Lestips 2002 - Thema: Onder dak - Jeugdboekenweek

Werkboek ‘Onder dak’

Inhoud 

Inleiding 5 

Onder dak is niet genoeg. 6 

Tessa Baert 

Wonen morgen, een paar vermoedens. 10 

Dorian van der Brempt 

Het zoeken naar architectuur 12 

bOB Van Reeth 

Architectuur en onderwijs 14 

Gerhard Jäger 

Iannis Xenakis, componist en architect 16 

Sven Sterken 

Villa ‘Onderdak’, een (boeken)huis voor kleuters 21 

Ideeënbrief voor kleuters 

Hier ben ik best tevreden 42 

Ideeënbrief makkelijk lezen (9-12 jaar) 

Ik ruik mijn huis 55 

Ideeënbrief voor het eerste leerjaar 

Als een vacht om je heen 72 

Ideeënbrief voor het tweede en derde leerjaar 

Wij wonen overal en nergens 94 

Ideeënbrief voor het vierde en vijfde leerjaar 

Ik woon in mijn hoofd 107 

Ideeënbrief voor het zesde leerjaar 

Wie weet nog waar we zijn? 127 

Ideeënbrief voor het eerste en tweede middelbaar 

Colofon 144 

3

Inleiding 

‘Altijd ben ik 

maar op één plaats,’ 

zei Uil. 

‘Ik zou tegelijk 

boven en beneden 

willen zijn. 

Dat moet toch kunnen.’ 

Arnold Lobel 

Boven en beneden zijn. Natuurlijk kan dat, Uil. Sterker 

nog, je kan hier en ginds zijn. Thuis en op reis. En gisteren 

en vandaag en morgen tegelijkertijd. Het is zelfs heel 

gemakkelijk. 

Je neemt een goed boek, gaat zitten in je zetel en begint te 

lezen. Als het een goed verhaal is, neemt het je mee naar een 

andere tijd, een andere plek, een andere wereld – een 

mythisch bos, een wereldstad in een vergeten eeuw, een 

sprookjeskasteel, een huis in de sterren of gewoon een straat 

– terwijl je thuis lekker in je zetel zit. Alles kan. De vraag is 

natuurlijk: Wat is een goed verhaal? 

Met die vraag keken onze 20 leesproject-medewerkers uit 

Nederland en Vlaanderen naar hun boekenkast. 

Het resultaat zijn zes verschillende fragmentenbundels, 

voor zes verschillende leeftijden. Proza en poëzie kritisch 

gewikt en gewogen. Zorgvuldig vormgegeven met een 

prachtige prent uit de Jeugdboekenweek-kalender als cover. 

Klaas Verplancke schreef bovendien voor de kleuters een 

warm stapelverhaal: Nopjes. 

In dit werkboek – dat zó dik is dat de naam ‘ideeënbrief’ 

afbreuk zou doen aan de inhoud – vind je concrete 

suggesties om met deze leespareltjes te werken. Niet alleen 

tijdens de Jeugdboekenweek, maar nog heel lang erna. 

Wij geven je daarom bewust fragmenten. Ze zijn kort en 

krachtig en dus heel bruikbaar in de klas. Hopelijk kort en 

krachtig genoeg om je nieuwsgierigheid te prikkelen en je 

op zoek te laten gaan naar het boek. 

Onze filosofie tijdens de Jeugdboekenweek is nog steeds: 

voor elk kind een boek. Ideaal is dat elk kind zijn of haar 

bundel heeft. Wij hopen dus dat je met veel respect noch de 

bundels, noch dit werkboek kopieert. 

En dan kijken wij uit naar je reacties. Hopelijk bracht dit 

boek je hele klas naar verschillende plaatsen tegelijk. 

En krijgen verhalen en boeken een plek bij jou en je 

leerlingen thuis. 

Veel leesplezier onder dak! 

5

Tessa Baert is orthopedagoge. 

Zij heeft gewerkt met kinderen en 

volwassenen met uiteenlopende 

vraagstellingen. Haar belangstelling 

gaat vooral uit naar de gevolgen van 

bepaalde opvoedingspatronen, zowel 

op korte als op langere termijn. 

Momenteel is zij als lector verbonden 

aan de Plantijn hogeschool te 

Antwerpen. 

6 

Onder dak is niet genoeg. 

Wonen als fundament voor 

ontwikkeling. 

Tessa Baert 

Denkend en schrijvend voel ik de invloed van vele 

auteurs. Dit artikel werd echter het meest geïnspireerd 

door de publicaties van psychotherapeute A. Miller en 

dat van orthopedagoog J.F.W. Kok. En uiteraard door de 

kinderen. 

‘Onwoonbaar’, zo stond het er. Een woord dat ik twee keer 

moest lezen voor ik het begreep. Eerst dacht ik aan 

‘onbewoonbaar’, maar dat kon niet, want het ging over een 

jongen van acht. De auteur vroeg zich af of hij onwoonbaar 

was geworden. 

Het trieste verhaal dat aan die conclusie in vraagvorm 

voorafgaat, komt hierop neer: Tom is de zoon van een 

meisje dat zeventien was toen ze hem ‘kreeg’. Zijn vader 

verdween prompt met de noorderzon. Voor zijn grootouders 

is hij een bastaard. De politie vond hem 

verwaarloosd op een zolderkamer. Tom werd er weggehaald, 

geplaatst en overgeplaatst; van de ene inrichting 

naar de andere. Bijna schreef ik ‘verplaatst’, maar dat geldt 

meer voor dingen. Hoewel. Denkend aan Tom komt het 

woord spontaan bij me op. Hij werd twaalf keer verplaatst. 

Hij is acht en leeft onder zijn dertiende dak. Zijn gedrag is 

vreemd en agressief, alsof mensen dingen zijn. En daarom 

moet hij telkens weer weg. Echt ‘gewoond’ heeft Tom 

nooit. Hij was nergens thuis. Hij verbleef alleen maar. Met 

zo’n achtergrond ga je rare dingen doen, ook tegenover wie 

vriendelijk is en die het goed met je bedoelt. Want je bent 

niet thuis bij jezelf. Wie, zoals Tom, nergens echt woonde, 

raakt niet thuis bij zichzelf. En omdat hij niet thuis is bij 

zichzelf kan hij ook niet wonen. Op de duur weet geen 

mens nog wat oorzaak is, en wat gevolg. Er is een negatieve 

spiraal ontstaan, die door beide elementen: ‘niet wonen’ en 

‘niet bij jezelf thuis zijn’ draaiende wordt gehouden. 

Tom is affectief verwaarloosd. Wie zoals hij, op zeer jonge 

leeftijd geen betrouwbare, vaste figuur heeft gekend, 

ontwikkelt geen basisveiligheid, geen basisvertrouwen, geen 

fundament waarop kan worden verder gebouwd. Zo iemand 

wordt een ‘thuisloze’, wat niet betekent dat hij niet onder 

dak is. Maar hij woont niet. Een mens, ook een kind, kan zo 

leeg zijn aan relationele warmte, veilige structuren en 

bevestiging van eigenheid, dat hij niet in staat is om te 

wonen. 

Het doet me denken aan een gedicht van Rilke, dat de regel 

bevat: ‘Wer jetzt kein Haus hat baut sich keines mehr’. ‘Wie 

nu geen huis heeft bouwt er ook geen meer.’ Op het eerste 

gezicht lijkt dat een makkelijke zin. Het gedicht gaat 

immers over de herfst, en die herfst kan je beschouwen als 

een metafoor voor wat de ‘levensavond’ wordt genoemd. 

Dus lijkt het alsof Rilke wil zeggen: oudere mensen starten 

geen grote ondernemingen – zoals het bouwen van huizen – 

meer op. Maar je kan het ook anders lezen. De nadruk

minder leggen op het ‘nu’ in de zin, zodat er eerder staat dat 

je eerst een huis moet hebben voor je er een bouwt. Want 

een huis bouw je niet vanuit het niets. Je moet er al een 

hebben: in je hoofd, in je hart, passend bij jou als individu. 

De idee van ‘woonbaarheid’ moet er zijn, voor je kan gaan 

bouwen. En opdat die idee zou kunnen kiemen, moet je 

min of meer thuis zijn bij jezelf. 

Van Heidegger, de filosoof, is een analoge gedachte bekend: 

‘Het wonen gaat het bouwen vooraf’. Weer zo’n uitspraak 

op zijn kop, ingaand tegen het gezond verstand. Maar wéér 

geldt: er moet iets invulbaars zijn opdat het zou kunnen 

ingevuld worden: een plan, een droom, een project, een 

bouwen en wonen in de geest, een thuis zijn bij zichzelf. 

Terug naar de kinderen. Met de meeste gaat het goed. Maar 

er zijn er ook die zich niet echt ontplooien, al hoeft hun 

‘onwoonbaarheid’ niet zo schrijnend te zijn als die van 

Tom. Hun problematiek zit niet zo ingebakken. Hij is later 

ontstaan en de storende factoren waren minder massaal. 

En dus is er meer perspectief. Maar ook zij zijn niet 

helemaal thuis. Niet bij hun ouders, niet bij zichzelf, niet bij 

anderen, niet in de wereld. 

Bij het zoeken naar oorzaken is behoedzaamheid geboden. 

Zo snel worden vaders en moeders, leraars en andere 

opvoeders beschuldigd. Of ze beschuldigen zichzelf, terwijl 

het toch om een netwerk van invloeden gaat. Eén daarvan is 

de aard van het kind. Sommige kinderen komen al met een 

beschadigde woonbaarheid ter wereld: kinderen met 

autisme, kinderen met een ernstige verstandelijke handicap, 

kinderen met een in aanleg gegeven aandachtsstoornis. Maar 

wat ook de (vaak niet te achterhalen) bepalende factor is – 

aanleg of milieu of een mengsel van beide – sommigen 

hebben nu eenmaal minder draagkracht. Wat voor het ene 

kind goed is, daar gaat het andere bijna aan ten onder. 

Hiermee wordt niet bedoeld dat een leven zoals dat van 

Tom weldadig zou kunnen zijn. Kennelijk is er een 

benedengrens. Als die overschreden wordt raakt zelfs het 

taaiste kind beschadigd. 

Tom ontbrak het in de eerste plaats aan affectie, relatie, 

menselijke warmte. Jammer genoeg is zijn verhaal van alle 

tijden. Hedendaagse berichten over emotionele 

verwaarlozing liegen er niet om. Toch zou ik voorzichtig 

willen uitspreken dat affectieve problematiek bij kinderen 

tot voor zo’n vijfendertig jaar meer voorkwam dan nu. 

Daarvan getuigen de verhalen van Lies en van Jan. 

Hun kinderjaren verliepen anders dan die van Tom. Maar 

ook bij hen is er iets mis met de pijler die ‘affectie’ heet in 

het gebouw dat zij bewonen. 

Eerst schets ik, via het verhaal van Lies, een opvoedingsvorm 

die vroeger vrij gangbaar was. Vele volwassenen 

hebben hem als kind gekend en sommigen dragen er nog de 

sporen van. Voor hen via herinnering, en voor anderen via 

inleving, kan duidelijk worden hoe door opvoeding 

ontstane onbehaaglijkheid met onwoonbaarheid kan 

worden geassocieerd. 

Lies, vijfenveertig, is vaak depressief, hoewel niets in haar 

huidige toestand daar aanleiding toe geeft. Ze is begaafd en 

fijngevoelig, heeft een prima gezin en goede collega’s. 

Over haar kinderjaren meldt zij niets dan goeds; zij had 

welwillende, vriendelijke ouders, zegt ze, die veel voor hun 

kinderen over hadden en ze alle kansen boden. 

Toch zat haar opvoeding ernstig fout, maar dat weet je als 

kind (en ook als volwassene vaak) niet. Lies’ ouders waren 

stille, gewetensvolle mensen, zachtaardig maar ook veeleisend, 

in de eerste plaats voor zichzelf. Naar Lies, hun 

oudste kind, waren ze zelden duidelijk in hun 

verwachtingen. Ze suggereerden dat je maar moest 

aanvoelen of en wanneer er geholpen, gestudeerd, 

enzovoort moest worden. Op Lies had dat een fnuikend 

effect. Ze leek wel een radar te hebben voor elke nuance in 

houding en sfeer, en werd gaandeweg, vanaf een jaar of vijf 

al, stiller en onzekerder. Want wanneer mag je je 

ontspannen in zo’n gezin? Wanneer heb je gespeeld zoals 

het hoort? Wanneer heb je je werk goed gedaan? Wanneer 

heb je mama, die er soms zo droevig uitziet, genoeg 

geholpen? 

Er leek geen norm te zijn, of beter: hij werd niet verwoord. 

Door Lies, die niet wilde teleurstellen, werd dat 

geïnterpreteerd als: je moet eindeloos doorpresteren, en als 

je dat niet doet, dan voel je je terecht schuldig. 

Even onduidelijk als de verwachtingen waren ook de 

gevolgen van het gedrag: beloningen en eventueel straffen. 

Eigenlijk ontbraken ze allebei. Lies ging, om toch enige 

aanwijzing te krijgen, speuren naar minieme wijzigingen in 

het gedrag van haar ouders. Ze merkte dat goed gedrag dàt 

gedrag is dat haar ouders deed opleven, kennelijk optilde uit 

de vaak heersende, vage somberheid. ‘Slecht’ bleek gedrag te 

zijn waardoor de drukkende sfeer nog verzwaarde; er werd 

weinig gezegd, maar er werd soms gezucht en moeder had 

vage lichamelijke klachten. Boodschappen als: ‘mama is niet 

boos, maar wel verdrietig (en jij zou moeten aanvoelen dat 

dat door jou komt)’ hadden voor Lies een tegelijk opjagend 

en neerdrukkend effect. Hier werden haar latere superprestaties, 

en ook haar latere depressies voorbereid. Maar 

daar was niemand zich van bewust. 

Het type opvoeding dat Lies kreeg lijkt vriendelijk te zijn. 

Er wordt niet gescholden, niet gebruld en niet geslagen. 

Van het kind wordt evenwel verwacht dat het aan de 

affectiebehoefte en het wankele zelfbeeld van de ouders 

tegemoet komt op een leeftijd waarop het daar nog niet aan 

toe is. Het krijgt, kortom, te weinig en het geeft teveel. 

Te vaak zijn de rollen omgekeerd. Een kind hoort niet 

gespannen op de tenen te lopen, speurend naar nuances in 

goed- of afkeuring, presterend, studerend en – omdat het te 

weinig krijgt – een bodemloos vat vol affectiebehoefte. 

Lies kreeg, ondanks goede bedoelingen, niet de ‘woning’ die 

bij haar paste. Haar broers en zussen kwamen onbeschadigd 

uit het ouderlijk nest. Maar Lies, nu vijfenveertig, is nog 

steeds bij zichzelf niet thuis. Ze miste ademruimte en houdt, 

figuurlijk gesproken, nog steeds de adem in. 

Perfectionistisch, gespannen superpresteren wisselt bij haar 

af met fasen waarin zij de zin van het leven niet ziet. Haar 

kinderen zet ze soms erg onder druk. En de enige die zij iets 

verwijt is zichzelf. Lies is onder dak, maar ze woont niet 

echt. 

Jan is veertig, een stuurse, autoritaire man. Bij hem thuis 

werd met ijzeren hand geregeerd. Van de kinderen werd 

geen inspraak geduld, de expressie van hun behoeften was 

méér dan begrensd. Strikte voorschriften golden er, waarbij 

nooit werd onderhandeld. Elk vergrijp werd op straf 

onthaald, gaande van psychische vernedering tot lichamelijk 

geweld. Soms werd er zelfs zonder reden ‘getuchtigd’, alsof 

7

er kwaad te vergelden viel dat nog niet was geschied. 

De straffen die Jan kreeg waren soms berekend, maar vaak 

manifesteerden zij zich als blinde woede die zich als een 

lawine over hem uitstortte. Jan was machteloos. Protest was 

ondenkbaar. Ten eerste omdat het te gevaarlijk zou geweest 

zijn. Maar vooral omdat Jan er letterlijk niet aan dacht, te 

reageren. Hij vond zijn situatie vanzelfsprekend. Hoe kon 

het ook anders, in een maatschappelijk bestel dat de lof van 

vaders en moeders zong? ‘Zij zijn de liefste mensen’, werd 

Jan gezegd, ‘die alles voor jou overhebben’. Vader- en 

moederdag werden gevierd, en de jaarlijkse nieuwjaarsbrief 

stond vol met dank. Jan kon ook niet vergelijken. Vriendjes 

kwamen niet in dat norse huis, en bij hen gaan spelen was 

verboden. Jan werd een heimelijke jongen, met een negatief 

zelfbeeld, altijd op zijn hoede, als een schichtige hond. 

‘Woonde’ Jan thuis? Woon je, als je keer op keer een vluchtweg 

zoekt? Onder dak was hij wel. Misschien is daar alles 

mee gezegd. Toch adoreert hij zijn ouders. ‘Ze hebben me 

een geweten geschopt’, zegt hij graag, ‘en daar ben ik ze 

eeuwig dankbaar voor.’ Kwaadheid om zijn jeugd is hem 

dus vreemd. Maar gelukkig is Jan niet. Er huist iets in hem 

waar hij geen raad mee weet, dat hem onrustig maakt, dat 

hem soms doet uithalen naar wie hij zwak acht. Hij ziet aan 

zijn kinderen dat ze bang zijn voor hem. Dan blaft hij ze 

toe en loopt de kamer uit. Want niemand mag zien hoe 

verward hij is. Jan is niet thuis bij zichzelf. 

De kinderjaren van Lies en Jan liggen achter ons. Er waaide 

een nieuwe wind; een massale bewustwording deed een 

nieuwe opvoedingsstijl ontstaan. Kinderen krijgen meer 

affectie, ze mogen meer zichzelf zijn, op trieste 

uitzonderingen na. En verder is de wereld ‘verrijkt’ met 

duizenden prikkels; de mogelijkheden zijn eindeloos. 

Een prachtige combinatie is dat: volop kunnen kiezen en 

volop keuze. En daar liefdevolle warmte bovenop. Is alles 

nu in orde? Kennelijk niet. Nog steeds zijn er kinderen die 

niet goed thuis zijn; niet bij hun ouders, niet bij zichzelf, 

niet in de wereld. Als de tekenen niet bedriegen hebben ze 

een structureringsprobleem. Omdat er teveel prikkels zijn 

en/of omdat zij er niet tegen opgewassen zijn. Structuur, 

een nu vaak misbruikt woord, betekent duidelijkheid, 

overzichtelijkheid, voorspelbaarheid, houvast. Niet de 

kinderen moeten gestructureerd (zoals wel eens wordt 

gezegd) maar hun omgeving. Wat vele kinderen van nu 

vragen is, met behoud van grote hartelijkheid, een 

(tijdelijke) overaccentuering van overzichtelijkheid. 

Die duidelijkheid moet er zijn in de ruimte: een ordelijke, 

niet overdadige omgeving. Ze moet er zijn in de tijd: 

regelmaat en dus voorspelbaarheid. Duidelijkheid is ook 

nodig in de regels: dit mag wel en dat mag niet. 

Duidelijkheid is tenslotte nodig in de sociale omgang en de 

taal, zodat kinderen weten wat ze aan anderen hebben. Drie 

kinderen: Hanne, Pieter en Ben gaan elk op hun eigen wijze 

met de ontbrekende duidelijkheid om. Joke als hekkensluiter 

staat voor de vele ‘nieuwetijdskinderen’ die door hun 

op intuïtie gebaseerde prikkelgevoeligheid hun opvoeders 

voor nieuwe uitdagingen plaatsen. 

Hanne, negen jaar, is een spring-in-het-veld, vol goede 

bedoelingen, maar ze mist concentratie. Ze reageert op alles, 

vaak ook motorisch: een jas aan een kapstok, een vogel in 

de lucht, een lijst die wat scheef hangt, gepraat van haar 

8 

zusje. Nadenken voor ze reageert is er niet bij; ze flapt het 

eruit, ze vliegt van haar stoel, ze pakt alles vast. Ze botst 

vaak met anderen, ook letterlijk, en is beduusd door hun 

reactie, want ze had niets kwaads in de zin. 

Thuis is het knus, met kussentjes, lampjes en lijstjes. Haar 

ouders zijn gezellige mensen. Er is veel leven in huis, van 

kinderen, buren en vrienden. Er wordt veel binnengebracht: 

spullen, speelgoed, nieuws en babbels, blaadjes en kranten, 

muziek en ander mediageluid. Het huis ligt in een drukke 

straat, de straat in een lawaaierige wijk. 

Hanne krijgt alle liefde die nodig is. Er zijn geen 

beperkingen qua ontplooiing. Voor andere kinderen is dit 

prima: in de veelheid vinden zij zelf wel hun weg. Maar bij 

Hanne gaat het mis. Ze mist structuur en kan er geen 

creëren; niet in de ruimte, niet in de tijd, niet in de omgang. 

Wat voor anderen gezellig is, inclusief wat rommel, dat is 

voor Hanne chaos. Er is geen voorgrond en er is geen 

achtergrond. Overgeleverd ben je dan, aan alles. En in je 

hoofd zitten niet meer dan vluchtige flarden. Is dit wonen, 

thuis en bij jezelf? 

Pieter is elf. Hij heeft, wat zijn huis zou kunnen zijn, 

gereduceerd tot zijn kamer. Daar, zo hoog mogelijk, brengt 

hij al zijn vrije uren door. De klap van de deur die achter 

hem dichtvalt is muziek in zijn oren. Toch houdt Pieter niet 

van harde geluiden, en evenmin van fel licht, veel drukte, 

veel gebabbel, veel mensen. Het is hem allemaal te 

lawaaierig, te rumoerig, te flitsend en te snel. Maar in zijn 

kamertje leeft hij op. Naar zijn gevoel althans. Want het 

enige wat hij doet is spelletjes spelen op de tweedehands 

computer die hij laatst kreeg; altijd dezelfde vijf spelletjes. 

Perfect voorspelbaar, en dus perfect veilig. Op een dag heeft 

Pieters moeder voor hem een feestje georganiseerd. ‘Die 

jongen moet z’n kamer eens uit’ had zijn vader een paar 

dagen eerder gezegd. Een feestje dus, met toeters en bellen 

en alles erop en eraan. Voor Pieter en twaalf jongens uit de 

klas en de buurt. Na een kwartier van schutterig gedoe zat 

Pieter al met een boek in een hoek. Weer een kwartier later 

was hij verdwenen. Zijn moeder probeerde hem nog uit zijn 

kamer te halen, maar tevergeefs. Ze schrok van zijn stugge 

en wanhopige verzet. 

Pieter heeft goede ouders. Hij mag alle ruimte innemen die 

hij wil, maar hij doet het niet. Hij had een kind kunnen 

worden dat zijn vleugels uitslaat, maar hij kortwiekt 

zichzelf. Hij is ook geen blij kind; hij is er te star voor, te 

zeer gefixeerd op het voorspelbare, teveel op zijn hoede, te 

weinig open naar anderen ook. 

Oog in oog met een wereld die hem te overdadig is, sluit 

Pieter zich op. Kan je deze zelfgekozen opsluiting ‘wonen’ 

noemen? Woon je in een huis waarvan je vlucht, ook al is 

dat niet naar buiten? 

Ben, dertien jaar, verveelt zich meestal. In een huis vol 

mogelijkheden weet hij niet wat te doen. En daarom doet 

hij niets, behalve wat rondhangen. Het is hem allemaal te 

gewoon, te grijs, te flauw en te kinderachtig. Toen hij klein 

was had hij vier bakken met speelgoed. Die werden elke dag 

naast hem omgekieperd, in wat een uitnodiging tot spelen 

moest zijn. Ook toen zat hij maar wat te kijken, niet wetend 

waarmee te beginnen. Dat patroon is gebleven. Was ik maar 

zestien, denkt hij kwaad. Dan ging ik mijn gang. Dan ging 

ik weg. Dan nam ik de trein. Naar een grotere stad, waar

iets te beleven valt. 

Soms is Ben enthousiast: als hij met vrienden, die eerder 

trawanten genoemd kunnen worden, afspreekt hoe ze de 

buurman te grazen zullen nemen. Als ze in warenhuizen 

wat gaan pikken. Als ze een tramhokje molesteren, kortom: 

als er kicks te beleven zijn. 

Bens ouders wilden en willen hem ‘alles’ geven, eerst uit 

misplaatste gulheid, nu uit schrik voor hem. Zijn frustratietolerantie 

is gelijk aan nul, hij reageert impulsief en hard. 

Enig vermogen om zich te verplaatsen in een ander lijkt 

hem vreemd. Hij blijft, als een gladde aal, ongrijpbaar in 

zijn onverschilligheid. 

Ben ‘woont’ niet echt; hij is er te onrustig voor. Zijn 

behoefte aan happenings is te groot. Omdat hij nooit 

tevreden is, is hij nooit ontspannen. Krijgt hij iets nieuws, 

dan is hij na een uur uitgekeken, en lonkt naar het volgende. 

Hij gaat het huis uit, de straat op, de stad in. Want thuis is 

het hem te saai. 

Joke is een ‘nieuwetijdskind’, een ‘intuïtief kind’. Haar 

ouders kennen die namen nog maar pas. Ze hebben er een 

boek over gevonden. Daarin staat hun dochter ten voeten 

uit beschreven. Dat stelt wat gerust; ze weten nu dat Joke 

niet alleen is. En het fenomeen is niet nieuw, hoewel er de 

laatste jaren steeds meer van die kinderen zouden zijn. ‘Een 

bijzonder meisje’ had haar juf gezegd, ‘pas zeven jaar oud 

en nu al zo wijs’. Het klikt tussen Joke en haar juf, gelukkig 

maar, want niet iedereen zou het nemen dat zo’n uk van 

zeven midden in de les zegt: ‘Je moet niet zo verdrietig zijn, 

hoor juf, er komt wel een andere vriend. Die meer bij jou 

past.’ In de leraarskamer waren de reacties niet uit de lucht, 

toen de juf het vertelde: ‘Dat kind heeft ADHD’. ‘Ze 

denken dat ze alles mogen’. ‘Dat is toch niet normaal meer.’ 

Maar Joke’s juf heeft er geen probleem mee. 

Joke heeft een antenne voor wat velen ontgaat, soms op het 

paranormale af. Zoals laatst op vakantie, voor de eerste keer 

in Portugal. Ze stapte uit de auto en zei prompt: ‘ik herken 

het hier’. Ze heeft er zich naar gedragen, drie weken lang. 

Gisteren zat ze in de keuken wat te neuriën, onhandig bezig 

met het snijden van een stuk cake. ‘Wat zing je?’ vroeg haar 

vader. ‘Ik zing niet; ik praat met mijn engel’. Dat was haar 

antwoord. 

Gelukkig is Joke een vrolijk kind dat zich lichamelijk, 

affectief en cognitief goed ontplooit. Als je haar wat ontziet 

is er niets aan de hand. Zo moet ze wèl oppassen met eten, 

al gaat het niet echt om allergie. En verder lijkt ze wat op 

Hanne, met haar aandachtsprobleem en overbeweeglijkheid, 

hoewel ze ook iets van een stille dromer heeft. Soms denkt 

haar moeder dat Joke, toen ze op de wereld kwam, daar niet 

helemaal is beland. Alsof ze in een tussenwereld is blijven 

hangen. Een wereld met een andere, fijnere energie. Door 

haar gedrag vraagt Joke om een warm welkom, om begrip 

en een veiligheid biedende duidelijkheid. Ze heeft het 

getroffen, thuis. Haar vraag wordt erkend, het antwoord 

blijft niet uit. 

Een kind heeft recht op thuis zijn. Basisvoorwaarden 

daarvoor zijn affectie en structuur. Omdat elk kind anders 

is, vraagt het door zijn gedrag om een eigen dosering en 

vorm daarvan. Door zijn reactie op het aanbod bevestigt of 

ontkent het dat die aanpak goed was. Die bevestiging of 

ontkenning wordt, op haar beurt, een bijgestelde vraag. 

Van ouders en andere opvoeders mag verwacht worden dat 

zij de vraag in het gedrag kunnen lezen en er adequaat op 

reageren. Niet meer, maar ook niet minder dan dat. 

Het veronderstelt dat zij kritisch staan tegenover het 

gangbare maatschappelijke bestel en zich voldoende bewust 

zijn van de eigen ‘genoten’ opvoeding om niet blindelings in 

herhaling te vallen en het kind pedagogisch geweld aan te 

doen. Want onder dak zijn is niet genoeg. 

9

Dorian van der Brempt was directeur 

van boek.be – Huis van het Boek. 

Hij doceert aan de Design Academie 

in Eindhoven. Zelf noemt hij zich: 

‘Observator van kunsten in eigen 

omgeving en een beetje verder, 

minnaar en liefhebber van mooie 

dingen. Tijdgever en tijdrover omdat 

tijd het mooiste is dat je elkaar kan 

geven of van elkaar kan nemen.’ 

10

Wonen morgen, 

een paar vermoedens. 

Dorian van der Brempt 

Een paar maand geleden ontmoette ik een Deen in Gent. 

Hij sprak vloeiend Nederlands en leeft al jaren tussen 

Kopenhagen en Gent. Je kan hem bereiken op een e-mail 

adres. Hem ontmoeten gebeurt meestal op publieke 

plaatsen. Zijn meubelen bestaan uit een rugzak, een 

slaapzak en een laptop. Wonen ‘tussen’ twee of meer 

steden wordt een nieuwe vorm van leven. 

Met de studenten van de Design Academy in Eindhoven 

denken wij na over de toekomst. Hoe zullen mensen 

morgen omgaan met dingen? Welke spullen zullen zij nodig 

hebben? Welke prioriteiten zullen ze stellen? Wat is nuttig 

en noodzakelijk, wat is gewoon aangenaam? Wij maakten 

een denkoefening vanuit het fenomeen ‘ontrouw’. Vroeger 

werden er in een mensenleven minder keuzes gemaakt. 

Je leefde in een klassiek gezin en ging naar één school. 

De vrije tijd werd ingevuld door één jeugdbeweging. 

Je studeerde (liefst) lang op dezelfde school en zocht een 

baan, soms een baan voor het leven. Het horloge dat je 

kreeg op je twaalfde gaf jaren de juiste tijd aan. Het kopen 

van dingen werd bepaald door rituelen. De bakker, de 

slager, de kleermaker, de kapper werden op geregelde 

tijdstippen bezocht. Je vertrouwde hun aanbod. 

Mensen trouwden, kregen kinderen, bouwden of kochten 

een huis. Regelmaat, herhaling, op bekende tijdstippen 

terugkerende beslissingen waren de regel. Vandaag is 

deregulering niet enkel een economisch fenomeen. Ook de 

sociale verhoudingen zijn meerkleurig geworden. In de 

steden leven steeds minder mensen op constante basis 

samen. Het leven wordt voor vele jonge mensen met 

ambities een ‘solotrip’. Het individualisme heeft geleid tot 

een complexe maatschappijvorm die vooral in de steden van 

de rijke (westerse) wereld voorkomt. 

Wonen heeft met stilstaan te maken. Een woning is een 

rustpunt, een nest dat ook warmte en bescherming 

garandeert. Vandaag zijn wij hoe langer hoe meer in 

beweging. Mobiliteit wordt bijna een statussymbool. Met de 

hoger vermelde ‘ontrouw’ wilden wij de behoeften bekijken 

vanuit het nieuwe ‘zap perspectief’. Vooral mensen met 

hogere opleiding nemen minder lange termijn beslissingen. 

Het leven wordt projectmatig ingevuld. Vanuit deze visie 

werden een aantal vaststellingen gemaakt. We spreken 

minder graag van trends omdat dit te veel de nadruk legt op 

mode gebonden elementen. We hebben het over 

vermoedens. 

1. Wij worden steeds luier. Wij kauwen niet meer en we 

sjouwen niet meer. Gemaald voedsel, bereide maaltijden en 

hapklare brokken vervangen maaltijden van vroegere met 

hun klassieke componenten en volgorde. Naast de 

ongezonde regel zijn er vele gezonde alternatieven. De biomarkt 

groeit en de vegetariërs worden talrijker. In de 

woning van morgen zullen de voorzieningen voor bereiding 

en verzameling van voeding beperkt zijn. Thuis zal vooral 

‘gesnackt’ worden en in het restaurant zal meer genoten 

worden. In een aantal supermarkten werden kleinere 

winkelkarretjes geïntroduceerd. Ook in de ‘food’ wordt 

funshopping belangrijker. Het hamsteren is voorbij, want 

we sjouwen niet meer graag. Wij beslissen ook graag 

impulsief wat en wanneer we willen eten. 

2. Het huizen kopen of bouwen wordt tot een minimum 

beperkt. Een woning kopen is duur en vraagt meestal een 

financieel engagement op lange termijn. Vermits de lange 

termijn meestal een onbekende is, neemt men deze 

beslissing niet zo vlug. Daarbij geeft het bezit een gevoel 

van onvrijheid en immobiliteit. 

3. Het meubilair wordt steeds lichter. Vele nieuwe 

materialen (harde kunststof, textiel met nieuwe kwaliteiten) 

hebben meubelen doen ontstaan die makkelijk te 

verplaatsen zijn. Bouwpakketten voor meubels die kunnen 

meegroeien zijn bij jongeren erg populair. Steeds meer 

meubelen worden op wielen gemonteerd om ze makkelijker 

in de ruimte te verplaatsen. De zelfbouwer en zelfdoener 

krijgt een steeds groter aanbod. Bij ontwerp en 

ontwikkeling van meubels wordt de verhuisbaarheid in een 

mono-volume wagen soms in het lastenboek opgenomen. 

Dit is een voorbeeld van een belangrijke tendens om steeds 

meer zelf te doen. 

4. Het binnenshuis klussen is een andere vorm van zelf 

doen. Fabrikanten van sanitair, elektrisch materiaal en 

decoratiemateriaal zoeken steeds meer naar eenvoudige 

technieken die de ‘vakman’ kunnen vermijden. Deze laatste 

is te duur geworden. De binnenhuisinrichting krijgt wat 

theaterdecor-trekjes. Wij willen geen duurzame inrichting 

maar een sfeer bouwen. We realiseren een woondecor dat 

we met beperkte kosten opnieuw kunnen aanpassen. 

5. ‘Hergebruik is herwaarderen’. In de mode was het 

hergebruik van oude spullen in combinatie met hedendaagse 

accessoires reeds bekend. In de binnenhuisinrichting speelt 

dit nu ook. Er worden dingen gerecupereerd uit de 

industrie, uit de verpakkingsindustrie omwille van hun 

structurele kwaliteiten. Mits kleine aanpassingen ontstaan 

nieuwe meubels. 

6. Van de buiten terug naar de stad. In de jaren 80 zijn wij 

van de stad naar het groen verhuisd. Nu willen wij terug in 

de stad. De stad heeft meer te bieden. De ‘zapper’ wordt op 

zijn wenken bediend. De stad biedt ook meer openbaar 

vervoer, meer voorzieningen voor gezondheid en onderwijs. 

Dit zijn enkele vermoedens. De trend is dat er geen trend 

meer is, ook niet wat betreft wonen. Wij zijn steeds op zoek 

naar nieuwe vormen en nieuwe inhouden maar blikken ook 

met nostalgie naar de geuren en de kleuren van vroeger. 

Vroeger betekent niet alleen de kastelen aan de Loire of 

Bokrijk. Vroeger is ook de warmte van het nest, het gezin in 

zijn oerstructuur, de regelmaat, de bekende en geruststellende 

klanken en beelden. 

11

OB van Reeth is een gerenommeerd 

architect. Sedert enkele jaren is hij 

Vlaams Bouwmeester. 

bOB Van Reeth heeft altijd beweerd 

op zoek te zijn naar architectuur, 

zowel in zijn eigen ontwerpen en die 

van zijn bureau, de Architecten Werk 

Groep (A.W.G.), als in zijn functie als 

Vlaams Bouwmeester. Dat zoeken 

voegt een nieuwe dimensie toe aan 

zijn architectuur en breidt de 

mogelijkheden uit, maar wijzigt de 

fundamentele instelling ervan niet. 

Architectuur is voor Van Reeth altijd 

meer geweest dan het ontwerpen en 

maken van gebouwen, hoezeer hij 

ook in gebouwen denkt. Gebouwen 

zijn niet louter materiële constructies. 

Ze maken deel uit van de stroom van 

het leven en proberen zich zoveel 

mogelijk aan de ruimte van de media 

te onttrekken. 

12 

Het zoeken naar architectuur 

bOB Van Reeth 

Architectuur is het zoeken naar architectuur. Waar haalt 

een ontwerper stedenbouwkundige en architecturale 

energie vandaan. Binnen welk algemeen kader ontstaan 

en groeien concepten voor landschapsinrichting, grote 

infrastructuren, stedenbouwkundige gehelen en 

gebouwen? Wat maakt dat onze projecten ‘juist op tijd’ 

zijn? 

Met betrekking tot de Ruimtelijke Ordening / Stedenbouw 

en architectuur is de belangrijkste idee van de afgelopen 

eeuw, voor de komende tijd, het inzicht dat de milieulast die 

veroorzaakt wordt door het bouwen en gebruiken van 

steden, infrastructuren en gebouwen, staat voor een zeer 

hoge milieukost, dat dit onhoudbaar is en dat we met zijn 

allen moeten zoeken naar middelen om daar verandering in 

te brengen. 

Zoals alle problemen zogenaamde beperkingen zijn, zo is 

ook dit bewustzijn een nieuwe bron om creatieve stedenbouwkundige 

en architecturale energie te genereren. 

Duurzame stedenbouw, duurzame architectuur, culturele 

duurzaamheid lijken mij dé ontwerpopgave voor de 

komende jaren. 

Ik zeg al lang dat ik niet weet wat architectuur is, dat ik 

vermoed dat architectuur het zoeken naar architectuur is. 

Het milieubewustzijn maakt het zoeken nog veel complexer 

en dus interessanter. Ontwerpen wordt nog boeiender en 

veelzijdiger. De opdracht voor ontwerpers is: innovatieve, 

performante, integrale concepten te realiseren. 

Dit kan. Dit is een praktische noodzaak. Dit is een 

constatering. 

Bouwheren, investeerders, ontwikkelaars, het beleid moeten 

gebouwen laten ontwerpen die in plaats van energie te 

consumeren, energie produceren. Dit kan, dit gebeurt al. 

U moet hierbij niet direct denken aan de zogenaamde hightech 

gebouwen. U kent ze wel, gebouwen die tot en met het 

laatste schroefje laten zien hoe ze gedemonteerd kunnen 

worden en dus materieel recupereerbaar zijn. Zij zijn 

meestal dubbel duur en voorlopig, met andere woorden niet 

duurzaam want spoorloos. 

Duurzame gebouwen, performante gebouwen zijn geen 

constructies als toonzaal van zonnepanelen, fotovoltaïsche 

cellen et cetera. Het ecologisch bewustzijn kan best 

zichtbaar bescheiden en op de meest discrete manier in 

integrale concepten in praktijk worden gebracht. 

Zo zorgzaam mogelijk met energie omgaan betekent ze niet 

gebruiken. Pollutie maximaal terugdringen wil zeggen: 

gewoon geen afval produceren. De meest ecologische 

woning is degene die nooit werd gebouwd. Dit is geen 

flauwe grap. Dit moet het uitgangspunt zijn.

Onze meest waardevolle bron, de meest milieukostbare, is 

het platteland. Deze bron niet verder consumeren is 

eenvoudig: het volstaat namelijk er niet meer te bouwen. 

Het is noodzaak en het is eenvoudig te realiseren. 

Vermeerdering van aantallen, groei, verbetering van levensstandaard 

moeten opgevangen worden door de steden en 

gemeenten te consolideren, dit duurzaam maken, en te 

verdichten. Met andere woorden het gebruik van het reeds 

bezette en ge-urbaniseerd gebied optimaliseren: een strategie 

ontwikkelen welke gebruik maakt van de kwaliteit van 

bestaande infrastructuren en van het ritme van stedelijkheid, 

van het stadsleven. 

Bouwheren moeten investeren in en opdracht geven tot het 

bouwen van gebouwen die zeer lang meegaan, en 

architecten moeten deze ontwerpen. Zeg maar 400 jaar. 

Duurzaamheid is van lange duur. De tijd van de stad is van 

zeer lange tijd. 

Stedenbouw, architectuur bestaat uit meerdere lagen: 

- de locatie, de plek, de footprint 

- het casco, dat is de draagstructuur en de gevels: dat is het 

cultureel duurzame 

- de installaties 

- de indeling, en tenslotte de afwerking. 

Elk van deze lagen heeft een eigen snelheid, eigen omlooptijd. 

De plek mankeert snelheid, onttrekt zich aan tijd, is als 

het ware eeuwig. 

