtrent honderd fchreeden van dit gebouw
ftaat het eigenlijke badhuis. Dit is niets anders,
dan eene kleine hut, die aan twee zijden grootdeels
onder de aarde ftaat, Hechts door twee kleine
openingen licht ontvangt, drie en een halve
of vier vademen lang, en een en een halve vadem
breed is. — Aan het eene end is eene groef
of bak, die ©en en een halve vadem in het vierkant
grooc, en een él diep is. I Iet warme water
worde, een klein end weegs verre, onder
den grond, van zijnen oorfprong af voortgeleid,
tot dac het in den eenen gevel van het badhuis
inkomt, van waar hec door eene opene goot
neêrloopc, en eindelijk in eenen ftraal, omtrent
L 3 een

l66 IV. HOOIDST. IV. AFD. VERBLIJF
een duim dik, in de baiigroef valt. Bij deeze
inrichting worden wei de wanden befpaard;
maar veelligt wordt ook daardoor veroorzaakt,
dat de fijnfte en werkzaamlte deeltjes vervliegen.
Het baaden zelve gefchiedt op de volgende
wijze. - De zieke plaatst of legt zich tot onder
den kin in de badrroof of groef neêr. Hier
gevoelt men het water zeer heet, doch zonder'
dat het brandt; teffens bemerkt men eenen aandrang
des blocds uit het binnenfte des ligchaams
raar deszelfs oppervinkte- De (helheid der pols-
Hagen neemt, benevens het kloppen van het hart,'
toe. Reeds na verloop van acht of tien minuuten
, en dikwijls nog vroeger, befpeurt men
voorgevoelens van flaauwce. Hierom is het juist
niet raadzaam alleen te zijn , om van dezelve niet
overvallen te worden, en in het bad te verdrinken:
want dergelijk ongeluk zou hier werklijk
gebeurd zijn. Ten laatfte, wanneer men uit
het water opgereezen is, gaat men aan het ander
end der hut onder bedden of dekens neêrliggen,
om te zweeten. Drinkt men dan van het
warme water , zoo geraakt men des te ligter in
het zweet. - — Zoo ras het zweeten voorbij,
of ten minfte geringer geworden is, fpoelt men
zich fchielijk in de badgroef af, om zoo veel te
eer droog te worden; en daarna doet men zijne
kleedercn wederom aan. —. Sommigen baadden
zich cn zweeten op deeze wijze tweemaal
achter elkander, en bevinden zich daarbij wel.
De bak kan tuslchen ieder baaden, zoo men
wil, leedig getapt worden. Gewoonlijk bedient
men «ich van het bad tweemaal, zeiden driemaal

Bij H E T W A R M E BAD. l6>
maal des daags : ten minfte laaten die geenen ,
welken de bronkuur een geruimen meenen voorctezetten,
het altijd bij tweemaal berusten.
Een klein vierde eener Zweedfche mijl , of
èen klein half uur gaans van hier, ligt eene
Boeren wooning, daar fomtijds bron^ascen hun
verblijf neemen; doch wegens den grooteren
afftand is zij zeer ongelegen.
Eenige weinige fchreeden van het bad, welk
ik zoo even befchreeven heb, zijn nog twee andere~
baden, die warm water opgeeven , doch
over de groeven of bakken zijn Hechts hutten
van rijs of dunne takjes gemaakt. Het eene van
deeze baden is niet zoo heec , maar het andere
is heeter. dan het gemelde eerfte. Beide worden
maar van flaaven en Hottentotten gebru kt. —
Daarenboven zijn in deeze zelve ftreek nog twee
bronnen, maar die zonder dak zijn, en niet gebruikt
worden, offchoon de eene de overvloedigfte
van allen , en het naast bij hec bronruns
gelegen is. In eene valei beneden d - heete
bronnen , op eenen afftand van omcrenc vijftig
fchreeden, vindc men eene bron. die koud water
van eenen zeer zuiveren finaak geeft.
De onderfcheidene deelen, waarmc dit bronwater
beftaac, en den juiften graad zijner warmte
, kan ik niet zeer naauwkeurig opyee/en, •
Deels was de fchaal van mijnen thermomecer
daar niec hoog genoeg toe; deels ontbraken mij
veele zaaken, daartoe vereischt, niec Hechts menige
eenvoudige middelen, toe een dergelijk onderzoek
noodig, maar ook zelfs glazen en vace;.:
wanc het brandewijnsglaasje van den bronmeesur
L 4 uic-

16S IV. HOOFD S T. IV. AFD. VERBLIJF
uitgezonderd, waren hier niet meer j dan twee
bierglazen, welken ik medegebragc had, voorhanden.
De volgende zijn derhalve de eenige
proeven, welken ik met het warme water heb
kunnen neemen. —
Opgelost loodwit fcheen een onrein , (lijmachtig
ligchaam op den bodem des glas te doen
ontdaan. Aftrekfel van zilver gaf aan het water
eene opaalkleur, en veroorzaakte ten laacfre eenwit
zinkfel. Opgelost wijnfteenzout deed naauwlijks
eenig zinkfel ontdaan. Ziiverfchuim, falammoniak,
lakmoes, en vioolfiroop, ieder afzonderlijk
, met het water wel vermengd , bragt
geene verandering van kleur voort. Poeier van
galnooten onder het water' in zijne natuurlijke
warmte gemengd , veroorzaakte eene bruine
kleur , gelijk, bij de Zweedfche mineraale wateren
, en deeze kleur bleef belrendig; — maar
onder het water, in een glas koud geworden,
gemengd, verfde het 't water Hechts zeer weinig;
— onder het gekookte water gedaan, verfde
het dat genoegzaam in H geheel niet. — In
den bak en langs de zoomen van het griftje
waardoor het bronwater afvloeide, had zich veel
oker aangezet. — Wanneer ik het water in eene
fles met een' naauwe,n hals goot , openbaarden
zich veele blaasjes. Kalkwater veroorzaakte wel
geenen zwavelreuk , maar vormde echter in hec
warme water verfcheidene kleine wolken , die
Zich ras met elkander vereem'gden, zonder nogthans
te zakken. Ik moet echter hierbij aanmerken,
dac hec kalkwacer, hiercoe gebruikc, niet
volkomen goed was; want de kalk, welken ik I
bij gebrek van anderen daartoe neemen moest , j
was taamlijk fterlwgeleschc, en hec water kon ikl
niec

B IJ H E T W A R M E B A D . 16$
niet anders, dan door middel van twee theeketels,
op elkander gezet, overhaalen. Zilver,
welk lang in dit water gelegen had, toonde niet
hec minde fpoor van zwavel. — Men pleegt
van die wacer anders wel ce beweeren , dac het
naar zwavel fmaakc : doch inderdaad bemerkt
men 'er niets van deeze ertsdof aan, 't zij door
fmaak , of reuk; maar het is een zeer merklijke
vitriool - of inktachtige fmaak , dien men voor
zwavelachtig heeft aangezien. Desniettegendaan-;
de heeft het water echter niets walgachtigs of
onaangenaams, en veroorzaakt aan eene maag,
die maar eenigzins goed is, in 't geheel geene
bezwaarnis.
Wijl men hier bijkans nooit gelegenheid heeft,
om zich den raad van eenen geneesheer ten nutte
te maaken, zoo volgt men bij deeze bronkuuren
geene andere aanwijzingen en voorfchrilten, dan
die geenen, welken eigen goedvinden en gemak
aan de hand geeven, zonder oide, jaa zonder den
geringlten leevensregel in acht te neemen.
Men maakt niet eens een onderfcheid der ziekten,
waarin men het bad gebruiken wil. Zoo had,
bij voorbeeld, een flaaf eene hevige koorts, welke
toen heerschte, in zoo verre doorgedaan,
dat de natuur zich door ui flag begon te reinigen.
Maar des niettegendaande zond de landdrost van
Zwellendam hem herwaard, als of het bad een algemeen
geneesmiddel in alle krankheden was.
l!c wendde wel alle moeite aan, om het baaden
bij hem te beletten; maar, wijl de opperde
amptenaar zelf dier landdreek het bevel daartoe
gegeeven had , kon ik niets daartegen uitrichcen.
Weinige uuren na hec eerde baaden werd dan
L 5 ook

ï?0 IV. HOOFDST. IV, A,FI). VERBLIJF
ook de zieke door den dood van Éjcflag en fln-
b a
vernij bevrijd.
Ten aanzien van den tijd des daas, tot hec
baaden ce kiezen, warende brongascen Juist niet
angscvalhg: ZIJ ontzagen zich niec eens, onmidde-
>K na de maaltijd in hec bad ce gaan Zekerlijk
iaat dit z.ch fomtucjs doen, zonder jtusc merkii k
Swnade gevolgen daarvan te befpeuren: ondertuslehen
is echcer alcijd het gevaar daarmede verbomen
, dat de genooten fpijzen te fchieJijk in
net bloed overgaan.
De uitwerkingen van die warme bod, en bil
welke krankheden het goede dienden doet, en
bij welken niec, wil ik nu wac omftandiger be-
Uic het geen mén mij daarvan verhaald heefc,
a t h e t R i e c z e J d e n
tl, £?' ?
g«*«wre, dac
hardnekkige rhumacieke pijnen en lammigheden
in den tijd van drie of vier dagen door die bad geheel
en al geneezen worden. Maar tegen de
Tjcnc is het geen bijzonder werkzaam middel
J?ij zinkingen en verouderde gezwellen hebt hec
ionuijds ongemeen veel; maar ook menigmaal
doet hec integendeel niec de minfre werking
Een meisje, welkeen zeer gezwollen been, mee
een diep verouderd zweer had, en deswege reeds
federt meer dan een jaar zich van dit bad bediende,
en tusfehenbeiden door hec opleggen van eefiootene
popelier - en andere bladen verbonden
werd, gevoelde geene verzachting. Ik ried haar
daarom Zoo wel hec bad, als ook de bladen af
omdat beide te fterk prikkelden; en liet haar
eene mlU uit honig en wasch toebereid , gebrui-

E IJ H E T W A R M E BAD. \Jl
bruiken. Hierdoor werd zij tegen alle vermoeden
zeer fchieiijk geheeld, en het gezwel verdween
ook allengs. — Een zeker man baadde
zich, om eene oude kwaal aan het been kwijt te !
geraaken, maar zonder gevolg; doch hij dronk
ook zoo veel fterken drank, dat hij bijkans daaglijks
dronken was. — Eene vrouw had in haare
eene borst een gezwel, groocer dan eene gewoone
vuist. Dewijl het bad alleen hierbij niets*
fcheen uittewerken, liet ik de verharding teffens
met een weinig kwikzilverzalf wrijven, waardoor
zij zich binnen eclijke dagen tot de helft
toe verdeelde, doch zoo, dat het overige noch
door zalf, noch door baaden te verdrijven was.
Voorts was dï vrouw toenmaals, zonder zulks
zelve te weeten, in eenen zoodaanigen ftaat, dat
zij, eenige maanden na het gebruik van het bad,
een kind ter waereld bragt, welk volkomen gezond
was, en door het baaden der moeder in
't geheel niets geleeden had. — Een vleeschhouwer
had, thans federt drie maanden, om
van eene oude beenkwaal verlost te worden,
hec bad gebruikt , doch zonder eene merklijke
uitwerking. Ik ken echter eenen perfoon uic de
regeering, die van eene dergelijke zeer erge
Kwaal in korten *cijd geneezen was, nadac hij
reeds lang allerleie goode middelen ce vergeefs
duarcegen beproefd had. —
Een jonge flaaf van Madagaskar, die insgelijks
eene wond aan hec been had, welke reeds
drie jaaren oud was, werd onder mijn opzigc,
waarcegen ik mij van zijne oppasfing bedienen
zou, naar die bad gezonden. Voorheen was hij
in de ftad aan de Kaap door eenen wondheeler
bediend, maar ook reeds als ongeneesbaar opgc
gee-

172 IV. HO OFDST, IV, A F D . VERBLIJF
ge ven geweest. Begeerig om het vleesch van
eenen Neger naauwkeuriger te leeren kennen,
had ik reeds etl.jke weeken voor mijne aankomst
alhier aangenomen, aan de geneezing zijner kwaal
te arbeiden. Deeze hield zich over 't algemeen
taamlijk droog. Het rauwe vleesch van den Neger
had juist geene andere kleur , dan dat van
eenen Europeer. Nadat het dikke eelt wegnomen
was, begon de wond te heelen. Er kwam
gelijk bij eenen Europeer , gezond vleesch ten'
voorlchijn, en de wond werd, alhoewel de huid
anders zwartachtig is, aan den rand teffens een
Weinig wit; .dit ging echter zeer langzaam voort.
Maar door het gebruik van het warme bad nam
het kwaad, zoowel in diepte, als in breedce
toe. Desniettemin liet ik den zieken daarmede'
voortgaan, in die hoop, dat de wond van zelfs
zou toegaan, nadat het ligchaam door de bronkuur
genoegzaam zou gezuiverd zijn: dan deeze
gisfing is , gelijk ik naderhand heb vernomen
mislukt. De (laaf verhaalde mij, dat hij voorheen
reeds, toen hij nog in vrijheid en in zijn
vaderland geweest was , dit zelve toeval gehad
had: het kwaad wis toenmaals, gefi'jk nu, van
zelfs opengebrooken, maar in weinig dagen geheeld,
nadat hij fchprfen van boomen, tusfchen
twee lleenen gewreeven , daarop gelegd had;
den boom, waarvan de hasc genomen was, kende
hij wel zeer goed; hij had ook gezien, dat
veelen zijner landgenooten die Ichorsmet hetzelve
goede gevolg gebruikt hebben ; maar in Afrika
had hij, zoo lang hij h ïcr was, dien boom te
vergeefs gezocht. — Mogcen toch bij deeze gelegenheid
die Christenen , welke de inwooners
van Madagaskar tegen elkander wapenen, ten einde
• van

BIJ H E T W A R M E BAD. XJ%
van de krijgsgevangenen ongelukkige flaaven 'te
maaken, zich laaren opwekken, om, tot hun
•eigen voordeel, flechts een klein gedeelte hunner
leevende waaren toe nuttige onderzoekingen
aantewenden! De koortsbast, feneka , flangenwortel,
ophioriza, farlaparille, quasfia, en veele
andere nuttige heelmiddelen, hebben wij toch,
tot redding van zoo veele duizend onzer medemenfehen
van hun, die wij Wilden noemen, leeren
kennen. En wie weet , hoe veel meer wij
van hun hadden kunnen leeren kennen, waren zij
niet met hun door onze dwinglandij uitgedelgd,
en daardoor tellens alle bruikbaare ondervindingen
, federt lange jaaren door hen gemaakt, bijkans-
gantsch verlooren gegaan.
De werking van het bad bij het wegneemen
van de ziekten en kwaaien, die daardoor geneezen
worden, berust, naar mijnen dunk, allerminst- op de
ertsdeeltjes, waarmede het water bezwangerd is ;
want om daardoor te kunnen werken, wordt het
door al te enge wegen gedwongen, en te ras
weggedreeven- Zelfs de warmte, bijzonder
in dien hoogen graad, welken het hier bezit,
verhindert het ijzerachtige, anders een zenuwverlterkend
middel, ce werken, en maakt, dat
de vaten des ligchaams, om de lappen te verdunnen
, niets van het water in kunnen zuigen.
—- De geneezingen, door dit bronwater
gewerkt, kunnen derhalve in niets anders, dan
in eene dikwijls herhaalde, en door het zweeten
voortgebragte verandering der vochten, haaren
grond hebben. Derhalve is een beter leevensregel,
en meer geregelde geneeskundige behandeling
, dan tot hiertoe gefchied is , van het
grootlte belang, opdac de nieuwe vochcen gezonder,

*74 IV*. HOOFDST. IV. AFD. VERBLIJF
der, dan die, welke door het zweeten uitgedreeven
zijn, moogen worden. —-
Worden nu in deeze Kaapfche warme baden
de meeste geneezingen door zweeten verricht
zoo hebben dergelijke natuurlijke baden juist
geen anderen voorrang boven de badflooven,
dan dat men gereedfchappen en brandhout bij
de eerden befpaart. — Zoo wel in Afrika en
Europa , als bij de Amerikaanfche Wilden, is
het eene bekende zaak, dat zweetkuuren van
verfcheidene foort, in zekere gevallen, van het
grootde nut geweest zijn: doch in eenigen mogt
dezelve wel van meer kracht zijn, wanneer men
de baden aan de Kaap van gemaatigder warmte
deed zijn, en ze fomtijds met een bijvoegfel van
kruiden verderkte, die, gelijk dakka of leeuwenftaart,
bukku oïdiosma, bij de bewooners der volkplantingen
zoo wel, als Hottentotten, als krachtige
kruiden bekend zijn — Maar ziet men de
ontbondenc ertsftolien bij de warme gczondbronnen
over 't algemeen, of ten minde in een of
ander geval, als de voornaame oorzaak van de
werking aan; zoo kan men, bij mangel van natuurlijke
baden , dergelijke zelf toebereiden,
waarover de verhandeling van JOIIAN KAREL
SCHRÖTER, de balneorum artificiatium ex (co.
riis metalltcis ufu medico, onder de voorzitting
van den hoogleeraar FHEDRIK HOFMAN verdedigd
S voorts, de kunst om natuurlijke bronnen
nattmaaken door KAREL IE ROI; gelijk
ook de verhandeling van den hoogleeraar en
ridder BERGMAN over het zelve onderwerp, in
* Halae Magdeb. 1722.
de

BIJ H E T W A K M B BAD.
de verhandelingen van de koninglijke akademie
der weetenfchappen te Stokholm " medegedeeld,
kunnen nageleezen worden.
Doch, in plaats van het voordeel, welk zoodaanige
warme gezondbronnen een land aanbrengen
, ce beftrijden, achc ik hec meer der moeice
waardig, van haaren oorfprong iets te zeggen.
Men weec, dat hitte, aardbeeving, en zelfs uitbraak
van vuur daardoor veroorzaakc wordt, dat'er
water op laagen of beddingen van zwavelachtige
en mee ijzerdeelrjes gemengde ftoffe komt.
Onderdardi'che hitte of vuur, zij moogen dan door
deeze of andere oorzaaken oncltaan zijn, zijn hec,
welke hec onderaardiche wacer in dampen om
hoog drijven. Eene vergadering van dampen,
mee zoodaanige deeltjes bezwangerd, maakt
dac geen uit, 'c welk wij gezondbronnen noemen.
— i\ien heefc dus ce vreezen, dac bij
zulke aanzienlijke overhaalingen eene overkoo^
kmg gebeuren kan. De ondervinding leerc coch,
dac 'warme baden en brandende bergen zeer dikwijls
bij elkander gevonden worden. Uic de
menigce der warme baden aan de Kaap, en uic
den hoogen graad hunner warmee fchijnc ce blijken,
dac in deeze landftreeken in hec binnenfte
der aarde een niet gering gedeelte der brandende
en' verwoestendlte hoofdftof verborgen zij. —
Tot dit vermoeden brengt mij nog des te meer
een klip of fteenrocs, op den afftand van vijftien
of cwincig fchreeden boven hec badhuis gelegen,
44 Tom. xxxix.

1/6" IV. HOOFDST. IV. AFD. VERBLIJF'
gen, welke uit eene vaste lava bedaar, waarin
nog duidlijke fpooren van haaren voorigen vloeibaaren
itaat zich vertoonen. Deeze lava is teffens
zeer zwartachtig, en met veele ijzerdeeltjes
bezet. Op een gedeelte van den weg, daar
voorbij loopende, ziet men zwartachtig dof of
poeier, gelijk het. (tof van fteenkoolen Dit
•Hof ontfbat, waarfchijnlijk, uit lava en ijzererts,
die in Hukken gereeden en door de wielen der
wagens gantsch verbrijzeld is Doch, wanneer
'er nu tegenwoordig nog in die gewest,
wijd en breed in 't rond, onderaardsch vuur of
hicce verborgen zou zijn, ware hec dan niec
zeer geloofbaar, dac deeze op den buitenden
rand der aarde zoo fterk werke, dat een groot
gedeelte der vochtigheid van dezelve deels in
dampen vervliegt, deels in de reeten en klooven
der aarde, hier in menigte te vinden , opdroogt?
In deeze gisling werd ik daardoor ver fterk t, dat,
offchoon in deeze ftreek van Afrika zeer veel regen
vale, zoo dac ook, geduurende hec regenachtige
jaargetijde, de rivieren ras uic haare oevers
treeden, de meeften van deezen in den zomer
echcer geheel uidoogen. ' Putten zijn hier
niet; bronnen zeer weinig: daarentegen eene menigte
uicgeftrekte zandvlakten en hei, naakte
bergen en dergelijken; al liet welk ce famen genomen
dan ook veel daarcoe bijbrengc, om aan
die land het aanzien van het dorde en dorftigde,
welk ik ergens op den aardbodem gezien heb, te
geeven. —- De warmte deezer luchtdreek is
niet zoo uitneemend groot, dat zoodaanig eene
dorheid zich daaruit zou laaten verklaaren. Eene
onderaardfche hicte als de oorzaak van dit verfchnijfel
aanteneemen, fchijnt mij des ce minder
on-

B ij « S T W A R M E B A B; i?f
ongerijmd, vermits ik op het eiland Tanna, door
de asch van eenen brandenden berg anders zoo
vruchtbaar gemaakt **„ twee taamlijk dorre Üreeken
bemerkt heb, offchoon in iedere derzelveri
flechts een kleine plek door het onderaardfehe
Vuur zigtbaar verhit was. In de h&buurfchap
van het Hoctentotsch - Hollandfche bad
ftaan langs de laauwwarme- beek, die uit heete
bronnen haaren corfprong neemt , kruiden ert
heesters, die zeer wel tieren , en 'er bijzonder frisch
uitzien, ook het zeer wel verdruagen, dat een
gedeelte hunner Wortelen en (rammen daarmede
befpocld worde. •—- De rei bergert, aan welker
voet het bad aangelegd is, heet hec Zwarts
Gebergte. Beneden hetzelve begint eene aanzienlijke
vlakte, op welke kleine heuvelen en valeien
geftaadig afwisfelen, en die door eene reeks
naakte rotfen, — rotfen, die eene ongemeen
fombre en droevige vercooning maaken, aan den
Zeekanc ingeflooren worde. Dergelijke rtaauwbegrensde
uirzigten , in Afrika zoo algemeen i
konden mij niec anders dan ten ho^glte oha;m;ér>aam
zijn, daar ik in Zweeden gewoon was geweest;
den gezigteinder meestal door bosfehen van dennen-
en fparrenboomen beftendig groen ce zien.
Geduurende mijn verblijf hij het warme bad
in Oogstmaand, werd hier de lente daaglijks in'
gewasfen rijker. Inzonderheid kwamen Van tijd
toe tijd verfcheidene fchoone bol^evvosfei) teri
voorfchijn, die naderhand met de zomerhitce wederom
affeheid namen. Onder deezen rek >n
ik
• ** Zie hier vooren bladz. 119.
Af

7 8
IV HOOFDST. IV. AFD. VÏBBLIJï
ik verfcheidene foorten van lisch, iris: de wortelen,
of liever bollen derzelven worden in de
asch gebraaden, en dan gegeecen. Zij fmaaken
bijkans als aardappelen, en men noemt ze bier
Oenkjes. — Van dit woord eenkjes bedienen
zich die Hottentotten, welke ie» meer, dan hec
gemeene gros derzelven, over zaaken nadenken,
in dezelve betekenis, als VIRSILIUS het woord
ariftae, naamlijk tot.berekening van den tijd,
nademaal zij telkens , wanneer de oenkjes ten
voorfcbijn komen, een nieuw jaar beginnen, en
naar het getal van- den jaarlijkfchen wasdom
derzelven hunnen ouderdom en merkwaardige
gebeurtenisfen tellen.
Tot meer uitgebreide rondzworvingen en jagten,
bijzonder op de nabuurige bergen, maakte
wel mijne bronknur mij over 't algemeen te flap
en te mat ; maar desniettegenftaande kon ik,
toen een hinkende flaaf zich, den twaalfden der
voorfchreeveneOogstmaand, zich, om op de gronden
tusfehen de bergen hout en oude /rammen
of Hukken optefameien , naar buiten begeeven,
en verfcheidene honden medegenomen had, welken
ik kort daarna met veel drifc jagt hoorde
maaken , mij niet onthouden , om met eenen
fnaphaan op waard tefpoeden, in die hoop, dac
ik veelligt eenen Heen bok onder het bereik van
mijn geweer zou krijgen. Doch tot mijne
verwondering bevond ik , dat de honden hec
wild in eenen boom gedreeven hadden. «— De
flaaf, die met zijne dragt hout daarop aankwam,
zeide, dat het een tijger of luipaard was; en dac
het 'er zeer veel op aankwam, om het dier wel
te treffen; wanneer men niec beducht wilde zijn,
dat

B IJ H E T W A R M E B A D. tf?
dnt hec van de takken des booms, die bet bijkans
geheel voor ons gezigt bedekten , eenen
fprong op mijne fchouders doen, en zich wreeken
mogt, — Wijl ik raii erïrmerde gehoord re
hebben, dat men in Bengalen, om in zoodaamgen
gevalle eenigzins beveiligd te zijn , eene korte
fpies boven het hoofd houdt , zoo hield ik
thans een groot mes gereed , terwijl ik cefTt-ns'
mijn (haphaan, met grooven hagel gelijk men
op de iteenbokkenjagc gebruikt) gelaaden, waarop
ik in haast nog een' kogel gezet had , nffchoot,
en voor 't overige meende, op de hulp
der honden mij genoegzaam te kunnen verlaaten.
— De kogel miste , en Ikchts de hagel
trof: desniettegentlaande viel het dier eindelijk
uit den boom; en zie daar, hec was niets er»
gers, dan eene groore wilds kat. Deeze was grijs
van kleur, en, gelijk hec mij voorkwam, Völkómi n
\ars dez.t lve foorc , offchoon bijkans driemaal
zoo zwaar , als onze tamme huiskatten Ik
mat het dier mee een' Engelfchen meecltok, d j
e
groocer dan de Zweedfche is, en volgens die
maat bevond ik hec volgende. — De lengce van
de ('pies des muils toe achter de ooren bedroeg
vijf duim; van de ooren tot de fchouders twee
en drie viertie duim , van de fchouders tot
• den aars veertien duim, bijgevolg was de lengte
van het geheele dier een en twintig en drie
vierde duim. De ftaart was dertien duim, de
voorfte voeren van den buik af twaalf, en de
aehcerite voecen dertien duim. De hoogte van hec
dier bedroeg dus omcrenc een en een halven vocc.
Hec gedarmte was anderhalve maal zoo lang ,
als het dier zelf., den ftaarc mede. gerekend zijnde,
dac is, nagenoeg vijftig Engelfche duim:
M a hes

l8o ÏV. H00FDST. IV. AF D. VERBLIJF
het was met mollen en muizen opgevuld. —
Een Bastaard Hottentot, die voor zich, zijne
vrouw, en zijne dochter, niet verre van het bad ,
eene hut van (Iruiken gemaakt had, merkte het
vleesch van wilde katten, leeuwen, tijgers en
dergelijke roofdieren, als eene artfenij aan, veel
gezonder, dan dat van andere dieren. De
meeste brongasten gaven zich veele moeite, om
een gedeelte van het vet der gcfchootene wilde
kat te bekomen, en te bewaaren; wijl men 'er
niet alleen eene heelende kracht bij wonden aan
toefchrijft, maar het ook als een verdeelend middel
bij jichtige ziekten aanziet. Ditzelve vertrouwen
(lelt men ook in het vet van andere wilde
dieren. — Dit is zeker, dat het vet der wilde
katten eenen zeer bokachrigen , Hinkenden
en doordringenden reuk heefc, en bijgevolg veelligt
meer verdeelende kracht bezit , dan ander
vet.
Een andere zoogenaamde kat, de ruuwe kat,
zou, volgens eene meening, in Afrika over 'r. aigemeen
aangenomen, eene onvergelijkliike geneeskundige
kracht in haare huid bezitten , om
lendenpijn, pijn door de leden, jicht in handen
en voeten, en dergelijken te geneezen, wanneer
men de ruuwe zij der huid op die plaats, daar
men de pijn gevoelt , een tijd lang draagt. —
Doch, wijl dit hulpmiddel taamlijk duur is°; zoo
vergenoegde ik voor mijnen perfoon mij daarmede
, de huid naauwkeurig te onderzoeken;
waardoorik dan overtuigd werd, dat heceen en hetzelve
dier is mee dac, welk PEN NA» T "onderden
"In z-'jne Synopfa' en MJlory of quadrupedt.
naam

BIJ H E T W A R M E B A D . 151
naam van Perhaanfche kat, en BVJFFON u
onder
den naam van karakal befchreeven en afgebeeld
hebben. De huid heeft wel zeer week hair:
dan, veele andere velen,-met hetzelve vertrouwen
gebruikt, zouden waarfchijnlijk dezelve
goede dienlten doen. De kleur is aan het bovendeel
des ligchaams gantsch helderrood , doch
grijs gefprenkeld, en onder den buik ligt; de bovenfte
helft der ooren is donkerbruin, maar ook
grijs gefprenkeld; en boven aan de fpiti derzelven
zit een bos hair. Voorts is het dier langachtigvan
ligchaam, en omtrent twee voet hoog;
de muil en neus zijn fpits.
Eene derde foort van Afrikaanfche katten, die ten
aanzien van baaren groei en kop naar onze gewoone
foorten van k?uengelijken, heet aan de Kaap de
Goede Hoop de tijgerkat, of de tijgerbosch'
k at, Uit het gezigt van twee huiden derzelven,
welken ik medegebragt heb, en in 't toekomende
veelligt* nader bsichrijven zal, kan ik
niet anders beiluiten, dan dat de tijgerkat met
BUFFONS fèrval * eenen hetzelve dier is.
Van dat dier, welk de heer VOSMA: R de Afrihaanfhe
bifamkat noemt, twijfel ik, of het wel
aan de Kaap de Goede Hoop gevonden worde.
Wet Afrikaanfche fteekelvarken, LINNJEUS hyftrix
tri fata, bij de volkplanters ijzervarken genaamd,
is even hetzelve tteeke'lachtige dier, mee
welk de Duitfchcrs en Zweeden rondreizen, en dat
zijvoorgeld laaten bezien. — Het doetineenen tuin,
niet verre van het bad aangelegd, aan den kool
en
«w In zijne natuurlijke hiftorie dei dieren. Nedcrd. vert,
ÏX Deel, bladz. 150. enz.
• L. c. XUA Deel, bladz. 163, enau
M 3

l8a IV. HOOFDST. IV. AFD. VERBLIJF
en andere tuinvruchten groote fchaade. Over
dag houdt het zich in zijne onderaardfcbe gangen
op; des nachts zoekt het zijn voedfel , in
wortels en bladen beltaande, Ethiopifche draaken
wortel, calla Mthhpica, is, zegt men, zijn
alleriieflte voedfel; waarom dit gewas hier ook
ijzervarkenswortd heet. — Deeze draakenwortti
bevat zoo veel fcherpte, dat 'er bij de oplegging
van den wortel of de bladen op het ligchoam,
waterhloazen ontdaan. De wijze om
het deekelvarken te vannen, is de volgende:
Men fluipt des nachts dii naar die plaats, daar
het dier ziel; pleegt optehoqdéa Daarop brengt
men eene aangellooken lantaarn, maar die men
eerst rondom bedekt had , ten voorfch.jn. De
honden, welke nu eerst beginnen alarm te maaken,
jaagen het uit zijne onderaardfche verblijf,
plats, naar verhinderen het telfens, dat het
nifct ontioopen k.n , waarr.p men het dan met
éé en (lag op den kop zeer ligc .doodt. Dat
honden, die heef op het wild. en onervaaren
zijn, door fpitfe en fcherpe deekels van het dier
aan de fnuit, in den muil en zoo verder, gewond
worden, zoo dat het bloed 'er bij neërloopc ,
gebeurt dikwijls: maar dat het dier deeze wapenen
naar weigevallen tegen zijnen vijand richten,
en uit het ligchaam wegfchieten zou , is ongegrond,
— Zoo lang het intusiüien, gelijk het
egt-1 , het ligchaam irrrekt, en zijne deekels,
Welke tsn deele anderhalve voet lang zijn, uit»
breidt, is het tegen honden en andere dieren
volkomen beveiligd — Van den bezoar , die
van dir deekelvarken zou komen, heb ik aan de
K. p niets gehoord. ,-— Zijn vleesch zweemt
xeer veel naar het varkensvleesch, en deeze everten-

t IJ H E T W A R M E BAD. l8j
eenkomst heeft ook wel de aanleiding tot deeze
benaaming van het dier gegeeven. Het vleesch
wordt gemeenlijk in den fchoorfteen gerookt gegeeten,
en is gantsch niet onfmaaklijk; offchoon
een zeker vooroordeel de meeste inwooners
weêrhoudt, om 'er van te eeten.
: De klasfe der vogelen betreffende , vond ik
hier vooreerst twee nieuwe foorten uit het geflachc
der berghoenderen, fpccies novae tetraonis generis;
van welken de eene den naam van patrijs*
en de andere dien van faizant draagt. Beiden
hebben bijkans de grootte van een berghoen. Zij
houden zich in geheele troepen bij eikander; en
men kan ze ligt vangen, bijzonder des morgens
en des avonds, wanneer zij hunne verblijfplaats
door een luid kirren of korren verraaden; welk
geluid niet onaangenaam te hooren is, wijl daardoor
het naare eenzaame en het wilde, in deeze
groote onbebouwde velden, eenigzins verzacht
wordt.
Kievitten zijn hier insgelijks zeer veele. Zij
houden zich mede troepswijze bij elkander op, en
fchreeuwen ook op den laaten avond, maar in
,eenen verdrietlijken toon, en genoegzaam fteeds
hunnen eigen naam. Zij zijn eene foorc
V3n meppen, en bij LINNJEUS" onder de benaaming
van Kaapfche fnep^ fcolopax Capen/is,
bekend.
Verder vindt men in deeze landftreek eene foort
trapganzen, otis, die hier korhaan óf knorhaan
heeten. Deeze vogel veiltaac de kunst, om
zich
" In zijn Syfiema naturae.
M 4

I§4 IV. HOOFDST. IV. AFD. VERBBIJJ
zich zeer wel te verbergen, tot dat men her»
taamlijk nabij komt, wanneer hij zich fnel eq;
genoegzaam loodrecht in de hoogte verheft, waarbij
bij een doordringend, ieverig en, om zoo te
fpreeken, verfchrikkend geluid, of herhaald korr,
hrr, hooren laat, welk gehuil alle de andere
dieren in de geheele nabuurfchap in btweeging
brengt, en voor den jaager of eenen anderen
vijand waarfchouwt. , , , |
De fekntarisvogel is, offchoon Ieevendig naar
Europa gebragt, .en door den heer V.OFMAAR,
bij wien hij onder den naam van fayttarius voorkomt
, befchreeven en naar het feeven afgebeeld,
te merkwaardig, dan dat ik niet in 't bijzonder
van hem fpreeken zou. Het Was in zijnen
Wilden ftaat, toen ik hem in .deeze landftreek
voor de eerftemaal zag. Hij is juist niet fchuuw;
maar wanneer hij verfchrikt wordt, zoekt hij
eerst door zeer fnel loopen , daarna door vliegen
zich te redden. J n geffalte en uitwendig
aanzien.heeft hij met twee zeer onderfcheidene
vogelen, naamlijk den kraanvogel en den
adelaar, veele overeenkomst; doch, naar mijn
inzigc, moet hij tot geen van beiden gerekend
Worden. De Hottentotten geeven hem eenen
naam, aan zijne natuur her best pasfende, welken
de Hollanders door flangenvteeter overzetten;
en de Voorzienigheid fchijnt deezen vogel
ook werklijk tot verteering der ongemeen groote
menigte flangen in Afrika befremd te hebben.
Hij is grooter dan onze kraanvogels. De beenen
zijn omtrenc twee en een hal ven voet lan°-,
en het lijf naar evenredigheid kleiner dan dat
der kraanvogelen. De bek, de klaauwen, en
de flerke fchenkels, met lange veeren beddkt,
be-

BIJ H E T W A R M E BAD. Ï85
benevens den korten hals, doen hem met" hee
gedacht der adeiaaren en havikken eenige overeenkomst
hebben. . De kop, de hals, en bek, de
dekveeren der vleugelen, en het grootile gedeelte
des ftaarts zijn, ten aanzien der hoofdkleurgrijs
of loodverwig; de langfte ftaartveeren zijn
behalve dien, op eenigen afftand van haar fpit-*
fe end, met eene zwarte plek getekend, en van
de middenften hebben de beiden, welken teffens
de langlte van allen zijn,, eene witte punt; de
borst is witgeel , fardide alka. De fluit, de
flagveeren, fchenkei, toonen of vingers; aan, de
voeten, de oogappel, en haften aan de oogeh,
welke achterwaard geboogen zijn, zijn zwarty
de beenen vleeschverwig;..de oogen. groot en'
uitpuilende; het voorhoofd brandgeel, de oogleden
en de regenboog naakt en geel.. Ópden
kop heeft deeze vogel een' bos van omtrent
twaalf veeren, die doorgaans in twee verdeelingen
achterwaard over den hals neerligt, en Hem
tot merklijk Ceraad ftrekt. De wijze, op
welke hij de Hangen aangrijpt, is zeer zonderling.
Hij nadert altijd de flangen met die voorzigtigheid,
dat hij het fpits van deneenen vleugel
voor zich houdt, om daardoor haare vergiftige
beet te mijden. Somtijds neemt hij de gelegenheid
waar, dezelven met voeten te treeden,
of ook met de flagveeren of pennen te vatten , en
te flingeren, dat zij hoog in de lucht vliegen.
Wanneer zij, door deeze behandeling, eindelijk
mat worden en genoegzaam bedwelmd zijn, doodt
en verflindt hij ze op zijn gemak en zonder gevaar.
Offchoon ik den fekretarisvogel zeer dikwijls,
zoo wel tam als wild,, gezien heb, zoo.
is mij echter nooic de gelegenheid voorgekomen,
rvi 5 om

l$G ÏV.'HOOFbST. IV. AF O. VERBLIJF
om er'een ooggetuige van te zijn , hoe hij op'
deeze wijze de (langen vangt en inflokt. ik
heb ondertuslchcn geene reden, om daaraan te
twijfelen, dewijl zo veelen, niet Hechts Hottentotten
,.: mnar ook Christenen , mij van deeze'
bijzonderheid verzekerd hebben, en men ook in
de diergaarde des prinfen van Oranje niet verre
van 'sGraavenhaage waargenomen heeft, dat dee-'
ze vogel zich aldaar op gelijke wijze met een
ftroohalm vermaakt, cn pleegt te oeffenen //.
Voorts wanneer hij in den rang der roofvogelen , der
havikken of valken zal aangenomen worden, zoo
(ehïpz . Jlangetivalk, faleo ferpentarius, de gevoeglijktte
naam te zijn, om hem volgens het
Jamenltel van L I N N * us« te benoemen. - -
Men heefc zelfs aangemerkt, dat tamme flangenvreeters
zich niet ontzien, kuikentjes aantevallen
en ce verceeren.
Ik mag het geduld mijner leezeren door de befehrijvingen
van nog meer foorten van Afrikaanfche
vogelen, allerminst van de kleineren, niet
knger vermoeien. In het voorbijgaan wil
ff lk heb twee vogelen van deeze foort van de Kaap de
Goede Hoop naar Engeland gtbracht , welke op reize
de • gewoonte hadden, om al wat men hun voorzette.
eerst met hunne voeten te ftampen en te vertreeden, eer
ïij het waagden, om iets daarvan te eeten ,• — een zeker
bewijs van de onderfteiling, hierboven door den heer
SPAS MAN in den tokst gemaakt, naamlijk, dat de Voorzienigheid
de vergiftige dieren van dat heete waerelddeel
tot voedfel van deeze foort. van valken beftemd heeft,
«EORGE FORSTE R.
, :*t .Syfitma miurus. .
ik

B IJ H E T W A R M E B A D . 187
ik das maar emmeren, dat 'er veele onderfcheidene
foonen van vogelen zijn, waarvan de meeften
aan die geenen, welken men in de andere
waerelddeelen vindt, in 't geheel niet gelijkvormig
zijn, en dat de natuuronderzoekers menige
van die foorten uoir niet kennen. In pracht
van veeren overtreffen zij grootlijks onze Europeefehe
vogelen: maar door dat geen, 't welk
meer, oneindig meer, dan zelfs de fciitrerendfte
kleur, ce natuur bezielt, en meer invloed op
onze gewaarwording?n heeft, ik meen bevalligheid
van Item en fehoonheid van gezatig, munten
weinigen onder hen uit.
Mijne^overige bezigheid geduurende mijn verblijf
bij het warme bad beftond hierin, dat ik
eenen kranken, maar rijken boer bezocht, welke
nagenoeg eene kleine halve Zweedfche mijl, of.
een uur gaans van daar woonde. Thans
verheugde het mij zoo zeer, als ooit. Eskulaaps
ku:iSt te bezitten: offchoon de belooning cierzely.e
zich enkel tot v rfche . lchanpenbouten, of
lamsgebraaden , ho^daanigen 'er nu en dan voorvielen,
of tot eene fles melk; die men mij na ieder
bezoek medegaf, plag te bepaaleu. Wijl ceeze
laatlte waar van den boer voor geld in 'c geheel
niet verkocht werd, en de brongasten maar zeer
ongeregeld en fpaarzaam nuttige leevensmiddelen
konden bekomen, vond ik menigvuldige aanleiding,
om de,- bezoeken bij mijnen lijder dikwijls
te herbaaien; te meer, wijl het veelvuldig zweeten
ook eene aanzienlijke vergoeding eischte, en
het bad zoo wel mij , als anderen brongasten ,
eene foort van grooten honger, of ten minfte fterken
eetlust veroorzaakte. — Tóen ik eens om de
ge-

188 IV. HOOFDST. IV. AFD. VERBLIJF
gemelde reden genoodzaakt was, zelfs van omtrent
de Boterrivier vleesch en tuinvruchten voor
mij te haaien, had ik hec genoegen, om in de
voo heen genoemde wijduitgeflrekce landftreek
tusfchen hec warme bad en de zoo evengemelde
nvier, eenige dieren uit hec geflachc der honden
MJ hunne wildheid ce zien , welken ik nu be-
Kfhrijven zal.
Deeze wilde honden behooren tot de fchaade-
Jtjkfte roofdieren, en zijn voor de kudden der
Afrikaanfche voJkplanteren zoo wel, als die der
Hottentotten, bijzonder yoor de fchanpen en geiten,
zeer gevaarlijk. — Zij zijn, verhaalde men
nrij, niet daarmede ce vrede, fleches den honger
té ftillen , maar dooden ook en verfcheuren zoo
veelen , als zij kunnen magcirj; worden. Zij houden
zich altijd in een taamlijk groot aa-nal bij
elkander, en llroopen zoo wel des daags, als des
nachts om roof in 'c rond. Hec geblaf, welk
zij op hunne jagc maaken, is,, zege men, aan
hec bellen der gewoone jagchonden z^er gelijk ,
hoewel eenigzms fterker. Men verzekerc ,
dat zij het zelfs waagen, grootere tamme en
wilde dieren aancetasten; en dac etlijken van hun
zicl^ eens verftouc hadden, eenen jaager ce paard,
die 'er voorheen jagc op gemaakc , maar een*
misfehooc gedaan had, te vervolgen. — Men
heefc waargenomen, dac zij met veel list en eendragt
hunne jagc verrichcen , en 1
eu;-;iing hun
uicerfte best doen om het wild oi intehaalen ,
of heczelve te gemoet te komen, toe d;it hec
eindelijk hun allen tot buit wordt Men zegt,
dat zij altijd mager zijn, èn bijkans uit niets dan
vel en beenea beflaau, gevolglijk 'er leelijk uit*
zien»

BU U B T W A R M S BAD. l%9
zien, en zelfs op eenige plaatfen geen hair hebben,
_ Eene foort van dezelven zou grooter en
fterker, dan de andere zijn, kroes en zwart geplekt;
de andere kleiner en meer naar het brui-
Be hellen. Die geenen, welken ik thans, op
den afitand van eenige honderd fchreeden zag, waren,
naar alle vermoeden, van de grootere foort;
want zij waren omtrent twee voet hoog , korthairig
en kroes. — - Tot nog toe heefc niemand
het beproefd, hen tam te maaken: doch hier of
daar mogt toch wel een landman gelegenheid
hebben om uittevorfchen, hoe na deeze wreede
roofdieren met hec befchaafde en fijne hondeken,
niec zelden een zoo innig geliefd gunfleling van
de fchoone fexe, vermaagfehapc zijn. Veelligc
worde in Afrika nog eene andere foorc wilde
honden gevonden : wanc een boer, mee naam
POTGIETER, heefc mij verhaald, dac hij aan de
Mosfelbaai een dier, van grooece en geftalce als
een gewoone hond, gezien had, maar welk grootere
ooren gehad, en onder den buik wit, voor 't
overige zwart, 'er uitgezien had; dat een ander
boer, die daurbij geweest was, 'er op gefchooten,
maar het niec getroffen had.
Een nog veel algemeener en voorzeker even
zoo fchaadelijk roofdier is de tijgerwolf. Deeze
heefc mij , van h-c begin tot hec einde mijner
reize, wegens mijne crekosfen zoo ongerusc gemaakc,
dat ik de befchrijving van eenen zoo
geduchten vijand niet langer kan noch wil
uitftellen. — De volkplancers hebben hem dien
naam gegeeven. Mij is het voorheen onbekende
dier, welk PENNANT** korclijkbefclirijfc,
In zijné Sympfu *f juairuptds , gelijk ook in zijne
hifiory of q.uadruptds.
en

ÏQO IV. HOOFDST. IV. A F Di V F. R B ï, ff F
en waarvan hij teffens eene afbeelding geeft: hij
noemt het daar de hytnït\ en houdt hecvoor
eene foort. van LINNTEI S grafdier, can'u hyaeva,
onderfcheiden. —- Hij gaat alleenlijk des
nachts en in de duisternis op roof uit, en zooi
dra dezelve den aardbodem bedekt, pleegt hij en
troepswijze en enkel al flroopende rond ce zwerven.
Dii dier heeft eene bijzondere eigenfcbap,
zeer nadeelig voor hetzelve , hierin beftaande ,
dat "het door eenen onaangenaamen toon altijd
zichzelven verraa.it. Zijne item laat zich zekerlijk
rp het papier niet wel uitdrukken: doch om
echter zijn geluid eeniger raaate te betekenen ,
zoo is het een aauo of menigmaal een ooao, welk
het met eenen toon van wanhoop, en wel telkens
na een' tusfchentijd van eenige minuuten op
eene huilende wijze uitfloot, en waardoor de natuur
dit dier, het vraatachtigfte van allen in Afrika,
noodzaak , zijnen eigen verraader te zijn ;
gelijk de vergiftigde fiang in Amerika door het
klapperen of ratelen van haaren fiaart voor haare
dooclfke beet zelve waarfchouwt. —- Deeze tijgerwolf
wordt nu wel door zijn gehuil gedwongen,
z;jn eigen verklikker te zijn; doch daartegen
bezit hij de bijzondere behendigheid, om de
Item van andere dieren natebootzen , waardoor
het hem fomwijlen gelukken ?ou, kalveren, veulens,
lammeren en der^eli|ken te bedriegen en
tor zich te lekken. Het bovengemelde herhaalde
gehuil of ge'chreeuw is wadrfchijnlijk een
even zoo natuurlijk gevolg des hongers, als het
geeuwen bij den mensch, wanneer hij moede is,
of wannt-er de mond, of gelijk men gewoonlijk
pleegt re zeggen, de tanden ons wateren bij het
gezigc van leKkere fpijzen. Eenen natuurlijken
grond

35 IJ H E T W

ipt IV. HOOFDST. IV. AFD. VERBLIJF
uit haare fchuilplaats-, voórttefpringen , waardoor
ieder dier zoo zeer verfchrikt wordt, dat het
begint te loopen, waarop zij het met zekerheid
vervolgt, tot dat zij de kans gunrtïg ziet, om
hetzelve, al ware het ook een trekos, met een
eenige beet den buik opterijten, of anders eene
gevaarlijke wonde toctebrengen, en op zoodaanige
wijze in den. eerften aanval zijnen roof te bemagtigen.
Om deeze reden is de landman genoodzaakt,
zijn vee eiken avond uit de weide te
haaien, eer het donker wordt: alleenlijk grootere
kudden trekosfen uitgenomen , welken men
dag en nacht, zonder hoeder, hun voedfel laat
zoeken op de weiden ,. omdat zij de landftreek
kundig, en de list der hyena gewoon zijn, ook
meer dan andere dieren zich tegen eenen vijand
gemeenfchaplijk verdedigen. Reizende lieden integendeel
, die zich niet lang kunnen ophouden,
lijden door het weiden des nachts fomtijds
groot verlies, bijzonder wanneer de oslèn nog
jong zijn , en ligt fchuuw worden.
Dewijl ik op mijne reize niec meer dan een fpan
osfen had, die nog daarenboven ligt fchuuw
werden en aan 't loopen geraakten, zoo waagde
ik het zeer zelden ben des nachts te daaren graazen.
Want mijn voornaame oogmerk om kruiden
te verfamelen, liet mij niet "altijd toe, om
gelijk de boeren des nachts te reizen, en over
dag mijne osfen op de weide te laaten gaan.
Dewijl ik dus maar des morgens en des avonds
kon reizen, zoo was de middagtijd tot hec graazen
niet genoegzaam, ook wegens de fterke'hitte
met bekwaam daartoe. Daarenboven had ik menigmaal
het verdriet, dac de voerman van mijn
osfenfpan, die hec vee op de weide had behoo*
ren

BIJ H Ï T W A R M B B A D . I3
ren te hoeden, bij dat werk in flaap viel. Hierdoor
verlooren wij telkens niet alleen verfcheiden
uuren, maar wij waren ook fomtijds geheele
dagen lang bezorgd, boe wij onze osfen
zouden wedervinden, en moeiten niet zelden te
paard en te voet bergen en dalen doorkruisfen»
om ze weder op te zoeken. Geduurende mijn
verblijf bij het bad. werd mijn rijpaard, benevens
anderen, die daar bij waren, eens des nachts
voor eenen avondwolf zoo verfchrikt, dat zij de
bosfchen, aan welken zij vast waren gebonden,
met de wortels uit den grond fcheurden, en de
vlugt namen, maar eerst den volgenden avond,
hoewel onbefchaadigd, weder gevonden wierden.
Veelligt hadden zij zich door loopen gered; of
waren eindelijk moedig genoeg geweest, om aan
hec fteile afhingen van eenen berg dieeennaauwdal
itilloot, halte ce maaken. — Hec kan ook sijn ,
dac de hyena, geliik onze gemeene wolven flechcs
in hec open veld ftouc is; wanc van deeze laatften
zege men, dat zij uit vreeze voor hi.iderlaagen
en van beloerd te zul'en woeden, den geenen,
die zijne toevlugc tot een woud neemc, niet
vervolgen. Hec gevaar, om mijn paard ce verliezen
, bewoog mij intusfehen, om tegen eenen
zoo verdrietlijken en waakzaamen vijand alle
mooglijke voorzigtigheid te gebruiken. Ik was
ook zoo gelukkig, dac ik, op rniine geheele
reize, door zijne grooce vraagzucht en arglistigheid
niecs verloor. De Hoc:entotten zeiven
hadden mij beleeden, dac fommigen onder hen
hec zich nog erinneren konden, hoe die dier zoo
driesc was geweest, om ftil in hunne hutten te
fluipen , en zelfs hunne kinderen wegcefleepen.
Doch tegenwoordig gebenrc zuiks niec meer Hec
N fchiet-

P4 IV. HOOFDST. IV. AF D. VERBLIJF
fcbiergeweer fchJjnc thans deeze en andere gevaarlijke
roofdieren geleerd te hebben, om voor de
menfehen te vreezen.
De volgende gefchiedenis van eenen tijgerwolf,
die men mij uic eene befchrijving van de Kaap de
Goede Hoop vertelde, valt mij hierbij in: zij
is ten minfte zeer koreswijiig; indien zij ook al
zoo gantsch geloofwaardig niec moge zijn. J3ij
gelegenheid eener vrolijke maaltijd niec verre vaa
de Kaap, had men eenen trompetter, die ce veel
drank gebruikt hebbende ibmdronken was geworden,
des nachts buiten de deur gelegd, opdat
hij verkoelen, en van zijne roes bekomen
zou. Doch het duurde niet lang, of 'er kwam
een tijgerwolf, die den goeden man op den rug
wierp, gelijk een dood lijk als eene goede prijs
voortfleepte, en naar den kant des ïafelbergs
fpoedde. Middel wijl kwara de fpeelman, door
den drank bedwelmd, weder bij, en had neg bewustheid
genoeg, om het groot gevaar, waarini
hij zich bevond, te bemerken, en op zijne trompet,
welke hij aan zijne zijde gebonden had,,
alam te biaazen. Dit joeg het roofdier zoodaanigen
Ichrik aan, dat het zijnen roof verliet. Een
ander , dan een trompetier, zou onder deeze
•omftandigheden zekerlijk eene buic der hyena geworden
zijn. —
Ondertusfchen is hec onloogchenhaar en eenen
iederen wel bekend, dac deeze wolven zich bijkans
in eiken donkeren nachc bij de vleeschhal
in de Had aan de Kaap de Goede Hoop vercoo- •
nen, om de beenen, vellen en andere afvallen,,
in menigre aldaar weggeworpen, opcevreecen of
afcehaalen. Voor deezen diensc becoonen da
inwooners zich door de onbepaalde vrijheid, wel-]
ke:

BTJ H E T W A R M E BAD. lOg
ke zij hun tot Zoodaanige nachtbezoeken geeven,
dankbaar: de honden, zegt men. hebben zich
aan hun g z Ifchap gewond, leggen hun insge-
Hjks geene hindering in den weg. En wijl daeae
roofdieren op zoodaanige wijze bij de ftad gevoed
en in ru^t gelaaten worden, zoo hoort men ook
daarentegen zelden, dat zij eenige J'chaade doen.
In as vcrbaazende gulzigheid deezer dieren
zelve heeft intusfchen de Godlijke Voorzienigheid
een dooifhand bewijs haarer wijze fchikkingen
getoond. — De velden rondom de Kaap zouden
zekerlijk met geraamten en beenderen toe
walging en afkeer toe als bezaaid zijn, wijl zoo
veele en talrijke troepen grootere en kleinere wilde
dieren aldaar hun voeufel zoeken, en van tijd
tot tijd fterven, bijaldien niet de tijgerwolf de
policijbediende der natuur ware , die haare
fchouwplaats daarvan reinigt; want de leeuwen«
tijgers en anderen vreeren geene beenderen, en
raaken niet gaarn aas aan. — Daartegen dienen
zij de naruu- op andere wijze: zrl jk evenwigt met
de vermeerdering van het plantenrijk te behouden
, opdat het eerfte z:ch met ver;er ui'breide,
dan dit in ftaat is. dieren te voeden, en dac hec
de noodde voortplanting door zaaien niet hindere,
en bijgevolg niet door eene gantschlijke verteering
van hetzelve zichzeiven door mangel en
horger uitroeie Hierom vindt men , niettegenftaande
de groote menigte van wilde dieren,
zeer zeiden beenderen van hun; maar van hye-
N » nen,

IQ*) IV. HQOFDST. IV. AF B. VSRBLIJF
nen, gelijk ook van tijgers, leeuwen, fjakals,
wilde katten en wilde honden nooit. Om de
vloeren, welker reiniging de God der natuur hun
tot eei*e bezigheid op heeft gelegd , door hun
eigen overfchot niet zeiven te verontreinigen ,
gaan deeze tijgerwol ven, wanneer zij zich krank
of gebrekkig gevoelen, niec uic hunne holen,
msar verwachten daar oneer fiuipcrekkingen en
honger den dood, om aan de laatile wee der natuur
ook de gehoerzaamen. -— Hierbij moec ik
nog aanmerken, dac de tijgerwolf, hoe ongeloof
lijk veel hij vreecen kan, zoo ook in ftaat is,
bm gancsch buitengewoon lang te hongeren.
"Voege men zijne taamlijk groote blooheid , om
leevendige dieren aancetasten, hierbij, zoo ziet
men, dac zijne vraacgierigheid voornaamlijk maar
eaarroe dicne, om dac geen, 'c welk in hec dierenrijk
wegens ouderdom, of krankheid, of verminking
onbruikbaar is, benevens hec uitvaagfel,
öas en beenderen, gelijk ook veeilige hec overtollige
deszelfs te verteeren, maar de bronnen ,
Waaruit het nieuwen aanwas krijgt , juist geene
beduidende verwoesting van heczelve ce vreezen
hebben.
Behalve de hyena, vindc men in Afrika nog
twee andere dergelijke foorten van roofdieren ,
welken men dóór de naamen van bergwolf en
ftrandvolf öndeefcheidc. •— Doch van hunne verfcheidenheid,
heefc men mij geen ander kenteken
kunnen opgeeven, dan dac de bergwolf een
weinig grijs, de ftrandwolf integendeel zwartachtig
is, en eenen grijzen kop heeft. Maar'tgeen
ik hier boven van den tijgerwolf gezegd heb ,
laat zich, naar alle waarfchijnlijkheid , ook op
Ueeze

BIJ M E T W A E M E B A » . 197"
deeze beide foorten van wolven toepasfen.
Kene van die foorten zal wel de hyena , canis
hyacna, van L'NNSUS zijn. Dit befluit ik uic
eene huid, welke ik van de Kaap medegebragc
heb , en die met de befchrijving deezer hyena
taamlijk wel fchijnt overeemekomen. De voeten
en teenen of vingers daaraan zijn ten deele verlooren
gegaan, ten deele verminkt. Voorts is zij
vijf voet lang, en twee voet breed. De pooten,
voor zoo veel men uit het geen nog voorhanden
is, afneemen kan, zijn meer dan een voet,
en de (taart, weike taamlijk ruuw en mismaakt
is,, vijftien duim lang. Van het fpits der fnuït tot
aan de oogen zijn zes, en van de oogen tot de
ooren vijf duim. De ooren hebben de lengte
van zes duim, zijn aan hec fpitfe end een weinig
rond, en bijkans geheel kaal. De fnuic is fpits.
Aan den kop zijn de hairen kort en meestal aschgraauw
; aan het overige van het lijf hard en
•wreed; op den rug in de geheele lengte meer
dan een voec lang, en wel naar achteren toe het
langst; aan den ftaart zes, maar aan de zijden en
aan den buik flechts vier of vijf duim lang. De
knevels of borltels aan den baard zijn zeer bard
en ftijf, en fommigen nog eens zoo dik ais zwijnen*,
borltels en vijf duim lang. In de bovenile wenkbraauw
zijn harde, rechte hairen , drie of vier
duim lang. Tusfchen de oogen is een afftand van
twee duim. De kleur van het hair op deeze
plaats , gelijk ook boven op den rug, en aan deszelfs
beide zijden, benevens aan den ftaart, is
donker bruin, en even zoo aan de fchenkels en
beenen ; maar aan de zijden en onder den buik
muisvaal. Van eenige donkere Itreepen, welke
van het ruggraad naar de z ;
jden neer zouden han-
N 3 gen,

lo8 IV. HOOFDST. IV. A F t). VFRBtTjF
gen, heb ik nnnuwlijks eenige fpooren kunnen
bemerken. — Mei! de gefteldheid der hairen , ed
ce grootte der huid , welke ik me't. gebragc ent ans
befchreeven heb, ftemt dus PÏNNANTS befhhnjving
* zijner hyaena canina, of die van L I N-
N^US van zijnen canis hyaena, taamiijk wel
overeen: het kleine onderlcheid ten aanzien der
kleur is van geen belang.
Maar ik heb ook nog een' tweeden gewigtigen
grond om te gelooven-, ent eere foort
van de zoogei anmde wolven ontrent de Kaap de
Goede Hoop , de hondhyena is, welke PENNANT
zoo voortrefl'jk belehreeven hééft: — dttze beftaat
daarin, dat een b< er aan ce-Boterrivier om
een' aanzienlijken prijs met mij wedden wilde, dat
hij mij zoodaanige, wolven , die tweedachtig zijn,
k^a te /Jen btzorir

B IJ H E T W A E M * BAD. »9S
kor ik aan hec mannetje, welk in de diergaarde
auc de Kaap leevendig worde bewaard, duidlijk
bomerken - lncusfchen is het, naar mijne gisfincr
deeze opening, waardoor de ouden tot den
waan, als of het hyenadier zijn gefligc kon veranderen,
verleid zijn. — Op gelijke wijze heetc
men in oude tijden tot het vercelfel, welk nogthans
veel te breed is uitgemeeten, dac dn dier
de raenfchljke Hem nabootfen, en geheele kudden
fchaapen zoo betoveren kon, dat zij zich
van de plaats niet beweegen konden , zekerlijk
eenige aanleiding gehad. - Van de bijzondere
eigenlchap der hyena, om het geluid van andere
dieren natebootfen, heb ik boven ** reeds gefproo;
ken. Over al, waar ik kwam, verzekerden mil
de landlieden, dac die inderdaad zoo* was. Ik
zelf, mijn reisgenooc, mijn Hotcencoc, een boer
en zijn geheele huisgezin hoorden eens, hoe zn
hec blaacen der fchaapen en lammeren naboocjle.
Maar van welke foorc deeze wolf was,
kon mij niemand zeggen. In hec vervolg zal ik
gelegenheid hebben , om breedvoeriger te vernaaien,"
hoe wij, in eene woefle landftreek, door
een' grooten troep wolven ontrust wierden, die
door nabootfing van alle mooglijke dierlijke {temmen
bijgeloovige herders in oude tijden ligthjk
hadden kunnen overreeden, om alle de verdichttels
aangaande de hyena ce gelooven. _
In de zoogenaamde Lange Kloof, bij de Ganzenkraalrivier,
coonde men mij een klein ltuk
eener huid, welke, zoo men zeide, van eenen
wolf was In kleur kwam hec mee de huid onzer
g e-
kk Zie hier voron bladz. 190.
N 4

*°P IV. HOOÏD JT. IV, AïD, V ER B Lfp
gemeene wolven nagenoeg overeen- dnrh •
was veel hamer en wreeder Voor hel
ms&U naar mijnen dunk van dï u A ^
J*S huid, wdke ik hierboven u befcbreïvc7
ik b
r
rerd heb
>*< « - S
van etn zeldzaam dier, van eenen boer in her
joor^k gedeelce van „ j n re^ffi woonet
ae, tot een gelchen.k gekregen had
noS^rtT W
« « ^ k
« i k
& vooren genoegza„m
befchreeven heb, moet i k d i e merk-
^ c g e bijzonderheid, d.t zij met hair
«kt, welk ten deele meer dan een voet lans is
*og eens met opzet emmeren, a i s i e t s 3 AL
d eren *T
J
1 0 d e
' *** * a r f l 9 i l e ! a
"^n, de
öieren dikwijls naakt en zonder hair aanrrefV
-dezelve ,nt,gendeei fa de koudere ï £ £ £ ' bu
«fit? zonder oogmerk, mets zonder het wiisre
•emde en oogmerk doet: zoo heb i k ^ ^
-de hyena n eUlke warme iucmfireekcn, in wel
kenzrj «eh fteeds ophoudt, eenen zoo dikken en
warmen pels noodig hebbe? Het volgende
^ dunk, m,j e e n e voldoende oplosfing dïezer
i n , g
dSe klö °^ "«^JmSa deie e en
chcpe.kiooven der gebergten, en in de onderaard
// H'er vooren bJad^. ;p 7.
fche

B IJ II E T W A R M E BA D. 201
fcne holen , w

S02 V. HOOFÖ-T. I. AFI) EFÏZF VAN HET
V I J F D E H O O F D S T U K .
REIZB VAN HET WARMS BAD NAAR
Z IV ELLEN DA M.
E E R S T E A F D E E L I N G .
Reize van het Warmt Rad tot de Rivier
zonder einde.
jL3 e
w a s
*ïj

WARME BAD TOT BE RIVIER ZONDER EINDE 203
volgens zijn aanbod , verpHgt w s geweest te
doen. Ik geloot niet zon 'er grond, dat hij '*it
met voordacht na had gelaaten, opdat wij met
diep in 't land zouden kuuren komen , en hij
als voerman des te min der te w. a.j;en en uitreilaari
had. Ik kwam derhalve met een' anderen
man , welke dikwijls zoodainige reizen gedaan
had, in onderhandeling: maar, zoo draa hadden
Wij deezen niet va" ons oogmerk, om afgelegene
gewesten te bezoeken, eemg bericht gegeeven ,
of hij floëg die aanbod volftrekt af. en deed ons
daarenboven nog de oprechte en wolmeenende
waarfchouwing, dat wij te bu s mogren blijven. —"
Hierdoor werden wij in groote verlegenheid g'ebragt.
zoodat wij zelfs niet van de plaacs wiscen
wegtekomen.
Wij zochten hierop eenen ! foccencoc tot onze
reize te huuren; maar wij kreegen ook van deezen
een weigerend antwoord i, toen wij ons in
hunne kraaien, dac is, gemeenten of dorpen begaven,
om naar eenen voerman te zoeken. Z'j
ontfchnldigden zich daarmede, dac een grooc dbel
hunner jonge manfehap onlangs ge'torven was ;
maar anderen nog ziek waren. Diar heerschte,
naamlijk, in dien tijd, eene foort Van galkoortfen,
welke anders in deeze luchtlrreek eene
taamlijk zeldzaame krankheid, en voor de flaaven
altijd doodlijk is. Doch vermits zij thans onder
de volkplanters zeiven in zwung ging en zeer
boosaartig was, maakte zij e nen iederen, ook
mijnen reisgenoot, niet weinig bekommerd. ~—
Dewijl ik als een Emopeër, en teffens van beroep
een ares, veel gevaarlijkere heerfchende
ziekeen bijge-voond had, oncrustce mij alieen de
gedachce, om uit gebrek aan eenen voerman de
rei-

2Q4 V. KOOFDST. I. AFD. REIZE VAN HBT
reize te moeten ftaaken, en wenschte niet zonder
oorzaak, de eene of andere geleerde kennis tegen
de kunst om met osfen te rijden, te kunnen verruilen.
— Toen ondercusfchen de Badaard -Hottentot,
die, niet verre van bet warme bad, in
eene hut van gevlochten teenen woonde , en
anders een zeer fiecnc geaarc mensch was, eindelijk
bevond, dat zijne vrouw en kinderen van de
boosaarcige koortfen begonnen te beteren , nam
hij, uic hoofde van eenige geneesmiddelen, van
mij ontvangen, maar nog meer in verwachting
eener rijke belooning, hec werk van onzen voerman
, hoewel niec verder dan tot Zvcllendam ,
alwaar de heer i MM EL MAN met weinig moeke
Hoctentoccen hoopce ce bekomen, op zich.
Middelerwijl moescen wij, bij gebrek van eenen
osfenleider, hec ons laacen welgevallen, offchoon
te paard, mee een lang touw, die werk, in Afrika
zoo ongemeen gering gefchac, zelfs te verrichten.
j Den zes en twintigften van Oogstmaand verlieten
wij het bad, en kwamen vroegcijds bij de
Siteenhoksrivier aan. — Hier woonde de zieke
die mijne bezoeken, geduurende mijn verblijf bij
hec warme bad , mee melk en vleesch becaald
had. Hec bad had hij ook, hoewel zonaar vruchr,
bij buitengewoon gezwollene en door de roos
aangecasce beenen gebruikc; maar thans waren
deeze bezwaarnisfen door fontenellen, vlierbladeren
en dergelijke middelen reeds grooelijks verminderd.
Hierom verkocht hij mij ook verfcheidene
flesfen brandewijn, welken ik coc bewaaring van
dieren noodig had, tot een' billijken prijs, en
overreedde ons, des nachts bij hem te blijven
Mij-

WARME BAD TOT DE RIVIER ZONDER EINDE» $05
Mijnen reisgezel maakte het intusfchen niet weinig
verlegen , dat hij hem in hetzelve vertrek ,
daar zijn zoon, die onlangs van eene boosaartige
koorts was aangetast, te bed lag, eene plaats om
zijne nachtrust te neemen , aanwees. — Daarna
gaf hij ons eenen knapzak, vol eetwaaren, toe
gefchenk, en noodzaakte ons, eenen pot, van
hem geleend, aanteneemen, welken ik toen wel
als een overtollig ftuk, en ons flechts tot lase
verftrekkende, aanzag; maar die ons echter, gelijk
ik in het vervolg ondervond, toe weezenhjk
nuc diende, zoodat ik toen eerst begreep, dat hij
ons eene gewigtige vriendfehap daardoor beweezen
had.
Den volgenden dag floegen wij weder op reize.
Dewijl deeze overal effen was, en mijn Hottentot
ons verzekerde , dat hij zonder osfenleider
zich wel helpen zou, lieten wij hem vooruit rij.
den, terwijl wij op eene landhoeve, aan den weg gelegen,
bij den bezitter derzelve, die een mijner
ïnedebrongasEen geweest was, een bezoek afleidden.
Hij onthaalde ons op een zoo zeldzaam ,
als ongemeen welfmaakend gerecht , naamlijk
eene foort gebraadene musfehen of vinken, die bij
LINN-KUS de Kaapfche kruisbek, loxia Capenfis,
heet: deeze vogels doen wel aan de zaailanden
veel fchaade, maar zien 'er in hunne zwarte
en geele kleeding zeer fchoon uit; het geele verandert
bij hen, gelijk ik bemerkt heb, in het
begin des zomers in eene bloedroode kleur.
Onzen voerman lieten wij wel niet zeer verre
vooruit rijden: dan, hoe fpoedig wij hem ook
navolgden, duurde het echter tot aan den avond,
voor

20S V. HOOFDST. I. AFD. RfclZE VAN HET
voor dat wij hem in konden haaien. Wij vreesden
aan bet dwaalen geraakt te zijn, tot dat wij
ten laar.e eenen denken i'.uropoër onrmoetren,
die zich niet fchaamde, van zich tot mijnen
dienstknecht aa^tebieden, nudat hij beieeden had,
dat hij gemeenfefupiijk mee mijnen Hoaentot de'
ontrouw begaan had, om zioh uit mijn brandewijnvaatje
eene roes op 't lijf te drinken. — üindel.jk
bereikten wij den Hottentot, maar die, zoo
dronken niet als de Europeer, zijne misdaad ontkende,
olTchoon wij de'kram van het flot aan het
Vaatje werk HIK opengebroken vonden.
Toen wij des avonds bij de landhoeve Ganzehraal
u tfpanden en ontzidel den , werd ik gewaar,
dat hij zelfs eenige flesten gevuld had, om
zichzeiven en twee zijner foorcgel j.cen , eenen
baitaaid en eenen fla.if, die mee eenen wa"en
derwaard gekomen waren, nog verder iets re goede
te doen. —• Wijl de onba-idige gemoeds,ieftel.
tenis der Wilden zelfs tot rizern j coe pleegc te
klimmen en gevaarlijk ce Worden* wanneer zij
zieh dikwijls in herken drai k ce buitengaan, zoo
oncnam ik nun den brandewijn, ü »ch zij waren
reeds daardoor zoo rauzend en wrevelig geworden
dac zij ons mud!ijk genoeg iets te kennen gaven^
't welk ons Riet wei;;ig op onze h >ede deed zijn;
te weeien: dac zij mee niets minder zwanger gingen
, dan hec verlies van den brandewijn, die
hun boven al aangenaam is, door moord en doodflug
ce wreeken. — Vermits wij eenen Europeefchen
Chriscen even zoo ltrafbaar als hen gezien
hadden, konden en moesten wij hen toe den volgenden
dag mee zoo veele onverfchihigheia en
voorzigtigheid, als onze reize en de tegenwoordige
toeftand onzer zaukeu vorderde, geduldig draa-
gtn.

WARME BAD TOT DE RIVIER ZONDER EINDE. 2Cf
gen. Ondertusfchen zag ik mij genoodzaakt,
deezen nacht op mijnen wagen en brandewijnsvaatje
te flaapen, waardoor ik eene nieuwe verkoudheid
kreeg: want de landhoeve zelve, die den
naam van Ganzekraal had, lag aan den overkant
van de Rivier zonder einie.
Den volgenden morgen dwongen wij de kareis,
die gisteren te veel drank gebruikt hadden,
om af bede te doen; en tegens den middag leiden
wij eene Hang, die wij juist gevangen hadden ,
in de tegenwoordigheid van hun allen leevendig
in het vaatje. Mijn reisgenoot bood hun
daarop aan, dat zij nu naar hunnen lust en welbehaagen
daar van mogten drinken; men zou hen
deswege niet verder tot reden brengen , maar ,
gelijk hij 'er in eenen zeer verzekerden toon bijvoegde,
hij hoopte dan haast het vergenoegen ie
hebben, om hen van vergif te zien berden, en
zoo verder. Doch zij waagden het niet ,
het aanbod, hun gedaan, aanteneemen; maar
lieten het echter niet onduidlijk blijken, dat zij
het aan 'c vergifug dier misgunden, in eenen zoo
aangenaamen en wellustigen drank te verdrinken.
Nogthans bragt ik het flot aan het vaatje op de
beste wijze in orde, om van den brandewijn,
daar ik allerhande dieren in dacht te bewanren,
niets verder te verliezen. — Naderhand vernam
ik van de Hottentotten , dieper landwaard in
woonende, dat deeze lieden het zelfs voor onfehaadelijk
hielden, zuiver flangenvergif te drinken,
en het zelfs als een togengift teg.n de beet
eener flange aanzagen. Maar hoe deeze Hottentotten,
zonder eenige belchaaving des verftands,
aan deeze ontdekking gekomen waren , dat men
flangenvergif zonder gevaar door kon flikken, is
niet

408 V. HOOFDST. I, AFD. REIZE VAN HET
niet gemaklijk te gisfen ~ . Hierom moest ik
yreezen, dac mijn brandewijn, niettegenflaande
er eene flang in lag, niec zoo zeker was, als ilc
in den beginne meende. Ook bad ik lang: te vooren
aan de iloterrivier gezien, dat een flaaf uit
mm Noxia ferpentum tfi admifto fang-.:ine pelis :
Morfu virus kabett, £ƒ fatum iente minantur:
Pocula niorce carent.
een
I.UCAN. L. IX. v. 614—616.
Dat is:
„ Hst vergif der flangen is fchaadelijk , wanneer het
„ met het bloed gemengd wordt : het venijn dee-
,, len zij door haare beet mede , en dreigen den
„ dood met haare tanden: maar gedronken zijnde, is
„ het niet fchasdelijk. "
Zoo oud is reeds de waarneeming, dat het vergif der
flangen niet eer febaadt, dan wanneer het onmiddeiijk in het
bioed komt. — De Pfylli, een volk van Libië, firekken
onder anderen tot een bewijs, dat men, van onheuglijke
tijden af de natuur der Hangen in Afrika Wed gekend
heeft. Zij zogen het venijn uit de wonden , en gingen
niet vergiftige flmgen om , gelijk de Kopten of tegenwoor.
dige Egyptenaars nog doen, zonder zich in het minfte te
befcbaadigen. Hierom zegt dezelve oude dichter LUCANUS;
1— Superiiicum !
'cns paiientia vuinera lambit,
Ore venena truhens.
Dat is;
Ibid. v, 933.
,, Op de bleeke wond vallende, lekt hij dezelve, en
zuigt 'er met zijnen mond het venijn uit ".
UJSORGÜ FORSTKR.

WARME BAD TOT DE RIVIER ZONDER EINDE. 200
een klein Vaatje, rhet dergelijkén drank gevuld,
waarin ik eenen kikvorsen en een klein ongebooren
itekelvarken had liegen, eene roes dror.k.—
Maar toen 'er vervolgens meer dieren in gelegd
werden , en door het Houten van den wagen alh s
wel door een g*. fhommeld , ook de brandewijnsluchr
door de hitte, en opge'oste dierlijke deelen,
in een' Zeer wa'guchtigen reuk veranderd
wis. was mijn brandewijn voor verdere aanfpraak
beveiligd.
Doch dit wis niet de eenige verdriedijkheid,
welke ons gi''ull zoo zeer op de proeve Helde;
daar kwam nog eene tweede bij. Ik moest
bij het bovengemelde landgoed twee dagen re
vergeefs vertoeven , om e. n. n mijner trekosfen
optezoekon ^eeze was een (her, hoe laanigen
men anders',in Afrika maar z kien pleegt te temmen
, en voor den wagon re geWriken. De (Heren
kunnen wel zeer veel doorltaan, en vreezen
niet zo > zeer als de osfen voor de roofdieren:,
maar Z'j ook des te onhandiger. • Onder
mijne andere osfen wiren t v e zoo ftootig, dat
mijne Dorte-nrorcen h n ni K zonder vreeze en
groote voorzigtigheid in en uit konden fpannen.
iViaar over 't algemeen waren zij allen te mager
en te oud , dan dat Z'j tot eene zoo verre reize
zeer bruikba-r zouden geweest zijn, en ieder van
hun in 't bijzonder had nog zijne eigene gebreken:
kortom de boer had mij de allerflechtde osfen
verkocht. — Met den (lier had ik thans nog
de onaangenaame ontmoeting dat een ander (tier
hem uit ieverzucht zeer gevaarlijk gellootcn, en
door eene rivier gejaagd had. W j vermoe H.n
terftond, dat hij weder naar zijne geboorteplaats
zou terug gekeerd zijn, en hielden zijnen voori-
O gen

*IO V. HOOFD 8 T. I. AFD. RETZE VAM HKT
gen bezitter verdacht, dat hij hem juist in deeze
verwagting aan ons verkocht had: zoo genegea
is men, om van den geenen, die ons eens bedroogen
heeft, altijd het ergfte te denken. Dewijl
ik iruusfchen hier geenen anderen duchtigen trekos
te koop kon krijgen, moest ik mijn verlies met
geduld draagen.
Den dertigflen van Oogstmaand namen wij te
Tijgerhoek onze herberg. Dit is eene landhoeve,
welke voor eigene rekening der regeering
bebouwd wordt. — Wegens haare groote afgelegenheid
van de Kaap de Goede Hoop kan uit
den verkoop der graanen geen voordeel getrokken
worden: maar ce voornaamfte inkomst van
dit landgoed beftaat in timmerhout, welk uic een
woud aan den overkant van de Rivier zonder einde
gehaald wordt. Hier houd de maatfchappij
een aantal houthakkers, die onder het opzigt van
eenen korpuraal ftaan. Deeze is teffens rencroeeiter
op de hoeve, en worde veel beeer, dan een
korporaal bij de bezetting, beloond. Hij heeft
ook, ten voordeele der regeering, over de veefokkerijen
het botermaaken het opzigc, waarvan
hij naauwkeurige rekenfehap moet geeven.
De Rivier zonder einde was tegenwoordig
hoog opgezwollen, en dus niet gefchikt, om'er
door te rijden. Om deeze reden bezocht ik het
bosch, aan den overkant gelegen, niec: ook
waren de boomen nog niec in bloei; en ik had
daarenboven nog grootere boslchen, bij voorbeeld,
hec Grootvadersbosch y en Lioütniquasbosch
nog voor mij.
Naar den kanc van hec ftrand houdc zich, gelijk
men mij- verhaalde, een aantal van omcrenc
der-

WARME :SAD TOT DE RJ.V1BR ZONDER EINDE, ai I
dertig Hottencotten met hunne kudden op, en
maaken aldaar eene kraal of dorp uit. — Oök
deezen zouden door de Christenen reeds overlang
van hunne veeweiden verdreeven zijn, büTdieri
niec de regeering, uic een ander baatzuchtig oogmerk,
zocht, hunne nabuurfchap te behouden.
De Hoccencociche mannen uic de kraal waren met
verfcheidene wagens der maatfchappij , hoewel
tegen betaaling, naar de Kaap gezonden; waarom
ik dan ook geene hoop had, eenen van deeze
Hottentotten te kunnen f uuren. Een ander
diende op de landhoeve. • Zoodaanige dienstknechten
krijgen, behalve kost en tabak, gewoonlijk
twee draagende fchaapen, eene jonge
en draagende koe, of ook de waardij daarvan in
geld, coc een jaarlijksch loon. Allerliefst neemen
zij hec vee in nacuur; maar, wanneer zij
iecs voor zich verkreegen hebben, beginnen zij
hunne eigene huishouding, en worden ce gemaklijk,
om anderen ce dienen.
Wijl ik thans den Hottentotten nader kom, en
nu voor de eerfte maal aanleiding heb, om iecs
omftandigs nopens hun bijcebrengen; zoo wil
ik, bij deeze gelegenheid, in de c^wee volgende
afdeelingen , een nader en uicvóeriger bericht
aangaande dit volk, de oorfpronglijke bewooners
van het zuidlijk deel van Afrika, mededeelen.
O 2 T W E E -

ZI2 V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE,
T W E E D E A F D E E L I N G .
Uitvoerig bericht aangaande de ligchaamsgiflatte,
het karakter, de lecvenswijze en andere
bijzonderheden der Hottentotten.
'jj^en aanzien van den groei zijn de Hottentotten
zoo groot, als de meeste Europeërs. Maar
dat men veele taamlijk mageren en langopgefchootenen
onder hen vindt, komt oorfpronglijk van
hun fpaarzaamer en bcpaalder voedfel, en omdat
zij juist geen hard en zwaar werk doen. Doch
dat zij, in vergelijking met de overige deelen
van hun ligchaam, zeer kleine handen cn voeten
hebben, heefc nog niemand voorheen aangemerkt:
en dit nogrhans fchijnt eene zeer'karakteristieke,
onderfcheidende eigenfehap deezer natie te weezen.
Het gedeelte van den neus naar hec voorhoofd
toe is meestal zeer plat, waardoor de afiland der
beide oogen van elkander groo:er, dan bij de Europeërs,
fchijnt te zijn; de tip van den neus is
teffens taamlijk. pint — Het vlies van den regenboog
en de appel, zijn naauwlijks bij een 1
eenigen
blond , maar biikans doorgaans zoo bruin en
donker, dac hunne kleur nabij hec zwarte komc. —
Hun aangezigc, zoo als ook hunne gantfche huid, ,
heeft eene geelbruine kleur, welke aan de kleur
van zoodaanige Europeërs, die de geele zucht in
eenen hoogen graad hebben, gelijk is; doch zonder
dat zij in het wute van het oog in 'taller-
mii sc bemerkt wordt. De lipprn zijn bij hen
niet zoo grooc, als bij hunne nabuuren, de Negers,

HET KARAKTER , ENZ. DER HOTTENTOTTEN. 2 T 3
gers, Kaffers en Mozambikers Voorts is,de
mond middelmaatig, en bijna doorgaans met de
fchoonfte tanden bezet. — -Alle hunne overige
gezi-nscrekken, hunne houding, gebaarden en be~
weegingen te famengenoroen, verrauden gezondheid
en weltevredenheid ; ten minde een zeker
weezen, vrij van zorgen, welk nogthans, buiten
allen twijfel, leevendigheid en vlugge werkzaamheid,
eigenfchappen , welken de Jiotcencoccen bij
voorkomende gelegenheden metderdaad laaten bln>
ken, te kennen geeft. •
Wat aangaat het hoofd; men zou het bijkans
daarvoor holjden, dat het met ligte, zwarte, ruuwe
wol bedekc was, wanneer men niet uit de
natuurlijke hardheid en wreedheid zien kon, dat
het hair was, welk nog wolachtiger dan Bij de
Negers is. Bemerkt men intusfchen, 't geen fiógthans
ten uiterfle zeldzaam gefchiedt, aan den
kin fpooren van eenen baard, of op andere plaatfen
des ligchaams iets hairachtigs, gelijk bij de.
Europcërs, zoo is dit echter in 't geheel van
geen belang, en voor 't overige van dezelve gefteldheid,
als op het hoofd. —
Men heefc gemeenlijk geloofd, dat de Hottentotten
hunne jongens omtrent hec tiende jaar,
door eene foort van 'vermijding, vaneenvande deelen,
welken de natuur aan hec manlijk gedacht
toe voortplanting onontbeerlijk gegeeven heefc ,
berooven; maar dat het vrouwlijk gedacht voor
haare fchaam-e een natuurlijk dekfel , of eene
foort van vieefchen voorhanglel heefc. — Ondercusfehen
zijn beide deeze vertdfels werklijk
o gegrond. Den nunnen ontbreekt geenzins een
van die twee deelen, welke hun toe voortreeling
noodzaaklijk zijrA hoewel ik, beneden %den leezer
O 3 ge-

214 V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE,
gelegenheid zal geeven. om deeze omfhmdigheid
zelve te proeven en te beoordeelen. — Bij de
vrouwen bevindt zich insgelijks niets, 't welk
aan deeze fexe ongewoon is; maar de vrouwlij.
ke roede en de nymphen zijn flechts, bijzonder
bij de oudere, bijkans doorgaans langer, da*-, gewoonlijk
is; cn deeze verlenging ontlïaat waarfchijnlijk
uit de jlapheïd, welke door de warme
luchtftreek, het zalven of fineeren , en de
leedigheid gebooren worden '7.
Om de fchildering, welke ik van de Hottentotten
begonnen heb, verder uittevoeren, moet
ik ook van hun blanketten en hunne kleedij han-
de-
17 [ », De heer SPARMAN doet zeer wel, dat hij in
„ deeze afdeeling eindelijk een einde maake van die twee
„ verdichtfels, welken men , federt meer dan eene eeuw,
„ alom van de natie der Hottentotten verfpreid. en ook
„ geloofd heeft. Sedert het vertelfel van den Jefuit p. TA-
„ CHARD, een man door het te boek ftellen van dc
„ zeldzaamfte ongerijmdheden berucht, die, gelijk onze
„ fcbrijver hierna zegt, de eerfte geweest is, welke deeze
„ fprookjes in Europa verhaald beeft, en voornaamiijk fe-
„ dert de bekrachtiging, welke p. KOL RE, die toch in
„ zijne befchrijving van de Kaap de Goede Hoop overal toont
„ een groot liefhebber van dergelijke fprookjes te zijn'
„ daaraan /. c. I. Deel, XXX. Hoofdft. bladz. 505 enz'.
„ heeft zoeken te geeven, zijn dezelve, hoe vreemd en
„ dus hoe ongeloofwaardig ook op zichzelven, nogthans
„ door alle de volgende reisbefchrijvers van die gewesten
„ aangenomen en naverteld. Zoo dat zelfs die beroemde
„ natuurkenner, Graaf DE BUFFON, zich door dc fchijn-
„ baare getuignisfen van zoo veele reizigers heeft laaten
„ verleiden, om ook die twee verdichtfels voor waarheid
„ aanteneemen in zijne Natuurlijke Hütnie III Deel
„ bladz. 84 en 85 der Nederd. vertaaling. Doch aangaande
„ het natuurlijk voorhangfel of uitwas der Hottentotfche
„ vrou-

HET KARAKTER, ENZ. DER HOTTENTOTTEN. 215
delen. Hec blanketcen , wanneer men hec
zoo noemen wil, beltaac bij hen daarin, dac zij,
mee eene foorc van wellust, hun geheele ligr
chaam mee vee befmeeren, en'er daarop eenig roec
inwrijven. Die wastenen zij nooic af; ook heb
ik nooic gezien, dac zij, om hunne huid ce reinigen,
iecs anders doen, dan dac zij, bij voorbeeld,
wanneer bij hec fmeeren van den wagen
de handen mee ceer of pik bezoedeld wierden,
zulks mee koemisc zonder veel moeice afwrijven,
en daarenboven nog wel mee die wrijven den ganc-
.fchen arm opwaard coc aan den elboog toe vooregingen.
—. Vermits alzoo (tof en andere onzuiverheid,
aan hec fmeerfel, mee roec gemengd,
„ vrouwen heeft de famenfteller van de zoogenaamde nieu-
„ we algemeene befchrijving van de Kaap de Goede Hoop ,
,, I Deel, IJL Hoofdft. bladz. 162 en 163. reeds be-
„ ginnen te twijfelen; fchoon hij dat van het uitfriijcl^n
„ van eenen der zaadballen nog in alle zijne vreen.de 0111-
„ Handigheden verhaalt. En aangaande dit Iaatfte heeft da
„ opfteller der beknopte befchrijving 'van de Kaap de Goede
„ Hoop, in 1778 te Amfterdam uitgekomen , reeds aan-
}, gemerkt, dat die gewoonte bij veele Hottentotfche na-
„ tien reeds in onbruik geraakt en afgefchaft is ; en al
leenlijk maar bij eenigen , diep landwaard in wooneh
:
„ de, nog onderhouden wordt. Zie dezelve bladz. 111.
„ en het Dagverhaal op een togt landwaard in gehouden, daar
„ achter gevoegd, bladz. 89. — Doch de volkomene we-
„ derlegging van deeze beide onwaarheden, ongerijmd op
„ zichzelren , was voor den heer S P A R M A N bewaard,-
„ wiens geloofwaardigheid in deezen te minder kan ge-
„ wraakt worden, vermits hij de zaak in den grond on-
„ derzocht, den oorfprong van de eerstgenoemde dwrfa-
„ ling dtiidlijk ontdekt, en zijne reize veel verder land-
„ waard in uitgeftrekt heeft, dan men met zekerheid weet,
.„ door eenen Europeer voor hem gefchied te aiju. "
O 4
3
en

216" V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE.
en zelfs aan hun zweet,beftendig vast moet
kleeven, offchoon ook veel daarvan hij den arbeid
en arders weder weggaat; zoo wordt noo-thans
hunne natuurlijke kleur daardoor geheel
onkenbaar , en verandert uit eene glfofrërehdè
olijf- in .eene morfige donkere brujng**Je kleur. —
Dat ik hier boven de naiuurli ke kleur der H< ttentorrenalsgeelzuchrachtig
befchreeven heb, daartoe
hebben mij alleen eenige weinige tederdere
en zindelijkere boerenvrouwen tfftftte&Kng • Lieven
, welke eenigen ha r. r ifotWotibbe cit i stmaagien
rein lieren fchuuren , opdat zij niet te
onrein mogren zijn, om haare kinderen omepas.
ien, of andere hez?gl eden , die zindcl.ikheid
vorderen, te verrichten. Oiiderruskhen be­
weerden veele bcwooners der volkplantingen
-dat dergelijk wasfchen het aanzien d< r Mort.1 totr
•ten in 't g, heel met veme.ere. gij hielden het
daarvoor, dat de geelbruine kleur vvvl zoo lijd*
W was ais de btiderdergeele ; dat een ingefmeerde
Hom-mot 'er niet zoo na:kt uitzag, en
daarbij vollediger; dat ces e onjj'efmeerde Ho'tentotfche
huid na,rfchoe, en g leek , dn, niet fchoon
Waren gemankt; dat zij eene m-i-angheid was
eenen marbel aan < pYch>k verried, cn zoo verder.'
Of deeze meening meer in de gewoonte dari
in de natuur der zaakè zelve haaien grond heeft
la t ik aan zijne plaats geitel I. - Behalve < dat
dc Hottentot met hec Mfmeeren zijner "huid
Zich goed meent te doen, is bij ('omrijd!, ook op
welriekendheid bedacht , om zijn ligchaam en
hoofd door middel van een poeier, van zekere
krmden bereid, in 't geheel over ui over te bepoeieren,
of dit in de zalf te mengen en 'mtemiL
ven. Doch deeze reuk is téflens eenigzins ftin-
ken- i

HET KARAKTER, ENZ. DER HOTTENTOTTEN. 217
kende en fpeceri jachtig, en riekt bijna even zoo
als 'maankopzaad met fpecerijen gemengd. —>
De gewasfen, welken zij daartoe gebruiken» beftaan
in verfcheidene foor'ren van fpiraea, welke
in hunne taal bukku heeten, en te gelijk
als krachtige geneesmiddelen aangezien worden.
Enkele foorten daarvan groeien aan de Kaap
zeer menigvuldig: maar eene van de allerkoscbaarfte
foort is, zegt men, elders omtrent de
•Goudrivier te vinden, en '/oo duur, dat een vingerhoed
vol poeier daarvan met een lam betaald
wordt.
:
Heeft nu de Horrenrot zich op zoodanige
wijze met vet, roet en hec poeier van b'ikku ingefmeerd,
zoo is hij behoorlük tegen rm nigerleie
nadeelige werkingen der lucht beveiligd, en kan
zich eenigerm.iate reeds als op. ecooid amzien. —
Die is ook genoegzaam hun eeng fieia;:d; want
zoo wel mannen a!s vrouwen gaan bijkans g> heel
•ongekleed, en ik moge bi

*I& V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE,
keerd, vervaardigd zijn. Eene afbeelding daarvan
is te zien op plaat IV. bij nommer i. _
Als eene andere bedekking , welke, uit welvoeglijkheid,
van de mannen gevorderd wordt,
kan men de beide leêren riemen aanzien, welke
gewoonlijk van het einde des ruggraads diep op
de lendenen neerhangen , en de gedaante van
eenen gelijkzijdigen driehoek hebben , waarvan
de fpitfen aan den gordel vastgemaakt zijn Deeze
riemen zijn maar weinig bereid , en veroorzaaken
deswege, wanneer de Hottentot loopt ,
een zeker geklap of gerisfel, en door hun vlodderen
eene koeling, die hem veelligt niet onnut
pf onaangenaam is. Ondertusfchen is echter ,
naar men wil, het eenig cn eigenlijk oogmerk
derzelven, om den Hottentot bij hei neêrzitten
een' merklijken dienst te doen , hierin beiraande
, dat zij de holte of de kloof van het
achterfte aanvullen, en dus het zitten voor hem
gemaklijker maaken. Zij worden dan voorwaard
getrokken , zoodat zij ook van vooren tot een
dekfel ftrekken, en aan beide zijden aan den befchreeven
buidel fluiten ; wanc deeze deelen ,
zeide men mij, moogen, bijzonder bij heteecen,
op geenerhande wijze onbedekt zijn : doch ik
merkte aan , dat zij dit fluk der welvoeglijkheid
niet altijd zorgvuldig in acht neemen.
Het vrouwlijk gedacht fchijnt mij onder de
Hottentotten, gelijk overal, het fchaamachtiglte
te zijn. Want de Hottentotfche vrouwen bedekken
zich met veel grootere zorgvuldigheid dan de
mannen. Zelden vergenoegen zij zich met één,
.maar bijkans doorgaans hebben zij twee, en
zeer dikwijls drie deklels. — Deeze beftaan uit
bereid en welingefmeerd leêr, en fluiten, met
eenen

HET KARAKTER, ENZ. DER HOTTENTOTTEN. 819
eenen riem beveiligd, bijkans gelijk de voorfchooten
of boezelaars der Europeefehe vrouwen, aan
hec lijf. Hec buitenfee dekkleed is altijd hec
groende, en houdt van een vierde toe eene halve
el in 'c vierkanc. Gewoonlijk is hec mee glaskoraalen
en allerhande beeldwerk verfierd. Het
dient alleen coc fieraad, en bange omtrent tot op
de helft der lendenen neêrwaard. Hec middenfte
is veelligc de heifc kleiner, en dienc, gelijk
men mij zeide, ,coc eene verdere bedekking van
dai geen, 'c wel£ de kuischheid gebiedc ce verbergen,
wanneer'hec pronkdekiel afgelegd, of
bij toeval opgeheeven moge worden. Hec derde
of binnenfte dekfel is naauwlijks grooter dan eene
hand, en doec, naar men mij verzekerde, bij de
maandlijkfche zuivering, welke ondemisfehen,
voor de vrouwen in die land mee veel minder bezwaarnis
, dan in Europa verbonden is , zeer
goede dienden, — Alle deeze fchorten, zelfs die,
welke mee koraalen bezec is , zijn op gelijke
wijze, als hec ligchaam zelve, ingefmeerd en bezoedeld.
— Eene daarvan, bijzonderde binnenfte
, fchijnt hec intusfehen te zijn, waardoor de Jefuic
p. T A C H A R D verleid is: wanc hij is hec, gelijk
men weec, die hec verdichcfel van hec natuurlijk
voorhangfel der Hoccencotfche vrouwen
in Europa allereersc verhaald heefc. — Als een
weezenlijk ftuk der welvoeglijkheid neemen ook
de vrouwen wel in achc, dac zij deeze fchorten
of dekkleeden zoo dicht aandrukken, dat zij ook,
wanneer zij zich neêrzetcen zoo verre onder haar
komen , dac zij 'er zelfs op ziccen.
De overige kleeding der Hoccencotten in deeze
«landftreek, beftaat in eenen pels, of veelmeer
klei-

aiO V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE,
kleinen pelsmantel van fchaapenvel, welks runwe
zij binnenwaard gekeerd is, en dien zij van
voorep opdeborsttoeknoopen.— Wanneer hec niet
zeer koud is, laaten zij hem open, en zoo als
hij wil over de fchouders hangen , zoodac hij
tot aan de kuiten reikt, en hec öwderfte gedeelte
der 'borst, hec onderlijf en hec voorde deel der
lendenen en beenen gancsch naakt laac. Maar
bij regenachtig en koud weer winden zij hem
rondom zich coe, zoo dac daardoor ook hec voor-
He gedeelte van hun ligchaam ^agenoeg coc aan
de knie bedekt worde. — Wanneer één fchaapenvel
alleen tot dit oogmerk niec toereikende
is, zetcen zij er eenen lap of Huk aan, die met
eenen riem, eene zenuw of een fnoer, van dar
gemaakt, daaraan bevestigd wordt. Bij
warm weêr hebben .zij fomtijds de ruuwe zijde
van deezen pels, of gelijk zij hem in verbasterd
Hollandsen noemen, kros of karos, uitwendig;
maar nog dik wijier neemen zij hem dan geheel af,
en draagen hem op den arm Doch over
't algemeen geeft de Hottentot zich da
moeite niet, om daarmede aftt-wisfelen , maar
vergenoegt zich met zijnen pels tot kleeding
zoo wel als tot iijn bed , vermits hij
des nachts op het bloote veld ligt, en wanneer
het koud is, zoo dicht in een kruipt, dat zijn
zoogenaamde kros of karos hem volkomen bebekt.
Die pelsmantel of karos, waarvan het
vrouwvolk met gelijk oogmerk zich bedient, onderfcheidc
zich Van dien der mai sperfoonen door
niets anders, dan dat de vrouwen achter aan den
hals een' langen kraag hebben , welken zij zoo
weeten famen te voegen, dat hij eenen kleinen
buidel of zak beeldt, welks ruuwe zijde inwendig

HUT KARAKTER, ENZ. DER HOTTENTOTTEN. 22X
dig gekeerd is. In deezen buidel draagen zij hunne
kleine kinderen; welken zij , gelijk ook bij
zekere andere volken w gebruiklijk is , fomtijds
over de fchouders de borst geeven.
Hec hoofd heeft bij de mansperfoonen zelden
een doorgaand en algemeen aangenomen dekfel.
Naauwlijks erir.ner ik mij meer dan cwee gezien
te hebben, welke eene ingefmeerde leeren muts
droegen, waarvan hec hair door bereidinj, weggemaakc
was. Die geenen, welke aan de
bewooners der volkplantingen grenzen, bedienen
zich van Europeefehe hoeden , die zij coc dat
einde pleegen te koopen, en of geheel neerhangende,
of hechts aan den eenen kant opgetoomd
draagen. • De Hottentotfche vrouwen gaan
.ook zeer dikwerf mee hec bloote hoofd. Indien
zij iets opzetten , is het eene korte mucs van eene
kegelvormige gedaante. Deeze is uic een gedeelte
der maag van het een of ander dier gemaakt,
zonder naad vervaardigd , en heefc alle die
zwartheid, welke vee en roec haar kunnen geeven.
Menigmaal is zij zoo bereid, dac zij gancsch
ruig, dikwijls fluweelachtig en taamlijk fraai 'er
uitziet. Eene afbeelding daarvan is op de tijcelplaac,
of plaac I. ce zien bij nommer 2. — Boven
op eene zoodaanige muts draagen zij fomtijds een
ander hoofdfieraad , welk in een eironden krans,
of, indien men het zoo noemen wil, kroon beikac,
welke uic tene buffelshuid zoo vervaardigd
»» Onder anderen deeden de Icrlandfche vrcuwen zulks
rog in de voorgaande eeuw; men /de TWHJ nbta dnr
Ierland, bladz. ICO. lioogd. uitgaaf.
is,

422 V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE,
ïs, dat de bruine hairen naar buiten ftaan. neeze
krans is omtrent vier vingerbreed hoog, eri
omgeeft het hoofd zoo verre, dat hij een weinig
over het voorhoofd, en even zoo diep over
het achterhoofd fluit, zonder echter de fpus der
muts, welke ik zoo even befchreeven heb, onzigtbaar
te maaken. Eene afbeelding van dit
hoofdfieraad vindt men op plaat IV. bij nommer 2
De randen, zoo wel der onderfte muts, op welke
de krans of kroon rust, als ook die van den
krans zeiven, die in de hoogte ftaat, zijn gantsch
effen, en zeer aartig met eene rei kleine hoorntjes,
omtrent dertig in getal, uit het gedacht der
pcrcelleinhoorntjes, cypraeae, zeer net bezet.
Deeze zijn zeer dicht en zoo nevens elkander ingereegen,
dat zij uitwendig hun wit verglaasfel
of glans benevens hunne openingen vertoonen. —•
Tusfchen deeze rei hoorntjes loopen menigmaal
nog eene oftwee andere reien evenwijdig of golfachtig
, in onderfcheiden fmaak. — Men kan
zich naauwlijks verbeelden , hoe fraai . deeze
hoorntjes op het bruinhairig buflèlsleer affteeken,
en hoe deeze geheele leeren krans of
kroon eene Hottentotfche dame , hoe fmeerig
en morfig zij ook zijn mag, werklijk opfieren
en verhoogen kan.
De ooren pleegen de Hottentotten met hangfieraaden
en ringen niet optetooien ; den neus
ook niet , gelijk verfcheidene andere Wilden
doen. .— Om meer fieraads wil is ondertusfchen
de neus bij fommigen met eenen donkeren
rand, van roet gemaakt, of zeldzaamer met eene
vlek van roode verf of roodkrijt getekend, of
even zoo leelijk, een gedeelte van hec aangezigt
of de wang daarmede befchilderd.
De

HET KARAKTER » ENZ. DER HOTTENTOTTEN. 22$
De hals is bij de mansperfoonen bloot; maai*
de vrouwen verfieren denzelven met eene fnoer
of eenen halsband , naar hunne meening zeer
fchatbaar. Deeze beftaat uic acht of tien flakken*
huisjes, welke omtrent zoo groot als boonen zijn,
en een' witcen glans, gelijk verglaasfel of emailjeerfel,
mee eenigzins groore , ongelijkvormige,
verhevene, zwarce plekken of vlakken hebben;
maar van welken ik, omdat zij alcijd gefleepen gebruikc
worden, niec zeggen kan, of zij van die
foorc zjn, welke bij LINN/EUS"' onder de benaaming
van zwartbonte nerite, nauta albicilla y
Of exuvia, anders hec halvemaanshoorncje, voorkomen.
Toe een fnoer of halsband famengefceld
en ingereegen, verfieren zij inderdaad, hoewel
veelligc niec naar evenredigheid van den prijs, tot
welken zij verkocht worden; wanc gemeenlijk is
hec fluk daarvan niet minder dan tot den prijs van
een fchaap te bekoomen, omdac zij, naar men
zegt , alleen aan eene afgelegene kusc in het
land der Kafferen te vinden zijn. De tekening
daarvan vindc men op plaac IV. bij nommer 3.
Hec onderlijf is dac gedeelce, welk ieder geflachc
op hec zorgvuldigfte verfierc, een einde de
opmerkzaamheid van hec andere naar zich ce trekken.
— Want offchoon zij op Europeefehe glaskoraalen,
bijzonder blaauwe en witte van de
grootte eener erwete, veel prijs Hellen, en dezelven
ook gaarne inruilen; zoo gebruiken echcer
de mannen zoodaanige koraalen nooic, en de
vrouwen maar zelden, coc halsfnoeren, doch waarte-
*• In zijn Systema naturae.