Ik denk dat wij de draagstructuur, en ik denk ook de huid 

van gebouwen zo moeten ontwerpen en realiseren dat 

slopen de eerste 400 jaar niet hoeft. Slopen is niet duurzaam. 

Het casco, als intelligente ruïne, is de sleutel tot duurzame 

gebouwen. De geschiedenis heeft het ons voorgedaan. Dit is 

een constatering, en mijn idee over duurzaamheid. 

Architecten ontwerpen intelligente RUÏNES: gebouwen 

ontworpen voor vele volgende bestemmingen en gebruikers, 

met het programma van eisen voor de huidige bestemming 

als alibi. Gebouwen ontworpen voor actuele functies, 

worden in de tijd door nieuwe bestemmingen als het ware 

gekraakt. Wij zijn met zijn allen, als generatie, een krakersbeweging 

die de stad bezet. Wij maken gebouwen die de 

bereidheid hebben om bewoond te worden, niet het wonen 

zelf. 

Wij maken wat na het wonen kan worden achtergelaten. 

Dat wat gebeurtenissen kan doen gebeuren, ongeacht dat ze 

zullen gebeuren. Misschien levert dit gebouwen op die niet 

direct passen in het mentaal landschap van velen. Misschien 

vindt men ze (en men staat dan voor) – niet gehinderd door 

enige kennis – wel lelijk. 

‘Iets vinden’ hoort bij iets gezocht hebben. 

Zoeken is de relatieve autonomie van ons vak. 

Bij duurzaamheid gaat het om meerwaarde, een meerwaarde 

die tot stand komt door de factor tijd. Als dat gebouwen 

oplevert waarvoor we de eerste 50 jaar niet beschaamd 

hoeven te zijn, dan leert de geschiedenis ons dat men ze de 

volgende 350 jaar zal liefhebben en als monumenten zal 

verzorgen. De sleutel tot meerwaarde ligt ook in het beheer 

van het onroerend goed. 

Vele gebouwen, ook overheidsgebouwen, die men nu – ook 

niet gehinderd door enige kennis – mooi vindt, zijn 

constructies die zich tot architectuur verhouden, zoals een 

klinisch dode patiënt zich kan meten aan een topsporter. 

Gebouwen, dichte dozen die beademd worden met 

luchtbehandelingsmachines van werktuigbouwkundigen. 

Gebouwen waar niet één raam open kan, waar klimaat werd 

verward met 22° Celsius als constante temperatuur. 

Gebouwen als te laat ontvangen boodschappen over een tijd 

die lang voorbij is. Het gaat niet over mooi, maar over 

integer. 

Hedendaagse architectuur is niet verbijzonderd, maar 

gewoon. Wij weten dat zoeken uitmondt in eenvoud. 

Niet alle eenvoudige oplossingen zijn goed, maar het 

bijzonder goede antwoord is veelal eenvoudig. Integrale 

concepten zijn niet simpel, wel eenvoudig. 

Je kan, rondkijkend in Europa op zoek naar milieubewuste 

ontwerpers constateren, dat de avant-garde (of moet je 

arrière garde zeggen) vandaag energie, talent, moed en 

intuïtie gebruikt om zich aan de bestaande context, milieu, 

te confirmeren. Ontwerpen is niet wat men soms denkt, 

artistiek hyperventileren. Of zich zogenaamd historiserend 

inpassen in een urbane esthetica. Ontwerpen is het gewone, 

het eenvoudige nastreven, ook al schijnt dat voor sommigen 

een provocatie. 

Duurzaamheid heeft ook te maken met de intellectuele en 

emotionele noden van bewoners en gebruikers. Stedenbouw 

en architectuur moeten bovenal investeren in deze 

immateriële, niet kwantificeerbare noden. En meer nog dan 

voor de praktische noden wordt hiervoor van de 

ontwerpers grote precisie en intuïtie verwacht. Wij moeten 

genereuze ontwerpen produceren. Architectuur moet je ook 

datgene geven wat je zelf niet kan gevraagd hebben, maar 

wel had verwacht. 

Onze steden en gebouwen moeten (wat Vittorio Lampugnani 

noemt) ‘ook het perspectief van verbetering’ in zich dragen 

en dus de sociale, economische en technologische 

conjunctuur waarin ze ontstaan, overstijgen. 

De werkelijk culturele dimensie van architectuur zit precies 

in dat ‘verbeteringsperspectief,’ in die kritische generositeit. 

Zonder zelfingenomenheid en los van ideologische 

utopieën, kan je louter, milieupragmatisch stellen, dat 

architectuur moet meewerken aan de verbetering van de 

toekomst. 

Het gaat om culturele duurzaamheid, om de lange duur. 

13

Gerhard Jäger is de artistiek 

coördinator van ABC, Art Basics for 

Children. 

In opdracht van Canon Cultuurcel 

van het Departement Onderwijs 

werkt ABC aan een onderzoeksproject 

en inventarisatie van relevante 

projecten rond dit thema in Vlaanderen 

en in Europa, met hierbij een focus 

op de basisschool (6 tot 12 jaar). 

Naar het schooljaar 2002–2003 toe wil 

de Canon Cultuurcel een aantal 

initiatieven op touw zetten om 

onderwijsprojecten m.b.t. architectuur 

en architecturale vorming te 

implementeren in het Nederlandstalige 

onderwijs. 

Info: www.abc-web.be 

Telefoon 02 502 00 27 

De interactieve ABC-studio voor 

visuele kunsten en architectuur is nu 

te gast in HETPALEIS in Antwerpen. 

Info: 03 202 83 05 

14 

Architectuur en onderwijs 

Gerhard Jäger 

Discussie met architectuur is ook altijd een discussie met 

zichzelf en met de maatschappij. 

De dialoog zou dus al op school moeten beginnen, om de 

toekomstige ‘bouwheren’ in staat te stellen zelf kritisch 

over de kwaliteit van gebouwen na te denken. 

Over ruimte leren spreken zou ze de juiste woorden en 

argumenten moeten bijbrengen om te verhinderen dat ze 

vooral behoeften reproduceren die hen door de 

maatschappij opgelegd worden. Door het ruimtelijk 

inzicht te ontwikkelen zouden ze in staat moeten zijn om 

die ruimte op te eisen die zij willen. Naast de kennismaking 

met de verschillende architecturale voorstellingsmethoden 

kunnen het omzetten van emotionele beelden, 

de waarneming van het lichaam als ‘huis van het leven’, 

het ervaren van de effecten van kleuren op de psyche en 

van de mentale ruimte, respectievelijk ademruimte, 

leerlingen gevoeliger maken en architectuur sterker laten 

beleven.

In tegenstelling tot muziek, theater en literatuur, die 

allemaal tijdsgebonden zijn, heeft de beeldende kunst met 

ruimten te maken. En toch zouden we moeten verhinderen 

dat architectuur op school alleen in de creatieve lade van 

plastische opvoeding gestopt wordt. Om ook de politieke, 

economische en culturele aspecten behoorlijk aan bod te 

laten komen, zou ze ook in andere vakken behandeld 

moeten worden: bijv. stedenbouw in geschiedenis en 

aardrijkskunde, in economie en sociologie; de verlichting en 

evenwichtsleer in fysica; de beschrijving van gebouwen in 

de literatuur en de waarneming en beoordeling van een 

gebouw door verschillende personen in de vakken 

Nederlands, psychologie en filosofie. (terloops: een 

aanpassing van de lerarenopleiding, en niet alleen daarvoor, 

is dan meer dan noodzakelijk). 

Stappen in de zelfontwikkeling op school zouden als 

voorbeeld moeten dienen voor latere levensopgaven, 

namelijk dat de realiteit zoals ze zich aandient, – zowel in 

de architectuur als in groter maatschappelijke verband – 

door eigen initiatief veranderd, gevormd, overwonnen kan 

worden. Woonconcepten die een volledig verouderd beeld 

van samenleven weergeven, maken daar deel van uit. Om 

architectuur en stedenbouw later goed te begrijpen is de 

bewuste waarneming van de ruimte een basisvoorwaarde 

voor een mondige persoonlijkheid. Men kan deelnemen aan 

het openbare leven door analyse van de eigen woonsituatie, 

respectievelijk van het schoolgebouw. Oudere schoolgebouwen 

weerspiegelen in hun architectuur 

maatschappelijke hiërarchieën en waarden, die juist de 

school zou moeten helpen overwinnen. 

De ruimte is de derde opvoeder, zegt de Italiaanse pedagoog 

Malaguzzi en toch stralen sommige schoolgebouwen een 

dusdanige ongezelligheid uit, dat het niet verwonderlijk is, 

dat alle bezoekers er zo vlug mogelijk weer weg willen. Een 

mentaliteitsverandering bij de bevoegde verantwoordelijken 

zou moeten leiden tot een architectuur waarbij het er niet 

op aan komt wat een huis toont, maar wat het mogelijk 

maakt. Het gaat om vrije ruimten, morgenlicht in de 

klassen, oriëntatie, bescherming tegen lawaai en de 

beschikbaarheid van verschillende zones die op elkaar 

afgestemd zijn en de meest uiteenlopende functies hebben. 

Al die elementen moeten in een intelligente, maar uiterst 

gecompliceerde mix een compact geheel worden waarin 

iedereen zich goed kan voelen. 

Concreet betekent dit, dat minstens 10% van de nuttige 

oppervlakte zonder echte opdracht voor onvoorziene 

omstandigheden vrijgehouden wordt en dat men hierbij ook 

met de ideeën van de kinderen rekening houdt. Belangrijk 

zou niet een voor de hand liggende esthetiek, maar wel de 

zinnelijke ervaring van de ruimte moeten zijn. Voor 

kinderen plannen betekent dus voor levendigheid plannen, 

betekent ruimte en tijd om te groeien plannen en betekent 

met de ruimte veranderen. 

De opwindende workshops van de Russische architect 

Vladimir Kirpitsjov in de Edas-kinderstudio voor 

experimentele architectuur te Moskou en voorbeelden van 

het Centre d’Architecture ‘Arc en rêve’ in Bordeaux en van 

het Nederlandse Architectuurinstituut in Rotterdam waren 

tot nu toe de pioniers van interessante architectuurbemiddeling 

voor kinderen en jongeren. In Zweden is 

wonen een schoolvak, de Finnen hebben het recht op een 

goed gebouwd milieu ingevoerd en in Engeland is 

architectuur al langer een onderdeel van de lessen. 

Het vorige Europese panelgesprek in Stockholm 

(‘Architecture Children Identity’) en een zeer goed gelukte 

verbouwing van een school in Lier hebben nu ook in België 

perspectieven geopend. 

School kan in het beste geval samenhang binnen het 

architecturale denken duidelijk maken, nooit architectuur zelf. 

De nodige ernst van de discussie met kunst of architectuur 

mag niet met creatieve oefening of spel verward worden. 

‘Maar ik weet niet eens wat architectuur is – behalve 

misschien het zoeken naar architectuur’ (Vlaamse bouwmeester 

bOB Van Reeth). 

Als het lukt dit voortdurende zoeken naar architectuur in 

het onderwijs te integreren, kunnen we hopen dat op een 

dag goede architectuur de culturele wens van iedereen 

wordt. 

15

Sven Sterken is ingenieur-architect, 

en als aspirant van het Fonds voor 

Wetenschappelijk Onderzoek 

verbonden met de Vakgroep 

Architectuur en Stedenbouw van de 

Universiteit Gent. 

Momenteel bereidt hij in Parijs een 

proefschrift voor over Iannis Xenakis. 

16 

Tussen gestolde muziek en 

vloeibare architectuur: 

Van Pythagoras naar Xenakis 

Sven Sterken 

De kunsten architectuurgeschiedenis behandelt 

doorgaans de verschillende artistieke disciplines in een 

chronologische vorm, waarin gezocht wordt naar 

oorzaak-gevolg relaties tussen stromingen, personen en 

stijlen. De relaties tussen de disciplines worden echter veel 

minder systematisch onderzocht, terwijl een groot deel 

van de kunstproductie in de twintigste eeuw eigenlijk 

enkel binnen een inter-, meta-, of multidisciplinair kader 

kan worden begrepen. Er is sinds het begin van de 

twintigste eeuw immers een complete versplintering van 

het artistieke landschap opgetreden, waarbij allerlei 

nieuwe genres zijn ontstaan (happenings, performances, 

installaties, klankkunst) die de oude categorieën 

beeldhouwkunst, schilderkunst en architectuur obsoleet 

maken. Muziek en architectuur onderhouden 

bijvoorbeeld al sinds de antieke oudheid een complexe 

relatie, die ook nu nog, in de actuele Computer Aided 

Design-architectuurtheorie, een rol speelt. Daarnaast 

toont de toenemende belangstelling voor klankkunst 

(installations sonores, Klangkunst) op grote hedendaagse 

kunstevenementen dat het hier gaat om een relatief 

onontgonnen terrein vol mogelijkheden. 

Veel architecten uit de twintigste eeuw hebben zich ook 

rechtstreeks of onrechtstreeks door muziek laten 

beïnvloeden bij hun ontwerpen. Denken we maar aan Bruce 

Goff, Peter Cook of Daniel Libeskind. Deze laatste, ooit 

een beloftevol muzikant en nu de protagonist van 

deconstructivistische architectuur, ziet zijn onlangs 

voltooide Joods Museum in Berlijn als een mogelijk slot van 

de onvoltooide opera ‘Mozes und Aaron’ van 

Arnold Schönberg! 1 De relaties tussen architectuur en 

muziek werden echter nog het meest systematisch 

uitgewerkt door de recent overleden architect en componist 

Iannis Xenakis (1922-2001). 

‘Architectuur is als bevroren muziek’ 

In de context van ‘architectuur en muziek’ wordt deze 

uitspraak van Goethe vaak geciteerd. Ze is, zoals het een 

goede metafoor betaamt, op verschillende manieren interpreteerbaar. 

Geschiedkundig gezien staat ze op het kruispunt 

van twee tijdsgeesten: de rationele ingesteldheid van de 

Verlichting en de eerder intuïtieve geesteswereld van de 

Romantiek. Bij de overgang van deze twee periodes treedt 

een significante verschuiving in de interpretatie van de 

‘bevroren muziek’-metafoor op: staat ze in de Renaissance 

en de Verlichting symbool voor het inzicht dat de vorm in 

architectuur en muziek op dezelfde mathematische wetmatigheden 

gebaseerd kan zijn door middel van gelijkaardige 

verhoudingen en proporties, dan ligt het accent 

tijdens de Romantiek veeleer op het gelijkaardige 

emotionele effect op de ziel en de perceptie dat aan beide

disciplines wordt toegeschreven. Deze dubbele interpretatie 

was mogelijk door een fundamentele dualiteit in de 

‘bevroren muziek’-metafoor, waarvan de oorsprong 

teruggaat tot de oude Grieken. Ze probeerden immers via 

mathematische modellen de rationele logica en structuur 

van de wereld te begrijpen, die tot leven werd gebracht in 

gewelddadige en passionele mythes. 2 

De fascinatie voor de wiskunde en de idee dat die in staat 

was de wereld te beschrijven kent een eerste hoogtepunt in 

het denken van Pythagoras, in de zesde eeuw voor onze 

jaartelling. Naast de beroemde naar hem genoemde stelling, 

ontdekte hij dat de helft van een snaar in feite dubbel zo 

hoog klonk als de oorspronkelijke, en dat 2/3 van een snaar 

een kwint hoger klonk. Vergeten we niet dat de muziek ten 

tijde van de Grieken (en dat tot ver in onze geschiedenis) 

hoogstwaarschijnlijk zuiver monodisch was (éénstemmig, 

begeleid met een lier of een ander snaarinstrument), en dat 

enkel octaaf en kwint als perfect consonant (juist klinkend) 

werden ervaren. Andere samenklanken bestonden 

nauwelijks of werden als ‘vals’ bestempeld. Dat de ‘juiste’ 

samenklanken dan nog eens in dergelijke pure verhoudingen 

konden worden uitgedrukt, versterkte de idee dat de 

wiskunde geen ‘uitvinding’ was, maar de werkelijke, 

perfecte wereld beschreef en zichtbaar maakte. Toen ook de 

kwart ingeburgerd raakte, bleek die op 3/4 van een snaar te 

liggen! Met 4 cijfers kon dus een gans universum aan 

muziek bedacht en beschreven worden! 

De idee van de wiskunde als taal van een ‘perfecte wereld’ 

werd verder ontwikkeld door Plato, die ervan uitging dat 

alles wat op de wereld zichtbaar of kenbaar was, enkel een 

imperfecte afspiegeling was van ‘ideale’ vormen die in 

eenvoudige mathematische verhoudingen konden worden 

uitgedrukt. Op de grens van metafysica en rationaliteit 

geloofden de Grieken ook in een ‘harmonie van de sferen’ – 

de bewegingen van de planeten brachten volgens hen 

onhoorbare, maar consonante geluiden voort, volgens 

perfecte verhoudingen zoals kwint en octaaf. Uit de idee dat 

deze verhoudingen ook die van de ‘perfecte vormen’ waren, 

en het ‘perfecte’ ook het ‘goede’ was, ontstond het concept 

van de ‘harmonie’; alles wat ‘goed’ was (ook de menselijke 

ziel), zou dan ook automatisch in resonantie treden met dit 

permanent ‘gezoem’ van de kosmos en daardoor als goed 

(h)erkend worden. In de eerste eeuw van onze jaartelling 

maande de eerste bekende architectuurtheoreticus, 

Marcus Vitruvius Polo, de architecten-in-spe dan ook aan 

om muziek te studeren, om zo een ‘feeling’ voor goede 

verhoudingen te ontwikkelen! 

Tijdens de renaissance werden deze theorieën herontdekt. 

De idee dat de harmonische verhoudingen, zoals door 

Pythagoras in de muziek ontdekt, ‘natuurlijk’ waren, werd 

zelfs de kern van het eerste ‘moderne’ architectuurtraktaat 

van de renaissancearchitect Alberti. Ervan uitgaande dat de 

mens een aangeboren zin voor het herkennen van de goede 

proporties bezit, stelde Alberti dat ‘the numbers by means 

the agreement of sounds affects our ears with delight, are the 

very same which please our eyes and minds.’ 3 

De gebouwen van Alberti zijn dan ook geproportioneerd 

volgens eenvoudige mathematische verhoudingen: de gevel 

is bijvoorbeeld vaak twee keer zo breed als hoog, de 

afmetingen van de ruimtes staan in verhoudingen als 2/3, et 

cetera. Net zoals zijn beroemde barokke opvolger Palladio, 

die zelfs de globale planopbouw van zijn gebouwen op 

dergelijke verhoudingen baseerde, geloofde Alberti dat op 

deze manier de architectuur (en via de architectuur ook de 

mens zelf) verbonden was met de fundamenteel 

mathematisch geordende kosmos. 

Van Synesthesie naar Gesammtkunstwerk 

Volgens sommige auteurs zou het klassieke Griekse drama 

een eerste vorm van totaalkunst geweest zijn, waarin 

getracht werd de verschillende kunsten op een gelijkaardige 

manier te behandelen, om zo te komen tot een synthetische 

kunstvorm. De idee dat er tussen de verschillende kunstdisciplines 

parallellen bestaan gaat terug op Aristoteles’ 

concept van de sensus communis, namelijk dat de 

verschillende zintuigen in feite werden gestuurd door een 

hoger, centraal mechanisme. Deze theorie kwam in de 

zeventiende eeuw opnieuw in de belangstelling door de 

experimentele psychologie, toen werd vastgesteld dat 

sommige mensen bepaalde zintuiglijke ervaringen 

onwillekeurig met andere gingen verbinden. Het linken van 

klanken aan een bepaalde kleur is daar een typisch 

voorbeeld van. Hoewel irrationeel, werd dit fenomeen, 

synesthesie genaamd, beschreven door de meest serieuze 

wetenschappers van die tijd zoals John Locke (in zijn 

fundamentele ‘Essay Concerning Human Understanding’) 

en de grote fysicus Isaac Newton. Het pseudowetenschappelijke 

karakter van deze theorieën gaf 

aanleiding tot een ware golf van theorieën over de relatie 

tussen kleuren, gemoedstemmingen en klanken. Concerten 

met zogenaamde ‘kleurorgels’ waren bijvoorbeeld een rage 

op het einde van de achttiende eeuw. Dergelijke 

experimenten hadden uiteraard effect op de kunsttheorie. 

Ze stelden namelijk de beperkingen en grenzen van de 

bestaande kunstdisciplines in vraag. De Duitse romantische 

filosoof en dichter Friedrich Schiller merkte bijvoorbeeld 

zelfs op dat, ondanks het fundamenteel eigene van elke 

kunstvorm, de capaciteit van de kunstenaar de grenzen van 

zijn eigen kunsttak te overschrijden nu net het bewijs van 

zijn meesterschap was. 

Het abstracte en efemere karakter van muziek (ze beeldt 

namelijk niets uit) en de directe emotionele impact ervan 

was voor veel romantische kunstenaars een soort van na te 

streven ideaal. Opgeladen met allerlei metafysische 

elementen, zou de muziek trouwens tot ver in de twintigste 

eeuw een diepgaande invloed op de beeldende kunsten 

blijven uitoefenen. Het ontstaan van de abstracte schilderkunst 

in het begin van de twintigste eeuw is trouwens niet 

denkbaar zonder muzikale analogieën, niet in het minst in 

het werk van een van de ‘vaders’ ervan, Kandinsky. 

Het was Schelling die in 1802 het Griekse mythologische 

gedachtegoed weer opnam door architectuur als een 

‘Verstummte Tonkunst’ te beschouwen. Hij bedoelde 

hiermee dat in ‘goede’ architectuur de verhoudingen en 

proporties, in de compositie van de gevel bijvoorbeeld, net 

zo afleesbaar moesten zijn als in de muziek. De beweging 

van het oog erover voegde er de temporele dimensie aan toe 

die eigen was aan de muziek: ‘eine schönes Gebaüde ist nicht 

anderes als eine mit den Aug empfundene Musik, eine nicht 

17

in der Zeit, sondern in der Raumfolge aufgefasstes 

(simultanes) Concert von Harmonien und von 

harmonischen Verbindungen.’ 4 Dit idee werd door Goethe 

verder ontwikkeld in zijn Maximen und Reflexionen. 

Hij merkte daar op: ‘und wirklich, es hat etwas: die von der 

Baukunst ausgeht, kommt den Effekt der Musik nahe.’ 

Goethe beschrijft dus een gelijkaardige muzikale ervaring 

als Schelling, maar hij legt duidelijk een ander accent als hij 

de architectuur eerder een ‘Erstartte Musik’ noemt dan een 

‘Verstummte Tonkunst’. Hij verwijst daarbij naar de mythe 

van Amphion van Thebe, die de zware stenen, nodig voor 

de omwalling van de stad, met zijn lier had doen bewegen 

om ze op hun plaats te krijgen. Het is dan ook logisch dat 

de muzikale structuur in het uiteindelijke bouwwerk 

herkenbaar zal zijn: ‘die Tone verhallen, aber die Harmonie 

bleibt. Die Burger einer Solchen Stadt wandeln und weben 

zwischen ewigen Melodien.’ Het idee dat een ‘gebouw’ 

slechts een gefingeerd moment is in een dynamisch vormproces 

is trouwens nog steeds een fundamenteel concept in 

de actuele architectuurtheorie van het informatietijdperk. 

Vinden we in de uitspraak van Schelling nog een duidelijke 

referentie naar de mathematische achtergrond van logische 

verhoudingen, zoals die ook in de muziek van die tijd 

duidelijk hoorbaar was (grote klaarheid, voorspelbaarheid), 

dan ondergaat de metafoor muziek-architectuur bij Goethe 

een verschuiving zoals die ook in zijn eigen werk merkbaar 

was. Van rationalist pur sang evolueerde Goethe namelijk 

naar de incarnatie zelf van de romantische Sturm und 

Drang-dichter. Op het einde van zijn leven staat de 

muzikale metafoor dan ook voor een architectuur die als 

een overweldigend ‘geheel der delen’ de ziel onderdompelt 

in een overdaad aan indrukken. De geest van het werk van 

Richard Wagner wordt hiermee al aangekondigd. 

Wagner, de absolute meester van het Gesammtkunstwerk 5 , 

decreteerde een absolute onscheidbaarheid van woord en 

zang in zijn opera’s, net zoals ook de decors, kostuums en 

de belichting elk op hun manier zijn synthese van Griekse, 

Christelijke en Germaanse elementen moesten helpen 

overbrengen. Hij verbood zelfs dat zijn opera’s zouden 

worden uitgevoerd buiten het speciaal daarvoor gebouwde 

theater in Beieren! De muziek bleef echter op de top staan 

van deze grote Wagneriaanse synesthetische piramides, 

waarvan de traditie in de twintigste eeuw verder leefde in 

grote, hoogtechnologische licht- en geluidshows, zoals de 

concerten van Pink Floyd en Jean-Michel Jarre. 

Le Corbusier en de Modulor 

Dat de veronderstelde analogie tussen muziek en 

architectuur niet enkel berust op zuiver speculatieve 

gronden bewijst het feit dat ze zelfs de grote breuk 

overleefde die het strakke en abstracte modernisme in de 

jaren twintig in de architectuur teweegbracht. Ze ligt zelfs 

aan de basis van een van de fundamentele geschriften van de 

architectuur in de twintigste eeuw: de Modulor van 

Le Corbusier 6 , een proportiesysteem dat moest toelaten 

uniformiteit te brengen in de maatvoering in architectuur, 

om zo de deur te openen naar massale prefabricatie in de 

bouw. Zelf afkomstig uit een muzikale familie, merkte 

Le Corbusier op dat de muziek ook pas echt overleverbaar 

was geworden op het moment dat er een grafisch notatie- 

18 

systeem was ontworpen. Een belangrijke conceptuele stap 

ligt hier in het feit dat, hoewel klank een ‘continu’ 

fenomeen is, de invoering van een notatiesysteem 

noodzakelijk maakte dat er een aantal toonhoogten bij 

conventie werden gefixeerd en gekoppeld werden aan dit of 

dat lijntje op de notenbalk. Analoog hiermee stelde 

Le Corbusier voor om ook voor de architectuur een 

gelijkaardige ‘toonladder’ te ontwerpen, gebaseerd op de 

proporties van het menselijke lichaam. 

Vertrekkende van een ‘typische’ mannelijke gestalte van 

183 cm ontwikkelde hij zo een schaal van maten die de 

vormgever direct kon toepassen. Naar analogie met de serie 

van 12 noten in de muziek of de 26 letters van het alfabet 

(waarbij elk van de elementen een onvervangbare en 

ondubbelzinnige inhoudelijke waarde heeft), selecteerde hij 

uit het volledige gamma van in de architectuur gangbare 

lengtes een serie van waarden met een praktische betekenis: 

van 27 cm (de hoogte van een zitbank), 43 cm (de hoogte 

van een stoel), 70 cm (hoogte van een tafel), tot 226 cm 

(plafondhoogte). Bijzonder is dat deze maten met elkaar in 

een eenvoudige verhouding staan (in de reeks is elke term 

de som van de twee vorige, wat toelaat makkelijk 

verschillende maten te combineren en zelf andere af te 

leiden). Via een ingewikkelde mathematische redenering 

slaagde Le Corbusier er namelijk in zowel de Gulden Snede 

als de reeks van Fibonacci in zijn ‘Modulor’ te integreren. 

Daarmee leverde hij een beloftevolle synthese van 

concepten die al sinds de Oudheid in de architectuur en de 

muziek leefden, en kon ook de eeuwige oppositie en 

verwarring tussen de Angelsaksische maten en het Europese 

metrieke stelsel worden overbrugd. Het succes van de 

Modulor was dermate dat, meteen na zijn publicatie in 

1950, Le Corbusier het plan opvatte voor een tweede deel, 

dat een overzicht zou bieden van de verschillende mogelijke 

toepassingen in de architectuur en de kunst. Le Modulor 2 

verscheen uiteindelijk in 1955, met als ondertitel : 

‘La Parole est aux Usagers’. En zoals het eerste deel was 

begonnen, eindigde het tweede deel van de Modulor met 

een muzikaal voorbeeld. 

De ‘Modulor’-man, 

tekening van Le Corbusier, uit: 

‘Le Modulor’, Ed. de l’ Architecture 

d’ Aujourd’hui, 

Boulogne, 1950 (© Fondation 

Le Corbusier, Parijs)

Xenakis, de ‘muzikale glasramen’ en het Philipspavilioen 

Het pleit tegelijk voor Le Corbusiers opportunisme als voor 

zijn fijne neus voor talent, dat hij al vrij snel de capaciteiten 

inzag van de jonge Griekse ingenieur Iannis Xenakis, toen 

die kort na de Tweede Wereldoorlog in zijn agentschap 

kwam werken. Na zijn studies Bouwkunde in Athene, was 

deze als politiek vluchteling in 1947 in Parijs aangekomen. 

Als ingenieur werkte hij mee eerst mee aan verschillende 

van de Unités d’Habitation, grote collectieve woningbouwprojecten. 

Later speelde hij, als architect, een kapitale rol in 

het project voor het klooster van La Tourette, nabij Lyon. 

Hoewel zijn rol veel verder ging, staan we hier enkel stil bij 

de beroemde ‘muzikale glasramen’ die Xenakis ontwierp 

voor de westelijke gevel van het kloostergebouw, dat 

uitkijkt over een prachtige vallei. 

‘Muzikale glasramen’ in de westelijke gevel van het klooster 

van La Tourette 

(Foto: Sven Sterken, © Fondation Le Corbusier, Parijs). 

Omdat de gevel zelf hier geen enkele dragende functie had 

(alle lasten worden opgevangen door kolommen die achter 

de gevel, aan de binnenkant, staan), was het in principe 

mogelijk om, zoals bij vele gebouwen uit die tijd, de gevel 

met een volledige glasbekleding te voorzien. Conform de 

gangbare logica in architectuur, zouden de identieke glaspanelen 

dan vervat worden in stijlen, op regelmatige afstand 

van elkaar. Het saaie karakter van een dergelijke oplossing 

was het mooie uitzicht niet waardig, en dus kreeg Xenakis 

de opdracht een ritmisch spel te bedenken met de 

horizontale afstanden tussen de raamstijlen. De oplossing 

(gebaseerd op waarden uit de Modulor-reeks) die de jonge 

componist-architect voorstelde overtrof Le Corbusiers 

verwachtingen totaal. Vertrekkende van een gemeenschappelijk 

‘motief’, componeerde Xenakis per etage een 

onafhankelijk ritmisch verloop van de raamstijlen, dat over 

de volledige façade gezien, een prachtig contrapunt 

creëerde. Er ontstond zo een dynamische, golfvormig effect 

van dilatatie en contractie, zoals een geluidsgolf. Binnenin 

creëren de projecties van deze raampartijen een schitterend 

schaduwspel op de vloer bij ondergaande zon. Zonder twijfel 

was dit het wat Goethe bedoelde met ‘gestolde muziek’! 

Le Corbusier was zo gecharmeerd door deze bijzonder 

geslaagde toepassing van zijn Modulor, dat hij op het 

allerlaatste moment een paar bladzijden toevoegde aan het 

tweede boek van de Modulor als een kleine hommage aan 

zijn ijverige assistent. Le Corbusier merkt op over Xenakis: 

‘Cette mise au point des pans de verre du couvent a été faite 

par Xenakis, qui est ingénieur devenu musicien et qui 

travaille comme architecte, 35, Rue de Sèvres. Trois 

vocations favorables réunies ici.’ Dit was een bijzonder 

genereuze geste; geen enkele van Le Corbusiers 200 

assistenten viel ooit een dergelijke eer te beurt. 

Op hetzelfde moment werkte Xenakis aan zijn eerste grote 

compositie, Metastasis, voor orkest. Hierin hernam hij het 

idee dat Le Corbusier aanraakte in de inleiding van het 

eerste boek van de Modulor, namelijk dat ‘klank’ een 

continu gegeven is. Hoewel het op een gewoon strijkinstrument 

ook mogelijk is om glissandi te spelen 9 , was het 

vooral door het opkomen van sirenes in de steden en de 

toen pas ontwikkelde sinusgeneratoren (waarmee klank op 

eender welke frequentie kan worden gegenereerd) dat de 

componisten de glissando als een muzikale figuur begonnen 

te erkennen en te gebruiken. Het begin en einde van 

Metastasis zijn dan ook opgevat als grote clusters van 

glissandi, waarvan het partituurbeeld onmiddellijk 

associaties oproept met de parabolische oppervlakken die 

op dat moment sterk in de mode waren in de kunst en de 

architectuur, door hun functionele en exotische esthetiek. 

Ze symboliseerden technologie, economie en vooruitgang. 

Xenakis zou de eerste twintig jaar van zijn compositieactiviteit 

bijna steeds op een dergelijke grafischgeometrische 

manier op millimeterpapier blijven werken om 

het verloop van zijn compositie te bepalen. Hij zette het 

daarna echter steeds weer om naar gewoon notenschrift, dit 

in tegenstelling tot verschillende van zijn collega’s 

componisten in de jaren zestig, die via grafische partituren 

meer vrijheid aan de uitvoerder wilden verlenen. 

In 1956 kreeg Le Corbusier de opdracht van de 

Nederlandse firma Philips om voor hun deelname aan de 

wereldtentoonstelling van Brussel in 1958, in een apart 

paviljoen, een totaalspektakel te ontwerpen dat de 

mogelijkheden van hun producten op gebied van licht en 

geluid moest illustreren. Xenakis, die de opdracht kreeg een 

futuristisch kleedje te bedenken voor dit (tijdelijke) 

paviljoen, ging op een analoge manier te werk als in zijn 

compositie Metastasis: waar hij daar de strijkers het 

muzikale spectrum op een continue manier van laag naar 

hoog had laten doorlopen, nam hij zich voor in zijn 

architectuur een continue, ruimtelijke overgang van 

horizontaal naar verticaal te realiseren. Het traditionele, 

strakke onderscheid vloer/plafond/wand zou op die manier 

volledig verdwijnen, waardoor de ruimte binnenin één grote 

plooi zou worden. Xenakis ontwierp uiteindelijk een 

paviljoen, volledig opgetrokken uit parabolische, 

zelfdragende betonvlakken van nauwelijks 5 cm dik, dat 

ondanks zijn korte levensduur (9 maanden) als een icoon in 

de geschiedenis van de twintigste-eeuwse architectuur staat. 

Xenakis: Polytopes 

In de jaren zestig werkte Xenakis slechts nog sporadisch als 

architect – hij concentreerde al zijn energie in het 

ontwikkelen van wat hij een ‘stochastische compositietechniek’ 

noemde. Deze hield in feite een deconstructie in 

van het bestaande muzikale canon. Naar analogie met de 

theorieën die het gedrag van gasmoleculen beschrijven 

19

ontwikkelde hij een middel om muziek te ‘construeren’, 

niet aan de hand van melodieën, maar aan de hand van 

afzonderlijk noten, elk met zijn eigenschappen van toonhoogtes, 

-duur, timbre. Conform de toenmalige tijdsgeest, 

was het achterliggende idee de wens te komen tot een 

volwaardige gelijkberechtiging van alle muzikale 

parameters, en niet enkel de melodie (toonhoogte). 

Zijn ruimtelijk denken als architect deed geleidelijk aan 

steeds duidelijker zijn intrede in zijn muziek. In Eonta 

(1964) bijvoorbeeld loopt een van muzikanten op de scène 

rond terwijl hij speelt, terwijl in het magistrale orkestwerk 

Terretektorh (1966) de 88 muzikanten spiraalvormig in het 

publiek verspreid zitten. De klank reist op die manier door 

de ruimte. Op het einde van de jaren zestig breidde 

Xenakis, met behulp van de nieuwste technologieën, het 

terrein van zijn artistiek onderzoek nog verder uit, in een 

reeks van grote licht- en geluidsinstallaties, polytopen 

genaamd 10 . Het ging steeds om dynamische en abstracte 

ensceneringen van een bestaande plek of gebouw, aan de 

hand van flashlights, laserstralen en elektronische muziek. 

Zo bezette hij in 1967 de centrale vide van het Franse 

paviljoen op de wereldtentoonstelling van Montreal met vijf 

opgehangen, transparante parabolische volumes bestaande 

uit met lichtflashes bezette stalen kabels. In 1971 ontwierp 

hij een openluchtspektakel in de ruines van Persepolis (Iran) 

waarin hij elektronische muziek en een laserstraal 

combineerde met lokale en archaïsche elementen, zoals een 

grote groep kinderen met fakkels en zelfs een kudde geiten 

met een lampje tussen de horens! Na de zeer succesvolle 

Polytope de Cluny (1972-73), in de thermen van het 

Romaanse Cluny-museum in Parijs, ontwierp Xenakis ter 

gelegenheid van de opening van het Centre Pompidou in 

1977 de Diatope, een tijdelijk paviljoen om zijn multimediacompositie 

La Légende d’Eer te huisvesten. Met de Diatope 

sloot Xenakis in zekere zin een cirkel die begonnen was met 

zijn deelname aan het Philips-paviljoen twintig jaar eerder. 

Het was meteen ook zijn laatste gerealiseerde polytoop. 

In deze beide laatste polytopen speelde zich boven de 

hoofden van het (liggende) publiek een abstracte choreografie 

van flashlights en laserstralen af, vergezeld van ruwe, 

elektronische muziek. Opmerkelijk is hier dat Xenakis 

hetzelfde compositieprocédé gebruikte voor de muziek als 

voor het lichtontwerp en zelfs voor de architectuur van zijn 

paviljoen. In de drie domeinen ontwikkelt Xenakis namelijk 

abstracte, geometrische vormen, vertrekkende van enkel 

punten en rechten. Het gaat hier dus niet om een letterlijk 

vertalen van architectuur naar muziek of omgekeerd. Beide 

zijn eerder de neerslag van een zelfde vormgenese, die 

fundamenteel abstract en wiskundig is, en daardoor naar de 

verschillende ruimtes van architectuur, muziek en licht kan 

getransponeerd worden. 

Besluit 

Xenakis plaatst zichzelf expliciet in de traditie van Plato – 

hij gelooft immers dat de abstracte mathematica de wereld 

regeren en beschrijven. Hij merkt ook zelf herhaaldelijk op 

‘dat hij in feite tweeduizend jaar te laat is geboren’. 

De kracht van zijn oeuvre bestaat erin dat hij zijn Grieksarchaïsche 

achtergrond steeds wist te combineren met een 

20 

enorme ontvankelijkheid voor de nieuwste ontwikkelingen 

op technologisch vlak, om die dan te implementeren in 

muziek, architectuur, of een andere discipline. Dat hij 

Goethes oude metafoor een nieuwe en actuele inhoud weet 

te geven is daar een voorbeeld van. 

Door zijn fundamenteel interdisciplinaire houding is 

Xenakis een voorbeeld voor verschillende hedendaagse 

architecten, die net als hij, vijftig jaar geleden, de implicaties 

en mogelijkheden inzien van de huidige technologische 

ontwikkelingen op vormelijk en ruimtelijk vlak. 

De fascinatie voor een ‘muzikale’ architectuur (met de tijd 

als vierde dimensie) ontwikkelt zich vandaag, door de 

spectaculaire ontwikkelingen in de Computer Aided 

Design, verder in het concept van de zogenaamde ‘liquid 

form’, zoals het H2O-paviljoen van NOX architecten in 

Zeeland of het Guggenheim van Frank O. Gehry in Bilbao. 

Het gaat hier om een architectuur die net als het Philipspaviljoen 

dynamisch en efemeer wil zijn. Elke notie van 

Cartesiaans perspectief, stabiliteit en oriëntatie verdwijnt, 

waarmee deze architectuur het werkelijke begrip van de 

wereld aan het begin van de éénentwintigste eeuw weergeeft. 

Deze projecten zijn dan ook de eerste stappen in de 

realisatie van de eeuwenoude droom een architectuur te 

creëren die niet langer een doos met een deur is, maar net 

als muziek een ongrijpbare energetische enveloppe creëert 

rond de bezoeker. 

1 De vorm van het museum is namelijk het gevolg van twee assen die elk hun 

eigen vormelijke en conceptuele implicaties hebben. Ze verbeelden de beide 

protagonisten Mozes en Aaron. Zie ook Thomas Willemeit, 

‘O Wort, du Wort, das mir fehlt! Musik und Architektur bei 

Daniel Libeskind’, Archithese, V 1998, p. 18-24 en Libeskinds eigen tekst 

‘Between the Lines’, in zijn boek ‘Radix, Matrix’, Prestl Verlag, 

München/NY, 1998, p. 35-39. 

2 Deze gedachte wordt uitgewerkt in COLE, Y., ‘Frozen Music: the Origin 

and Development of the Synhesthetic Concept in Art’, Precis, NY, 1987, 

p. 171-181. 

3 Alberti, geciteerd in: Wittkower, R., ‘Architectural Principles in the Age of 

Humanism’, NY, Random House, 1965, p. 110. 