194 V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE,
tegen de beiden gedachten nevens den gordel,
aan weiken hunne fchorcen of voorichooten, of
leeren buidels bevestigd zijn, eene of meer froeren
van zoodaanige koraalen midden om het lijf
winden.
Ringen om armen en beenen zijn insgelijks
voornaame deelen van optooi)ing, bij beiue gedachten.
— De meesren deezer ringen worden uit
dik leer gemaakc, en gemeenlijk ronduitgefneeden.
Z/j neemen door geduurig kloppen en vuur eene
zoodaanige hardheid aan, dat zij iedere buiging,
welke men 'er aan geert, behouden. Deeze ringen
hebben tot die zotte meening aanleiding gegeeven
. als of de Hottentotten darmen om hunne
beenen wonden, om in geval van nood daarvan
te kunnen ecten. — De mannen draagen f jmtijds
vijf of zes om hunne armen, onmiddelijk boven
de vlakke hand; maar om de beenen -vindt
men dit lieraad of deeze ringen bij hen zeer zelden.
— E rwaardige aanzienlijke vrouwen onder
hen diaigen dikwijls een aanmerklijk getal
zoo wel aan de armen als aan de beenen; maar
biizonder om de beenen; en wel zoo dat deeze
g> hbegzaa Q van den voet af tot de knie toe
daarmede bedekt worden PP. Voorts zijn de ringen
van zeer ongelijke dikte, gelijk eene ganzenfehaft,
en fomtijds twee ot driemaal zoo dik.
Om de beenen zitten zij juist niet regelmaatig
, maar grooten en kleinen onder elkander
Zij
PP Men zie plaat I. of de tijtelplaat , waarop men
deeze bijzonderheid hij nommer 2. aan eeie Hottentotfche
vrouw , die haar kind over den fcbbüder de buist
'geeft, kan zien.

«ET KARAKTER, BNZ. DER HOTTENTOTTEN. 2»5
Zij zitten ook in 't geheel niet vast , maar bewee^en
en draaien zich bij het gaan op allerhnde
wijze. Men kan gemaklijk ontdekken,
dat zoo wel het vervaardigen, als het gebruik
deezer ringen aan de Hottentotfche vrouwen
veele bezwaarnjs, en eenen last en ongemak,
die. werklijk niet gering zijn, veroorzaaken ;
om nu van meer ongemakken niet te fpreeken. —
Maar zoo zonderling is de fmaak der menfehen,
dat zü van de ruuwe en onbefchaafde Hottentotten
af tot die volken toe, bij welken kunften en
•weetenfchappen 'bloeien , allen tot verfiering en
verfraaijing hunner geitalce op dat geene vervailen,
't welk niet alleen onnut is, maar ook ten deele
het gant r
che ligchaam, of enkele ledemaaten van
hetzelve in boeien legt. IJzeren , koperen,
maar voornaamhjk fhalen ringen , van de dikte
eener ganzenfehaft, worden voor veel kosthaa

£25 T. HOOFDST. II. AF D. ÓK GESTALTE)
De fchoenen der Hotrentotteh zijn van eenebijzondere
gedaante. Men zie eene afbeelding
van dezelven op plaat IV. bij hommer 4. De-'
zelve foort -wordt ook over 't algemeen van de
meeste Afrikaanfche boeren, en, gelijk ik nader-'
hand ondervonden heb, van de Efilanders en/
JLijfianders, ook van fommige Finianders , gebruikt.
—- Ik kan dus niet beltemmen, of zij;
eene eigene uitvinding der Hottentotten, of diéder
Hollandeien zijn. Het leer, waarvan zoo- 1
d'aanfge fchoenen'gemaakt worden, is ruuw, en
dè uitwendige of hain'ge zijde naar buiten ge-'
keerd: behalve dat het geklopt en vochtig ge-'
maakt worde,'ondergaat het geene bereiding.--—
Is het van zeer dikke foort, gelijk, bij voorbeeld,
van eene bufFelshuid, dan wordt het boven
dien nog eenige uuren lang in mist gelegd,',
en raderhand met vet gewreeven-, waardoor bet-' \
zeer goed geweekt wordt. Daaruit worden nu*
fchoenen , ;
en wel - op de volgende wijze , vervaardigd.
— Men neemt een iluk leer, van ge- :
i
daante een vierkant, cn een weinig langer en ^
breeder, dan de voet zelve. De beide voorile*
hoeken worden te famen geboogen, en aan el ­
kander genaaid, zoo dat het voorde gedeelte Van'
den voet bedekt wordt. Men kan deezen opfchik
ook ontbeeren, en de fchoenen nog beter'
naar de toonen doen pasfen , wanneer men dehuid
van dc kniebuig des achterbeens van een
dier net rondom over dezelven legt Opdat nu'dit
fiuk leer of huid nogmaals een duim breed,"
aan weerskanten van den voet, om hoog Haaien
dicht aan derzelven fluite , wordt uitwendige
rondom heen tot aan het achterlluk dicht bij èlIP 1
!
ander eene rei gaten gefneeden, en door deeze
ga-

EET KAR/KTER, ENZ, DRR HOTTENTOTTEN; 1&f
gaten een léércn riem getrokkenom 'den rand
fh vouwen te ramen te Snoeren. Ten einde- het'
achterftuk recht fterk te maaken , buigt men het
leer dubbel inwaard, zet het onitient twee I uim'
fh de hoogte, en perst het dicht aan de hiel —
De enden van den gemeld?n riem worden vervolgens
door den bovenften rand aan beide lij 'en
van het achterftuk met eenen knoop vast-gemakt,
fan daar naar vooren aan weerskanten van binnen,
door middel der bovengemelde rijggacen, te
famengebonden, of, wanneer men de fchoen buitengewoon
vast wil famenfrtoeren, kruiswijze
over elkander gelegd, beneden- en zij waard onder
de riemen, die van het achterftuk naar vooren
loopen, doorgehaald, en zoo weder naar boven
over de hoogte of het opperüe van den voet
faraengetrokken, jaa zelfs wel, wanneer men heÈ
hoodig vindt, daarenboven nog om het been gewonden
, en dan toegebonden. — Deeze foort
van fchoenen heefc werklijk haare bijzondere
voorrechten. Zij zitten zoo net aan den voet,
als eene kous, en behouden haare gedaante volkomen.
Men kan ze bij hec draagen gemaklijk
week houden. Worde de rand nu en dan een
weinig hard; zoo kan men die ongemak door kloppen
en een weinig vee gereedlijk verhelpen zonder
inoeice. Omdac zij den voec niec zoo verre, als
de gewoone fchoenen, bedekken, zijn zij ïeet
ligt en koel. Ook zijn zij fterk en houden lang,
al worden zij ook nog zoo zeer gebezigd; want
zij zijn zonder naad, en de zool is caai en buigzaam.
• Terwijl fchoënen van gewoon bereid
en gelooid leer in het brandendheete Afrikaan-
'fche zand verzengd worden en berften, en op den
ft.een - en bergachügen grond ongemeen fehiehjfe
Pa w

328 V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE,
verflijten ; duuren integendeel deeze fchoenen ,
of zoogenaamde veldfchoenen , van minder bereid
leer gemaakt, in meer dan eenen opzigte
veel langer. Men kan ze ook voor veel minderen
prijs hebben, om dat bijkans geheel ruuw
leêr daartoe gebruikt wordt, en men itKden tijd
van eene of twee uuren een paar daarvan voor
zich maaken kan. — Veel zou 'er kunnen befpaard
worden, wanneer dergelijke fchoenen des
zomers over 't algemeen gebruikt wierden. Voor
net ïcneepsvolk ichijnen zij bij uitneemendheid
bekwaam en dienftig te zijn. Ik heb een paar
daarvan, waarvan ik mijzelven op mijne reize in
Afrika bediend heb, medegebragt, opdat zij tot
een model zouden kunnen dienen, wanneer iemand
lust mogt hebben , om tot eene proeve
dergelijken voor zich te laaten namaaken. - Het
nuttige, het mag van Parijs of van de Hottentotten
komen, verdient altijd gelijke opmerkzaamheid
en navolging.
Wapenen gebruiken de.Hottentotten, welke in
deeze landftreek en tusfehen de volkplantingen
der Hollanderen woonen, zeer zelden. Ten
hoogfte is de eene of de andere van hun uit vreeze
voor de wolven met werpfpiesfen voorzien.
Deeze heeten hasfagai, en zullen beneden, wanneer
ik van de meer afgelegene Hottentotfche en
Kafferfche volken handel, nader befchreeven en
teffens afgebeeld worden.
De wooningen der Hottentotten zijn, niet
minder dan hunne kleeding, bewijzen hunner
eenvoudigheid, maar ook even zoo zeer. hunner
naauwkeudge overeenftemming met de leevenswftze
der omzwervende herderen; want juist even
de-

HET KARAKTER, ENZ, DER HOTTENTOTTEN. 249
dezelve leevenswijze vindt men bij alle de Hottentotten
, welke in deeze landftreeken woonen. —
Op zichzeiven verdienen deeze wooningen naauwlijks
eenen anderen naam, dan dien van hutten,
offchoon zij veelligt noch kleiner, noch Hechter,
dan de hutten en tenten der 'oude aartsvaderen ,
zijn. Om de behoeften zoo wel als de begeerten
der Hottentotten te bevreedigen, zijn zij
volkomen toereikende: deeze kunnen alzoo voor
gelukkig worden aangezien , wijl zij ook in dit
«uk in ftaat zijn, dezelven zoo ligt te vervullen.
Hunne neiging tot eenvormigheid fchijnt de oorzaak
te zijn, dat in eene Hottentotfche kraal of
dorp alle de hutten volkomen op eenerlei wijze
gebouwd en ingericht zijn.
De gefteldheid van alle en iedere hut is de
volgende. Eenigen zijn cirkelrond, anderen
langwerpig rond ; gelijkende dezelve voor het
overige naar een' ronden bijenkorf of een gewelf.
De grondvlakte heeft eene middellijn van drie of
vier vademen. In de grootfte hoogte, naamlijk
van het middenpunt des gewelfs af, kan zelden
een perfoon van middelmaatige grootte overend
ftaan. — Maar de Hottentot vindt noch deeze
geringe hoogte, noch de veel laageredeur, welke
flechts drie voet hoog is , ongemaklijk , en
bet valt hem juist niet bezwaarlijk, zich te krommen,
en te kruipen, wijl hij meer vergenoegen
in het liggen , dan in het ftaan heeft. — De
vuurplaats, of de haard, is in het midden der hut,
en hierom zijn de wanden aan het gevaar van
brand allerminst blootgefteld, Deeze fchikking
van den haard geeft den Hottentot daarenboven
nog het voordeel, dat zij, rondom hun vuur in
eenen kring zittende of liggende , zich overal
P 3 kun-

*;0 V. HOOFDST. II. AFD. DE GESTALTE,
kunnen warmen. - De laage deur dient, in plaats* \
van een ventïer, om de hut te verlichten, en is
te gelijk ook de eenige uitweg voor den rook.
De Hottentot, van zijne eerfte kindschheid af aatl
tegen de ongemakken van den rook gehard, kan
hem , zonder dat hij voor zijne oogen bezwaarlijk
wordt, om zien heen zien trekken, wanneer hij
op de aarde , met fïof bedekt, de natuurlijke
vloer zijner hut , gelijk een egel te famen getrokken,
en met zijr.e fchaapenvachc bedekt, neërligt,
en nu en dun op moet zien, om het vuur
opteftooken, of zijne pijp aantefteeken, of ook
fomtijds het Huk vleesch, welk hij op de gloeiende
kooien voor zich toebereid, omtekeeren.
De bmwftoffen tot hunne hutten zijn juist niet
moeilijk te bekomen; en haare Ömenftelling, die
even zoo net als eenvoudig en ongekutdteld is,
verdunt bij eenen Jloccentoc lof. — Dunne fhven
of ft. .'kken maaken de Uandaards en fparren
van eene zoodsanige• gewelfde laage hut uic; zij
zijn overeenkomrtig hunne beftemming geboogen
oi gekromd; beltaan of uiteen ftuk, of zijn te
famen g zet; en worden ten deele gelijk wijdiavan
elkander, ten deele kruiswijs opgerechtt
duarna met anderen, die in de rondte met wenen
om dezelven heen vast worden gebonden , omgeeven
en b, vestigd. - De ftokken worden,
wanneer ik hec mij wel ei inner, voornaamhjk
van de chfforcia, cïïjfortia comïdes, welke aan de
oevers der rivieren groeit, en lange i'pitsronde
appelen draagc, genomen. Over deeze (landaards
en fp irren worden groote matten, zoo goed als
mooglijk is, gelegd, en deeze maaken een volkomen
dekici ui t. rj c üp e ni r i g > w e] k e i n d e
plaats

HETKARMTER, ENZ, DER HOTTENTOTTEN. 2 3t
plaats eener deur in de hut gelaateh is, wordt,
•in gevalle zulks vereischt wordt, met eene huicU
daartoe ingericht , of met een ftuk eener mat,
daarvoor gehangen . toegemaakt. Dergelijke mat*
ten vervaardigen zij van eene foort van riet ot
biezen , zoodat de halmen gelijk nevens elkander
gHetrd en OD zenuwen of gedroogde darmen, ot
ook wel op moeren en touwen, welken zij van
de Europcëren ingeruild hebben, gereegen worden
Zij kunnen ze derhal ven zoo lang als zi|
willen, en zoo breed als de lengte der biezen ot
•riethalmen toelaat, dat is, van zes tot tien voet,
maaken. Dergelijke mrtten gebruiken thans ook
de bewoonerVder volkplantingen, die ze onmiddelijk
onder hec boogverdek hunner toe or
tentwagens plaatfen, om te beletten, dac hec
zeildoek op de laccen of (laven niec al ce zeer
verftijce, en ceffens de regen zoo veel ce becer
afgeweerd vvorde. .
Wanneer de Hoccencotten hunne wooning hebben
afgebroken , en dezelve naar ergeris anders
verplaaifen willen, verligcen -zij zich de moeite
daardoor, dac zij matten, huiden, latten of dokken
op hunne koeien.pakken; 't welk eene belacblijke
vercooning maakc.
De orde en verdceling der hutten in eene kraal
of dorp is gemeenlijk zoo gefchikc , dac zij in
eenen kring bij elkander ftaan, en alle de openingen
of deuren gefamenlijk binnenwaard gericht
•zijn - Hierdoor wordt als een ingefloocen plein
of burgplaacs gevormd, alwaar zij des nachts hun
vee in veiligheid brengen. De melk gieten zij
terftond bij andere geronnen melk, welke zij in
een' leêren zak of buidel bewaaren , welks uit-
P 4 wen-

*3* V. H00FDST. ÏIÏ AFD. DE AART,
wendige of hairige zijde, als de zind.djjkfte, naar
binnen genomen wordt; zoo dat nj de melk nooic
gaat gemuiken. in z> kere meer noordwaard gelegene
ftreeken, als het Roggeveld en 13 kkeveld,
daar het land, gelijk men het noemt, karro of
dor is, zijn de Hottentotten zoo wel als de bewooners
der volkplantingen alle ce famen veeherders.
't Geen tot hiertoe over de hutten der Hottentotten
en hunne kraaien of dorpen gezegd is, kan
op de tijtelplaat, of plaat I., duidlijk afgebeeld,
gezien worden; te weeten, eene enkele hut bij a t
en een geheel dorp, of verfamelmg van burren ,
bij nommer 4, op welks middenpkin men zich
veel vee verbeelden moec.
^ >
D E R D E A F D E E L I N G .
Van den aart. de leeyenswijze', wapenen , woo
nwgen, taal, gndsdiem en geheele karakter
dier Hoitentotten , -wdke BoscMieden ,
Üoschniannen of IVoudmenjthen genoemd
woracn.
JLjene andere foort van Hottentotten heefr den
naam van Buschlteden, of IVottd nenfchm, gekreegen,
en zulks uit deeze oorzaak, omdat zij hun
verblijf in bosch- of woudachime en bergachtige
Jandltreeken houden.-Onderdeez.n zijn die, welke
omtrent Kamdebo en de Sneeuwbergen woonen,
ge/wooreue vijanden van het herderskeven. Eene
van

Wapenen der Jhsch -ZVottenivtfeTV,
en Oar-S^aaJen,• 3*r 'luffirs .

tEEVENSWl JZE, ENZ. DER B0SCHH0TTENT0TTEN. 2 3 J
van hunne voornaamfte grondftellingen is, van de
jagc en hec rooven en pionderen ce leeven, en
geen dier des nachcs leevendig bij Zicu ce h< h t\xeen
— Hierdoor nebben zij zich de vijanaTcbap
der andere Hoccentotcen op den hals gehaald, van
w°lken zij, die geenen uitgezonderd, welken men
toe flaavernij gedwongen heefc, als wilde lieren,
wier zeden en gemoedsgeflehenis zij ingezuogen
hebben, gejaagd en uitgeroeid worden.
De wapenen deezer Boschhottencorten beftaau
voornaamlijk in vergiftigde pijlen, welken z j mee
j ,
kleine boogen. en wel eenige honderd fchre ei
verre, kunnen fchieten, en waarmede zij van vhftig
tot hon ierd fchreeden hun doel mee caa.nliike
Z'kerhei d treffen — Op zoo ianigen afitand kunnen
zij dus hun wild en hunnen vijanden, zelfs een
Zoo grooc en gevaarljk dier, als de leeuw is. verhoolener
wijze dooden, uermics hij mee een geweer
g( troffen wordt, welk hij veellicht veru< ht,
of zelfs niet bemerkt. Ue Hotentoc in zijne
hinderlaag verborgen en veilig , is van de w rkking
van zijn vergif volkomen zeker; ce meer,
wijl hij in zulke gevallen altijd hec fterklte kiest;
flechts echjke minuuten behoeft hij te wachcen,
en hec wilde dier ligc ter neêr en is dood. —-
Ik zeide, dat de boogen klein zijn: zij zijn ook
naauwlijks een en een halve el lang, in 'c midden
naauwlijks één duim dik , en aan beide enden
taamlijk fpits toelóopende. Het hout,
waaruit hunne boogen vervaardigd worden, ken
ik niec; hec fchijnt ondertusfehen niec veel veerkrachc
ce bezicten. De peezen aan dezelven,
welken ik gezien heb, waren deels van werk-
]

«34 T. HOOFDST. III. AFD. Dï AART,
van hennep of bast, volgens gewoonte wel, maar
zeer achtloos en llordig gemaakt: een bewijs,
dit zij zich meer op hec vergif, dan op de overige
goede inrichting van den boog verlaaten.
Eene afbeelding daarvan is op plaat Vf. bij nommer
i. te zien.
De pijlen zijn een en een halven voet lang ,
en zoo dik , als de tekening derzelven , op
plaat V., bij nommer a. en 3. te vinden, aanwijst.
Zij beftaan uit een gaaf en fterk
riec, eer lengte van éenen voet. Het zelve heeft
aan de grondvlakte, of dat end, welk ogen de
pees komt te ligg n, eene holten, daar dezelve
influit. ^ Onmiddeiijk boven deeze kerf heefc het
riec een' knoop, mee zenuwen en fnoeren wel vast
omwonden b. Het andere end van hec riec , is
Van vooren mee een Huk been c, dat van vijf cot
zeven duim lang en wel glad gemaakt is, voorzien.
Omcrenc twee duim van de punc van dit
been zit eene Uitgeholde fchafc, die mee dunne,
fterke pe-zen wel vas gebonden is , gelijk men
bij nommer 2 op de gemelde plaac bij d zien
kan. Die gefchiedt mee een oogmerk, om den
pijl des ce minder uic de wond ce kunnen uictrekken,
en dac bijgevolg hec vergif, welk 'er dik
aangeftreeken is, des te meer cijd zou hebben,
öm ce vergaan, zich te verdeelen en de wond
aantelleeken. Zelden is de pijl enkel mee een
puntig been van vooren voorzien j maar gemeenlijk
afgeftompc, en mee een dun driehoekig ijzeren
plaarje offpks voorzien; gelijk de afbeelding
van eenen zoodaanigen pijl op plaac VI. , nom-
•mer 2, bij a coonc, alwaar hec voorfte deel des
•pijls moet gehouden worden zonder vergif te
zijn. Met het vergif worden de zenuwen en
pee-
1

LEEVENSWIJZE , ENZ. DER B0SCI-fflCTT.ENaO.TTEN. 2 $5
peézen , welken zij gebruiken orn de fpits en
ichuft aan hec voorfte end des pijls vasctebindenï
door en door beftreeken. Hec fchijnt, dac aan
de pijlen , van vooren mee ijzer heilagen , hec
been meer danrcoe dient, om den pijl eene zekere
zwaarce of evenwigt te geeven; en dac het
vervaardigen van deeze pijlen den Hotcencoccen
zeer veel moeite kost. —
De pijlkoker, op plaat V. , bij nommer 4 afgebeeld,
is. cwee voec lang, en houdt vier duim
in ïijne; middellijn. Zij maaken deezen uit
eenen uicgeholden tak eens booms, of ook wel
uic e n huk van de fchors van een' boom, zijnde
de bodem en het dekfel van leer. Rondom
de opening zijn de beide kokers, welken ik bezie
, mee eene flangenhuid overtrokken, welke
men zege van eene geele (lang ce zijn, die voor
de vergiftigde gehouden wordt. Behalve een dozijn
pijlen, behelst ieder koker een' dunnen
flijpfteen, die uit een lluk zandlleen befhiac, om
hec ijzer te nijpen; een penceel, om het vergif
aanteftrijken; en etlijke fpitfe houten Hokken, van
ongelijke dikce, maar van dezelve lengce als de
pillen; welker befteinming mij onbekend is.
Hec vergif worde van verfcheidene foor een van
flangen, hoe vergiftiger hoe liever, genomen,
*c zij het tegen vijanden of tegen wild gebruikt
wordt; want de Hottentot weet, gelijk ik hier boven
11 bereids heb aangemerkt, zeer wel, dat hec
vergif van flangen, ingenomen en inwendig gebruikt,
onfchaadelijk is.
«Bladz. 208.
De

V. HOOFDST. III. AFD. DE AART,
De wooningen, welke deeze vijanden van het
herdersleeven herbergen, zijn meerendeels even
zoo onvriendlijk, als hunne zeden. Bosfchen
en klooven der rotfen zijn hunne verblijfplaatfen;
en, naar men zegt, zijn fommigen deezer
Hottentotten daarin morfiger en onreiner ,
dan veele dieren ; zoodat men dicht bij hunne
flaapfleëden menfchendrek gevonden heeft.
Veelen van hun gaan geheel naakt. Zij, die
een grootere of kleinere huid van het eene of andere
dier kunnen bekomen, bedekken zich daarmede
van de fchouders af zoo verre neêrwaard
als zij reikt, en draagen ze zoo lang cot dat zij in
in lappen weder afvalt. •
Zoo onkundig van den akkerbouw als de aapen,
moeten zij, even gelijk deeze, vlakten en bergen
doorzwerven , om zekere wilde wortelen ,
beziën en planten te zoeken , welken zij raauw
eeten, om hun leeven kommerlijk te onderhouden.
Doch fomtijds komen op hunnen disch
toch ook nog andere gerechten , waartoe ik de
menigvuldige foorten van wormen en poppen ,
gelijk ook eene foort witte mieren of houtwormen,
termes, fpringhaanen, flangen, en eenige
foorten van fpinnekoppen reken. Bij alle
deeze verfcheidenheid lijdt de Boschman desniettegenftaande
dikwijls mangel en honger, tot dac
hij gantsch vermagert en uitgeteerd wordt.
Met geene geringe verwondering zag ik in het
Lange dal voor de eerftemaal eenen jongen karei
van deeze natie, wiens gezigt, armen, beenen
en geheele ligchaam zoo onmaatig dun en
famengevouwen waren, dat ik eerst meende,
dat

lEEVENSWIJZE ,ENZ.DHRBOSCHHOTTENTOTTEN. «3/
dat hij van de hevige koortfen, welke • toen
heerschten , of van eene andere ziekte, zoo fchraal
en mager geworden was. — Er wordt intusfchen
maar een tijd van weinige weeken toe vereiscbt»
om deeze vermagerde en uitgeteerde beenderen
met fterk vleesch en vet te bekleeden; want de
maag vaa den Boschman is zoo verhard, dat hij
den al te grooten overvloed wel verduuwen kan:
hij flikt daarbij veel meer, dan hij eet.
De aart en wijze om deeze lieden te vangen,
ten einde ze tot flaaven te maaken, is niet moeilijk.
Etlijke boeren , welke dienstvolk van
nooden hebben, vereenigen zich, en reizen naar
de landftreeken , welke door zoodaanige Boschhottentotten
bewoond worden. Daarop verfpieden
zij deels zeiven, deels door hunne gehuurde
Hottentotten, of ook wel door de zoodaanigen,
welken zij eertijds gevangen en opgevoed hebben
, en op wier trouwe zij zich kunnen verlaaten
, waar de Boschlieden hun verblijf hebben.
Dit wordt men gemaklijkst door den rook, die
van hun vuur opgaat, gewaar. — Men treft ze
in gezelfchappen of gemeenten van tien, vijftien
tot honderd toe, groot en klein te famengerekend,
aan. Maar desniettemin waagt men het, Hechts
zeven of acht man fterk, in den donkeren nachc
dezelven aantetasten ; waarbij men op eenigert
afitand de kraal rondom heen bezet. Vervolgens
wordt door middel van eenen of meer fnaphaanfchooten
alarm gemaakr. Dit verfpreidt eenen
zoodaanigen fchrik onder den geheelen hoop ,
dat alleen de ftoutften en behendigften van hun
het waagen, om 'er doortebreeken en wegtefluipen.
En deezen laat men ook voor eenen zoo
goed-

ttf V. HOOFDST. III. AFD. DE AART,
goedkoopcn prijs gaarn oncfnappen , en verge;
noegt zich liever met die geenen, welke dom '•,
bloo, en ligt bevreesd zijn, en bijgevolg zich zonder
veel moeite laaten vangen en tot (Laven
maaken. —
In den beginne worden zij liefderijk en znene
behandeld, dar is te zeggen, men ver j
enigc met
bedreigingen de fchoonite beloften , en fchiec
voor hun'gróot 'wild „ als hij voorbeeld bufRds ,
zeekoeien en . dergelijken. Zulke aa^genaame
lokfpijzen, U-ncvers tabak, veroorzaakt onder
beftendig vrecten "en goede verzorging in korren
tijd, dat zij met taamlijke vrolijkheid de bewooners
der volkplantingen naar hunne woonplaarfen
volgen. Hier verandert het overvloedig onrhaal
pp vleesch en goede gerechten iri geringe aandeelen,
welke ^oordeels uit karnemelk , grut ert
meelpap beft r.n. Dit maakt echter den Bosch*
hottentot bmnen weinig weeken vet. • Jntusfchen
wordt ftem echter zijn goed éeten door dé
pnvriendlijkhcid cn het beftendig knorren van zijnen
huisheer en huisvrouw ras bnter gemaakt. —
De woorden f'gnzêri en f'gcunasfi, die men veelligt
best door domoor, fpookfel, bullebak, booze
geest en dergelijken kan overzetten, hoort hij
van dien tijd af aan meer dan tc dikwijls, en voor
Zijne achtloosheid en luiheid moet hij zich fomtijds
daarenboven nog menigvuldige fcheldwoorden,
vloeken en flagen laaten welgevallen. Dewijl
hij dus van natuur en door gewoonte allen arbeid
haat, en nu ook door zijne vetheid traag en
vadzig is geworden, maar daarenboven nog aan
een onftandvastig, afwisfelend en onafhanglijk leeven
gewend is; zo mist hij meer, dan men gelooven
zou, hij mist zijne vrijheid. —~ Geen
won*

tFEV.EKSWlJZÏi"ENZ.DEI? BOSCHHOTTENTOTTÊfcf.
wónder derhalve, dat hij ze dikwijls weder zoekt;
fhaar nog grooter wonder is het, dat hij bij- het
wegloopen van zijnen bezitter echter nooit ietsi
anders, dan 't geen hem toebehoort, medeneeme,:
Veellgt is de vrees voor eene hardere behandeling
ih^eville zij weder zouden betrapt worden, eenévoornaaire.
Oorzaak van dit in fchijn grootmoedig 7
gedrag jegens h urine dwingelanden.
lntusfchen is hetzbkcr, dat geene Hottentotten, 1
noch deeze Boschlieden , noch de ingezetenen ,
die eene bepaalde woonplaats hebben , tot ge-;
welddsadigheden cn wraak genegen zijn. Ook
hebben zij, vermits zeer veeie behoeftigheden erf
begeerten van befchaafde naden hun onbekend 1
zijn, minder trek en aanleiding tot fteelen, ——'
brandewijn, tabak en eetwaaren alleenlijk uitgezonderd.
Hec voordeel van eenen diefiial fchijnt
bun te onbeduidend , wanneer het daarop aankomt,
om eenen zoo kostbaaren fchat als de vrijheid
is , weder te bekomen. Veelligt (lammen
van zoodaanige vluchtlingen dc Hottcncotfehe
huisgezinnen , welke hier en daar in hec landf
verfpreid zijn, af. Dezelve leeven in kleine gözelfchappen
vreedzaam, bewoonen dorre, onvruchtbaare
landflreeken, welke voor de eigenlijk
ke ingezetenen der volkplantingen onbekwaam»
liggen, en bezitten fomtijds enkele koeien. -—lk
moet bekennen, dat de Hottentot als (laaf of<
dienstboode bij menige heeren op hec zachtfte be-'
bandeld wordt, cn veelligt ook, zonder ooit harde
woorden te hooren, naar zijnen aart zeer goed
eeten kriigc, wel gekleed worde, ook in eene
eigene huc, van ftroo gemaakt, eene goede woo-'
ning erlangt: goed, naamlijk, in vergelijking
van zijnen voorigen toelland. Zijn arbeid

*40 HOOFDST. Itl. AFD. DE AART
bc'd beftaat dikwijls in geen zwaarder werk, daa
op warme dagen eene kiHde fchaapen en koeien
te h «eden. Insgelijks kan hij de menigvuldige
lecdige uuren zijns leevens, welke hem anders
zo lai gtvijlig en verdrietig vallen, door veel
iliapsn en aanhoudend tabakrooken , op eene
vi r- aukli ke wijze verdrijven. Maar , dit alles
ni'Htegemlaande loopt hij echter weg, zoo ras
hij de gelegenheid daartoe gunltig ziet.
Dit intuslchen de bewooners der volkplantin*
gen flaaven houden, en handel daarmede drijven,
verwekt bij hen jegens het volk der Boschborcentotten
eene zekere wreedheid , welke algemeen
afkeer verdient, offchoon ik zeer wel weet. dit
veelen llouc daarop zijn. — Het vang n dier
lieden wordt van menig eenen als een vermaak
aangezien, alhoewel men daarbij met kielen
bloede de geheiligde banden in (lukken fch urt,
welken de natuur rusfchen echcgenooten, en ouders
en kinderen geknoopt heeft. Zoo is het,
bij voorineld, niet genoeg, een ongelukkig wijf*
Van hajren rnan , haaren eenigen rroosr en be«
fcherming, gefcheiden en weggehVepr te hébben;
men do< t ook alle poogingen, om haare kinderen
van haar verwij Jerd te houlen, wijl men uic
de ondervinding weet , dac de Ilortentotfche
vrouwen nier ligt haare kinderen in den rteek
laaten — Eenige moeders ftellen zich wel, wanneer
zij hoop hebben , om haare kinderen te
redden, eindelijk in viijheid, en houden zich na
de vlugt fomcijds heimhjk in de nabuurfchap op,
Zoekende gelegenheid, om haare kinderen weder
magtig te w rden. — Want welk eene fmert
voor eene moeder , die tot het zoet genot der
vrijheid gebooren , en dezelve gewend is, en
pas

1EEVSNSWIJZE, ENZ. DER BOSCHHOTTENTOTTEN. 241
pas den zwaaren last der flaavernij afgeworpen
heeft, te bedenken, dat die geenen, in welken
haar bloed ftroomt, alleen tot dat einde leeven,
om tot ondraaglijke dienstbaarheid opgevoed te
worden! — Maar de arme moeders! Middelerwijl
zij onder deeze gedachten rond zwerven ,
en voor de wilde verfcheurende dieren minder ,
dan voor de bewooners der volkplancingen, bevreesd
zijn , worden echter ten laatile of den
eenen of den anderen tot een prooi, of zelfs wel
• dcor den honger verteerd. Want terllond na
haare vlugt laat men bij de rivieren, ter plaats
daar men weet, dat zij veelligt zullen doorzwemmen,
op haar loeren; en zoo worden zij dikwijls
wedergevangen. — En, ontkomen zij misfchien nog
haaren vervolgeren, zoo kan het echter zeer ligt
gebeuren, dar. zij van eenen anderen boer weder
in flaavernij worden gebragt.
In den toeftand van wildheid zijn de Boschhottentotten
buiten twijfel federt langen tijd geweest
; en in dien ftaat hebben zij toen zekerlijk
gelijk andere Wilden geleefd. Dan ,
hunne tegenwoordige, zoo zeer beklaaglijke, gefteldheid
nam eerst haaren oorfprong in dien tijd,
toen de Chrisclijke Europeërs zich dit gedeelte
van Afrika aanmaatigden, en op flaavenjagcen tegen
hen uitgingen.
Godsdienst en taal hebben de Boschlieden met
de eigenlijke Hottentotten gemeen. Deezen kennen
in 'tgeheel geen Weezen als Schepperen Beheerfcher
aller dingen. — Vraagt men hen daar naar,
dan antwoorden zij, dac zij 'er niets van weeten.
Eenige Hottentotten, die vaardigheid in de Hol-
Q land-

£4* V. H0OFDST. III. AFD. DE AART,
landfche taal bezaten, en met welken ik over deeze
ziak fprak , gaven doorgaans dit antwoord:
„ Wij zijn dom, en hebben 'er niets van gehoord,
„ kunnen ook niets daarvan verdaan; „ en werden
deeze zaak, welke zij als eene drooge Hof
voor zich aanmerkcen, ook zeer fchielijk moê.
Wijl nogthans alle de Hottentotten in den hoogden
graad aan toverij gelooven, zoo fcbijnen zij
even daardoor het een of ander magtig boos weezen
te erkennen; maar welk zij geenzins aanbidden
of godlijk vereeren , alhoewel het fchijnt,
dat zij aan hetzelve al hetboozeen alle rampen,
waaronder zij zonder uitzondering ook allen regen
, koude, blikfem en donder rekenen, pleegen
toetefchrijvcn. — Verfcheidene ingezetenen
der volkplantingen hebben mij insgelijks verzekerd
, dat hunne Eoschhortentotten van beiderleie
gedacht de gewoonte hebben, met de woorden
/' guzeri en f gaunajji, benevens meer andere
fchelüwoorden, het onweer te vloeken , en teffens
op tene zeer boosaartige verbitterde wijze ,
met de fchoenen of andera dingen, den blikfem
en de donderdagen te dreigen en uic te tarten. —
Vergeeffche poogingen doet men, wanneer men
hun zoekt te toonen, dat alle gewasfen en planten
, waarvan zij zoo wel als de dieren op de eene
of andere wijze hun voedfel hebben, zonder regen
zouden verdorren.— Zelfs die Hottentotten,
welken ik te Zwellendam in mijnen dienst aannam
, bleeven , niettegendaande alle mijne bewijsredenen
voor het tegendeel, hardnekkig bij hunne
opgevatte Helling , dac de regen altijd iecs
kwaads zij, en hec goed ware, wanneer hec nooic
regende.
De

LEEVENSWIJ-ZE,ENZ. DER. BOSCKHOTTËNTOTTEN. 243
De eenvoudigere:! * of de groote hoop van
dit volk, waarva'i, helaas! maar al te weinigen
verdienen uitgezonderd te worden, hebben op de
bedriegers van beiderleie gedacht, die zich voor
wijze en kloekzinnige lieden pleegen uitcegeeven,
een zoo fterk vertrouwen, dat zij vastlijk gelooven,
deeze lieden kunnen door tooverij onweeren
van donder en blikfem en regenbuien ftillen. —
Tot betaaling en om aanzien te verkrijgen, neemen
deeze voorgegeevene wijzen alles aan. Maar
zoo het onweer of de regen langer aanhouden ,
dan zij vermoeden beloofd hebben, dan wenden
zij tot hunne ontfchuldiging voor, dat andere
wijzere of beter betaalde toveraars hun door
hunne tegentoverij hindernisfen in den weg
leggen. —
Veelen gelooven, dat bijkans alle krankheden
door toverij ontftaan, en daardoor alleen geheeld
kunnen worden. In deezen waan behoudt de
tooveraar of de toveres hen gaarn, doch hij verordent
desnieregenftaande zoo wel inwendige als
uitwendige geneesmiddelen. Tot de uitwendigen
kan men tellen, dat zij fomtijds den kranken beveelen,
zich voorover op den grond te leggen,
waarna zij op zijnen rug gaan zioen, en hem zoo
lang knijpen, itooten en kloppen, totdat zij eindelijk
een grooter of kleiner been ten voorfehijn
brengen, welk, naar hun zeggen , hem ingetoverd
was, en dat zij hem op eene behendige
wijze door den neus, het oor of een ander gedeelte
des ligchaams weder uitgehaald hadden. —«
Dikwijls voegt hec zich zoo, dat de lijder door
zoodaanige werking op hem eene merküjke verligting
bekomt; en wanneer niet, dan onderwerpt
hij zich aan de zelve meermaal. Sterft hij, dan
Q a be-

344 V
' HOOFDST. III. AF D. DE AART,
bejammert men , dat bij zoo zeer betoverd geweest
was, en men hem volftrekt niet heeft
kunnen helpen. Waarfchijniijk is het, dat
eenige toveraars bij zoodaanige toevallen, door
middel eener behendige googchelarij, de ligtgeloovige
kranken zoo wel , als de aanfchouwers,
bedriegen. Een boer verhaalde mij, dat. toen hij
nog een jonge was, en onder ander fpeelgoed
eene beenpijp van een' os als een' wagen gebruikt
had, htt hem voorgekomen ware, als of
dezelve , tot zijne groote verwondering , eenen
lijder uit den rug gehaald was; ook geloofde hij,
dat deeze naderhand geneezen ware. Een
toveraar, dien de Hottento r
ten op eeneleeuwenjagt
medegenomen hadden , opdat hij de leeuwen betoveren
zou , werd eens zelf door eenen leeuw
verfcheurd. Sommige boeren namen daaruit aanleiding
, om hun hunne ligtgeloovigheid ten aanzien
der' toveraaren te verwijten; dan , zij volhardden
bij hunne inbeelding, dat een ander toveraar,
fterker dan de eerfte, en reffens een vijand
van dien, welke door den leeuw verfcheurd was,
de 'oorzaak was van dat ongeluk. Zoo ftelt
dus een toveraar onder dit volk de eenvoudigen
door zijne boosheid en list, om zoo te fpreeken,
onder brandfehatting, maar loopt ook daartegen
dikwijls gevaar, wegens alle voorkomende ongevallen
in groote verdenking te geraaken. — Een
Kaffersch vorst kreeg in zijnen ouderdom roode ,
traanende oogen, zonder geneezen te kunnen
worden. Hij liet daarom alle coverkunftenaars ,
welken hij magtig kon worden, vermoorden, in
gelijke verwachting, als eens Herodes de kinderen
te Bethlehcm liet dooden , naamlijk onder
de geheele menigte den geenen, dien hij bedoelde,
aan-

LEEVENSWIJZE, ENZ. DER BOSCHHOTTENTOTTEN. 1 45
aancetreffen. Die vorst zou , maar weinig
jaaren geleeden, nog in leeven zijn geweesc, en
Paloo geheecen hebben; welke naam door de
meesce Chriscen inwooners der volkplantingen in
Pharao veranderd is. Onder de vorften , welke
thans over de Kaffers het gebied voeren , heeten,
gelijk men mij verhaald heefc, de magtigften
Amahute en 1 amus. — Een zeker vorst der
Hoctentotten, door de ingezetenen der volkplantingen
Kapitein Kuiter genaamd, van wien ik in
hec vervolg gelegenheid zal hebben meer ce zeggen,
heefc ook, zoo men verzekerc, verfcheidene
coveraars laacen ombrengen, omdac hij meende
, dac zij hem eene ziekce hadden aangecoverd.
Bij deeze verregaande bijgeloovigheid, zijn de
Hoicenctoccen echter met vreesachcig in de duisternis.
Ondertusfcben lchijnen zij nogthans eenig
denkbeeld van fpooken te hebben, en eeniger
maate een toekomend leeven te gelooven ; wijl
zij hunne overleedenen aanfpreeken, hun verwijten,
dat zij zoo vroeg van hun gefcheiden zijn,
hen vermaanen, verder op eenen goeden weg te
wandelen, cn zoo voorts; welk laatite, zoomen
meent, in hunnen mond zoo veel zeggen wil ,
als dat zij niet moeten wederkomen en fpooken,
en zich ook niet door de toveraars daartoe zullen
laaten gebruiken, om den nagebleevenen
kwaad te doen.
'Er is wel een geheel geflacbt van infekten, de
fpookkever, mantis, welke debewooners der volkplantingen
den Hottentottengod noemen. — Dan,
wel verre daar vandaan , dat zij dit gewormte
godlijk zouden vereeren, hebben zij veelen daar-
Q 3 van

046" V. HOOFDST. III. AFD. UIL AART,
van gevangen, en mij terhand gefield, offchoon;
zij z-jgen, dat ik ze, gelijk andere indekten, op
fp.lden bewaarde. Eene foorc derzelven
houden nogchans fommige Hottentotten voor.
k\vaac!, en zien het als gevaarlijk aan, dezelve op>
eehjg rhande wijze te beleedigen. Doch dit kan
even zoo min voor eene godlijke eerbewijzing
wbrrfen aangezien, als de bljgeloovigheid van;
fónrriige eenvoudige lieden onder ons,- Zweeden,
v : e d vaaslijk meentn, dat hun drie bedreeverê
xondën yergeeven worden, wanneer zijeenen
mis: eer, die op den rug gevallen is, wederom
óp de beenen helpen,
t >.• maan worde van de Hortentorten even zoo
min gangebeden, gelijk KOLBE eqhrer dWaalend-'r
wijze verhaalt. Zij bedienen zich'fl--cb.es van
haaren fchijn en van de koelte des naches, om
hunne geliefkoosde danfen te verrichten ; alzoo
doen zij dac even zoo min uic godsdienftige inzig
en ij als de Christen inwooners van de ftad aan
de K ap iets gods Sieriftigs daarmede bedoelen ,
wanneer z j bij helderen maanfehijn in meuigte
op de ftraaten , of voor hunne wooningen gaan
wandelen.
Dac de coveraars gemeenlijk zeiven her minfte
van googchelarijen gelooven, is meer dan waarftftijnfijk.
-- Zoo moge men ook wel meer andere
vrijgeesten onder de Hottentotten aantref,
fen. — Ten minfte moec ik die- met zekerheid
van eenen dergelijken googchelaar ven de Jlufeljapr'ivier
beweeren, welken ik naderhand als een'
ötTeuleidèr in mijnen diensc kreeg. Deeze verhaalde,
dac een covêraar in hunne kraal gekomen
was, en des avonds, in hunne hutten zittende,
verfcheiden maal voorzegd had, dat de
- S wol-

LEEVENSWIJZE, ENZ. DÉR EOSCHHOTTENTOTTEN. 247
wolven bun in hunne icbartphokken fchaade gedaan
hadden, en nog meer fchaade doen zouden,
bijaldien zij niet, toe redding van hun ree, zich
met allen fpoed derwaard begaven. Men was
daarop naar buiten gegaan , en had bevonden ,
dat de waarzegger de waarheid gezegd had; weshalve
men' hem dan niet alleen had betaald, maar
ook bijzonder geëerd. Doch eindelijk had men
bemerkt , dat het verlies der geroofde fchaapen
net aan wolven, maar aan andere Hcttentotten,
van welken men met recht vermoed had, dat zij
met den waarzegger zeiven onder eene deken gefpeeld
hadden, toetefchrijven ware.
Het overige, 'twelk 'ervan de Hottentotten
en de Bosch-Heden in 't algemeen nog te zeggen
zou zijn, wil ik tot bekwaamere gelegenheid voorbijgaan,
en thans in de orde van mijn dagboek
weder voortgaan.
V I E R D E A F D E E L I N G.
Reize van den Tijgerhoek of de Rivier zonder .
einde tot Zweltendam.
an den Tijgerhoek, daar wij den derngHen
van Oogstmaand aankwamen, verhaalde men mij,
dat aldaar voorheen den Hottentotten de Christ-
Üjke godsdienst gepredikt, en met veel iever van
hun aangenomen was. Verfcheidenen weeten zich
nog te erinneren, dat eene van de nieuwbekeerden,
eene oude Hottentotfche vrouw, alle morgen bij
Q 4 eene

248 V. HOOFD ST. IV. AFD. REIZE VAN DEN
eene bron aldaar op haare bloote knieën haar gebed
verricht had. Zij had eenen Duitfchen Bijbel
bezeeten , in welken zij dikwijls geleezen , en
waarvoor zij veel eerbied betoond had; haar leeyensgedrag
was voor het overige (til en betaamlijk
geweest. •— Men voegde 'er bij , dat de
zendeling, welke haar bekeerd had, als een zoodaanige,
die zich ongeoorloofder wijze tot een
opperhoofd der Hottentotten op had geworpen,
om zich door hunnen arbeid en gefchenken aan
vee te verrijken, in zoo verre voor ftraffchuldig
verklaard was, wijl de Oostindifche maatfchappij
onder zwaare ftraf verbooden had , iets van
het vee der Hottentotten door koop of ruiling
aan zich te brengen, en men hem uic dien hoofde
uit het land gebannen had. — r Dat deeze
prediker der Hottentotten GEORGF, SCHMIO
geheeten hebbe, en een Hernhuther geweest zij,
heb ik, na mijne terugkomst, in de Budinger
verfameling _ van eenige /lakken , tot de kerk-
r r
lijke Historie enz. behorende , geleezen, alwaar
een, bericht aangaande deeze zending onder
V den tijcel: „ Jongstleeden dagboek van den broe-
„ der, GEORGE SCHMID, tot een bewijs van
„ den wandel van deezen dienstknecht des Hee-
„ ren onder de Hottentotten, " voorkomc 1S
. —
Deeze brief of uiccrekfel van een dagboek gaat
van den vijftienden van Slagrmaand 17^,9, coc
den achecienden van Slagcmaand 1740, en is aan
de Sersjantrivier (welke een klein arm van de
Rivier zonder einde, of die rivier is, aan welke
" Gedrukt te Leipzïg in T742.
" In het zevende ftuk, bladz. 7* tot 126.
de

TIJCERHOEK TOT ZWELLENDAM. 249;
de bekeerde oude Hottentotfche vrouw zich ophield,
) gedagcekend. — Daarin wordt bericht,,
dat het getal der nieuwbekeerden twee en dertig
was , en dat deeze nieuwe Christenen in eenen
( waarfchijnlijk gemeenfchaplijken ) tuin zoo wei
de bedeftonden, als den arbeid zelden verzuimen.
— In de bovengemelde verfameling " wordt
nog een ander brief van denzelven GEORGE
SCHMID medegedeeld, waarin hij meldt, dat
hij zijne gemeente door den doop met vijf zus r
ters of Hottentotfche vrouwen, die het Christendom
hadden aangenomen, vermeerderd had; dat;
hij zich vijf jaar lang als zendeling hier op-re-,
houden had; en voorneemens was , in dat zijn
heroep nog vier jaar aldaar te blijven.
.Kort na onze aankomst op deeze landhoeve*
vertoonden zich daar twee Hottentotfche nieisj.
jes van veertien tot zeventien jaar oud, op haare
wijze wel gefineerd en wel gekleed, met welken
wij eene zonderlinge ontmoeting hadden , die . ik,
hier kortlijk zal verhaalen : — Wij bemeikten
ras, dat haar bezoek ons gold. Uit natuurlijke
achting jegens het andere gcflacht , zeiden wij
aan deeze jxmge bekoorlijke, of veel liever ten
uiterfte leelijke demoifelles zoo veel fchoons, als
wij onder deeze omilandigheden voor het gevoeglijkfte
hielden. Op haare begeerte gaven wij haar
ook aanzienlijke Hukken rolrabak, waarvan zij
iets kerfden, en met veel omftandigheid haare pijpen
daarmede ftopten en rookten. —— Onze huisheer
haastte zich, om ons te kennen te geeven,
dat-
ii Bladz. 683. . ;
Q 5

è$Ö V. HOÖÏDST. IV. AFD. REIZE VAN D EN
dat wij ons door brandewijn meer, dan door
kom; limencen bij haar bemind zouden maaken.-
Wij lieten ons derhalve eenige glazen daarvan
Voor een iedere van haargeeven, en zij proefden'er
éók zeer aartig en vlijtig van, terwijl zij haar pijpje
rookten. Wij hadden zelfs hec vermaak, baar ras
eenigzins vrolijk ce zien , zonder dac zij hec echcer
wangden, meer ce drinken, of ons de minde vrijheid
vergunden. — Eindelijk namen zij op eene befcheidene
wijze affcheid van ons; en hec ftrekce mij
tot een waar genoegen, bij meisjes uic een zoo
zeer onbefchaafd volk zoo veel fchaamachtigheid
en welvoeglijkheid oncdekc te hebben. Maar
naauwlijks waren deeze looze wichcen weg,'of
zij hadden de .driescheid, ons mee eene zekere
trotsheid uittecarcen, om haar ce grijpen.
Wij hielden ons, als of wij hec wilden beproeven;
dan , zoo dikwijls wij omkeerden , kwamen Zij
weder te rug , en daagden ons op nieuw uic.
Eindelijk viel de oudile op de aarde, en fcheen
ék* in deeze houding ce willen afwachten. Dit
tenvermoede voorval maakte ons een weinig twijfelachtig
ten aanzien haarer dèugd, coc dac zij
ter, grooc mes uic de fcheede crok, en ons daarmede
in 'charr dreigde te fteeken, wanneer wij
ons zonden verfhouten, haar al te na te komen.
' Den volgenden dag troffen wij eenen inwooner
deezer volkplanting aan, welke aanbood, dac hij,
voor den loon van zes rijksdaalders in de maand,
isïijn voerman wilde worden. Maar hij veranderde
zeer fchielijk van befluic , toen ik van hem
"begeerde, dat hij zich aan alle ongemakken en
gevaaren, zoo wel als de heer JMMELMAN en
ik s zou moeten onderwerpen.
Wij

TTJGERHOKK TOT ZWELLEND AM. 2$l
Wij vertrokken derhalve den eerden van Herfstmaand
van Tijgerhock. Dicht aan den weg ontmoetten
wij eene kleine Hottentottenkraal, welke
uit vijf hutten beflond; maar zij waren met zulke
oude en ellendige matten bedekt, dat de eigenaars
veel meer voor de geringe moeite, om nieuwen
te maaken, dan voor den regen, die door
het dak viel, fcheenen te vreezen. De inwooners
maakten omtrent twintig perfoonen uit.
Voor hunne koeien en fchaapen , welke thans
op de weide waren, en flechcs kleine kudden
fcheenen te zijn, hadden zij een gehucht, eene
horde of ingeflootene plaats aangelegd.
Toen ik 'er de proef van wilde neemen, om
Hottentotten tot onzen dienst te huuren, wees
mij de oudfle man in de kraal tot zijnen zoon,
een' jongen karei van negentien of twintig j ar,
en zeide, dat deeze in het dorp- kon ontbeerd
worden ; maar het zou daarop aankomen, of ik
hem overreeden kon, om met mij te gaan.
ik kroop dus in zijne hut, en vond hem op' de
voorfchreevene wijze, bijkans gelijk een kind in
'smoeders lijf te famen gekromd, onder zijnen
pels liggen. Lang en te vergeefsch verfpilde ik
aan hem de uMökketïdfte voordel lingen aangaande
het aanmerkiijk voordeel, welk hij van eene
koe, die kuiven moest, van mesfen, koperen
tonderdoozen, glaskoraalen, en dergelijke ziakcn
meer, hebben zou. — Kortom het was een zeef
aanzienlijke loon, dien ik hem voor een' halfjaartgeri
dienst aanbood. — Wijl ik het voor onedel
hield, eenen armen Hottentot te bedriegen, verzweeg
ik het voor hem niet k, dat de reize vrij
lang zou dnuren. En, daar ik wist, dat deeZe
lieden, hoe traag en onbefchaafd ook, nogthan»
te»

25* V. H00FDST. IV. AFD. REIZE VAN DIN"
ter^opzigte van de vermaaklijkheden der jagt,
en cgeen de eerzucht kittelt, niet geheel en al
ongevoelig zijn, w e ndde ik wel alles aan , om
nem het aangenaame deezer reize op hec zoetlle
en bekooriijklie .te fchilderen; dan, alles te vergeels.
Van geene betere uitwerking v n s d e
noodiging, welke ik hem uit aanmerking v,^ mijnen
beteren tabak deed, en dien hij op reize vol
op te rooken zou hebben. Die alles maakte zoo
weinig indruk op hem , dat bij veel meer naar
ziel en hgchaam geheel onbeweeglijk bleef, behalve
dat h.j, wat den cabak betreft, nu en dan
eenen mond vol tabaksrook uitblies, entwee- of
driemaal, op mijne herhaalde begeerte om zich
te verklaaren, mee veel moeke den mond opdeed,
en.kort en nadruklijk neen antwoordde.
Deeze ontmoeting, deeze luiheid, zoo veel
rook, oie van den haard opklom, en mijne ooo- en
met we.nig pijnigde, zoo veele vlooien eindelijk ,
welken, ik in de hutte in 'c rond zag fpringen,
verwekten in mij, een minfte voor dien tijd, verimi
over de geheele natie der Hotcencocten, en
de uiwfte verachting jegens hen. — Wanneer
jft ondertusfehen in overweeging neem , dac de
jonge mensen, volgens zijne natuur en gewoonje
, zich mee weinig voedfel vergenoegen en
daarbij eene wellusc, tot zijn weezen, om zoo te
ipteeken , behoorende , naamlijk tabakrooken en
gemak, genieten kon, en chans inderdaad genooe:
hoe waren dan mijne aanbiedingen in ftaac, om
een dooiflaand overwigc op hem ce verkrijgen? —
Eindelijk deed ik hem een' nieuwen voorilag, hierin
fbeftaande, dat hij, tegen het genot van een goeden
dagloon, Hechts voor eenige dagen ons be-
hulp.

TIJGERHOEK TOT ZWELLEN DA M. 253
hulpzaam zijn , en tot Zwellendam, daar ik
eenen anderen in zijne plaats hoopte ce bekomen,
onze osfen leiden zou. — Hierop zeide hij terftond-,
zonder zich te bedenken: „ jaa baas; " dat is,
jaa mijn heer; ftond oogenbliklijk daarna op, en
behoefde niecs meer, dan zijnen tabakszak aan
den arm te hangen, om volkomen reisvaardig te
zijn. — Daarop ging hij terftond naar mijnen
wagen, verrichtte van dien tijd af aan met vlijt,
met naarftigheid en gewilligheid al dac geen ,
'c welk voor hem daarbij te doen was, en fcheen
nu nier meer die luiaarc, met welken ik voorheen
zoo lang had moeten dingen. — De oorzaak
deezer zonderlinge verandering bij den Hottentot
is, naar allen Icbijn, daarin gelegen, dat
hij zoo weinig behoeften had, en daarom liever
zijnen tijd in werkloosheid, zorgloosheid en luiheid
flijcen wilde. — - Offchoon de vader van
den Hottencoc , dien ik gehuurd had , wegens
hec beiluic van zijnen zoon zich in 'c geheel niet
bekommerd had, coonde hij echcer bij het, affcheidneemen
metcer daad een vaderlijk hare. Zij fcheenen
elkander een ceder vaarwel te zeggen ; waarop
de oude Hoccencoc in de gedienltigite en dringendfte
uitdrukkingen ons verzocht, met zijnen
zoon befcheiden omtegaan.
Van den zeekant £wanc wij waren thans niet
verre van de zee) woei een koude ooscewind,
en mijn reisgenooc werd door zijnen onaangenaamen
hoesc en bloedfpuuwing aangecast , coc dit
wij des nachts aan eene landhoeve, Groote vlakte
genaamd, kwamen. — Dan, Wijl wij geenen voorraad
vaneccwaaren bij ons hadden, en op de hoeve
niets anders dan koud wacer en een weinig grof
en

SJ4 V. HOOFDST. IV. AFE. REIZE VAN BEN
en bevallen brood aantetreffen was, ook hec
bloedfpuuwen van mijnen reisgenoot door een
weinig falpeter en het vasten verminderd wierd,
wilde hij hier niet langer, dan tot den volgenden
middag vertoeven, maar vatte weder moed, om
de reize, gelijk tot hiertoe , te paard voorttezetten.
Middelerwijl verhaalde ons de voornaamfie flaaf
deezer hoeve, hoe hij dikwijls gekocht en weder
verkocht, en nu voor de laatftemaal , niettegenftaande
den taamlijk hoogen ouderdom van omtrent
vijftig jaar , doch wegens zijne bekende
trouwe, hoewel tot zijn ongeluk , bij openbaare
veiling aan de mecsrbiederde overgelaaten , en
even deswege van eenen gierigen heer voor den
hoogen prijs van honderd en tien rijksdaalders
gekocht, en als voogd of rentmeester op dit landgoed,
daar het verblijf hem maar al te verdrietig
viel, -geplaatst was. — Hij voegde 'cr zelf deeze
bedenkiijke aanmerking bij : „ dat hij door uit-
„ fteekende trouwe jegens zijne Christen heeren
„ even zoo min , als anderen door bijzondere
„ Jigchaasmfterkte, zijn geluk gemaakt had, nade-
„ maal men bij hem in die zelve evenredigheid
„ zorg en verantwoording had vermeerderd, als
„ men deezen , met grootere ligchaamskracht
„ begaafd, den arbeid en last zwaarder pleegt
„ te maaken ; en dat hun lot en gebruiklijksc
„ loon zij, gelijk bij de oude paarden, hen
„ in den ouderdom te verwaarioozen, en te laaten
„ hongeren, bijaldien zij niet reeds voorheen door
„ den last der flaavernij in het graf gefléept
„ worden. " — Ik Verhaalde hem, dat in mijn
vaderland geene flaavernij plaats had, en bet fcheen
hem in zijn ongeluk tot blijdfchap te veiftrekken,
dat

T7JGERH0EK TOT ZWEXLENDAM. '555
dat de rechten der menschheid ten minfte erger»
in de waereld waargenomen worden.
Het weêr was in Oogstmaand als volgt: den
eerften en tweeden betrokken; den zevenden en
achtften viel 'er fterke regen en woei het hard
uit het noorden; de negende was insgelijks regenachtig;
den een en twintig-, tweeën twintig-en drie
en twmtjgften, gelijk ook den negen en twintigften
regende het mat een' zuidoostenwind. Alle
de overige dagen deezer maand hadden fchoon
weêr en zonnefchijn. — Op de reize naar het
warme bad had ik-, gelijk bovengemeld is, den
kleinen Fahrenheitfchen thermometer, waar naar
ik de graaden der warmte, hiervooren medegedeeld,
berekend heb, verlooren. Sedert dien tijd
heb ik door middel van een' anderen Fahrenheitfchen
thermometer, welken de heer IMMEL-
MAN mij van de ftad aan de Kaap bezorgde, mijne
waarneemingen gedaan. Naar deezen bereken ik
ook van nu af aan op de hoven aangeweezene
wijze de geileldheid der lucht. — Den twee en
twintigften en drie en twintigften van Oogstmaand
was de hoogte des thermometers zes en vijftig
graaden,- den vier en twintigften, drie en vijftig;
den negen en twintigften, zes en vijftig;
den dertigüen , twee en vijftig; en den een
en dertigften , acht en veertig graaden. Over
het algemeen fcheen deeze maand met de Bloeimaand
in Zweeden vrij wel overeentekomen.
Den eerften van Herfstmaand reisden wij, door
Ilesfaquaskloof, of de naauwe valei Hesfaqtta*
twee landhoeven voorbij. Wijl KO CB E van eene
Hottentotfche natie, onder den naam van Hesfa~
qua

ZS6 V.H00FDST. IV. AFD. REIZE VAN DEN
qua melding doet fchijnt deeze in het genoemde
dal eertijds haare zetelplaats gehad te hebben.
Verder bragt ons de weg aan de zoogenaamde
Breede River, alwaar een veer over dezelve is,
daar wij met onze rijpaarden en wagens over
den Aroom gezet werden-, maar de osfen moesten
'er door zwemmen. — Offchoon deeze rivier thans
breed en diep was, neemt het water echter, naar
men mij verhaalde, geduurende een gedeelte van
'den zomer zoo zeer af, dat men 'er zeer gemaklijk
en zonder het minfte gevaar door rijden
kan. — Onmiddeljjk aan de overzijde der rivier
ligt een landgoed, daar wij onze nachtrust
namen.
Den volgenden dag zetten wij onze reize naar
Zwellendam voort. — Deeze plaats, welke ik op
de landkaart met de doorgetrokken letters O. V. C.
als het merkteken der Vereenigde Oostindifche
Compagnie of maatfchappij, getekend heb, is de
verblijfplaats van eenen zoogenaamden landdrost,
die de bevelhebber over hec geheele oostlijk gedeelte
der Afrikaanfche volkplantingen is. Voor
hem zeiven is hier een groot en fchoon gebouw
opgerecht, en twee kleineren zijn 'er voor zijne
beide onderbevelhebbers.
Wij werden hier door den landdrost wel ontvangen,
en des nachts geherbergd. — Tot ons
gebruik op de reize bezorgde hij ons twee Hot- '
tentotten, uit eene nabij gelegene kraal. Mijne
beide Hottentotten, welken ik tot hiertoe gehad
had, werden dus volgens affprcak, uit hunne
dien-
Befchrijving vnn de Kaap, de Goede Hoop, I Deei
XXVII Hoofdic. bladz. 472, enz.

TIJGERHOEK TOT ZWELLENDAM. i$J
dienden ontflagen; maar de jonge karei, die ia
'c begin zoo veele zwaarigheid gemaakt had, om
jn mijnen dienst te treeden, fcheidde zich thans
ongairn van mij. — Toen de landdrost zag, dat
ik met flechre osfen voorzien was, bood hij mij
een geheel (pan beteren aan. Dan , alhoewel
men ook niet van mij begeerde , dat ik ze terltond
becsalen zou, waagde ik het echter niet,
mii in eenen osfenhandel in te laaten; te meer,
wijl de voorige zoo ftecht uit was gevallen. Als
een vreemdeling was ik ook in Afrika meer voor
woekeraars, dan voor wilde dieren bevreesd. —
Vermits daarenboven dit jaar buitengemeen droog
was, meende ik. deeze kosten des te eer te kunnen
fpaaren. i)och had ik geld gehad, om nog
een fpan osfen te koopen , zoo zou ik buiten
twijfel eene veel uitgeftrektere en voor de natuurlijke
historie voordeeligere reize gedaan hebben.
Te Zwellendam wilde men waargenomen heb*
ben, dat, wanneer 'er aan de Kaap een (terke
zuidooscewind waait, hier de wind altijd noordlijk
zij; en wanneer het aan de Kaap opgehouden
heefc te regenen, hier zich altijd kleine regenbuien?
laaten zien. — Dus verhaalde men ook, dat hier
t' eiken winter eene zeer doodhjke paardenziekte
heerfche, maar die zich nooit in den omtrek
der Slangenrivier en des Pottebergs doet gevoelen,
offchoon beide, gelijk ook uit mijne landkaart
te zien is, niet verre van Zwellendam gelegen
zijn. Het zoute water, het'eenige, welk
de paarden daar te drinken hebben, gaf men als
het voornaamfte middel cegen die ziekce aan.
Veelligc is de grond ook daarin gelegen, dac de
wind, uic zee komende, de lucht daar dikwijler
R rei-

S$% V. H00FDST. IV. AFD. REIZE VAN DEN
reinigt ; te Zwellendam integendeel de noordenwind
uit het binnenfte des lands veele dampen,
voor de paarden ten uiterfte fchaadelijk, aanvoert;
te meer, wijl men heeft aangemerkt, dat zoodaanige
paarden, welke geduurig op ftal worden
gehouden, bijkans nooit daardoor aangetast worden.
Voor 't overige beftaac deeze ziekte daarin
, dat de paarden fchielijk derven, zoo dat men
bij fommigen vooraf in 't geheel geen toeval,
maar bij anderen een gezwel in de borst of in het
onderlijf, gewaar is geworden.
Nu zag ik voor de eerdemaal een dier, door
de Hottentotten zoo wel, als door de bewooners
der Hollandfche volkplantingen quanga '7
genaamd. — Dit dier maakt eene löort van wilde
paarden uit, en heeft zeer veel overeenkomst
met den zebra. Het onderfchcid tusfchen beiden
be-
»? [ „ Eene oinftandige befchrijving en nette afbeet-
,, ding van dit dier vindt men ook in de Nederduitfche
„ vertaaling van BUFFONS natuurlijke historie der diere
,, XII Deel, bladz 27— 29. Dezelve is door den Lïid-
,, fchen hoogleeraar A L L E M A M R medegedeeld, welke de
„ befchrijving, teffens met de afbeelding van den quagga,
«•Lof, gelijk die beroemde natuurkenner fchrïjft, kwagga,
,', van den heer OORDON, die een geruimen tijd aan do
„ Kaap de Goede Koop geweest is, ontvangen heeft. De
„ befchrijving lliookt met die, welke de heer SFAHMAW
„ van dit dier geeft, volmaakt wel. Alleenlijk heeft de
„ heer GOROON nog verhaald, dat de quaggaas door de
boeren in de Hollandfche volkplantingen voor hunne
„ karren woiden gcfpannen; dat zij heel goed trekken ;
„ dat zij fterk zijn , en den arbeid kunnen verduuren ;
„ maar dat zij kwaadaartig zijn, bijten en achteruit-
„ Haan. " C. J

TIJGERHOFK TOT ZW.ELLENDAM 25?.
bedaar dechts daarin, dat de quagga kortere ooren
heefc, en hem deels aan de voorde beenen, deels aan
de lendenen , de dreepen des zebra feilen. De
grooce overeenkomst tusfchen beide deeze dieren
heefc ondercusfchen den heer EDWARDS aanleiding
gegeeven, om den quagga onder den naam
der vrouwlijke zebra voorteitelkn. — Maar inderdaad
zijn de quagga en zebra twee van elkander
gantsch onderfcheidene foorcen en houde
zich ook in verfcheidene en dikwijls wijd van elkander
gelegene gewescen op. De merrien van
beide foorten zijneven zoo als de hengden. die
toe haar behooren , getekend , behalve dac de
kleur der laatden frisfeher en meer in 'c oog vallende
is. Dac de zebraas een aanzien der dreepen
, bijzonder neêrwaard naar de beenen, eenigzins
onderfcheiden van elkander zijn , kan men
uic vergelijking hunner huiden zien, welken men
bij de Zweedfche boncwerkers onder den onvoeglijken
naam van zeepaarden huiden vindc — Van
den quagga heb ik niec veele huiden mee elkander
kunnen vergelijken; maar ik geloof echcer met
zekerheid, dac ook deeze een weinig van elkander
afwijken. - De lijfsvruchc eener quagga. cot
de geboorte toe rijp geworden, en mee ftroö opgedopt,
welke ik van de Kaap heb medegebragc,
en die in heckabinecvan de natuurlijke zeldzaamheden
der koningiijke akademie der weetenfchappen
te Stokholm bewaard wordt, fchijnt ieevendigere
kleuren te hebben, dan ik bij voiwasfene dieren bevonden
heb. De lengte van dit ongebooren ,
doch volwasfen , 'jong is van de ooren rot den
flaart een en dertig duim, en de hoogte langs de
lendenen twee en twintig duim.
Ra De

2éo V. HOOFDST. IV, A F D. REIZE VAN DEN
De quagga, welken ik te Zwellendam zag,
was als een veulen zo tam en mak geworden, dac
het dier bij ons kwam, om zich van ons te laaten
liefkoozen. Men verhaal Je, dac het nooit voor
de hyena fchrikte, maar integendeel dac roofdier
veel eer vervolgde, wanneer hec zich in zijne nabuurfchap
vertoonde, en dus ook de paarden
verdedigde, met welken men het des nachts in de
weide liet loopen. — Of deeze dieren zich zoo
laaten temmen, dat men ze tot rijden en voor den
Wagen kan gebruiken, daaraan twijfel ik geer zins,
federt dat ik , kort voor mijn vertrek naar Europa ,
in de ftad aan de Kaap, op de itraat een' quagga,
met vijf gewoone paarden in een fpan voor eenen
wagen heb zien trekken. IVb.ir met den zebra
was tot hiertoe in deezen opzigte nog geene genoegzaam
voldoende proef genomen. — Men verhaalde
wel , dat een rijk inwooner , riet verre van
de Kaap , ten dien einde eens eenigen had laaten
opkweeken en temmen, maar tellens ook den ongerijmden
inval gehad had, om ze allen voor zijn
koets te fpannen, hoe weinig zij ook tot hiertoe
aan het trekken gv-wend war^n geweest; 'c welk
dan toe een gevolg had gehad, dac zij mee hunnen
heer cn hec rijcuig door waren gegaan, en
dus hem en allen anderen de lusc om verdere
proeven te doen benomen hadden. — Ondertuafchen
zouden echter wel getemde, en goed afgerechte.
of aan het trekken gewende cfliaggaas en
zebraas den bewooneren deezer volkplintingen
i in meer dan eenen opzigte betere dienden , daa
de paarden, doen. Want, wijl zij veel beter eieren»
en aan de weiden van Afiika, bijkans doorgaans
droog, gewoon zijn, fchijnen zij door den
gcooten Maaker der nacuur meer dan de paarden,
\
voor

TIJGKRHOEK TOT ZWELLENDAM 2.6ï
voor die land beftemd te weezen. De paarden
integendeel zijn over 'c algemeen ten aanzien van
hun voeder zeer kiesch. —» lk geloof ook reeds
gemeld ce hebben, dat zoo wel osfen als paarden
in Afrika over 't geheel zwakker dan bij ons zijn,
en dit voornaamhjk aan de dorre fchraale weiden
moec coegefchreeven worden. — De quagga,
welken ik zag, had zulk dik en vast vleesch op
den rug en aan de lendenen, als men bij paarden
veelligc zelden vindc. De quaggaas zoo wel als
zebraas hebben wel caamlijk kleine voecen, maar
incegendee! harde hoeven, en gaan , gelijk de
ezels , zekerder dan de paarden, üac men met
goede paarden de zebraas ligt in kan haaien ,
ontken ik wel niet: dan, wie weet, of niec die
dier, benevens den quagga, wanneer zij cerdeeg
afgerechc en geoeffend wierden, nog fneller, dan
die, loopen zouden. — Temden en gebruikten
de bewooners der Hollandfche volkplantingen in
deeze gewescen dezelven in plaats van paarden ,
zoo zouden zij waarlchijnlijk geen gevaar loopen,
om noch door wolven , noch door de bijkans
jaarlijks heerfchende ziekce onder de paarden hunne
dieren ce verliezen.
Voorcs is ce Zwellendam een wijnberg,
doch alleen maar ten gebruike der huishouding,
aangelegd: de eerfte, die mij federc mijn vertrek
van hec warme bad is voorgekomen. De wijn ,
hier gewonnen, evenaarc in geenen deele dien,
welke omcrenc de Kaap groeic. Die komc voornaamhjk
van de ligging der plaacs, en veelligt
ook ten deele van de oppasfing , die mee meer
vlijc en opleccendheid behoorde ce gefchieden. •
R 3 Dea

202 V. HOOFDST. IV. AF D. REIZE VANDEN
Den derden van Herfstmaand reisden wij verder
tot het Rietdal. • Deeze is de laatlte landhoeve
costwaard , welke de regeering zelve in dit gewest
bezit, en ligt maar eene kleine ftreek van
Zwellendam. Een zoogenaamde korporaal heeft
het opzigt daarover, gelijk ook over eenige houthouwers
en timmerlieden, welke voor rekening
der Oostindifche maatfchappij in het Grootvadersbosch,
ciichr daarbij gelegen, arbeiden.
Onze huisheer in het Rietdal bevond zich in
zeer goede onhandigheden. Hij noodigde ons
met de oprechtfte blijken van waare herbergzaamheid
op hec vriendlijkfle , om twee dagen en
nachten bij hem te vertoeven \ en wendde alle
zijne vlijt en poogingen aan, om door de mededeeling
van allerleie berichten , en onderlteuning
bij onze onderzoekingen , ons deezen tijd zoo
nuttig als aangenaam te doen befteeden : zelfs
kreegen wij van hem eenig onderwijs aangaande
de taal der Hottentotten; welke gunftige omftandigheid
mij eene goede gelegenheid geeft, om
van die caal het volgende nadere berichc hier medecedeelen.
De taal der Hotcencoccen is een aanzien haarer
uiefpraak zekerlijk eene der moeilijkften en zonderlingften.
Bijkans ieder woord worde mee
een zeker geklap of {lag der cong tegen den bodem
van het gehemelte uitgefprooken; en woorden
van veele leceergreepen worden mee een dubbel
geklok der cong verzeld. Voor ongeoeftenden
worde de uiefpraak van Hoccentotfche woorden,
natuurlijker wijze, daardoor nog zwaarder,
wijl dac klokken of fmakken, zoo men mij gezegd
heefc, nuar gelang der omftandigheden, op
eene

TITGERHOEK TOT ZWELLENDAM 263
eene drievoudig onderfcheidene wijze moet gefchieden,
alhoewel veelen van de Hottentotten
zeiven niets van dat onderfcheid weeten. Wat
mij aangaat; ik vermoed, dat mijn gehoor veelligt
niet fijn genoeg geweest is, om het te bemerken:
ik beken ook gaarn, dat ik mij geene
moeite genoeg gegecven heb, om behoorlijk licht
in deeze duistere zaak te bekomen. •—• Ondertusfchen
ontdekte ik toch in 'c vervolg in het
land der Houiniguas, dat men daar een' anderen
tongval gebruikte, welke ook ten aanzien van hec
meerder of minder fmakken of klokken bij hec
uitfpreeken der woorden, van dat geen, 't welk
ik te vooren gehoord had , merklijk afweek.
Voor mij was het toereikende genoeg, dat ik tot
mijn genoegen , en bijzonder nut op de reize ,
eenige Hottentotfche woorden en fpreekwijzen,
welke dikwijls voorkwamen, leerde; van welken
ik op het einde van het dagboek mijner reize eene
lijst zal mededeelen: hec gek'ap met de tong heb
ik gemeend, met eene geapostropheerde f allerbest
te kunnen uitdrukken. De zogenaamde
Chineefche Hottentotten, wegens hunne geelachtige
kleur zoo geheeten, onderfcheiden zich
ook door hunnen tongval van de overige Hottentotfche
natiën. — Nogthans komen alle de bijzondere
Hottentotfche tongvallen in zoo verre
overeen , dat alle de Hottentoccen elkander
eenigermaace kunnen verftaan. — Nieccegenftaande
het menigvuldig geklap en gefmak, luide
deeze caal echcer niec kwaalijk, wanneer hec oor
eenigzins daaraan gewend is. Wanc de Hottentot
fpreekt ze met even zoo veel gemak, als ergens
eene andere natie de haare. Dieper landwaard
in , daar men geene andere dienstbooden
R 4 dan

264 V. HOOFDST. IV. AFD. REIZE VAN DEN
dan Hottentotten heeft, leeren de kinderen van de
ingezetenen der volkplantingen het Hottentotsch'
dikwijls eer, dan het Hollandser). — Op gegeüjke
wijze gaat het met het Maleitsch qp die
plaatfen , daar men flaaven , bijzonder minnemoers,
van dat volk gebruikt'«.
In het Rietdal had ik ook gelegenheid, de vorderingen
van dit volk in de muziekkunst te leeren
kennen. Een hunner muziektuigeu belfaat in
een' boog, met eene fijne fnaar, aan weiker eene
end eene gefpleetene fchaft, ter lengte van anderhalve
duim, vastgemaakt is. Dit wordt zoo gefpeeld,,
dat men het fpeeltuig door lterke aantrekking
des adems en zuigen op de fchaft in eene
tril»
»* [ „ Wat aangaat de taal de« Hottentotten en hunne
„ uitfpraak; ik merk uit het geen ik bij verfcheidene khrij-
„ veis daarover geitenen heb. kortlijk het volgende daar-
„ omtrent aan — Hunne fpraak w jkt volgens een^ gei
t noegzaam eenpaarig getuignis van de fchrijveren, die
„ over de Hottentotten gefchreeven hebben, van die der
„ Europeefehe natiën aanmerklijk af — De heer SPAR-
, M A N geeft dit ook hierboven duidlijk genoeg të ken-
„ nen; want hij kan, als het ware, geene woorden ge-
„ rioeg vinden, cm het zonderlinge en buitengewoone,
„ 't.weik in deezen bij de Hottentotfche natiën, geene
„ uitgezonderd, plaats heeft, naar zijnen zin, klaar genoeg
„ uittedrukken. Hk-rvan daan de uitdrukkingen van fchiwl-
„ zen, klatjthen, fchmatzen, waarvan hij zich bedient, dat
,, is, flaan of klappen, gelijk etn zweep, klokken, get,
lijk een hen, gdmen, fmakken, enz. Dit komt, naar
„ mijnen dunk, daar vandaan, dat zij niet zeer articulaat,
„ niet zeer onderfcheidenlijk, fpreeken; maar zich, tegen'
„ de gewoonte der Europeëren, in het fpreeken zeerdik-
„ wijls van zoodaauig e

TIJG ERHOEK TOT ZWELLENDAM. 265
trillende beweeging zet, welke een fnorrend of
brommend geluid veroorzaakt. Het heefc den
naam van i'görra, die den toon des muziektuigs
taamlijker wijze uicdrukc. Een ander fpeeltuig
noemen zij fguthe, waarmede zij veelligt de
Europeefehe vioof hebben willen nabootfen. Hec
bellaar enkel uit een dun plankje, op welk drié of
vier f.aaren vastgefchroefd zijn, welken zij mee
eenen itrijkitok beroeren. — Ook hebben zij
eene foorc van crommel, welken zij fkói ftét
noemen , en die zoo gemaakc is, dac zij een wel
toebereid vel over eene kalabas of eenen uitgeholden
klos of blok ('pannen. De muziek fcheen mij
niet beter, dan bet muziektuig zelve te zijn. '—-
Dewijl ik het geluk had, om ze niet dikwijls te
hoo-
„ eeten een vcrveelend geluid met zijne tong maakt, of
„ als een, die zijne''tóng iterk aan het gebemehe fluitende,
„ dezelve fchielijk terug trekt met een geraas. — Deeze
„ omftandigheid maakt, dat fommige fchriivers de fpraak
„ der Hottentotten bij het geluid van zekers dieren, bij
„ voorbeeld, van kalkoenen, vergeleeken hebben; hoer
wel ik gaarn wil bekennen , dat veelligt het ongewoone
„ deezer fpraak» en hunne onervarenheid in de taal zelve
veel daartoe zullen hebben bijgebragt, om hen zoo te
'„ doen oordeelen. — Ondeitusfchen geloof ik echter , dac
deeze bijzonderheid, vooral bij volwasfene lieden, een
! groot belet/el is, om de taal der Hottentotten gemaklijk
en vaardig te leeren: want 't geen de heer SPARMAN
hierboven van de kinderen zegt, bewijst niets; door-
" dien jonge kinderen elke taal, ook de allermoeilijkfte,
" die op den aardbodem bekend is, even gemaklijk leeren.
, Daarenhoven, wijl zij maar weinige behoeften kennen,
en hunne kundigheden, vooralten aanzien van afgetrok-
„ kene begrippen, zeer gering zijn, kan men digtlijk na-
„ gaan, dat dezelve bij uitftek gebrekkig moet zijn. " C j
R 5

%66 HOOFDST. IV. AFD. REIZE VAN DEN
hooren, en daarenboven geen kenner der muziek
ben, zoo kan ik van hunne compofitie geen begrip
geeven; bijaldien hec over 'c geheel mooglijk
is, dezelve in noocen ce Hellen. Al de
muziek, welke zij mee de Hem maaken, beltaat
in het zingen van zekere coonen, zonder dac hec
gezang tefamenhangende woorden behelsc.
'c Geen ik thans gezegd heb, becrefc coch voornaamiijk
maar de Hoccencoccen in deeze landlireek ;
want dat de Boschmannen de fguthe en t'görrd
ook zouden hebben, daaraan twijfel ik zeer.
Bij de oude dichters en gefchiedfehrijvers te
Jeezen, dat de herders en herderinnen op hunne
fluiten gefpeeld hebben, is iets zoo gemeens, dac
men bij de Hottencoccen , die een herdersleven
leiden, zekerlijk hetzelve verwaebc. Mannen
en vrouwen onder hen hebben ook inderdaad
hunne pijpen, hoewel geene anderen , dan de zoo-
•daanigen , uic welken zij hunnen tabak rooken.
Dit werktuig verdient inderdaad eene befchrijving,
welke ik hier dan wil mededeelen.
De tabakspijpen der Hotcencbccen zijn ten aanzien
van haar maakfel aan die geenen , waarvan
het Zweedfche landvolk zich bedient, eenigzins
gelijk, en beftaan uit een' flechten houten kop
en een' even zoo plompen fteel. De tabakspijpen
der Boschhottentotten heb ik wegens haare
zonderlingheid laaten afbeelden. Men ziet 'er
eene tekening van cp plaat IV, bij nommer 5,
x x
hier vooren
** Zie hier vcoren bladz. 180.
geplaatst. Op die plaac verbeelde
nom-

TÏJGERHOEK TOT ZWELLENDAM. 26j
nommer 5 de pijp zelve, befiaande uit het hoorn
eener eland-antilope, welk anderhalve of twee
voet lang is; a beeldt den houten kop uit. daar
de tabak in wordt gedaan; en b het mondftuk,
Zijnde eene opening, welke twee duim in haare
middellijn houdt, en daar de Boschhottentot zijnen
mond zoo in weet te fteeken, dat van den
rook niets verloren gaat of vervliegt. Daartegen
is hij ook telkens met vijf of zes trekken te vrede,
waarop hoesten en rogchelen volgt, 't welk
hem zeer aangenaam en gewenscht fchijnt te
zijn. Daarop reikt hij den hoorn des vermaaks
aan hem, die naast hem zit, opdac ook
deeze op gelijke wijze zijne long zou kunnen berooken.
Op deeze wijze gaat de tabakshoorn
onder mannen en vrouwen, gelijk in Zweeden
de tabakspijp onder de tabakrookende armhuiswijven
aan den haard, in 't rond. Een der
Boschhottentotten, dien ik naderhand op de reize
door eene wildernis naar Bruintjeshoogte in mijnen
dienst kreeg, verflond eens den damp van
zijn tabakshoorn zoo ongemeen fchielijk, dat hij
'er met eene werklijke duizeling door overvallen
wierd. — De bijgevoegde tekening beeldt duidlijkst
uit, hoe de pijpenlleel c in het hoorn bevestigd,
en hoe de pijpenkop a aan de fpitfe van den
fteel vastgemaakt is. — Zij gebruiken ook wel
bokshoornen daartoe; maar de hoornen van elandantilopen
behouden echter den voorrang, dewijl
de Hottentotten dezelven door middel van hunne
fcherpe fpits gemaklijk nevens zich in de aarde kunnen
iteeken, opdat niet het geringde van den tabak
verlooren gaa. Ik heb een zoodaanig Hottentotsch
tabakshoorn medegebragt, welk thans in
de verfameling van de koninglijke akademie der
weetenfchappen te , Stokholm bewaard wordt .maar,

2Ö8 V. HO.OF.DST. IV. AFD. REIZE VAN OEN
maar, wijl hec de tabakspijp eener kleine Hottentotfche
vrouw geweest is, is hec hoorn mee zijnen
roedel buitengewoon klein en net, flechts
dercien duim lang, en de opening in de grondvlakce
des hoorns, daar de mond worde in gehouden,
in haare middellijn maar anderhalve duim
wijd. Hunnen tabakszak pleegen de Hoctentorten
uic hec geheele vel van een lam of eene
kleine ancilope te maaken , zoo dat de hairige
zijde naar buiten gekeerd is. Hij is zoo groot,
dat niet alleen hunne pijp, maar ook de conderdoos
en hec overige gereedfehap, om vuur te
flaan, ruimte genoeg daarin hebben.
t. .Behalve 'c geen ik, in het Rietdal, van de muziek,
van de taal en fpraak, het tabakrooken der.
Hottentotten kennen leerde, kreeg ik ook hier hun
kaartenfpel te zien., Mee deezen . gantsch verkeerden
naam, benoemen de inwooners der Hollandfche
volkplantingen het volgende zonderlinge fpel
dor iiutLtrc.jcten. Mijne beide Hoccencotten
benevens twee - anderen ,. maakcen zittende, of
heel op de aarde hurkende, eene quadrille, een
fpel van vieren. De vuurhaard, der Hottentotten
liefde plaats in een vertrek, was ook hier
de plaats, die zij. tot hun zoogenaamd fpeelen innamen.
De. aschhoop diende hun in plaats eener
fpeelcc'el, en in den iever bij het fpeelen floegen
zij niec zelden mee de vuiden daarin, zoo dac de
asch hun om de oogen vloog. — Hun fpel befiond
in eene onophoudlijke beweeging der armen,
deels naar boven en beneden, deels kruiswijze,
zonder dac dezelve elkander aanraakcen.
Hec fcheen mij derhalve coc, dac die fpel niecs anders
is, dan eene zekere hgchaamlijke oeffening,
zittende'of hurkende verricht, welke bij hen de
plaats

TIJGERHOEK TOT ZWELLENPAM.
plaats van danfen vervult. — Intusfchen geloof
ik, dat zij zekere regelen daarbij in acht neemen,
om voordeel op elkander te bekaaien, omdat
een ieder op zekere tijden een' kleinen ftop
tusfchen den duim en den voorden vinger hield;
waarbij zij fomtijds in een fterk gelach uitbraken,
en, toen ik onderzoek daarnaar deed, mij
zeiden, dat zij bij afvvisfeling gewonnen en verinoren
hadden, zonder echter om iets gefpeeld te
hebben. — Een uit dat viercnl werd binnen
eenige uuren moê, en leide zich om te flaapen,
terwijl de anderen onder een beftendig en onophoudlijk
geroep, of veel meer zingen van de volgende
woorden: Hei ptruah prhanka, heiptruah
t'heiy hei ptruah ha, van den avond tot den
klaaren dag toe met dit fpel voortgingen. — Vat»
die woorden konden zij zeiven geene verklaaring
geeven; maar zij vertelden dechcs, dat zij dezelven,
benevens het fpel, van hunne makkers, die
bij de Hottentotten, verder noordwaard woonende,
geweest waren, gehoord en geleerd hadden.
Hun hei ptruah prhanka beduidt dus op zichzelve
niets naar, dan bij de Europeërs het zoo bekende
Tra la la. — lk had reeds in de ftad aan de Kaap
iets van dit zoogenaamde , doch zeer oneigenlijke,
kaartfpel bij eenige jongens van Boschhottentotten
gezien, welken een vleeschhouwer van het
Sneeuwgebergte had medegebragt, en dien hij
toenmaals, om mijne nieuwsgierigheid te bevredigen,
beval, dit fpel een weinig te fpeelen.,
Den vijfden van Herfstmaand, des morgens,
namen wij van onzen gedienftigen en gastvrijen
waard en zijne huisvrouw, vriehdlijk affcheid,
en vervorderden onze reize.
ZES-

*f9 TI. HOOFDST. REIZE VAN ZWELLENDAM
Z E S D E H O O F D S T U K .
REIZE FAN ZWELLENDAM NAAR DE
MO SS EL BA AI.
het Rietdal kwamen wij vooreerst aan
eene landhoeve, aan den versten tak der Buffeljagtrivier
liggende. - Niet verre van daar is
een bosch, daar wij het gefchreeuw van een
groot aantal meerkatten hoorden. Onze waard
zeide ons, dat zij dit gefchreeuw maakten, om
elkander voor de tijgers te waarlchouwen, die
hen tot in de boomen vervolgen ; daar dan de
laatfïe toevlugt deezer behendige en vaardige
dieren is, dat zij zich op dunne en wijduitgeftrekte
takken redden, op welken de tijger zich niet
•waagt. - De heer IMMBLMAN, en ik begaven
ons derhalve met onze fnaphaanen op weg, om
aan deeze jagt eenig aandeel te neemen. Doch
ons oogmerk gelukte ons niet verder , dan dat
wij naauwkeung zagen , dat deeze meerkatten
gantsch zwart van kleur, en nagenoeg zoo
groot, als de gewoone huiskatten, waren. Naar
allen fchijn waren het dus eene nieuwe foort,
tct hiertoe onbekend. Deeze zelve foort zou
ook in het Grootvadersbosch, en in Houtniquasland
gevonden worden, offchoon ik ze daar niet
gezien heb.
Den volgenden morgen richtten wij ons vertrek
zoo in, dat wij bij eenen der meer gegoede

HAAS. DE MOSSELBAAI. 27!"
de boeren, die te€ens hoofdman der landmilitie,
of der andere boeren van dat rechtsgebied, was,
des middags aankwamen, om het middagmaal bij
hem te houden. — Alle de boeren, in het rechtsgebied
van het Roodezand, en in de geheele oost«
iijke landtlreek woonende , behooren onder het
drostampt van Zwellendam, en moeten jaarlijks,
op een' beftemden tijd, voor den landdrost aldaar,
verfchijnen , om zich met de kompagnien, onder
welken zij ftaan , in den wapenhandel te oeffenen.
— Voor den geenen, die 'er zeer verre van
daan woonen , gelijk fommigen zelfs meer dan
honderd uuren gaans deswege moeten reizen, is
dit ongemeen bezwaarlijk; waarom Z'-j ook liever
boete geven, dan eene zoo lange reize doen. —4
Eene fterkere bende, uit de inwooneren van Kam»
iebo, de Sneeuwbergen, het Bokkenveld , het
Roggenveld, Anamaquasland, en de overige
landltreeken, welke bebouwd zijn, en tot de voorigen
behooren , moet jaarlijks bij Stellenbosch*
daar de bevelhebber of opperlanddrost van alle
deeze rechtsgebieden woont, eenige dagen lang,
verfcheidene kriigsoeffeningen verrichten. — De
burgerij der ftad aan de Kaap, en de boeren uit
het omliggende rechtsgebied, gelijk ook uit dat
van den Tijgerberg, doen hunne jaarlijkfche wapenoefening
bij de ftad zelve. —- In de nabuurfchap
der gemelde boerenwooning loopen oostwaard
de Tradausbergen voorbij, waarvan het
Grootvadersbosch een gedeelte uitmaakt.
Het was reeds in den nacht, toen wij bij eene
boerenwooning , die van de Krosrhier haaren
naam heeft, en dicht aan eenen hoek van het evengenoemde
bosch ligt, aankwamen. Wij namen
aldaar ons verblijf, ten einde des te bietere gelegen

V7% VI. H00FDST. RFTZE Tffl ZWELLENDAM.
genheid te hebben, om h>c opzoeken van p r
an*
ten en kruiden in hec nab jgelegen bosch met meer
gemak rs kunnen voort.eccen.
• Het Grootvadersbosch oeftaac uit veele fchoone,
hooge en dunne boomen, maar welker gefhcht
en foorten ik, wijl zij tegenwoordig niet in bloei
waren, flechts ten deele beltemmen kon. — )e
meesten van die geenen, welken ik onderzocht,
zijn den kruidkenneren tot hiertoe onbekend geweest
; en dit zal ook wel ten aanzien der overigen
hec geval zyn. Het ware derhalve te wem
fchen, dat eens een ervaren kruidkenner zich hier
een jaar lang kon ophouden. Zoo wel de
boeren, als de regeering, krijgen uit dit bosch
timmerhout tot balken, paaien, posten, planken,
ook hout tot akkergereedfehap en dergelijken.
De plaatfen tusfehen de boomen zijn aan verfcheidene
oorden met llruiken en heestergewasfen van
verfcheidene foorten begroeid, en nitt zelden zoo
dicht bezet, dat zij hec bosch ter deezer plaats ondoordringbaar
maaken. — Onder deezen verdienen
verfcheidene foorten van a 'pergie met menigvuldige
takken, ook eene voorheen onbekende
foort van fchoonblad, calophyllum . bijzonder aangemerkt
te worden. Deeze laaclte planten, wijl
zij met haare kromme takken, gelijk doornftruiken
, vast haaken en daardoor den wandelaar open
terughouden, draagen hier doorgaans den naara
van wacht een beetje.
Den tienden van Herfstmaand trof ons onderweegs
het ongeval, in onbekende llreeken gantsch
niet ongewoon, te weeten, dat wij tot laat na
middernacht dwaalden. — Toen wij eindelijk, aun
gekleed, cn door en door koud geworden, bij
eene

K A A R D E M 0 S S E L 1 A A I . 373
eene hoeve aan de Slangenrivier aankwamen, fcheeldé
hec echcer nog weinig, of wij moescen onderden
"bloocen hemel den morgen afwachcen, vermics
de boerenvrouw, benevens ééne flaavin, die alleen
te huis waren, niec zonder veele bedenklijkheid
aan onbekende reizigers herberg wilde geeven.
Ook hadden wij de boeren wooning zelve door
hec blaffen der honden eer naauwernood maar gevonden.
— Den Volgenden ochcend zagen wij,
dac onze Hoccencoccen op den afftand van eenige
fnaphaanfehoocen ver van de landhoeve mee hunnen
wagen aangekomen waren, en op de vlakce
bij eenen kruisweg uicgefpannen hadden. Zij waren
hier, door eenen anderen omweg, laacer dan
wij gekomen.
De geheele landftreek rondom heen 'was chans
zeer droog , en naauwlijks zag men een lencegewas.
De oorzaak hiervan was hec algemeen gebrek
aan regen , waarover men in die voorjaar
grooclijks klaagde. Sederc eenige dagen was hier
geen regen gevallen, maar de boomen in hec
Grootvadersbosch hadden, gelijk de wouden dikwijls
pleegen ce doen, misc en regen tot hunne
bevochtiging neêrgecrokken.
Heden veroorzaakce bet mij geen gering ge*
noegen. voor de eerftemaal eenige Hoccencocfche
osfenruicers ce zien, die op hunne osfen taamlijk
fcherp over bergen en door valeien reeden.
Mijne waardin zeide mij, dac ik hen, bij hunne
terugkomst, nog ftouter zou zien galoppeeren ,
wanneer zij anders nog eenig geld, of andere zaaken,
die zij een onderpande konden geeven, bij
zich hadden, om bij haaren buurman , eenea
boer, die zich geen geweecen daaruic maakce^
S om