4 Schelling, F.W., ‘Philosophie der Kunst’, 1859, geciteerd in PEHNT, 

Wolfgang, ‘Verstummte Tonkunst’, in: Karin VON MAUR (ed.), 

‘Vom Klang der Bilder’, München, Prestl Verlag, 1985, p. 394. 

5 De oorsprong van de term Gesammtkunstwerk is niet duidelijk, maar wordt 

doorgaans gebruikt om die kunstuitingen aan te duiden waarbij gestreefd 

werd naar een synthese van de verschillende kunsten in functie van een 

centraal idee of een hoger ideaal. Gesammtkunstwerk en multimedia zijn dus 

niet per se synoniem. 

6 Le Corbusier, pseudoniem van Charles-Edouard Jeanneret (1887-1965) was 

zonder twijfel één van de belangrijkste architecten van de twintigste eeuw. 

Zijn werk was vooral revolutionair door de polemische radicaliteit waarmee 

moderne ideeën en concepten er werden uitgetest. Door zijn rebelse karakter 

en zijn artistieke ingesteldheid werd hij door het establishment vaak echter 

weinig au sérieux genomen. 

7 Xenakis was bij Le Corbusier actief betrokken bij tal van belangrijke 

projecten in de jaren vijftig. In dezelfde periode ontwikkelde hij zich als 

componist, wat zijn voornaamste activiteit werd vanaf de breuk met 

Le Corbusier in 1959 (na een lang dispuut over erkenning en de auteurschap 

van het Philipspavilioen). Zie hiervoor de uitermate boeiende biografie over 

Xenakis van Nouritza Matossian (London, Kahn & Averill, 1987) 

Voor een algemene situering van Xenakis, zie STERKEN, Sven, ‘Voorbij de 

Interdisciplinariteit/Beyond the Interdisciplinary’, Archis, juni 2001, 

p. 81-86. Voor een overzicht van de loopbaan van Xenakis als architect, 

zie STERKEN Sven, ‘Spiel mit den Raum: Iannis Xenakis, Architekt des 

Ephemeren’, in: Musik Texte, Heft 90, August 2001, p. 36-42. 

8 Met contrapunt wordt een muzikale vorm aangeduid waarbij verschillende 

stemmen in tegengestelde zin t.o.v. elkaar bewegen. Gaat de ene omhoog, dan 

gaat de andere lager. Hier gaat het over een ritmisch contrapunt: is er in de 

ene rij een grote densiteit, dan heeft de andere een rustiger karakter. 

9 Met glissando (meerv. glissandi) wordt een speelwijze op strijkinstrumenten 

aangeduid waarbij alle noten op een snaar zonder onderbreking worden 

gespeeld. 

10 van poly (veel) en topos (plek, ruimte)

Villa ‘Onder dak’ 

Een (boeken)huis voor kleuters 

Over de samenstellers 

Lieve Verheyden is lector aan de afdeling Kleuteronderwijs 

van de Lerarenopleiding aan de Katholieke Hogeschool 

Leuven en medewerker van Steunpunt NT2. Ze schreef mee 

aan de ideeënbrief rond ‘Feesten’ (2000) en publiceerde over 

taalverwerving en taalbeschouwing bij jonge kinderen. 

Al wat smaakt naar taal, boeken en kindertheater boeit haar. 

Eric Vanthillo is acteur bij jeugdtheater Anna’s Steen. 

Hij is dramadocent bij o.a. de Karel de Grote-Hogeschool 

te Antwerpen en mede-auteur van de ‘Theaterbox’ (Kunst 

in Zicht) en van de map ‘Muzische Vorming’ (Altiora). 

Daarnaast ook recensent voor Klapper. 

Marlies Peersman is kleuterleidster in het Leuvense. Verder 

werkt ze rond plastische creativiteit met kinderen tussen 

6 en 8 in allerlei beeldende ateliers, meteen ook haar passie. 

Kleuters – 21

Villa ‘Onder dak’. Een (boeken)huis voor kleuters is een 

ideeënbrief. Je vindt er suggesties om met Nopjes, 

het prentenboek dat Klaas Verplancke schreef voor de 

Jeugdboekenweek 2002. Het deelthema ‘Samen thuis 

maken’ staat daarin centraal. 

Met ‘Onder dak’ kun je ook nog heel wat andere kanten 

uit. Wij geven een overzicht van mogelijkheden samen in 

Villa ‘Onder dak’. Een (boeken)huis voor kleuters, 

het tweede deel van deze ideeënbrief. 

Wie op zoek is naar ideeën voor klasoverstijgend werk of 

naar ‘rode draden’, kan in deel 3 terecht. 

We sluiten af met een boekenlijst waarin je alle titels 

vindt die in deze ideeënbrief staan. 

22 – Kleuters

Deel 1 

Nopjes, een prentenboek van 

Klaas Verplancke voor de 

Jeugdboekenweek 2002 

Over de auteur 

Wie wist, zo’n 35 jaar geleden, gebogen over een 

Zwevegems wiegje aan de Leieboorden, wat van baby Klaas 

zou worden? Nu, een paar duizend bladen tekenpapier, 

duizenden kilometers lijntjes en nog eens duizend plasjes 

verf later, zie je Klaas’ werk op leestafels en schoolbanken, 

in boekenrekken, -kasten en -tassen. 

Klaas Verplancke is grafisch ontwerper en reclame-artdirector 

en stapte later over naar de boekenwereld. 

Nu werkt hij voor de belangrijkste uitgevers van boeken, 

kranten en tijdschriften in Vlaanderen en de ons 

omringende landen (ook over het Kanaal): meestal voor 

jongeren – van peuters tot adolescenten, soms ook voor 

volwassenen. 

Creatieve duizendpoot Verplancke debuteerde ondertussen 

ook als auteur met een serie peuter-kartonboekjes 

(De Eenhoorn) en het lees- en kijkboek Jot (Davidsfonds/ 

Infodok); hij vertaalde Toverwol; hij schrijft prentenboekrecensies 

voor ‘Leesidee’, organiseert tentoonstellingen van 

zijn werk, zetelt in de beheerraad van Villa Kakelbont en is 

de stuwende kracht achter de Vlaamse Illustratoren Club. 

Binnen Verplanckes oeuvre (dat ondertussen reeds de kaap 

van 90 boeken heeft overschreden!) is een evolutie in zijn 

rol als illustrator en co-auteur merkbaar. De laatste jaren 

kiest hij voor een duidelijker engagement, een prominentere 

rol, hij werkt meer in kleur en kiest boeken selectiever. 

Die worden uiteindelijk ook een beetje ‘zijn boeken’. 

Hij heeft een duidelijke voorkeur voor boeken waar beeldruimte 

is tussen de woorden. Tekst en beeld zijn gelijkwaardig. 

Hij noemt zichzelf dan ook liever ‘beeldenmaker’ 

dan ‘tekenaar’. ‘Men vertaalt ‘illustrator’ al te vaak als 

‘tekenaar’, maar dat vind ik eigenlijk een te beperkte 

omschrijving,’ zegt Verplancke, ‘want ik doe veel meer dan 

tekenen: ik heb me de voorbije jaren eigenlijk met bijna alle 

grafische technieken beziggehouden. Illustreren wordt ook 

wel eens omschreven als ‘verluchten’, alsof ons werk alleen 

maar licht en luchtig mag zijn, en er alleen maar toe dient 

om teksten makkelijk verteerbaar te maken. Aan die 

dienende rol wil ik me niet overgeven. Integendeel, 

inhoudelijk wil ik de lezer nog meer ruimte geven; ik wil 

van hem nog meer denkwerk vragen.’ Verplanckes manier 

van werken leent zich daartoe: hij schetst weinig, maar 

loopt veel rond, luistert naar muziek, bekijkt boeken, … en 

loopt dan terug naar zijn tekentafel met een nieuw idee, een 

nieuwe invalshoek. 

Aan jonge illustratoren geeft deze doorwinterde boekenmaker 

één advies: ‘Tekenen kan je leren, maar niet van nul. 

Je hebt een basis nodig. Ik zie wel eens jonge illustratoren 

die met dingen bezig zijn, die niet onderbouwd zijn. 

Het oerklassieke tekenen naar levend model, bijvoorbeeld. 

Dat is nochtans belangrijk, want om een hand te vervormen, 

moet je weten hoe een hand in elkaar zit. Eerst de vorm, 

dus, pas dan de vervorming. Vervorming of karikaturaal 

tekenen mag niet dienen om een gebrek aan vaardigheden te 

camoufleren.’ 

Zijn boeken sleepten al enkele Boekenwelpen en Pluimen 

van de Maand in de wacht en ze halen bijna elk jaar de 

shortlist van de Kinder- en Jeugdjury. In alle opzichten was 

2001 voor Klaas Verplancke een topjaar: zijn schrijfdebuut 

Jot kwam meteen op de longlist van de Gouden Uil 2001 

terecht en zowel Jot als Ozewiezewoze leverden hem de 

prestigieuze Bologna Ragazzi Award 2001 op, een dubbele 

internationale bekroning voor illustratie en vormgeving. 

Enkele Verplancke-dada’s zijn: humor, details, wat 

surrealisme, fantasie en visuele knipoogjes. Het zijn intussen 

vaste ingrediënten in zijn tekenkunst geworden. Maar 

bovenal houdt hij van melocakes, jazz, het al surfend 

verzamelen van ’s werelds knapste prentenboeken en 

muziek, en van lezen in bad en in bed’. 

Boeken van Klaas Verplancke 

Als illustrator 

Van de sneeuwman die niet smelten wou, Henri van Daele, 

Altiora, 1999 

De dichter is een tovenaar, Jan van Coillie, Altiora, 2000 

Allemaal praatjes, Geert De Kockere, De Eenhoorn, 1999 

Ozewiezewoze, Jan van Coillie, De Eenhoorn, 2000 

Ik ben lekker koud, Bies van Ede, Zwijsen, 2000 

Het neusje van Paulien, Peter Slabbynck, 

Davidsfonds/Infodok, 1999 

O, mijn Augustijntjes, J. Vriens, Unieboek, 2001 

Goodnight, Charlie Dragon, Brenda Smith, Scholastic GB, 

1999 

La solitude/Oxygène, serie, De la Martinière Jeunesse, 2001 

Als co-auteur 

Toverwol, met Janine Amos, De Eenhoorn, 2000 

Het toverstokje, met Rian Visser, Gottmer, 2001 

Als auteur 

Wat doet Baby?/Wat doet de kip?/Wat zie ik?/Wat trek ik 

aan?/Bang, Boos, Blij/Hoe vind je Beertje?, serie, 

De Eenhoorn, 1999 

Jot, Davidsfonds/Infodok, 2000 

Verder 

Regelmatige bijdragen in tijdschriften en kranten in binnenen 

buitenland. 

Kleuters – 23

Nopjes, een verhaal voor alle 

kleuters, gestapeld en in laagjes 

Nopjes heeft in zijn eentje een huis gebouwd en daar is hij 

heel fier op. Maar alleen in huis is niet zo leuk. Dus kijkt 

Nopjes uit naar bezoek. Eerst passeert Mees zijn huis. 

Nopjes nodigt hem uit om te komen logeren. Maar Mees 

mist zijn bos te erg en verdwijnt weer. Nopjes kan hem 

geen ongelijk geven en sloopt één muur, zodat het bos 

zichtbaar wordt. Dan passeren beurtelings zijn andere 

vrienden (Beer, Eend en Koe) met telkens hetzelfde 

scenario, zodat Nopjes ook de andere muren één na één 

sloopt. Zo heeft hij vanuit zijn huis weer zicht op de berg, 

de zee en de bloemenweide. 

Als alleen het dak en de voordeur er nog ‘staan’, kloppen 

zijn vrienden aan om te komen logeren. Samen onder één 

dak is het heel gezellig. En wanneer het ’s avonds koud 

wordt, maakt Nopjes een warm vuurtje met het hout van de 

voordeur en zo vallen ze samen in slaap. 

24 – Kleuters 

Hoe bied je het verhaal aan? 

Bij jongere kleuters 

Voorbereiding 

Om het verhaal goed te begrijpen, zouden de kinderen op 

voorhand drie soorten ervaringen moeten kunnen opdoen. 

Die ervaringen hoeven niet uitdrukkelijk besproken te 

worden, wel beleefd en benoemd. 

- Ten eerste, hoe voelt het om ‘fier op iets’ te zijn? 

Dit gevoel kan je duidelijk maken door de kinderen 

bijvoorbeeld zelf een huisje te laten bouwen. Je hoeft het 

begrip niet uit te leggen, noch te verwijzen naar het verhaal, 

maar gebruik het woord ‘fier’ enkele keren, telkens in een 

betekenisvolle context. 

- Ten tweede, kan een dak wel zweven? Dat kan je de 

kinderen laten ervaren door met hen op zoek te gaan naar 

plekken en materialen om hutten te bouwen (binnen en 

buiten). Het kan ook met allerhande klein constructiemateriaal 

(lego, duplo, kaarten, …). Als ze eenmaal 

overtuigd zijn, zullen ze nog veel meer van het verhaal 

genieten. 

- Ten derde, wat is ‘zich ergens thuisvoelen’? Laat de 

kinderen kort vertellen waar ze zich het meest thuisvoelen 

en wat er nodig is om sneller een thuisgevoel te hebben 

(bijv. een knuffel). Nog: hoe kan je iemand helpen om zich 

thuis te voelen? 

Omdat deze voorbereiding op zich al heel wat tijd vergt en 

het ook goed is de nieuwe dingen wat te laten bezinken, 

wacht je misschien best een dagje om met het verhaal zelf te 

beginnen. 

Het verhaal zelf 

- Nopjes is een redelijk lang verhaal voor jonge kinderen. 

Vandaar dat je het best kan spreiden over verschillende 

momenten van eenzelfde dag. Je vertelt bijv. telkens bij het 

begin van een dagdeel een stuk, waarna je in de ‘werktijd’ 

kan doorgaan met het aangeraakte aspect. Op die manier 

rond je het verhaal de dag zelf nog af. 

- Het verhaal zelf leent er zich erg goed toe, want het volgt 

ook grotendeels het verloop van een gewone dag: het begint 

rustig (Nopjes in zijn eigen huis), in de loop van de ochtend 

komen de eerste problemen (Nopjes wil bezoek), later 

stapelen de problemen zich op, maar de dag eindigt gezellig 

en rustig (ze gaan samen gezellig slapen). 

Manieren om het verhaal aan te brengen 

- Als je het verhaal voor de eerste keer voorleest, kan je de 

vertelling ondersteunen met concreet materiaal, zeker voor 

een grotere klasgroep: vier (redelijk hoge) muren die op 

zichzelf kunnen staan (waarvan één met een deur erin), een 

dak dat kan zweven (met draadjes), rond het huis vier 

landschappen (de zee, een weide, een berg en een bos), 

eetattributen voor de dieren (worm, potje honing, kopje 

groen spul, mokje melk), en binnen in het huis een zetel 

waarin de vijf figuren kunnen zitten. Terwijl je het verhaal 

vertelt, speel je met vijf poppen (Nopjes en de vier dieren) 

synchroon in dit decor. Op voorhand opgenomen geluiden 

kunnen de vertelling versterken (telkens als Nopjes een 

muur sloopt, hoor je het geluid van de zee, de bergen,

het bos of de weide). 

- Het voordeel van deze materiële ondersteuning is dat je 

het verhaal achteraf met je kinderen kan naspelen en wel 

met dezelfde poppen in hetzelfde decor. De gedramatiseerde 

vertelling kan je in de ‘onthaalhoek’ doen onder een zelfgemaakt 

dak, of in een extra ‘onder dak’-hoekje, een nieuwe 

hoek die de hele week dienst doet als boekenhoek-(met de 

Nopjes-zetel als vertelstoel). 

- Je moet het verhaal zeker ook (meer dan eens) aanbieden 

met de prenten van het boek erbij: vertrek van de kaft 

(Nopjes is bijna klaar met zijn huis; alleen nog het dak erop, 

en klaar is kees). Voor een grotere groep kan je de zwartwittekeningen 

makkelijk uitvergroten; voor een verhaal in 

een kleine groep – waar je een grotere betrokkenheid kan 

bereiken – gebruik je het boekje zelf. 

- Nopjes is ten slotte zeer geschikt om met verschillende 

kleuterleid(st)ers samen te spelen. De verhaallijn is haalbaar 

voor de verschillende kleuterleeftijden. 

Bij oudere kleuters 

Bij oudere kleuters kan je eveneens de suggesties hierboven 

volgen, maar je kan er ook voor kiezen om het verhaal als 

rode draad door de week heen te verwerken. Daarbij is het 

belangrijk dat je vertrekt van het verhaal zonder prenten. 

Achteraf moet je het boekje als geheel wel voorlezen en 

zelfstandig laten inkijken. 

Dag 1 

- Je vertelt het eerste deel van het verhaal, waarin Nopjes 

zijn huis bouwt. Beperk je niet tot de oorspronkelijke tekst, 

maar durf uit te weiden over hoe hij zijn huis bouwt (en 

waarom hij de ramen vergeet). Daarna bouwen de kinderen 

een huis zoals Nopjes: vier muren, een deur, geen ramen en 

een dak. Zorg voor karton, doeken, wasknijpers, touw, 

plakband, … en laat de kinderen zelf uitzoeken hoe het 

moet of kan. Kinderen die niet meebouwen spreken af hoe 

Nopjes eruitziet (kleding en attributen). Zo kan elk kind 

om de beurt Nopjes spelen wanneer het verhaal verteld 

wordt. Eventueel wordt Nopjes een pop… Verplanckes 

figuurtje kan inspireren. 

- Op dag 1 is het ook zinvol om de kinderen te laten 

ervaren hoe ‘donker’ voelt en hoe ze ermee om kunnen 

gaan. Stel dat er geen ramen waren in de klas… Sommige 

kamers hebben effectief geen ramen. Welke? En waarom? 

Wat is het voordeel/nadeel van ramen? Blinddoekspelen zijn 

hier gepast. Verwijs zeker ook naar andere culturen (bijv. 

kleine ramen in koude/warme streken). 

Dag 2 

- Je leest het eerste deel van het verhaal voor en gaat verder 

tot na het bezoek van Mees. Je stopt waar Mees wegvliegt 

en Nopjes nadenkt. Daarna maken de kinderen het decor en 

de attributen die in het verhaal aan bod kwamen: de zetel, 

Mees, het bos, een rits regenwormpjes en het boek van 

Nopjes. Het decor van het bos kan driedimensionaal, maar 

als er niet genoeg ruimte is, kan het ook geschilderd worden 

op een doek. Mees kan een pop zijn, maar je kan ook vogelattributen 

bij elkaar zoeken waarmee een kleuter Mees kan 

spelen (cf. Nopjes). 

- Dan volgt een gesprek over wat Nopjes nu moet doen. 

De kinderen geven suggesties en zo heb je het over 

‘Wanneer voel je je thuis?’, ‘Hoe kan je iemand helpen om 

zich thuis te voelen?’ Je kan ze ook hun suggesties laten 

uitbeelden in het op dag 1 gebouwde huis. 

- Later op de dag herneem je het eerste deel van het verhaal 

(met of zonder uitbeelding door de kinderen) en lees je 

verder tot na het slopen van de eerste muur, als Nopjes 

opgelucht in zijn zetel zakt. De kinderen proberen 

vervolgens de inhoud van het verhaal te realiseren in hun 

zelfgemaakte huis, waardoor er hoogst waarschijnlijk een 

constructieprobleem zal ontstaan (de andere muren en het 

dak wankelen). Hoe gaan ze dit oplossen? Opnieuw staat 

‘constructie’ centraal: hoe weersta je aan de zwaartekracht? 

- De kinderen kunnen nu het verhaal naspelen of er eigen 

variaties op maken. Pictografische verwijzingen naar de 

verschillende scènes aan de muur helpen de kinderen bij het 

scenario. 

Dagen 3 en 4 

- Net als op dag 2 herneem je het eerste deel (kinderen 

beelden uit) en zet je het voorlezen verder: de verhaaldelen 

over Beer, Eend en Koe spreid je over twee dagen. 

De rituelen van Nopjes herhalen zich. En zo herhalen zich 

ook de spelmogelijkheden voor de kinderen: dramatiseren, 

bouwen, constructieproblemen oplossen, attributen en 

figuren maken… 

- Vergeet het scenario-overzicht niet aan te vullen! 

Dat ondersteunt het dramatisch spel. 

- Intussen bespreek je ook wat de inhoud nog verder 

oproept: wat lusten verschillende mensen? Wat doe je om 

gasten zich thuis te laten voelen? Waarom is alleen-zijn niet 

zo fijn? Of waarom misschien juist wel? Hoe zou het 

verhaal aflopen? 

Dag 5 

- Je herhaalt wat je de vorige dagen voorgelezen hebt 

(terwijl kleuters uitbeelden) en je leest door tot het einde. 

Bij de delen die je herhaalt, kan je ook bewust fouten lezen 

die de kleuters moeten opmerken. 

- Eventueel stop je nog een keer voor het probleem van de 

‘koude’: hoe zouden de kinderen dit oplossen? Ze kunnen 

hun suggesties tonen in een korte scène. Dan lees je verder 

voor tot het einde. 

- Je vervolledigt ook het scenario-overzicht. De kinderen 

kunnen nu naar hartelust het verhaal opnieuw spelen en 

eventueel creatieve variaties op het ondertussen door en 

door gekende verhaal verzinnen. 

Je kan er ook voor kiezen om bij de stappen hierboven toch 

het prentenboek aan te bieden. Verplanckes tekeningen 

werken dan zeker erg inspirerend voor wie de decors 

samenstelt. Bovendien ligt het prentenboekje dan al sneller 

binnen ieders handbereik. 

Verwerken en uitdiepen 

Voor allerlei ideeën rond sociaal-emotionele ontwikkeling: 

zie deel 2 van deze ideeënbrief (Kamers 1, 3 en 7). 

Zintuigen 

- De opgenomen geluiden uit het verhaal (zie ‘Manieren om 

het verhaal aan te brengen bij jongere kleuters’) kan je 

gebruiken voor een oriëntatieloopspel. De kinderen lopen 

Kleuters – 25

naar de juiste prent van het dier of van een omgeving als zij 

het betreffende geluid horen. Je kan de prenten vervangen 

door boeken en telkens als ze bij een boek staan er een 

stukje uit voorlezen. 

- Elk dier in het verhaal heeft zijn lievelingseten. 

Wat smaakt (niet) lekker? Wat eten de kinderen het liefst? 

Wat zouden zij bereiden als iemand op bezoek kwamen? 

Nodig een andere klas uit en maak hun lievelingsgerecht klaar. 

- Rond ‘zien’ kan je het bekende ‘ik zie wat jij niet ziet’spel 

spelen. Of je kan iemand blinddoeken en laten ‘zien’ 

met zijn vingers. 

- Laat de kinderen ervaren dat iedereen een andere kijk op 

de wereld heeft: bijv. iedereen staat op een andere plek t.o.v. 

een raam en beschrijft of tekent wat hij of zij ziet. Wat zijn 

de verschillen? Kan je terugvinden waar iemand stond aan 

de hand van zijn of haar tekening? 

- Je kan ook een grote kijkdoos maken (met taferelen uit 

het verhaal) met verschillende kijkgaten. De kijkgaten 

moeten zo gemaakt worden dat elk gat een andere kijk op 

de zaak geeft! 

- Je kan ook ‘op ramenexploratie’ gaan in je school of in je 

buurt. Welke soorten ramen zie je? Welk deel uit de 

omgeving zie je erdoor? Als je een ander stuk uit de 

omgeving wil zien, waar moet je dan het raam maken? 

Bewegen 

- In een estafettevorm zeulen de kinderen met bouwmaterialen 

om aan de andere kant van de klas een huis te 

bouwen. Je formuleert de opdrachten het best zo, dat ze 

moeten samenwerken om aan de overkant te komen. 

- In een spel rond lichaamsbegrenzing ontdekken de 

kinderen met hoevelen ze in een bed kunnen, of in een 

zetel, een tent, een klashoek, een toilet, … Je kan hen eerst 

laten schatten of raden en pas daarna tot de uitvoering 

overgaan. 

- In het midden van de klas staat het huis van Nopjes. 

Van daaruit vertrek je op fantasietocht door het bos, de 

bergen, de zee en de weide. Welke gefantaseerde figuren 

kom je er tegen? Zijn er hindernissen? Gevaren? Pas je 

beweging goed aan de zogezegde omgeving aan. Raadpleeg 

hiervoor ook eens het boek Wij gaan op berenjacht. (3+) 

Muziek 

- Bouwmaterialen zijn leuke ritme-instrumenten. Een steen 

klinkt anders dan een zak zand, of een houten balk, een 

dakpan, enz. Maak een orkest van bouwvakkers. Natuurlijk 

zijn alle orkestleden verkleed als bouwvakker! Op het einde 

van de week geef je een concert bij het huis van Nopjes. 

- ‘Met muziek maak je het in huis zo mogelijk nog 

gezelliger’: de kinderen vertellen over hun voorkeursmuziek 

en over de muziek die thuis meestal klinkt. Je probeert 

verschillende muziekjes in de klas uit (klassieke muziek, 

popmuziek, punkmuziek, hard rock, schlagers, kermismuziek, 

…). Daarbij sluiten de kinderen de ogen en vatten 

ze de sfeer in een beeld, getekend of verteld. 

- Samen liedjes zingen voor de gezelligheid, dat doe je 

waarschijnlijk vaak. Maar sta er deze week eens bij stil. 

Of doe het telkens op een specifieke plek, bijv. in het huis 

van Nopjes, of in de ‘Onder dak’-hoek, of… 

- Ook Nopjes zou ervoor kunnen kiezen een liedje te 

zingen voor elk van zijn gasten in plaats van een boek voor 

te lezen… welk liedje zingt hij voor wie? 


Taal 

- De kinderen kunnen het boekje zelfstandig bekijken en 

beluisteren als je het verhaal op een luistercassette zet. Als je 

het verhaal opneemt in de klas, kunnen de kinderen je 

helpen met achtergrondgeluiden. 

- Een Nopjeszetel in de onthaal- of boekenhoek kan 

kinderen uitnodigen om voor te lezen voor elkaar. 

- Met de oudste kleuters kan je op de taal van het verhaal 

ingaan: de specifieke naamkeuze (Nopjes – in zijn nopjes 

zijn), de eigennamen van de dieren (Beer, Mees, Eend, Koe), 

de herhalingen in de zinnen, de vragen die Nopjes telkens 

stelt… 

- Ook het klankspel bij de hartige hapjes werkt inspirerend: 

bied een prent aan (bijv. van een kauwgom) en de kinderen 

zoeken er een passend woord bij (bijv. ‘knallende’). 

Of omgekeerd: kleuters zoeken wat bij een bepaald woord 

(bijv. ‘frisse’) past (bijv. ‘framboos’ of ‘frisco’). 

- Nopjes wil voor elk dier een verhaal voorlezen. Wat zou 

het lievelingsverhaal zijn van Mees? En van Koe? Wat is het 

lievelingverhaal van de kinderen? En van jezelf? 

De kinderen kunnen zo elk op hun beurt hun lievelingsboek 

mee naar de klas brengen en het verhaal zelf vertellen. 

Of hun mama, papa, oma, … komt het in de klas voorlezen 

zoals ze het thuis doen. 

- Nopjes is een typisch stapelverhaal. Zijn er nog stapelverhalen 

in de klasbibliotheek? Lees ze voor. Of maak er 

zelf een met de kinderen. Verzin een centraal personage, een 

plek waar het verhaal zich afspeelt, een probleem en vier 

personages die op bezoek komen. Als je dit soort nieuwe 

verhalen laat uittekenen en bundelen, creëer je nieuwe 

boeken voor de boekenhoek. En zelfgemaakte boeken lezen 

is vaak het leukst! 

- Je kan ontluikende geletterdheid op verschillende 

manieren stimuleren: huisgevels met voordeuren kan je 

aanvullen met naamkaartjes en nummers. Je kan een adressenboekje 

aanleggen van de kinderen van je klas. Dit adressenboekje 

kan je aanvullen met de figuren uit het verhaal van 

Nopjes en ook met andere figuren uit andere boeken. Als 

de kinderen die figuren naspelen, kunnen ze elkaar op visite 

uitnodigen aan de hand van het adressenboekje. 

- Omdat de titelletters lijken op letterkoekjes, kan je 

kinderen hun eigen naam (en andere woorden die met het 

verhaal te maken hebben) laten vormen met de koekjes. Als 

je de woorden ‘eend’, ‘beer’ en ‘mees’ erbij betrekt, kunnen 

kinderen ervaren dat wat gelijk klinkt (ee) ook op dezelfde 

manier geschreven wordt. 

Wereldoriëntatie 

- Het ligt voor de hand dat je dieper ingaat op de 

natuurlijke biotoop van de personages. Waarom voelt hij of 

zij zich hier of daar thuis? Waarom heeft Nopjes een (echt) 

huis nodig (en de anderen niet)? 

- De windrichtingen: de vier zijden van het huis zijn telkens 

naar een andere windrichting georiënteerd. Controleer dit 

met een kompas in het zelfgebouwde huis in je klas. Teken 

een eenvoudige windroos op een tegel of een steen en leg 

hem, met behulp van het kompas, juist op de speelplaats. 

Met de oudste kleuters kan je ingaan op het verband tussen 

het weer en de windrichtingen en de wijze waarop een huis 

gebouwd is. 

- Op de eerste bladzijde vind je de vier geveltekeningen van

Nopjes’ huis. Je zal kleuters moeten helpen met de interpretatie 

van deze tekeningen. Vergelijk ze met de plannen 

die een architect maakt. Laat kinderen de verschillen 

ervaren door hen van de vier zijden van een huis een 

tekening te laten maken: één kleuter vier zijden, of vier 

kleuters elk één zijde. 

- Zwaartekracht: op papier kan je de gekste huizen 

verzinnen (cf. het huis van Nopjes waarvan het dak blijft 

zweven), maar in het echt is dat moeilijker. Probeer dit ook 

eens uit met bouwblokken. 

- Van werken word je ‘dubbelmoe’ en krijg je ’n vreselijke 

dorst en honger. Organiseer na een ochtend ‘sjouwen en 

bouwen’ een schaft. Tussen haakjes: Nopjes trakteerde 

zichzelf op een dubbele portie limonade. Of is er (door 

andere kleuters) voor een ‘drink je weer sterk’-drankje en 

een ‘eet je vol kracht’-boterham gezorgd? 

Wiskunde 

- De kinderen kunnen in de zandtafel het decor van het 

verhaal nabouwen. 

- De kinderen ontwerpen hun eigen huis op papier en 

bouwen het na met lego of ander constructiemateriaal. 

Het wordt nog spannender wanneer je elk kind een huis laat 

bouwen volgens het plan van een ander kind. 

- Naar aanleiding van het zwevende dak bij Nopjes teken je 

opdrachtkaarten waarop constructies staan die wel of niet 

kunnen in de realiteit. De kinderen proberen uit wat wel of 

niet mogelijk is. Misschien kunnen ze het al voorspellen? 

- Passen en meten: hoeveel mensen komen er op bezoek? 

Waar moeten ze slapen? Hoeveel mensen kunnen er in 

bepaalde bedden? Of in bepaalde ruimtes? Al deze gegevens 

verwerk je in een verhaal. De kinderen passen en meten 

terwijl jij het verhaal vertelt. 

- Nopjes past precies in het huisje op de kaft van het boek. 

Kunnen kleuters ook zo’n huis maken? Laat een kleuter 

erin kruipen… dak erop. Voelt hij zich in z’n nopjes in zo’n 

klein donker holletje? 

Dramatiseren 

Verbeelding speelt een belangrijke rol in ons leven en zeker 

in dat van de kleuters. 

- Ga uit van de scène waarin Nopjes zich inbeeldt hoe het 

bos is, de weide, enz. Een kleuter neemt plaats in de 

Nopjeszetel. Met behulp van stimulerende vragen van de 

leid(st)er verbeeldt hij of zij zich een landschap (bijv. een 

meer met bootjes …). De andere kinderen luisteren goed en 

tekenen nadien wat het ‘centrale’ kind zich verbeeldde. 

- Met de voordeur als centraal element kan je tal van 

dramaspelen verzinnen. Enkele mogelijkheden op een rijtje. 

- ‘Tring, tring… Wie staat er voor de deur?’ Het kind dat 

aanbelt, speelt een bepaalde rol (bijv. een verkoper, een 

bedelaar, een politieagent, …). Wie de deur opent, speelt 

erop in. Zo ontstaan spontaan korte scènes. Je kan dit 

aanbelspel ook spelen vanuit emoties. Hoe reageer je op een 

boze boodschap? Of op verdrietig nieuws? 

- Hoe begroet je elkaar als je op visite komt? En hoe 

gebeurt dat in andere culturen? Dit kan je uitbeelden. Je kan 

ook fantaseren: hoe begroeten dinosaurussen elkaar? 

En Marsmannetjes? 

- Hoe begroet je elkaar als je boos bent op elkaar? 

Of verliefd? Of jaloers? 

Plastische opvoeding 

- Je kan met je kinderen dit ‘klein formaat’-boekje 

omtoveren tot een groot prentenboek voor de klasboekenhoek. 

Je verdeelt het werk en alle kinderen gaan aan de slag: 

tekenen, schrijven, stempelen, kleven, … 

- Verplanckes tekeningen van de vier landschappen kunnen 

jezelf en de kinderen inspireren om zelf iets in die aard uit 

te werken. Bekijk ze goed… ontdek met de kleuters dat ze 

in potlood en pen staan. Kan je ze omzetten in een 3Dschaalmodel? 

- De kinderen tekenen wat zij thuis door hun raam zien. 

Ze tekenen ook wat ze het liefst zouden zien (fantasie). 

Al die uitzichten komen – zo mogelijk – in een grote gevel. 

- Laat de kinderen elk hun lievelingseten tekenen en bundel 

alle tekeningen in een boekje. Als ze dan bij elkaar op 

bezoek gaan, weten ze waarmee ze hun gasten goed kunnen 

ontvangen. Het lievelingseten kunnen ze maken als er 

bezoek is. 

Nopjes in Villa ‘Onder dak’. 

Met Nopjes in de hand kan je Villa ‘Onder dak’. 

Een (boeken)huis voor kleuters’ (deel twee van deze 

ideeënbrief) bezoeken. In het verhaal vind je immers 

verschillende aspecten die een kamer van Villa ‘Onder dak’ 

vormen. 

Ook die kamers en hun inhouden kunnen je inspireren tot 

waardevolle activiteiten bij Nopjes zelf. 

Je hebt een eigen plekje nodig, vindt Nopjes, en daarom 

bouwt hij een huis. Kamer 1 (Onder mijn dak) vertelt meer 

over die basisbehoefte en dat basisrecht. 

Hoewel Nopjes begint met een klein huisje, haalt hij 

uiteindelijk de hele wereld binnen. Zo ziet hij – samen met 

zijn vrienden – nieuwe kamers ontstaan. In de tweede 

kamer van de villa (Vele kamers onder één dak) bekijken we 

hoe ieder zijn leven organiseert in de verschillende kamers 

van zijn huis. 

Net zoals Nopjes zelf bepaalt hoe hij zijn huis ‘verbouwt’, 

beklemtoont de derde kamer van Villa ‘Onder dak’ (Onder 

elk dak een eigen huis) hoe sterk je je eigen stempel op je 

huis drukt. 

Nopjes’ huis wordt omringd door een buurt: in Kamer 4 

(Een buurt vol huizen) kuieren we door de buurt en staan 

we stil bij de bonte verzameling huizen. 

Zelf een huis bouwen heeft Nopjes veel moeite gekost: hij 

kreeg er ‘dubbeldorst’ van. Sjouwen en bouwen vraagt 

inderdaad inspanning en het kan niet zonder vakmanschap. 

Kamer 6 (Vele handen maken samen een huis) gaat helemaal 

over ‘constructie’, maar dan wel volgens de natuurwetten. 

Nopjes’ huis is af, maar het is nog geen thuis. Daarvoor 

heeft hij anderen nodig. En voor die goede sociale vrede 

sloopt hij zelfs muren… Hier komen we terecht in Kamer 7 

van Villa ‘Onder dak’ (Mensen bouwen en bieden een 

thuis). En eigenlijk is dat het centrale thema van het verhaal: 

‘Om je vrienden te kunnen ontvangen, moet je jezelf 

openstellen’. 

Kleuters – 27


Deel 2 

Villa ‘Onder dak’. 

Een (boeken)huis voor kleuters 

Villa ‘Onder dak’ is een huis met heel veel kamers. 

Met kleuters kan je er hele dagen, zelfs weken heerlijk in 

vertoeven. Je komt er heel vertrouwde elementen tegen, 

maar ook nieuwe, verrassende hoekjes en kanten. Kortom, 

neem het grondplan in de hand en laat je rondleiden in 

Villa ‘Onder dak’. Een boekenhuis voor kleuters. 

Villa ‘Onder dak’ heeft precies één huisdeur. Ga daardoor 

de woning binnen. De kamer waarin je nu bent beland heet 

‘Onder mijn dak’ (1). Hier beklemtonen we hoe belangrijk 

bescherming voor een kind is, zich thuis te voelen, hier of 

daar een hoogsteigen plekje te hebben. De enige deur in 

deze kamer leidt je automatisch naar ‘Vele kamers onder één 

dak’ (2), waarin we de kleuters laten kennismaken met de 

verschillende kamers van een huis. Vervolgens kom je 

zonder meer in ‘Onder elk dak een eigen huis’ (3) en ten 

slotte in ‘Een buurt vol huizen’ (4). Kamer 3 vertelt over de 

eigenheid van elk huis, Kamer 4 wijst op de grote variatie 

aan gebouwen in een buurt. 

Door de eerste vier kamers moest je wel heen, maar vanaf 

nu beslis je zelf welke ruimtes van Villa ‘Onder dak’ je 

verder wil verkennen, en in welke volgorde. ‘Overal huizen 

en altijd met een dak’ (5) gaat over wonen in verschillende 

tijden en culturen. ‘Vele handen maken samen een huis’ (6) 

belicht het aspect ‘constructie’. ‘Mensen bouwen en bieden 

een thuis’ (7) beklemtoont het idee dat je van een huis nog 

een thuis moet maken. In ‘Een parel van een huis’ (8) wordt 

ingegaan op het esthetische aspect van huizen. ‘Met je eigen

dak op stap’ (9) focust op alternatieve woonvormen, en ‘Van 

het ene naar het andere dak’ (10) gaat over verhuizen. Met 

‘Het te-gekke(n)huis’ (11) en ‘Alles is een huis en heeft een 

huis’ (12) stappen we in de fantasie en de filosofie. 

Als je Villa ‘Onder dak’ wil verkennen, moet je voldoende 

aandacht besteden aan de eerste vier kamers (1-4). Zeker 

jongere kleuters zijn volop toe aan deze invalshoeken, maar 

ook met oudere kleuters kan je hier nog heel boeiend rond 

werken. Voor de overige acht kamers (5-12) verwacht je van 

kleuters dat ze al onder hun eigen dak vandaan kunnen 

komen: je rekent op een groot voorstellingsvermogen, op 

meer kennis van de wereld en op logisch(er) denken. Deze 

kamers zijn dus vooral interessant voor de middengroep en 

de oudere kleuters. 

Uit het geheel van ideeën en suggesties kan je afleiden dat je 

onmogelijk in alle kamers op bezoek kan gaan. Laat de 

kleuters zoveel mogelijk zelf bepalen waarop zij willen 

ingaan. En laat je verder door de concrete situatie van je 

klasgroep inspireren. 

In de tekst hieronder wordt elke kamer van Villa ‘Onder 

dak’ toegelicht: je vindt enkele inhoudelijke kapstokken per 

aspect en ook ideeën voor activiteiten. In elke kamer zitten 

suggesties voor de verschillende kleuterleeftijden en voor de 

onderscheiden ontwikkelingsdomeinen. 

Kamer 1 

Onder mijn dak 

In deze eerste kamer gaan we in op de essentie van ‘Onder 

dak’: mensen hebben een huis nodig om in te wonen; het 

biedt hun bescherming tegen wind en regen en ook tegen de 

zon. Ze kunnen erin eten en slapen en bewaren er hun eigen 

spulletjes. Ze kunnen er zich ontspannen en gezellig samenleven. 

Een huis geeft een onmisbaar gevoel van veiligheid. 

Vier muren en een dak zijn essentieel voor ons welzijn. 

Kinderen hebben een veilig huis nodig, maar ook een veilige 

klas: zoals thuis een veilige haven is (of zou moeten zijn), 

moeten ook de klas en de school een veilig dak boven elk 

kinderhoofd bieden. 