474 VI. HOOFDST. REIZE VAN ZWELLENDAM
om, enkel fchandelijk gewins halve, de arme Heidenen
door zijnen brandewijn toe dwaasheid en allerleien
wrevel te verleiden, etlijke glazen vol
te neemen. Over 't algemeen ïchreef zij den
Hottentotten de eigenfehap toe, dat zij hun vee,
bijzonder de rijosfen, zeer hard behandelden. Ik
heb ook zelfs meer dan een voorbeeld gezien ,
welk die aanmerking bevestigt. •—. De rijosfërt
moeten, wanneer zij nog kleine kalveren zijn,
worden.getemd en afgerecht. Men boort hun
ten dien einde een gat door de fnuit tusfehen de
neusgaten, waardoor men eene houten pen (leekt
aan welker beide enden touwen of fnoeren vastgebonden-worden,
om daardoor het dier als met
een' toonj en gebit te bellieren. De zadel
bellaar, uit een famengevouwd fchaapenvel, met
een touw den cs van vooren om het lijf vastgebonden.
Dergelijke osfen worden door de
bewooners der volkplantingen pakosfen genaamd,
wijl zij ook gebruikt worden, om lasten en pakkaadje
te draagen. Deeze naam is ook taamlijk
gepast, omdat dikwijls meer Hottentotten ce gelijk
op eenen os rijden. — De regeering heeft,
door eene bijzondere verordening, aan alle en
een iederen Hottentot verbooden , paarden te
houden. Om deeze reden zou eens een Hottentot,
een groot liefhebber van de jagt, eenen zijner
zoogenaamde pak- of rijosfen zoodaanig afgerecht
en geoefend hebben, dat hij met nat dier,
in den omtrek der '1 ijgervaki, taamlijk goed,
elanden heefc kunnen jaagen en vermoeien. Anders
zoeken de Hotcencotcen de draf, bij dat
verbod bepaald, op die wijze te ontgaan, dat
zij paarden, die zij werklijk duur gekocht of geruild
hebben, voor geleenden, of voor de zoo-
daa-

N A A R DE M O S S E L B A A I . 2j$
daanigen, dïe den Christenen toebehooren, pleegen
uittegeeven. —- Eene andere verordening
der regeering verbiedt den Christenen bij geesfeling
en brandmerk, van dé Hottentotten vee te
koopen. De grond hiervan ligt daarin, dat de
reo-eering zelve, wanneer zij vee van nooden heeft,
uit 3
deezen handel het voordeel trekken wil. Voor
eene rles brandewijn, eene of anderhalve elle tabak
, en omtrent zoo veele koraalen , als een
vierde van eenen rijksdaalder bedraagen, pleegt
dan de Hottentot eenen os, welken hij over
heeft , afceftaan , bijaldien hij ook vijf of zes
rijksdaalders waard is. — De reden, waarom dé
Hottentot zich met een' zoo laagen prijs vergenoegt
, beftaat daarin, dat de bediende der regeering
, gemeenlijk de korporaal van het 'Rietdal'*
de eenige kooper is, en daarenboven laat blijken
, dat deeze handel eene foort van fchatting is,
welke men, nagenoeg alle drie jaar, van de natie
der Hottentotten infamelc.
Tegens den middag leiden wij in een Hotten»
tocsch dorp of kraal, hier nabijgelegen, een bezoek
af. Wij werden vriendlijk ontvangen, en
genoodigd, om van hunne melk te drinken. —.
Om deeze te proeven, werd 'er een hooge graad
van dorst en nieuwsgierigheid vereischt. Wij
zagen onze waardin, hoe onbevallig ook, maar
nogthans in haare morfige eenvoudigheid veelligt
bij° haarzelve vergenoegd, een leeren zak of
langen buidel open maaken , die omtrent acht
mingelen vocht hield, en uit een onbereid kalfsvel,
0
op dergelijke wijze, als ik boven befchreeven
heb , gemaakt was. — Uit deezen zak
fehepte zij ons dc melk met een' houten pollepel,-
S * het
/

»7Ö VI. MOOFBST. REIZE VAN ZWELLENDAM
het eenige dergelijke gereedfchap, welk zij van
dien aart had, en dat het onderzoek zelfs ook
van de minstzindelijke onder onze keukenmeiden
volftrekt niet had kunnen uichouden. Men
verhaalde ons, dat de zoece melk voor ongezond
gehouden wierd, en daarom goot men ze terftond
onder de geronnen melk in den Ieêren zak. —
Ook verzekerde men ons, dat alle deeze melk,
onder welke daaglijks verfche meik gegooten
wordt, om hec verlies van die geene, welke 'er
van tijd tot tijd uic gebruikc worde, weder ce
vervullen , veele weeken lang dezelve of even
goed kan blijven, zonder dac men de moeite behoeve
ce neemen, om den zak te reinigen.
Den fmaak betreffende van deeze melk uic den
Ieêren zak vonden wij even gelijk dien van andere
laauwwarme geronnen melk; zij was ceffens caai
of lang, en eenigermaare dac geen, 'c welk men
gefchrfce, geftremde of gehotce melk noemc. Om
onze dankbaarheid ce becuigen, gaven wij onzen
waard en waardin een rolle tabak van een vierde
eener el , welke als een milddaadig .gefchenk
werd aangenomen. ,
Eclijke fnaphaanfehooten verre zagen wij eene
buitengewoone grooce huc van eene kegelachtige
gedaance. Men zeide ons , dac zij de wooning
van den Hoccencotfchen hoofdman ROND GA u-
GER was. — lk vroeg dar.rop den baas, of hij
onder zijne kompagnie of bevelbebberfchap ftond.
Hij ancwoordde daarop mee eene lagchende,
maar ceffens hoonende gebaarde; „ Hec bevel
„ hebberfchap der Hottentotfche kapiteinen ftrekt
„ zich enkel over hunne vrouwen en kinderen
„ uit , en in deezen opzigce kan men ze even
ZOO

N A A R DE M O S S E L B A A I . 377
„ zoo goed opperkapiteins, of majoors, als kapi-
, reins noemen." „Het hootdmanfchap, dus
ging hij voort, „ is niets, dan een blootetijtel,
f, welken de regeering van de Kaap eertijds aan
, zoogenoemde vorften of patriarchen onder de
„ Hottentotten, bijzonder aan de zoodaanigen,
, die zich als getrouwe bondgenooten der maac-
„ fchappij, of liever als verraaders hunner land-
, «-enooten, of door andere gev-iguge dienden
„ hebben uitgezonderd, gegeeven heelt. Zij hebben
daarbij tellens een' Hollandfchen toenaam,
" en eenen bevelhebbersdaf gekreegen ; en beiden
heeft daarna een hunner zoonen als eene
- foort van adeldom geërfd: daartegen wordt
" van een'dergelijken kapitein gevorderd, dat hij
: een befpieder en verraader der overige Hotten-
" totten zij; en wanneer 'er overlocpers opge*
S zocht zullen worden, draagt de regeering hem
• het voornaame opzigt en de bezorging over
" die zaak op ". Dit bericht werd mij naderhand
door meer anderen bevestigd.
Wij haastten ons derhalve, om eenen man van
een zoo oud en vorstlijk gedacht, als ROND-
GANGER was, te bezoeken. Deeze aartsvader
zat juist in zijne tent, om de warmte der
zonnedraalen te genieten; en in die houding
verwachtte hij onze aankomst, om ons te ontvangen
Hij was iets over de veertig jaar oud, en
zoo'vet en fterk, dac ik voor of na nooit iemand
gezien heb , die hem zelfs maar eenigzins evenaarde
Dit kwam buiten twijfel daarvan daan,
wijl hij grooteren rijkdom aan vee, dan alle de
anderen, bezat, welke hem in eene zoo overvloedige
maat met fpijs, leedigheid, gemak en zorgloosheid
vervulde, dsc het die verbalende u.uwer-
S 3 kwfi

2?8 VI. HOOFDST. REIZE VAN ZWELLENDAM
king op zijne ligchaamsgedeldheid had. -
Door een gefchenk van roltabak en andere hofhjkheden,
die wij aan zijne voornanme familie
beweezen, wonnen wij eenigermaace zijn vertrouwen.
Hij bleef niec in gebreke, om in derke ,
hoewel eenigzins voorzigtige en gemaacigde, uitdrukkingen,
over de Hollanders, als lieden, die
zich hec land der Hottencotcen onrechtvaardiger
wijze hadden aangemaatigd, ce klaagen. De
zwakheid der laatden, zeide hij, was zoo grooc,
dac chans een ieder van hun hec zich moesc laacen
welgevallen, om dag voor dag mee zijn vee ce
wijken, zoo ras een Christen inwooner der volkplanting
zin in de weide krijgt, welke de Hottencoc
in bezie heefc: de hoofdlieden waren wel
voor deezen in hunne eigendommen onp-edoord
gebleeven; maar nu had men ook hem, cdïchoon
hij kapicein was, niet alleen van eene becere
plaacs verdreeven; maar men begon ook reeds,
de magere en dorre velden , welken hij verder
naar den kanc van hec zeedrand bezac, hem ce
misgunnen, niettegenlhande zij wegens de wilde
dieren en de ongezonde lucht voor koeien en
fchaapen ten hoogde fchaadelijk waren. Hij
bragc ook veel bezwaarnisfen over zijne eigene
landgenoocen een voorfchijn, dac 'er tegenwoordig
weinig eendragt onder hen heerschce , zoo
dac hij hec niet eens wilde waagen , om eenen
os, dien hij ontbeeren kon , aan den eenen of
anderen boer re verkoopen, uic vreeze, dac zijne
eigene landlieden en nabedaanden zulks aan
den landdrost van Zwellendam mogten verklikken.
Voorheen bad ik reeds gehoord , dac bij dé
Hoccencoccen de jongde zoon altijd de voornaamde
en bijna eenige'erfgenaam is. Kapicein ROND-
6 AN-

KRAK DE MOSSELBAAI. 2?£
GANGER bevestigde de berichten van deezen zoo
zonderlingen inhoud ; en verzekerde, dat al zijn
vee, benevens den tijtel van hoofdman en zijnen
bevelhebbersftaf, na zijnen dood aan zijnen jongden
zoon moest en zou vervallen. -—- Dewijl
& nieuwsgierig was, om hec teken zijner hoogheid
te zien, zoo wees hij mij den (tok, welken
bij in de hand had, en die in niets anders, dan
in eenen handrotting, van Oostindisch, of bij
ons zoogenaamd Spaansch riet, met een' koperen
knop, drie duim lang, beftond, welken hij verpligc
was beftendig ce draagen. Ik heb hierboven
reeds aangemerke, dac RONDGANGERS
hut mij buicengewoon grooc toegefcheenen had:
zij was ook werklijk drie of vier maal groocer,
dan de gewoonlijke hutten , en zoo ongemeen
ruim, dac hij eene afdeeling coc eene flaapplaats
en eene kleerkamer daarin had kunnen maken.
Voorts was zij van flangen of paaien gebouwd
, die fchuinsch tegen elkander gefteld, een
fpics maakten, cn met flroo gedekc waren;.zoo
* dac hec geheele eene kegelachtige gedaance had. —
Waarfchijnlijk heefc de naam van hoofdman bij
hec geflachc van ROND GANGER de begeerce verwekc,
om aanzienlijker en gemaklijker, dan andere
Hoicentoccen, ce woonen.
- Van nu af aan zou hec te vermoeiend, te om-
Handig en ook- onnoodig zijn, in deeze reisbefchrijving
iederen dag, gelijk ik dien in mijn dagboek
aan heb getekend, bijzonder te melden. —
Er zouden maar fteeds foortgelijke aanmerkingen
, gelijk bereids hier vooren. zijn medegedeeld
, weder voorkomen, -r- Dat onze
reize nog geduurig met daaglijkfche zorgen,
,S 4 ba-

*80. VI. HOOFLST. REIZE VAN ZWELLENDAM
bezwaarlijkheden, kleine vergenoegingen en ontdekkingen
, en zoo verder, verbonden ziin
geweest, zal men uit de voorgaande befchrijvmgen
genoegzaam kunnen afleiden, en voor het
grootfte gedeelte zouden dergelijke bijzonderheden
de allerminfte. leezers op eene aangenaame
wijze onderhouden. Ik wil derhalve in 't toekomende
flechts fommige dagen uitdruklijk noemen
; maar dat geen, 't welk ons in de oven>en
bejegend is, in een' onafgebrooken famenhang;
verhaalen.
6
. Onze reize zetten wij over de Duivenhoeksriv
a
aar
Vr''~ 7 "

N A A R DE M O S S E L B A A I . sll
flik trekken, welk hun toe aan den buik reikte.
Met ons gewoone rijtuig zouden wij daarin fteeken
gebleeven zijn, bijaldien niet een gedienftig
böer ons zijnen bastaard flaaf geleend had , die
de p'.aats van voerman vervullen, en ons 'erdoor
helpen moest. Deeze had eene onvergelijklijke
handgreep , om zonder ophouden de osfen te
zweepen. • De Valfche rivier is eene van de
onbeduidende ftroomen van dit land.
Het gebruik, welk de inwooners deezer landftreeken
van het vee maaken, is hec volgende: —
De melk van twee of meer dagen wordt in een
vac bijeengefameld, coc dac 'er gelegene cijd is,
om bocer te maaken; 't welk zij alle twee of drie
dagen doen, en wel in eene -karn, die zoo groot
is, dat zij twee kuipenvol hou.it. De {tempel,
of de fteel met de doorboorde fchijf daaraan ,
waarmede geboterd wordt, wordt, op de gewoone
wijze , door twee of vier perfoonen bewoogen.
Ondertusfehen bekommert men zich in
deeze volkplanting niet, gelijk in Zweeden, Holland
en elders, om alle de boter, die door
menschlijken arbeid , »f door andere middelen
zich van de melk af laat zonderen, 'er uitte
haaien. Hierom vond ik ook de karnemelk altijd
veel vetter en krachtiger, dan zij bij ons pleegt
te zijn. — De boeren, die met vee en weilanden
fiechts «riddelmaatig voorzien zijn, leggen
jaarlijks van vijftien honderd coc drie duizend Hollandfche
ponden boter. Deeze ganefche menigte
brengen zij in een of cweemaal naar de ftad aan
de Kaap de Goede Hoop, alwaar zij hec pond
voor drie coc zes ftuivers Hollandsen verkoopen.
De burgers aldaar , welke deeze boter opkoo-
S 5 pei

*82 VI. H00FDST. REIZE VAN ZWELLENDAM
pen, verkoopen wederom het groocfte gedeelte
daarvan tot gebruik op de fchepen, met een voordeel
van twintig tot zelfs honderd ten honderd. —
Van de veeteelt heeft de meer vermogerjrie
landman nog dit nut, dat hij om de twee of drie
jaaren aan de Kaap acht of tien osfen kan verkoopen.
Zijne koopers zijn daar deels de gewoone
vleeschhouwers, deels de houthaalers tusfchen
de kust en de ftad, deels ook zoodaanige boeren,
welke nader aan de Kaap de Goede Hoop
woonende, minder plaats tot weilanden, en eenen
korteren weg dervvaard hebben, om hunnen wijn
en hunne graanen aldaar met voordeel aftezetten,
en zich derhalve alleen van den akkerbouw genee-
ren. Het verkoopen van fchaapen brengt den
kndman, die van de veefokkerij zijn grootfte beftaan
trekt, ook taamlijk veel voordeel aan. Hij
kan jaarlijks van twintig tot honderd fchaapen,
hè* ftuk tot zes fehellingen of éénen rijksdaalder
Hollandsch , verkoopen : deeze worden hem op
zijne hoeve zelve afgehaald ; want de knechten
der Kaapfche vleeschhouwers trekken wijd en zijd
in 't rond, en drijven kudden van eenige honderd,
jaa dikwijls zelfs van eenige duizend fchaapen,
naar de Kaap. Dit is bijzonder het geval in
de zeer dorre landftreeken, als bij voorbeeld, in.
Kamdebo, in het Roggen- enBokkenveld, gelijk
ook in het groote Karro, en elders meer.
Hier biedt zich mij de bekwaimfte gelegenheid
aan, om deeze landftreeken zoo wel, als
die geenen, welken de bewooners der volkplantingen
de zuuren en zoeten noemen , nader te
belchrijven. De Karrovelden zijn doorgaans
vreeslijk dor en droog. Des zomers, of in het
war-

N A A R DE M O S S E L B A A I . 183
warmer jaargetijde valt hier geen druppel regen.
De grond wordt zoo ongemeen droog, en van
gras en andere gewasfen zoo zeer ontbloot, gelijk
een heerenweg, en de ftruiken, die veelligt
nog voorhanden zijn , kwijnen en verdorren.
Rond omheen is alles met hooge kaale rotsfteenbergen,
welke, naar het uitwendig aanzien veele
ijzerdeeltjes behelzen, gantschlijk omgeeven. De
zon verzengt door haare weeromiTuitende draaien,
en de bodem brandt door de fchoenzoolen.
De wandelaar wordt vermoeid en krachtloos; hij
vloeit weg in zweet; en is even zoo dorftig, als
de natuur, die hem omringt. Des winters,
of in het koude jaargetijde, valt in de Kirrovelden
zeer veel regen. De donder doet daaglijks,
jaa bijkans alle uuren, de omliggende bergen
van zijne flagen. op het Iterkfte weergalmen; en
de wolken, die middelerwijl in de groocfte fnelheid
te famentrekken, vallen in de zwaarlte regenbuien
neer. Hec aardrijk, hierdoor verkwikt
en verfrischc , verleevendigc in korten tijd
wortelen en zaaden , bijzonder van faprijke gewasfen
, welke op dergelijken bodem allerbest
tieren. Deeze groeien en bloeien ras, en bekleeden
de oppervlakce des aardrijks midden in den
winter mee de fchoönfle en verkwiklijklte zomerdragc.
De fappigc planten van deezen aart zijn voornaamhjk
de volgende: Verfcheidene foorten
van zaferbloemen , mefambtyanthomum , met
witte, blaauwe, roode, maar meestendeels geele
bloemen, tros-of ftruikswijze bij elkander groeiende
; het dikblad of fmeerwortel, crasfula , met
zijn roode bloeifel; huislook of navelkruid, cotyledon;
de Itapelie; de wolfsmclksplant, euphorkië
t

i84 VI. H00FDST. REIZE VAN ZWELLENDAM
bla, van verfcheidene foorten , en meer anderen.
— Alle deeze planten, zelfs de toppen van
de euphorbie dienen den fchaapen, die 'er zeer
vet van worden, tot voedfel. Wanneer deeze
beesten des zomers niets anders hebben, geneereu
zij zich ook zeer goed van de ftruiken en heesterge.
wasfen. — Voor het groote vee is dit voedfel niec
toereikende , maar het moet in kleine, rivieren
riet en andere groene watergewasfen opzoeken.
Hierom trekken ook de bewooners der Karrovelden,
wanneer hunne wooningen bekwaam daartoe
gelegen zijn, in den zomer op de gebergcen en
de verhevene landftreeken, alwaar zij eene gewoone
zomerluchtgefteldheid vinden, en nu en
dan verfrisfchende regenvlaagen genieten , zoodac
hec 'er hun ook niec aari gras en koele luchc ontbreekt.
— In den winter hagelc en fneeuwc het,
gelijk men mij verhaalde, op verfcheidenen deezer
hooge bergen, weshalve de bewooners derzelven
ze dan ook verlaaten, ten einde indeKarro-, of de
laagere landen, den milden winter, en de voordeden,
welken hij, gelijk hierboven gezegd is,
medebrengt, naamiijk den vruchcbaaren regen en
de groene kruiden, ce genieten. Om indie
zelve voordeden insgelijks ce deelen, begeeven
zich, in hec gemelde jaarfaifoen, ook de wilde
hercen of gazellen van de bergen neêrwaard naap
de vlakcen; en die geefc wederom gelegenheid,
dac de wilde dieren hen derwaard volgen.
Voor de verfcheidene foorcen van graanen is de
lucheftreek van Karro deswege niec zeer gunftig,
wijl, volgens de berichcen der inwootseren, aldaar
de gezaaide graanen in hec regenachtig fuifoen,
wegens de menigvuldige vochtigheid, verrocten,
raaar des zomers wegens de aanhoudende droogte.

H U I DE M O S S E L B A A I . 285
te niet voortkomen zouden. — Desniettemin
ziet men, der fchranderheid en den vlijt van het
meer verlichte deel der menfehen ter eere, zelfs
op de dorre, en drooge Karrovelden zeer dikwijls
zaai-en koornakkers, moestuinen en wijnbergen,
die op het heerlijkfte groeien, tieren en vruchten
draagen, terwijl de wilde planten rondom heen
ten deele fterven , ten deele van dorheid kwijnen.
— Die bijzondere en zelazaame verfchijnfel
heeft zijnen grond daarin, dat het water van
de nabuurige bergen naar welgsvallen op de akkers
en plantaadjen geleid wordt.
Zuure of zuurachtige gronden noemen de bewooners
der Hollandfche volkplantingen zoodaanige
vlakten, die een weinig hooger en koeler dan
de oever der zee gelegen zijn, en derhalve meer
regen hebben, dan de andere landftreeken, welke
grasrijker zijn. — De foorten van gras zijn hier
echter altijdduurende en eenigzins grof, en hebben
ruuwe en breede bladen. Het rundvee in
deeze gewesten kaauwt en knaagt zeer gaarn aan
zoodaanige zaaken, welke niet dienftig voor heszelve
zijn, als bij voorbeeld: aan riemen, kalk,
beenderen , en bij gebrek van die knaagen zij
elkander aan de hoornen. Dit fchijnt bij hen
zuur in de maag aanteduiden , en dit zuur mag
wel aanleiding tot de benaaming van zuure gron.
den gegeeven hebben. -- Een gedeelte der landen
, welken de Kaffers bewoonen , zou deeze
eigenfehap in eenen zoo hoogen graad bezitten,
dat het rundvee, welk des nachts opgeflooten is,
daardoor aangedreeven wordt, om elkander zonder
ophouden aan de hoornen te knaagen, en
daarin te bijten, waardoor deeze ook menigvuldige
krom-

i85 VI. HÓOFDST. REIZE VAN 'ZWELLENDAM
kromme, kronkelende en bonte gedaanten , om
zoo te fpreeken naar- beeldhouwerswerk gelijkende,
bekomen; welken men daarom niec, gelijk
voor deezen wel plag te gefchieden, aan de
vindingrijke verbeeldingskracht en bearbeiding der
Kuffertche herderen alleen toe moet fchrijven.
Voorts hebben de inwooners der volkplantingen
nopens de zuure gronden deeze aanmerkinggemaakt,
dat aldaar naar evenredigheid minde?
melk, maar meer en betere boter, dan in de zoete
landftreeken, gewonnen wordt, offchoon in
deeze laatften het hoornvee merklijk grooter en
vetter worde. — Onder de benaaming van zoete
velden of gronden verftaac men zoodaanige oorden
, op welken de bijgebragce befchrijvingen der
zuure gronden in de Karrovelden niec paften.
Laage, een-'gzins zandige en in denabuurfchap van
hec zeeftrand gelegene landftreeken, noemde men
mij als merkcekenen, der zuure gronden; als zoeten
integendeel gaf men de Honigklip, het Land
der Houtniquas, en het grootfte deel van het Lange
Dal of de Lange kloof en van het Land der
Kafferen, op.
Toe de fchaapenfokkerij worden de Karrolanden,
voor de allerbcscen, maar de zuuren voor
gancsch onbruikbaar gehouden. — Ten aanzien
van hec rundvee heefc men hec als hec nuttigde en
voordeeligfte bevonden, met hetzelve van tijd coc
tijd uic de eene in de andere landftreek ce crekken.
De welgegronde pioefneeming, die de bewooners
der volkplantingen in die ftuk gedaan
hebben, ftemc mee dac geen, 'c welk de Hotcentoteen,
alhoewel bijkans alleen door vooroordeel
bewoogen, zeer dikwijls doen, volmaakt overeen.
Want, zoo ras iemand van hun of een ftuk vee,
krank

K A A R DS M 0 S S 1 L B A A I . 28?
krank wordt of fterft, of wanneer 'er het een oi
ander ongeluk gebeurt, veranderen zij terftond de
plaats van verblijf. — j En dit mag wel eene voornaame
oorzaak weezen , waarom het hoornvee
der Hottentotten eenigermaate in denzelven
ftaat blijft, daar integendeel het Hollandfche ,
bijzonder in die landftreeken, welken nader bij
de Kaap gelegen, en bijgevolg federt langeren tijd
bewoond en bebouwd zijn, van tijd tot tijd in
flechter ontaart.
Over het geheel neemt de deugdzaamheid des
gronds en de vruchtbaar heid des lands hier allengs
meer en meer af. — Men heefc met zekerheid
bemerkt, dat zoodaanige plaatfen, welke eertijds
ongemeen grasrijk, en in graan - en keukengewasfen
zeer vruchtbaar waren, thans aanmerklijk
verliezen, zoo dat men bezorgd is, dezelven binnen
kort te zullen moeten verlaaten. — De rhinocerosftruik,
eene foort van distel, een dor en
fteekelachtig gewas , welk anders op onvruchtbaaren
bodem pleegt te groeien, breidt zich op
die plaatfen, welke bruikbaar gemaakt en bebouwd
zijn, allengs meer en fterker uit. Toen ik de
landlieden naar de oorzaak daarvan vroeg, zeiden
zij, dat het hunner zonden fchuld was. — Tot
deeze bekentenis noodzaakte hen veelligt hun eigen
geweeten; en tot de zonden, waarmede zij
dat verdienen, en welke deeze fchaadelijke gevolgen
werken konden , behoort voornaamhjk
hunne onweetenheid een aanzien van de rechce
behandeling en vruchebaarmaaking des aardrijks. —
Dewijl alle de landerijen, meuwlings eerst bruikbaar
gemaakt, in alle gewesten en landen der
waereld vruchtbaarer zijn, dan men ze in vervolg
van tijd verwachten kan, zoo behoeft men 'er zich
niet

f88 VI. HOOFDST. REIZE VAN ZWELLEND AM
niet over te verwonderen , wanneer de akkers
in Afrika hedendaags meer bearbeiding en mist
vereifchen, dan zij van de tegenwoordige landlieden
bekomen, en dan zij ook inderdaad behoeven,
wanneer zij de kracht, welke zij voorheen
tijd hebben gehad, om zich geduurende eene rust
van veele eeuwen lang te verkrijgen, zullen behouden.
— Regelrecht tegen het voorbeeld en
het gebruik van de oorfpronglijke bewooners van
dit land, de Hoctentotten naamlijk, weiden thans
de Christen bewooners deezer volkplantingen hun
vee beftendig op een en hetzelve veld; en zij
zijn ook genoodzaakt, om zulks te doen.
Daar komt nog bij, dat hunne kudden in de tegenwoordige
tijden veel talrijker zijn, dan eertijds
de kudden der Hottentotten hebben kunnen weezen.
Want zij houden niet alleen zoo veel vee,
als zij zeiven van nooden hebben; maar ook als
de behoefte van zoo veele ftedelingen aan de
Kaap de Goede Hoop, en de bezorging der
manfehap van zoo veele fchepen , die naar de
Oostindien zeilen en van daar te rug komen, mee
versch, maar nog meer met gezouten vleesch,
vordert. Door het hierdoor vermeerderde en onophoudlijke
afweiden kunnen die grasfoorten en
gewasfen, welken het vee gaarn eet, niet anders
dan verhinderd worden, wortelen te fchieten en
optegroeien; daar integendeel de rhinocerosftruik,
welken het vee beftendig voorbijgaat, zonder
dien aanteraaken, vrij en ongehinderd zijne wortelen
uitbreiden, en de ftandplaacfen der overige
gewasfen inneemen kan. -— Hec moest derhalve
den ingezetenen der volkplantingen in 't geheel
niet wonderlijk voorkomen, dac de rhinocerosftruik
, eene door hen zoogenaamde zondenftraf,
ba-

N A A R DE M O S S E L B A A I
benevens andere dorre ftruiken en heesters, allerfchielijkst
en meest nabij de landhoeven , daar
het vee dichtst bij gaat weiden, zoo weelig groeit
en zich nestelt. Én desniettegenstaande blijven
zij daar met hunne iteenen gebouwen onbeweeglijk';
de Hottentotten integendeel, ( hoewel zij
dit voorheen echter ook nog veel meer, dan tegenwoordig,
gedaan hebben), begeeven zich,
gelijk ik reeds verhaald heb, bij den geringlten
ichrik, met hutten en vee naar elders; weshalve
geen oord door hun vee al te zeer afgevreeten
wordt.
De Gauritsrivier heet ook wel de Goudrivier*
waarfchijnlijk omdat deeze laatlte naam in het
Hollandsch met den eerften ten aanzien der uitfpraak
eenige overeenkomst heeft, ook gemaklijker
uittefpreeken is; maar niet met betrekking op
goud, tot welke verklaaring anders de benaaming
zelve aanleiding zou kunnen geeven. — Deeze
rivier, welke verder noord waard ook de Olifantsrivier
heet, is eene der aanzienlijkften in die gedeelte
van Afrika, en, offchoon zij tegenwoordig
zeer laag en uitgedroogd was, ging die ftroom
echter zeer iterk, en het was gevaarlijk, om 'er
door te komen; te meer, wijl de plaats der doorvaart
zeer breed en taamlijk diep was, en eene foort
van bocht uitmaakte. De oever der rivier is aan
beide zijden zeer hoog en loodrecht Heil, uitgenomen;
ter plaats, daar de doorvaart is. — Het
water pleegt fomtijds zoo fnel en onverwacht te
rijzen, dat reizigers, zelfs geduurende de doorvaart,
in den fchielijk opgezwollen ftroom verdronken,
en door denzelven in de zee weggevoerd
zijn. Niet lang geleeden , was een
T boer.

&QO VI. HOOFDST. REIZE VAN ZWELLENDAM
boer, die dicht bij de waadplaats zijne nachtrust
genomen had, met zijne vrouw , kinderen en
den wagen, waarop zij fliepen, door den vloed,
fnel en onvoorziens tot eene verbaazende hoogte
aangewasfen, weggefpoeld. — De oorzaaken deezer
fnelle opzwellingen zijn , deels de fchielijk gefmolten
fneeuw op verfcheidene hooge bergen, noordwaard
van deeze rivier gelegen;- deels, en wel
voornaamhjk, de zwaare regenbuien in bet Karroveld,
insgelijks noordwaard van hier liggende ,
alwaar de Oiifants- of Gauritsrivier, gelijk tert
deele ook op mijne landkaarc van de Kaap de
Goede Hoop te zien is, uic verfcheidene kleinere
rivieren, die naderhand ce famenvloeien, haaren
oorfprong neemc.
Van de Gauricsrivier en daarna van de Honhrklip,
welke landftreek uic eene naauwe valei brflaat,
namen wij den weg naar de rechterhand;
om naar de Mosfelbaai en over de Zoute rivierc!
naar het Houtniquasbosch ce' komen ; te meer J
vermits men ons de' onderneeming der reize riaaf
de zoogenaamde Lange Kloof of Lange Dal Tegenwoordig
ontried, om reden, dat, onze trekosfen,
zoo wegens gebrek aan regen, als om de
verregaande dorheid, nog grooter gevaar zouden
ïoopen, om van honger en dorst te verfmachten.
:
De Zoute rivieren hebben haare naamen van d?
gefteldheid haarer wateren gekreegen, welke
door middel van het zeewater, bij den vloed
taamlijk hoog daarin doordringende, eenigzins
brak worden, en bij de koeien, die daaraan niet
gewend zijn, een' vrij fterken afgang veroorzaaken.
-— Dewijl ik dit niet wist, geraakten ook
mijne trekosfen door. het drinken van dat water
zeer

H A A K D E M O S S K L B A AJ.
zeer zwaar doorlijvig, waardoor zij 'zoo zeer afgemat
wierden, dar. ik mijnen wagen aan eene
hoogte ce rug moesc laacen, coc dac een dienscvaardige
boer uic hec Eand der Houcniquas mee
zijn fpan osfen mij ce hulp kwam.
Dichc beneden de landhoeve, welke aan de
wesczijde der Kleine Zoute rivier ligc, en Geelbekdal
heec, is een plek gronds, in zijnen omtrek
omtrenc een half morgen hnds groot, die
van gewasfen fteeds ontbloot, cn ten deele, als
met rijp , bedekt is. Dc bewooners der omliggende
ftreek houden i zulks voor falpeter ; maas
inderdaad is het niets anders, daa, fijn keuken?
Z 0 V ! C. .— Een man , die 'er nabij woonde,
merkte hec nis een zeker voorteken aan ,
dac het in \ kort regenen :ZOU, wauneer deeze
rijp zich in eene aanmsrkiijkere hoéveelheid ver*
toonde.
i De Mosfslbaal bezocht ik cc paard. ~— Qfr
C'lioon deeze haven aa i de oostenwinden taamlijk
blootgeftekl is, en , uitgenomen in geval van
nood, door gesue fchepen bezocht worde, zoo zov
zij echter in meer dan eenen opzigte zeer mistig
kunnen zija, wanneer zij bekender werd. --r
Ik vond aldaar eenen fteen, in welken het j*arftal
1752, de naam des fcheepskapiteins. SWEN*
FINGER, en die van hec Deenfche Oostindifche
fchip de Kroonprinfes gehouwen was. De inwooners'
deezer landftreek verhaalden mij , dat her
gemelde fchip in een' zwaaren ftorm derwaard
gedreeven en aldaar geftrand was. Nadar ver-
• fcheidene macroozen van hec fchip aan land waren
gezwommen, en eenige dunne couwen, waarvan

S9* VI. HOOFBST. REIZE VAN ZWELLENDAM
hét eene end op het fchip vast was gebonden t
medegebragt hadden, had men door middel van
dezelven een zwaar touw, aan het bovenend van
den grooten mast bevestigd, aan het ftrand getrok-»
ken, en daar ook vast gemaakt; langs dat touw,
welk daardoor eene merklijk fchuinfche helling
verkre&gen had, had men vervolgens een' grooten
metaalen ring naar het fchip getrokken , en
aan deezen van de manfchap , die nog op het
fchip was, den eenen voor en den anderen na ,
vastgebonden, welke dan doormiddel eener lijn,
aan den ring vast gemaakt, fchielijk aan land werd
gehaald; waarna de ring telkens weder door middel
eener andere lijn naar het fchip terug getrok-
•ken werd. ,. Nadat de ftorm bedaard was, had
men ook 'een groot gedeelte der laading geborgen
, en op wagens naar de ftad aan de Kaap
gebragt. —
De boeren , in die nabuurfchap woonendé ,
verzekerden mij, dat 'er niec zelden aan den mond
deezer baai fchepen zeilden , als of zij dezelve
zochten, maar niet wisten , waar zij ze vinden
'zouden. Zelfs had eens een vaartuig verfcheidene
noodfchoocen gedaan, zonder zich in de
baai te durven waagen. De waare oorzaak daarvan
is, naar men meent, deeze, wijl- de eigenlijke
haven niet gemaklijk te kennen is. En dij
wordt voornaamlijk daardoor veroorzaakt, omdat
men, volgens de gemeene kaarcen, aldaar een eiland
verwachc, welk echcer niets anders is, dan
eene onbeduidende laage klip, welke ten tijde van
den vloed en bij hoog water voor het grootrte
gedeelte onder water ftaat, en zich aan de bin-
-nenloopende fchepen niet anders vertoonen kan,
dan als of zij met het vaste land verbonden
was. —

K A A R Dt M O S S E L R A A I . 20J
was. — Deeze omftandigheid, buiten allen twijfel
zeer gevaarlijk voor de fchepen, is ook mede
eene aanleidende oorzaak tot de bovengemelde
fchipbreuk geweest. — Voorts zege men, dat'er
op de geheele kust tusfehen Baai Fals en de
IVlosfelbaai nergens eenige ankerplaats gevonden
wordt. Ook fchijnt het, als of de regeering de
zeevaarenden in eene foort van onweetendheid
ten aanzien der laatstgenoemde baai zoekt te honden;
want de vlagtlok, weiken de Deenfche Kapitein
aldaar had laaten oprechten, en een magazijn,
door hem aangelegd , werden terilond na
zijn vertrek weggenomen en verwoest, en de
landdrost liet verbieden, ooit iets in het gezigt
der haven te bouwen. — Met eene gezonde maatkunde
ltemt dit zekerlijk niet overeen. Onpertusfehen
zou eene nadere kennis deezer bocht
veelligt zoo veel te meer tot redding van menig
fchip. en menige zeevaarende lieden kunnen toebrengen,
wanneer zij wisten, dat men in voorkomende
gevallen zijne toevlugt veilig daarin neereen
kon. —•
Door veele gronden aangaande de nuttigheid
deezer haven overtuigd, en wijl 'er geene gedrukte
befchrijving van voor handen is , wil
ik hier eenige waarnecmingen nopens dezelve
niededeelen. — De (trekking der kust ontwierp
jk door middel van mijn gewoone kompas, terwijl
ik ze, deels te voet, en deels te paard, zoo
verre lereisde, als de rei kruisjes langs dezelve
op de kaart aanwijst. — De Deenen, welke in
J752 hier geltrand zijn, hebben den inwooneren
verzekerd, dat de haven een' goeden vasten
zand- en ankergrond had, en de kleine zuidwestlijke
bocht, in mijne kaart met een anker gete-
T 3 kend

904 VI. K00FDST. REIZE VAN ZW;.LLENDAM
kend, diep genoeg was, dac een fchip aldaar veilig
kon liggen.
Om een aanzien van de eigenlijke ligging deezer
haven niec te dwaalen, moec men, behalve
de bereids bekende breedce en ligging derzelve
op mijne algemeene kaarc, nog aanmerken, dac
de noordlijke of noordoosdijke oever geheel van
fteenen is, en uit groene heuvelen die met
bosfehen hegroeid zijn, beftaac. ujrgenomen op
beide plaacfen, alwaar de Kleine Zoute rivier en de
Hercrivier zich in zee ontlasten; wanc hier is
het zand door de winden, die UK zee komen,
zoo wijd opgedreeven, dac hec een gedeelce der
kusc, voorheen groen, gantschlijk bedekc heefc.
De zuidvvestlijke kusc is incegendeel zeer fteenachüg,
bergachcig, maar op fommige plaatfen
ook hiag. Mee boocen zou men hier bij ftil weer
zeer goed kunnen landen; maar, coen ik 'er was,
vond ik de baai door den fterken wind, die uic
zee woei, in zulk eene groote beweeging, en in
dezelve zulk hoog wacer, (welk zelfs des namiddags
nog aanhield), dac wij verhinderd wierden,
oescers te vangen, welken men ons verzekerd had
hieromtrenc in menigce te vinden te zijn.
Naar de tegenwoordige gefteldheid deezer landftreek
te oordeelen, zou men 'er niet zonder
groote moeite versch water kunnen bekomen ;
want flechts een zeer geringe beek van weinig
belang ontlast zich daar, waar de beste ankerplaats
is, in de bocht; doch eenige fteenworpen verre
van den oever crefc men de bron zelve aan, die
zoo wijd en diep is, dac men uic dezelve celkens
eclijke oxhoofden met versch, klaar en welfmaakend
water zou kunnen vullen; en door de bron
te

NAAR DE M O S S E L B A A I . 2O5
te zuiveren en het water behoorlijk te. reinigen
zou ook nog menige verbetering daaromtrent in
't werk kunnen gefteld worden. — Voorts zijn
mij ook verfcheidene voorbeelden bekend, dat,
wanneer men zelfs dicht aan ftrand , bijzonder
op eene zandige plaats, een put of kuil, Hechts
taamlijk diep, in den grond fpic, in korten tijd
versch water daarin komt, en dezelve vervult. —-
Dit wordt ook bevestigd door het volgende verhaal,
welk ik van eenige boeren in het Houtniquasland
gehoord heb, naamlijk: dat zij eens op
de jagt nabij den mond der Zoute rivier door
een* grooten dorst overvallen zijnde, den inval
gekreegen hadden, enkel om eene proeve te neemen
dicht bij den oever een riet anderhalve
voet diep in den grond te fteeken ; waardoor
zij, tegen hunne verwachting, versch en zeer
fmaaklijk water hadden gezoogen.
T4
Z ï-

2QÖ VII. H O O F D S T. R E I Z B
ZEVENDE HOOFDSTUK.
REIZE DOOR HO V T N I A SLA N O.
H et begin van het zoogenaamde Houtniquaslana.
welk in eene boschrijke landftreek beltaat,
rekent men oostwaard van de Groote zoute of
Brakt 'hier af, :en het ftrekt zich van daar langs
de zeekust uit tot de Keureboomsrivier, welke in
de jilgoabaai valt. — Noordwaard wordt deeze
landftreek door eene lange rei zeer hooge bergen
van het lange dal , of de zoogenaamde Lange
Kloof gefcheiden. Langs dit gebergte loopt een
bosch, op welks boomen, gewasfen en geheele
gefteldheid over 't algemeen de befchrijving,
welke ik hiervooren van het Grootvadersbosch
gegeeven heb , kan toegepast worden. — Aan
de westzijde der Keeromrivier, of in het voorfte
gedeelte van het Houtniquasland, tusfchen het
bovengemelde bosch en de kust, zijn groote grasrijke
vlakten of groenlanden. In de valeien,
niet verre van het ftrand, vindt men ook eenige
ftreeken, met boslchaadjen bezet, en frisfche
waterbeeken; waarom ook , eenigen tijd geleeden,
twee boeren aldaar landhoeven aangelegd
hebben, die, gelijk de overige boeren, welke
omtrent het groote bosch, hooger op gelegen,
woonen, door het hakken en verkoopen van timmer-en
brandhout, zich gemaklijk kunnen geneeren,
en daarbij zoo veel land tot akkerbouw en
veeteelt hebben, als zij voor hunne huishouding
behoeven,
De

DOOR HOUT NIQUASL AND. 297
De landftreek tusfchen de Keeromrivier en de
Keureboomsrivier maakt het binnenfte van hec
Houtniquasland uit, en is, naar het bericht, welk
ik desaangaande ontving, overal met houtgewas
begroeid. ; Ik had zelf geene gelegenheid ,
om mij derwaard te begeeven ; derhalve heb ik
mij moeten vergenoegen, met de landhoeven en
rivieren, die daarin gevonden worden, volgens
de berichten , mij desaangaande medegedeejd,
(fchoon dezelve niet zeer regel maatig of duidlijk
waren ) op mijne landkaart van de omliggende
landen der Kaap de Goede Hoop, neêr te
ftellen en te bepaalen. — De Keeromrivier, in
welke de kleinere rivieren, te weeten de Zwarts '
rivier en de rivier Trakudiku, te famenvioeien ,
heeft deezen naam daarvandaan gek reegen, wijl
de eerfte reizigers, wegens de dikke bosfchaadjen,
die zich langs dezelve aan alle kanten uitllrekten,
aldaar hebben moeten weêromkecren. De
Keureboomsrivier fchijnt naar eenen boom van
gelijken naam, uit het gedacht der fopbora, bij
LiNNüsus fopbora Capenfis , zoo genaamd te
zijn. Aan deezen boom heb ik eene menigte gom
gevonden, welke naar de hars van kerfeboomen
zweemt, maar noch zoo taai, noch zoo kleefachtig
is. Behalve eenige boomen van deeze foort
aan Baai Fals, en in de landftreek omtrent Konftantia
, heb ik denzelven hier zelden aangetroffen.
De Algoabaai zou, federt men hec Houtniquasland
begonnen heeft te bewoonen, nooit door
een fchip bezocht zijn. Men meent echter, dat
deeze haven zeer bruikbaar is, en niet alleen
hout, maar ook versch water in haare nabuurfchap
in overvloed heeft. Dezelve is wel aan de
T 5 win-

2$$ V I I . H O O F D S T . R E I Z E
winden, die uit zee waaien, taamlijk bloot gefield:
maar hier heerfchen ook niet zulke vreeslijke
ftormwinden, als bij de Kaap. — In eene
befchrijving dier kusten, welke ik naderhand
kreeg, heb ik ondertusfchen gevonden, dat de
westlijkfte hoek der bocht op de zuider breedte
van drie en dertig graaden , vijf en vijftig minuuten
begint; dat van de uiterfte fpits af aan
eene ondiepte zich bijkans eene Engelfche mijl verre
in zee uitftrekt; en dat daar, alwaar de baai
zich twee Engelfche mijlen diep westwaard naar
binnen kromt, goede ankergrond is, en de fchepen
voor den noordoosten- noorden-, noordwesten-
en zuidenwind zeer goed beveiligd kun

DOOR HO UT N I Q.U AS LAN D. 299
ke men echter in geval van rood aan den noorkant
rond kan zeilen. — Dewijl voorts de gemelde
baaien ( om nu van eene. andere , op de
kust der landftreek , Krakekamma geheeten , , te
vinden, niet te fpreeken) ten minfte voor kleine
vaartuigen bruikbaar fchijnen te zijn, zoo zou de
fcheepvaart tusfchen dezelven en de Kaap de
Goede Hoop zeer gewigtig en voordeelig kunnen
zijn.
Deeze omftandigheid geeft mij aanleiding, om
eenige algemeene aanmerkingen over den Hechten
toeftand van den koophandel, de manufaktuuren,
en het gebruik van de voortbrengfelen des lands
in deeze volkplantingen, en de mooglijke verbeteringen
van dien , hier intelasfchen.
Hoe wijduitgeftrekt dit rechtsgebied ook is,
zoo maakt het nogthans , alleen op zich zelve
befchouwd, niet anders dan een even zoo groot
en zich zeiven verteerend ligchaan uit, in welk
de omloop des koophandels in zeer traage en
langzaame beweeging is, omdat tusfchen de meer
afgelegene ledemaaten en het hart, dat is, tusfchen
de deelen, diep landwaard in liggende, en
de Kaap zelve , jaarlijks maar eenmaal over land
door middel der gewoone rijtuigen, eene ruiling
en omzetting van waaien plaats heeft. Doch gaf
men aan dit ligchaam, op die wijze bijkans halfgeltikt,
door de opening van alle mooglijke havens
lucht, dan zou het met betrekking op den
koophandel, de handwerken en akkerbouw buiten
alle tegenfpraak een gantsch nieuw leeven ontvangen.
— Zoo heeft, om nu maar één voorbeeld
bijtebrengen, de boer een' lastigen en bezwaar-;

30O J 1 U H O O F D S T . R I I Z E
zwaarlijken weg van honderd uuren gaans afteleggen,
om zijn timmer-en brandhout van de
Mosfelbaai naar de Kaap de Goede Hoop te
brengen; en nog moeilijker en verder is de weg
uit Houtniquasland derwaard. De zeventig of
tachtig rijksdaalders, welken hij , de kosten om
het hout te vellen en het vrachtloon medegerekend,
van eenen wagen vol, waarvoor hij tien
osfen gebruikt, maaken kan, ftaan met den tijd
en de moeite, welken bij daaraan moet befteeden,
bijkans in 't geheel in geene evenredigheid.
De burgers aan de Kaap betaalen ondertusfchen
deeze waaren duur genoeg, vermits eene fpar,
die maar twintig voet lang en één voet breed is,
omtrent vijf rijksdaalders kost; planken en iatten
zijn naar evenredigheid duur. —-
Hier uit kan men gemaklijk afneemen, dat
bet aan de Kaap ongemeen kostbaar moet zijn ,
een huis te bouwen en daar te woonen; en dat
om deeze reden zeer veele inwooners genoodzaakt
zijn, van gemaklijkheden en aangenaamheden
, welken de voortbrengfels des lands zei ven
hun genoegzaam zouden kunnen verfchalfen, afftand
te doen. - Doch, om dezelve reden, moet
ook de boer in de ftad aan de Kaap, zijn hout,
nadat het door kuipers - en fchrijnwerkers verarbeid
is, en 'er wagens en wagengereedfchappen,
benevens andere noodwendigheden van gemaakt
zijn, zoo veel te duurder weder inkoopen; want
hij is genoodzaakt, niet alleen alle zijne waaren,
welken hij te verkoopen heeft, eerst met groote
moeite , kosten en tijdverzuim, naar de Kaap te
brengen, maar dan ook alle zijne gemelde noodwendigheden
, al ware het ook alleen om hec
ijzerbeflag, en veele andere behoeften wederom
op

BOOR H O UTNIQ.U AS L AND 301
op dén wagen van daar te haaien. De Oostindifche
maaclchüppij moet deswege ook zelve
het hout, tot haare eigene gebouwen aan de Kaap,
yoor het groodte gedeelce van Batavia, jaa zelfs
wel uit Europa,laaten komen; en in Europa moet
hec, gelijk men weet, voor gereed geld gekocht
worden. Hieruit ontflaat onloogchenbaar een
aanmerklijk nationaal verlies; te meer, wijl de
volkplanting zelve, op haar eigen grondgebied,
en binnen haaren omtrek, in Sizikamma, een
ondoordringbaar woud bezit, waaruit, ten voordeele
der maatfchappij, goede en zeldzaame foorten
van hout, naar Europa konden en moescen
gebragc, en aldaar met groote winst verkocht
worden. ——
Door eene geduurige fcheepvaart tusfchen de ,
Ka«p .en de bovengemelde havens, zou de coevoer
van timmer-en brandhout niec alleen, maar
ook van alle andere waaren, welken de landman
ter ilad brengc, veel gemaklijker gemaakc en be
vorderd worden. De boeren , welke , bij
voorbeeld, uic de baai van Krakekamma, hunne
graanen cn bocer in kleine vaarcuigen konden
weg brengen, zouden daardoor van eene landreize ,
die , de heen en weêromreize bij elkander ge-
.ni>men , gemeenlijk eenige weeken lang duurc -
.verfchoond worden. Ieder boer heefc op zoodaanige
reizen twee of drie Hoccencoccen bij zich,
.eenen om de osfen te leiden, en eenen of cwee,
welke de osfen, die hij uic voorzorg medeneemt,
voortdrijven; om niec ce fpreeken van zijne vrouw,
die, of om aan de Kaap haare kinderen te laaten
doopen, of uit vreeze, om, geduurende de lange
afweezigheid van haaren man, door de Hottentotten
aanjjegreepen te worden , dikwijls medereist. Reken

3?» VII. B 8 Ó T D S T . R E I Z E
ken ik nu op het minfte drie diemcbaarè Hottetttotren
en twintig osfen, en den tijd- van dertig
dagen of eene mrund tot de reize; dan kost het
mern gen boer jaarlijks negentig dagen handdienst, en
zes honderd dagen fpandienst, 011 met eenen enkelen
wagen zijne boter of andere waaren op dé
merkt te brengen; en dit zelve heefc naar evemredigheid
plaats ten aanzien der geenen', werke
op eenen minderen afiland van de Kaap woonem
—• Wie ziet hieruit niet, dat bij de Kaapfche
wagens over 't geheel jaarlijks veele dmzend
dagen hand- en fpandienften onnoodiger wijze
verloorèn gaan, die, bij eene w-dmger-K-hte vrije
fcheepvaarc, ve

BOOR HOUTNIQU ASL AND. 303
worpen wordt, maar iri goede menigte in het
land te winnen was, ten minfte grove lakenerf
eh andere flechte 'wollen ftoffen, gelijk ook kousfen,
( alle welke behoefte tegenwoordig tot kleeding
der bezetting en der ftaaven der maarfchappij-
gekocht en duur betaald wordt) zouden kunnen
vervaardigd worden. De burgers aan
de Kaap, en de bewooners der volkplantingen
ten platten lande, koopen tegenwoordig wel vari
de fchepeMf van vreeradè natiën de wollen goederen
, wélke hun onontbeerlijk zijn, eenigzins bererkoopV'
maar' 'zij''betaden ook even daardoor
grootcre fomhlen' aan -verdelingen , dan wel
ès'n de nuwtfchap^j zelve. Ik heb inder*
ftiad niec meer San oen'enkelen boer gevonden.;
ö:e uit éé wöl , welhe bij van zijne fchaapetf
won, 'e'enig veoruss? W?*t ie-frekle;% Decz". wak
een Dnicfcncr', er.' Blad j$Jfcé vrouw

$ 04 V I I. H O O F D S T. I I I Z I
Wegens gebrek aan handwerkslieden zijn veele
wijdafgelegene boeren genoodzaakt, om zei ven,
zoo goed zij kunnen, hunne kleederen, fchoenen
en andere zaaken te vervaardigen en te herftellen,
ook zich , met eenige geborilene aarden
potten en pannen , welken zij. naauwlijks onbefchaadigd
van de Had aan de Kaap hebben kunnen
haaien, te behelpen. Dat de volkplanting
aan alle de vereischte fabrikeurs en handwerkslieden
het noodig onderhoud niet zou kunnen
verfchaffen , daaraan is zekerlijk niet te twijfelen.
W^nt kunnen de bewooners der landftreeken,
; welke dichtst bij de Kaap liggen, wegens
het menigvuldig vertier hunner waaren, niet
alleen zoo veel wijn en graanen teelen, als ^zij in
de ftad noodig hebben, maar zelfs veel naar Europa
en Isle de France uitvoeren: even zoo konden
ook de wijnteelt en akkerbouw in de ftreeken
omtrent de bovengemelde havens, of andere
aanteleggen bekwaame handelplaatfen, van tijd
tot tijd toeneemen. Veele duizend morgen
lands, die tegenwoordig, wegens den verren weg,
onbebouwd en onvruchtbaar blijven liggen, zouden
dan ras zooveel wijnen graanen voortbrengen, als
hunne bezitters noodig hebben, om de waaren,
die zij uit de ftad aan de Kaap laaten komen,
en de kosten der werklieden te betaalen. — Ook
zou de veefokkerij veel meer opbrengen, wanneer
men de weilanden en het ftroo zorgvuldiger
tot nut van het vee aanwendde. Wanneer
de reizen en wagenvrachten uit het binnenfte
des lands naar de ftad aan de Kaap door de
befchreevene inrichtingen ontbeerlijker werden ,
zou men ook veele osfen, welke alleen tot
dit einde gehouden worden, ligüijk kunnen ont-,
bee-

DOOft HÖUTNIQUASI/AND. 365?
beeren, in plaats van dezelven meer melkkoeien
houden, en bijgevolg zoo veel meer melk, boteren
kaas, als bet vermeerderde aantal van inwooneren
vereisllhen zou , in overvloed verkrijgen.
Na deezen Uitflap, dien ik gerhaküjk in veele
bijzonderheden had kunnen uitbreiden , kom ik
tot mijn voornaame oogmerk te rug.
De dieren , van welken ik hier te fpreeken
heb, zijn olifanten, leeuwen, tijgers, rijgerkatten,'
wolven, zwarte meerkatten, eene foort van
dasfen, buffels, herenbeesten boschbokken, gndmetje,
grijze bokkin en haazën.
De olifanten zijn thans in dit land voor het
groocfte gedeelte weggefchooten. De overigen
hebben hunne coevlugr, over de Keurebeomsri~
vier, in hec boschrijke Sizikamma, welke ftreek
bijkans nog in 'c geheel niec onderzochc is, genomen.
De leeuwên zijn hief geheel uitgeroeid ; ten
minile hebben zij 'er geen vasc en zeker verblijf
meer. Zij, die nogthans nu en dan Uit Sizikamma,
of van de overzijde van hec gebergce der
zoogenaamde Lange Kloof, of lange valei , fora 1
*
tijds overkomen , plcegen zeer ras oncdekc en
doodgefchooten te worden.
De t jgers, eigenlijk eene foort van luipaarden,
zijn niec zoo gemaklik uitteroeien, Z\\
hebben in de bosfeben al te goede fchuilplaacfen.
Dac zij menfehen aanvallen, hoon men
hier zelden; doch men kan zich ook niec gancsch
veilig voor hun achten.
V Wch

%06 VII. H O O F D S T. R E I z e
Wolven zoo wel, als zwarte meerkatten, zijn
hier juist niet menigvuldig. De kennis , welke
ik nopens deeze dieren verkreegen heb, heb ik
hier vooren reeds medegedeeld «*,
De gemelde das wordt door de inwooners der
volkplantingen bergvarken genaamd. Dit dier
wordt ook, zoo men zegt, nader bij de Kaap gevonden.
— Volgens de beichrijving, die men 'er
van geefc, heeft het lange, zeer ftijve, en eenigzins
zwartachtige hairen, of borlcels, en is omtrent
een'en een' halven voet hoog. Het heeft
zijne holen of gangen onder ileenen, allermeest
m bergen en hoogten, en komt alleen des nachts
ten voorfchijn. — Zelf was ik niet zoo gelukkig,
dit dier te zien. Men moet hec met het
aardvarken niet verwarren: dit Jaacfte fchijnt mij
tot de gefchubde dieren, manis , lezard éccilleux bij
BUFFON *" te behooren, en zou in de ilreek van
het zoogenaamde zwarte land in menigte te vinden
zijn.
Hertebeesten ** zijn hier waarfchijnlijk eertijds
m menigte geweest; wijl nog een kleine rivier
te weecen de Hertebeestdrift of Hertebeestrivisr *
den naam van dezelven heefc, Dit dier is de antilope
bubalis van PAL LAS.
De boschbokken zijn eene onderfcheidene foort
uit het geflacht der antilopen of gazellen, en coc
hier-
"~ Zie bladz. 189 en eenige volgenden.

DOOR HÓ UT NI QUASI. AND. $6f,
hiertoe allen ouderen zoo wel, als nieuwereri
fchrijveren over de natuurlijke historie der dieren
onbekend geweest, tot dat ik ze, in de verhandelingen
van de akademie der weetenfchappen
van Stokholm b
', onder den naam van antilope
fylvatica befchreeven heb. Hunne benaaming
'hebben zij daar van gekreegen, omdac zij, PEN-
NANTS royal antilope of koninglijke antikps
(bijaldien naamlijk die kleine diereje mee dat,
welk de inwooners der Hollandfche volkplantingen
aan de Kaap de Goede Hoop gnometje heeten,
eenerltiis, of tot het geflacht der gazellen
behoort) alleen uitgenomen, onder de gazellen
van Afrika, zoo veel men weet, de eenigen zijn,
welke zich eigenlijk in Wouden of bosfehen ophouden.
— Het Grootvadersbosch en het woud
in Houcniquasland zijn hec alleen , daar ik den
boschbok gezien, en jagc op denzelven gemaakt
heb. Op andere plaatfen, het Zij nader bij of
verder van de Kaap, Zal hij waarichijnlijk maar
zelden te vinden zijn; ten zij dan, dat hij hier of
daar in Sizikamma , aan 't land der Houtniquas
grenzende, mogt voorkomen.
Den dierenkennefen zal het waarfchijnlijk niec
onaangenaam zijn, wanneer ik hun hier ook eene
befchrijving deezer zeldzaame gazelle mededeel j
en, offchoon ik deeze dieren maar in den loop
gezien heb, meen ik echter den lief hebberen van
de natuurlijke historie der dieren eene taamlijk
naauwkcurige en echte afbeelding en befchrijving
daarvan te kunnen geeven. Men zie eene
af-
Van hst jaar 17 Sb.
V 2,

J03 T I L H O O F D S T . R E I Z E
afbeelding van dit dier hier tegenover op plaar
BecrefTende de grootte, is de boschlok omtrent
drie voet hoog. — Naar daD-hij mij ;n hec loopen
voorkwam, en ik ook uic deszelfs huid af
kon neemen, is zijn lighaam, in vergelijking mee
de beenen, een weinig grover en lijviger, dan
dat van andere gazellen.
De bijzondere maat van de enkele deelen dier
bereide huid , waarnaar de befchrijving en tekening
hoofdzaaklijk gemaakc zijn , is de volgende. --
De lengce der hoornen bedraagt zestien en een'
halven duim; hunaflland van elkander op de grondvlakte
één duim; -en de afftand deF fp:cien van elkander
zeven duim. — De lengce der ooren is
vijf duim, zo dac dezelve ruim de helfc-korter dan
de hoornen zijn. — De breedte van bet voorhoofd
van hec eene oog coc hec andere drie duim , van de
oogen coc de hoornen een duim; verder van de
hoornen coc aan den neus zes en een halve duim. —
De lengce van de hoornen coc aan den Haart vier
voec of achcen veertig duim. — Da hoogce van
»9 [ ,, Men vindt ook eene befchrijving en afteeldta»
„ vmdunboichbtk, in de Nederduitfc'ie verftaling van nur-
„ FONS natuürVjkt historie der dieren , XIt Deel, biadzv
„ 1Ï4. Meergemelde hoogleeraar A L L A M A N D te Leiden
heeft de befchrijving cn de tekening medegedeeld;
„ welke laatfte hem door den heer GORBOM gezonden
„ wab. Wanneer men beide afbeeldingen met elkander
,• vergelijke, zal men ten aanzien van irerfcheidenc dee-
„ len, als bij voorbeeld, den kop , de hoornen , den
„ ftaart enz., een merklijk onderfcheid vinden- De be-
„ fchrijvint;en Komen vrij wel met elkander overeen; doch
„ die van den heer SPARMAN is de uitvoerigfte. "C ]
let

TZ. VII
Antilope- SyZra&eos , S PA R 2tf^4 JST .
*

DOOR HOUTNTQÜASLAND. $°9
fret verhevenfte van den rug op de fchofr tot aan.
de klaauwen drie en dertig duim; van de kniebuig
tot aan de klaauw twaalf duim; van de klaauw zelve
omtrent een duim. De bereide huid eener
jonge lijfsvrucht, welke ik mat, was omtrent twee
voec lang. — Een paar hoornen, welken ik medegebragt
heb, zijn ieder tien duim lang, en de
grondvlakte van ieder hoorn houdt vijf duim inden
omtrek. Maar aan eene herfenpan met de hoornen
, door den heer profesfor THUNBERG van de
Kaap naar Stokholm medegebragt, hebben de hoornen
de lengte van dertien duim. Uit de maat
deezer deelen kan men intusfcheu de maat der
overige deelen, en de grootte van het dier över't
algemeen, nagenoeg afleiden.
Deeze gazellen leeven niet in gemeenfchnp ,
maar zijn gepaard , en houden zich paarswijze
bij elkander. Volgens de berichten; welken men
mij gegeeven heeft, is het wijfje daarin van het
mannetje ond'erfcheiden , dat het geene hoornen
heeft, aan de léndenen niet zoo donker van kleur
is, en hetzelve langs het ruggraad de lange witte
hairen, welken ik in de befchrijving van het
mannetje zal melden, gantschlijk oncbreeken. —
De hoornen zijn zwan, eenigzins drie hoekig
en tellens gedraaid , zoodat zoo wel de zijden
als de hoeken eenigermaate fkkkenvorm'g voorcloopen.
Beneden aan den voet hebben zij bijkans
ontelbaare, eenigzins oneffene en knobbelige rmgen,
die genoegzaam horizontaal, of ten minfte
Hechts op eene zeeronmerkbaare wijze in de hoogte
loopen; aan het bovenend zijn zij kegelvormig
, eindigen in eene fcherpe punt, en zijn daar
ook zoo glad, als of zij gefleepen waren. Aan
een paar hoornen, welken ik heb medegebragt,
V 3 is

JIO VII. H O O F D S T . R E I Z E
js de uiterfte fpits klaar en doorfehijnende. Ten
aanzien van den ftand maaken de hoornen met
hec voorhoofd bijna eene linie of horizontaale
vlakce uic, neigen zich, hoewel Hechts zeer weinig,
voorwaard, buigen zich teffens met hunne
draaijing naar het midden van elkander, en vormen
met dit gedeelte eene kleine k o jming achterwaard,
doch zoo dat de fpitfen zich eenigzins
naar vooren keeren. —*
De tanden zijn gelijk die der overige gazellen.
Voor- of fnijtanden worden Hechts in het onder-
He kaakebeen gevonden, en wel acht; zij zijn
zeer breed, maar onder fmal; de bovenHe kant.
is breed en dwars afgeknot ; bij de middenften
ftaan de inwendige, tegen elkander gekeerde, zijden
loodrecht, maar de buitenflen fcheef; da
overigen gaan fchuinsch, en neemen fleeds meer
en meer af, zoo dac de meeriten of naar de rechter,
of naar de linkerzijde de fmalften zijn.
Zoogenaamde traangooten, gelijk bij eenige andere
gazellen, heb ik bij deeze foort niec gevonden.
Het hair is aan den kop zeer kort en
fijn; daarna wordt het bijna eenigzins wolachtig,
en krijgt meer overeenkomst mee geicen- dan mee
gazellen- of herten hair. Voor aan den hals ,
aan de borsc, de zijden en den buik is hec van
een en een halve tot twee duim lang; maar bor
ven op den hals en langs het geheele ruggraad
van drie tot vier duim lang , zoo dat het zich
hier geBoegzaam als eene maan vertoont, en in
eenen ftaart, die omtrent een' vinger lang is,
eindigt. —- De beenen en voeten zijn dun en
rank; en met kort hair bezet; de valfche hoeven
?ijn klein, — Zoo wei aan den muü, als aan de
00-

DOOR HOTJTNIQUASL AND. 311
onderlip zitten zwarte hairen , die omtrent een
duim lang zijn.
De hoofdkleur van den boschbok is donkerbruin
; en deeze (trekt zich over het grootfte gedeelte
van de zijden, den rug, het bovenfte gedeelte
des ftaarts, der borst, en het voorde gedeelte
des buiks uit. Nog donkerbruiner , aan
het zwart grenzende , zien 'er de buiten zijden
der dijen en een gedeelte der borst uit. — De
kop van de oogen tot aan den neus is roetverwig.
Deeze zelve kleur hebben de ooren uitwendig;
inwendig integendeel zijn zij grijs, doch over het
geheel met korter hair bedekt, dan de kop zelve,
behalve dat de helft van den onderden voorden
rand witte hairen , een' halven duim lang,
heeft. — De rand der bovenlip is aan de zijden
wit; dit gelde ook van de geheele onderlip en
den kin, achter welken deeze kleur naar de keel
toe fpits uitloopt,— Op de kinnebak ziet men twee
groote, ronde, witte vlakken, de eene een duim
onder en achter het oog, en de andere ten duim
beneden de eerde en een weinig verder naar vooren
; beiden houden een' halven duim in de middellijn.
— Eene grootere ronde witte vlak, van
twee duim in haare middellijn, vertoont zich voor
aan den hals onder de keel. Negen duim
laager Is 'er nog eene andere vlak van dezelve
kleur, zes duim lang, en een en een halven duim
hoog, te zien even boven de borst: op de huid
van een ongebooren jong was deeze vlak naar
beneden in de gedaante eener nieuwe maan als
uitgefneeden; maar integendeel was de ronde vlak
voor aan den hals op deeze huid in 't geheel
niet te zien. Ook tusfchen de voorde beenen
en aan de binnenzijden der voorfchenkelen ziet
V 4 het

3J3 VII. H O O F D S T. R E I Z E
het dier 'er wit uit. Even zoo zijn de vocrfte
beenen, van de knie af tot aan het lid van den
voet, naar binnen deels wie, deels eenigzins brandgeel,
of eigenlijk tusfehen brandgeel en bruin. —
Aan de buitenzijde van het voorlte been nevens
de knie, ziet men eene lange, eironde, witte; en
a^jij dezelve zijde onmiddelijk boven het lid van
den voet, eene kieine kaneelverwige vlak. — Ds
achterbeenen zijn naar binnen , van het lid van
den voet af, tot een weinig boven de kniebuig,
met eene witte ftreep, maar. die fmaller dan aan
de voorbeenen is, getekend, — Het lid der achtervoeten
is volkomen gelijk dat der voorvoe*
ten, naar vooren toe wit gevlakt. — Het achterlle
gedeelte van den buik of het onderlijf is wit.
Op iedere der lendenen, en dicht daarbij op de
zijde, vertoonen zich van negen tot twaalf witte vlak*
ken. — Van den hals , langs den rug tot den
ftaart toe, loopt eene fmalle rei lang wit hair tusfchen
het lange bruine hair, welk, gelijk ik boven
befchreeven heb, aldaar te zien is, onalgebro-r
ken voort. — Tan den rug naar de zijden ftrekken
zich omtrent vijf witte ftreepen, genoegzaam
in een' evenwijdigen afftand van elkander voort.
Joopende, naar de zijden uit, die, óflchoon zij
wel niet anders dan bij eene naauwkeunge befchouwing
in *t oog vallen, nogthans verdienen
aangemerkt te worden, omdat men enkele dieren
van_ deeze foort zou kunnen aantreffen;, aan welken
zij duidhjker re zien waren , en die men
pra deeze reden voor eene bijzondere en onderlcneidene
foort mogt houden,
Het fpreekwoord zegt; de bok is een flechte
tuinier. Deeze zoogenaamde boschbok "bevestigt
fret eenigermaate. -F- in den omtrek van het Grootva?

DOOR HO UTNIQTJ ASLA ND. 313
vadersbosch klaagde men zeer over de fchaade,
welke hij des nachts in de wijngaarden en moestuinen
aldaar veroorzaakte. Men houdt hem ook
voor zeer listig, om de ftrikken, vallen en laagen,
door de jaagers hem gelegd, te onrgaan. —•
lk loerde eens zelf in den nacht bij eenen wijnberg
op dit dier, zonder het te ontdekken, offchoon
het echter, naar allen fchijn, in itilte zijn
bezoek in den wijngaard afgelegd had. —
Dewijl den boschbok het loopen bezwaarlijk
valt, gelukt het fomtijds, hem met honden te
vangen. Wanneer hij dan geene andere uitvlugt
ziet, (lelt hij zich met zijne fpkfe en feherp*
hoorns te weer, en valt, zoo men zegt, op tie
knie, wanneer hij ftooten wil. — De bewooners
der volkplantingen onderneemen deeze jngt niet
gaarn , omdat het dier, bij zoodaanige gelegenheden,
zijn leeven duur verkoopt, en gemeenlijk
fommigen der beste en Ihelfte honden gevaarlijk
w mdt. — Doch deeze zelve hoornen , die hem
tot eene zoo goede verdediging ftrekken,. veroorzaaken
menigmaal zijnen dood, wijl het zich,
naamlijk, fomtijds in heestergewasfen en takken
daar mede verwart, en dus in het loopen opgehouden
wordt. Om dit, zoo veel mooglijk, te
mijden , houdt het , wanneer het loopt, zijnen
kop in de lengte recht uit en voor zich heen , zoo
dat de hoornen achterwaard langs over den hals
te liggen komen. Doch even daardoor pleegen
deeze naar vooren eenigzins afgefleetea te
worden, en zien 'er derhalve uit, als of zij gepolijst
waren. Voor 't overige loopen de boschbokken
in boschachtige landftreeken rasfer dan
de honden, welken daarenboven in zulke ftreeken
het fppur iigtjijk kwijtraaken. Het wijfje,
V 5 welk

3I4 VII. HOOFDST. R E I Z E
welk geene hoornen heeft, en deswege in het woud
onverhinderder loopen kan , laat zich niet zoo gemaklijk
uit het bosch jaagen.
De borst van dit dier is, zegt men, zeer vleezig.
Doch over het algemeen is zijn vleesch
niet zeer murf, en heeft met het vleesch van den
b d
bonten bok, den guib van BUFFON , zeer veel
overeenkomst. — Tusfchen deeze beide foorten
van gazellen, naamlijk den guib en den boschbok,
fchijnt ten aanzien der gedraaide hoornen , der
grootte, en der witte vlakken nog eene andere
verwandfehap plaats te hebben, alhoewel deeze
echter zoo groot niec is , dat men beide deeze
dieren deswege flechts voor verfcheidenheden van
ééne foort zou mogen houden. Want, om • nu
van het onderfcheid der kleur en der vlakken,
welk te zigtbaar is, om hec niec ce merken, en
van het onderfcheid der lengte der hoornen des
boschboks naar evenredigheid van zijn ligchaam,
niet te fpreeken, zoo heb ik de bonte bokken
alleenlijk in groote kudde op het open veld aangetroffen;
en daarenboven zijn zij ten minfte de
helft hooger, dan de boschbokken, of even zoo
groot als de hertebeesten. —
De item deezer woudgazelle, welke ik etlijke
maal, bijzonder des avonds , in Houtniquasland
gehoord heb, zweemc caamlijk veel naar een gantsch
afgebroken, kort, zacht en vrij heesch blaffen des
honds. —Dan, dewijl het geluid des Kaapfchen tijgers,
of des luipaards, ook groote overeenkomst
met
W Zie de Nederduitfche vertaaling zijner natuurlijke historie
der dieren XII Deel. bladz. 221. daar men ook op
plaat XLII. eene afbeelding tan dat dier vindt.

DOOR HO ÜTNIQUASL AND. Z l
5
met de Item deezer woudgazelle hebben zou,zoo
ben ik nog onzeker, of ik ook werklijk den boschbok
gehoord heb. : Zeer merkwaardig is het
incusfchen, dat tusfchen het geluid van eenen tijger
en dat van eene gazelle zoo veel overeenkomst
plaats zou hebben. Doch veelligt heefc de tijger
de gaaf, om de Item der boschbokken nareböocfen,
ten einde deeze dieren te verfchalken i gelijk
de hyena veelerleie dieren nafchreeuwen, en hen
daar door in zijne kaaken lokken kan. Ondertusfchen
is 'er ook eenige gelijkheid tusfchen
het geluid van eenen leeuw en dat van eenen ftruisvogel,
offchoon deeze beiden zekerlijk nog veel
minder met elkander vermaagfchapt zijn, en mende
oorzaak van zoodanige overeenltemming nog niet
raaden kan,
- Het gnometje, ook ervetje genaamd , is een
klein dier, uit het geflachc der herten of gazellen,
ter groocce van eenen haas. — Veelligc is hec
de cervus Capenfïs van LINN^EÜS, de royal
antilope van PENNANT, en de chevrotain de
Guinée van BUFFON **, De fpooren en andere
merkcekens deezer d'ercjes werd ik niet zelden
gewaar; dan, het diertje zelf heb ik niet meer
dan eenmaal, en wel flechts zeer fchielijk in een
woud in Sizikamma, het geluk gehad te zien.
Van haazen vindt men in Houcniquasland en
hec overige gewesc van Afrika cwee verfcheidene
foorten. De eene komt bijkans geheel en al met
die,
*« Men zie zijne natuurlijke historie der dieren, XII Deel,
bladz. 212-5 15, en 231, alwaar men ook op plaat XUV.
eerje nette afbeelding daarvan vindt.

$l6 VII. HOOFDST. REIZK
die, welke bij ons Over 'c algemeen bekend is,
over een. Maar van de andere kan ik niet beftemmen,
of zij dezelve is als LI N N JEUS Kaapfche
haas mee roode pooten en eenen ftaart, die met
zijnen kop. even lang is. — Uitgenomen de pouten
heeft hij met deezen gelijke kentekens: want
pooten en kop zijn van dezelve kleur, welke onze
gemeene haas des zomers heeft, en de ftaart
heeft nagenoeg dezelve lengte met den kop.
Daarenboven heb ik aangemerkt, dat de ftaait
aan den wortel breed is, van daar allengs afneemt,
en ten laatfte in een punt eindigt; ook
dae hij van onder en aan de zijden eene krijtwitte
kleur heefc, maar van boven een koolzwarte
ftreep 'er langs loopt. — fen jonge haas van
deeze foort, dien men leevendig naar de ftad aan
de Kaap gebragt had, en welke de eenige is,
dien ik gezien heb , is het oorfpronglijke
mijne befchrijving van denzelven geweest.
tot
De Kaapfche buffels maaken eene bijzondere
foorc van deeze dieren uic, van alle anderen onder
deezen naam bekend, volkomen onderfcheftlen;
gelijk ik in de 'verhandelingen van de akademie
der weetenfchappen te Scokholm k
f omitandiger
getoond heb. Om zelf zoodaanig
een dier te zien of te fchieten , daartoe had ik
wel in hec land der Houtniquas geene gelegenheid;
maar verfche fpooren van hec zelve vielen
mij niec zelden in de oogen. De gevaarlijke nabuurfebap
deezer buffels maakte mijne plancenverzameling
in dit gewest eenigzins onveilig;
wanc, offchoon zij menfehen en dieren juist niet
Van het jaar 1773.

DOOR i HO U TN ï Q.U ASL AND. -, 317
Jigtlijkbefchaadigen, zijn zij nogchans wegens hunnen
wilden aart en groote Merkte een hoogfeegevaarlijk,
wanneer zij iemand in de zoogenaamde enge
buffelwegen of voetpaden ontmoeten, alwaar da
dichtheid des wonds aan weerskanten het dikwijls
onmooglijk maakt, hun ce ontwijken. Toen
de heer THUNBERG, eenige jaaren geleeden,
eene reize door deeze landen deed, hul eene zijner
leidslieden, onvoorzigciger wijze, zijne beide
paarden achcer elkander ce famengekoppeld, zoo
dac zij in den engen weg achter elkander voor hem
heen moescen gaan. Een buffel ontmoecce hun,
en hij zelf had naauwlijks cijd om zich ce redden,
terwijl hec vergramde dier zijne paarden doorboorde
en vercrad. — Doch beneden zal ik de natuurlijke
historie van die dier in die orde , in welke
ik zelf eene naauwkeurigere kennis daarvan
gekreegen hebbe, gevoegüiker kunnen befchrijven,
en 'er dan ook eene afbeelding naar 'c leeven
van bijvoegen.
De tijgerbosehknt, en den grijzen bok heb ik
hier ook eens gezien. — Doch ook van deez-ï
dieren zal ik in 'c vervolg bekwaamere gelegenheid
hebben omftandig te fpreeken.
Betreffende de vogelen , heb ik in Moutniquasland
eene niewe foort van kropganzen, tantalus*
waargenomen. — De inwooners der volkplantingen
noemen hem hagedasch of ook wel hadelde;
welke naam met het gefchreeuw, dat hij maakt,
eeniger maate overeenkomt. Men mecne hier,
dac deeze vogel aan dic-landfchap uitfluitender
wijze eigen is: maar ik heb hem omcrenc de Zwartkopsrivier
in menigte aangetroffen. Bij de Hottencotcen
heec hij 'ta 'kaj 'kene: een naam, die,
wan-

3*8 VI ï. H Ö O F D S T . R E I Z B
wanneer hij met een driemaal herhaald aanflaan
der tong tegen het bovenfte gedeelte van het gehem
ïl'te zal uitgefprooken worden , voor eenen
ongeoeffenden moeilijker, dan bot geluid des vogels
zelfs,, uittedrukken is. — Hij geneert zich
voor het grootite deel van wortelen, en allerhande
foorten van bollen, welken hij met zijnen
krommen bek op de vlakten zeer behendig
weet uittegraaven. Hij is zeer fchuw , en niet
ligt te betrappen. — Des avonds zag ik eenen
daamn beftendig op eenen zekeren boom in het
woud zijne nachtrust neemen , en hier gelukte
het mij eens , op eenen vroegen ochtendftond
bij het opgaan der zon hem te fchieten. De
bek was vijf duim lang, en de punt van denzelven,
benevens het onderfte kaakebeen, zwart,
maar het bovenfte kaakebeen rood; de hals aschgraauw,
de rug insgelijks, en teffens groen met
een' geelachtigen weerfchijn; de vleugels zijn van
onder donkerbruin, van boven donkerblaauw met
violetkleurde dekveeren. De ftaart was kegelvormig,
en omtrent tweemaal zoo lang als de
bek; de romp was een weinig grooter dan die
vaneen hoen. De voeten en beenen, gelijk ook
de huid tusfchen de vingeren, waren zwartachtig.
Voor 't overige waren aan deezen vogel alle
de gewoone kenmerken van eenen kropvogel te
zien.
De gefteldheid van het weer in Houtniquasland
werd mij op de volgende wijze opgegeeven.
In Lentemaand en Grasmaand regent het allermeest
; in Bloeimaaad, Zomer- en Hooimaand
integendeel, welke anders omtrent de Kaap de
Goede Hoop , en in andere gewesten daar omtrent,

DOOR HOUTN IQ.U ASL ANB 31$
trent, den eigenlijken winter en den gewoonlijken
regentijd uicmaaken, is het hier droog , hoewel
dikwijls koel. — In dit jaargetijde, is de noordwestewind
hier, gelijk omtrent de Kaap , de
heerfchende ; doch fomtijds loopt hij echcer noordlijk
, en brengt dan zomerwarmte mede: en deeze
verandering heefc menigmaal de uicwerking ,
dac de koeien ftijve beenen krijgen. Mee deezen
noordenwind pleegc hec, gelijk men mij verzekerde,
nooic ce regenen; waarfchijnlijk deswege
nier, omdat de lange rei bergen, die zich oosten
wescwaard uicllrekc, de regenwolken te rug
houdt.
Van dit gebergte kan men in de zoogenaamde
Lange Kloof'of het lange dal neerzien. — Ik ging
wel dwars door het bosch, met een oogmerk,
om het gebergte te beklimmen, en dat i'choone
uiczigc ce geniecen. Maar ik vond den voet van
het gebergte met hooge, ruuwe en altijdgroene
ftruiken en heescers, ook gras- en plantgewasfen
zoo dicht begroeid, dat hij volkomen ondoordringbaar
was. — Intusfchen hebben het Houtniquasland
en de Lange Kloof door middel van
eenen weg over het gebergte, die echcer zeer
flecht en ongemaklijk is, bij Trakudiku gemeenfchap
mee elkander. Ik reisde niec alleen derwaard,
maar oncdekce ook reeds bij de Zwarterivier
den rook der fehoorfteenen in Trakudiku;
en dit ftelde mij naderhand in ftaat, om aan deeze
rivier, op mijne landkaart van de Kaap de Goede
Hoop en de aangrenzende landen, haare rechte
plaats eenigermaate ce geeven.
De /llgnabaai had ik van hier gaarn willen bezoeken
: dan , de, flechte wegen, hec gebrek van
eenen

gz© V I L M O O F D S T . RSIZfi
eenen bekwaamen osfenleider, en de verzwakte
toeftand or.zer osfen waren de hindernisfen, welke
mij daarvan weerhielden. — Daarenboven
durfcjen wij het ook niet waagen, onze wagers
achter te laaten, en enkel te paard de reize derwaard
te onderneemem nadat bijkans eene geheele
provincie door een eenig .oxhoofd brandewijn,
onlangs herwaard gebragt, in verwarring en raazernij
geraakt was, en ook mijne Hottentotten
daardoor onrustig en wrevelig geworden waren. —•
Wijl in deeze geheele- ftreek, wegens mangel aan
de noodige gerecifcbappen , in 't geheel geen
brandewijn knn geftookt worden , had een boer
aldaar een oxhoofd fterken ris ank laaten komen,
om dien met groot voordeel in 't klein te verkoopen;
maar hij zoop zelf zoo zeer in het groote
daarvan, dat hij dag en nacht eene fterke roes
bad', en in zijne dolheid mijn reisgenootfchap
zou dood gefehooten hebben, zoo ik 'er niet bi}
geluk over aangekomen was om zulks te beletten.
— Op eene andere plaats had ook onze waard,
anders een zidumoedig en eerlijk man , eenige
flesfen brandewijn gekocht; en te veel daarvan
gedronken hebbende, joeg hij midden in den
nacht, zijne vrouw en kinderen ter deure uit;
de gastvrijhsid en veelligt ook de vreeze, dat wij
ons zouden verweeren, veifnogten echter zoo
veel op hem, dit ik en mijn reisgenoot volkomen
in rust geLaten wierden. — Nog op eene
andere plaats zoop en zworf een boer, gemeenfchaplijk
met een troep Hottentotten, in 'trond,
en liet zich, in deeze zijne zwelgerij, door deeze
heidenen niet alleen braaf afrosfen, maar ook'veele
onaangenaamheden voorhouden. Ik zag hem
naderhand zelf, en was getuige, hoe deerlijk hij
toe-

DOOR HOUTN.IQUASLAND. 3-2-1
toegelicht was; maar hij fchaamdetLZich echter,
de waare oorzaak daarvan, te verhaalen.
oos n taa h'l IOOL aHaafl tmmvta 07 rtscsb
Dit- geeft mij gelegenheid, om van de menigvuldige
vermenging van de inwooneren der volk- :
plantingen met de Hottentotfche vrouwluiden, en
de behandeling der kinderen uit zoodaanigen omgang
gefprooten , hier eenige melding te maa-*
ken. ~ Het is juist niet zeldzaams, dat blanken,
bijzonder de mansperfoonen , die meer vrijheid
dan het andere geflachc hebben, in dit Huk uicfpacten.
Dat de Hottentotfche fehoonen hun dan.
te wille zijn, ltrijdt niec tegen haare gewoonlijke
koelheid. — De liefdepanden eener zoodaanige ver-eeniging
krijgen, bijkans even zulk kroes en wol-,
lig hair, als de Ho.cencoccen zelve hebben; maar
ten aanzien der kleur en der gezigtstrekken gelijken
zij nu eens naar den vader, dan weder naar de
moeder. Gemeenlijk worden zij fterker van
vleesch en beenderen, dan de Hotcencocten; ook
meer geachc , en in den diensc mee grooter ver ­
trouwen verwaardigd,.. maar deswege beelden zij
zich ook veel meer in. — Dan , noch deeze ,
noch andere onechte kinderen worden van de
Christen leeraars aan de Kaap gedoopt ; 't zij
dan, dac iemand zich voor den vader van hec kind
uicgcefc, en op den doop aandringc, maar even
daardoor ook aan hec gedoopce kind hec rechc coeftaac,
om mede van hem ce erven. — In den omtrek
van het Hottentotfch - Hollandsch bad zag ik
twee broeders, zoonen van eenen Christen vader
en eene bastaardnegerin, uic hec cweede of derde
geüVhc. Da jongfte, coen omtrent dercig jaar
oud, fcheen in het gezelfchap der Christen boeren
geachc ce worden; offchoon hij nog ongedoopt
X was.

3%%S VI I- H O O F D S T. R «TI Z E
waSi De ou^fWbadhec, ren einde -te: kunnen troa*
wen, en de^andhoeve, op welke hij thans woonde,
aan te neemen, Hechts door gefchenken zoo
verre kunnen brengen , dat hij "den'doop veriTfeegc'n
had.
fi3 .njLiulwnoiv Of'öb-• • J >

DOOR HOüTNiQUASTLArfP- 32$
Hier boven' 1
* heb ik mee een woord gemeld*
dat de verwarring, door den brandewijn in Hout*
niquasland veroorzaakt, zich ook tot mijne liottenebccen
had uicgeftrekc, en ik, om reden, tegen
mijnen zin, mee hun ire dit land fchie'ijk weg
h&b moeten trekken. — Mijn reisgenoot was zoo
o r
voorzigrig geweese, om hen, op hun fterk en
begeetig aanhouden , mee eenige flokjes te verrtiaaken.
L'art zij Werden daardoor dol en ftout
genoeg, om, toen z:j niets meer kreegen , in
openhaare onbefchoftheden uittebreeken. — Eindelijk
zagen wij o~s genoodzaakt, om te beproeven
wat voor uitwerking hokilagen op hen hebben
zouden. Wij ondervonden dat zulks.niet
veel geholpen had; want Z'j hadden Hechts die
uitwerking gehad, dit zij, om wra..k daarover te
neemen ,' den volgenden nacht uic onzen dienst
weggeloopei waren. -— Wij reeden derhrlve
naar eene uer twee Ilotcentorcenkmlen , welke
vooraan in Houtttiqua'-land gelegen zijn , om ze
weder oprezoekon. In de eerfte vonden wij ze
niec; ook wilde men ons niec eens genoegzaam
bericht aangaande hun geeven. —- Maar coen
wij bij de andere kwamen, en over ce heining
klommen, lieten de Uottencoc;en alle hunne honr den ongehinderd op ons afloopen. Wij ftelden
ons terftond in zoodaanige houding , ais of wtj
zoo wel op de menfehen, als op de honden wit*
! den fchiecen." Dit veroorzaakte, dac de Hottentoccen
alle hurm.- honden ce rug riepen , wHké
ook oogenblik gehoorzaamden. —- Diarop gingen
wij ongeftoord naar de huizen, van welken
- ** B{a&. '• "•• «V
X 2

3*4 VII. H O O F I) S Ti R E I Z E
migen vierkant, van ftroo, en met neerhangende
daken , gelijk de hutten der flaaven , gebouwd
waren, ln eene van deeze wooningen vonden
wij onze Hottentotten op eene kleine bank flaapen.
Wij bragten hun, door zachte verwijtingen,
hunne euveldaad onder hec oog, maar
gaven hun ceffens hec ernflig bevel, om cerltond
weder in hunnen diensc ce gaan. Zij gingen ook
als een paar gevangenen , zonder antwoord of
tegenfpraak, mede. — Van hunne land - en ftamgenooren,
namen zij op de Hollandfche wijze
affcheid: zij gaven elkander de hand, doch zonder
eene buiging daarbij te maaken ; en waren voor
'c overige daarbij van weerskancen zeer vriendlijk
en gefpraakzaam. De vrouwlui fielden zich
san , als of zij hen cerug wilden houden ; en
hec fcheelde niec veel, of de jonge kareis zouden
zich bijna hebben laacen beweegen , om ce blijven.
Ten aanzien van hun wegloopen, was
ik ook inderdaad meer voor de verleiding deezer
jonge Hottentorfche meisjes, dan voor de uitwerking
van den brandewijn bevreesd : weshalve ik
ook zoo veel ce meer fpoed maakee, eene landftreek
ce verlaaten , welke anders de bijzondere
opmerkzaamheid van eenen kruidkenner, geduurende
meer dan één jaargetijde, met vrucht had
kunnen bezig houden.
Den negenden van Wijnmaand vertrokken wij
uit het land der Houtniquas , over de Groote
Brakrivier en de Geelbekrivier.
Doch eer ik die hoofdftuk fluit, en mijn dagboek
verder voortzet, wil ik nog de gefteldheid
van hec wéér voor Herfscmaandmededeelen.
De

DOOR HOUTNIQU ASLAND. 425
De achtfte, negende, zestiende, twintigfte, een
en twintigfte, vier en twintigfte , vijf en twintigfte
en negen en twintigfte waren regenachtige
dagen: de laatfte was bijzonder door zwaaren regen
en fterken'zuidoostenwind onderfcheiden. —
De thermometer ftond gemeenlijk des morgens
tusfchen negen en veertig en vijftig; op den middag
tusfchen zes en zeventig en tachtig; en bij
zonnenondergang tusfchen vijftig en zestig graaden
naar de verdeeling van FAHR'ENHEID.
X 3 A C H T -

$t6 VIII. HOOFDST. REIZE DOOR DE LAVGE KLOOF,
ACHTSTE IIOOFDSTU K.
DOOK DE LANGE KLOOF, OF HET
LANGE DAL.
"Van de Geelbcksrivier raar de Hagelkraal en
hec Artaquasdal , werwaard wij ons den volgenden
dag begaaven , loopen cwee wegen Langs
den eenen, die becergebaand is-, doch veel meer
Vfstwaard van de gemelde rivier loopc, liecen
w j onzen wagen rijden; maar den anderen, offchooii
hij v.d heuvelen was, namen de heer
IMM i LM N en ik, omdac hij voor hem , die ce
paard rij c, roerklijk korrer is. — Dooreen
klem verzuim vjjrfe&t men dikwijls veel: zoo ging
hec ons nu ook. ." oor eene geringe vertraaging
verboren wij onze na.-lrhe^erg. Wanc donker*
hem en regen overvielen or^izoo, dac wij, hoe
na wij ook bij eene landhoeve waren, en de honden
Teeds hoorden blaflln. nogtbans niet in ttaac
waren, om dezelve te bereiken - 1\ 3 veele n. slukte
poogingen, die ons naar fmalle voetpaden
door hec vee gemaakq, en andere bijwegen in hec
bosch, ook naar (leileen en.andere ontoegarglij.
ke plaatfen, leidden, meenden wij eindelijk, het
rechte pad gevonden te hebben, wanneer onge*
lükkighjk een fit oom, welke dieper dan alle de
«Oprgaandtfl was, orsden weg (hemde. - Om bij
bet doorrijden een weirig nat te worden, waren
wij is c geheel niet bezorgd voor; want de regen
had ons reeds bijkans zoo duurnac gemaakt,
- - - als

O V H E T L A N G E - D A L . 327
als 'wij maar worden konden. * Dan, dé vreeze
voor (leile diepe plaatfen, of flikgrónde» was oorzaak,
dad niemand van ons de eeriïe wilde zijttjj
om hec srevaar te beproeven. -— Ik nam dei halve
een oud bandpaard, welk ik bi) mij had, maakte
hec mee hetzelve zoo, gelijk-meh fomtijds uitgezonderde
manfehap vooruit pleegt te zenden, die
den aanval vooreerst waagen -moet, en dreef het
voor ons heen door de rivier. Het paard was
'er niet zoo ras door, of het ontliep den dwang,
waarin wij het den gantfehen dag gehouden hadden,-in
vollen galop, en begaf zich terftond naar
de weide.—-Maar wij, itijfvan koude en gekweld
door den honger, (want wij hadden dien dag nog
niéts anders, dan een klein 1
ontbijt, genooten)
ngenons, na verfcheidene andere vruehtiooze poogingen
om herberg te bekomen, ten laatlle ge^
noodzaakt, bij regen en herken wind onder den
bloocen hemel den nachc doörtebrengen. — Öpdac
wij door tijgers niet zoo ligt en onvoorziens
zouden befprongen worden , v~riiecen wij den
oever der rivier, en 'lec dal , mee eene menige*
heescergewaslen dichc begroeid , en gingen op
eenen berg, daar wij bij eenige enkele Itruikert
ontzadelden , en onze legerplaats verkooren.
Dichc bij deeze plaats had de berg eene fleilce,
die loodrechc neèrwaard liep ; welke wij ondertusfehen
bij geluk nog tijdig genoeg ontdekten,
öm ons daarvoor in acht te kunnen neemen, —
Onze paarden bonden wij aan elkander, en lieten
ben aan d? andore zijde van den berg graazen ,
opdat, wanneer 'er ook al een leeuw moge komen,
deeze zich vooreerst met hun bezig zou
houden, of, wanneer 'er een wolf zich vertoonde,
de paarden dan niec zouden wegloopen.
X 4 I»

328 VII!. HOOPDST. REIZE DOOR Dji LANGE KLOOF,
In den nacht, wanneer wij wegens de koude a]
te zeer verkleumden, dwaalden wij omtrent onze
legerplaats in 't rond , maar gleeden, op den
gladden berg niet zelden uic. Voor het overige
was het ons aan den eenen kant wel tot een rlaauwen
uoosc, maar aan den anderen kanc toe een
innig verdriec, hec haanengekraai op de nabuurige
landhoeve ce hooren.
Zoo ras de dag maar eenigzins aan begon te
breeken, omcrenc vijf uur, verzuimden wij niec,
onze paarden ce zadelen. Wij reeden voorc, en
vendeti nu zonder eenige moeice den weg naar
de landhoeve Hagelkraal , die llechcs eenige
fnaphaanfehooten verre van ons af was. De
bewooner derzelve, DIRK MAKKUS, een eerlijk
grijoarc, prees ons terftond bij onze aankomsc als
Zeer vlijtige jonge lieden, die even zoo vroeg als
hij opgeltaan waren. Toen hij daarna ons ongemak
vernam , beklaagde hij ons niet alleen mee
bijzondere deelneeming; maar berispte ons ceffens
zeer ernftig, dac wij geen cabak rookten. Hij
verhaalde ons daarop veel van de zeldzaame ontmoecingen,
welken hij op zijne reizen diep landwaard
in. en op de olifancenjagteri gehad had.
Zijne berichcen , aanw'jzingen en raadgeevingen
waren ons even zoo nuttig, als aangenaam.
Het handpaard, welk'ons geduurende den nacht
ootloopen was, liet hij opzoeken; ook had hij
de goedheid, ons eenige fterke osfen bijcezetcen,
die onzen wagen door hec zeer bergachtige Jrtutquasclal
zouden helpen trekken.
Den dercienden van Wijnmaand, des voormiddags
omcrenc cien uur vercrokken wij van de hoeve
Ha-

OF H E T L A N G E BAL. 329
Hagelkraal, en kwamen des avonds ten zes uur
aan de Paardekraal, een klein riviertje, welk
deezen naam draagc. Hier vertoefden wij tot den
volgenden morgen.
Tegens den middag kwamen wij bij de Saffraankraal
aan, daar het bezwaarlijk Artaquaidal^eindigt.
Hier onrfpanden wij, volgens affpraak, de
osfen, welken de bovengemelde braave grijsaart
ons geleend hid, die rf vervolgens van zelfs langs
den voorigen weg weder naar huis gingen.
Het Artaquasdal wordt zoo zeer tot de koude
en zuure landen gerekend, dat men het zelfs
voor onbewoonbaar houdt. Onder anderen
groeic daar eene plant, welke de bewooners der
volkplantingen pisgras noemen, en naar de befchrijving,
die zij daarvan geeven, tot de euphorbie
behoort. Jong vee, en dat aan die landftreek niet
gewend is, laat zich uic gebrek van ondervindig
ligchjk verleiden , om daarvan teeeten, en krijgc
'er ecüe opitopping van wa'er van, welke niet
zelden doodliik is. Jn hec water en den pisleider
van zoodaanige dieren wil men iecs waargenomen
hebben , welk naar kleine brokjes kaas gelijkt. —
Hec eenige middel, waarmede men fomcijds een
heesc, daardoor aangecasc, gered heeft, beftaat
daarin, dac men hec zeer fterk jaagc, of zeer fnel
daarmede rijdt, om langs dien weg .hec geronnene
ce verdeelen en afceleiden.
In tijden van Oorlog of opftand is een zoo enge
pas, als hec Artaquasdal is, een gewigcige (leute!
tot het geheele oostlijke rechtsgebied. >
Men zou ook in de Lange Kloof en bij de Krom-
X 5 me

330 VTHVHÖÖfDStf.REIZE BOOR DE LANGE KLOOF,
ine 1
rivier ?an zoodaanige troepen, welke haareri
wi?g d ..irj.-wr wdden neemen,, menigvuldige hmu
flénii.^öibfiaVm-weg kunnen leggen 1
.
De geheele landftreek omtnenc de Saffraan*
kraaL en van daar tot de Lange Kloof, is voorts
Van gèlijkeTÏ aart, nis die, wefke ik boven onder
dé benaaming van Karru befchreeven heb ».
In het hms te Saffraankraal^ daar wij onze
hérberg haddëri, waren wij aan een ongemak blooc
gefield, welk deeze landftreek, naar men mij verzekerde
, met de Karrovelden zeer gemeen heeft:
Ik meen, eene'zoo verbaazende menigte gewoone
huisvliegen , dat de muuren én zolders der vertrekken
bijkans geheel en al daarmede bedekt
varen. — Deeze vliegen waren voor onze oogen,
ooren, heus en mond zoo ongemeen lastig, dat
het ons niét mooglijk was,, ook zelfs maar eene
kleine wijle tijds in het buis te vertoeven. Een
oude flaaf. die thans geheel alleen hier woonde,
was desniettegendaande genoodzaakt, des nachts
in dit vlicgennest te flaapen. — In andere ftree-
'kc-n van dit'lar.d, dié ook door eene ongelooflijke
menigte vliegen bezwaard zijn, heb ik gezien,
dat nYen zich van dit lastig gczelfllnp op
rcr.e r:crr behendige wijze weet te ontdoen; naam-
Jij!:: onder het dak of aan den zolder hangt men
verfcheidene hofjes kruiden, daar de vingen
irFgroere uiemgre aan gaan zitten; wanneer de
bosjes geheel daarmede bedekt zijn, neemt men
een' langen en ruimen linnen zak, die. op de
wijze vafi één armzakje, aan eca'langen fleel vast
ZVie hier veto-ren bladz. 482. enz.
ge-