• Van de onthaalhoek maak je een knus huisje met lappen 

stof of een muggennet als dak. Kleuters zitten nu heel 

duidelijk ‘onder dak’. Enkele kaarsjes, bijv. in een kaarsenhouder 

in huisjesvorm (door kleuters gemaakt), accentueren 

de gezelligheid. 

• Je versterkt het thuis-gevoel van de kleuters als zij iets van 

thuis mogen meebrengen en als dat een mooie plaats krijgt. 

• Kleuters zoeken zelf meer gezelligheid in nog kleinere 

ruimtes: zorg zelf voor kleine huisjes (bijv. een tent) of laat 

kleuters alleen of per twee/drie huisjes maken in de klas, op 

de speelplaats of in een bos vlakbij. Zorg voor voldoende 

doeken, dozen, touwen enz. 

• ‘Mijn eigen huisje’ (N. Kuiper) (Zie ook Kamer 7) 

Gauw mijn eigen huisje maken 

Van mijn oma’s oude laken, 

van mijn oma’s oude sloop – 

nee, dit huis is niet te koop! 

Maar je mag er wel naar binnen. 

De visite gaat beginnen. 

‘Loop maar even door de deur – 

ja, daar bij die grote scheur!’ 

• Kleuters kunnen hun creativiteit botvieren als je het vraagt 

om op verschillende manieren een dak voor zichzelf of voor 

iemand anders te maken: een blad karton, een groot boek, 

een stoel op z’n kop, een paraplu, een tafel, een tak met 

bladeren, enz. Je laat hen ook ervaren welke oplossing om 

welke reden goed is. 

• Met je lichaam een ‘huisje’ maken voor (een) andere 

kleuter(s) versterkt de sociale vaardigheden. Eventueel zet je 

voor deze activiteit de oudere en de jongere kleuters samen. 

• Het spelletje ‘stoelendans’ met oude kranten als ‘dak’. 

Waar moet je met de ‘daklozen’ heen? (Zie ook Kamer 10) 

• Bewegingsmoment voor de kleinsten: de mat in het 

midden van de ruimte is ons huis; iedereen huppelt rond op 

de maat van (verschillende soorten) muziek. Wanneer de 

muziek stopt, wil iedereen terug naar ‘huis’. Idem met 

verschillende signalen: het fluitje is de regen, dan moet 

iedereen schuilen; de trom is de zon, dan mag je rondlopen. 

• Bewegingscircuit rond ‘gericht gooien’: laat de kleuters 

allerhande voorwerpen in manden of dozen (= huizen) 

gooien, zoals Sint en Piet dat doen. Of laat hen als 

‘ondeugende kindertjes’ van alles tegen afbeeldingen van 

ramen en deuren gooien, of tegen een ‘huizenrij’ van 

blikken of dozen. Jijzelf speelt de ‘boze’ eigenaar. 

• Een huisje tekenen in één beweging. 

• Rijmpje om uit te beelden: ‘We bouwen een huis, een heel 

groot huis (de kinderen maken stapelbewegingen met platte 

handen op de buik, van beneden naar boven). Deurtje open 

en deurtje toe. Kiekeboe (ze houden hun handen verticaal 

Kleuters – 29

naast het gezicht, en dan sluiten ze de handen voor de ogen; 

en weer piepen).’ 

• Met schuddoosjes laat een deel van de kleuters het 

regenen; andere kinderen mogen in het midden van de kring 

komen schuilen onder een doek (=dak) dat vier kinderen 

aan de hoeken vasthouden en doen wapperen. Variant: alle 

kinderen rond het doek of rond een parachute en samen 

schuilen wanneer de regen komt. 

• Een huis is voor zijn bewoners het museum van hun 

geschiedenis. De vele spullen erin vertellen hun eigen 

verhaal. Kleuters kunnen thuis naar zo’n verhaal polsen. 

• Het huis van Muis (2,5+), Het huis van Nijntje (2,5+), 

Nijntjes huis (2,5+), Kom maar binnen (2,5+), Ik zie, ik zie 

(2,5+), Drie kleine konijntjes, het sprookje van ‘De wolf en 

de drie biggetjes’ (3+) en zijn moderne variant Drie kleine 

wolfjes en het vreselijke valse varken (5+) gaan over het 

eigen huis en/of de basisveiligheid in het eigen huis. Rudolf 

(4+) vertelt het verhaal van de zoektocht naar een eigen 

plekje. 

• De veiligheid van het eigen huis wordt in kinderverhalen 

soms lijnrecht tegenover de onveiligheid van de buitenwereld 

geplaatst. Denk maar aan sprookjes (‘Peter en de 

wolf’, ‘De wolf en de zeven geitjes’) of aan Wij gaan op 

berenjacht. 

Kamer 2 

Vele kamers onder één dak 

Zoals de klas verdeeld is in hoeken, is elk huis verdeeld in 

kamers. Elke kamer heeft zijn specifieke eigenschappen, 

sferen, kleuren, voorwerpen,… 

Hier vragen we aandacht voor de materiële organisatie van 

het huis (de verschillende kamers onder één dak) en de 

beleving door het kind van de verschillende ruimtes in het 

huis (hoe voel ik mij in welke kamer?). We trekken de 

bevindingen door naar de klas: welke hoeken zijn er en hoe 

voel ik me in die hoeken? 

Omdat alle kinderen vanuit hun eigen concrete huis een 

inbreng in het gesprek zullen hebben, bots je allicht heel 

snel op verschillen tussen de kinderen. Zie Kamer 3. 

• Het eerste deel van Wie komt er in mijn huisje (4+) stelt 

de verschillende ruimtes van het huis overzichtelijk voor. 

Voor de jongere kleuters is er Klop Klop Klop (2,5+) of een 

van de boekjes die bij Kamer 1 vermeld staan. 

• Bij Klop Klop Klop is een CD-Rom gemaakt: ‘Een huis 

vol verrassingen’ (3 à 4+). Een prettige manier om enkele 

kamers te verkennen. 

• Een video-opname van een doorsneehuis kan een mooie 

introductie zijn voor kleuters. Integreer bij het afspelen een 

schimmenspel met een figuurtje (vóór het scherm) dat het 

huis (op het scherm) verkent. 


• Aan de hand van allerlei prenten bespreek je de 

verschillende kamers en wat je er doet. Een grote tekening 

waarop je schetst en noteert wat er per kamer kan, 

ondersteunt het gesprek. Nadien kunnen raadseltjes (in 

welke kamer zie je …, hoor je …, doe je…) de nieuwe 

informatie vastzetten. Dat kan ook via uitbeelden: een kind 

beeldt een handeling uit, en de anderen zeggen in welke 

kamer van het huis dat kind zich bevindt. 

• Een poppenhuis inrichten is natuurlijk ook een manier om 

de kleuters de verschillende ruimtes en hun functie te laten 

ervaren. 

• Reageren op prikkels in het verhaal: in de bewegingsruimte 

worden hoeken afgebakend waarin telkens een 

voorwerp aangeeft wat de hoek verbeeldt (bijv. kamers van 

een huis, verschillende soorten huizen, …). De kleuters 

luisteren naar een verhaal waarin die verschillende ruimtes 

aan bod komen. Als de ruimte genoemd wordt, rennen ze 

ernaar toe. 

• Een poppenspel in een kartonnen huisgevel met zes of 

acht ‘luikjes’ (van telkens andere kamers) die een voor een 

opengemaakt worden. Je kan het ochtendritueel uitspelen 

(haan kraait, poes nog op het dak, …), of iets kwijt zijn en 

ernaar op zoek gaan (bijv. de poes). Zoeken en vinden, 

elkaar mislopen… het kan allemaal. Je kan je ook inspireren 

op Nieuwsgierige Lotje (4+), en spelen in een ‘open’ 

heksenhuis. 

• Huizen zitten vol geluiden. Een cassette/CD vol ‘huisgeluiden’ 

scherpt de waarneming van de kinderen. Vaak 

maken huisgeluiden kinderen ook bang. Zie Kikker is bang 

(4+). Over bang zijn in huis meer in het algemeen gaat 

Een koekje voor Blekkie (3 à 4+). 

• Het meest eigen plekje in het hele huis is voor vele 

kinderen hun eigen bed: een kort relaxatiemoment waarin je 

kinderen laat liggen zoals ze in hun bed liggen, brengt rust. 

Zie ook Het grote slaapboek (2,5+). Voor de oudere 

kinderen vertelt De blauwe stoel, de ruziestoel (5+) over het 

belang van zo’n eigen plekje in het grotemensenhuis. 

• Maar het spannendste plekje is het kleinste kamertje onder 

het dak: Op slot (4+) vertelt er een rode-oortjesverhaal over. 

• Samen met de kleuters maak je een grondplan (of zelfs 

maquette) van de klas: welke hoeken zijn er? Welke hoeken 

zijn het grootst? Welke het kleinst? Wat is er vlak bij de 

deur? En bij het raam? Waarom? Schakel opstapjes in, zodat 

de kleuters een echt overzicht krijgen. Je meet ook alles 

effectief op met aangepaste meetinstrumenten. Zie ook 

De kaart van alles (4 à 5+). 

• Met dit grondplan kan je allerlei oriëntatiespelen 

organiseren, waarbij gekleurde pionnen op het grondplan 

symbool staan voor groepjes kinderen in de realiteit. Speel 

ook met aantallen. 

• De kinderen vertellen of tekenen over hun droomklas. 

Zie ook Kamer 11: ‘Het te-gekke(n)huis’. Al die informatie 

kan aanleiding geven tot aanpassingen van je klashoeken.

• In een huis zit er gevaar in vele kleine kantjes. Argus (4+) 

vertelt er alles over. 

Kamer 3 

Onder elk dak een eigen huis 

De meeste kinderen in Vlaanderen hebben onderdak. Maar 

geen enkele woning is identiek. Bij Pieter slapen de vier 

kindjes op één kamer; bij Lies heeft iedereen z’n eigen 

kamer. Het ene kind spreekt over één (t)huis, de andere 

kleuter heeft alles in tweevoud. 

Hoe een huis oogt, lijkt wat te vertellen over zijn bewoners. 

Toch is het gevaarlijk om kleuters op die uiterlijke 

kenmerken vast te pinnen. Je bent als individu zoveel meer 

dan wat een woning kan vertellen. Bovendien zitten achter 

grote verschillen tussen woningen ook veel gelijkenissen. 

Via dit kernaspect van ‘Onder dak’ kan je kleuters dus 

attent maken op de grote verschillen tussen woonwijzen, 

maar zeker ook op de grote gelijkenissen: door open met 

die verschillen en gelijkenissen om te gaan, leren kinderen 

over de grote variatie tussen mensen en krijgen ze respect 

voor elkaar. 

Bij ‘ieder kind zijn huis’ past ook ‘iedere klasgroep zijn 

klas(lokaal)’ en natuurlijk ‘ieder dier zijn nestje’, vooral 

voor de jongere kleuters leuk om uit te werken. 

• Een foto-/tekeningenwand met daarop het huis van elke 

kleuter geeft een permanent beeld van variatie en 

gelijkenissen. Kan ook in boekvorm: per blad een foto of 

tekening van het huis en de naam van de kleuter. Een 

cassette waarop de kinderen in volgorde iets over hun huis 

vertellen kan dit boekje begeleiden. 

• In een gesprek of via tekeningen allerhande kan je met de 

kleuters ingaan op de organisatie van hun eigen huis. 

Hoeveel kamers zijn er in hun huis? Waarvoor dienen die 

verschillende kamers? Hoe zijn ze bemeubeld? Zijn ze 

gelijkvloers? Of op een verdieping? In dit gesprek komen 

gelijkenissen en verschillen aan bod. Laat ze er gewoon zijn. 

• Je kan kleuters vragen om een foto mee te brengen; je kan 

ook werken met een wegwerptoestel dat al van enkele 

weken voordien telkens met één kleuter mee naar huis gaat. 

Houd bij dit soort opdrachtjes wel rekening met de situatie 

van individuele kinderen uit je klas. Las deze opdracht niet 

in of pas ze aan wanneer ze een of meer kinderen in 

verlegenheid zou kunnen brengen. 

• Met alle foto’s naast elkaar kan je ook een straat maken, 

de straat van je klas. Wie wil naast wie wonen? Hoe noemen 

we de straat? Zijn er pleintjes? Waar staat de school? En het 

huis van de juf? Als je de foto’s op doosjes kleeft, krijg je 

echte gebouwtjes, en bijgevolg een driedimensionale 

straat… (zie ook Kamer 4). 

• Op basis van foto’s en prenten allerhande kunnen 

woningen (gebouwen) geordend worden volgens 

verschillende criteria: sorteren en seriëren. 

• Om aan te tonen dat bewoners passen bij hun huis en ook 

omgekeerd, nl. dat het huis past bij zijn bewoners, zijn er 

vele mogelijkheden. Voor de jongste kleuters is er 

Blauw Konijn zoekt een huis (3+). Bied oudere kleuters het 

sprookje Van de visser en zijn vrouw (4 à 5+) aan, het 

verhaal Krokodil en olifant (5+) of nog De Appelmoesstraat 

is anders (4+) (zie ook Kamer 11). Of werk met het rijmpje 

De Bibbelebontse Berg (kleuters kunnen zelf een naam 

bedenken). 

• ‘Bim Bam Buisje, wie woont er in dit huisje’ kan vele 

activiteiten begeleiden. Het liedje kan prettig toegepast 

worden wanneer kleuters maskers ophebben van hun 

(droom)huis. 

• Bewoners passen hun huis aan behoeften en wensen aan. 

Zo wordt er vaak verbouwd als het gezin uitbreidt. 

Zie De grote cementwagen (4+) en Muizen (4+) 

• Kleuters mogen in elkaars klas gaan kijken en 

gelijkenissen en verschillen opmerken; eventueel kunnen ze 

ook eens in andere klassen gaan spelen om dat alles meer 

aan den lijve te ondervinden. Stilaan ervaren ze ook wat 

‘zich thuis voelen’ kan betekenen (zie Kamer 7). 

• Van alles twee (5+) tekent op een hilarische manier uit hoe 

het is om als kind in twee huizen thuis te zijn. Ik woon in 

twee huizen (4+) vertelt datzelfde verhaal veel rustiger. 

Kamer 4 

Een buurt vol huizen 

Om het even welke buurt bezit een variatie aan ‘huizen’: 

gezinswoningen allerhande, flatgebouwen, een kerk, een 

schoolgebouw, een gemeentehuis, winkels en supermarkten, 

bedrijven van verschillende grootte, een café of restaurant, 

enz. Al die gebouwen staan op min of meer geordende 

wijze bij elkaar. Ze hebben ook allemaal in bepaalde mate 

contact met elkaar (openheid), maar tegelijkertijd streven ze 

naar een stukje ‘privéterrein’. 

• De buurt verkennen is een uitstekende activiteit om met 

die grote variatie aan ‘constructies’ kennis te maken. 

- Je leidraad is een bestaand stadsplan of een aan-kleutersaangepaste 

versie ervan. 

- De kernvraag bij elk gebouw kan zijn: ‘Wat weet je over 

wat er binnenin het gebouw gebeurt als je de buitenkant 

ervan goed bekijkt?’ Bij jongere kinderen richt je je op grote 

en opvallende kenmerken; bij oudere kinderen kan je meer 

in detail gaan. 

- De belangstelling van kleuters gaat zeker uit naar de vele 

types van woningen die er zijn: eengezinswoning, villa, 

rijhuis, twee woningen onder één dak, flatgebouw, … 

Wijs kinderen op de rijkdom van die bonte variatie. 

- Aandacht voor straatnamen en huisnummers (eventueel 

huisnamen) stimuleert kleuters in hun ontluikende 

vaardigheden. De link met een identiteitskaart en telefoongids 

of adresboekje is snel gelegd. Hetzelfde geldt voor de 

vele opschriften (in meer dan een taal), en voor de vele 

pictogrammen en symbolen, bijv. in het verkeer. 

- Op een aangepaste versie van een stadsplan kunnen 

Kleuters – 31

kinderen allerlei elementen weergeven die ze in de buurt 

ontdekken, bijv. het huis van Jantje, de school, … 

- Foto’s kunnen de exploratie nog meer kansen geven, 

ofwel in de vorm van een soort fotozoektocht (kinderen 

letten nu ook meer op details, ze kijken beter), ofwel als een 

neerslag van de exploratie (nadien in boekvorm bij elkaar 

gezet). Een fotozoektocht voor de hele school kan – met 

aanpassingen – voor alle leeftijden afzonderlijk worden 

gebruikt. Ook met een videorecorder kan je de ervaring 

langer laten ‘nawerken’. 

- Ook opdrachten los van foto’s kunnen de exploratie 

intenser maken: zoek het grootste huis, een geel huis, een 

telefoonhokje, … 

- Als kleuters de kans krijgen om een stukje van hun buurt 

vanuit de hoogte te bekijken, gaan ze nog beter de structuur 

ervan zien. Is de kerktoren voor jonge kinderen 

toegankelijk, of ken je iemand op een flat met uitzicht over 

de buurt? 

- Waarschijnlijk vertellen de kinderen je wat ze mooi of 

lelijk vinden (zie Kamer 8). 

- Meten (in combinatie met allerlei ruimtelijke begrippen en 

de trappen van vergelijking) kan voor verschillende kleuterleeftijden 

ingelast worden: met welke maatstaf meet je wat? 

Laat kleuters hun bevindingen eventueel ‘noteren’ (bijv. 

voetstappen turven). 

- Een bezoek aan een bijzondere woning kan de exploratie 

een meerwaarde geven. Zie ook De boze buurman (5+), 

Vreemde vogels in de buurt (5+), Het huis van meneer 

Peter(4+) en Het geheim van Salom (5+). Het versje ‘Leeg 

huis’ van G. De Kockere sluit hier mooi bij aan. 

- Je kan kleuters attent maken op ‘winkels’ die huizen 

verkopen (vastgoedkantoor) en op de gele aanplakbiljetten 

(‘te koop’) op huizen en zuilen. 

• Een exploratie kan uitmonden in een zelfgetekend buurtplan 

of in een maquette van de buurt met kosteloos 

materiaal. Het plan dat je tijdens de exploratie gebruikte is 

het uitgangspunt. Hebben kinderen oog voor de symbolen 

waarmee zo’n plan is opgebouwd: blauw voor water, groen 

voor bossen en parken, grijs voor straten, een kruisje voor 

een kerk, …? Zie ook De kaart van alles (4 à 5+). 

• Op het buurt- of stadsplan kunnen de kinderen met 

vlaggetjes op kurk aangeven wie waar woont. Bespreek wie 

dichtbij wie of wat woont. 

• De verkenning van straatnamen, huisnummers, huisnamen, 

brievenbussen enz. kan worden geconcretiseerd in 

een brievenbus voor elke kleuter (en dan maar schrijven 

naar elkaar) en naar een verrijking van de eigen klasstraat 

(zie Kamer 3). 

• Buurten zijn uniek; alle buurten zijn anders. Soorten 

woningen, organisatie, enz. verschillen. Foto’s van andere 

buurten kunnen kinderen een ruimere blik op de wereld 

geven: zie ook Kamer 5. 

• De Appelmoesstraat is anders (4+) en Afrika achter het 

hek (5+) vertellen over een eigen accent in een rij gelijke 

woningen. 


• ‘Wij wonen in een huis’ (E. van der Linden) 

‘Wij wonen in een huis. 

En dat huis heeft muren. 

In het huis dat naast (boven/onder/tegenover) ons staat, 

daar wonen onze buren.’ 

• Een bewegingsspel rond ‘te huur’, ‘te koop’, ‘verhuurd’, 

‘verkocht’ kan ook. De speelzaal is een groot plein met op 

elke hoek een huis (= hoepel) met verschillende naam of 

kleur. In elk huis ligt een bordje waarop aan de ene kant in 

het groen ‘te huur’ of ‘te koop’ staat en aan de andere kant 

in het rood ‘verhuurd’ of ‘verkocht’. Je vertelt het verhaal 

van families die verhuizen en hun huis te huur of te koop 

aanbieden. Telkens reageren kleuters op het verhaal door 

naar het juiste huis te lopen. Wie als eerste aankomt, mag 

het huis huren of kopen en draait dus het bordje om: 

verkocht of verhuurd. Eventueel las je aantallen bewoners 

in… met zoveel mag je er wonen. 

• De buurt verkennen houdt een horizontale beweging in: 

je kijkt naast je in alle richtingen. Maar wat je ontdekt als je 

verticaal gaat, lees je in En daar onder (4 à 5+). 

• Elke buurt kent variatie, is kleurrijk… werk dit uit door 

groepjes kleuters met lapjes stof allerhande (in basisvormen 

verknipt of vrij te verwerken) een straat met verschillende 

soorten gebouwen te laten samenstellen. 

Kamer 5 

Overal huizen en altijd met een dak 

Mensen woonden en wonen allemaal in een ‘huis’… grotten 

(voor de eerste mensen), hutten, tenten van dierenhuiden en 

takken, in Egypte de eerste huizen van (grote!) stenen, 

lemen huizen, schamele hutten van golfplaat en karton, 

houten huizen, bakstenen huizen met betonnen fundering, 

wolkenkrabbers met megaconstructies in staal… 

Huizen heb je dus in alle maten en vormen, meestal goed 

aangepast aan het klimaat. Huizen verraden soms ook de 

gevoeligheden van hun bewoners (smaak, opvatting, 

waardepatronen). Daarnaast weerspiegelen woningen niet 

zelden de sociaal-economische situatie van de eigenaars. 

Hoe verschillend ook, een aantal dingen hebben al deze 

‘huizen’ gemeen: ze vormen dé plek waar kleine groepen 

individuen zich thuis kunnen voelen; ze zijn de schatkist 

van persoonlijke herinneringen allerhande én ze bieden 

bescherming tegen grillige weersomstandigheden, grote 

dieren en andere ‘vijanden’. 

• Vanuit elke kamer van Villa ‘Onder dak’ kan je dit nader 

bekijken. Trek in je eigen verhalen en met allerlei materialen 

telkens opnieuw de ramen open naar andere ‘culturen’ 

(geografisch/historisch/sociaal). 

• Eén onmisbaar instrument binnen deze kamer is een 

uitgebreide boekenhoek. Wij bouwen een huis (4+) en de 

reeks ‘Wonen wereldwijd’ mogen niet ontbreken, maar er 

zijn nog talloze andere titels, zowel informatieve boeken als 

MOVO 1 -prentenboeken (zie boekenlijst). 

1 MOVO staat voor Mondiale Vorming.

- Laat de kinderen snuisteren in fotoboeken van landen 

over heel de wereld, van nu en vroeger! Hang in de 

boekenhoek een grote wereldkaart. Werk met een 

pictografisch verwijssysteem tussen de landen op de kaart 

en de boeken in je hoek. Je kan ook een onderscheid maken 

tussen boeken over huizen van nu en huizen van vroeger. 

- Bied in de boekenhoek na het nodige experimenterend 

ontdekken allerlei zoekopdrachtjes aan, bijv. via kopies van 

huizen uit een aantal boeken, vergroot, verkleind, verknipt, 

enz. 

- Knoop aan de hand van allerlei prentenmateriaal een 

gesprek aan met de kinderen: waarom zijn er zulke grote 

verschillen tussen huizen overal ter wereld? (Klimaat, 

beschikbaar materiaal, noden en behoeftes, kostprijs, …). 

- Bied materialen aan waarmee kinderen prenten of stukjes 

tekst kunnen overtekenen of overtrekken. Zo kunnen ze 

zelf een huizenboekje samenstellen. 

• Spreek met de oudere kleuterklassen af om doorheen de 

week per klas een ‘bijzonder’ huis te maken (in de klas of 

samen in één zaal). Hoe wonen kinderen overal ter wereld? 

- Vertrek per klas van een concreet verhaal van een kind: de 

kinderen kunnen zich dan veel makkelijker inleven. 

Je ontdekt de manier waarop het kind elders leeft en hoe 

van zijn huis – met andere en dezelfde gewoonten als wij – 

een thuis gemaakt wordt. Probeer zowel verschillen als 

gelijkenissen een plek te geven binnen de uitwerking. 

Overal ter wereld slapen, eten, drinken mensen. Overal 

bouwt men een dak boven het hoofd. In huizen overal ter 

wereld komen mensen samen. 

- Nadien doe je een ‘wereldwoonfeest’: klassen gaan bij 

elkaar op bezoek en worden ontvangen op de manier zoals 

het in dat ‘bijzondere’ huis hoort. In India groeten mensen 

elkaar met gevouwen handen, hoofdbuigend, en zeggen 

‘namasté’. Nog verder naar het oosten doen bewoners en 

bezoekers hun schoenen uit, en trekken slippers aan. 

- Eventueel wordt door elke klas een typische lekkernij 

bereid. Op het wereldfeest kunnen de kleuters een 

eenvoudig (begroeting)spel spelen voor elkaar of zingen. 

De jongste kleuters zijn ook welkom. Maak het actief, leuk 

en lekker! 

Kamer 6 

Vele handen maken samen een huis 

Een huis staat er niet op één dag. Je moet een hele weg 

afleggen om te komen tot het gewenste resultaat! Soms 

maken kinderen stukjes van die weg concreet mee, bijv. 

doordat ze vaak voorbij de werf van een huis komen. Wat 

daar gebeurt, fascineert hen mateloos. Sneller nog dan ‘grote 

mensen’ merken ze op wanneer er vorderingen gemaakt 

worden. Ook het materiaal en het gereedschap doen hun 

vingers kriebelen. Daarom is deze kamer absoluut een doehet-zelf-job 

voor de kleuters. Samen bouwen maakt de 

uitdaging alleen maar groter! 

• Bouwen met schoendozen, met grote blokken, met 

doeken en met stokken: voor de kleinste kleuters kan 

bouwen in allerlei varianten. Zelfs met de vuistjes. 

‘Torentje, torentje bussekruit! Wat hangt eruit? 

Een gouden fluit, een gouden fluit met knopen. 

Torentje is gebroken.’ 

Dit bakerrijmpje kan ondersteund worden met ritmespel op 

en met allerlei bouwmaterialen. 

• Creëer in de klas een architectenbureau, het liefst nadat je 

de kleuters met een architect in contact hebt gebracht. Laat 

de kleuters experimenteren met meetlatten en ruitjespapier 

om hun eigen plattegrond te ‘ontwerpen’. Nadien kunnen 

andere kleuters ook naar de architect stappen om hun huis 

te laten ontwerpen. De kinderen proberen vervolgens te 

bouwen wat getekend staat, of omgekeerd, te tekenen wat 

er elders gebouwd werd. 

• ‘Daar was eens een mannetje, dat was niet wijs. 

Het bouwde zijn huisje al op het ijs. 

’t Begon te dooien maar niet te vriezen, 

toen moest dat mannetje zijn huisje verliezen.’ 

• Naar aanleiding van de lectuur van Wij bouwen een huis 

(4+) en/of Wat bouw jij? (3+) proberen kleuters zelf een 

bepaald soort huis te bouwen (groot of klein). Om kinderen 

de kans te geven om de informatie van die prentenboeken 

meer dan eens te horen, kan je bij dit boek een audiocassette 

aanbieden, waarop je de tekst hebt ingesproken. Het hoeven 

in de luisterhoek niet altijd verhalende prentenboeken te 

zijn… 

• Een ‘bewegingsbouwhoek’ met groot (bouw)materiaal 

zoals touwen, doeken en wasknijpers, grote dozen, schoendozen, 

planken, … Geef (het liefst aan een groepje) 

kinderen impulsen zoals: maak een huis dat groot genoeg is 

voor jullie vier samen, zodat ik jullie niet meer kan zien. 

Maak een hoog of een laag huisje, zorg voor een stevig dak, 

bouw een toren net zo hoog als jijzelf. Maak met de houten 

blokken een muur zodat in deze hoek niemand meer binnen 

kan. Of maak een huis voor deze stoel (of een ander 

voorwerp). De keuze van materialen hangt af van wat je met 

welke leeftijd wil bereiken: onder een doek kan je een stoel 

razendsnel verstoppen, maar de uitdaging is véél groter als 

het met blokken moet gebeuren. Samen kunnen we alles 

(4+) onderstreept hoe zinvol samenwerken kan zijn. 

• Waarom de winkelhoek in je klas niet tijdelijk veranderen 

in een doe-het-zelf-zaak? De bouwhoek zou zo wat meer 

geïntegreerd kunnen worden in het hele klasgebeuren. 

• Bouwmaterialen kunnen ook de basis zijn voor een 

‘tekening’, bijv. tekenen op een baksteen, tegel, plankje, 

lei… Met welk soort schrijfgerei lukt het? 

• Meten en wegen van allerlei bouwmaterialen kan als 

wiskundige initiatie. Vooral geïntegreerd in een concrete 

taak (zie hierboven) kunnen kinderen op zinvolle wijze 

ervaringen opdoen met verschillen in gewicht en grootte. 

• Huisjes bouwen (of leggen) kan met speelkaarten, lucifers, 

rietjes, losse letters, enz. 

Kleuters – 33

• Punttekeningen, spijkerplankjes inlassen: de kinderen 

maken allerlei huizen of constructies na. Ook met allerlei 

geometrische figuren kunnen kinderen zelf huizen 

(na)leggen. 

• Hoe kinderen samen een vervallen huis verbouwen voor 

iemand en hierbij de taken netjes verdelen, vind je terug in 

Het huis van meneer Peter (4+). 

• Voor de jongere kinderen is De wolf en de drie biggetjes 

erg leuk: het verhaal schetst de ‘waarde’ van verschillende 

materialen. De parodie daarop, nl. Drie kleine wolfjes en het 

vreselijk valse varken (5+)is gemaakt op hetzelfde stramien, 

maar de rollen keren nu om én de gebruikte bouwmaterialen 

zijn ook anders. 

• Bewegingsmoment: een parcours over bakstenen of 

blokken die je als kleuter telkens voor je partner moet 

klaarleggen. 

Bij het thema ‘Onder dak’ verdient de bouw van het dak 

extra aandacht. Een dak beschermt tegen regen, wind, zon, 

enz. Hoe een dak eruitziet, hangt af van de cultuur van het 

land, het klimaat, de beschikbare materialen, het prijskaartje 

én de creativiteit van de architect (zie Kamer 8). Zo heb je 

verschillende dakvormen: torenspitsdak, zadeldak, schilddak, 

tentdak, koepels, … Ook in de materialen vind je grote 

verschillen. 

• Kleuters kunnen zelf op en van de ‘daken’ klauteren in 

een bewegingsactiviteit. Lees met hen Het jongetje dat van 

de maan at van H. Hoekstra. 

• Wat als het dak lekt? In een bewegingsmoment kunnen de 

kleuters overal in de ruimte en met verschillende lichaamsdelen 

druppels opvangen (die je met een instrument laat 

klinken). Overal kunnen ook emmertjes en potjes staan, 

waar kleuters tussendoor moeten lopen. 

• Hoge daken boezemen ook angst in… je zou er maar eens 

op raken en niet meer af. Zie Op het dak (5+). 

• Vanop een hoogte zie je de dingen anders. Alles wordt 

veel kleiner, en het beeld is totaal verschillend… Kunnen 

kinderen zich inbeelden wat ze zien en dat dan tekenen? 

De uitdrukking ‘Het ging van een leien dakje’ kan bij 

vijfjarige kinderen een leuk aanknopingspunt zijn om via 

taal de werkelijkheid te ontdekken. 

Kamer 7 

Mensen bouwen en bieden een thuis 

Het basisgevoel dat in elke kamer van Villa ‘Onder dak’ 

leeft, is ‘zich thuis voelen’. Het werd in de eerste kamer 

algemeen beschreven en in de andere kamers aangeraakt, 

maar nu wordt het verder uitgewerkt. 

Wat maakt dat je je ergens echt thuis voelt? Je bent 

vertrouwd met de materiële omgeving: je weet waar alles 

staat, je kent de weg. Je kent ook de geuren en geluiden van 

je eigen plek. Je stelt je geen vragen bij de dagelijkse gang 

van zaken. Je bent ook een beetje ‘meester’ over de dingen: 


jij mag beslissen hoe en waar je eigen spullen staan. 

Bovendien voel je je op je gemak met de mensen met wie je 

je eigen plek deelt. Meer nog, samen met de mensen om je 

heen maak je van je huis ook een echte thuis, voor jezelf en 

ook voor de anderen. In dat proces moet je geven en nemen. 

Voor kleuters, gaat dit aspect vooral over ‘een open huis’, 

‘bescherming bieden’, ‘gaan logeren’, ‘iets van jezelf meenemen 

om je echt thuis te voelen’. Een hele reeks mooie 

prentenboeken kunnen je helpen om dit aspect te 

verkennen. Nopjes van Klaas Verplancke is zo’n boek. 

• Kinderen ervaren zelf wat het thuisgevoel betekent, maar 

kunnen dat niet altijd verwoorden. Bepaalde verhalen 

kunnen hen daarbij helpen. Klein mannetje uit Klein 

mannetje heeft geen huis (4) vindt pas na heel wat 

omzwervingen het plekje waar hij thuishoort. Rikki in 

Rikki durft (3+) en Beer in Kikker vindt een vriendje 

ervaren dat je je niet zomaar ergens thuis voelt. Spikkie in 

het gelijknamige boek (3+) ontdekt na een lange zoektocht 

dat zijn eigen huis hem toch wel de beste thuis biedt. 

Hetzelfde overkomt Margriet uit Margriet en de ijsvogel 

(4+) en ook Haan uit Haan zoekt huis met geluk (5+). Het 

ezeltje in Een grote ezel (4+) wordt pas rustig als hij de 

veiligheid van zijn eigen vertrouwde omgeving ervaart. 

Omgekeerd is het rijkelijke huis in Blackie (5+) geen thuis 

zolang het jongetje geen ‘vriend’ heeft. Hij verzint daarom 

Blackie. 

• Mensen maken van hun huis een thuis, o.a. door er hun 

eigen ziel in te leggen: zie Afrika achter het hek (5+). Voor 

je kleuters kan je dit aanbrengen via een eenvoudige 

constructie van een ‘speelhuisje’ (stokken met kippengaas) 

waaraan elke kleuter eigen hebbedingetjes kan hangen 

(stukjes stof, schelpjes, een foto, een kralensnoer, …). Samen 

maken ze er een gezellige thuis van. Vergeet de deur niet! 

Zie Samen kunnen we alles (4+). 

• Een ‘open deur’ bieden aan anderen betekent vaak dat je 

anderen uit een benarde situatie redt: denk aan ‘In het bos 

daar staat een huisje, kijk eens …’, Er wordt bij Wanja op de 

deur geklopt (4+), Kan ik er ook nog bij? (3+) en Klop, klop, 

wie is daar? (3+). Ook in De kaboutermuts (3+) is er plaats 

voor zo goed als alle dieren. 

• Hoe een ivoren toren een brug tussen mensen kan 

worden, is mooi uitgewerkt in Jaap bouwt een stapelhuis 

(4 à 5+). 

• Kleuters bereiden de poppenhoek voor op bezoek: 

voordeur? Bel? Alles opgeruimd? De bezoekers mogen zich 

verkleden met kleren uit de koffer. 

• Kinderen beschrijven of tekenen waar of bij wie ze zich 

het meest thuis voelen. Waarom? Die woorden kan je 

onderaan de tekening noteren. 

• Gaan logeren gaat voor kleine kinderen vaak gepaard met 

angst voor het onbekende: een gesprek met kleuters over 

hun ervaringen kan op gang gebracht worden via een 

gedichtje, bijv. ‘Logeren’ of ‘Drie dagen’ van H.& M. 

Hagen, ‘Eigen bed’, ‘Het grote bed’ of ‘Morgen ga ik uit

logeren’ van N. Kuiper, ‘Logeren’ van M. Wiersema, 

‘Een ander bed’ van R. Wille, en ‘Logeren’ of ‘Met mijn 

poppen…’ van G. De Kockere. 

• Heel vaak zijn kleuters geholpen wanneer ze een knuffel 

of lapje van thuis mogen meenemen. Zie Kamer 1. Zie ook 

Welterusten, Beer Baboen (3 à 4+) en Liselotje gaat logeren 

(4+). 

• Om kleuters zelf voor een gast te laten zorgen, kan je hun 

om de beurt een klasknuffel meegeven. Die vertelt de 

volgende dag wat hij allemaal beleefd heeft. Als je op korte 

tijd alle kinderen wil bereiken, werk je met enkele knuffels 

tegelijkertijd. 

• Een logeerpartijtje voor de kleuters zelf is moeilijk te 

organiseren, maar waarom de vaste klasknuffel niet in een 

andere klas op bezoek laten gaan en hem daar ook eens 

laten logeren? 

• Klassen kunnen bij elkaar op bezoek. Allerlei huishoudelijke 

activiteiten kunnen dit bezoek voorbereiden. 

• Als mensen op bezoek komen, probeer je het hun gezellig 

te maken als gastheer/-vrouw. ‘Visite’ uit de reeks rond 

Pippeloentje vertelt over de voorbereidingen. Ook Zoveel 

(3+) gaat over bezoek. 

• Wil je dat er iemand op bezoek komt, dan moet je hem 

uitnodigen: kleuters maken een uitnodiging (op papier) 

voor iemand uit de omgeving (ouders, directeur, …), of 

kleuters nodigen telefonisch uit (allerlei telefoonspelletjes). 

• Soms moet je je eigen muren slopen om de andere te 

ontmoeten: Nopjes (3,4,5) en Klein verhaal over liefde (5+) 

draaien rond deze thematiek. Het is een gedachte waarover 

je erg zinvol met de iets oudere kleuters kan filosoferen. 

Prinsesje Beatrijs (G. De Kockere) 

‘Prinsesje Beatrijs 

Woont diep in haar paleis. 

Ze wacht al jaren op een prins. 

Een prins te paard, 

een prins te voet, 

een prins met wratten als het moet. 

Maar geen mens, geen prins, 

geen hondje dat haar vindt. 

Want prinsesje Beatrijs 

woont veel te diep in haar paleis.’ 

Kamer 8 

Een parel van een huis 

Gebouwen beschermen ons, maar ze doen meer… ze 

bepalen status en stijl van mensen. Sommige huizen hebben 

niet alleen een functie als gebouw, maar zijn in de eerste 

plaats gebouwd om mooi te zijn. We noemen deze huizen 

kunstwerken! De architecten die ze ontwierpen zijn dan 

kunstenaars! Enkele opvallende architecten die kinderen 

kunnen boeien: A. Gaudí, die zijn fantasie de vrije loop liet 

en gevels verbouwde tot surrealistische taferelen (bijv. ‘Casa 

Battló’ in Barcelona, Spanje); Le Corbusier bouwde op zo’n 

manier dat elke kant van het gebouw bijzonder en anders 

oogde (bijv. Notre-Dame du Haut in Frankrijk); 

F.L. Wright werd bekend door zijn villa ‘Falling Water’ in 

de Verenigde Staten. Hij verstopte zijn huis bijna tussen de 

natuur, zijn terras is een waterval… 

Een ander stokpaardje van vele architecten is de hoogte van 

een gebouw. Zo had je in New York de WTC-torens en heb 

je er de Empire State Building, die 381 meter hoog in de 

wolken zweeft. Maar met een hoogte van 428 meter zal de 

‘Toren zonder einde’ in Parijs de hoogste worden. Met de 

terroristische aanslagen op de WTC-torens (11.09.01) nog 

vers in het geheugen, is het natuurlijk de vraag of de Parijse 

toren effectief zo hoog gebouwd zal worden… 

Er zijn ook heel wat bouwstijlen. Door de eeuwen heen en 

in de verschillende delen van de wereld hebben allerlei 

omstandigheden, overwegingen, technische mogelijkheden 

en smaken tot uiteenlopende vormen van architectuur 

geleid. De variatie in stijlen is overweldigend. 

• Ook hier is een boekenaanbod essentieel: hou het 

assortiment ruim en bied verschillende stijlen aan. Je kan 

een zoekboek maken waarin je zwart-witkopies uit 

verschillende boeken samenbundelt. 

• Maak kopies van bijzondere huizen en knip de helft er 

vertikaal af. De kinderen tekenen nu in spiegelbeeld de 

andere helft van het huis er weer bij. Of knip er een 

vierkant uit en laat de kinderen zelf het huis verder 

afwerken. 

• Bezoek een architect en vraag hem foto’s van de huizen 

die hij al gemaakt heeft. Welk huis zag hij zelf het liefst? 

En de kinderen? Hoe ziet het huis van zijn dromen er uit? 

Zie ook Kamer 6. 

• Met klei maken de kinderen eenvoudige tot minder 

evidente bouwwerken na… In de klei kunnen materialen 

gedrukt worden. Zo gebruik je voor glasramen gekleurde 

plastic; een oude lamp waarrond een huis gebouwd wordt 

kan een koepel worden, gekleurd papier wordt verknipt tot 

dakpannen, enz. 