O T H E T L A K G E DAL. 33I
gemaakt is, en welken men door middel van
dien zoo over het bosje trekt, dac hetzelve,
zonder aangeraakt ce worden, geheel daarin komc;
waarna men den zak coetrekc, de vliegen van hec
bosje aflchudt, en ze daarna mee kookend 'water
verbrandt. Men herhaalt dac vervolgens zot?
lang, als het noodig is. In fommige Karrovclden,
alwaar de vliegen ook zeer menigvuldig
zijn, groeit, zege men, een ftruik of heester, die
eene teerachcige vochtigheid uitzweet, welke deeze
irfekten, die zich gaarn daarop pleegen neer
te zetten, vast lijmc en doodt.
Een ander heescergewas, in de Karrolanden in
menigte aancetreffen , groei: ook hier , en heet
kannaflruik; waarvandaan ook de geheele omtrek
den naam van Kavnaüandy maar 'niet, gelijk de
heer MASSON h
" meent, dien van Kanaansland
gekrèegen heefc; alhoewel de groote dorheid
deezer hndftreek den heer MASSON nog
fteeds aanleiding genoeg geefc, om , bij tegemftelling
van 'r. jreen Karman eercijds was , dien
naam aan die land te geeven. -—• De weg, die
tti f hen de Artaquas- en de Lange Kloof verder
zuidwanrd , over eenen 'hóogsn en fteilen berg
loopt worde om dezelve reden de Kamahoogte
genaamd. — De kannahéèster zelve onier.cochc
i«, en bevond, dac zij allergevoeglijksc als eene
nieuwe lbo r van krabhekwaad, falfola, kon aan-
"•'imerkt word'-n Ï waarom ik dan ook die heescer- 1
gewas m mij 'e phncbelchriivingen , welke coc
hierroe maar in handfehrfft bij mij beruscen, hec
KaJjcrjchs krabbökwaad mee kleine, rondachtigey
*•»'* In dc PhiltJoPhical Tmnstftions.
v!ee-

332'. VIII. HOOFDST. REIZE DOOR DE LANGE KLOOF,
vkezige, uitgeholde, tigchelvormige bladeren,
fal/ola Caffra, foliis minutïs, fubrotundis, carno/is,
concavis, imbricatis, genoemd heb. De
bladen hebben een' bitteren, zoutacbtigen'fmaak;
en, met den fltel te gelijk verbrand, geeven zij
eene fterke asch, welke tot de zeepfiederij zeer
bruikbaar is; waarom ook de boeren, in de Karrolandcn
woonende, zeer veel werks van de zeepfiedeiïjen
maaken. -—• Ten aanzien van-de deelen
der bloeme wijkc de kannaftruik van de geflachtstekens
des krabbekwaads, door den hooglceraar
LINNA'US in zijne genera plant ar wn L
K opgegeeven,
in zoo verre af, dat deeze foort eenen
kleinen, en weinig in 't oog vallenden ltamper,
fiylus, met twee of drie bruine hoofdjes, ftigmata,
heefc.— Voor 'c overige beltaan, gelijk bij
het krabbekwaad over 'calgemeen, de zaadhuisjes
uic zeer korte holiiuhjltjes, en hartvormige zaadbeurzen;
en de kelk uic een enkel omkleedfel;
de bloem heefc vijf klapjes; hec zaad is.enkel en
flakkenvormig gedraaid, of naar eene opgerolde
veer in een zakuurwerk gelijkende; ftamina filis
brevisftmis; antherce cordata; calix perianthhtm
perfiftens ; capfula quinquevalvis, unilocularis ;
Jemen unicochleatum.
Hec was aarcig om te zien, hoe de eenige (laaf,
die zich ce Safraankraal ophield , en over de
hoeve hec opzigc had, mee hulp van cwee Hottentotten
, niet verre van daar woonende, het
water, op eene zeer gemaklijke wijze, in kleine
gooten of voorens, naar de tarwenakkers, daar
DU de airen ten voorfchijn kwamen, en in den
'* Zis-le uitgaaf.
tuin

OF H E T L A N G E DAL. 333
tuin had weeren te leiden, en aldaar kleine dammen
aantelen gen, om akkers en tuin naar vereisch
van omftandigded.n te bevochtigen of onder vva-r
ter; te zetten ; waarom ook alles aldaar op het
weliglte tierde, De grond zeif was 'er intusfchen
ev. n zoo dor en droog , als de heerenweg,
die echcer zeer fchoon gebaand was.
Den volgenden morgen zetten wij onze reize
over de Moerasrivkr verder voort, en kwamen
omtrent den middag aan de Kannarmer, welke
anderen de Kleine Doornrhkr noemen. De
eenige groente, welke onze trekosfen en rijpaarden
"hier vinden konden, was een weinig riet,
arwidt) phrqvmites, welk, nadat de trekbeesten
van andere reizigers het meeste verteerd hadden,
in deeze rivier nog overig gebleeven was. -—
Aan deeze plaats, offchoon zoo fchaarsch aan voeder
voor ons vee, vertoefden wij nog langer,
dan wij hadden moeten doen , om een ververfchende
maaltijd van eene foort van patrijzen,
welken ik zeif gefchooten had, voor ons ce bereiden.
Wanc nu hadden wij, federt drie dagen
geene andere gerechten, dan het groove brood,
welk onze Hottentocten in hunnen knapzak bij
zich hadden , en thee geproefd. Mijn lot was
het , de patrijzen ce plukken , en de heer IM-
HULMAN nam hec op zich, dezelven gereed ce
maaken. Deeze verltond hec ook meesterlijk,
om ons wildbraad met water en het vet van fchaapenüaarcen,
welk onze Moccentotten ce Saffiaan»
kraal gekocht hadden, zoo fmaaklijk te braadcn,
dat ik niet in llaac ben te befchrijven, hoe aangenaam
de werktuigen zoo van onzen reuk als
van onzen fmaak door die gerecht geprikkeld
wier-

V I I I ;
g'34
HfHo*bSÏ* kE&Sf-DÓOR DE £AVÖE*t-OOF,
wierden, en hoe zeeT-wij :
naar irieer van dien aart
verlangden. Dün ; géerrvan ons beiden had 'er
aan gedacht, om de patrijzen uitteneemen, voor
dat wij ze, om ze op gelijke wijze onder ons te
deelen', midden doorfneedéri, waardoor het nat,
welk ons -voorheen door zijnen reuk zoo zeer bekoord
had, ons ten eenemaal walglijk wierd. - —
De Hottentotten lachten hartlijk over onze achtloosheid
, maar'"nog :
>rrïéér over onze kieschheid
ten aanzien van dat nat , welk zij tot den laatften
druppel toe opftipten.
De lange vértraagtrig , door het bereiden en
gebruiken deezer maaltijd ons veroorzaakt, maakte
, dat de duisterheid ons overviel, eer wij de
naast-bijgelegene landhoeve konden beroken, en
dat wij deezen avond wederom in dichte bos-
'fchén 'en ftruiken bleeven fteeken, wijl wij den
weg niet onderfcheiden konden. Wij waren
derhalve genoodzaakt ftil te houden, en'bereidden
ons, benevens onze beesten, om, tot den vol^
gen den morgen, honger, dorst en koude te lijden;
want, offchoon wij over dag brandende
hitte gevoeld hadden, was de nacht echter zeer
koel: — Ontrent middernacht werd hec door
den maanfehijn helder, z JO dat w:j den weg weder
opzoeken, en tot aan eene boerenwooning,
de Zandbank,geheeten, en aan de kleine Doornrivier
gelegen, komen' konden.
Den volgenden dag kon ik nier zonder groote
Verwondering de talrijke kudden fchaapen bemerken,
welke, nietregenftaande de ontzauluke' dorheid
desaardrijks,echterbuitergewo. n v-1 waren. —
Wanneer men in deeze lanclllreek een ionaap Aagten
wil, pleegt men met bijzondere zorgvuldigheid
het

het ailermagerftèfuinezoekën,' omdat, dc-afideren
wegens al te graote^YediEid niec te ; •aet&w zijbftzd
Dan de di-kfee 'itaarcen 0a welke een xoïf ecm'eff
een'hal ven voetlang, en aan den wortel menigmaal
ruim.een lialveftyser breed zijn. W'eegen gemt*brK/
lijk van acht toe twtoalf pbnd', efi lit?c m'éesté di£fï
van belbac uic-fijn vet, - dac van^fommi;.;&i, ald
boter, op hec brood, en-in de fpijze, en van w
deren insgelijks tot kaarsfen gebruikt wordt,
a: üfa'ar nwnv fnij.-vethaölde,-:Worde: hiér , -"gelijk id
de Karrolandcn, cn andere w arme gewesten hier-*
è-mtrehc,' zeer goede wijn gnvotlneö." Zelf kan
ik hier niec van oordcelen, wijLde-boercn •'c'rtl
wijn van dit jaar reeds verkócht en 'v'erceérd haddén.
In de 1
Lange-Kloof incegendeel, al-s eerié
zuure landftreek, kan in 'c geheel geen wijn gewonnen
worden. :
- Lelijke Hottentotfche vrouwen hadden verlof
gekreegen, dicht bij deeze hoeve haare' hutcerf'té
bouwe'n, en een jong mensch van haare natie, dié
eigenlijk bij dén 'boer in diemt was-, Ing thans^
federt eenige dagen," bij haar aan'een zvvaare
ziekte ter neer, welke met de boosaartige rot 1
koores, die coenmaals in deeze landen heen-cbre,
veele overeenkomst fcheen ce hebben, en dus
geene aderlaating toecelaaten. — - Desniertegenïfaande
werd ik in de noodzaaklijkheid gebragc*
hem eene ader ce openen, om den zieken aan de
Vuisc Van mijnen huisheer niec bloóc «e'ftellen,
die, om hem eene menigte bloed af.ecappen,
Cwanc daarin ftelde hij een onbepaald ver tros*
wen) bereids zijn grooc zakmes gefleepen had.'— 1
De lijder had voorheen reeds eene-zWakke pols^
en kreeg onder het. adcrlaaten een fterke beevirig
door

33^ VIII. H00FDST. REIZE DOOR DE LANGE KLOOF,
door het geheele ligchaam, Waarbij, ..na het verband,
ook nog ftuiptrekkingen kwamen. — Wij
verlieten hem daarna, en wel in een veel flechter
toeftand , dan . hij voorheen geweest was, hoe
Weinig bloed ik hem ook afgetapt had. Ondèrtusfchen
was mijn waard bij dit alles zeer vergenoegd.
Hij wilde volftrekt niet anders gelooven,
dan dat het beeven en de trekkingen enkele gemaaktheid
geweest waren, en beval zijne vrouw,
om mij voor mijne moeite op de beste wijze te
onthaalen.
i Na verloop van eene halve uur kwam iemand
pn verhaalde ons, dat dc kranke op het punt was.
van te fterven. -—Thans ondervond ik innerlijke
verwijtingen in mijn gemoed, dat ik het werktuig
van zijnen dood geweest was: doch ik bleef
ook geenzins in gebreke, om mijnen huisheer in
fterke uitdrukkingen te verwijten, dat hij aan alle
de kwaade gevolgen der aderlaating fchuld had.—
De goede man icheen ook werklijk zoo hartlijk
bekommerd en geroerd, dat ik inderdaad 'er op
bedacht was, om hem weder te troosten; wanneer
hij, zijn langduurig ftilzwijgen met eenen
diepen zucht afbreekende, mij in een' nadruklijken
toon antwoordde, en zeide: „. Ik geef niets
„ om den Hottentot en zijne ziel; wanneer ik
„ maar eenen anderen in zijne plaats tot osfen-
„ leider kan bekomen, wijl ik nu haast naar de
„ ftad aan de Kaap moet rijden, om mijne boter
M aldaar te verkoopen. " Middelerwijl gingen
wij heen, om de lijkplechtigheden te zien. —•
Dezelve beftaan hierin, dat de Hottentotten den;
ftervenden zoowel, als den even geftorvenen be-
Weegen, fchudden en ftooten, en hem ook met
inmenging eener menigte •/erwijtingen ,dat hij hen
door

O t » E T " L A S G' E ' B i" LV • 33'/
door den dood "veflaaten wil,, of verhaten heefc,
de ooren vol fchreeuvven en huilen. Doch daarbij
vergeecen zij bok thee,' alle mooglijke poo-'
gingen ce doen , • om hem mee zoece woorden en
allerleie beloften ce overreeden, dac hij coch niec
moge fterven. Een paar oude-wijven kweecenzich
in die werk zoo ieverig, dac ik vreesde, zij
mogten hec kleine Vonksken- van leeven , welk
ik , een minfte nog eenige minuucen na onze
aankomsc, bij hem waargenomen had, volkomen
uitblusichcn. —- Maar wat 'gebeurde 'er? De
kranke bekwam zoo verre, dac mén zou gedachc
hebben, zij hadden den afneemenden omloop des
bloecij, cn hec kwijnende leeven bij hem weder
in beweeging en werkzaamheid gefchud. — Ik
en mijn waard verzuimden nu ook van onzen
kanc niecs, om, zoo ras wij konden, brandewiin
aan teb ren gen, en zijne lippen en neus daarmede
te heilrijken. — Naderhand vernam ik op mijne
terugreize, dat, hoe zwak en afgemac hij thans
ook was, hij echcer na verlpop van cien of cwaalf
dagen volkomen weder gezond geworden,
maar op de reize naar de Kaap, daar zijn heer
hem als osfenleider zoo noodig had , uic zijnen
diensc geloopen was.
Mijn aderlaaten bragt mij nog meer, dan een
goed onchaal, bij mijnen waard ce weeg. Hij
had een opgeftopcen otter, die 'er zeer wel uitzag
, en als een'dier, hier te land zeer zeldzaam,
tot een gefchenk voor den. gouverneur beftemd,
en damom geheim gehouden was: dan, voor mijne
moeite, welke ik bij de aderlaaeing gehad, en
de zorg, welke ik naderhand voor dén zieken genomen
had, fchonk hij. mij dac dier uic dankbaarheid.
— Deeze otcer, welke in het-kabinet van de ,
Y akade-

VIII. HOOFDT, REIZE DOOR DE LANGE KLOOF,"
akademie der weetenfchappen te Stokholm , nog
bewaard wordt, fchijnt van dezeive foort, als onze
Europeefehe, naamlijk de rivierotters, mustela
lutra van LINN/EUS, te zijn; alleenlijk onderfcheidt
hij zich van die door zijne grootte en helderder
kleur. •— De kngte des ligchaams bedraagt
van den fnuit tot aan den wortel des ftaares
twee en een' halven, en de geheele lengte des ftaaris
een weinig minder dan een en een' halven voet. —
Dit dier fchijnt hier van kikvorfchen en eene foort
van kleine kreeften te leeven; want in het zoete water,
welk in alle de Afrikaanfche rivieren, op mijne
landkaart van de Kaap de Goede Hoop en de
aangrenzende landen getekend , te vinden is, houden
zich maar twee foorten van visfehen, en deezen
nog in zeer gering getal, op, naamlijk zeer kleine
porsjes, doch weiken ikvergeeten heb onder hunne
behoorlijke foort te brengen, en de Kaapfche
karper, cyprinus gonorynchus, nagenoeg ter
grootte van een' gewoonen haring.
Den zeventienden van Wijnmaand kwamen «ij
uit de drooge Karrovelden in het Lange dal, onder
de benaaming van de Lange Kloof meer bekend
, zelve aan. Deeze valei begint bij de Zoute
rivier. — Hier moest ik nog een paar trekosfen,
het ftuk voor acht rijksdaalders, koopen. De
vrouw van den boer, die baas in huis fcheen te
zijn, verkocht ze mij op haar woord. Maar naauwlijks
waren wij een weinig daar mede voortgereeden,
of wij zagen, dat de een van die twee
osfen een weinig hinkte. Dit maakte ons de eerlijkheid
der vei koperes taamlijk verdacht. — Doch
haare nabuuren verzekerden ons, dat op die wijze,
op welke zij voor de goedheid der osfen borg had
ge«

OF H E T L A N G E DAL. 339
gezegd, hij met alle vier beenen (kon hinken , zonder
dat wij reden hadden, bezwaarnis over haar intebrengen.
— Bij het verkoopen van mijn paard,
welk wij hier teruglieten, werden wij door onze
waardin en haaren man insgelijks verfchalkt.
In de landftreek langs de zogenaamde Zoute rivier
, en in het Lange dal , klaagde men ook
grootlijks over het pisgras, bij gelegenheid van
het Artaquasdal reeds gemeld, orïchoon men geen
beftemd gewas met zekerheid voor hetzelve kon
aangeeven.
Bij den oorfprong der Keureboomsrivier kwamen
wij aan eene landhoeve , van waar men ,
langs een bezwaarlijk voetpad, neerwaard in hec
Houcniquasland, en in eenen dag naar de Algoabaai
komen kan. De Potiivier heet, volgens het
bericht van de bewooners dier hoeve, ookC/iamika.
Dewijl.de heen MM EL MAN en ik onzen wagen
verhaten, en in de duisternis den weg verlooren hadden
, kwamen wij aan eene boerenwooning ,
niec verre van de gemelde rivier, die alleen van
Hottentotten, door den eigenaar der hoeve coc opzichcen
bezorging van hec werk aldaar ce rug geha»
ten , bewoond was. — Deeze lieden waren te
kwaadaartig, dan dat zij mijnen reisgenoot, toen hij
naar den weg vroeg, in 't Portugeesch of Hoihndfch
antwoordden , offchoon hij hun drinkgeld
beloofde, en wij naderhand met zekerheid ontdekten,
dat zij deeze taaien zeer wel konden
fpreeken. — Integendeel zeiden zij ons in hunne
taal zeer veel, 't welk wij in *t geheel niec
konden verftaan.
Vermits de Hottentotten ons den rechten weg
Y a niet
I

'540 VIII. H00FDST. REIZE DOOR DE LANGE KLOOF.
niec wilden aanwijzen, zochcen wij dien zoo goed
als wij konden, weder op. Doch toen ik uoor
den bovengemelden ftroom wilde rijden, zonk mijn
paard op eenmaal tot aan de zadel in het flik. ik
fprong 'er terftond af, en aan den oever; maar
het paard konden wij niet zonder groote moeice
uithet moeras brengen. — Voorts moesten wij hier
met onzen wagen, die ons na volgde, tot den
dageraat toe, vertoeven, om de rechte plaats
der doorvaart te vinden.
Den een en twintigden van Wijnmaand reisden
wij tot aan de rivier Kukoi. of, gelijk dienaam
uitgefprooken wordt , f Ka - f Kol. Deeze
naam, welke anders hoofd, ook wel huisheer betekent,
is waarfchijnlijk deswege aan deeze rivier
gegeeven , omdat zij de voornaamfte bron der
groote rivier f Kam f nafi, die in de Ir.Kamturtt
rivier valt, in zich bevat.
De landhoeve, aan de Kukoirivier gelegen, op
welke wij inkeerden , droeg den naam Avan*
ture. — Van de nabuurige bergen zagen wij de
zee, doch zonder iets van het groote Houmiquasbosch
gewaar te worden, welks gezigt ons door
andere tusfchen beide liggende hooge bergen ontnomen
werd. Ook had toe hiertoe niemand het
nog gewaagd , om van dit gebergte naar Houcniquasland
neer te gaan.
Ons verblijf injOfet Lange dal duurde tot den
een en dertigften varr Wijnmaand.}
Niec verre van de' .Aapsnrivier zag ik eenen ouden
Boschhoctentpc; m^c zij: e vrouw, van welken
de boer VEREIRA, welken zijchansdienden,
mij verhaalde , dac-zij-, nog maar eenige maanden
gelee-

OF HET LANGE P A- L. 34I
geleedett, over omtrent honderd Boschhottentotten
het bediergehad hadden, maar van die vorst»
lijlee of aartsvaderlijke waardigheid door hem tot
den herdersdiensc bij erlijke honderd fchaapen
ve-neierd waren, '-r- Hij roemde hen voor 't overige
als lieden, welke tegen de gewoonte der ;
Hottentotten " vaardig , naauwkeurig in hunne
Verri htingen , en met hunnen tegenwoordigen
toedand te vrede waren.
In de Lange Kloof zagen wij, deels in hec
voorbijrijden , deels elders , veele Hottentotten
van beiderlei gedacht, die hunnen heeren ontloo-
.pen waren, en welken men gaan liet, zonder hen
te .vervolgen: want zij waren oud en gebrekkig;
of de bewooners der' landhoeve zagen 'er geen
voordeel in, om hen op hunnen weg gevangen te
neemen. omdat hunne voorige bezitters hen toch
terug geëischt zouden hebben. — Een zeer oude
van hun, welke ik voorbij reisde, was den volgende
dag. gelijk ik daarna vernam, van vermoeidheid
overleeden, — De mees r
en deezer vlugtelingen
hadden eenen dikken derken dok, op welken
gemeenlijk een rond gemaakte en in't midden
doorboorde zanddeen , ter zwaarte van twee of
meer ponden, gedoken was,,om,de kracht des
ftoks te vermeerderen, wanneer zij daarmede naar
wortelen of bollen van planten graaven, of zich
van dien dok bedienen, om harde aard- of kleiachtige
hoopen, van twee tot vier voethoog, welke
van eene bijzondere foort mieren, termes, die
het voedfel deezer woudmenfehen voor een groot gedeelte
uitmaaken , opgerecht worden, daarmeeiQ
omteftooten. — Het jammerde mij te zien, hoe
deezearmeoude vlugtelingen de rest hunner afneernende
krachten aan deeze hoopen, door langheid
Y 3 *M\

34» vin. HOOFDST. REIZE DOOR DE LANGE KLOOF,
van tijd zeer hard geworden , dikwijls te vergeefs
verfpi'lden, wanneer deeze en geene dieren , op
mieren aazende, door het omwroeten der aarde 'er
reeds ingcfloopen waren, en den voorraad, daarin
gevonden, verteerd hadden. — Eens was ik'er
bij tegenwoordig, toen fommige van dergelijke
weggeloopene Hottentotten van onzen waard en
zijn volk tabak bedelden. Z>j bekenden, dac zij
uit Houtniquasland over het gebergte gekomen
waren, daar zij zich bij eenen goedaartigen heer
wel bevonden hadden ; doch zij ' oegden 'er
bij, datzijthars naar hunne land en ftamgenooten
te rug wilden keeren, en, bijzonder federt dat een
hunner makkeren geftorven was , zich van daar
weg hadden moeten bege'even.
In den omtrek der Haderrivier vond ik den
grond zeer fteenachti?. — Ook trof ik hier en
daar eene menigte fteenhoopen, van kleine ronde
keifteenen gemaakt, en drie of vier voet hoog,
welke hier fede.t onheuglijke tijden geweest waren
, zonder dat men ontdekken kon, tot welk
einde, ofomweikë redenen, zijeercijds op deeze
wijze op een gehoopt mogten zijn.
Niet verre yin hier fag ik, in eene valei, wijde
en diepe groeven , in welker midden een fpic
fe paal ftond, en die t-.t langen voor de grootere
dieren verftrekten. Het fcheelde maar weinig,
of ik en mijn paard waren daarin gevangen.
In de gebergten omtrent Klipdrift houdt zich,
zegt men, eene foort Hottentotten op , welke
men om die reden Bergholten totten noemt. Zij
behooren buiten twijfel tot die foort van Boschmenfehen,
of Boschhottentotcen, welke wij boven

OF H E T E ArW C E D A L . 34$
i l
ven reeds befchreeven hebben . Zij rooven het
vee; en wanneer zij geene gelegenheid hebben,
om vee te deelen, leeven zij van wilde dieren en
planten, die in 'c wild groeien. De boeren,
indeezen omtrek woonende, waagden het daarom
niet, hun vee verre van hunne wooningen te laaten
weiden.
Langs de JVagen-aï Disfclboomsrivier houdt zich,
volgens de berichten, welken ik desaangaande
kreeg, eene foort hagedisfen op , die omtrent
een voet lang, en gitzwart zijn. Men houdt ze
voor zeer vergiftig, zoo dat zelfs de Hottentotten
'er ten uiterfte bevreesd voor zijn. Doch zij
zijn 'er, naar men verzekert, ongemeen fchaarsch.
hi de fteenhoopen, niet verre van deeze rivier
te vinden, houdt zich onder anderen eene groote
menigte kleine dieren op, welken r- A L r. A S onder de
benaaming der Kaapfche kavia , cavia Capenfis,
befchreeven heeft. De bewooners der Hollandfche
volkplantingen hieromtrent noemen het diertje
das. — Dit dier, welk met de gewoone bergrotten
of mormeldieren eenige overeenkomst heeft,
en ook omtrent van zijne grootte is, wordt van
fommigen, en wel als eene lekkere beet, gegeeten.
Het laat zich ook zeer goed tam maaken,
en wordt nog in veele andere ftreeken der Afrikaanfche
gebergcen gevonden. — HetUeine Daseiland,
aan de westkust van Afrika, heeft zijnen naam naar
dat diertje gekreegen. Op de plaatfen, alwaar
zich deeze dieren in de gebergten ophouden,
vindt men eene ftof, welke men hier dasfenpis
heet.
*' Zie hiervooren bi. $32, enz.
Y 4

344 IX. HOQfDST. REIZE VAN TIET LANGE DAL,
-heet. Zij 'zweemt veel'haar bergvét i en do meesten-,
die ze. gezien nebben, houden ze ook daarvoor.
Sommigen. gebruiken ze ook als een geneesmiddel,
en fchrijven 'er eene groote kra-ehc
aan. toe. — - Wijl- ik naauwkeurig bemerkt heb.:,
dat deeze ftof niej .allé de. proeven des bergvets
inhoudt, "en alleenlijk in die oorden, waar de gemelde
dasfen zich ophouden, te vinden is; zoo heb
ik genoegzaamen- gröhd ' Om te gelooven , dat zij
.waarfchijnlijk de .werking ,eener maandlijkfche rei-
.niging.is, deels, omdat men dit .uit verfcheidene
.waarneemingen, met een stam wijfken .van deeze
diertjes gemaakt,beiluiten kan ,,en deels ook, omdat
de vuilighejd deezer dieren; in menigte onder
deeze ftof gemengd is.-
De Driebronnenrivier, de laatfte. in de Lange
Kloof, is het begin eener groote rivier in Sizi-
.kamma.. . ;
De geileldheid,- van het weêr was in deezë
„maand bijna even dezelve als in Herfstmaand. Regenachtige
dagen waren deeze.negen, naamlijk;:
de negende, de tiende, de negentiende en de volgende,
ce twee en twint'gfte en de volgende, ren
.de zes en twintigfte, met de twee: volgende
dagen.
NE-

OF. DE LAÏ$GE KLOOF NAAK. SIXIKAMMA. 345
NEGENDE HOOFDSTUK,
REIZE VAN HET LANGE DAL, OF DS LAN­
GE KLOOF NAAR S I Z ƒ X A SI M A.
jri^Si eerften van Slagtmaand namen wij de .reize
naar de Kromme rivier aan, welke zoo^ genaamd
wordt', 'cmdac'zij iri veele kromcen.cn
bochten door eene zeer naauvve. valei flroomcJ
f$ r groffd"is ongemeen flikrig; 'c welk ons
'des te' meer tot groot ongemak' verftrekte, wijl
wij 'er achtmaal door moesten wa'adcn.
Den volgenden dag kwamen wij aan het
'Esfchcnwöiïd.' — Zoo heet, cenc boschachtige
iandltreek, langs de Esfchenrivier , die, gelijk
de omliggende landftreek zelve, naar de menigvuldige
esfchenböomen zoo genoemd wordt. •—-
Deeze boom "'maakt ondertusfehen een gantsch
bijzonder geftacht uit, lk heb denzelven in de
fchrifceh van de'akademie der weetenfchappen van
Stokholm béfclrrceven , en hun den naam Eke-
'bergia Cap'e:iJ;s gegeevcn , ter ' ee're van den
'heer K AR>: L G U S T A A F E K E B K R G
i m
, die tot
deeze mijne reize de allereerlte aanleiding ge-
/ geeven,
*»• Kapitein bij de Zweedfche admiraliteit ,• en teffens
in dienst bij de Zweedfche Oostindifche maatfchappij, ook
^medelid van tfe akademie der weetenfchappen te Stokholm,,
eiv-ridder der AVaft-orde. — In het voorbericht is reeds
met roem van hem gefprooken.
*5

34

OF DE LANGE KLOOF NAAR S1Z1KAMMA. 347
gen zeer dunnen dsrm uitgezonderd, is hun achterlijf
gantsch ieeciig en volkomen doorzigtig,
ook gezwollen en opgeblaazen; waarom zij ook
bij de bewooners der volkplantingen blaasöps genaamd
worden; die daarenboven nog meenen,
dac zij alleen van den wind leeven. — Over dag
zitten zij gemeenlijk (hl; maar des avonds hoorc
men in diedreeken, alwaar zij zich ophouden , van
alle kanten een taamlijk (terken onaangenaam gefchreeuw.
— Wanneer het donker is, laaten zij zich
gemaklijk door het fchijnfel van een lterk vuur aanlokken,
en dan alleroest vangen; maar buiten
dac zijn zij zelden zigcbaar. Iemand wilde mij verzekeren,
dac zij zich ook door klinkend geluid, of
wanneer men hen , om zoo ce fpreeken, aanfpreekc,
en ce gemorc gaac, laacen lokken; dan
de pooging, een deezen einde in 'c werk getleld,
mislukte voor- ditmaal.
Den derden van Slagtmaand rusccen wij op de
laaclte landhoeve, welke aan den oever der Diepe
rivier lag. —~ Oichr hij die boerenwooning hadden
verfcheidene Horcencotcen, op die hoeve dienende,
en wel van ctie foorc, welken men Boschhoccencoccen
en Boschmannen noerr.c, hunne hucten.
Deeze waren van ltroo te famengefteld;
doch thans buicen dien grootdeels mee grooce
lange (tukken olifancenvleesch bedekt, welk in
riemen of reepen, drie of vier vingeren dik, en
fomtijds eene vadem ''ang, uitgefneeden was. Sommigen
deezer reepen waren om de huc gedingen!;
anderen gingen van de eene huc naar de
andere, zo dat de enden daarvan aan beiden
vast waren gemaakt. Het een en andere was gefchied
met een oogmerk, om hec vleesch in de
zon

3*8 IX- HÖ0FL)ST.-.*ÉrZE VAN HÊT LANGE DAL,
zon en de liicht te laaten droogen. Hier
hielden zich mannen, vrouwen-en kinderen op,die
te fa,mei» geene andere bezigheden hadden ,
dan te flaapen , tabak te rooken , en zich op
olifanten vlee ;ch. te vergasten» — 't Is waar, op
de groore Zuidzee had ik hondènvleesch gegeèten;
dan, hier waren reuk en gezigt alleen
genoeg, om mij allen lust en begeerte te
beneemen , van hec ~ olifuntenv eesch te proeven.
Daarenboven' was het niet versch meer,
rftaar ree is eenige dagen in de zon gedroogd:
zoadat, wanneer ik ooic daarvan geproefd had^
mijn oordeel daarover, .echter onvoldoende zon
geweest zjn. Daar komt nog bij, dat ik
mij daardoor de verachting van de bewooners
defc foluplancingen: op den hals zou gehaald hebben:
want deeze houden het bijkans voor even
zoo aifci.uwhjk en verfoeilijk olifanten- als
menfehen vleesch te eeten,' omdac, zeggen zij de
olifant een zeer. verfhndig dier is, welk ook,
wjanneer hen g».wond is. en ziet, dac hec niet
omkomen kan eenigermaare weenc, en craanen
laat vallen Ik wilde mij naar de plaats, daar
deeze olifant ite'chooten was, • begeeven, om des*
zelfs geraamte ce bezien; maar men verzekerde
mij, auc de-wolven bereids alle de beenderen,
daarvan weggefleepc hadden.
• Hier neem ik gelegenheid om van de olifanten
over 't algemeen; van de wijze om ze te
-vangen; van hunne, natuurlijke hiscorie ; hunne
nuccigheid^i en't geen meer van die -merkwaardig
dier te zeggen,is, omftandig te handelen. ,
- b De olifant , van. welken het gemelde vleesch was,
• I ' zag

, - .OP DE LANGE KLOOF NAAR ;SIZTKAJ«MA. 34?
zag men voor een «jóng manneken aan, wijl da
llagtanden taamlijk fmal, en fleehts drie voec.lang
wareti, en de grootde bakiand maar de breedte
van vier duim had; daar integendeel de baktand
van eenen oüfant, dien ik van andere jaagers aan
de Kaap de Goede Hoop gekreegen heb, en
thans in het naturalienkabinet van de akademie
der weetenfchappen bewaard wordt, negen duim
breed, en vier en een half pond zwaar is, of»
fchoon men uit duidlijke kenmerken befluicen
kan, dac hij de uiterlte of achterlte in,hec kaakebeen
geweest is, -
de lengte van dien, van den
worcel toe aan den bovenden rand of de ver*
hevenheid boven hec kaakebeen, fchijnt vijf duim
bedraagen te hebben. Het oor van deezen
Olifant heefc, volgens hec berichc, welk men.mij
desaangaande gaf, eenen Hotcencoc van middelmaatige
grootce van den fchouder tot aan de
voeten gereikt. Een van de voorde beenen,
welk zij mede naar huis hadden genomen, lag
daar nog onverdeeld. De huid van het been
had in verre na niet de dichtheid en vastheid van
die van den neushoorn en het rivierpaard ; maar
fcheen genoegzaam uit taamlijk groote pijpjes en
bloedvaatjes ce famen geweefd , en uievyeniig
oneffener , knobbeliger en rimpeliger , dan by
die dieren ce zijn; waarom zij ook niec,, gelijk
van deeze, toe zweepen kan gebruikc worden. —•
De voec was bijkans cirkelrond, en naauwlijks van
grooceren omtrek dan hec been zelf, cerwijl zijn
middellijn niec volkomen een Zweedfchen voet
hield. — Ten aanzien der vingeren of toonen
beweert u UFFON, dat zij altijd vijf in getal, maar
der nagelen, dat zij ten opzigte yan hun .getal onder-

350 IX H00PDST. REIZE VAN HET LANGE BAL,
derfcheiden zijn k
'. Ik vond van de nagelen maar
vier , waarvan de groocften naar buiten gezeten
hebben , en de kleinlte maar een' duim in zijne
middellijn had. -• De huid onder den voet was»
naar allen (chijn, niec dikker of vaster, dan aan
' het ovarige des ligchaams.
Men geloofde over 't algemeen, dat deeze olifant,
zeer Onlangs getehooten, d.ior fterkere manlijke
olifanten uit de kudde verjaagd, en op die
wijze uit Sizikamma herwaard overgekomen was.
Want in de dikke boslchen van Sizikamma hebben
deeze dieren nog eene vrijplaats, of zij zijn
daar veel meer tegen de vervolging hunner vijanden
beveiligd: maar de Lange Kloof of het Lange
Dal, en andere ftreeken, door Christenen bewoond
, hebben zij terftond, nadac deeze zich
met 'er woon daarin neer hadden gelaaten, moeten
ruimen.
De jagt van deezen olifant is, volgens het eigen
verhaal der jaagefs, twee boeren, hieromtrent
woonende, op de volgende wijze gefchied —
Toen zij des avonds dit groote dier in 't gezigt
kreegen, beflooten zij terftond, hetzelve te paard
te vervolgen, offchoon zij even zo min ervarene
olifantenjaagers waren, als iemand van hun voorheen
een zoodaanig dier gezien had. -— Het
tegenwoordige fchijnt wel, volgens de befchrijving,
geen van de grootften geweest te zijn,
(vermits deeze dieren fomtijds wel de hoogte
van
»• Men zie BHFFOKS natuurlijke historie der dieren,
de nederd. verc XI Deel, bladz. 42. en elders.

CF SB LANGS KLOOF NAAR SIZIKAMMA» 35 f
van vijfden of zestien voet bereiken;) maar nogthans
de aanzienlijke hoogte van elf of twaalf
voet gehad te hebben. Het gezigt van dit waar
kolosfusdier was voor de paarden even zoo ongewoon,
als voor hunne ruiters; zij werden intusfchen
echcer niet fchuuw. — Het dier fcheen zich
ook niet eer wegens hen ce bekommeren, dan nadac
zij hec binnen den afftand vanzevencig of cachtig
fchreeden genaderd waren; wanneer een van
hun, volgens de doorgaande manier der Kaapfche
jaagers , van het paard fprong , den teugel wel
verzekerde, op zijne knie viel, den laadllok mee
de linkerkand tegen den grond hield , den loop
daarop liec rusten , aanleide, en op den olifant,
die middelerwijl omtrent vijftig fchreeden verra
gevlugc was, vuur gaf. — Over 'c algemeen fchieten
de bewooners der Kaapfche volkplantingen ,
wanneer zij op grooce dieren jaagen, gaarn op eenen
afftand van honderd en vijfcigfehreeden; deels,
omdac zij zoo kaden , dac, naar hunne meening,
de kogel op dien afftand de groocfte uicwerking
doec; deels, omdac zij daardoor cijd winnen, orn
weder op hec paard ce fpringeh en ce vlugten, eer hec
gewonde en daardoor getergde dier hen bereiken,
en zich aan hen wreeken kan. — Naauwlijks
zat ook voor ditmaal de jaager weder te paard,, en
keerde zich om, of hij werd den olifant dichc
achter zich gewaar. Het gekwetfte dier maakte
daarop een zoo doordringend gefchreeuw ,
welk hem door merg en beenen ging, en dat hec
paard ook eenige fprengen deed, en mee gantsch
buitengewoone fnel beid nog eens zoo hard liep
als voorheen. Middelerwijl herftelde de jaager
zich weder, en ftuurde zijn paard naar eene
hoogce; wijl de olifanten en andere groote dieren,,

J5* IX- HODFDST. REIZE VAN HET LANGE DAL,
ren, wegens;de zwaafte van hun ligchaam, bergf
op in lang na niet zoo fnel, 'als bergaf voorc
kunnen komen. Hierdoor werd zijne ftandplaats
telfens nog zoo veel te veiliger, en zijn makker
kreeg daardoor des te meer tijd, om den olifant
op zij te komen, daar hij meende hem des
te gemaklijker naar het hart of de groote longflagader
te kunnen fchieten. Doch hij trof
echter geene zeer gevaarlijke plaats, omdat het:
paard een weinig ^onrustig was, en niet ftil wilde
ftaan. De olifant , die zich nu tegen
deezen tweeden jaager wendde, werd ras moê
om hem te vervolgen, te meer, wijl deeze gelegenheid
had, om eene nog fteilere hoogte op te
rijden. Hierop ftonden de beide jaagers elkander
bij, en de eene hield tot meer zekerheid
het paard van den anderen bij den teugel, op-,
dat het niet mogt wegloopen, terwijl ieder van
hun zijnen fchoot bijzonder zou doen. -— Wegens
een derden kogel zocht de olifant nog
wraak te neemen; maar de vierde benam hem
allen moed. Na den achtften viel hij echter
eerst.
Ondertusfchen hebben verfcheidene geoeffende
olifantenjaagers mij verzekerd, dat een enkele
kogel fomtijds genoeg is, om eenen olifant in
het ftof te leggen. Dan daartoe worden verfcheidene
bijzonderheden vereiscbt. Vooreerst,
het kaliber van den fnaphaan moet groot,
genoeg weezen, óm eenen kogel van een zesde,
een achtfte of ten minfte een tiende van een Hol |
landsch pond gewigt intenccmen. — Ten tweede,
is het noodig dat de fnaphaan van een goede
fchaft voorzien, en deswege in ftaat zij, om
eenen des te fterkeren fchoot .buskruid..uittehou-.-;
. nat • v
den. 1

OF DE LANGE KLOOT NAAR. SIZIKAMMA. S53;
,j e r u Qm deeze zelve "reden - bedienen deboeren
zich op de olifanten - , rivierpaarden - en
neushoornen- en'zelfs op de 'buffeljagten, allerliefst
van de oude groote Zweedfche en Deenfche
musketten, die wegens hunne zwaarte en.
onhandelbaarheid in deeze landen niet meer gebruikt
worden. Wegens deeze buitengewoone
zwaarte van het geweer, waagen de jaagers
het bijkans nooit, uit de vrij e hand te
fchieten, maar, gelijk ik boven reeds befchreeven
heb, zoo dat zij het geweer aan den laadftok
laaten rusten. Even zoo min fchieten zij
te paard zittende, omdat zoo wel de paarden,
als zij zeiven, van het hard rijden pleegen te
beeven. — Ten derde wordt het vereischt, dat
de kogel uit omtrent een derde tin tegen twee
derden lood bcitaa. Want een kogel, geheel uit
lood beftaande, wordt, gelijk ik bij een neushoorn
zelf gezien heb, of geheel en al, of ten
minfte voor een gedeelte, plat, wanneer hij tegen
de dikke en zeer taaie huid der groote dieren
komt, en verliest daardoor zijne vaart en kracht. —
Wordt 'er, integendeel, te veel tin bij het lood
gedaan, dan wordt de kogel te ligt, en daarenboven
ook brosch, zoo dat hij, gelijk ik insgelijks
zelfs bemerkt heb, in ftukjes, gelijk dunne
fcherven, van elkander vliegt, wanneer hij groote
dieren op zoodaanige plaatfen, daar^zwaare
beenderen zijn, raakt. — Verfcheidene jaagers
hebben mij verhaald, dat men met zulke zwaargelaadene
ïnaphaanen, en met kogels , daar een
gepast gedeelte tin onder gemengd is, door een
ploegijzer van taamlijke dikte keer op keer doorschieten
kan. —- Ik heb wel zelf de proef hier-
Z van

354 HOOFDST. REIZE VAN HET LANGE DAL,
van niet genomen , maar houd het echter niec
voor ongelooflijk , omdat , wanneer ik 'er aan
fcheen te twijfelen, meer dan een gaarn met
mij daarop wilden wedden. Ik heb ook van meer
dan eenen jaager gehoord, dat, wanneer men
met de groote en zwaare geweeren onder een*
hoop zebra's of quagga's , die dicht bij elkander
ftaan, fchiet, en niet op zoodaanige plaatfen,
daar veele of fterke beenderen zijn, treft, de
kogel door vier of vijf van deeze dieren op eenmaal
doorgaat. — De vierde of Iaatfte bijzonderheid
, welke 'er vereischt wordt, wanneer de
olifant op den eerften fchoot vallen zal, beftaat
eindelijk daarin, dat men hem voor alle dingen
in het hart, of dicht daarbij, raakt; wanneer de
kogel zekerlijk het een of ander van de grootere
bloedvaten verftoort, en het dier ras dood moet
bloeden.
Zich van dergelijke grootere geweeren op zulke
jagten re bedienen, is ook uit dien grond des
te noodiger, dewijl de wond , van een' kleinen
kogel gemaakt, door vet of geronnen bloed ligt
kan verftopt worden; om nu niet te zeggen, dat
de veerkracht der huiden en fpieren bij zulke
groote dieren, als olifanten, neushoornen en anderen
, naar evenredigheid grooter, dan bij de
kleineren, is, waardoor dan de wond veel ligter na
den fchoot zich te famentrekt. — Een man, die
als een oud en ervaren oiifantenjaager bekend
was, zeide mij wel, dat men bij, dit dier het'hare
allerbest op deeze wijze kon treffen, dat men net
op die plaats in de zijde mikte, alwaar het gemeenlijk
het tipje van het oor houdt. Dan, naar
de fraaie afbeelding van den olifant, bij BUFïON

Of DE LANGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. 355
FON'? te'vinden, te oordeelen, fchijnt het oor
te kort te zijn, dan dat men deeze opgaaf zou
kunnen aanneemen , bijaldien niet de Afrikaanfche
olifanten een weinig langere ooren hebben,
of dat deeze zich bij groote en zeer oude dieren
van deeze foort naar evenredigheid veel meer,
dan bij de jongere olifanten, waarvan BUFFON
afbeeldingen gegeeven heefc, in de lengte uitrekken.
De ondervinding heeft de Kaapfche jaagers geleerd,
om den olifant niec naar het hoold te
fchieten; omdat de hersfenen te klein zijn, om
getroffen te worden en daarenboven door eenen
dikken en harden hoofdfchedel of hersfenpan wel
beveiligd zijn. Dit (temt ook met dat geen
overeen, 't welk men voorheen reeds aangaande
dit dier ge weeten heeft. Doch daartegen blijkt,
het ook uit het voorgaande genoegzaam, dat 'er
voorwaar niet, gelijk BIIFFON '7 uit GUICLEAU-
ME BOS MANS voyage de Guinée
b r
aanhaalt, twee
of drie honderd toe vereischt worden, om een
olifant aftemaaken, het zij dan, dat geweerenen
jaagers niet deugden. — Even zoo mm is 'er,
gelijk dezelve fchrijver, naamlijk BOSMAN,
meent *» , een klein leger toe noodig, om eene
geheele bende olifanten aancecascen. — In Afrika
waagt het niet zelden een enkel jaager, wanneer
hij
Men zie zijne natuurlijke historie dar dbren op da
aangehaalde plaats, tegenover blad^. 58 .en 59 of plast I.
en II*.
*? L. e. bladz. 14, en 1$.
ir Bladz. 436".
i' Op de aangehaalde plaats.
z %

$$6 IX- HOOFDST. REIZE VAN HET LANGE DAL,
hij met een fnel en geoeffënd jagtpaard voorzien
is, en eene kudde olifanten ontmoet, dezelven
aantetasten. — De jongfte olifanten pleegen dan
het eerst de vlugt te neemen; maar één of meer
van de ouderen, die de grootfte llagtanden hebben,
en ook juist die geenen zijn, welken de jaager
het liefst wenscht te hebben, keeren zich veelligt
fomtijds tegen hem: maar, wijl zij ras moede
worden en omkeeren, zet de jaager hen na, en
weet altijd de gelegenheid te vinden, om eenen
daarvan te vellen. Wanneer zoodaanig een dier
dan ook Hechts in de heup getroffen wordt,, zoo
pleegt men te zeggen , dat het reeds den jaager
toebehoort, omdat het moet hinken, en daarom
zekerlijk nog doodüjkere fchooten te verwachten
heelt, eer tijd en krachten hem toelaacen, te ontfnappen.
Hoe grootere tanden de olifanten hebben , en
hoe ouder zij zijn, des te zwaarlijviger zijn zij,
en des te langzaamer in het vlugten. Jaa, bij
heeten zonnefchijn heeft men dergelijken overal
zoo krachtloos en moede gevonden, dat fommigen
de driestheid gehad hebben, om hen te voet
te naderen, en op hen te iehieten. — Dit waagen
bijzonder zoodanige Hottentotten , welke in
het fchieten geoeffend zijn, en ten dien einde gemeenlijk
medegenomen worden: want deeze kunnen
in hun pelsgewaad behendiger nabij fluipen,
en zijn ook fneller te voet, om , ingeval van
nood, het gevaar te ontloopen. Jaa, men gelooft
niet zonder grond, dat zij in de oogen der
olifanten zoo wel, als van andere wilde dieren,
niet zoo verdacht zijn, als de blanken; ook van
de dieren, wegens hunnen wilderen reuk , door
de beestenvellen, waarmede zij bekleed, en door
hec

OF DE LAÏGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. 357
het bukkukruid, met welks poeier zij befmeerd
zijn , veroorzaakt, niec zoo ligt bemerkt worden.
—
Wanneer de olifant zwaar gewond is, doer hij,
gelijk men zege, geene pooging, om zich tegen
zijnen vijand te verdedigen , fomtijds zelfs nier
eens om te ontkomen , maar Haat ftil, om zich
met het water, welk hij op zekere tijden tot zoodaanige
gebruiken in zijnen tromp bewaart, te befproeien
en te verkoelen. Komt hij dan bij eene
rivier, of ontmoet hij ergens water, en is hij
warm, dan zuigt hij daarvan een gedeelte in, om
zich daarmede te befprengen.
Den liefhebberen van de natuurlijke historié
der dieren is het over 't algemeen bekend, dac
de olifant zich allerliefst in de nabuurfchap vari
rivieren ophoudt , en men in Afie de tamme
olifanten met groote zorgvuldigheid naar het water
leidt, om ze te wasfehen en te baaden. >
Hierom is het mij gantsch niet ongelooflijk voorgekomen
, wanneer men mij verhaald heeft, dat
in de dorre landftreeken van Afrika de olifanten
fomtijds gantsch krachtloos aangetroffen worden. —.
Een van de inwooneren deezer landftreek zeide.
mij ook, dat hij op eene moerasfïge plaats, ofop
eenen zoogenoemden fonteingrond , taamlijk
zekere kenmerken waargenomen had, dat aldaar
Olifanten gelegen hadden. — Alle dé berichten,
welken ik gelegenheid gehad heb te verfamelen,
kwamen daarin overeen, dat deeze dieren, wanneer
zij gejaagd worden, modderachtige rivieren
zeer zorgvuldig -mudden, maar grootere rivieren
integendeel opgezocht hebben , welken zij vervolgens
met groot gemak en vaardigheid overge-
Z 3 zwom-

358 IX. HOOFDST. REIZE VAN HET LANGE DAL,
zwommen zijn. Want, offchoon de olifant uit
hoofde van zijne voeten en zijn geheele maakfel
tct het zwemmen niet gefchapen fchijnt te
zijn, en, naar men beweert, met het hoofd en
het geheele overige ligchaam bijna volkomen onder
de oppervlakte van bet water neerzinkt, loopt
hij echcer, minder dan andere landdieren, gevaar
om te verdrinken, omdat hij zijnen langen tromp
of fnuit hoog boven het water uitfleekc, om
kchc te haaien, en door middel van dat lid,
welk tellens zijnen neus uitmaakt, en de werktuigen
van den reuk (die in den olifant ongemeen
fijn is) bevat, zijne vaarc naar de bedoelde
plaats richten kan. Hierom heefc men gezien
, dac, wanneer meer olifanten op eenmaal
over eene rivier gezwommen zijn, zij allen den
weg zeer goed getroffen , en met de groocfte
zorgvuldigheid gemijd hebben , aan elkander te
ftooten, offchoon het hoofd en de oogen onder
1 0
het water geweest zijn . —
10 [ t Is jammer, dat de heer SPARMAN v-n dee-
„ ze bijzonderheid in hec zwemmen der olifanten geen
„ ooggetuige geweest is ; ondertusfehen verhaalt hij het
„ echter met zoo veel zekerheid en geloofwaardigheid t
„ dat men 'er bijna niet aan twijfelen kan. Ik merk dit ai-
„ leenlijk daarom aan, dewijl de heer DE BUFFON op
„ de aangehaalde plaats, bladz. 15. daar hij van het zwemmen
der olifanten fpreekt, fchrijft: zij zinken minder
„ diep in 't water, dan andere dieren. En wederom bladz.
„ 45.: hij zwemt ook zeer wel, fchoon de gedaante zijner
„ beenen en voeten het tegendeel fchijnt aanteduiden; maar,
„ wijl de ruimte van de borst en den buik zeer grtot, en de
„ omtrek der longen en ingewanden verbaazend is , en all
„ deeze deelen flechts met lucht, of met ligtere jleffen dan het
„ water gevuld zijn, zot zinkt hij minder dan ten ander dier;
De
*8