• In de buurt van de school kan je met de kinderen op zoek 

gaan naar mooie huizen. Wat vind jij mooi? Merk de 

verschillen en gelijkenissen in smaak op! (Zie Kamer 4) 

• Aan de hand van dia’s van allerlei huizen (verschillende 

soorten woningen en verschillende stijlen) kunnen kinderen 

in een donker hoekje bespreken wat ze mooi of niet mooi 

vinden, en waarom. In welk huis zouden ze graag wonen? 

• De kinderen kunnen zelf een mooi huis ontwerpen (bijv. 

binnen een geveinsde wedstrijd, uitgeschreven door koning 

Lodewijk XIV, die aan stadsvernieuwing wil doen). Laat 

kinderen zelf kiezen waarmee ze hun huis afwerken. 

Kleuters – 35

Kamer 9 

Met je eigen dak op stap 

Bijna ieder van ons woont in een huis of een flat. Logisch 

toch, zou je denken. Niets is echter minder waar. Want als 

je rond je kijkt, zie je andere woonvormen die even goed 

een dak boven het hoofd geven: woonboten, woonwagens, 

tenten. Misschien zijn er wel kleuters in je klas, op school of 

in de buurt, die (soms) in een woonwagen of op een woonboot 

wonen. Hoe ervaren ze het wonen op die manier? 

Vele kinderen kennen die alternatieve woonvormen van 

tijdens de vakantie: caravans, motorhomes, tenten. Ook in 

andere culturen stoot je op vergelijkbare woningen: de tipi 

bij de indianen, de yurt bij de Mongolen, de iglo bij de 

eskimo’s, de nomadententen … (zie ook Kamer 5). Kortom, 

een vast dak boven je hoofd, dat is niet zo vanzelfsprekend. 

• Als je zelf wat meer over dit soort wonen wil te weten 

komen, of als je kinderen boeiend kijkmateriaal wil bieden, 

raadpleeg dan de verschillende boekjes in de serie ‘Wonen 

Wereldwijd’. 

• Kinderen kunnen over hun vakantie in een alternatieve 

woonvorm vertellen. Hoe was het om in een tent te slapen? 

Kon je er ook in eten? Waren er verschillende kamers in? 

Was er een keuken? Zo vergelijk je spontaan het leven in 

een vaste woning met dat in een mobiele woning. 

• Misschien kan je een tent opzetten op de speelplaats. 

Of heeft iemand een caravan die kleuters kunnen 

exploreren? Of een motorhome? 

• Een lees- of verteltent binnen de klas, of in de open 

ruimte brengt ‘onder dak’, ‘boeken’ ‘gezelligheid’ en de 

kinderen zelf zonder twijfel samen. 

• Je (oudere) kleuters herinneren zich vast nog het bezoek 

van een circus of kermis in de buurt. Waar wonen de circus- 

/kermismensen? Waar gaan hun kinderen naar school? Hoe 

leven de dieren er? Wat betekent gevangenschap voor hen, 

maar ook voor mensen? Zie De reis van de beer en de clown 

(5+). 

• Je kan mobiele huizen knutselen en er experimenten mee 

uitvoeren: eentje van lego op wielen of eentje van karton op 

een houten plankje in de watertafel. Wat heb je nodig om de 

inboedel vast te zetten? 

• In de dierenwereld staat natuurlijk de huisjesslak model 

voor het ‘met je eigen dak op stap gaan’. L. Lionni schreef 

er Het grootste huis van de wereld (5+) over. 


• ‘Twee kleine slakjes’ (M. Busser en R. Schröder) 

‘Twee kleine slakjes 

hielden van elkaar 

ze gingen samen trouwen 

toen werden ze een paar 

ze hebben snel hun huisjes 

op elkaar gezet 

nu wonen ze gezellig 

samen in een flat.’ 

• Je vindt nog heel wat versjes over alternatief wonen: 

‘Konijntjes wonen in een hol’ van M. Busser en R. Schröder, 

‘Neem een huis’ van G. De Kockere, en ‘Auto’ en ‘Op 

vakantie’ van I. De Wijs. 

Kamer 10 

Van het ene naar het andere dak 

In deze kamer van Villa ‘Onder dak’ richten we de aandacht 

op ‘verhuizen’, gepland en goed voorbereid, of onder 

dwang, los van eigen keuzes. Verhuizen legt bloot wat ‘een 

huis hebben’ en ‘je thuis voelen’ eigenlijk betekent. Doordat 

je als bewoner (plotseling) je hele hebben en houden moet 

samenrapen (of ten minste dat wat je kan meenemen), en 

elders moet onderbrengen, ervaar je aan den lijve hoe 

levensnoodzakelijk een vertrouwde plek wel is. 

Vele kleuters kennen verhuizen als een spannende, maar 

‘veilige’ stap: de vertrouwde spulletjes gaan mee naar een 

nieuwe plek. Toch moeten deze kinderen ook afscheid 

nemen van mensen en dingen. 

Sommige kleuters maken verhuizen mee in een periode vol 

spanningen, zoals bijv. bij scheiding of ‘plaatsing’. Ook zij 

moeten vaak verhuizen, bijv. wekelijks, al worden beide 

ouderlijke huizen na een tijd wel allebei een thuis. Ofwel 

moeten ze tijdelijk in een ander gezin onderdak vinden: 

pleegzorg. 

Er zijn ook kleuters die in de meest barre omstandigheden 

hun thuisland zijn ontvlucht, en nu hier een onderkomen 

zoeken. Velen van hen zijn totaal ontredderd. In deze kamer 

van Villa ‘Onder dak’ ervaren kleuters via allerlei 

‘confrontaties’ dat een (t)huis hebben niet evident is. 

Zo leren ze een open houding aan te nemen ten aanzien van 

wie hun vertrouwde wereldje (plotseling) binnenkomt. 

Gastvrijheid, respect, begrip, enz. zijn belangrijk. Heel wat 

ICO 1 -boeken behandelen dit onderwerp. Enkele 

voorbeelden: Kikker en de vreemdeling (3+), Mijn vriend 

Jim (5+), De reuzin (4+). 

• Als ‘blikopener’ voor deze kamer kan je een van de 

volgende prentenboeken gebruiken. Wij gaan verhuizen 

(4 à 5+) toont twee kinderen van wie de ouders een nieuw 

huis aan het bouwen zijn. Spikkie gaat verhuizen (3+) 

vertelt het verhaal van een eendje dat perse wil verhuizen, 

maar achteraf op zijn stappen terugkeert (zie Kamer 3). 

Nog tien nachtjes slapen (3 à 4+) is een aftelboekje naar de 

verhuisdag toe. Het vergeten beertje (4+) toont de perikelen 

van een beertje dat achtergelaten wordt wanneer het gezin 

verhuist. In Het zakmes (5+) (ook op video) wordt op 

1 ICO staat voor Intercultureel Onderwijs.

ontroerende wijze geschetst hoe het ene vriendje maar 

moeizaam zonder het andere (verhuisde) vriendje kan. 

Het huis bij de kromme boom (4 à 5+) werkt de 

vertrouwdheid met de vroegere omgeving uit en alle 

heimwee ernaar. Ook Afrika achter het hek (5+) schetst 

gemis. Hoe een heel huis verhuist, en waarom dat huis 

daarvoor kiest, lees je in Het huisje dat verhuisde (4 à 5+). 

• Verhuizen vraagt om inpakken: hoe pak je wat het beste 

in? En hoe ‘vertel’ je waar die doos in het nieuwe huis 

terecht moet komen? En hoe weet je later nog wat erin zit? 

Een hele activiteit rond probleemoplossend denken, 

sorteren, handigheid, ontluikende geletterdheid, enz. 

• Een hoek in de klas verhuizen: bijv. de poppenhoek of 

huishoek komt (tijdelijk) elders. Het wordt een denken 

doe-activiteit voor iedereen. 

• Verhuizen in een bewegingsmoment. Verschillende 

impulsen zijn mogelijk: 

- Drie kinderen vormen samen een huis, waarin een ander 

kind kan ‘huizen’. Op het signaal van de leid(st)er moeten 

de bewoners verhuizen. Er is telkens een huisje minder. 

Wat met de ‘daklozen’? Hoe reageren kleuters? 

- Verhuizen betekent sjouwen met allerlei dozen en grote 

stukken: kleuters ervaren wat sjouwen is, hoe ze het best 

kunnen sjouwen, en dat samenwerken altijd het werk 

verlicht. Zo kan je tot een doorgeefdans komen: allerlei 

spullen worden op heel verschillende manieren 

doorgegeven, of in een bepaald ritme. Eventueel mondt dat 

alles uit in een ‘verhuisestafette’. 

- Verhuizen is ook: breekbare spullen van hier naar daar 

brengen. Wie kan allerlei delicate spulletjes verplaatsen 

zonder ze te laten vallen? 

• Bij verhuizen horen ook schrijfstukjes allerhande: een 

mededeling dat je verhuisd bent, een uitnodiging voor een 

house-warming party, een wenskaart voor de eigenaars van 

een nieuwe woning… de schrijfhoek kan functioneel 

ingeschakeld worden. Maak eventueel gebruik van oude 

landen stadskaarten; die kunnen voor een leuk effect 

zorgen. 

• Wat het betekent om je huis te verliezen kan je aankaarten 

via Otje (5+) of Pluk van de Petteflet (4 à 5+). Ook via de 

film (op koopvideo) ‘Madeleintje’ maak je kleuters gevoelig 

voor deze problematiek. 

• Ook in versjes allerhande komt verhuizen ter sprake. 

‘Opa Habbekrats’, ‘Bang voor beesten’ en ‘Mijn goudvis 

gaat verhuizen’ van M. Busser en R. Schröder gaan allemaal 

over verhuizen. 

Kamer 11 

Het te-gekke(n)huis. 

Niets is leuker dan te fantaseren over wonen, zeker als de 

wetten van de zwaartekracht en het gezond verstand niet 

meer gelden. 

• De Appelmoesstraat is anders is een ideaal uitgangspunt: 

we zien een straat met allemaal eendere huizen, maar heel 

verschillende bewoners. Tot Mierendella er komt wonen… 

Zij verbouwt haar woning heel apart, en daardoor willen de 

andere bewoners ook een huis op hun eigen maat. 

Zo ontstaan de mafste huizen (griezelhuis, dierenhuis, 

opruimhuis en zwemhuis) en wordt de Appelmoesstraat 

uniek. Aan het einde van het boek wordt gevraagd om 

Mierendella een handje te helpen en zelf een bepaald soort 

huis te ontwerpen: een dikkemensenhuis, een deftigemensenhuis, 

een glijbanenhuis, een luiematrassenhuis, … 

• Peil in een gesprek met de kinderen naar favoriete 

bezigheden, lievelingseten, toekomstdromen, … Uit al deze 

persoonlijke zaken kiest het kind er enkele uit en daarvoor 

fantaseert hij een huis-op-maat (zie ook Kamer 3). Dit huis 

kan verbaal gefantaseerd worden, of getekend; het kan ook 

een groepswerk worden. Het resultaat vult de klas- of 

schoolstraat verder aan. 

• In Snoedelboedel bouwt een huis (4 à 5+) krijgen we te 

maken met een aanbouwhuis waarin elke kamer aan een 

bepaalde behoefte voldoet. De constructie weerstaat echter 

niet aan de wetten van de zwaartekracht. Met kinderen kan 

je ook op deze manier naar een groepsproduct toe werken: 

ieder bouwt zijn stukje van een maf klashuis. Hoe gekker 

het mag, hoe meer denkwerk het vergt om in het reine te 

blijven met de natuurwetten. 

• Ook het huis in Het kleine-kamertjeskasteel (4 à 5+) heeft 

iets van een aanbouwhuis: steeds meer kamers voor de 

knuffels en speelgoedjes van het kind. 

• Met foto’s en/of prenten van heel verschillende mensen 

zet je kinderen aan tot fantaseren over hoe en waarin die 

mensen wel wonen. Hoed je voor clichés en vooroordelen. 

Laat het vooral fantasierijk zijn. 

• Omgekeerd kunnen foto’s en/of prenten van ‘gekke’ 

woningen de kinderen prikkelen om te fantaseren over wie 

er woont. Hierbij neem je ‘huizen’ best niet al te letterlijk: 

een conservenblik kan ook een huis zijn, of een 

notenschelp, of … (zie ook Kamer 12). 

• De plek waarop je een constructie neerzet, nodigt uit tot 

fantaseren: waarom niet bouwen op een foto of tekening 

van een appel, de maan, een wolk, een tak, een olifantenrug, 

een stok of paal, … 

• Ook de huizen van allerlei verhaalfiguren kunnen 

aanleiding zijn om fantasierijke huizen te maken of te 

ontwerpen: het peperkoekenhuisje, een grote paddestoel, 

een bloempot, een sprookjeskasteel, een ivoren toren, enz. 

• Niet alleen over een droomhuis kunnen kleuters 

fantaseren, ook over een droomklas. Hoe zou de klas eruit 

zien als kleuters hun wildste fantasieën konden realiseren? 

Laat hen ook zeggen waarom ze dit of dat voorstel doen. 

Wellicht kan je uit zo’n brainstorm heel wat informatie 

halen voor je eigen klasinrichting/-organisatie. 

Kleuters – 37

Kamer 12 

Alles is een huis en heeft een huis 

Wat is wonen? Wat is een huis? Is een bolster een huis? 

Wie woont er dan in? En heeft die bolster zelf ook een 

huis? En waar woont de zandkorrel en het boek enz.? 

Die vragen bestoken ons in de laatste kamer van Villa 

‘Onder dak’. De vragen zijn afkomstig van kleuters en 

stimuleren hen tot fantaseren, doordenken, filosoferen. 

Je kan met een klein groepje oudere kleuters heel bewust 

een activiteit ‘filosoferen’ opzetten. Maar laat de inhoud van 

deze kamer vooral tussendoor – op een spontane manier – 

aan bod komen, het liefst wanneer de kleuters zelf aangeven 

dat ze eraan toe zijn. Als leerkracht moet je hun wel de 

ruimte bieden om dergelijke vragen of overwegingen te 

formuleren. 

In tegenstelling tot wat in de andere kamers gebeurt, 

verzamelen we hier niet zozeer ideeën voor activiteiten, 

maar stellen we vooral zelf veel vragen. 

• Wanneer is een huis een huis? Wanneer is een huis een 

thuis? 

Is de school een thuis of een huis? Is de klas een huis of een 

thuis? Waar woont de juf eigenlijk? Is de school haar thuis? 

Is een dak alleen een huis? (zie Nopjes). Wat hebben we 

nodig om een thuis/huis te maken? Wat moet er zeker zijn 

om iets een huis te kunnen noemen? Laat kinderen 

vertellen. Noteer hun antwoorden (schetsend of schrijvend). 

Vraag door: waarom zeg je dit of dat? Geef alle antwoorden 

bestaansrecht! Stel stimulerende vragen, en toon prenten of 

foto’s allerhande: van villa’s, krottenwijken, wolkenkrabbers, 

woningen van vroeger, … 

• Is de wereld ons huis? Wat is het dak van de wereld? 

Wat zijn de muren van de wereld? Van wie is de wereld 

eigenlijk? Wie is de baas? Wie beslist waar je mag wonen? 

Waarom mogen niet alle mensen in ons land komen wonen? 

Waarom mogen wij niet zomaar in een ander land gaan 

wonen? Zie Voor wie is de wereld? (5+), een mooi 

prentenboek over de eigen plek die eenieder op de wereld 

heeft en zelf vormgeeft. 

• Concrete vragen, maar geen vaste antwoorden! 

- Waar woont…? 

Waar woont een zandkorrel? In de woestijn of gewoon 

onder het gras? Het gras beschermt hem, zodat hij niet 

wegwaait met de wind. Het gras zelf woont onder het 

takkendak van de oude eik, of in de wei van boer Bavo. 

Waar woont die eik dan? Waar woont die wei dan? In een 

dorp aan de einder, onder de sterrenhemel, in het heelal, … 

En hoe zit het met dagelijkse voorwerpen? Hebben die een 

huis? Ja, waarom niet? Je pen woont in een etui, het etui in 

je boekentas, je boekentas in de klas, de klas in de school, de 

school in het dorp, enz. 

Stapeltekeningen (in een boekje samengebonden) kunnen 

die associaties vastleggen. Noteer zeker ook het verhaal van 

de kinderen bij hun tekeningen. 

- Wie of wat woont in …? 

En wat kan niet allemaal een huis zijn? Is een boek een 


huis? Misschien van een verhaal en zijn personages of van 

een reeks weetjes? Zijn wijzelf een huis? In onze buik 

woont toch ons hart en in onze mond of oren wonen 

woorden? Onze hand is een huis voor de vingers en de 

duim. 

Prenten van grotere voorwerpen kunnen kinderen aanzetten 

om te tekenen wat er zich binnenin bevindt. Noteer ook 

hier het verhaal van de kinderen bij hun tekeningen. 

- Lees ook Van mussen en muizen en mensen van F. Adam, 

een inspirerend versje. 

• Je kan kinderen stimuleren tot dit soort vraagstelling door 

‘Wie woont waar?’-platen aan te bieden, waarop je – recto 

verso – een prent van een mogelijk ‘huis’ en een prent van 

een mogelijke bewoner van dat ‘huis’ plaatst: appel–worm; 

kraan–druppel;… Ofwel zien de kleuters eerst het plaatje 

van de bewoner, en zoeken zij naar een mogelijk ‘huis’, 

ofwel omgekeerd. 

• Een gesprek over ‘Wie woont waar?’ met kleuters kan 

uitmonden in een domino of lotto… laat hen samen 

beslissen wat het ‘leukste’ (originele, onverwachte, …) 

antwoord is bij elke vraag, en spreek af wie wat tekent. Geef 

hun kansen tot probleemoplossend denken als het gaat over 

de vormgeving van zo’n spelmateriaal. 

• Je kan kleuters ook laten nadenken over ‘Wie woont 

hier?’ door hun doosjes van allerlei formaten te geven en 

hen die te laten omtoveren tot huisjes van iets of iemand. 

Hoe maken ze dat kleine doosje knus voor zijn bewoner? 

• En ten slotte: kun je in een verhaal wonen? Als je naar je 

kleuters kijkt wanneer je hen een verhaal vertelt, en nog es, 

en nog es vertelt, en wanneer ze in de poppenhoek, op de 

speelplaats, in de constructiehoek het verhaal naspelen en 

verwerken, dan weet je dat niet alleen de personages van het 

verhaal, maar ook de lezers/luisteraars in een verhaal 

kunnen wonen. 

K. Meinderts 

Olie Bol van Krentenkoek 

las een prachtig prentenboek 

over een prinses in nood 

die moest trouwen met de Dood. 


sprong meteen in het prentenboek 

en heeft haar, nog net op tijd, 

van een wisse dood bevrijd. 


woont nu in het prentenboek 

in een huisje halverwege 

bladzij acht of bladzij negen.

Deel 3 

Rode draden en klasoverstijgende 

mogelijkheden 

voor ‘Onder dak’ 

Een rode draad werkt als cement tussen de dagen van je 

‘Onder dak’-week/weken: zo maak je van de kamers op de 

plattegrond een echt ‘huis’. Je kan daarbij denken aan een 

verhalende of een materiële rode draad. Vooral het samenspel 

van beide heeft een sterk effect. 

Nog krachtiger wordt je project als je klasoverstijgend kan 

werken… een hele school die rond hetzelfde denkt, werkt, 

viert, geeft een groot gevoel van verbondenheid: we voelen 

ons allemaal thuis in dit schoolhuis. 

Hieronder vind je allerlei suggesties. De uiteindelijke keuze 

en realisatie van een rode draad hangt heel erg af van ieders 

situatie: de schoolcontext, de periode, de leeftijd van de 

kleuters met wie je werkt, de eigenheid van elk van de 

kinderen en van de klasgroep, enz. 

• Nopjes, het verhaal van Klaas Verplancke, kan als rode 

draad aangeboden worden. Ideeën en suggesties vind je in 

deel één van deze ideeënbrief. 

• Je kan een figuur (pop, knuffel) gebruiken als rode draad. 

- Een straatkat verkent de buurt. Ze komt elke dag in een 

nieuw huis terecht, waar ze andere dingen opmerkt 

(afhankelijk van de kamer van Villa ‘Onder dak’ die je die 

dag binnengaat). 

- Een fantasiefiguur, een knuffel, een echt diertje, eventueel 

zelfs een bekende verhaalfiguur (bijv. Velthuijs’ Kikker) 

zoekt een onderdak. 

- De huisduif (die de veiligheid van een thuis en het zich 

thuis voelen benadrukt) en de postduif (die de hele wereld 

ontdekt en zo de andere ‘kamers’ van de plattegrond 

bereikt) communiceren met elkaar via de schoorsteen. 

- Het huis van de huismus is zo knus dat iedereen er wel wil 

komen wonen. Dat mag ook van de mus, dan past ze haar 

huis wel aan! 

- De kinderen krijgen een opdracht van de koning 

(inspelend op de fantasie: deze koning wil eens geen kasteel) 

of van de burgemeester (een verwoeste stad weer 

opbouwen, een nieuw dorpsplein ontwerpen). 

- In een straat komt een nieuwe ‘bijzonderewensenarchitect’ 

(zie De Appelmoesstraat is anders). Op verzoek van de 

bewoners maakt hij dag na dag van de gewone rijtjeshuizen 

een huis dat voldoet aan de wensen (en grillen) van de 

bewoners. Wanneer je dit klasoverstijgend aanpakt, kan je 

elk huis in de straat (uit isomo) elke dag door een andere 

klas laten omtoveren tot het ideale huis voor de bewoners. 

Deze opdrachten geven de bewoners zelf, je kan stangpoppen 

van bovenaf hanteren tijdens het poppenspel. 

Een zwerfkat kan op haar dagelijkse wandeling commentaar 

geven op het nieuwe huis in de straat. 

• Je kan als rode draad ook prentenboeken aan elkaar rijgen. 

Deze verhalen spelen zich op verschillende dagen af, in één 

straat. Het decor maak je door uit witte kale huizen van 

isomo voor elk prentenboek een raam te snijden waarachter 

het boek precies past. Telkens krijgt een andere klas de 

opdracht om het huis waarover het in het verhaal gaat ‘aan 

te kleden’. Maak de huizen op kleutergrootte en verbind ze 

aan elkaar zoals bij een leporelloboek (zie tekening). 

• In een straat wonen verschillende gezinnen. Elke dag laat 

je een ander gezin aan het woord, met elke dag een andere 

problematiek: een lekkend dak dichten, verbouwen (en zo 

het verleden van het huis ontdekken), verhuizen (+ afscheidsfeest), 

feest in een nieuwe woning, … De kleuters gaan de 

gezinnen bij al die activiteiten een handje helpen. 

- Verhalen vertellen kan op vele manieren: dramatiseren in 

een heus decor, aan de hand van een leporelloboek, als 

schimmenspel op een skyline of tegen een stukje video als 

decor (bijv. van een straat waar je door wandelt), poppenspel 

met handpoppen, stangpoppen, aan de hand van 

uitvergrote prenten, dia’s of transparanten, enz. 

- Video’s kunnen ook de rode draad vormen. Bekijk elke 

dag een fragment uit een van de volgende video’s of gebruik 

de verhaallijn ervan in een poppen- of dramaspel. Maak van 

de televisie een ‘huis’ of het ‘raam’ van een huis. 

- Verdwalen met Pippi Langkous (video) is voor Anika en 

Tommy een heel avontuur. Onderweg worden de kinderen 

geconfronteerd met problemen zoals ‘veel honger hebben, 

maar geen eten’,‘willen schuilen voor de regen, maar geen 

dak boven het hoofd vinden’, ‘bang zijn voor onweer en 

bliksem, maar niet bij mama en papa in bed kunnen 

kruipen’, enz. 

- Madeleintje (gelijknamige video – te koop in allerlei 

warenhuizen) woont in een huis in Parijs (de mooie 

binnenstad is het decor) samen met twaalf andere meisjes. 

Tot op een ongelukkige dag hun (t)huis verkocht dreigt te 

worden…Een film met heel veel mogelijkheden voor de 

oudere kleuters 

- Denk ook aan Pluk van de Petteflet of Otje van 

A.M.G. Schmidt, beide op koopvideo. 

- Een straatje zonder eind (5 à 6+) van G. De Kockere biedt 

ook mogelijkheden: De Kockere laat 26 figuurtjes tot leven 

komen, ééntje voor elke letter van het alfabet. 

Poppentheater De Spiegel ging er al mee aan de slag en er 

werd zelfs een (te huren) doe-museum rond gemaakt. 

Kleuters – 39

• Ook een voorwerp of constructie kan als rode draad 

fungeren tijdens de ‘Onder dak’-periode: 

- Een boekenhuis/-tent voor de hele kleuterschool. Breng er 

allerlei soorten boeken in samen: verhalende prentenboeken, 

kijkboeken, dichtbundels, zelfgemaakte huizenboeken in 

allerlei formaten, bouwen/of architectuurtijdschriften, … 

Misschien is er wel een boekenhuiswormpje of anderssoortige 

bewoner… in elk huis woont toch iemand? Elke 

dag – op een vast moment – is het hier verzamelen geblazen. 

- Een gedichtenhuisje: piepklein, en in elke kamer een 

rolletje papier waarop een gedicht staat dat met die kamer te 

maken heeft (+ illustratie), of kleutergroot, met allerlei 

gedichtjes (+ illustratie) op de muren. Ook hier een 

bewoner: een poëziepoes bijv. 

- Eenvoudige houten constructie met stokken en kippengaas 

waarop allerlei attributen per ‘Onder dak’-verhaal een plaats 

kunnen krijgen… van kaal en niet ingekleed bij het begin 

tot gevuld, kleurrijk en vol verhalen aan het eind van de 

week. 

- Een aanbouwmuur of –kolom waarop kleuters hun 

droomhuizen te koop stellen, cf. de (gele notariële) aanplakbiljetten. 

- Een door kleuters (en anderen?) samengestelde passepartout 

rond ‘te koop/te huur’: kleuters tekenen, stempelen, 

beschrijven hun droomhuis en bepalen een (astronomische) 

prijs. Dat alles kan uitmonden in een ‘beurs’, zeker wanneer 

de kleuters ook maquettes maakten. 

• Gezamenlijke, steeds terugkerende groepsmomenten 

worden het best in- en uitgeleid met een heus kleuter- 

‘Onder dak’-lied… Veel plezier! 


Deel 4 

Boekenlijst 

De boekenlijst bestaat uit vier rubrieken: informatieve 

boeken, pedagogisch-didactisch bronnenmateriaal voor de 

kleuterpraktijk, dichtbundels en verhalende prentenboeken. 

In de meeste gevallen staan titel, auteur, illustrator, reeks en 

uitgeverij vermeld. 

Informatieve boeken (alfabetisch op titel) 

Wat bouw jij? (M. Mick en G. Brita, Ploegsma) 

Wij bouwen een huis (A. Wolk, Christofoor) 

Wonen en bouwen (Wonen wereldwijd, De Ruiter) 

Wonen en trekken (Wonen wereldwijd, De Ruiter) 

Wonen in de toekomst (Wonen wereldwijd, De Ruiter) 

Wonen in de ruimte (Wonen wereldwijd, De Ruiter) 

Wonen in koude landen (Wonen wereldwijd, De Ruiter) 

Wonen in Nederland (Wonen wereldwijd, De Ruiter) 

Wonen in warme landen (Wonen wereldwijd, De Ruiter) 

Uitvoerig geraadpleegd bronnenmateriaal voor de 

kleuterklas 

Van Kuyk, J., Huis. Bronnenboek voor de peuters en 

bronnenboek voor groep 2, Piramide, Cito 

Jaspaert, K. (red.), Taal-materiaal, Taal-verhaal, Taalcentraal, 

Plantyn 

De Vuyst, J., Moet je doen. Expressie voor de kleuterschool 

‘Kleuters en ik’, jrg 14 (4); jrg. 11 (1) (4); jrg. 13 (2); jrg. 15 

(3) 

‘De wereld van het jonge kind’, jrg. 18 (5); jrg. 21 (6) 

Dichtbundels (alfabetisch op auteur) 

Abramsz, S. en Hoekstra, H., Rijmpjes en versjes uit de 

oude doos en uit de nieuwe doos, Meulenhoff 

Adam, F. en Straaten, H., Waarom ik altijd nee zeg, 

Querido 

Busser, M. en Schröder, R., Het grote versjesboek, 

Van Holkema en Warendorf 

De Kockere, G., Koekeloerelaantje, Slinge slange slom en 

Een straatje zonder eind, De Eenhoorn 

De Wijs, I., Het opperhoofd, Zwijsen 

Hagen, H. en M., Misschien een olifant, Van Goor en 

Jij bent de liefste, Querido 

Kuiper, N., Zo kan het ook, Allemaal zwaaien en 

Dag Hobbelpaard, Leopold 

Wille, R., De deur is moe, Altiora 

Prentenboeken en verhalen (alfabetisch op titel) 

Afrika achter het hek (B. Moeyaert, Querido) 

Blauw Konijn zoekt een huis (C. Wormell, Gottmer) 

Argus (D. Verreydt, De Eenhoorn) 

Blackie (G. Van Genechten, Clavis) 

De Appelmoesstraat is anders (J. Van leeuwen, Querido) 

De blauwe stoel, de ruziestoel (I. Dros en H. Geelen, 

Querido) 

De boze buurman (B. Graham, Ploegsma) 

De kaart van alles (S. Fanelli, Querido) 

De kaboutermuts (B. Weninger en J. Rowe, De Vier 

Windstreken) 

‘De grote cementwagen’ (S. Hughes, in Kinderen uit de

Ligusterstraat, De Vries Brouwers) 

De reis van de beer en de clown (L. Joos en Rascal, 

Leopold) 

De reuzin (E. Hasler, De Vries Brouwers) 

Dit is het huis bij de kromme boom (I. Dros, Querido) 

Drie kleine konijntjes (I. Gantschev, De Vier Windstreken) 

Drie kleine wolfjes en het vreselijk valse varken (E. Trivizas 

en H. Oxenbury, Gottmer) 

Een grote ezel (A.Van Haeringen, Leopold) 

Een koekje voor Blekkie (A. Verboven en A. Westerduin, 

Clavis) 

En daar onder (E. Jandl en N. Junge, Ploegsma) 

Er wordt bij Wanja op de deur geklopt (R. Michl, De Vries- 

Brouwers 

Haan zoekt huis met geluk (W. de Weijer, Van Tricht) 

Het geheim van Salom (S. Pirotta en H. Cooper, Facet) 

Het grootste huis van de wereld (L. Lionni, Ankh-Hermes) 

Het grote slaapboek (G. Van Genechten, Clavis) 

Het huisje dat verhuisde (V. Burton, Lemniscaat) 

Het huis van meneer Peter (E. Beskow, Christofoor) 

Het huis van Muis (L. Cousins, Leopold) 

Het huis van Nijntje (D. Bruna, Mercis) 

Het kleine-kamertjeskasteel (K. Thant, Clavis) 

Het vergeten beertje (A. Mangan en J. Moss, De Eenhoorn) 

Het Zakmes (S. Kuyper, Leopold) 

Ik woon in twee huizen (C. Masurel en K. McDonald 

Denton, Van Goor) 

Ik zie, ik zie (J. Ashbé, Gottmer) 

Jaap bouwt een stapelhuis (P. Vainio, De Vier Windstreken) 

Kan ik er ook nog bij? (L. Coopmans, Christofoor) 

Kikker is bang (M. Velthuijs, Leopold) 

Kikker en de vreemdeling (M. Velthuijs, Leopold) 

Kikker vindt een vriendje (M. Velthuijs, Leopold) 

Kom maar binnen (G. van Genechten, Clavis) 

Klein mannetje heeft geen huis (M. Velthuijs, De Vier 

Windstreken) 

Klein verhaal over liefde (M. Törnqvist, Querido) 

Klop Klop Klop (C. Tidholm, Middernacht Pers) + 

CD-ROM (Lannoo) 

‘Krokodil en olifant’ (M. Velthuijs, in Het rode kippetje, 

Leopold) 

Liselotje gaat logeren (M. Busser en R. Schröder, 

Van Holkema en Warendorf) 

Margriet en de ijsvogel (E. Battut en M. Piquemal, 

De Eenhoorn) 

Mijn vriend Jim (K. Crowther, Querido) 

Muizen (N. Kuiper en Ph. Hopman, Zwijsen) 

Nieuwsgierige Lotje (L. Baeten, Clavis) 

Nijntjes huis (D. Bruna, Mercis) 

Nog tien nachtjes slapen (I. Hardenbol en B. Hugens, 

Bakermat) 

Olie Bol van krentenkoek las een prachtig prentenboek 

(K. Meinderts, Ploegsma) 

Op het dak (E. De Wilde en G. Dendooven, Bakermat) 

Op slot (M. De Smet en M. Meijer, Clavis) 

Otje (A.M.G. Schmidt, Querido) 

Peter en de wolf, een muzikaal sprookje van S. Prokofjev 

(Loriot en J. Müller, Ploegsma) 

Pluk van de Petteflet (A.M.G. Schmidt, Querido) 

Rikki (G. Van Genechten, Clavis) 

Rikki durft (G. Van Genechten, Clavis) 

Rudolf (Stefan Boonen, Clavis) 

Samen kunnen we alles (I. en D. Schubert, Lemniscaat) 

Snoedelboedel bouwt een huis (Janosch, Querido) 

Spikkie gaat verhuizen (T. Maddox, De Vries Brouwers) 

Voor wie is de wereld? (T. Pow en R. Ingpen, De Vier 

Windstreken) 

Vreemde vogels in de buurt (J.W. Blos, Ploegsma) 

Welterusten, Beer Baboen (B. Westera, Hillen) 

Wie komt er in mijn huisje (I. en D. Schubert, Bekadidact) 

Wij gaan op berenjacht (H. Oxenbury en M. Rosen, 

Gottmer) 

Wij gaan verhuizen (B. Minte-König, De Vries Brouwers) 

Zoveel (H. Oxenbury en T. Cooke, Gottmer) 

Graag onze dank aan 

Chris en André, 

Lien, Nore en Joke 

Boekhandel De Kleine Johannes (Leuven). 

Kleuters – 41

42 – Makkelijk lezen 

Hier ben ik best tevereden 

Ideeënbrief Makkelijk lezen (9-12 jaar) 


Wendy de Graaff werkte als jeugdbibliothecaris, vooral met 

kansarme kinderen. Zij werkte daarna enige tijd bij 

Stichting Lezen en was daar o.a. verantwoordelijk voor de 

mediacontacten. Sinds 1998 heeft zij een eigen bureau: 

WdG Communicatie & Organisatie. 

Rit Van den Breekel geeft les aan leerlingen met leerproblemen 

aan school de Merode. Als echte boekenwurm 

probeert ze ook deze kinderen plezier te doen ervaren aan 

boeken en lezen. Ze werkt enthousiast mee aan de cursus 

leesbevordering voor VOBO-VOZO-leerkrachten. 

Luk Van den Steen is lector aan de Initiële Voortgezette 

Lerarenopleiding van de Arteveldehogeschool en lesgever 

aan de Bibliotheekschool Gent. Daarnaast is hij lid van 

Sprankel (Vereniging van ouders van kinderen met 

leerproblemen) en recensent van kinderen jeugdboeken. 

Luk Van den Steen leest dagelijks kinderboeken en is steeds 

op zoek naar boeken die makkelijk lezen voor moeilijke 

lezers.

De groep moeilijke lezers is vrij omvangrijk en divers. 

We vinden deze kinderen in het gewoon basisonderwijs 

(ongeveer 20% of 1/5 van de kinderen vertoont leesproblemen 

of leesachterstand), in het buitengewoon 

onderwijs, in de taakklas, in het revalidatiecentrum, bij de 

logopedist, bij NT2-projecten, enzovoort. Daarnaast zijn 

er heel wat kinderen met weinig leeservaring en een 

beperkte leesmotivatie. Leesboekjes ‘Makkelijk lezen’ 

kunnen voor deze kinderen toch een uitdaging 

betekenen. 

Leesplezier 

Voor moeilijke lezers is het niet zo vanzelfsprekend dat er 

leesplezier ontstaat. Deze kinderen hebben het zeer lastig 

met het verwerven van de basisvaardigheden bij het 

aanvankelijk en technisch lezen. De kans is groot dat na 

verloop van tijd de emotionele leeftijd en de leesleeftijd niet 

meer gelijk lopen. Kinderen van 11 à 12 jaar kan je niet 

meer motiveren met boeken voor 7 à 8 jarigen (met titels 

als: Haan tuk en kip tok of Kabouter Pim doet het weer). 

Hoewel deze boeken leestechnisch wel passen bij het kind, 

zijn ze niet meer afgestemd op de belevings- en ervaringswereld 

van deze jonge tieners. 

De teksten en boeken ‘Makkelijk lezen’ die hier voorgesteld 

worden, zijn bedoeld voor alle kinderen tussen 9 en 12 jaar. 

De leesfragmenten die we kozen, komen uit speciale 

reeksen voor moeilijke lezers maar ook uit ‘eenvoudig’ 

geschreven boeken van het gewone boekenaanbod. Het 

enige verschil met gewone boeken is dat ze wat makkelijker 

lezen en dus ook geschikt zijn voor moeilijke lezers. 

Deze boeken vind je in de bibliotheek en in de boekhandel. 

Vaak wordt op de kaft het leestechnisch niveau aangegeven 

(meestal het AVI-cijfer, Leeslatcode) of zie je het label 

‘Makkelijk lezen’. Binnenin het boek zie je ook een 

aangepaste lay-out, bijv. elke zin op een andere regel, 

witruimte tussen de zinnen, regelmatig een prent als 

rustpauze of als verduidelijking bij het lezen, en dergelijke. 

Onder dak 

Het thema ‘Onder dak’ van de Jeugdboekenweek is een 

thema voor alle leeftijden. Alle jonge tieners wonen ergens. 

Al ben je groot of klein, jong of oud, jongen of meisje, stoer 

of verlegen, blank of zwart, dik of dun, dromerig of 

praktisch, lees-zwak of lees-sterk, je krijgt te maken met 

‘Onder dak’. Daarom is het belangrijk dat het thema met 

aangepaste teksten en boeken kan aansluiten bij de 

ervaringswereld van alle kinderen, dus ook van moeilijke 

lezers. 

Op deze manier kan de kloof tussen de leesleeftijd en de 

emotionele leeftijd overbrugd worden en wordt de kans op 

het leesplezier bij deze kinderen groter. 

‘Onder dak’ betekent ook het erkennen van kinderen met 

(lees)problemen. Zij hebben het moeilijk om in de klas en 

thuis hun eigen plek te vinden. 

Daarom vind je hier fragmenten uit boeken met een 

verschillend AVI-niveau waarbij ook de ervaringswereld 

heel verschillend kan zijn, bijv. wonen, verhuizen, samenwonen, 

een eigen plekje hebben, wonen en andere culturen, 

zich thuis voelen, anders willen wonen. Daarom geven we 

het boek Het huis van Biels een centrale plaats. 

In de klas 

We willen met deze brochure in elk geval vermijden dat de 

moeilijke lezers in het gewoon basisonderwijs ‘apart’ 

behandeld worden. Ze zijn gewone kinderen en jongeren als 

de anderen in de klas, enkel het lezen verloopt wat 

moeizamer. Het is eerder de bedoeling dat er in de klas 

allerlei teksten en boeken aanwezig zijn, dus ook boeken 

‘Makkelijk lezen’. Wij gaan ervan uit dat de leerkracht 

beschikt over voldoende ervaring om boeiende en 

gedifferentieerde leesactiviteiten uit te werken in functie van 

de concrete klassituatie. Op deze manier worden ook 

kinderen met leesproblemen geïntegreerd in de activiteiten 

van de klas en krijgen ze een veilig ‘dakje’ boven hun hoofd. 

Toch enkele praktische aanwijzingen. 

Niet hardop lezen, wel voorlezen 

Als we mikken op het bevorderen van het leesplezier van 

kinderen met leesproblemen, is het niet aan te raden om 

deze kinderen hardop voor de klas te laten lezen. Een veel 

boeiender manier om kennis te maken met een boek of een 

tekst is het voorlezen door de leerkracht. Recent onderzoek 

geeft aan dat ‘voorlezen’ een van de meest belangrijke 

factoren is bij het verhogen van de ‘leesmotivatie’ bij 

kinderen en jongeren. 

Duo-lezen 

Hardop lezen en stil lezen is bekend. Maar zeker zo 

boeiend om het leesplezier te bevorderen is het duo-lezen. 

Twee kinderen zitten samen en lezen samen de tekst of het 

boek. 

- Fluisterend lezen: 

een kind leest fluisterend en de andere leest stil mee. 

- Beurt om beurt lezen: 

een kind leest een zin (regel), de andere leest stil mee. 