OP m LANGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. 359
De tanden zijn het alleen, waarom dé bewooners
der Hollandfche volkplantingen omtrent de
Kaap op de olifantenjagc gaan, uitgenomen,
wanneer zij het vleesch daarvan voor hunne dienstbooden,
hunne flaaven en Hottentotten gebruiken
kunnen. En wijl de groote of flagcanden
der olifanten van honderd tot honderd twintig
jaa zelfs honderd vijftig Hollandfche ponden weegen
, wolken men voor even zoo veele guldens
aan de regeering verko'open , en bijgevolg met
een' erkelen fchoot fomtijds honderd rijksdaalders
of drie honderd guldens verdienen kan, zoo
is 't geen wonder , dat de olifantenjaagers dikwijls
Zulke groote waaghalzen zijn. —- Een thans
overleeden boer, die eenen grooten olifant door
de diepe en breede uitwatering der groote Zondagsrivier
gejaagd had , was zoo driest, dat hij
met
„ hij heeft derhalve minder weerfland te overwinnen , en kan
„ dus met minder paogingen , en geringere • beweeging zijner
v beenen vaardiger zwemmen ; hy maakt daar ook een goed
gebruik van, in het overtrekken van rivieren'; behalve twee
„ flukken kanon, drie of vier ponders,' waarmede men hem in
j, zulke gelegenheden behadt, zet men hem nog eene menigte
„ andere noodwendigheden op het lighaam , • behalve dat ook
„ verfcheidene perfoonen zich aan zijne ooren en ftaart vasthou*
den, om over de rivier te kojnen. Dus, belaaden, zwemt
„ hij gelijk met het water, en men ziet niets van hem, dan
„ zijnen fnujt, dien hij ophoudt om te ademen. m
„ Hieruit fchijnt men te moogen befiuiten: dat dc olifant,
„ onbelaaden zwemmende, om de gemelde redenen minder
diep in het Water zinkt, dan andere landdieren; doch,-
„ dat zulks echter niet belet, dat hij, op aödere' tijden»
„ zwaar belaaden, zoo zwemt, als de heer SPARMAN en
ook de heer DE B u F F o N • melden, te weeten,. da$
„ men niets van hem, dan een gedeelte van zijnet» tfomp
„, of fnult' boyen het water ontdekt. C. ]

$6*0 IX. H00FDST. REIZE VAN HET LANGE DAL,
met zijn paard navolgde en 'er gelukkig overkwam
, offchoon hij zijn zwaar geweer op den
fchouder had, en zelf niet zwemmen kon. • • -
Hij won echter door zijne rtoutheid niets , wijl
de olifant zich in, eene dichte en met doornen en
heestergewas aangevulde bosfchaadje , werwaard
.de jaager hem of niet kon, of niet durfde volgen
, begeeven , en aldaar zijne lchuilplaacs geiiomen
had.
Te paard kan men de olifanten alleen op de
vlakte aantasten. In bosfchen en wonden., alwaar
het niet dan te voet gefchieden kan, is deeze
jagt altijd gevaarlijker. Men moet hec dan
met groote zorgvuldigheid zoo inrichten, dat
men den olifant onder den wind is; want wanneer
hij door den wind de minfte lucht van den
jaager krijgt, gaat hij terftond regelrecht op hem
los. . Reeds menig een is hierdoor in het uiterfte
gevaar geraakt, DIRK MARX, van wien ik boven
bij de Hagelkraal bereids melding heb gedaan,
verhaalde mij eene zijner jagtoncmoetingen
op de volgende wijze: „ Toen ik, in mijne jeugd-,-
op eene hoogce, mee ftruiken en heescergewas- -
„ fen begroeid, niec verre van een bosch, mij
bezig hield, om eenen olifanc, die windwaard
van mij was, in ftilce ce naderen , hoorde ik
„ van de lijzijde een fchriklijk gedruisch of ge-
„ fchreeuw; en, offchoon ik coenmaals onder de
„ olifancenjaagerseen der onverfchrokkenften was,
„ kan ik echcer niec onckennen, duc ikj een eene-
„ maal oncfteld en verbaasd wierd, en alle de
„ hairen op het hoofd mij te berge reezen. Tef-
„ fens kwam het mij voor, als of ik, om zoo te
•„ fpreeken, met ijskoud water overgooten wierd,
„ zonder dat ik mij van de plaats, daar ik ftond,
„ be-

OF DE LANGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. 361
„ beweegen kon, eer ik het ontzaglijk hooge dier
„ zoo dicht bij mij zag, dat het bijkans op het
m punt was, om mij met zijnen tromp aantetas-
)} Cen. - r - Bij geluk kreeg ik thans het gebruik
„ mijner zinnen weder , zoo dat ik op de vlugc
„ denken kon; terwijl ik mij toen, tot mijne
„ grootite verwondering, zoo ligt en fnel op mij-
„ ne voeten bevond, dat ik naauwlijks den grond
,, fcheen aanteraaken. Des niettemin , kwam het
„ veiftoorde dier mij taamlijk dicht op den voet
„ pa, Maar toen ik het bosch bereikt, en mij
„ daartusfehen de boomen verfchoolen had, kon
het mij niet gevoeglijk verder navolgen. — -
„ Op die plaats en in dien ftand,. waarin de oli-
„ farit mij allereerst bemerkte, weet ik met ze-
„ kerheid, dat hij mij niet heefc kunnen zien;
„ en bijgevolg, dac hij mij allereerst door zijnen
„ ongemeen fijnen reuk oncdekce. Men zal 'mis-
„ fchien denken, dac ik coc wraakneeming een
'„ minfte mijnen fnaphaan op dien onbefchaamden
„ olifanc had moeien losfen: dan, hij kwam zoo
„ fchielijk, zoo onverwachc, dac ik in den eerften
fchrik in 'c geheel niec daaraan dachc; en
'„ daarna was ieder ftap, dien ik deed, mijns lee-
„ vens halve koscbaar, voor mij ; en ten laaiftej
„ was ik al ce zeer uic mijnen adem , om met
" eenige naauwkeurigheid te kunnen fchieten, en
" al te blij, die oogfchijnlijk gevaar zoo geluk--
„ kig ontkomen ce zijn
Een ander - olifancenjaager ce voet, mee naam
KLAAS VOLK, is, ingevolge verfcheidene berichten
, mij desaangaande gegeeven > niec zoo
gelukkig geweest. — Hij meende, .naamlijk, op
eene,:hei, onder de bedekking van eenige planten
van hec kruid mimofa, aldaar dunnecjes groeiende-,
i n
Z 5

$t>2 IX, HOOFDST. REIZE VAN HET LAN dB IUL,
in ftaat te zijn, eenen olifant ongemerkt te naderen:
dan, deeze befpeurde hem, zette hem na,
haalde hem in, vatte hem met zijnen tromp,-en
floeg hem dood. Doch dit is, zegt men, federt
menfehen geheugen, het eenige voorbeeld»
dat een olifantenjaager in zijn beroep ongelukkig
geweest is.
Ik ken echter nog eenen anderen boer, ROE­
LOF SCHA ML ER genaamd, dien een olifant,
terwijl hij, zonder hem gewaar te worden, den
Voet opgeligt had en over hem heen getreeden
was, met zijne toonen een diep gat in de zijde
geftooten had. Ik onderzocht zelf het lidteken
dier wonde, en bevond, dat vier nog gebrokene
ribben diep neergedrukt waren; ook klaagde
die man, dat de gebrokene ribben bij verandering
van ,weer hem veele bezwaarnis veroorzaakten. —
Dit'ongeluk zou hem, eenige jaaren geleeden, bij
de Zwartkoprivier, bijna andermaal overgekomen
zijn. Hij lag, naamlijk, met twee anderert, die
bij hem warén, omtrent den middag, onder den
blooten hemel , bij een grootdeels uitgebrand
vuur, en fliep. Zijne beide reisgenooten ontwaakten
tot ziin geluk een weinig vroeger, en alle
drie verfchoolen'zich onder eenen bosch. Maar
alle de drie rijpaarden, aan een' boom vastgebonden
, werden door de olifanten deerlijk gehavend,
die hun deels op eene, deels op meer plaatfen,
het ruggraad in ftukken floegen. —r De olifanten
waren vier of vijf in getal, welke op hunnen
weg zeer gemaklijk en gelijkmaatig voortgingen,
terwijl zij flechts in het voorbijgaan die fchaade
aanrechtten. —
1
Uit het geen tot hiertoe bijgebragt is, blijkt
duidlijk, dat die olifantenjagt, welke de abt *>E
LA.

ÖF DE LANGE KLOOF, NAAR SIZIKAMMA. 363
LA CAILLE in zijn 1
joumal historique du voyage
fait au Cap de bonne , Efperance *' wijdloopig
befchrijft, en welke de 'bewooners der volkplantingen
mee fpiesfen zouden verricht hebben , niets
anders dan een verdichtfel kan zijn, welk iemand
den goeden abt op de mouw gefpeld heelt. —•
De lieden alhier, welke betere kundigheid van
deeze zaaken hadden, waren ook nu nog onbefcheiden
genoeg, om hem luid daarover uittelagchen,
i De wijze, op welke de olifanten paaren, is een
zaak, waarover tot hiertoe zeer veel getwist is. Want,
nieceegenftaande de groote menigte deezer dieren,
weiken men-van ouds af altijd in Indie gehoudeo
heeft, en waarvan veelen zelfs tot woedend worden
toe tochtig geworden zijn, is het echter niec
mooglijk gewecic,-hen daartoe, te brengen, om
zich in dien ftaat van flaavernij te paaren. — Sommige
-fchrijvers hebben deeze omftandigheid op die
wijze'zoeken te verklaaren , -dat de olifanten te
fchnamachng waren , ein menfehen tot getuigen 1
van hunnen liefdehandel te maaken. — Anderen
zijn zoo verre gegaan, dat zij beweerd hebben,
dat de fchaamfe der olifanten niet eens toeliet,
ëenen derden van hun eigen geflaebt-, bij hunnedaadlijke
puaring,.tegenwoordig te laaten zijn. —
Veelen hebben deeze onthouding der olifanten in hunnen
tam men ftaat uit de trotschheid en edelmoedigheid
deezer dieren afgeleid, dat zij te fchrander
en te vefheven dachten, dan dac zij hun gedacht
zouden willen voortplanten, en hetzelve
éven daardoor vernederen, om den menfehen flaaven
*' Bladz. 35$. tot 362.

364 IX. HOOFDST. REIZE VAN HET LANGE'DAt,
ven te bezorgen. — Doch, wijl men weet, dat
de olifanten eer en meer en in grootere uitgeftrektheid,
dan eenig ander dier, zich toe gehoorzaamheid
en onderdaanigheid laaten dwingen; zoo
fchijnt ook deeze meening weinig bijval te verdienen;
; Het is derhalve veel waarfehijnlijker, dat ;
deeze wederfpannigheid in eenè zaak, waartoe
4e .natuur .hen toch oogfchijnlijk opvordert,
uit het maakiel des ligchaams, welk bij den
olifant tot zoodaanige verrichting vrij onbekwaam
is, voornaamlijk ontrtaat. — Deeze hindernis vond
de Schepper der natuur buiten twijfel noodig, om
de vermeerdering deezer dien euzen, welke anders
al te groot zou worden, daardoor merklijk te beletten:
want, buiten deeze natuurlijke belemmering
, en de grootere onthouding, dan men bij
eenige andere dieren befpeurt, zou het getal der
olifanten, vooral bij hunne langleevendheid, ras
zoo zeer toeneemen, dat zij eerlang alle de warme
gewesten overheeren, en niet alleen den ondergang
der menfehen aldaar, maar ook hunnen
eigen ondergang bevorderen zouden. Vervolgens,
dewijl de Maaker der natuur niet onmiddeljjk
werkt, zoo is het niet onwaarfchijnlijk, dat
deeze zonderlinge onthouding der olifanten,
hun veelligt natuurlijk, veelligt door het bijzonder
maakfel van hun ligchaam en andere om-
Handigheden genoegzaam j door eenen dwang opgelegd
, het voornaame middel is, welk hij,,
door zijne oneindige wijsheid en magt, ter bevordering
van hunnen aanzienlijken wasdom en
hunne zoo buitengewoone ligchaamsfterkte uitverkooren
heeft.
De

OF Tit LANGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. %6

$6t> K. H00FDST. REIZE VAN HIT LANGE DAL,'
met zijnen egae te doen te kunnen hebben, genoodzaakt
was, zich op den rug te leggen, tot
dat hij eindelijk het tegendeel en de waare omftandigheid
daarvan zelf waargenomen had. •
Hij was eens met den voorfchreeven MARKUS
POTGIETER op de olifantenjagt geweest.
Zij telden toen omtrent" achc olifanten , welken
Zij wegens hunne kleinere tanden voor wijfkens
aanzagen, uitgezonderd twee grooten, die eer,igemaal
om een van de fchijnbaare wijfkens rond
gingen, en hetzelve met hunnen fnuit floegen of
veelligt liefkoosden, totdat het eindelijk van vooren
op de knie viel, en met rechtopftaande ach %
terbeenen dezelven zoo verre naar vooren zette,
dat zij nevens de voorvoeten te liaan kwamen, en
het wijf ken genoegzaam als op het hoofd te Haan
kwam. In deeze gedwongen houding wachtte
het eene gantfche wijle tijds, dat een van de
mannetjes zijn pligt aan haar vervullen zou. Deeze
zochten ze ook wel te vervullen, maar uit
ieverzucht verhinderde de een den anderen daarin,
zoo ras een van hun zich tot dat werk in ftaat
ftelde. —- Na verloop van twee uuren werden
ii f „ Aan dit verhaal van den bovengemelden boer en
olifantenjaager, JAN KOK, heeft men thans des te
" minder reden om te twijfelen, vermits ook de heer D E
" BUFFON zelf, op het fchriftlijk bericht van eenen
" ooggetuige, zijne meening aangaande de wijze van het
*' koppelen der olifanten verlaat-en heeft. —j Deeze oog.
" getuige is de heer MARCEL BLES, heer van Moer-
*' geftel, die twaalf jaar op het eiland Ceilon gewoond
" heeft. De gemelde heer merkt aan , dat de olifanten
" op de vaste kust van Alle , en in Afrika , gemeenlijk
", groote en dichte bosfchen bewoonen, alwaar men hen
" of niet. of ten minfte niet gemaklijk kan nagaan , en
'* „ voor-
de

OP BE LANGE KLOOF MAAR SIZIKAMMA» 367
de jaagers verdrietig, om langer te vergeefs te
wachten. Maar nog meer verdroot het hun, daü
Zij zoo wegens de oneffene en ileenachtige landftreek,
offchoon zij anders van boomen en ftruiken
gantsch vrij was, als wegens eene rivier, die
tusfchen beiden ftroomde , het noch te paard,
noch te voet konden waagen, nader te komen en
te fchieten.
ik. kan niet ontkennen, dat, offchoon ik niet de
geringde oorzaak heb, om aan de geloofwaardigheid
van mijnen zegsman te twijfelen; en offchoon
dat geen, 't welk hij verhaalde, niet onmooglijk
is, ik nogthans groote zwaarigheden daarbij
vindt. —
vooral niet l« den bronstijd; maar dat deezs dieren op
, het eiland Ceilon, daar de grond genoegzaam overal be-
, woond of bebouwd is, zich zoo wel niet kunnen ver-
, bergen: en dat hij hen daar ftandvastig waargenomen
' hebbende, eindelijk ook een ooggetuige van de wijze
hunner koppeling geworden was. — Hij befchrijft de-
" zelve op gelijke wijze, als hier boven , volgens het
" verhaal van KOK, gefchied is; alleenlijk met dat onder-
" fcheid, dat hij de daadlijke dekking of befpringing gezien
hebbende,, nog des te naauwkeuriger in zijne be>
fchrijving daarvan is. Men kan ze in haar geheel leezen
,, in de Nederduitfche vertaaling van BUFFONS natuurlijke
historie der dieren, XI. Deel, bladz. 56 en 57. —
Hierdoor moet men rekenen , de onzekerheid aangaande
' deeze bijzonderheid in de natuurlijke historie der olifanten
gantschlijk weggenoomen te zijn. Het zou onrede-
„ lijk ziju, nog meer daaromtrent te eifchen. — En dus
moest de heer SPARMAN in het begin en op het einde
" der volgende afdeeling niet gezegd hebben, dat hij nog
', groote zwaarigheden daarbij vond , en alles daaromtrent
' aan zijne plaats gefteld liet. Want wanneer men de
zekerheid eener zaak weet , zou het ongerijmd zijn,
,', haare moogtijkheid te willen onderzoeken. " C 3

gtT8 IX. HOOTDST. REIZE VAK HBT LANGE DAL,"
vind, Ondertusfchen verdient BUFFONS of
de gewoone meening aangaande de koppeling der
olifanten, aan den anderen kant, even zoo weinig
toeftemming. — Want, vooreerst, heeft men ze
nog door geenen ooggetuige kunnen bevestigen,
jaa zelfs niet eens een dergelijk voorbeeld van andere,
eigenlijk zoogenoemde viervoetige, en met
de olifanten vermaagfchapte dieren, kunnen bijbrengen.
Verder kan daardoor, wanneer het
wijfje op den rug ligt, het mannetje tot die verrichting
genoegzaam geen meer gemak worden
toegebragt , bijzonder wanneer, gelijk men mij
verhaald heeft, de fcheede van het wijfje van vooren
naar achteren gaat. — Eindelijk is het ook bekend
, dat oude olifanten, wegens hun onbchulpzaam
ligchaam , allerliefst ftaande flaapen , om
van de bezwaarlijke moeite van zich neer te leggen
en weder op te ftaan bevrijd te zijn. TAV ER-
NIER verhaalt wel, dat de tamme olifanten van
het vrouwlijk gedacht geduurende den bron-tijd
bedden voor zich bereiden, zich op den rug daarop
neerleggen, en door haar gefchreeuw het manneken
genoegzaam opeifchen, om zijn pligt omtrent
haar te volbrengen. Dan , dewijl hij dit
niet zelf gezien heeft, en het daarenboven ook
met de fchaamte en den afkeer van het koppelen,
bij de tamme olifanten in den ftaat der dienstbaarheid
over 't algemeen aantetreffen , regelrecht ftrijdt,
kan ik niet nalaaten, zijn verhaal, gelijk ook alle
de meeningen, welken de fchrijvers der natuurlijke
historie tot hiertoe daarover hebben bijgebragt,
aan hunne plaats gefteld te haten.
Nopens den tijd, hoe lang de wijfjes der olifanten
draagen , kon ik in deeze landen geene berich-

OF DE LAtfGK KXOOï NAAR SiïIKAMMA. ffij
richten bekomen.—Maar dat de jongen met cfe'
fnuit zuigen, werd mij door verfcheidenen bevestigd.
Ook ontmoette ik deeze en geene jaagers
, welke mij verzekerden, dat zij fomtijds
twee of drie jongen, hoewel van zeer onderfchel-f
dene grootte, van drie tot acht, jaa negen voet
hoog, een wijfje hadden zien nagaan; dan, zelfs
het grootfte, en dus bijna gantsch volwasfene,
werd desniettemin tot hunne groote verwondering
nog gezoogd; en wanneer het gebeurd was, dat
zij de moeder van een teder jong gefchooten hadden,
en ook dit daardoor van de overige kudde
afgedwaald was, had hetzelve zich, in plaats van
aan de oude, integendeel aan de jaagers, of aan
de paarden gehouden, en was overal mede gegaan,
werwaard zij ook reeden. — Meer dan
een boer zeiden mij deswege, dat zij. van de
Hottentotten, in die nabuurfchap woonende, wel
koeien konden krijgen, die melk gaven, of anders
zeiven dergelijken medeneemen, om zulke
opgevangene jonge olifanten optevoeden, bij aldien
zij maar door de regeering eenigzins daartoe
aangemoedigd werden, — Doch veelligt kon men
bij gebrek van melkkoeien, welken men ook
inderdaad niet zonder aanmerklijke moeite bij de
hand zou kunnen hebben, de zeer jonge olifanten
vooreerst met melkdranken, met pap of brij
kunnen opkweeken , of hun van die kruiden en
gewasfen, welken de ouden allerliefst eeten, iets
toe bereiden, welk hun dienlijk zou zijn.
Volgens de gecuignisfen van de fchrijvers der
natuurlijke historie zoo wel, als de berichten,
van verfcheidene Hottentotten en bewooners der
Kaapfche volkplantingen ontvangen, hebben de
A a ulifurr-

370 1%. H00FDST. REIZE YAN HET LANGE DAL»
olifanten wel geen zaadzakje: maar desniettegenftaande
zou men echter aan hunne jongen, wanneer
zij nog zeer teder zijn, eene zekere operatie
kunnen verrichten,, waardoor zij met meer voordeel,
dan tegenwoordig in Indie gefchiedt, zouden
kunnen getemd en als huisdieren gebruikt
worden. Want zoo wel daardoor, als door
de -gewoonte , zou men hen daartoe kunnen
brengen, dat zij minder kiesch en lekker ten
aanzien van hun voedfel, en minder onhandig,
maar integendeel harder, en aan de woede, welke
hun in den bronscijd fomtijds overvalt, minder
onderworpen zouden zijn. Doch, offchoon
het voeder der olifanten in Oostindie merklijk
kostbaarer en .moeilijker te bekomen,mag zijn,
dan het aan de Kaap de Goede Hoop ooit worden
kan, zoo twijfel ik echter grootlijks, of het
voor. veele bijzondere perfoonen in deeze volkplanting
wel voordeclig zou zijn, dergelijke dieren
te houden. — Dat integendeel de Oostindifche
maatfchappij eens de proef nam, om fommigen
deezer dieren te temmen , en in haaren
dienst te gebruiken, zou zekerlijk der moeite
overwaardig zijn.
In Oostindie krijgt een olifant daagüiks honderd
pond rijst, deels raauw, deels gekookt en
rnet melk., boter en fuiker toebereid: daarenboven
geeft men hem nog arak en pifangK Doch,
dewijl deeze dieren in hunnen wilden ftaat noch
boter noch arak bekomen, is. het zekerlijk even
zoo onnoodig, hun dergelijke fpijs te geeven, als
in het koningrijk Pegu hen uic gouden vaten te
laa-
i„ BUTTON, op de aangehaalde plaats, bfcd», 30.

OF DE LANGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. 37*
haten drinken, en door lieden van rahgte laaten
bedienen. — B U F F O N rekent, dat 't geen een
wilde olifant daagiijks aan gras en wortelen verteert
, ten minfte honderd en vijftig pond bedraagt. —
In de memoires pour fervir a Fhiftoire des ani-
b x
maux leest men , dat een olifant, dien men in
de voorgaande eeuw in de diergaarde des konings
van Frankrijk te Verfailles hield, daagiijks tachtigpond
brood, twaalf pinten wijn, en twee emmers
vol potagie, daar vier of vijf pond brood-in
gemengd werd , en om den anderen dag, in plaats
van die foupe, twee emmers vol rijst in water
gekookt, kreeg; 't welk voor een zeer toereikend
daaglijkscft voedfel aangezien Werd. 1 Deeze
olifant ftierf aldaar in zijn zeventiende jaar,
en had het maar,vier jaar in die diergaarde .uit*
gehouden fci Veelligt had hij langer geleefd, -waanneer
men hem niet zoo zeer overvloedig gevoed
had: want men bepaalt anders den leeftijd der
olifanten op honderd en vijftig, twee honderd, drie
honderd, en meer jaaren; -— Aan de Kaap zou
een olifant, van zijne jeugd af aan getemd, en
opgevoed, zich met fchillen en bolfters , hef,
kool en ander voedfel uit-het rijk . der planten^,
gelijk ook met-gekookte gerst, mout, of tarwe
vergenoegen. Den wijn zou men nog des^te
meer kunnen ontbeeren;' wijl hij voor dit-dier
zelfs niet dienftig is : maar , wijl het zich door
'fterken .drank tot buitengewoone aanwending:vaii
• kracht laat beweegen, kon men hem wel nu cn
dan een fles daarvan geeven , en nademaai pje
j wim
Part. III. pag. 121. et 147.
iy lurro» op' de aangehaalde plaat», bladz. ?i.
Aa 2

g?2 IX. HOOFDST. REÏZE VAN HET LANGE DAL,'
wijnïn de Kaapfche volkplanting zeer goedkoop
is, zouden de kosten, hierdoor veroorzaakt, zeer
gering zijn. Doch , bij dat alles moet en
wil ik gaarn bekennen, dat het onderhoud van
een zoo groot dier zelfs aan de Kaap duur e
ftaan zou komen.
. De voordeden, welken men van de olifanten,
al-s huisdieren, heeft, en ook aan de Kaap hebben
zou, zijn zeer groot. Behalve dat de olifant
zeer leerzaam, verftandig en gehoorzaam is,
bézit hij ook eene verbaazende fterkte. -— Met
dén fhuit kan hij eenen last van twee honderd
pond van de aarde opligten, en op zijne fchouders
brengen. Ook is hij, naar men verhaalt, in
ftaat, om op eenmaal waaren, die twee en dertig
honderd pond Fransch gewigt houden, te draagen.
Hij kan ook, gelijk de heer de BUF-
FON getuigt, met zijne lange flagtanden boomen
met de wortelen uit den grond rukken, met zijnen
fnuit de takken af breeken, jaa met dit won*derbaare
lid op eene ongemeen behendige wijze
knoopen en floten losmaaken, en het kleinfte ftuk
-geld van den grond opneemem
Doch "," zoo gaat die beroemde natuurkenner
voort, te „ om een denkbeeld te geeven
„ van den dienst, welken hij doen kan, zal het
„ genoeg zijn te zeggen, dat alle de tonnen, zakken
, pakken, die m de Indien van de eene
na plaats naar de andere worden overgebragt,
*• door olifanten vervoerd worden; dat zij lasten
U kunnen draagen op hun ligchaam, op hunnen
hals,
*«. Bladz. 30.

OP DE LANGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. 373
'„ hals, aan hunne flagtanden, en zelfs met hun-
„ nen bek , als men een touw om die pakken
" doet, dat zij aan 'vatten en met de tanden flui?
"„ ten en vast houden; dat zij het vernuft bij de
fterkte voegende, niets van. 't geen men hen
"„ toevertrouwt, breeken of befchaadigen ; dat
"„ zij, aan den oever der wateren, die pakken in
een fchuit overleggen zonder dezelven nat te
" maaken, plaatfende dezelven zagtelijk daar men
verlangt, en fchikkende alles op de gevoeg-
" lijkfte en veiligfte wijze, in zo verre, dat zij
"„ zelfs naar de dingen neergezet te hebben op
• de plaats, die men hun aanwijst, met hunnen
" fnuit beproeven, of zij veilig en welgeplaatst
" zijn; en zo het een ton is die voortrolt, gaan
zij uit zich zeiven fteenen zoeken om ze
t vast te leggen ".
Hierom is het geen wonder, dat men een zoo
nuttig dier fomtijds met negen duizend , tien
duizend, jaa zelfs wel met zes en dertig duizend
Franfche livres betaalt — Aan de Kaap zou
men zich van hunnen dienst met voordeel kunnen
bedienen, om timmerhout uit Houtniquasland en
het Grootvadersbosch naar de Kaap te brengen,
en allerhande foort van waaren. tusfchen de Kaap
en Baai Fals te vervoeren ; te meer , wijl zij,
volgens de opgaaf van den meer gemelden heer DE
BUFFON c
* , eenen weg van vijftien of twintig
Franfche mijlen zonder verrooeijing, en, wanneer
men hen drijft, eenen dubbel zoo grooten, dat
is vuf en dertig of veertig mijlen, kunnen afleg-
c» BUFFON, l e. bladz, 30.
c i
4J, t. bladz. 29, 30,
M 1

g74
l X
- HOOFDST. REIZE VAN HET LANGE DAL,
leggen. Met hunnen gewoonen ftap leggen zij
ten naaste bij zoo veel wegs af als een paard op een
kleinen draf, en wanneer zij loopen, zoo veel
als een paard in den galop **. — Wanneer zij
ergens in deeze gewesten door Kaapfche jaagers
ontrust worden, en in geen woud befchutting
kunnen vinden, maaken zij niet eer halte, voor
dat zij verfcheidene dagreizen verre weggevlugt
zijn.
Sedert dat de olifanten in de gewesten, nader
bij de Kaap gelegen, voorzigtiger dan voorheen
geworden , en naar Sizikamma en andere
boschrijke landen te rug gevveeken zijn, is men
op hunnejagtzoo ieverig niet meer dan voorheen;
te meer, vermits, men al het elpenbeen aan de
maatfchappij moet verkoopen , welke voor de
kleine tahden maar half zoo veel voor het pond
als voor de groote tanden betaalt. Hierom
gebeurt het ook dikwijls, dat de boeren in hunne
botervaten de kleine tanden heimlijk in de ftad
aan de Kaap brengen, om 'er van andere koopers
meer geld voor te maaken. —• Eenige jaaren
geleeden, toen de olifanten zich nog dichter
bij de Kaap ophielden, muntten bijzonder negen
of tien lieden, van welken in mijnen tijd nog verfcheidenen
leefden , door de ohfamenjagt uit;
waarbij zij wel telkens eenige maanden lang aan
veele gevaaren, honger en andere groote vermoeijingen
bloot gefteld waren, maar naderhand
wederom, hoewel veelligt telkens in veel korteren
tijd, even zoo lui en dertel verteerden ,
'tgeen
« I0HOH, ï. c. bladz. 20.

OF DE LANGE KLOOF, NAAR SIZIKAMMA. 375
'c geen zij verdiend hadden, en 'c welk voor ieder
perfoon wel twee honderd of drie honderd
rijksdaalders moge beioopen.
J
Hieruit blijkt klaar, dat de bewooners der
volkplantingen eene aanzienlijke menigte olifanteu
hebben uirgeroeid. Maar desniettemin hield
men over 't algemeen ftaande, dac dit in vergelijking
van die geenen, welke ontkomen waren,
fleches een zeer gering getal was. Wanc men
had fomtijds kudden van edijke honderd, jaa van
duizend van die dieren gezien , offchoon men
hec geluk niec gehad had , om meer dan eenen
of anderen olifanc daarvan ce fchiecen, — W&ïirfchijnlijk
houden zij zich dus in nog talrijkere,
zoo niet ontelbaare, menigte op aan de afgelegenere
en onbekendere rivieren in geheel Afrika,
alwaar zij, naar allen fchijn, niet alleen in rust
en vrede leeven, maar ook den meester fpeelen
over den mensch, zoo lang deeze aldaar zonder
kennis van het buskruid, in veele opzigten zoo
ongemeen nuctig, leeft.
De Hoccencocten, welken ik aan de Zondagsrivier
in mijnen diensc kreeg, verhaalden mij ,
dac hunne bekenden eens op eene olifancenjagc
een jong coc hun aandeel gekreegen hadden,
welk zij naar hunne kraal medegenomen, aldaar
geflachc, en een gastmaal daarvan aangerecht hadden.
—. De moeder, welke haar jong eindelijk
opgefpoord had, was daarop in 't midden van
den nacht, terwijl hec gancsch duiscer was, in
de kraal gekomen, en had coc wraakneemmg al,
dat zij ontmoec had, verwoesc, vernield, en het
anderfte boven gekeerd.
A a 4 De

g-6" IX. HÖOFDST. REIZB VAN HET LANGE DAL,
De Negers zoo wel, als de Hottentotten maaken
wel op die plaatfen, daar de olifanten hunnen
weg hebben, kuilen, om ze daarin te vangen;
zij dekken ze ook zeer dicht toe. Dan,
deeze vangst heeft niet veel te beduiden. Ik
heb ook gehoord, dat de Hottentotten fomtijds
ftout genoeg zijn , om vergiftige pijlen op deeze
dieren ve werpen; waarna zij dan het geduid
moeten hebben, om hen verfcheidene dagen
lang op het fpoor te volgen, eer het vergif zich
door hun groote ligchaam uitbreiden, en hen te
grond werpen kan.
De negers, welke, gelijk men mij uitdruklijk
verhaald heeft, de olifanten ftaarten zoo duur
koopen en verkoopen, dat een enkele dergelijke
ftaart zoo veel goud, als hij zwaar is, of volgens
B U I ' F O N " ' , twee of drie flaaven kost, waagen
het fomtijds, door eene foort van bijgeloof daartoe
aangedreevenom leevendigen olifanten dien
aftehouwen. De Hottentotten integendeel maaken
'er niet meer werk van, dan van buffels- en
andere ftaarten, welken zij als een teken van hunne
vaardigheid en geluk op de jagt, aan hunnen
gordel draagen. Ik heb een' olifantenftaart
mcdegebragt,, waarvan de huid, eene halve elle
lang opgefplitst en gedroogd, twee duim breed,
en zoo dik als eene dunne osfenhuid is. — Aan -
leevendige olifanten is zij waarfchijnlijk niet veel
meer dan een duim dik. Aan het punt van denzelven,
gelijk ook dicht daaraan , omtrent een
voet opwaard aan de buitenfte zijde, zijn ftijve,
zwar-
e d
L. c. bladz. 43.

OF DE LANGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. 377
zwarte, glinfterende en gladde borltels, veertien
of vijfden duim lang, omtrent honderd en tachtig
in gecal, en ter dikte van een' middelmaatigen
draad, of bindtouw uicgegroeid. Deeze ftijve
hairen zijn niet hol, maar geheel en al hoornachtig.
Eenigen zijn ondertusfchen taai, laaten zich
buigen en knoopen, zonder te breeken, en kunnen
naauwlijks door de grootfte menschlijke
krachtin ftukken getrokken worden: men zou ze
dus aan het einde van hengdfnoeren zeer wel
kunnen gebruiken, anderen integendeel zijn zeer
broosch. De meesten daarvan zijn meer plat,
dan rond; veelen zeer oneffen en een weinig gedraaid;
fommigen naar het benedenënd toe dikker.
Aan alle olifanten worden deeze borltels
veelligt niet gevonden* maar alleen aan de
grooten en ouden; wijl verfcheidenen, die deeze
dieren in de diergaarden te Petersburg en Verfailles
gezien hebben, zich een' zoodaanigen kwast
hordeis aan den ftaart, als ik thans befchreeven,
en ik'liun ook inderdaad getoond heb, niet kunnen
erinneren.
Aan de Kaap krijgt men zelden olifantentanden,
die uit de aarde opgegraaven zijn; waarfchijnlijk,
omdat men in deeze landen zelden diep in
den grond fpit ; omdat de Hottentotten die
geenen , welken men van geftorvene olifanten
gantsch boven in de aarde heeft kunnen vinden,
reeds overlang opgezocht en verkocht hebben;
en omdat de Kaffers van die geenen, welken zij
hebben kunnen bekomen, armringen gemaakt
hebben. —— Zeevaarende lieden, welke de oostlijke
kusten van Afrika bezoeken , verzekeren
eenpaarig , dat het elpenbeen aldaar in grootere
Aa 5 me»

3^8 IX. H00FDST. REIZE VAN HET LANGE DAL,
menigte intekoopen of te verruilen is, dan de ruuwe,
onbefchaafde inwooners door de jagt hebben
kunnen verkrijgen. Dit ftemt ook met dat geen,
't welk ik mij erinner, in oude reisbefchrijvingert
geleezen te hebben, volkomen overeen.
Een boer verhaalde mij, dat hij, toen hij in het
rechtsgebied van Kango, tot deeze volkplanting
behoorende, gewoond had, drie voet diep in de
aarde eenige gantsch onbefchaadigde olifantentanden
had gevonden, welke, zoo hij meende, in
voorige tijden als een fchat door de Hottentotten
aldaar begraaven waren.
Door mijne berichten nopens de Kaapfche olifanten
ben ik, ongevoeliger wijze, verleid, om
de natuurlijke historie dezer dieren taamlijk omftandig
te befchrijven Ik wil derhalve uit
dier-
':** t,» D e
fchrijvers over de natuurlijke historie der
„ dieren hebben onder elkander gehreeden, of ce jonge
'j olifanten door raiddel van den fnuit of tromp, dan wel
met den mond zuigen. Dewijl het bekend is , dat de
oude oiu nten door middel van hunnen fnuit al hun
" voedfel . ook den drank , aan hunnen mond brengen,
" befloot de beer DE. BUTTON daaruit, dat dan ook de
" jongen met hu.men fnuit waarfchijnlijk zouden zuigen,
" en dus de melk van de moeder in hunnen mond bren-
" gen; omdat de dit.en hunne natuurlijke inftinkten ter»
" ftond volmaakt oeffenen , en het niet denklijk is, dat
" deeze dieren nadc ^and nog een nieuw inftinkt zouden
' krijgen. En, offchoon reeds UISTCTELIS en
" /ELI ANUS hebben gefchreevcn : dat de jonge olifanten
" met den mond zuigen, redenkavelt hij 'er echter op de
„ gemelde gronden vrij fterk tegen in de Nederduitfche
vertaaling zijner natuurlijke historie der dieren, XI Deel,
" bladz. 38 er» 39. Doch, ten blijke, dat men in der-
„ ge-

OF DE LANGE KLOOF NAAR SIZIKAMMA. 37

'$8o ix. HOOFDST. REIZE VAN HET LANGE DAL,
„ dien olifant op eene hoonende wijze: brengt
het luie dier weg, en haak een ander in zijne
„ plaats. Dit verdroot den armen olifant zoo
„ zeer, dat hij terftond eene nieuwe en veel fter-
„ kere pooging deed, maar die hem zijne hers.
„ fenpan in ftukken brak, en hem dood ter aar-
„ de neer deed ftórten ".
Dezelve fchrijver meldt

OT DE LANGE JttOOF NAAR SIZIKAMMA. 381
1 dikwijls gebeurde, telkens eene handvol groe-j
tf ne kruiden te ontvangen. In den bronstijd
„ verviel hij eens in de gewoone raazernij,.
'„ fcheurde zich los, joeg alle de lieden van de
„ markt weg, en zelfs die groenvrouw nam
vol fchrik de vlugt, maar vergat haar kkü-
0 ne- kind , welk zij bij zich had , mede te
„ neemen. Het dier, welk de plaats, daar dee-
"„ ze zijne weldoeneres gezeten had , kende,
" t droeg het kleine kind met zijnen fnuit zeer be-
„ hoedzaara aan een zij, en leide het op bet
„ dak van eenen kraam ".
De heer DE BUFFON deelt ook eenige bij»
zonderheden , hiertoe becreklijk, mede, welke
hier insgelijks -gevoeglijk eene plaats verdienen,
Wanneer zijn geleider hem eenige zwaare verrichting
wil doen aanvangen, verklaart hij hem,
wat 'er gedaan moet worden, en Helt hem de re-
,denen voor, die hem behooren te beweegen ,orA
te gehoorzaamen; zoo de kornak (dit is de naam ?
dien men aan den geleider geeft) evenwel eeni-
.gen tegenzin in hem blijft befpeuren voor 't werk: f
4at hij van hem vordert, belooft hij hem arak',
of iets anders, daar hij veel van houdt; dan
toont het dier zich. tot alles gereed; maar het 'is
o-evaarlijk hem geen woord te houden, en meer
.dan een kornak is daar het flagtoffer van geweest.
Daar is in Decan iets voorgevallen*, 't welk- .verdient
gemeld te worden, en. dat, hoe ongelooflijk
hec fchijne , echcer ftrikt waar is. „-Eén
„ olifant had zich van zijn' kornak gewroken
„ met hem te dooden; deszelfs vrouw, gecul»
% ge van die fcho'uwfpél, nam haare twee kin-
„ deren, en wierp die voor de voeten van hec
„ dier, dac nog geheel woedende was i dewijl,
gij

% Dt. HOOFDST. REIZE VAW HE* LANGS DAS "
„ gij mijn man gedood hebt, ' rpfak zij tot het
zelve, zoo ontruk mij en mijnen kinderen insger.
lijks het leeven! De olifant ftond ftok ftil,
„ nam zijne zagtheid aanftonds weder aan, en
„ even als of hij vart fpijt vervuld ware geweest
„ over de hardheid welke hij jegens den man
en vader van deeze vrouw en kinderen ge-,
„ pleegd had, nam hij den oudfteri van de twee
„ met zijnen fnuit op, zettede het op zijn' hals,
„ nam het voor zijn kornak aan, en wilde geen
anderen dulden " r
' h
.
Is de olifant wraakgierig, hij is ook aan den
anderen kant niet minder dankbaar. De meergemelde
beroemde natuuronderzoeker verhaalt
ook hiervan een zeer merkwaardig voorbeeld.
„ Een krijgsknecht van .Pondichefy, die de
*r> gewoonte had van aan een deezer dieren tel*
'„ kens als hij zijne foldij ontving, een weinig
„ arak te brengen, op zekeren dag meer dan
„ behoorlijk gedronken hebbendé , en door de
„ wagt, die hem in arrest wilde zetten, ver-
* f, volgd wordende, nam zijn toevlugt onder den
" olifant, en raakte daar in flaap. 't Was ver-
"„ geefscb , dat de wagt hem uit deeze fchutt-
de t e
" plaats*p°°g
a a e n
h l
•> dewijl de olifant hem
" altijd met zijn fnuit verdedigde. Des anderen
£ daags zag de krijgsknecht, zijne dronkenfchap
uitgeflaapeh hebbende, zich met verbaasdheid
" en fchrik onder een dier van zulk een gewet-
" dige grootte. De olifant j 'die zijne vrees
„ waar-
.*>> BUFFON, op de aangehaalde, plaats, bladz. 46 en
47'. De gemelde fchrijver heeft zulks uit de reize van
VINCENT MAKIA, door den roarquis ÜB MONTMI-
IAII overgezet, genomen.

OP DB LANGE KLOOF KAAR SIZIKAMMA. $8$
'„• waarfchijrilijk' bemerkte, liefkoosde hem mee
„.. zijn fnuit, om hem gerust" te ftellen, en deed
,f hem begrijpen, dat hij veilig vertrekken
„ kon " "'.
De olifant valt fomtijds in eene foort van
krankzinnigheid, die hem zijne onderwerplijk*
heid beneemt , en hem zelfs zeer vreeslijk
maakt; men is dan verpligt hem te dooden;
fomtijds vergenoegt men zig evenwel met hem
aan zwaare ijzeren ketenen te leggen, in hoop,
dat hij weder wijs zal worden; maar als hij in
zijnen natuurlijken ftaat is, kunnjB de fcherpfte
pijnen hem niet beweegen om kwrad te doen aan
iemand , die het hem niet eerst gedaan heelt,
0i Een olifant woedende door de wonden, wel-
•„ ken hij in den llag van Hambour had ont-
',, vangen, liep door het veld, en fchreide ver-
„ fchrikhjk ; een foldaat, die niettegenftaande
„ de vermaaningen van zijne makkers, niet
,-, had gevlugt, misfehien omdat hij gekwetst was,
„ was in zijn weg;, de olifant vreesde hem te
„ vertreeden, nam hem op zijn fnuit, zettede
„ hem zagtlijk op ; zijde, en vervolgde zijn'
„ weg "
Nu zal ik nog in een voorbeeld aantoonen,
hoe ligt de olifant iets kwaalijk neemt, maar
ook hoe zorgvuldig hij zich wacht, om den onfchuldigen
eenig leed daarvoor toe te voegen. De
meergemelde heer DE BUFFON heeft hetzelve
uit
ei B U F F O N , /. C, bladz. 47.
cK B U F F O N , /. c. bladz. 47.

3,84 K. HOOFDST\ REIZE VAN HET LANGE DAtJ
uit de memoires poür feryir a rhisioire des artU,
maux par Mesfieurs de 1''academie des /tience
overgenomen, en verhaalt het op de volgende
wijze
„ De olifant fcheen het te bemerken, als
„ men den fpot met hem dreef, en dat te ont-
„ houden, om 'er wraak over te neemen, zo dra
de gelegenheid zich mogt aanbieden. Hij gaf
„ aan een man, die hem bedrogen had, met
„ den fchijn te maaken van hem iecs in den bek
„ te willen werpen, zonder het te doen, een
„ flag met zijg*, fnuit, die hem ter aarde wierp
„ en twee ribben brak; vervolgens trad hij hem
„ onder zijne voeten, en brak hem een been, en
toen op zijne kniën gaande leggen wilde hij hem
„ zijne ilagtanden in den buik fteeken, welke
„ alleenlijk in de aarde drongen , aan de beide
„ zijde van de dij, die niet gekwetst wierd. Hij
„ verpletterde een ander man, door den zeiven ,
f> om de eigen reden tegen den muur te druk-
„ ken. Een fchilder wilde hem in eene buitenw
gewoone houding aftekenen , naamlijk met
„ zijn fnuit opgeheven en zijn bek geopend: de
knegt van den fchilder, om hem in deeze hon-
„ ding te doen blijven, wierp hem vrugten in
,„ den bek , en maakte de meeste reizen den
„ fchijn van dezelve daar in te werpen, zon-
„ der het te doen. Het dier wierd daar boos
t. om, en als of het geweeten had, dat de be-
.„ geerte van den fchilder de oorzaak van dit be-
„ drogware, viel het, in plaats van den knecht aan-
„ tetasten , op den meester zeiven, en wierp hem
M met zijn fnuit eene meenigte water over 't lijf,
„ waarmede hij tevens het papier bedorf,
waarop

ÓF M LANGE KLOOF KAAR SIZIKAMMA. 385
0 waarop hij voor had herh uitcetekenen, en
I J
0 reeds daarmede bezig was . "
Den vierden van Slagtmaand kwamen wij in
hec zoog noemde Leeuwenwoud aan. Die is eene
kleine woudachn^e bn 1 ftreek omcrenc de Leeu-
•Wcnrivier, zóu geheeten, ondac eertijds leeuwen
aldaar hun verblijf gehad hebben. Tegen*
woor-
*3 [„ De leezers zullen mij', hoop ik, gaarn verdun-
>, nen , dat ik t»j de zonderlinge voorbeelden van dé
„ Khrandertieïfl en ïiei geheugen der uiiCanten, hierboven'
door onzen fchnjver bijgebragt, nog een nieuw voorbeeld,
wetk zoo-door zijne geloofwaardigheid, als door
. zijne bijzön^ejrheid grootlijks merkwaardig is , voege.;
,, Men vindt het in the Univerfal Magazine for June 1785.
>» P"g. 319 en 320. op deeze wijze verhaald":
. „ Een olifant, zijnde een wijfje, aan eenen heer te CaU
„ cutta in eigendom toebehoorende, gelast zijnde met zijnen
rijder van het bovenland naar Chotygoné te gaan,
„ brak bij toeval los, ontfnapte zijnen rijder, en ontkwam
j, in het woud. D2 verfchooningen , welken de ongeluk»
kige rijder maakte, werden niet aangenomen; maar men
„ bndcrftelde. A dat hij de olifant verkocht en het geld ver.
„ borger, had. Zijne vrouw en kinderen werden voor
„ fhaven verkocht, en hij zelf veroordeeld, om'op de
„ opeiibaare wegen te werken. ——; Doch twaalf jaaren
,, ria-irna, kreeg .eztive man, dien ongelukkiglijk de oli-
„ f.mt 01 tioopen was , bevel om zich landwaard in te begeeven,
en eene jagt op olifanten bij te woonen. —-»
Eene van de meestgebruikhjke wijzen, om deeze die-»
„ -e te vangen. is, dezelven eerst in eene grootere uic-
„ geftrektheid te bmringen , en daarna van tijd tot -tijd
den kring kleiner te maaken, tot dat zij ten laatfte in,
„ eene kieine ingeflootene plaats gedreeven worden. —- In
„ deeze gelegenheid is het 2eer gevaarlijk dezelven te naj,
deien s voor dat zij eerst door tamme olifanten verzeil
teti
B5>

386 IX. HOOEDST. REIZE NAAR SIZIKAMMA.
rwoordig woonden hier een flaaf eneénè flaavinj die
het weinige vee van eenen boer hoedden, en zijne
tarwenakkers voor de gazellen bewaakten. De
but van den flaaf, en eene fchuur, in wélke
wij onze nachtrust, namen, maakten alle de gebouwen
uit.
- Den vijfden kwamen wij in Sizikamma aan ,
daar wij de drie voorfte landhoeven bezochcen.
„ kerd zijn; waarna zij oogenbliklijk zoo zacht en handel-
„ baar worden als zij te vooren'Wtfd"Êh onhandelbaar-
,, waren. — De rijder geloofde, dat bij onder den troep
de olifant zag , welke hem voor lang ontloopen was;
,, Hij befloot ook terftond daarop derwaard te gaan. De
„ fterklle vertoogen van bet gevaar-, welk hij daar door
zou loopen, waren niet in ftaat, om hem zijn voornee-
, t men te ontraaden. — Toen hij het dier naderde , hen
kende het hem ten eerfte , gaf hem terftond drie falams,
dat is groetingen , door zijnen- tromp of fnuit in de
„ lucht te beweegen, knielde neer , en ontving hem op
„ zijnen rug. Naderhand ftond deeze olifant de jaagers
„ bij, om zich van de andere olifanten te ;
verzekerenden
3, bragt insgelijks nog drie jongen - mede, Welken zij ir*
„ dien tusfehentijd gekreegen had. r»- i e rijder kreeg
„ vervolgens niet alleen zijne bediening weder , met de
„ verlosfing van zijne familie uit de Ikvernij, maar tot
eene belooning voor zijne onrechtvaardige befchuldiging;
„ met iets, daar hij geen fchuld aan had gehad, voor zij-
„ ne lijdingen en qnverfchrokkenheid, werd 'er eene goede-
„ jaarlijkfche inkomfte aan hem gefchonken. — Deeza
„ olifant was laatstltjk in het bezit van den heer- Gouvér»<
„ neur HASTINGS van Bengalen. " C.J
Einde van het Eerfte Deel.