(Na de zin, beurt wisselen) 

- Afwisselend lezen: 

een kind leest telkens de eerste zin van een alinea, 

de andere leest het vervolg of een kind leest een alinea, 

de andere leest stil mee. (Na de alinea, beurt wisselen.) 

Deze manier van duo-lezen kan ook gemakkelijk gebruikt 

worden tijdens het contactwerk in de klas. 

Lezen met hulpmiddelen 

Voor kinderen met leesproblemen is het vaak belangrijk dat 

ze kunnen gebruik maken van leeshulp en aangepaste 

middelen. Het kind leest er vlotter door, zodat ook het 

leesplezier en de betrokkenheid van het kind verhoogt. 

Soms gebruikt een kind best nog zijn leesvinger om te 

lezen, een ander kind gebruikt een leesvenster, soms wordt 

een afdekstrook gelegd net boven de regel die gelezen 

wordt, enzovoort. 

Heel wat boeken ‘Makkelijk lezen’ bestaan ook in de vorm 

van een audiocassette (o.a. de reeks Zoeklicht) of op 

compactdisc (o.a. de reeks Klipper), waarop de tekst wordt 

ingesproken op meeleessnelheid. Ideaal dus om aan luisterlezen 

te doen. 

Leeskring 

Door gebruik te maken van gedifferentieerde leesvormen in 

de klas kan je makkelijk komen tot een ‘leeskring’ voor alle 

kinderen van de klas. Op deze wijze worden meerdere 

teksten en boeken aan elkaar voorgesteld. De kinderen 

Makkelijk lezen – 43

maken kennis met verschillende vormen van lezen en 

diverse boeken. Bij elke uitwerking is er aanvullende lectuur 

voorzien. Wij zijn ervan overtuigd dat een geïntegreerde 

manier van werken de leesmotivatie en het leesplezier bij 

alle kinderen, ook bij moeilijke lezers versterkt. Dat willen 

we toch allemaal, of niet soms? Boeken en moeilijke lezers 

‘Onder dak’ in de klas. 


Gedicht 1 

‘Alleen thuis’ 

Johanna Kruit / Wim Hofman 

Uit: Wie weet nog waar we zijn? 

Leopold, 1999, p. 18 


Johanna Kruit werd op 14 december 1940 geboren in 

Zoutelande op het eiland Walcheren (Zeeland). Ze werkte 

enige tijd als verpleegster. In 1976 verscheen haar eerste 

dichtbundel voor volwassenen. Ze publiceerde haar eerste 

bundel voor jongeren in 1989 in de Zonnewijzerreeks. 

Er verschenen ook verhalen van haar hand. 

Over de illustrator 

Wim Hofman is geboren op 2 februari 1941 te Oostkapelle. 

In 1969 verscheen zijn debuut Wel wel, de zeer grote 

tovenaar, een bundel fantasieverhalen met tekeningen. 

Hij ontving het Gouden Penseel voor zijn illustraties in 

Koning Wikkepokluk de merkwaardige zoekt een rijk. 

Naast schrijver illustrator is Wim Hofman ook beeldend 

kunstenaar. Aanvankelijk schreef hij fantasieverhalen, later 

beweegt zijn werk tussen fantasie en werkelijkheid. In de 

verhalen van Hofman wordt veel gereisd en gezocht. 

Over het boek 

Deze bundel bevat 29 gedichten in eenvoudige, alledaagse 

taal die kinderen vanaf tien jaar herkenning én 

verwondering bieden. De auteur weet zich perfect in de 

gevoelens van kinderen te verplaatsen en is in staat om met 

‘nieuwe ogen’ naar alledaagse zaken te kijken. De krachtige 

zwart-wit illustraties van Wim Hofman laten de lezer 

voldoende ruimte voor zijn eigen gevoelens. 

Werken met het gedicht 

Voordat we een gesprek aangaan over het onderwerp van 

het gedicht, bang zijn en je eenzaam voelen, scheppen we de 

juiste sfeer. Maak de klas zo donker mogelijk, steek een 

kaarsje aan en maak een knusse kring. De leerkracht begint 

met het vertellen van een eigen ervaring uit het verleden, iets 

als van ‘bang zijn dat er iemand onder je bed ligt’. Hoe 

beeldender verteld wordt hoe beter! Laat de kinderen 

aansluiten met eigen ervaringen. Besteed in ieder geval 

aandacht aan: alleen thuis zijn, donker, geluiden en de 

invloed van film of televisie. Sluit het kringgesprek af met 

het voorlezen van het gedicht. Vinden de kinderen dat het 

gedicht de angstgevoelens goed weergeeft? 

We gaan zelf een gedicht maken over een eigen 

‘angstervaring’. Dat doen we in de vorm van een ‘Elf’. 

Dat is een gedicht dat bestaat uit elf woorden, verdeeld in 

een vaste volgorde: 

1 woord 

2 woorden 

3 woorden 

4 woorden 

1 woord 

Het eerste en het laatste woord zijn hetzelfde en geven de 

hoofdzaak aan. Schrijf deze structuur op het bord. 

Het gedicht hoeft niet te rijmen. Geef liever geen voorbeeld, 

dat blokkeert kinderen vaak om zelf iets te bedenken.

Als zij moeite hebben met het begin laat ze aan elkaar dan 

nog eens hun ‘angstverhaal’ vertellen en dat samenvatten in 

één woord. Dat kan bijvoorbeeld ‘bang’ zijn of ‘angst’, 

‘donker’ of ‘zwart’. Maar laat ze dat woord zelf bedenken! 

We gaan eerst in het klad aan het werk. We lezen (eventueel 

in groepjes) ons werk voor en geven elkaar suggesties om 

het gedicht nog krachtiger te maken. 

Tenslotte schrijven wij het in het net, met wit potlood (of 

witte inkt) op zwart papier. Het gedicht kan geïllustreerd 

worden met een uit wit papier geknipte vorm die bij het 

gedicht past. Laat de illustraties van Wim Hofman zien om 

duidelijk te maken dat simpele vormen mooi en veelzeggend 

kunnen zijn! 

Bundel de bladen tot een boek en geef de leerlingen om 

beurten het boek mee naar huis om thuis te laten zien. 

Zorg voor verschillende bundels van Johanna Kruit in de 

klas (daar kan de bibliotheek bij helpen) en laat ze rondgaan. 

Laat de leerlingen hun favoriete gedicht kiezen. Laat 

ze het, na enige voorbereiding, hardop voorlezen. Waarom 

vinden ze het mooi? Gaat het om het onderwerp of speelt 

de manier van schrijven ook een rol? 

Andere boeken van Johanna Kruit 

Brieven aan een prins, Leopold, 2001 (korte verhalen in 

briefvorm) 

Wat je voelt zit in je hoofd, Bakermat, 1997 

Zoals wind om het huis, Bakermat, 1995 

Vannacht zijn wij verdwenen, Bakermat, 1993 

Kun je zien wat je voelt, Holland, 1991 

Andere boeken van Wim Hofman 

Klein Duimpje, Moon Press, 1991 

Grote Pien en Kleine Pien, Van Holkema en Warendorf, 

1989 

Aap en Beer, Van Holkema en Warendorf, 1983 

Boek 1 

Biels 

Lydia Rood / Annemarie van Haeringen 

Leopold, 1999, p. 15-17 


Lydia Rood werd geboren in Velp (Nederland) op 23 mei 

1957. Ze studeerde Spaanse taal- en letterkunde en was 

geruime tijd journaliste bij de Volkskrant. In haar vrije tijd 

schreef ze boeken, zowel voor volwassenen als voor 

kinderen. Haar enig kind heet Roosmarijn. Lydia Rood leeft 

van haar pen. Op haar veertigste heeft ze al veertig boeken 

geschreven. 


Annemarie van Haeringen werd op 16 februari 1959 

geboren in Haarlem (Nederland) in een gezin met vier 

dochters. Ze studeerde aan de Lerarenopleiding tekenen/ 

handvaardigheid in Tilburg. In 1983 studeerde ze af aan de 

Rietveld Academie in Amsterdam. Naast het illustreren van 

boeken van anderen, schrijft ze ook zelf boeken. Haar 

eerste boek kwam in 1985 uit en heet Kattesprongen en 

reuzestappen. Annemarie werkt voornamelijk met inkt en 

aquarelverf op rijst- en aquarelpapier. In 1991 exposeerde ze 

haar werk tijdens de kinderboekenbeurs in Bologna (Italië). 

Ook Greenpeace deed beroep op haar om kerst- en 

nieuwjaarskaarten en T-shirts te ontwerpen. 

Over het boek 

Dit boek biedt een heel bijzondere benadering van de 

thematiek. Biels, een jongen, heeft een eigen huis geërfd van 

zijn grootmoeder. Hij woont er pas. Biels is baas over het 

grote huis en beslist alles zelf. Soms woont papa bij hem en 

is het papa-dag, en soms is mama er en is het mama-dag. 

Papa en mama zijn best aardig, maar als ze samen zijn, 

ontstaat er te vaak ruzie en daar houdt Biels niet van. 

Langzamerhand ontdekt Biels ook de geheimen van het 

grote huis. Elke kamer, elke gang vertelt iets over vroeger of 

over de wereld buiten. Het wordt een eindeloos avontuur. 

Met een heerlijk slot waar alle vrienden van Biels bij 

betrokken worden. 

Dit boek is merkwaardig omdat de auteur het kind zelf 

centraal stelt in het bewonen van het huis. Het kind beslist, 

niet de ouders. Deze omkering van de rollen beklemtoont 

de eigen belevingswereld van het kind. Allerlei thema’s 

komen aan bod: wonen, alleen wonen, samen wonen, zich 

veilig en geborgen voelen, een eigen plekje vinden en 

geheimen ontdekken in het huis. 

De prachtig gebonden uitgave, de vele expressieve prenten, 

de vlotte tekst met weinig moeilijke woorden en veel 

dialogen, de indeling in korte hoofdstukjes, het grote 

lettertype en de ruime interlinie maken dit boek ook heel 

toegankelijk voor moeilijke lezers. 

Omwille van het mooie boek en de ruime thematiek, kiezen 

we ervoor om dit boek als eerste boek aan te bieden. Daar 

rond geven we de andere boeken en verhalen een plaats. 

Het fragment toont de verwondering van de vrienden van 

Biels (trouwens ook de verwondering van de lezer): ‘Heb jij 

echt een eigen huis of is het gestolen?’ 


Verwerking 

Het fragment is geschikt om voor te lezen. 

Daarna kan je de kaft van het boek voorstellen. 

Hierna volgt er tijd om het fragment individueel stil te 

lezen. 

Na het lezen kan je starten met een kringgesprek. 

Uitgangsvragen voor dit gesprek: 

‘Stel je voor dat je alleen woont…’ 

Wat zou je dan willen? 

Wat zou je dan willen doen? 

Wat zou je willen in je huis? 

Hoe zou je het huis inrichten? 

Wie zou er in mogen en wie niet? 

Welk is je liefste plekje? 

Wat moet zeker in je huis een plaatsje krijgen? 

De ideeën van de kinderen komen in een woordveld op het 

bord. Door het samenbrengen van de ideeën ontstaat een 

nieuw gesprek en de ideeën worden gegroepeerd en 

uitgepraat. 

Is er ook een geheime plaats in het huis? 

Andere boeken van Lydia Rood 

Weg van de zon, Leopold, 1997 

Lekker slapen, diefjesmaat, Leopold, 1994 

Gabber, Leopold, 1992 

Erin, de enige, Leopold, 1990 

Zuigen op je neus, Leopold, 1990 

De kletskolonel, Leopold, 1987 

Andere boeken van Annemarie van Haeringen 

Malmok (Sjoerd Kuyper). Leopold, 1999 

Onder water, boven water, Leopold, 1997 

De notenkraker, Leopold, 1996 

Op hoge poten, Leopold, 1994 


Boek 2 

Emiel 

Brigitte Minne / Anne Westerduin 

De Eenhoorn, 2001, p. 13-16 


Brigitte Minne werd geboren op 16 oktober 1962 in Brugge. 

Ze volgde een opleiding secretariaat-talen en studeerde 

Germaanse. Brigitte werkt mee aan verschillende tijdschriften, 

schrijft voor theater, televisie en film. Er werden 

drie boeken van haar door de Kinder- en Jeugdjury 

Vlaanderen bekroond. Brigitte schrijft niet alleen voor 

kinderen maar ook voor jongeren. Ze gaat gevoelige 

onderwerpen zoals ouderdom, prostitutie en euthanasie niet 

uit de weg. 


Anne Westerduin volgde een opleiding plastische kunsten in 

Brussel. Bij het maken van illustraties laat ze zich vooral 

inspireren door de sfeer die het verhaal uitstraalt. Ze schetst 

een globaal beeld, waarop ze details invult. Deze details 

bepalen uiteindelijk het beeld. Ze doet dus meer dan een 

plaatje maken bij een verhaal. Anne haalt haar ideeën uit de 

wereld om haar heen. Haar advies: oren en ogen 

openhouden! 

Over het boek 

Martijn leidt een zeer saai leventje. Zijn ouders houden zich 

zeer streng aan allerlei regels. Op een nacht komt Emiel 

hem bezoeken. Emiel is een zeer oud spook dat graag nog 

wat van de wereld wil zien voor hij sterft. Door toedoen 

van Emiel veranderen de ouders van Martijn volledig. 

Martijn laat Emiel kennis maken met zijn dagelijkse leven. 

Voor het voorlezen 

De cover van het boek zeker niet laten zien. 

Werken met het fragment 

Het fragment 

Het fragment wordt voorgelezen. 

De vraag die zich opdringt na het lezen van dit fragment is 

natuurlijk: ‘Waarom heet het boek Emiel en wordt in dit 

fragment alleen gesproken over Martijn. Wie is Emiel?’ 

De kinderen kunnen uitgebreid gissen. De verschillende 

oplossingen komen op het bord. Dan pas toont de leerkracht 

de cover van het boek. Men kan dan met de 

leerlingen bespreken waarom ze de verschillende gissingen 

opsomden. 

In dit fragment komt vooral de verrassing voor Martijn naar 

voren. Het huis is helemaal niet zoals Martijn zich het huis, 

dat zijn ouders normaal zouden kopen, had voorgesteld. 

Dit kan in een kringgesprek besproken worden. Ook de 

gevoelens van afscheid nemen als je verhuist en van het 

plezier van het ontdekken van de verschillende plekjes in en 

om je nieuwe huis kunnen hier aan bod komen. 

Handen uit de mouwen 

Met een lapje witte stof, een klein balletje en drie stokjes 

maken we een spookje dat kan bewegen.

Drama 

De spookjes die geknutseld werden, komen hun levensverhaal 

vertellen. Ze kunnen ook de geschiedenis vertellen 

van het huis waarin ze al heel lang wonen of gebruikt 

worden om de gevoelens te verwoorden die kinderen 

kunnen hebben als ze onlangs verhuisd zijn. 

Fantaseren 

Hoe heeft Martijn Emiel gevonden? De leerlingen kunnen 

verschillende situaties fantaseren waarin Martijn, Emiel leert 

kennen. Pas nadien wordt de oplossing op pagina 10 

voorgelezen. 

Andere boeken van Brigitte Minne 

Roos wil een heks zijn, De Eenhoorn, 2000 

Mama is verliefd, Clavis, 2000 

Heksenfee, De Eenhoorn, 1999 

Snuf en Katoo, De Eenhoorn, 1999 

Wat de wind in Ellens oor fluisterde, Clavis, 1998 

Andere illustraties van Anne Westerduin 

Wally De Doncker, Papa ernst, papa losbol. 


Jaak Dreesen, Jouw ogen zo blauw. Averbode, 2000 

Bettie Elias, Het geheim van kleine Pieter. Clavis, 2000 

Elviro Lindo, Manolito. Davidsfonds/Infodok, 1999 

Martina De Ridder, Kapitein Seppe. Clavis, 1998 

Gedicht 2 

Dit gedicht vind je niet in de fragmentenbundel. 

‘Mijn harthuisje’ 

Sitske Baerdemaeker / Saskia Vanderheyden 

Uit: Ik heb jouw zee van tijd 

DiVers, 2000, p. 5 


Sitske Baerdemaeker uit Merchtem was 7 jaar toen ze dit 

gedicht schreef! Zij deed mee aan de Gouden Flits, een 

poëziewedstrijd voor kinderen en jongeren, georganiseerd 

door ‘Doe Maar Dicht Maar’ en ‘Jeugd en Poëzie’. Zij won 

de Bronzen Flits met haar gedicht dat door de jury 

geprezen werd om de fantasie en de lenige, levendige 

schrijfstijl. 

Over het boek 

Ik heb een zee van tijd bevat een selectie van de gedichten 

die meedongen naar Gouden, Zilveren en Bronzen Flitsen, 

een gezamenlijk Vlaams-Nederlands initiatief. In het 

voorwoord spreken de juryleden Remco Ekkers en 

Ben Reynders hun waardering uit voor de hoge kwaliteit 

van de gedichten die geschreven zijn door kinderen en 

jongeren van 7 tot 20 jaar. Iedere lezer zal het met hen eens 

zijn. 

‘Ik heb een zee van tijd’ is een schitterende bundel waarin 

vooral de Vlaamse kinderen opvallen met adembenemend 

mooie gedichten. 


Laat de kinderen lekker gaan zitten, met hun hoofd op hun 

armen en hun ogen dicht. Kondig aan dat je twee keer 

hetzelfde gedicht gaat voorlezen. Lees het gedicht rustig 

voor. Laat het even inwerken en lees het dan nog een keer. 

Wat zien de kinderen voor zich bij het horen van dit 

gedicht? Wat zal de 7-jarige schrijfster voor ogen hebben 

gehad? 

Wij gaan van onszelf een ‘harthuisje’ maken. Zorg voor 

grote rollen stevig papier, bijvoorbeeld oud behang, 

papieren tafelkleden, of iets dergelijks. Laat de leerlingen in 

groepjes van vier werken. Zij maken van iedereen een 

lichaamsomtrek door languit op het papier te gaan liggen 

met licht gespreide armen en benen. Gebruik potlood, dat 

geeft geen vlekken op kleding en als het verkeerd gaat kan 

het zo uitgegumd worden. Voorzie de omtrekken in een 

hoekje van naam om verwarring te voorkomen en knip ze 

uit. 

Elke leerling gaat van zijn omtrek een eigen ‘harthuisje’ 

maken. Stimuleer de kinderen om zoveel mogelijk hun 

fantasie te gebruiken en zorg voor zeer uiteenlopend 

knutselmateriaal om hun dromen mee te verwezenlijken 

(gekleurd papier, glanzend papier, steentjespapier, veren, 

stoffen, kralen, knopen, bladeren, houtjes, enzovoorts). 

Laat de leerlingen eventueel ook zelf spullen meenemen. 

Zij vullen hun eigen lichaam zoveel mogelijk in, maar 

schrijven er ook woorden bij in de trant van ‘ogen als 

spiegels’ of ‘mijn buik als bed’. Alle versieringen moeten 

iets voorstellen, het maakt niet uit wat, als het maar 

benoembaar is. Het is het makkelijkst om eerst het 


kunstwerk af te maken en er dan de korte teksten op te 

plakken. 

Naar aanleiding van het kunstwerk en de teksten schrijft 

ieder kind zijn eigen, korte gedicht over zijn fantasielichaam. 

Het gedicht ‘mijn harthuisje’ kan op het bord 

geschreven worden ter inspiratie (niet ter imitatie…) 

Hang de kunstwerken op een lange wand naast elkaar en 

loop er met iedereen langs. Ieder leest zijn gedicht er bij 

voor. Voor andere groepen (of ouders), die de kunstwerken 

niet hebben zien ontstaan, kan je hier zelfs een quiz van 

maken. Lees een gedicht voor – of nog liever laat de 

leerlingen dat doen – en laat de andere kinderen (of ouders) 

raden welk kunstwerk hier bij hoort! 


Boek 3 

Eigenwijs 

Els de Groen / Harmen van Straaten en Philip Hopman 

Zwijsen, 1995, p. 16-19 


Els De Groen werd geboren in Den Haag op 23 december 

1949. Ze koos voor het schrijversberoep nadat ze zes jaar 

Frans had gegeven. Els werkte mee als redactrice aan de 

kinderkrant van het Algemeen Dagblad en verzorgde 

artikelen en reportages voor de kindertijdschriften Taptoe 

en Jippo. 


Harmen van Straaten studeerde aanvankelijk rechten, maar 

eigenlijk vond hij tekenen veel leuker. Vooral het illustreren 

van kinderboeken is inmiddels zijn lust en zijn leven. 

Harmen valt op door zijn enorme werkdrift. Hij illustreert 

voor veel verschillende uitgevers en maakt onder andere 

tekeningen bij de boeken van Selma Noort, Vivian den 

Hollander, Nannie Kuiper en Carry Slee. 


Philip Hopman groeide op in Egmond en woont nu in 

Amsterdam. Philip wilde niet gaan werken in het bollenbedrijf 

van zijn vader en studeerde daarom een tijdje 

pedagogie in Bergen. Zijn tekenleraar moedigde hem aan 

om naar de Rietveld Akademie te gaan, maar daar kreeg hij 

kritiek op alles wat hij maakte. Nadat hij zijn diploma toch 

had behaald ging hij voor een half jaar naar Italië. Een 

uitzendbureau liet hem bij een mediabedrijf tekenfilmpjes 

maken. Later kwamen daar nog geboortekaartjes en 

schoolboeken bij. Hij ging meer en meer kinderboeken 

illustreren. Naast het tekenen geeft hij ook veel 

voordrachten op scholen. 

Over het boek 

Eigenwijs is een makkelijk te lezen boek dat het verhaal 

vertelt van Tim en zijn eigenzinnige oma. Zij hebben een 

hele goede band en Tim begrijpt daarom goed dat oma er 

niets voor voelt om ‘opgeborgen’ te worden in een 

bejaardentehuis. Het fragment laat Tim en oma zien op het 

moment dat oma haar rommelzolder opruimt in verband 

met haar aanstaande verhuizing. Het boek is verschenen als 

Bizon boek, een serie aantrekkelijke leesboeken ook voor 

kinderen die niet zo makkelijk lezen. 

Werken met het boek 

Probeer het boek te lenen bij de bibliotheek en toon het aan 

de klas. Kennen kinderen dit soort boeken? Het is een 

Bizonboek, een serie ‘echte boeken’ voor kinderen die niet 

zo makkelijk lezen. De kleur zegt iets over het niveau (en 

dat weten lang niet alle kinderen). Geel is het makkelijkst, 

dan komt roze en de blauwe zijn het moeilijkst. Alle Bizon 

boeken hebben gemeen dat ze door goede auteurs 

geschreven zijn en dat er veel illustraties in staan. Eigenwijs 

van Els de Groen is ook een Bizonboek. 

Na deze introductie leest u het fragment voor. Eventueel 

kunt u het fragment kopiëren en de kinderen mee laten 

lezen. 

De grootouders van de meeste kinderen wonen

waarschijnlijk nog zelfstandig. Maar hoe zit dat met 

overgrootouders? Leven die nog? Waar wonen die? 

Hoe kun je wonen als je ouder bent? Wat zijn een 

verzorgingsflat, een bejaardentehuis en een verpleegtehuis 

eigenlijk? Wie is er wel eens op bezoek geweest? Kennen de 

kinderen grootouders of overgrootouders die bij hun 

kinderen inwonen? Hoe gaat dat? Hoe is dat bij andere 

culturen? 

Noteer de belangrijkste opmerkingen en onderwerpen op 

het bord, van daaruit werken we verder. 

De kinderen gaan hun grootouders of overgrootouders 

interviewen. Als die niet beschikbaar zijn, kunnen andere 

ouderen in de familie- of kennissenkring geïnterviewd 

worden. Zorg voor een kort berichtje aan de ouders zodat 

die begrijpen wat de bedoeling is. 

Voordat we gaan interviewen moeten we eerst goede vragen 

bedenken en het interviewen oefenen. 

Voor de vragen gebruiken we de onderwerpen en 

opmerkingen die tijdens het kringgesprek op het bord 

geschreven zijn. Bedenk samen geschikte vragen en zet ze in 

een logische volgorde. Het is ook leuk om te vragen naar de 

grootouders van de grootouders, toen waren de tijden nog 

helemaal anders! Zorg dat er niet teveel vragen zijn; vier of 

vijf vragen zijn voldoende. 

Bespreek met de kinderen dat het er bij een interview om 

gaat dat ze goed luisteren naar wat er gezegd wordt en dat 

ze daar op ingaan. Niet alle vragen hoeven persé aan bod te 

komen. Na iedere vraag moeten ze kort het antwoord 

noteren. Dat hoeft niet netjes, als ze het zelf maar kunnen 

lezen! 

We gaan het interviewen oefenen met een rollenspel. Twee 

kinderen spelen steeds opa en oma, een derde interviewt. 

Opa en oma mogen even voorbereiden om zich in hun 

situatie te kunnen inleven! De rest van de groep kijkt toe en 

noteert zijn opmerkingen. In de nabespreking kijken we 

wat er niet goed ging en waar dat aan lag. Luisterde de 

interviewer goed? Noteerde hij de antwoorden? Ging hij in 

op wat er gezegd werd? Vergat hij dingen? 

Na afloop van het interview moeten de kinderen een 

(huishoudelijk) voorwerp van vroeger meenemen. Het moet 

iets heel gewoons zijn, niet iets kostbaars! Het is de 

bedoeling dat zij er iets over kunnen vertellen. Waar diende 

het voorwerp voor? Hoe oud is het ongeveer? Welk verhaal 

zit er aan vast? Het voorwerp gaat natuurlijk weer terug, 

nadat het in de klas is tentoongesteld. 

Na de interviews krijgen de kinderen de gelegenheid hun 

aantekeningen netjes uit te werken. Laat de leerlingen elkaar 

over hun interviews vertellen en bundel de gesprekken. 

Uit ieder interview mogen zij twee mooie citaten halen en 

die op een groot vel papier schrijven. Bij het voorwerp 

maken ze ook een korte toelichting op een groot vel papier. 

Dan maakt de groep een tentoonstelling van de geleende 

spullen. Maak het zo echt mogelijk met goede belichting, 

donkere lappen en tekstbordjes. Hang de citaten ook op. 

Ouders en andere klassen kunnen nu, bij voorkeur in kleine 

groepjes, rondgeleid worden. 

Andere boeken van Els de Groen 

Duizend jaar onderweg, Fontein, 2000 

Waar is Hamid?, Zwijsen, 1998 

Voor het donder thuis, Zwijsen, 1996 

Tuig, Elzenga, 1995 

Vossen jagen ook, Zwijsen, 1993 

Van het jongetje dat maar doorgroeide, Van Goor, 1990 

Andere boeken van Philip Hopman 

Jubelientje ontploft, (Hans Hagen), Van Goor, 1998 

Temmer Tom, Ploegsma, 1994 

Een ober van niks, Ploegsma, 1992 


Boek 4 

Sien en Yassin 

Brigitte Minne / Erika Cotteleer 

Clavis, 2000 p. 13-15 

Over Brigitte Minne 

Brigitte Minne werd geboren op 16 oktober 1962 in Brugge. 

Ze volgde een opleiding secretariaat-talen en studeerde 

Germaanse. Brigitte werkt mee aan verschillende tijdschriften, 

schrijft voor theater, televisie en film. Er werden 

reeds drie boeken van haar door de Kinder- en Jeugdjury 

Vlaanderen bekroond. Brigitte schrijft niet alleen voor 

kinderen maar ook voor jongeren. Ze gaat gevoelige 

onderwerpen zoals ouderdom, prostitutie en euthanasie niet 

uit de weg. 


Erika Cotteleer werd geboren in 1972 in Kapellen. 

Ze behaalde haar diploma Beeldende Kunsten aan het 

Pius X-Instituut te Antwerpen in 1991. Haar meestergraad 

behaalde ze in 1995 aan de Academie voor Schone Kunsten 

in Antwerpen. Erika heeft een zeer directe tekenstijl. 

Ze gebruikt verschillende technieken samen: egaal 

geschilderde vlakken omlijnd met zwarte inktlijnen, inkt en 

houtskool in combinatie met plakkaatverf en acryl. 

Over het boek 

Dit boek werd geschreven in samenwerking en met steun 

van de Vlaamse Gemeenschapscommissie, het Brussels 

Hoofdstedelijk Gewest en de Gemeenschapsbasisschool 

Schaarbeek II. 

In dit boek vertelt Brigitte Minne over Sien die verhuist van 

een huis naar een flat, van een groene omgeving naar de 

stad. Bovendien wordt Sien ook geconfronteerd met de 

Turkse en Marokkaanse cultuur. Sien staat vijandig 

tegenover de Turkse jongen die onder haar woont. Ook 

deze jongen toont een zeer duidelijk wantrouwen naar dat 

blonde bovenbuurmeisje. Het is evenwel de poes Moes die 

ervoor zorgt dat alle misverstanden opgelost worden en dat 

er zelfs een vriendschap tussen beide kinderen ontstaat. 


Voor het lezen 

Het is niet nodig om een inleidend gesprek te voeren. 

Laat de leerlingen het fragment dadelijk horen.Vertel echter 

niets over het boek. 

Het fragment 

Na het lezen van het fragment kan men aan een kringgesprek 

beginnen. 

Het opzet van dit kringgesprek is dubbel: enerzijds komen 

tot een discussie over de verschillen tussen verschillende 

culturen en anderzijds tot het bespreken van de verschillen 

tussen het wonen op het platteland en in de stad. 

De volgende vragen kunnen gesteld worden: 

1. Klinkt dit niet erg racistisch? 

Woont er iemand in een omgeving waar migranten wonen? 

Hoe zijn hun ervaringen met allochtone kinderen? 

Zijn er kinderen van een andere nationaliteit in de klas? 

Hoe zijn hun ervaringen met autochtone kinderen? 


Welke zijn de belangrijkste verschillen tussen beide 

culturen? 

2. Vanuit welke omgeving komt Sien? 

Waar is ze nu komen wonen? 

Woonde Sien altijd in een flatgebouw? 

Wat is er nodig om in een flatgebouw te kunnen leven en 

ervoor te zorgen dat iedereen tevreden is? (huisregels) 

Verwerking 

Spreken 

Als er allochtone kinderen in de klas aanwezig zijn, kan je 

deze kinderen laten vertellen over hun gewoonten, feesten, 

regels en verplichtingen die anders zijn dan bij ons. Als er 

geen allochtone kinderen aanwezig zijn kan men deze 

verschillen gaan zoeken binnen de verschillende huisgezinnen. 

Wat in het ene gezin mag, kan in het andere gezin 

absoluut niet en dergelijke. 

Je kan de kinderen de voordelen en de nadelen van het 

wonen op het platteland en/of de stad laten verwoorden. 

Ook zo voor het wonen huis of appartement. 

Creatief schrijven 

- Opstellen van een lijstje van 10 verschillen in de leefregels 

tussen culturen of twee gezinnen. 

- Opstellen van een lijstje van 10 leefregels die door de 

leerlingen als ideaal worden aanzien. 

Je laat de kinderen per twee werken. Als er allochtone 

kinderen in de klas zijn, kan je ervoor zorgen dat er in elk 

duo de 2 culturen vertegenwoordigd zijn. Dit maakt het 

opstellen van het lijstje veel eenvoudiger. 


Een collage maken van een plattelandswoning in een straat 

in de stad of omgekeerd. 

Als je allochtone kinderen in de klas hebt, kan je hen een 

collage laten maken van hun woonkamer en de autochtone 

kinderen maken die van bij hen thuis. 

Muziek 

Tijdens de muziekles kan je muziek uit verschillende 

culturen laten horen en met de leerlingen bespreken. 

Tijdens het knutselen kan er muziek uit een andere cultuur 

beluisterd worden. 

Andere boeken van Brigitte Minne 

Roos wil een heks zijn, De Eenhoorn, 2000 

Mama is verliefd, Clavis, 2000 

Heksenfee, De Eenhoorn, 1999 

Snuf en Katoo, De Eenhoorn, 1999 

Wat de wind in Ellens oor fluisterde, Clavis, 1998 

Andere boeken van Erika Cotteleer 

En alles is echt waar, (André Sollie), De Eenhoorn, 2000 

Ventje aan zee, Clavis, 1999 

De gele vlechten, Clavis, 1998

Gedicht 3 

‘Logeerkoffertje’ 

Karel Eykman 

Uit: De liedjes van Ome Willem 

De Harmonie, 1977 


Karel Eykman werd in 1936 in Rotterdam geboren. Na zijn 

studie theologie werd hij in eerste instantie bekend door 

zijn bewerkingen van bijbelverhalen voor kinderen, die 

door Aart Staartjes op de televisie verteld werden. Later 

maakte Karel Eykman deel uit van het Schrijverscollectief, 

een groep schrijvers die teksten voor televisieprogramma’s, 

liedjes en leesboekjes maakten. Daarnaast schreef hij 

verschillende kinderboeken waarbij opvalt dat hij altijd de 

kant van het kind kiest en dat met veel humor doet. 


De bundel Ik geef je niet voor een kaperschip met 

tweehonderd witte zeilen is door verschillende tekenaars 

geïllustreerd. 

Over het boek 

Het boek is een dikke verzamelbundel, samengesteld door 

Tine van Buul en Bianca Stigter. Er zijn wiegeliedjes, 

bakerrijmpjes en minder bekende gedichten voor jonge 

kinderen in opgenomen. De gedichten zijn ingedeeld 

volgens thema en achterin zijn twee registers opgenomen, 

één op onderwerp en één op titel. 


Zet de kinderen in een kring en laat een klein koffertje zien. 

Wat zou dat voor koffertje zijn? Doe het open en laat zien 

wat er in zit: een pyjama, toiletspullen, een knuffelbeertje en 

een cadeautje. Waar dient dit koffertje voor? Het is een 

logeerkoffertje! Praat met de kinderen over logeren. 

Wie gaat er wel eens logeren? Wat neem je dan mee? Heb je 

wel eens heimwee gehad? 

Lees het gedicht voor en lees het deel waarin staat wat er 

allemaal wordt meegenomen. ‘Een lege lippenstift van 

mama’, waarom zou die meegaan? Hebben de kinderen ook 

dingen waar ze aan gehecht zijn die ze mee zouden nemen 

(lievelingssteen, knuffellapje etc.)? 

We gaan van schoenendozen kleine logeerkoffertjes maken. 

De deksel wordt met stevig (pak)touw op twee punten aan 

de lange kant van de doos gemaakt. Met wat dikker touw 

maken we een handvat en met het dunne touw maken we 

tegenover de ‘scharnieren’ een striksluiting. Dit gaat door 

de doos voorzichtig te doorboren met een schaar of een 

priem. Dan wordt de koffer naar eigen smaak beplakt. 

Hierna maken we van papier de inhoud. De spullen moeten 

er echt inpassen en echt lijken aan de voor- en achterkant! 

Iedereen maakt dus zijn of haar eigen pyjama na, zijn 

knuffel en alle andere dingen die meegaan. 

Als de koffer en de inhoud af zijn, maakt iedereen een 

gedichtje met de titel ‘Mijn logeerkoffertje’. Het gedicht 

hoeft niet te rijmen, maar het mag wel. Het gaat over hoe 

het koffertje er uitziet en wat er allemaal in zit. Wie zijn 

gedicht in het klad af heeft, mag het netjes typen op de 

computer (of schrijfmachine, als die nog voorhanden is). 

Dan wordt het gedicht uitgeknipt, op stevig papier geplakt 

en als label aan het koffertje bevestigd. 

We kunnen nu een prachtige koffer-expositie maken. Er zijn 

nog (veel) meer gedichten en verhalen over logeren te 

vinden, misschien is het leuk om daar in de periode dat er 

aan de koffertjes gewerkt wordt ook aandacht te besteden. 

Andere boeken van Karel Eykman 

David, Piramide, 1998 

Beste beest, Van Holkema en Warendorf, 1991 

Floortje en de Tempolino’s, De Harmonie, 1990 


Boek 5 

De geheime club van Daan 

Vivian Den Hollander / Juliette de Wit 

Zwijsen, 2001, p. 14-16 

Over Vivian den Hollander 

Vivian den Hollander werd geboren op 25 oktober 1953 in 

Scheveningen. Ze is deeltijds leerkracht aan een basisschool 

in Gouda. Ze begon pas echt te schrijven na de geboorte van 

haar tweeling Marije en Niek. Over hen schreef ze het boek 

Kiki en Pim,de tweeling. Haar voetbalboeken zijn een groot 

succes. Ze werden al drie keer achter elkaar genomineerd 

voor de Nederlandse Kinderjury. Vivian werkt ook regelmatig 

mee aan verzamelbundels en tijdschriften. 

Over Juliette de Wit 

Juliette de Wit is op 8 mei 1958 in Amsterdam geboren. 

Ze had zeer artistieke ouders. Juliette koos, na haar 

middelbare studies, voor de opleiding Illustreren aan de 

Rietveld Academie. In 1982 studeerde ze af op als striptekenares. 

Behalve met illustreren houdt ze zich nog bezig 

met muziek. 

Over het boek 

Daan vaart met zijn boot vaak naar een eilandje. Daar heeft 

hij een eigen hut. Nu vaart hij er samen heen met Floor en 

Sanne.Ze willen een geheime club. Niemand mag het weten. 

En niemand anders mag erbij. Nu wordt het echt spannend. 

Het boek is uitgegeven in de reeks Zoeklicht onder het 

thema ‘vrienden’. Dit boek ‘Makkelijk lezen’ is speciaal 

gemaakt voor moeilijke lezers op het AVI 3 niveau. 

Met korte zinnen en makkelijk te lezen woorden wordt een 

boeiend verhaal gebracht. 

Het verhaal sluit goed aan bij het thema van de Jeugdboekenweek 

en de belevingswereld van jonge tieners. Het is 

heel herkenbaar: vriendschap, een eilandje, een hut en een 

geheim clubje maken. Iets waar vele jongeren over willen 

lezen en praten. In het fragment lezen we hoe de twee 

vriendinnen samen met Daan voor het eerst kennis maken 

met het eiland en de hut. Het plan om een geheim clubje te 

maken groeit. 

Verwerking 

Het fragment voorlezen. Daarna lezen de kinderen zelf de 

tekst. Het boek voorstellen met de kaft. 

Een kringgesprek is nu zeker mogelijk. 

Over het verhaal: wie speelt er mee in het verhaal? wat 

gebeurt er precies? wat doen die jongeren? wat kan er 

gebeuren? 

Over de eigen ervaringen: een eigen hut maken, een clubje 

vormen, in een geheime club zitten, wie mag erbij en wie 

niet, de naam van de club. 

Leesopdracht 

Maak een groepje van een viertal kinderen. Het boekje is 

makkelijk te lezen in een groepje. Elk kind leest om beurt 

een stukje. Spreek af in het groepje hoe er gelezen wordt 

(zie ook inleiding: duo-lezen). Het groepje leest samen het 

hele verhaal. Moeilijke lezers lezen kortere stukjes en 

kunnen genieten van het meelezen. 


De hut 

Het groepje krijgt de opdracht om (na het lezen van het 

boek) een eigen hut te bedenken. Hoe ziet onze hut eruit? 

Wat zullen we daar doen? Wat hebben we nodig in onze 

hut? We bedenken een clubnaam en clubregels. Ook hebben 

we een geheim wachtwoord en speciale afspraken. 

Voorstelling 

Men kan uit twee mogelijkheden kiezen om de club aan de 

andere kinderen van de klas voor te stellen. 

- Een kartonnen doos wordt onze hut. We bouwen een 

miniatuurhut in de doos. 

- We stellen onze club voor op een pagina van de klas 

computer. Andere kinderen kunnen deze pagina opzoeken 

en lezen. Maar misschien moeten ze eerste het juiste 

wachtwoord vinden. 

Andere boeken van Vivian den Hollander 

Een gil uit de tent, Zwijsen, 2000 

Spekkie en Sproet en de gestolen auto, Zwijsen, 1999 

Pittige peuters, Kimio, 1998 

Die zit!, Zwijsen, 1998 

Andere boeken van Juliette de Wit 

Renny Hofstra, Wat heb jij nou?, Zwijsen. 1997 

Pieter Feller, Cas en de kindervanger, Zwijsen, 1994 

Marja Baeten, Het drumstel, De Ruiter, 1993 

Kees de Baar, Bor helpt Bas, Meulenhoff Educatief, 1991 

Jacques Vriens. Tinus in de war, Van Holkema en 

Warendorf, 1990

Boek 6 

Voor altijd samen, amen. 

Guus Kuijer / Alice Hoogstad. 

Querido, 1999, p. 71-75 


Guus Kuijer werd geboren op 1 augustus 1942 in 

Amsterdam. Omdat hij helemaal niet geïnteresseerd was in 

rekenen ging het niet zo goed met hem op school. Hij stond 

echter wel zelf 6 jaar voor de klas maar deze baan lag hem 

eigenlijk niet omdat een meester ook regelmatig op de 

vingers getikt wordt. Tijdens deze periode schreef hij 

boeken voor volwassenen. Zijn eerste kinderboek, Met de 

poppen gooien, was meteen een schot in de roos. 


Alice Hoogstad werd in 1957 geboren. Ze studeerde aan de 

Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam. Naast 

heel veel vrij werk maakt zij ook illustraties voor kinderboeken 

en educatieve uitgaven. 

Over het boek 

Na jaren stilte publiceerde Guus Kuijer vanaf 1999 in 

sneltreinvaart opeens vier boeken over Polleke. Zowel 

kinderen als recensenten waren hier laaiend enthousiast 

over, en die combinatie komt niet zo vaak voor! Voor het 

eerste boek, Voor altijd samen, amen, waar ook het 

fragment uit komt, kreeg Guus Kuijer in 2000 de Gouden 

Griffel. Polleke is dan ook een bijzonder hoofdfiguur. 

Haar leven is niet altijd makkelijk, met een drugsverslaafde 

vader en een moeder die nota bene verliefd is op Polleke’s 

meester! Maar gelukkig zijn opa en oma er die Polleke 

heerlijke logeerpartijen bieden. In haar gedichten laat 

Polleke zien dat je als kind ook zelf iets in te brengen hebt. 

Guus Kuijer heeft van Polleke zo’n levensechte figuur 

gemaakt dat je haast niet kunt geloven dat ze niet echt 

bestaat! 

In het fragment logeert Polleke een weekend bij opa en oma 

op het platteland en ziet ze ook het kalf weer dat opa voor 

haar gekocht heeft. Daardoor raken de zorgen over Spiek, 

haar verslaafde vader, gelukkig een beetje op de achtergrond. 

Huisdieren kunnen veel voor je betekenen! 

Werken met het boek 

Voordat we met dit fragment aan het werk gaan besteden 

we eerst uitgebreid aandacht aan Guus Kuijer en zijn werk. 

Bij de bibliotheek zijn vast alle Guus Kuijer boeken te leen 

en misschien hebben kinderen thuis ook wel Guus Kuijer 

boeken. Op internet is veel informatie over hem te vinden 

(onder andere bij www.schrijversnet.nl). Op deze site 

kunnen ook afdrukken gemaakt worden van foto’s en 

boekomslagen. Richt een tentoonstelling in en lees 

fragmenten voor uit verschillende van zijn boeken. Voor dit 

doel zijn naast de boeken over Polleke ook de Madelief 

boeken geschikt en Olle, het verhaal over de hond van 

Guus Kuijer. Wie kent de boeken van Guus Kuijer? 

Wat vinden de kinderen van zijn boeken? 

Lees eerst het gedicht voor waarmee het fragment besluit. 

Maak de kinderen duidelijk dat Polleke dit gedicht heeft 

geschreven. Lees dan het fragment voor zodat hen duidelijk 

wordt wat de aanleiding was tot dit gedicht. Polleke heeft 

wel een heel bijzonder huisdier! Hebben de kinderen ook 

dieren? Zijn die van hen of van de hele familie? Hoe heten 

ze? Hoe belangrijk zijn dieren voor je? Waarom noemen we 

ze ‘huisdieren’? Kunnen alle dieren huisdieren worden? 

Polleke maakt zich zorgen over haar vader (lees eventueel 

de zinnen waaruit dat blijkt nog eens voor), maar haar kalf 

zorgt dat ze die even vergeet. Kunnen jouw dieren je ook 

troosten en afleiden? Heeft Polleke gelijk met haar gedicht? 

Lees het nog eens voor en schrijf het op het bord. 

Deel bladen uit met voldoende ruimte om op te kunnen 

tekenen en schrijven. Hoe groter het blad hoe mooier het 

resultaat! Geef op het bord aan wat er allemaal op moet 

komen. Kinderen die geen dier hebben maken het dier dat 

ze zouden willen hebben! Dit moet er in ieder geval 

opkomen: 

- tekening van het dier 

- naam en soort 

- zijn liefste plekje 

- wat eet het? 

- wat doe je met het dier? 

- waarom hou je van dit dier? 

Het mooist is de tekening in het midden en alle tekst 

eromheen. 

Hang de tekeningen op en laat de leerlingen elkaar over hun 

werk vertellen. 

Lees iedere dag een gedicht van Polleke voor. Soms is het 

nodig er iets bij te vertellen zodat kinderen (beter) begrijpen 

waar dat betreffende gedicht op slaat. Bovendien maken ze 

op die manier terloops kennis met alle figuren uit de Polleke 

boeken. Op deze manier verdwijnt Polleke tenminste niet 

zo abrupt uit de klas… 

Andere boeken van Guus Kuijer en Alice Hoogstad 

(over Polleke) 

Met de wind mee naar zee, Querido, 2001 

Het is fijn om er te zijn, Querido, 2000 

Het geluk komt als de donder, Querido, 2000 


Boek 7 

Kikker en Pad zijn best tevreden 

Arnold Lobel 

Ploegsma, 1982, p. 4-15 

Over Arnold Lobel 

Arnold Lobel werd in 1933 geboren in Californië. Lobel 

was in de eerste plaats illustrator maar om financiële 

redenen schreef hij ook zijn eigen verhalen. 

De helden in zijn boeken zijn meestal dieren. Door dieren 

te gebruiken maak je het verhaal volgens hem voor iedereen 

toegankelijk en hoef je geen keuze te maken tussen blank of 

zwart, rijk of arm. 

Over het boek 

Het boek is een blokboekje waarin 5 verhaaltjes gebundeld 

zijn over Kikker en Pad, bestemd voor beginnende lezertjes. 

De illustraties nemen het allergrootste deel van het boek in 

beslag en zijn zeer eenvoudig maar duidelijk. 


Voorlezen 

Het fragment wordt luidop voorgelezen. Daarna volgt er 

een kringgesprek. 

Eventuele vragen die gesteld kunnen worden: 

Gebeurt het bij jou ook dat je kamer een puinhoop is? 

Hoe ziet jouw kamer er dan uit? 

Vind je dat zelf erg? 

Wat vinden je mama en/of papa ervan? 

Wat is hun reactie op die rommel? 


Als jij je kamer moet opruimen is het zeer handig om een 

lijstje te maken van wat er allemaal moet gebeuren. Maak, in 

groepjes van twee, zo’n lijstje op. 

Maak ook andere lijstjes, bijvoorbeeld een vriendenlijstje, 

een lekker etenlijstje, verlanglijstje voor je verjaardag, nog te 

doen lijstje, en dergelijke. 

Van die verschillende lijstjes maken we een boekje. 

Maak een lijstje van wat je thuis doet om mama of papa te 

helpen. 


Ruim je eigen lessenaar op. 

Schik alles zoals het hoort. 

Schik de bladen in een kaft zoals het hoort. 

Drama 

Het verhaal laten naspelen door 2 leerlingen. 

Handelingen laten uitbeelden en laten raden door de 

anderen. 

Andere boeken van Arnold Lobel 

Een jaar bij Kikker en Pad, Ploegsma, 1986 

Muizensoep, Ploegsma, 1981 

Bij Uil thuis, Ploegsma, 1980 

Kikker en Pad zijn vrienden, Ploegsma, 1979 

Muizenverhalen, Ploegsma, 1979 

54 – Makkelijk lezen

Ik ruik mijn huis 

Ideeënbrief voor het eerste leerjaar 

Het schoolfeest is afgelopen. Decors worden opgeborgen en 

rekwisieten opgeruimd. In een grote mand zoeken 

eenentwintig eersteklassers hun eigen gekleurde sjaal. Dat 

blijkt niet zo eenvoudig als gehoopt. Een vijftal sjaaltjes 

blijft verweesd liggen. Wim weet het niet meer. Misschien 

was het bruin, maar het kan ook rood zijn of blauw met 

bloemen. Zijn mama heeft er zoveel. Plots grijpt hij een van 

de sjaaltjes, drukt er zijn neus in, sluit zijn ogen. En ja, 

opgelucht ademt hij uit: ‘Dit is het, ik ruik mijn huis!’ 

Deze anekdote inspireerde ons bij het maken van deze 

lesbrief. Tijdens onze zoektocht naar aangepaste teksten 

die beginnende lezers zelf kunnen lezen, vertrokken we 

van het gevoel van herkenning en veiligheid dat 

‘onderdak’ hen kan bieden. Het warme nest, als het ware. 

Vanuit die herkenning openen we deuren naar de rest 

van de wereld. 

Op dit ogenblik in het schooljaar hebben de meeste 

kinderen het aanvankelijk lezen onder de knie. Er bestaan 

tal van boeken, speciaal voor hen geschreven, die het lezen 

plezierig maken. Een gedifferentieerde aanpak maakt het 

ook mogelijk om elk kind op zijn eigen tempo en met eigen 

mogelijkheden te laten oefenen. Een ruim aanbod laat ook 

toe dat kinderen al snel een eigen smaak ontdekken en 

ontwikkelen. Wij hebben in deze ideeënbrief ook gekozen 

voor prentenboeken die we bewust bij elk fragment 

betrekken. Want ook al kan het kind zelf lezen, taal en 

fantasie kan je blijven voeden door voor te lezen. Het zijn 

verhalen die omwille van de tekst, technisch nog te moeilijk 

zijn om zelf te lezen, maar die volledig in hun leefwereld 

thuis horen en deze geleidelijk verruimen. 

Alle kinderen, maar vooral diegenen voor wie lezen 

moeilijker verloopt dan gehoopt, genieten van een moment 

waarop alleen maar geluisterd en genoten moet worden. 

Vooral voor hen voelt de rust die een voorleesmoment kan 

uitstralen aan als een beetje thuiskomen. 

We hebben door onze suggesties heen ook bewust een 

aantal thuisopdrachten verwerkt. Ze hebben vooral de 

bedoeling het samen lezen, praten, denken en creëren te 

stimuleren. Steeds meer onderzoeken tonen aan dat de 

omgeving waarin kinderen opgroeien en opgevoed worden, 

in hoge mate bepaalt of ze belangstelling krijgen voor het 

lezen en schrijven. Niet alleen op school, ook onder eigen 

dak, kan samen stilstaan bij literatuur, leesplezier 

stimuleren. Het spreekt voor zich dat wie met kinderen 

werkt, deze suggesties weet aan te passen voor kinderen 

wiens thuissituatie minder vanzelfsprekend leeswarm is. 

Als dit nog niet eerder is gebeurd, dan lijkt dit het geschikte 

moment om eersteklassers in contact te brengen met de 

plaatselijke bibliotheek. Toon hen waar ze leesboeken, 

speciaal voor eerste lezers, prentenboeken en doe-boeken 

kunnen vinden. Onderzoek samen de kaft en achterflap, 

zodat kinderen een beeld leren vormen van het fenomeen 

Eerste leerjaar – 55

‘boek’ en zo makkelijker kunnen kiezen. Geef hen ook de 

mogelijkheid om hun lievelingsboek voor te stellen aan 

klasgenoten. Deze activiteiten vind je uitvoeriger beschreven 

in de ideeënbrief 1999 voor het eerste en tweede leerjaar bij 

het thema ‘Houden van’. 

Wie niet over de mogelijkheid beschikt om de bibliotheek 

klassikaal te bezoeken kan een boekenpakket voor de klas 

lenen. Richt met posters, uitnodigingen, kaften van boeken, 

tekeningen, teksten en werkstukken van de kinderen een 

boekenhoek in. Alle boeken die aan bod kwamen en tot het 

thema behoren geef je hier een goed zichtbare en bereikbare 

plek. Maak naast begeleide lees- en voorleesmomenten ook 

tijd vrij waarop kinderen zelf in deze boeken kunnen 

bladeren en lezen. Dit is vooral belangrijk voor kinderen die 

thuis geen leescultuur kennen. 

Haal ook de realiteit binnen door met de kinderen een open 

gesprek te houden over het begrip ‘thuis’. Wat maakt een 

huis tot een thuis? Met hoeveel personen woont men in z’n 

huis? Heeft iedereen een eigen kamer? Wat zijn daar de 

leuke en minder leuke kanten van? Zijn er kinderen die zich 

op verschillende plaatsen thuis voelen? Wat hebben ze 

daarvoor nodig (familieleden, voorwerpen, rituelen?) 

Door zelf de actualiteit uit te pluizen, vind je zeker 

voorbeelden van kinderen die het minder goed getroffen 

hebben op het ‘thuisfront’, maar ook voorbeelden van 

kinderen die in een afwijkende thuissituatie het goed 

hebben (vluchtelingen en asielzoekers, nomaden en andere 

rondreizende bevolkingsgroepen, kinderen met andere dan 

gebruikelijke gezinssituaties). Bespreek die situaties, koppel 

ze aan wat de kinderen als voorwaarden gesteld hebben om 

zich thuis te voelen. Hou het subtiel en respectvol en maak 

er geen kommer en kwelverhaal van. Kinderen op deze 

leeftijd hebben misschien nog maar een beperkt ervaringskader 

voor dit onderwerp, maar vangen in de grote wereld 

heel wat op en stellen zich daar zeker vragen bij. 

56 – Eerste leerjaar 

Gedicht 1 


Uit: Waar woon jij, hond? 

Hans Kuyper / Klaas Verplancke 

Zwijsen, 1997, p. 23 


Hans Kuyper (Oostvoorne, 1962) komt uit de theaterwereld 

en is daarin nog steeds actief als schrijver en 

regisseur. Hij leende zijn stem aan talloze tekenfilmfiguren 

en speelde de hoofdrol in een jeugdserie van de AVRO. 

Daarnaast werkt hij voor de radio. Vijf jaar lang 

presenteerde hij iedere werkdag het kleuterprogramma 

Pyjamapret voor Teleac/NOT op Radio 5. 

Verder vertaalde hij jeugdliteratuur (onder andere Janosch 

en Uri Orlev) en bewerkte hij de klassieke Engelse 

bakerrijmpjes voor Lucy Cousins’ Het grote grappige rare 

rijmpjesboek (Leopold, 2001). Werk van Hans Kuyper 

verschijnt regelmatig in Okki en Taptoe, alsook in 

allerhande verzamelbundels en bloemlezingen. Sinds 1997 

reist hij langs scholen, bibliotheken en theaters met 

Lijmkont, een klein uur kleutercabaret op rijm. Een kleine 

30.000 kinderen hebben die voorstelling inmiddels gezien 


Klaas Verplancke (1964) ging als kind vaak met zijn opa op 

stap om aquarellen te maken. 

Hij studeerde Publicitaire Grafiek en Fotografie in Gent en 

werkte een drietal jaren als art–director voor reclamebureaus. 

Sinds 1983 is hij zelfstandig illustrator. 

Hij illustreerde tal van kinderboeken en is co–auteur én 

illustrator van prentenboeken. Voor Een vijf met negen 

nullen kreeg hij in 1994 een Boekenwelp. Hij illustreert 

voor uitgevers van kinderboeken in Vlaanderen, Nederland 

en Groot–Brittannië. Onlangs werd ook Ozewiezewoze 

bekroond in Bologna. 


Eer je het gedicht door de kinderen laat lezen, laat je hen 

geblinddoekt in een kring plaatsnemen. Vervolgens bied je 

hen een aantal geuren aan. Deze proberen ze te beschrijven. 

Herkennen ze de geur? Is het een aantrekkelijke geur? Waar 

hoort deze geur thuis? Laat hen geblinddoekt luisteren en 

spreken. Zelf duid je aan wie het woord mag nemen. 

Breng hen daarna geblinddoekt naar het open raam, adem 

samen een aantal keer diep in en uit zodat de geurtjes van de 

voorbije oefening uit ieders neus verdwenen zijn. Wat 

ruiken ze nu? Een drukke autoweg, de groene weide, de 

refter van de school...? Heeft de school een eigen geur? 

Kan je lekkere en vieze geurtjes vangen en bewaren? Ga op 

geurenjacht. Maak geurdoosjes of -potjes en voorzie ze van 

passende, vrolijk geïllustreerde etiketten. 

Link 

Het boek van Jan, Harrie Geelen, Querido, 2000 

In dit prentenboek gaat het over een jongetje dat een boek 

maakt over zichzelf. Hij heeft het over het ontstaan van 

mensen en over zijn eigen ontstaan, over hoe men aan zijn 

naam komt, over leren, over wat poezen allemaal kunnen en 

hoe zij een boek zouden maken. Volgens Jan zouden

poezen een geurboek maken,want poezen lezen met hun 

neus. 

Probeer met de geurdoosjes ook een verhaal te maken dat 

met de neus gelezen moet worden. Laat de kinderen de 

doosjes telkens weer in een andere volgorde rangschikken 

en maak er met de klas telkens een verhaaltje bij. Door de 

doosjes te nummeren kan je bij elk verhaal de juiste 

volgorde van de geurtjes bijhouden. Aan de hand van een 

geleide fantasieoefening help je de kinderen bij het 

associëren van geuren, plaatsen, herinneringen, gedachten en 

gevoelens. 

Ze luisteren met nog steeds gesloten ogen. Verwerk in je 

verhaal geuren uit de verschillende leefwerelden van de 

kinderen. Niet alleen warme chocolademelk, de vacht van 

hun eigen knuffel, een nooit eerder geopend boek, ook 

verse munt en rozenwater kunnen aan bod komen naast de 

geur van een pretpark en hun lievelingsfrisdrank. Inspireer 

hen door een zo groot en verscheiden mogelijk aantal 

geuren te vernoemen in je verhaal. 

In een hier opvolgend gesprek, nu zonder blinddoek, laat je 

hen verwoorden welke geuren ze met hun eigen thuissituatie 

associëren. Eerder waargenomen of gefantaseerde 

geuren gebruik je als leidraad voor wie weinig inspiratie 

heeft. Noteer ze in een web op het bord. 

zuurtjes vanillepudding 

bananen in een schaal thuis de kattenbak 

vogelzaad in de kooi bloemen in een vaas 

mama’s bodymilk 

Daarna leest iedereen in stilte het gedicht. 

In een kleur duiden ze de rijmwoorden die erin voorkomen 

aan. 

Laat een paar kinderen het gedicht voorlezen, zijn er 

verschillende intonaties mogelijk? 

Overloop daarna samen de inhoud. 

- Wie kan dit geschreven hebben? 

- Kan wat er geschreven staat echt gebeuren? 

- Herken je wat er geschreven staat? 

- Vind je het een mooi gedicht? 

‘Ik ruik mam, die ruikt duur.’ Met mam wordt hier mama 

bedoeld. 

‘Ik ruik pap op het vuur.’ Bedoelt de schrijver van dit 

gedicht dat papa op het vuur ligt? 

Zoek samen naar nog meer woorden die hetzelfde 

geschreven worden maar een andere betekenis hebben. 

Combineer ze met tekeningen, hier kan eventueel een zelfde 

woordenmemory of -domino uit groeien. Hang ergens goed 

zichtbaar een lijst die wordt aangevuld telkens iemand een 

woord met verschillende betekenissen ontdekt. 

De structuur van dit gedicht gebruik je om een ‘ik-gedicht’ 

te schrijven. Laat de kinderen gebruik maken van het web 

met gebrainstormde woorden, dat je eerder samen 

opbouwde. 

De laatste woorden van elke zin rijmen. Lukt dat nog niet, 

laat dat dan even rusten en laat de kinderen werken met 

twee eigenschappen van het huis waar ze naartoe willen 

wanneer ze moe zijn. Dat is misschien niet altijd het eigen 

huis. Suggesties om rond rijmen te werken vind je bij het 

laatste gedicht in deze bundel. 

Ik ruik mijn huis. 

Ik ruik -- -- -- -- 

Ik ruik -- -- -- -- 

Ik ruik mijn huis. 

Ik ruik bed. Ik ben moe. 

Huis, ik kom naar je toe. 

Andere boeken van Hans Kuyper 

Brief voor Douwe, Elzenga, 2001 

Het poezenvarken, Leopold, 2000 

De prinses op het hek, Zwijsen, 1999 

Alle dagen dierendag, Leopold, 1999 

Ragna en de bergman, Zwijsen, 1998 

Aardbeien op brood, Leopold, 1998 

Ik word wel koningin, Leopold, 1997 

Illustraties van Klaas Verplancke 

De toverwol, Janine Amos, De Eenhoorn, 2000 

Ozewiezewoze: het ABC van de kinderkliedjes, 

De Eenhoorn, 2000 

De dichter is een tovenaar, Jan Van Coillie, Averbode, 2000 

De nietsnutten op de pokerberg, Bies Van Ede, Zwijsen, 

1999 

De bolletjestrui, Peter Slabbynck, Davidsfonds/Infodok, 

1999 

Hoe vind je beertje?, Veroniek Sanctobin, De Eenhoorn, 

1999 

Flore Flodder, Riet Wille, Altiora, 1996 

Boeken van Klaas Verplancke 


Wat doet baby?, De Eenhoorn, 1999 


Gedicht 2 

‘Het treurige vrouwtje’ 

Uit: Het grote grappige rare rijmpjesboek 

Hans Kuyper / Lucy Cousins 

Leopold, 2001, p. 22 


Hans Kuyper (Oostvoorne, 1962) komt uit de theaterwereld 

en is daarin nog steeds actief als schrijver en 

regisseur. Hij leende zijn stem aan talloze tekenfilmfiguren 

en speelde de hoofdrol in een jeugdserie van de AVRO. 

Daarnaast werkt hij voor de radio. Vijf jaar lang, tot april 

2001, presenteerde hij iedere werkdag het kleuterprogramma 

Pyjamapret voor Teleac/NOT op Radio 5. 

Verder vertaalde hij jeugdliteratuur (onder andere Janosch 

en Uri Orlev) en bewerkte hij de klassieke Engelse bakerrijmpjes 

voor Lucy Cousins’ Het grote grappige rare 

rijmpjesboek (Leopold, 2001). Werk van Hans Kuyper 

verschijnt regelmatig in Okki en Taptoe, alsmede in 

allerhande verzamelbundels en bloemlezingen. Sinds 1997 

reist hij langs scholen, bibliotheken en theaters met 

Lijmkont, een klein uur kleutercabaret op rijm. Een kleine 

30.000 kinderen hebben die voorstelling inmiddels gezien 


Lucy Cousins tekent al vanaf dat ze heel jong was en heeft 

met haar duidelijk herkenbare en frisse stijl ook in 

Nederland een groot publiek weten te veroveren. Vooral 

haar muis-boeken waarvan enkele werden bekroond, zijn 

heel geliefd. Bij haar eigen kinderen merkt ze hoe groot de 

belangstelling voor versjes is en hoezeer rijm en ritme hen 

aanspreken. 


Dit gedicht, afgeleid van klassieke Engelse rijmpjes, berust 

op een subtiel spel van klanken, ritme, metrum en rijm. In 

tegenstelling tot het gedicht ‘Ik ruik mijn huis’ heeft deze 

tekst met de werkelijkheid nauwelijks iets te maken. 

Lees dit gedicht een paar keer voor jezelf, maak het jezelf 

eigen en breng het voor de klas. Geef aandacht aan het 

ritme, de klankkleur, de klemtonen en de pauzes. Zorg dat 

het gedicht doorleefd overkomt, waardoor je kinderen zin 

geeft om het zelf mee te zeggen (zingen). Herhaal dit samen 

met hen veelvuldig en op alle mogelijke manieren en maak 

hen op een plezierige wijze vertrouwd met de tekst. Met 

slaginstrumenten, die je al dan niet klassikaal maakt of 

gewoon bijeen zoekt in de klas, laat je de kinderen het 

gedicht begeleiden. Eenvoudige bewegingen of tekeningen 

vb. een treurig vrouwtje, 19 kinderen, eten, een bed gebruik 

je om de tekst te ondersteunen. 

Zodra de meeste kinderen vertrouwd zijn met de tekst, lees 

je deze samen in de fragmentenbundel. Geef de rijmwoorden 

dezelfde kleur en laat de kinderen de tekst 

voorzien van kleine tekeningen die als geheugensteuntje 

kunnen dienen. Toon hen daarna Het Grote Grappige 

Rijmpjes Boek waaruit dit gedicht afkomstig is. Zijn er 

kinderen die de tekenstijl van Lucy Cousins, bekend van 

haar Muisverhalen, herkennen? Zijn er kinderen die de 

naam Hans Kuyper associëren met de auteur van het 

gedicht ‘Ik ruik mijn huis’? Vergelijk de beide gedichten. 

Vertel de kinderen dat ‘Het treurige vrouwtje’ een gedicht is 


dat zijn oorsprong in Engeland vindt. Ook wij kennen dit 

soort traditionele rijmpjes. Verzamel een aantal boeken met 

bakerrijmpjes, raadselversjes,... 

Lees er een paar voor of voorzie een opname waar de 

kinderen individueel in de luisterhoek kunnen naar 

luisteren. 

Nadat je samen de oorspronkelijke bundel bekeek, geef je 

de kinderen de opdracht om ouders, grootouders, 

overgrootouders, buren, kortom oudere volwassenen aan te 

spreken. Nadat ze zelf hun versje over het treurige vrouwtje 

voordragen, vragen ze deze volwassenen of ze zich nog een 

dergelijk versje uit hun jeugd herinneren. Dit versje laten ze 

zo mooi mogelijk opschrijven of typen. Zelf zorgen ze voor 

een aangepaste tekening bij het versje. Op een vooraf 

afgesproken tijdstip leest elk kind in de klas zijn verkregen 

versje voor. Nadien bundel je de versjes met de bijhorende 

tekening tot een Nieuw Groot Grappig Raar Rijmpjes Boek. 

Kent jouw streek een eigen dialect waardoor de versjes nog 

meer kleur krijgen? Nodig dan een aantal volwassenen uit 

die hun kennis aan de kinderen willen doorgeven. Misschien 

groeit daaruit een Grote Grappige Rare Rijmpjes Cassette?! 

Dit soort rijmpjes lenen zich ook uitstekend om om te 

zetten in een snijdersbank. Dit is een oude manier om sterk 

ritmische teksten en ‘liederen’ met een weerkerend refrein, 

visueel te ondersteunen door middel van prenten. De 

‘voorzanger’ wijst de passende prent aan met een lange stok 

en het publiek zingt/zegt mee (karaoke avant la lettre, 

bijvoorbeeld in samenwerking met enkele oma’s en opa’s en 

bij de GGRR Cassette. 

Andere boeken van Hans Kuyper 

Het poezenvarken, Leopold 2000 

De prinses op het hek, 1999 

Alle dagen dierendag, 1999 

Ragna en de bergman, 1998 

Aardbeien op brood, Leopold, 1998 

Ik word wel koningin, 1997 

Waar woon jij hond, Zwijsen, 1997 

Andere boeken van Lucy Cousins 

De ark van Noach, Leopold, 1997 

Kaatje Kat en Kiekeboe, Leopold, 1996

Gedicht 3 

‘Thuis en uit’ 

uit: Later, zei de zwarte kater 

Ilse Elders / Monique Beijer 

Querido, 1999, p. 32 


Ilse Elders (1957) woont, na veel omzwervingen, met haar 

man en kinderen in Aberdeen. Zij was kleuterleidster en 

onderwijzeres voor zij gezondheidswetenschappen ging 

studeren. 


Moniqe Beijer (1960) is autodidact en werkte vooral voor 

educatieve uitgeverijen. Zij illustreerde ook Nicolette 

Smabers’ Het kroondomein van Pappenheim. 


Dit gedicht speelt heel nauw in op de zintuigen. Daarom 

lijkt het ons leuk een aantal spelletjes te doen die daarbij 

aansluiten. 

Nadat je het gedicht samen gelezen hebt, vraag je aan de 

kinderen of zij ook dingen van buiten kunnen horen, 

tenslotte zitten zij ook achter het glas van het klaslokaal. 

Algauw zal iedereen van alles opnoemen wat ze zogezegd 

horen, maar is dat ook zo? Ga daarom een heel gerichte 

luisteroefening doen. 

Laat de kinderen rustig op hun plaatsen zitten met gesloten 

ogen. Je begint de oefening heel dichtbij. Laat de kinderen 

luisteren naar de geluiden van hun eigen lichaam. Geef 

voldoende tijd, maar als je ziet dat ze onrustig worden, geef 

je het stopsignaal. Gericht luisteren vergt grote concentratie, 

dus laat het niet té lang duren. De kinderen verwoorden 

luidop wat ze gehoord hebben. Laat de kinderen opnieuw 

de ogen sluiten. Nu luisteren we naar de geluiden in de klas. 

Zelfde scenario als bij het voorgaande. Ga bij elke luisteroefening 

een stap verder: geluiden binnen de school, 

geluiden buiten de school. Je kan het ook in de omgekeerde 

volgorde doen. Van grote geluiden naar kleine, persoonlijke 

geluidjes. Je kan de 4 stappen laten omzetten in tekeningen 

en ze telkens groeperen in geluidenwolken. 

Dit gedicht roept ook onmiddellijk herinneringen op aan 

een gedicht van Jan Hanlo: Ik zit hier aan het vensterglas 

mij onnoemelijk te vervelen. Ik wou dat ik twee hondjes 

was, dan kon ik samen spelen. (vrije interpretatie). 

Hebben de kinderen dat gevoel ook al gehad? Wat doen ze 

dan om de verveling te verdrijven? Als er kinderen zijn die 

een leuk fantasiespelletje kennen om voor het raam te 

spelen, ga daar dan grif op in. 

Kijken op allerlei manieren is natuurlijk een leuk spel op 

zich. Bekijk de wereld buiten doorheen verschillende tinten 

gekleurd glas, door een verrekijker, door een telescoop, met 

één oog, door je wimperharen heen… 

Maak tekeningen van wat er buiten te zien was. Laat de 

kinderen enkel met zwart tekenen (fijne stiftjes, met pen en 

inkt, houtskool) en leg er dan een gekleurd mica of plastiek 

blaadje over. De verrekijker- of telescooptekeningen kunnen 

ook bijzonder worden als je eerst een cirkel tekent en ze 

daar in laat tekenen zoals ze het gezien hebben: klein, maar 

dichtbij. 

Spiegeloefeningen zijn ook altijd leuk. Laat de kinderen 

paren vormen en stel ze verspreid over het lokaal op. 

De ene staat binnen voor het raam, de ander buiten. 

Ze kunnen elkaar goed zien, er zit enkel een vensterglas 

tussen hen in. Wie binnen is, neemt het initiatief en maakt 

bewegingen. Laat de kinderen zelf ontdekken dat die 

bewegingen zorgvuldig en traag moeten gebeuren zodat de 

ander ze precies zou kunnen nadoen, volgen. Als het niet 

lukt doe je het even voor met een kind. Verdeel dan de 

groep in tweeën: de kijkers en de spelers. Wissel ook 

regelmatig wie binnen is en wie buiten staat. 

Illustraties van Monique Beijers 

Juffrouw Drie-Erwtjes, (Karlijn Stoffels), Querido, 1999 

Het Kroondomein van Pappenheim, (Nicolette Smabers), 

Sun, 1996 


Gedicht 4 

‘Mevrouw De Pauw wou graag een hond’ 

uit: Ozo heppie en andere versjes 

Joke Van Leeuwen 

Querido, 2000, p. 28 


In haar jeugd verhuisde Joke Van Leeuwen verschillende 

keren, waaronder een keer naar Brussel toen ze 13 was. 

Het beviel haar in België zo goed, dat ze daar ging studeren: 

eerst in Antwerpen aan de Kunstacademie, daarna in 

Brussel aan het Hoger St. Lucas Instituut, een grafische 

opleiding. Ze wilde blijven tekenen en schrijven, zoals ze 

altijd al had gedaan. Ze kwam op het idee om een kinderboek 

te gaan maken, maar had moeite een uitgever te 

vinden. Ze ging weer studeren, geschiedenis in Brussel. 

Uiteindelijk vond ze toch een uitgever. Tegenwoordig 

woont ze in Maastricht en treedt soms ook nog op met een 

cabaretprogramma. 

Joke Van Leeuwen combineert in haar boeken tekst en 

illustraties. Deze vormen een geheel, vullen elkaar aan. 

Haar taalgebruik is origineel, haar illustraties zijn soms 

zoekplaatjes waarin een heleboel te ontdekken is. 

De hoofdpersonen in haar boeken zijn vaak eigenzinnige 

kinderen, die een tocht maken in een vreemde wereld. 

Daarbij ontmoeten ze merkwaardige personen en dingen. 

De verhalen en illustraties zijn meestal grappig, en bevatten 

milde maatschappijkritiek. Ze schreef ook een aantal boeken 

voor beginnende lezers. 

Link 

Een heerlijk boek om in dit thema te gebruiken is 

De Appelmoesstraat is anders, Querido, 1994. Ook van 

Joke Van Leeuwen. Suggesties voor het eerste leerjaar vind 

je in de ideeënbrief 2000 rond het thema dromen. 


Dit verhalend gedicht leent zich tot dramatiseren en voor de 

ontwikkeling van het getalbegrip. 

Het getal, op het eind van de vierde zin, rijmt telkens op het 

laatste woord van de tweede zin. 

Eer je dit gedicht, dat door de doorsnee eersteklasser nog 

niet zelfstandig gelezen kan worden, aanbiedt, schenk je 

aandacht aan het rijmen. 

De volgende rijmspelletjes kan je ook tussendoor, als 

afwisseling aanbieden. Opdrachten die individueel of in 

groepjes uitgevoerd worden, verwerk je in je hoekenwerk. 

- Bied de kinderen zinparen met gepaard rijm aan. 

Lees de eerste zin in zijn geheel en de tweede tot aan het 

rijmwoord voor. 

De kinderen maken de tweede regel af. 

- Laat een voorwerp of illustratie zien. De kinderen noemen 

de naam van het voorwerp en zoeken vervolgens woorden 

die hierop rijmen. 

- Noem of noteer een reeks rijmwoorden. Eén woord uit de 

reeks rijmt niet. 

De kinderen geven aan welk woord niet in het rijmende 

rijtje thuishoort. 

- Noem twee woorden, de kinderen geven aan of de 

woorden al dan niet rijmen. 


- Maak een domino met rijmwoorden waarbij op elke steen 

twee afbeeldingen of woorden staan. 

Deze suggesties en nog veel meer vind je zelf in het boek 

Het huis lijkt wel een schip van Jacques Vos bij Bekadidact 

Baarn. Deze handleiding voor poëzieonderwijs op de basisschool, 

hoort in elke schoolbibliotheek thuis. 

Als inleiding op een gesprek rond het gedicht lees je de twee 

eerste zinnen voor. 

Mevrouw De Pauw wou graag een hond. 

Ze was zo vaak alleen. 

Herkennen de kinderen deze zin? 

Kennen zij ook personen die vaak alleen zijn en daardoor 

een huisdier hebben? 

Zijn ze zelf geregeld alleen? 

Hoe is dat? 

Wat doen ze daaraan? 

Hebben ze ook een huisdier? 

Is het werkelijk zo dat je samen met een hond of een kat 

niet meer alleen bent? 

Lees daarna het hele gedicht voor maar laat de rijmwoorden 

(cijfers) door de kinderen zelf aanvullen. 

Dit kunnen ze doen door de juiste cijferkaart in de lucht te 

steken, door het getal met blokjes te leggen..., uit te beelden. 

Laat je hier inspireren door het rekenmateriaal waarmee je 

dagelijks werkt. Laat hen ook zelf het getal zes uit de vierde 

strofe berekenen. Hou het wel veilig voor wie niet zo vlot 

rekent. Hier is het vooral belangrijk om plezier te beleven 

aan het spelen met woorden en klanken. 

Andere boeken van Joke Van Leeuwen 

Een sok met streepjes, Zwijsen, 1999 

Kukel, Querido, 1998 

Het verhaal van Bobbel die in een bakfiets woonde en rijk 

wilde worden, Querido, 1998 

De metro van Magnus, Querido, 1997 

Een poosje groot, Zwijsen, 1996 

Iep!, Querido, 1996

Boek 1 

Fragment uit: een dief in huis 

Rindert Kromhout / Jan Jutte 

Zwijsen, 1998, p. 2-7 


Rindert Kromhout werd op 9 augustus 1958 geboren in 

Rotterdam. Na de middelbare school ging hij naar de 

Pedagogische Academie, om kleuterleider te worden. 

Daarna werkte hij in een jeugdbibliotheek en een boekhandel. 

Inmiddels schreef hij al meer dan vijftig boeken, 

waarvan sommige ook nog eens vertaald zijn in het Deens, 

Duits, Japans, Italiaans en Spaans. Behalve fantasierijke, 

sprookjesachtige verhalen schrijft Rindert Kromhout ook 

realistische boeken, zoals de bekende Merel–boeken voor 

jonge kinderen. Als auteur besteedt hij veel tijd aan het 

bezoeken van scholen, om met kinderen te praten over zijn 

eigen boeken; hoe hij op ideeën komt en die uitwerkt tot 

een verhaal. 

‘Ik weet hoe ik als kind van een goed verhaal genoot, en ik 

wil dat ieder kind de kans krijgt van dat verrukkelijke 

gevoel te proeven. Idealistisch? Misschien. Ik denk niet dat 

je zonder idealisme een goede kinderboekenschrijver kunt 

zijn.’ 

Bron: Schrijver gevonden ’99 


Jan Jutte specialiseerde zich op de kunstacademie in de 

schilderkunst en haalde zijn eerstegraads bevoegdheid 

tekenen en kunstgeschiedenis. Meteen na zijn opleiding kon 

hij aan de slag als illustrator. Hij werkte veel samen met 

Rindert Kromhout, en illustreerde boeken van Guus Kuijer, 

Sjoerd Kuyper en Mensje van Keulen. Voor uitgeverij 

Zwijsen maakte hij met verschillende schrijvers boeken voor 

het aanvankelijk leesonderwijs. 

Zijn tekeningen maakt hij het liefst in nauwe samenwerking 

met de auteur. Zo reisde hij met Rindert Kromhout naar 

Italië om de sfeer van het Italiaanse landschap te snuiven. 

Zijn eerste indrukken verwerkte hij in Lui Lei Enzo, 

waarvoor hij in 1994 het Gouden Penseel kreeg. Jan Jutte 

werkt met inkt, gouache en aquarel, soms ook met kleurpotlood 

of acrylverf. Hij tekent vaak sprookjesachtige, 

carnavaleske figuren, die met vaart en humor zijn neergezet. 

Over het boek 

Bil en Wil, bekend uit Feest en Wat een verhaal verhalen uit 

de Spetterreeks horen een inbreker in hun huis. Daar zijn 

niet echt waardevolle spullen te vinden. Daardoor meent Bil 

dat de dief wel eens met het meest dierbare, zijn vriend Wil, 

aan de haal zou kunnen gaan. Samen verstoppen ze zich. 

Op de leeservaringsschaal staan AVI 1 en leeservaring C 

vermeld. Geen hoofdletters, eenvoudige woorden die 

bestaan uit een medeklinker/klinker/medeklinker en korte 

zinnen maken dit verhaal technisch makkelijk leesbaar. 

De pittige dialogen tussen de beide personages zorgen dat 

ook de onderliggende gedachte leesbaar blijft. 

Door de vlotte dialogen zal het verhaal ook zonder de 

oorspronkelijke illustraties aanspreken. Toch is het 

wenselijk om het hele boek in de klas te brengen. 

Ze ondersteunen de tekst niet alleen. Ze geven de gevoelens 

van de personages treffend weer en vormen op die manier 

één geheel. 



Verduister het lokaal en laat de kinderen een plek zoeken 

waar ze ongestoord kunnen liggen en luisteren. Aan de 

hand van een geleide fantasieoefening breng je hen in de 

sfeer van het boek. 

Laat ze zich voorstellen dat ze in hun eigen bed liggen, net 

voor het slapengaan. Ze kijken nog eens om zich heen, zien 

de deur die misschien wel op een kiertje staat, het raam dat 

verduisterd is, de kast waarin hun kleren liggen, hun 

speelgoedjes, boeken, knuffels, .... 

Kunnen ze zich die deur voorstellen? 

Kennen ze de kleur van hun dekbed? 

Weten ze hoe de vloerbedekking eruit ziet? 

Stel gerichte vragen waarover ze individueel nadenken en 

waardoor ze zo dicht mogelijk bij hun thuissituatie komen. 

Sommige kinderen hebben misschien nooit zo gedetailleerd 

naar hun kamer gekeken en vinden het moeilijk om over 

deze beschrijvende vragen na te denken. Kom daar nadien 

op terug. 

Terwijl ze zich lekker moe beginnen te voelen denken ze 

nog even terug aan wat ze vandaag deden. 

Waarmee hebben ze gespeeld? 

Waarmee spelen ze het liefst? 

Wat is hun favoriete spulletje? 

Ze kijken nog eens om zich heen, zien hun 

lievelingsspulletjes, misschien ook foto’s van mensen, 

dieren, dingen die ze graag zien. 

Zijn er geen foto’s? 

Van wie of wat zouden ze een fotootje in hun kamer willen? 

.... 

Langzaam vallen ze in slaap, ... in een heel diepe rustige 

slaap,... 

Hou het heel even muisstil want dan... hoor je wat, een heel 

zacht getik! 

Wat is dat? 

Een dief? 

Zou er heus een dief zijn? 

Waar is hij dan? 

Waar komt hij voor? 

tik...tik...tik... 

Ja, je weet het zeker 

Een dief 

Je weet wel wat een dief doet. 

Hij steelt. 

Een televisie, geld,... 

Iets dat duur is, 

of iets waar je veel van houdt. 

Wat zou de dief meenemen? 

Waar hou jij het allermeest van? 

Oooo, nu plots weet je het. 

Elk kind sluipt naar z’n bank en noteert voor zichzelf met 

een woord of tekening waar hij het meest van houdt, iets 

wat de dief zeker niet mag meenemen. 


Het fragment 

Individueel lezen de kinderen het fragment. 

Wat wil de dief volgens Bil? 

Herlees de tekst en vestig de aandacht van de kinderen op 

de werkwoorden die aanduiden op welke manier Bil iets 

zegt. Ze drukken de onderliggende emotie uit die de 

intonatie kan bepalen. ...zegt Bil, ...zegt hij schor, ...piept hij. 

Laat de kinderen deze intonatie een paar keer per twee 

oefenen aan de hand van dit fragment. 

Een dief steelt, maar in dit verhaal gebruikte de auteur daar 

andere woorden voor. 

Kennen ze deze woorden? 

Kennen ze nog andere woorden die hetzelfde willen zeggen 

en anders zijn? 

Na het lezen 

Nu iedereen de angst van Bil kent, vertellen ze wat zij op 

hun briefje hebben staan. 

Komt dit overeen? 

Zouden ze na het lezen van dit fragment iets anders op hun 

briefje zetten? 

Nadat de kinderen het hele verhaal lazen, ga je samen op 

zoek naar manieren om hun liefste ding te beschermen. 

Waar en hoe zouden zij het verstoppen? 

In een museum staan kostbare voorwerpen vaak in een 

gesloten kastje opgesteld. Geef de kinderen de opdracht om 

binnen een bepaalde tijd hun lievelingsvoorwerp zichtbaar 

en beschermd mee te brengen naar de klas. Is het voorwerp 

te groot, te levend, te kostbaar,.... dan volstaan ook een foto 

of tekening, die in een eigen ontworpen museumkastje 

wordt tentoongesteld. Maak er een heus museum van. 

Voorzie elk lievelingsvoorwerp van een kort briefje met 

eventueel wat uitleg, een naam. Duid een gids (of meerdere 

gidsen) aan die een rondleiding kunnen geven en die korte 

anekdotes vertellen bij de voorwerpen. Nodig ook andere 

klassen uit. 

Werken met het hele boek 

Geef elk kind de kans om het verhaal zelfstandig, 

individueel of in groepjes te lezen. Belangrijk zijn de 

illustraties die de korte dialogen ondersteunen. 

Daarna brengen ze het verhaal voor een publiek. Elk kind 

neemt een klein fragment om voor te lezen, net lang genoeg 

om op te oefenen en daarna zelfzeker en trots naar voor te 

brengen. Elk fragment wordt tijdens het voorlezen door 

twee andere kinderen uitgebeeld onder de vorm van een 

tableau vivant, schimmenspel, poppenspel. Door attributen 

te gebruiken die bijhorende geluiden weergeven, maak je er 

een hoorspel van. 

Laat de kinderen door middel van een zelfgetekend 

stripverhaal (voorzie zelf al een blad met voorgetekende 

hokjes, groot genoeg om in te tekenen) een rampenplanscenario 

uitdenken. Wat zouden zij doen indien er thuis 

ingebroken wordt? Er zullen zeker stoere Ramboverhalen 

bijzitten, maar wat overdrijven mag gerust bij deze 

activiteit! 


Link 

Twee prentenboeken die aansluiten bij dit thema waarbij de 

privacy en bezorgdheid centraal staan zijn: 

Pas op, Rune!, Reina Ollivier, Lannoo, 2001. 

Rune wil de wereld ontdekken maar zijn papa en mama zijn 

vreselijk bezorgd dat er met hem iets gebeurt. 

Ze kwamen logeren...en gingen niet meer weg, Anthony 

Browne, Gottmer, 1997. 

Winnie woont bij haar papa. Ze hebben het goed samen en 

leiden een rustig en geregeld leventje. Maar dan ontmoet 

papa Marian. Marian en haar zoontje komen logeren en 

hebben heel eigen gewoonten. Winnie vindt het thuis niet 

leuk meer nu alles op z’n kop staat… 

Dit boek sluit mooi aan bij het onderwerp dat in het 

fragment aan bod komt. Eigen voorwerpen, gewoonten, 

dingen moeten afstaan en delen. 

Andere boeken van Rindert Kromhout 

Meester Max moet blijven, Leopold, 2000 

Meester Max en het wiebelkind, Leopold, 1999 

Wat staat daar?, Leopold, 1999 

Feest, Zwijsen, 1999 

Wat een verhaal, Zwijsen, 1998 

Meester Max en de minimonsters, Leopold, 1998 

Illustraties van Jan Jutte 

Weer en wind, Rindert Kromhout, Zwijsen, 2000 

De grote wedstrijd vrouwen sjouwen, Rindert Kromhout, 

Zwijsen, 2000 

Tien stoute katjes, Mensje Van Keulen, Leopold, 2000 

Feest, Rindert Kromhout, Zwijsen, 1999 

Het boek van Josje, Sjoerd Kuyper, Leopold, 1999 

Vreemde vrienden, Rindert Kromhout, Leopold, 1999

Boek 2 

Fragment uit: De straatoma 

Johanna Kruit / Kris Nauwelaerts 

Bakermat, 1996, p. 11-17 


Johanna Kruit werd geboren in Zeeland en woont daar nog 

steeds. De zee is eigenlijk zo’n beetje haar tweede thuis. 

Ze werkte een tijdje als leerling-verpleegster in een kindersanatorium. 

Toen ze rugklachten kreeg, begon ze voor het 

eerst kinderverhalen en gedichten te schrijven. 

Ze schreef kindergedichten voor het weekblad ‘Vrij 

Nederland’. Haar poëzie heeft een heel eigen toon en stijl 

en handelt over alledaagse gebeurtenissen en gevoelens. 

Zij richt zich vooral tot kinderen uit de basisschool. In haar 

verhalen voor eerste lezers verwoordt ze gevoelens sober en 

intens en toont ze aan dat ze heel dicht bij kinderen staat. 


Kris Nauwelaerts werd op 23 november 1958 geboren in 

Kolwezi, Congo (Afrika). Eenmaal in België studeerde hij 

Grafiek aan de Provinciale Kunstschool te Hasselt. Vanaf 

1983 illustreert hij kinderboeken. 

Over het boek 

Als Nout wil hollen of spelen, gaat hij naar een leegstaand 

huis in zijn straat. Op een dag treft hij in zijn speelhuis een 

vreemde vrouw aan. Ze heet Madelein, heeft lang grijs haar, 

drinkt uit een fles en slaapt er in een slaapzak. Nout en zijn 

vrienden brengen spullen voor haar mee. Hun ouders 

missen geregeld iets en denken dat er een dief is. Op een 

subtiele wijze schetst Johanna Kruit in dit boek de 

sympathie van kinderen tegenover deze dakloze oudere 

vrouw. Hun onbevangen houding vormt een mooi contrast 

met de reacties van hun weldenkende, burgerlijke ouders. 

Dit boek maakt deel uit van de Lammetjesreeks, heeft een 

AVI 3 niveau en kan op het eind van het eerste leerjaar 

zelfstandig gelezen worden. 



Vraag de kinderen om een paar dingen neer te schrijven die 

ze thuis erg graag doen maar niet mogen. Verzamel deze 

briefjes, laat ze eventueel verduidelijken maar rem hun 

fantasie niet af door te lang stil te blijven staan bij moeilijke, 

verkeerd geschreven woorden. Lees de zinnen voor en vraag 

de kinderen om de uitspraken die hen het meest bijblijven 

thuis voor te leggen. Wat vinden hun ouders van, 

bijvoorbeeld kinderen die geen kauwgom mogen eten? 

Werk met deze zinnen een stellingenspel uit. 

Als voorbereiding op het stellingenspel laat je hen in de rol 

kruipen van een volwassene. Een tas, das, damesschoenen, 

pijp,..... kleine attributen helpen bij het tot leven brengen 

van deze rol. Deze kleine dames en heren bewegen zich 

even in de ruimte. Ze stappen zoals mensen die in een mooi 

huis wonen dat doen... Ze groeten zoals mensen die in een 

mooie buurt wonen dat doen... Laat hen een aantal 

dagdagelijkse handelingen uitvoeren zoals mensen uit een 

‘propere, mooie, welgestelde, weldenkende buurt dat doen’. 

Daarna nemen ze plaats aan tafels die in een kring zijn 

geschoven. Ze stellen zichzelf netjes voor en nemen deel aan 

de vergadering. 

Zelf leid je de vergadering. Elke dame en heer heeft een rode 

en groene kaart. Nadat jij één van de punten die de kinderen 

voordien noteerden, voorlas, reageren ze met één van beide 

kaarten. Rood = niet akkoord, groen = wel akkoord. Laat 

de kleine volwassenen hun standpunten verduidelijken. 

Breng op die manier een aantal zaken die kinderen thuis 

niet mogen in de groep. 

De kinderen verlaten de vergadering als volwassenen, gaan 

even de gang op en komen weer als kind naar binnen waar 

ze het fragment uit het boek lezen. 

Het fragment 

In kleine groepjes lezen de kinderen de tekst luidop. 

Begeleid zelf het groepje met de zwakste lezers. Met een 

groen potlood kleuren ze de zinnen die vertellen wat Nout 

graag doet en thuis niet mag. 

De resultaten worden vergeleken en besproken. 

Zijn er kinderen die thuis een plek hebben waar veel mag? 

Wie zou graag zo’n plek hebben en wat zouden ze daar dan 

kunnen doen? 

Elk kind tekent zijn (fantasie)-speelhuis/ruimte en vult er 

zichtbaar op aan wat er in die ruimte allemaal is, mag en 

kan. Wie wil kan de tekening daarna verduidelijken naar de 

anderen toe. 

Blijf even stilstaan bij de figuur van Madelein. 

Is er een verband tussen de titel van het boek en deze 

vrouw? 

Zijn er kinderen die al eens een ‘straatoma’ ontmoetten? 

En wat zijn hun ervaringen? 


Lees het vervolg van het boek zelf voor. Een aantal kinderen 

kan deze zinnen vast zelfstandig aan. Voorlezend heb je 

echter de kans om iedereen bij het gebeuren te betrekken. 

Controleer tussendoor of iedereen de draad van het verhaal 

beet heeft. Hoe zouden zij reageren als ze Nout waren? 

Waarom is Madelein zo plots vertrokken? Waar zou ze 

naartoe zijn? Zou Nout haar gaan zoeken? 

Als je geen huis hebt, waar kan je dan overnachten? 

Blijf even staan bij mensen, kinderen die geen huis hebben. 

Laat eersteklassers vertellen wat ze daarover weten... 

Link 

Een prentenboek waarin een dakloze figuur te maken krijgt 

met weldenkende figuren uit zijn omgeving is: 

Kikker en de vreemdeling, Max Velthuijs, Leopold, 1993. 


De tuin van Merel, De Sikkel, 2001 

Oma schrijft een boek, De Sikkel, 2001 

Wie weet nog waar we zijn?, Leopold, 1999 

Illustraties van Kris Nauwelaerts 

De kinderen van Pomelika, Detty Verreydt, De Eenhoorn, 

2000 

Maria Madelief, Maria Van Velzen, Clavis, 1998 

Kriebelwoordjes/met liedjes van Chris Broeckaert, 

Broeckaert, 1997 


Boek 3 

‘Huizen wordt Dozen’ 

Uit: Doosjes 

Dinie Akkerman 

Zwijsen, 1998, p. 10 


Dinie Akkerman (1936) is opgegroeid in een kunstzinnig 

gezin. Zij tekende als kind veel en is dat altijd blijven doen, 

uitgezonderd een periode waarin zij poppen maakte en 

enige jaren waarin zij lessen volgde bij een beeldhouwer. 

Zij ontwikkelde zich verder als autodidact. In 1987 won zij 

een prijs met een door haar geschreven verhaal. Naar 

aanleiding daarvan begon zij meer verhalen te schrijven en 

te illustreren. Toen zij steeds meer tekenopdrachten kreeg, 

besloot zij een punt te zetten achter alle andere activiteiten 

en zich geheel te wijden aan het illustreren en het schrijven 

van kinderboeken. 

Over het boek 

Het boek maakt deel uit van de Ditjes en Datjesreeks en 

heeft een AVI 4 niveau. Deze reeks voor beginnende lezers 

biedt een mengeling van korte (strip)verhaaltjes, grapjes, 

puzzeltjes, gedichten en knutselopdrachten rond niet echt 

alledaagse thema’s. Deze verscheidenheid zorgt voor een 

prettige afwisseling in het leesaanbod voor deze leeftijdsgroep. 

Het is dan ook aan te raden het boekje als geheel in 

de klas te brengen. 


Dit fragment komt in het oorspronkelijke boek voor als een 

krantenartikel. Krantenartikels behoren tot een tekstsoort 

die een aangepaste leeswijze vragen. In een eerste leerjaar 

wordt deze vaardigheid nog niet aangeleerd. Dat betekent 

niet dat deze kinderen niet weten wat je in een krant kan 

vinden. Geef de kinderen een krant en laat hen deze 

onderzoeken. 

- Komen er woorden in voor die ze herkennen? 

- Kunnen ze zinnen lezen en weten ze ook wat deze 

betekenen? 

- Zijn alle woorden en zinnen op dezelfde wijze gedrukt? 

- Komen er illustraties voor en hoe zien ze er uit? 

- Zijn de teksten in een krant voor kinderen geschreven? 

- Zijn de teksten in een krant werkelijk gebeurd of heeft de 

auteur ze verzonnen? 

Lees daarna het fragment en toon de oorspronkelijke tekst, 

voorzien van illustraties. In een volgend gesprek laat je de 

kinderen de tekstsoort omschrijven. 

- Lijkt dit op een krantenartikel? 

- Is wat de auteur vertelt werkelijk gebeurd of heeft hij het 

verzonnen? 

Vertrekkend van de vraag in welke doos ze het liefst zouden 

wonen, trek je het wonen in dozen, open naar de wereld. 

- Zijn er mensen die in dozen wonen? 

- Ken je andere woningen dan gewone huizen? 

- Bestaan er steden waar geen plaats meer is om huizen te 

bouwen? 

- Zijn er nog andere alternatieven om steden mee te bouwen? 

- Wat moeten we doen als de wereld volgebouwd is? 

- Waar moeten we dan heen? 


Een werkvorm die hier logisch op aansluit is het ombouwen 

van dozen tot huizen. Breng vooraf het boek Je gelooft je 

ogen niet van Joan Steiner (Gottmer, 1999) in de groep. 

In dit boek is niets wat het lijkt. De wereld is opgebouwd 

uit heel gewone dingen als fopspenen, kleerhangers, 

broccoliroosjes.... Potloden zijn de ene keer een lamp en 

vormen in een andere hoek een radiator. Geef de kinderen 

de kans om zich door de foto’s van deze driedimensionale 

collages te laten inspireren. 

Geef hen de tijd om een aantal voorwerpen te verzamelen 

die gebruikt kunnen worden bij het inrichten van hun eigen 

doos. Bepaal samen een tijdstip waarop de doos klaar moet 

zijn en ze wordt voorgesteld aan de anderen. 

Dit bouwen kan in groepjes of zelfstandig plaatsvinden. 

Bij het samenstellen van de straten en de kleine stad die 

hieruit ontstaat laat je de kinderen zelf zoeken en bepalen 

hoe ze deze willen opbouwen. Je kan de opdracht, het 

tekstfragment en om beurt ook het fotoboek meegeven naar 

huis. Hier werken de kinderen alleen of met de hulp van 

volwassenen hun woondoos uit. Dit bouwen brengt 

boeken, kinderen en volwassenen even dichter bij elkaar. 


Stal het boek op een zichtbare en bereikbare hoek uit in de 

boekenhoek, zodat kinderen het tijdens vrije leesmomenten 

rustig kunnen inkijken. 

Breng ook boeken van verschillende bouwstijlen en 

architecten in de klas, vergeet zeker de hedendaagse 

tendensen niet. 

Andere boeken van Dinie Akkerman 

Ruitenbig, Clavis, 1997 

Een deurtje in de muur, Zwijsen, 1995 

Flit, flat, flont, Zwijsen, 1994

Boek 4 

‘Het spookhuis’ 

Uit: Het spookhuis 

Anke de Vries / Alice Hoogstad 

Zwijsen, 1995, p. 3-9 


Anke de Vries werd op 5 december 1936 geboren in 

Sellingen, een dorpje bij Groningen. Na de middelbare 

school ging ze reizen en ook na haar huwelijk met de 

Fransman Laurent Felix-Faure woonde ze lange tijd in het 

buitenland, onder andere in Pakistan en Frankrijk. 

Ze hebben een zoon en twee dochters. Sedert 1964 woont 

het gezin in Den Haag. Ze ging een schrijverscursus volgen 

en begon jeugdverhalen te publiceren. Op korte tijd werd 

ze één van de bekendste Nederlandse schrijfsters. 

Haar boeken worden in meerdere talen vertaald. 


Alice Hoogstad (1957) studeerde aan de Academie voor 

Beeldende Kunsten in Rotterdam. Naast vrij werk maakt zij 

veel illustraties voor kinderboeken, met name voor 

educatieve uitgaven. 

Over het boek 

Dit verhaal (AVI 2) oefent dankzij de kaftillustratie en de 

titel een uitnodigende invloed uit op een bepaalde groep 

eerste lezers. De hoofdpersoon, Mark, ontdekt in zijn straat 

een oud, verlaten huis. Niettegenstaande men beweert dat 

het er spookt, gaat hij toch naar binnen. 

Hij richt zijn spookhuis in, maar stelt geleidelijk vast dat hij 

er niet alleen is. Echt eng wordt het niet. Maar kinderen die 

op jonge leeftijd al overtuigd zijn dat alleen boeken waarin 

gegriezeld wordt in aanmerking komen om te lezen, vinden 

hier een uitdaging. 


Geef de kinderen dit fragment, dat ze zelf kunnen lezen, 

mee naar huis. Ze zoeken ze één of meer volwassenen uit 

aan wie ze de tekst voorlezen. Hierbij aansluitend kiezen ze 

één of meerdere van de volgende opdrachten: 

- Vraag de volwassene aan wie hij voorlas en of hij vroeger 

vreemde, leegstaande huizen heeft gekend of als speelhuis 

heeft gebruikt. 

- Kijk rond in je buurt, op zoek naar een ‘spookhuis’. 

- Maak een voorflap waarop je het huis uit het fragment 

tekent. 

Spreek een tijdstip af waarop iedereen klaar is en laat hen 

het verhaal onder de vorm van kringlezen klassikaal 

voorlezen. Doordat iedereen thuis de tekst luidop las en er 

daardoor mee vertrouwd is, is de leesdrempel minder groot. 

In een kringgesprek vertellen de kinderen wat hun vraaggesprek 

met de volwassenen opleverde. 

Wie een voorflap ontwierp toont deze. Nadien toon je het 

boek met de eigenlijke voorflap. Lijken beiden op elkaar? 

Maak een wandeling in de buurt en blijf geregeld voor een 

gesloten deur staan. Laat de kinderen ontdekken dat er 

deuren in alle soorten, materialen en formaten bestaan. 

Fantaseer samen wat er zich achter deze gesloten deuren 

zou kunnen bevinden. Wie zou er wonen of werken? Neem 

eventueel een fototoestel mee en maak een fotoreeks rond 

deuren. Bewaak wel de privacy van de mensen die er 

wonen. 

Terug op school zoeken de kinderen plaatjes van gesloten 

deuren. Kopieer en vergroot eventueel dit plaatje vier keer. 

Heel voorzichtig knippen ze de deuren los. Pas op, de rest 

van de kopie moet nog bruikbaar blijven. Daarna kiezen ze 

een plaatje dat ze achter de gesloten deur willen verstoppen. 

Kopieer ook dit vier keer en zo dat het ongeveer de 

afmeting van de deur krijgt. 

Achter elke kopie waar de deur is uitgeknipt, plakken ze het 

uitgekozen plaatje. Nu bekomen ze vier dezelfde bladen 

waarop alles wat er achter de deur zit te zien is. Daarna 

knippen ze de vier deuren doormidden.Van het eerste 

deurenpaar knippen ze een klein reepje van de deur af. 

Zo lijkt het alsof de deur wat verder open staat. Bij de 

tweede deur knippen ze een breder reepje af en zo verder 

tot ze bij de vierde deur het idee krijgen dat de deur open 

staat. Wanneer de vier deuren op de kopieën kleven en in 

volgorde liggen ontstaat er een werk dat de 

nieuwsgierigheid bevredigt. 

Dit idee haalden we uit DADA een kunsttijdschrift voor 

kinderen van 6 tot 106, jaargang 5, nr. 22, 1999. 

Je kan natuurlijk ook de echte foto’s voor deze opdracht 

gebruiken. Wanneer je met een digitale camera werkt, is het 

spel van vergroten en printen een flink stuk eenvoudiger 

dan met de kopieermachine. De resultaten zijn bovendien 

ook mooier én in kleur. 

Achter elke deur kan niet alleen een afbeelding zitten, maar 

ook een klein verhaaltje. Fantaseer met de kinderen wie er 

achter de deuren woont. Wat ze er doen, wat er allemaal 

gebeurt. Schrijf deze fantasieverhaaltjes op en kleef ze aan 

de binnenkant van de opengemaakte deuren. Zet de foto’s 

naast elkaar en maak er een fantasierijke straat van! 

Hou met de kinderen een gesprek over wat zij belangrijk 

vinden in een huis. Het aantal kamers en welke? 

De kleuren? De gebruikte materialen voor de binnenbekleding? 

Moet de buitenkant al een vermoeden geven van 

de binnenkant of is die onbelangrijk? Welke meubels willen 

ze? Is er plaats voor huisdieren? 

Breng ook boeken mee van verschillende architecten en 

binnenhuisdecoratie. Bekijk en bespreek deze boeken, de 

verschillende stijlen, smaken, trends.Ga dan aan de slag met 

collages en/of tekeningen en laat de kinderen een huis of 

een kamer inrichten waar zij zich lekker zouden in voelen. 


Laat de kinderen, nu de belangstelling is gewekt, dit boek 

zelfstandig lezen. Hou bij wie het ontleent en koppel hier 

op het einde van het thema een leeskring aan. Laat de 

kinderen die het boek lazen vertellen wat ze mooi of minder 

mooi vonden. Stel ook de auteur en nog andere boeken van 

haar voor. 

Op de laatste bladzijde vind je een overzicht van de boeken 

die tot deze reeks behoren. 

- Zitten er gekende/gelezen boeken tussen? 

- Zitten er boeken tussen die ze elkaar kunnen aanraden? 

- Vinden ze ook in de andere boeken die reeds aan bod 

kwamen, een overzicht van nog meer titels uit een reeks? 

Toon in de bibliotheek waar ze boeken uit deze en ook 

andere reeksen kunnen terugvinden. Of laat je leiden door 


de titels en verwachtingen bij het samenstellen van een 

boekenpakket voor de klas. 

Deze werkvorm geldt uiteraard voor alle reeksen die in deze 

ideeënbrief voorkomen. 

Link 

Een prentenboek rond minder alledaagse huizen en hun 

bewoners is Een huis vol muziek, Claudia Verhelst, 

De Eenhoorn, 2002 

Mijn tuin, mijn tuin, Daan Remmerts & Ted van Lieshout, 

Querido, 1996. Dit eigenzinnige prentenboek belicht een 

tuin gezien vanuit de ogen van een kleine jongen en vanuit 

de visie van zijn kat. 

Een mogelijke opdracht zou kunnen zijn dat je kinderen 

een tuintje laat ontwerpen (een eigen tuintje, een schooltuin, 

een tuin voor een oude man die van lezen houdt, een tuintje 

voor een konijn,…). De ontwerpen kunnen eerst getekend 

worden en dan uitgevoerd in de zandtafel of in kijkdozen, 

…of in het écht! 

Andere boeken van Anke de Vries 

Jet met de pet, Zwijsen, 2000 

De rode handschoen, Lemniscaat, 2000 

Juf is een spook, Zwijsen, 1999 

Kijk naar de kat!, Zwijsen, 1999 

Fausto Koppie, Lemniscaat, 1998 

Jaap is een aap, Zwijsen, 1998 

Illustraties van Alice Hoogstad 

Het is fijn om er te zijn, Guus Kuijer, Querido, 2000 

Het geluk komt als de donder, Guus Kuijer, Querido, 2000 

Jet met de pet, Anke De Vries, Zwijsen, 2000 

Juf is een spook, Anke De Vries, Zwijsen, 1999 

De prinses op het hek, Hans Kuyper, Zwijsen, 1999 

Voor altijd samen, amen, Guus Kuijer, Querido, 1999 

Alice Hoogstad maakte de omslagillustratie voor: 

Khalid, Karlijn Stoffels, Querido, 1999 


Boek 5 

‘Kersen zaaien’ 

uit: Koekboek 

Sylvia Vanden Heede / Thé Tjong-King 

Lannoo, 2001, p. 26-28 


Sylvia Vanden Heede werd op 25 augustus 1961 in het 

West–Vlaamse Zwevegem geboren. Hier woont ze, na haar 

studies sierkunsten in Brugge, nog steeds. Als kind begon ze 

al vroeg verhaaltjes te schrijven. Ze schrijft gevoelige 

fantasieverhalen, dierenverhalen en historische boeken. 

In 1999 kreeg ze de Boekenleeuw voor Vos en Haas. 

Dit boek werd datzelfde jaar ook bekroond met de Jonge 

Gouden Uil. 


Thé Tjong-King werd in 1933 op Midden-Java geboren en 

is al lang geen onbekende meer. Hij volgde twee jaar 

avondschool kunstonderwijs, is striptekenaar, illustrator en 

gaf een tijdje les aan de Rietveldacademie. Echt beroemd 

werd hij met zijn prachtige illustraties bij het verhaal Kleine 

Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom. Met de tekeningen 

bij de inmiddels vier delen van Vos en Haas veroverde hij 

opnieuw alle harten. 

Over het boek 

Wij kregen de tekst te zien als eerste proefdruk waarbij de 

tekeningen nog ontbraken. Hij maakt deel uit van het 

koekboek, een vierde deel waarin Vos en Haas de hoofdrol 

spelen. Vos verveelt zich en wanneer Haas hem aanraadt om 

ook iets te gaan lezen, gaat hij op zoek naar een boek dat 

niet te dik is en evenmin saai mag zijn. Er moeten heel veel 

prentjes in voorkomen. Het moet bovendien ook nog leuk 

zijn. Wanneer hij er eindelijk één vindt, blijkt het een kookboek 

te zijn. 

Nu heeft hij geen leesboek maar een doe-boek. 

Dat kookboek geeft de aanzet tot uitgebreide dialogen over 

bakken, koken en vooral eten. Elke gelegenheid nodigt uit 

tot een hapje. Hartelijkheid en gastvrijheid zijn doorheen de 

verschillende verhalen voelbaar en daardoor volgens ons 

volledig op hun plaats in dit thema. Via dit vierde deel 

kunnen ook de vorige delen hun weg naar eerste lezers 

vinden. Vooral het eerste deel, met zijn stijgende technische 

moeilijkheidsgraad, is een sprankelend meegroeiboek dat 

eersteklassers op dit moment in het schooljaar de aanzet kan 

geven tot urenlang leesplezier. 


Wanneer Vos, Uil een bezoekje wil brengen blijkt hij daar 

niet welkom te zijn. Dat vindt Vos erg vreemd want wie 

ergens op bezoek gaat, hoort verwend te worden, opperde 

hij eerder in het boek. 

Stel Vos en Uil voor aan de hand van de eerste zinnen uit dit 

fragment. Eindig met de zin ‘Ik heb geen tijd.’ 

Vraag de kinderen in welke mate zij deze situatie herkennen 

en koppel hier onmiddellijk een spelopdracht aan vast. Eén 

kind speelt Vos, het andere kind kruipt in de huid van Uil. 

Samen spelen ze de eerste zinnen van dit verhaal letterlijk 

na. De zin ‘Ik heb geen tijd,’ want.... vult Uil aan met een 

eigen vondst. 

Laat alle groepjes gelijktijdig spelen, kinderen die niet

vertrouwd zijn met deze werkvorm en eerder geremd zijn, 

voelen zich dan veiliger. Tijdens een klassikaal toonmoment 

stellen de uiltjes die dat willen hun inval aan de anderen 

voor. Geef ook nu kinderen die liever niet voor publiek 

spelen de kans om alleen maar te kijken, maar betrek hen 

wel uitvoerig bij de nabespreking van wat er te zien was. 

Vraag hun mening naar herkenbaarheid, originaliteit, manier 

van spelen, al dan niet afwijken van of houden aan de 

afspraken. Hierdoor krijgen ze ook een actieve rol in het 

gebeuren. 

Lees het vervolg van het verhaal voor aan de hand van 

transparanten. Op die manier raken alle kinderen, ongeacht 

hun technische leesmogelijkheden, vertrouwd met de tekst 

en bijhorende illustraties. Ook in dit verhaal speelt taal en 

de verwarring die door taal kan ontstaan een grote rol. 

Schenk daarom bewust aandacht aan de betekenis van 

woorden en zinnen. 

- Haas vraagt zich af of Uil misschien jokt. 

Wat denken de kinderen daarvan? 

Gebeurt het wel eens dat zij zgn. jokken als ze geen zin 

hebben om bezoek te ontvangen? 

- Vos wil een blik in de tuin werpen. 

Hoe doet hij dat? 

Werp samen een blik op de gang of op de speelplaats, hoe 

doen jullie dat? 

Vraag de kinderen of ze nog meer ‘uitdrukkingen’ kennen. 

Plaats in de klas een groot blik waarin je uitdrukkingen 

verzamelt. 

Telkens wanneer iemand een uitdrukking hoort (dat kan 

ook thuis zijn), laat hij deze verklaren en opschrijven. 

Die komt dan in het blik. Op het einde van de dag of week 

lees je de gevonden uitdrukkingen voor en laat je ze 

verklaren. De blik van Vos en het blik in de klas nodigen zo 

uit om ook thuis vrijblijvend bewuster met de taalrijkdom 

om te gaan. 

Uiteraard nodigt dit verhaal uit tot zelf zaaien van tuinkers. 

Doe dit samen in de klas maar geef elk kind ook zaadjes 

mee naar huis. Samen zaaien vraagt weinig tijd, noch moeite 

en misschien ontkiemt op die manier een dialoog waaruit 

belangstelling voor wat op school gelezen wordt, kan 

groeien. 


Breng ook de andere delen van Vos en Haas in de klas. 

Door de stijgende moeilijkheidsgraad lenen de teksten zich 

uitstekend tot expressief lezen. Verdeel de klas in groepjes 

en geef elk groepje een verschillend hoofdstuk. Schenk 

aandacht aan de intonatie. Nadien stelt elk groepje zijn 

avontuur van Vos en Haas aan de anderen voor. Dit kan 

uiteraard ook met vingerpopjes, of met tekeningen gekleefd 

op een stokje,... 

Zorg dat er minstens één exemplaar van dit boek in de klas 

blijft, zodat kinderen de kans krijgen er vrij in te lezen. 

Vos verveelt zich en houdt, in tegenstelling van Haas, niet 

van leesboeken. Wel houdt hij van boeken waarmee je iets 

kan doen, zoals kookboeken. Zijn er ook kinderen die reeds 

een eigen voorkeur hebben ontwikkeld? Vraag hen om 

tegen een bepaald tijdstip hun lievelingsboek mee te 

brengen. Laat hen vertellen en eventueel reclame maken. 

Bekijk en bespreek het verschil tussen lees- en doe-boeken. 

Doe-boeken kunnen zelfs een tijdje eens extra in de kijker 

staan. Ga met de kinderen naar de bib en ontleen enkele 

doe-boeken. Richt in de klas een thematafel in en laat de 

kinderen op een spontane manier kennis maken met dit 

genre. Haal hier en daar een opdracht uit een doe-boek en 

voer het uit. De grote diversiteit van doe-boeken maakt het 

alleen maar leuker! 

Stel zelf het boek Aan de slag met Findus, een knutselboek 

voor binnen en buiten, van Sven Nordqvist/ Eva-Lena 

Larsson en Kennert Danielsson, Davidsfonds/Infodok, 2000 

voor. Vos zou dit vast een erg prettig boek vinden, het 

nodigt uit om ontzettend veel te doen. 

Andere boeken van Sylvia Vanden Heede 

Tot kijk, Vos en Haas, Lannoo, 2000 

Vos en Haas op het eiland, Lannoo, 2000 

Even om, Averbode, 1999 

Vos en haas, Lannoo, 1999 

Twee zussen, Averbode, 1998 

Illustraties van Thé Tjong-King 

Abeltje / De A van Abeltje, Annie M.G. Schmidt, Querido, 

1998 

Aan de rand van het strand, Averbode, 1997 

Hij heet Broek, Els Pelgrom, Zwijsen, 1994 

Olle, Guus Kuijer, Querido, 1990 

Tin Lin de reuzevis, Klaus Kordon, La Rivière & 

Voorhoeve, 1989 


Boek 6 

Fragment uit: een feest in de eik 

Jeanne Bakker/Riske Lemmens 

Clavis, 1998, p. 17-23 


Jeanne Bakker werd op 22 april 1952 geboren in 

Ridderkerk. Ze volgde een middelbare opleiding en nam een 

kantoorbaan aan bij een verzekeringsbedrijf. Daar leerde ze 

Cees Bakker kennen, met wie ze in 1974 trouwde. Na haar 

huwelijk verhuisde ze naar Dinther. Ze stopte met werken 

na de geboorte van haar dochter. Twaalf jaar later kreeg ze 

de kriebels om weer te gaan werken. Ze volgde een 

schriftelijke cursus ‘creatief schrijven’, waar ze erg goed in 

was, en begon als stripschrijfster te werken voor het 

meidenblad Tina. Nu werkt ze ook als receptioniste in een 

bejaarden- en verpleeghuis. Ze is lid van de Stichting 

Ontwikkelingssamenwerking en zit in de kerkenraad van de 

Hervormde kerk. 


Riske Lemmens werd op 21 november 1974 geboren. 

Ze woont in Antwerpen, waar ze de meestergraad grafische 

vormgeving, departement audiovisuele en beeldende kunst, 

volgde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. 

In 1995 nam ze deel aan de ‘Prijs van de Stad Hasselt’, een 

tweejaarlijkse, internationale wedstrijd voor illustratoren 

van kinderboeken. Met het flapjesboek Doosje Monsters 

behaalde ze de eerste plaats, wat goed was voor het begin 

van een internationale carrière, aldus jurylid Tony Ross. 

Riske Lemmens is een meester in het tekenen van spoken, 

monsters, trollen en andere griezels. Uit haar tekeningen 

met hier en daar een grappig detail spreekt heel wat 

relativerende humor. Haar tekenstijl is erg fantasieprikkelend 

voor kleuters. 

Over het boek 

Jop is ziek, verveelt zich en kijkt uit het raam. Wanneer Fiep 

op bezoek komt, maken ze samen voer voor de hongerige 

mussen aan de andere kant van het raam. Zijn vader maakt 

ondertussen een huis voor de vogels. Boom en vogelhuis 

vormen nu een groot huis voor de vogels. 

Dit eenvoudig verhaal (AVI 1) dat bestaat uit korte zinnen 

en eenlettergrepige woorden, bevat geen hoofdletters en kan 

in combinatie met de eenvoudige verhaallijn, door de 

meeste eersteklassers zelfstandig gelezen worden. 


Gezien de eenvoud van het fragment, verwerken we het 

gecombineerd met het fragment uit Wubke en de 

appelboom. 


Stel ook de andere boekjes uit deze reeks voor. Ook al 

sluiten ze niet onmiddellijk aan bij het thema, ze bieden 

prettige oefenstof. 

Andere boeken van Jeanne Bakker 

Zout in de saus, Clavis, 1998 

De doos in de kast, Clavis, 1998 

Maak je niet vuil, Clavis, 1998 

Een ei op de mat, Clavis, 1998 


Een bui in het bos, Clavis, 1998 

Een feest in de eik, Clavis, 1998 

Andere boeken van Riske Lemmens 

Alles voor een feest, Luk Depondt, Bakermat, 2000 

Wij willen op TV, Clavis, 2000 

Stef Skelet wil vliegen, Clavis, 1999 

Help mij, Arno Bohlmeijer, Zwijsen, 1999 

Draakje, Clavis, 1998 

Spookje Boe, Brigitte Minne), Clavis, 1998

Boek 7 

uit: Wubke en de appelboom 

Geert De Kockere / Philip Hopman 

Averbode, 1998, p. 23-28 


Geert De Kockere studeerde voor onderwijzer maar werd 

later journalist. Hij werkt voor diverse tijdschriften. 

Sinds 1990 is hij hoofdredacteur van de kinderkrant KITS. 

Hij publiceert hoofdzakelijk prentenboeken en poëziebundels 

voor kinderen. Die vallen telkens weer op door een 

verrassende vormgeving. Hij ontwikkelde software en heeft 

een eigen website: www.pigmalion.be. 


Philip Hopman groeide op in Egmond en woont nu in 

Amsterdam. Philip wilde niet gaan werken in het bollenbedrijf 

van zijn vader en studeerde daarom een tijdje 

pedagogie in Bergen. Zijn tekenleraar moedigde hem aan 

om naar de Rietveld Academie te gaan, maar daar kreeg hij 

kritiek op alles wat hij maakte. Nadat hij zijn diploma toch 

had behaald, ging hij voor een half jaar naar Italië. Een 

uitzendbureau liet hem bij een mediabedrijf tekenfilmpjes 

maken. Later kwamen daar nog geboortekaartjes en 

schoolboeken bij. Hij ging meer en meer kinderboeken 

illustreren. Naast het tekenen geeft hij ook veel 

voordrachten op scholen. 

Over het boek 

Wubke woont in een appelboom. Het leven van dit gezin 

stemt zich volledig af op de boom en de verschillende 

seizoenen. De meeste mensen vinden dit vreemd, maar 

Wubke, die geniet. 

Dit boek behoort tot de Zonnekindleesboeken en heeft een 

AVI 7 niveau. Het opzet van deze reeks is een brug te slaan 

tussen het betere prentenboek en het echte tekstboek. Tot 

deze reeks behoort ook Even om van Sylvia Vanden Heede. 

Daarin lees je het verhaal van Jef die elke dag een ommetje 

maakt, altijd een beetje verder en aangezien de wereld rond 

is, komt hij uiteindelijk weer thuis terecht. Dit verhaal past 

eveneens in het thema en laat zich zeer goed voorlezen. Zelf 

lezen kan op het einde van het eerste leerjaar. 


In een kring lezen de kinderen om beurt een zin uit het 

fragment ‘een feest in de eik’. Wie moeite heeft met lezen 

sta je zo onopvallend mogelijk bij. 

Situeer de tekst in het boek en stel eveneens de andere delen 

uit deze reeks voor. 

Hierna lees je Wubke en de appelboom volledig voor. 

In een aansluitend gesprek vergelijk je de inhouden van de 

beide boeken met elkaar. 

Wie zijn de hoofdpersonen? 

Kunnen de beide verhalen echt gebeuren? 

Wubke woont graag in de appelboom, waarom? 

Zou je ook graag in een boom wonen? 

Wie heeft al eens een boomhut gebouwd? 

Wie heeft bomen in de tuin? 

Wie heeft bomen in de straat of dichtbij in de buurt? 

Heb je al eens zieke bomen gezien? 

Ken je mensen die zieke bomen verzorgen? 

Ken je zieke bomen die men heeft verzorgd? 


Laat de kinderen kiezen welk verhaal ze helemaal willen 

lezen, geef ze hiertoe de kans tijdens het vrije leesmoment. 

Bomen vormen niet alleen het huis voor tal van dieren 

(denk hierbij echt aan àlle delen van de boom, ook degene 

die niet te zien zijn!). Bomen beschermen, geven zuurstof, 

schaduw en zijn mooi om te zien. Als er vroeger een baby 

werd geboren, werd er een boom geplant. Stel de kinderen 

voor om hun ouders en grootouders te vragen of ze op de 

hoogte zijn van deze oude traditie. Misschien weten zij wel 

zo’n ‘geboorteboom’ staan en kunnen ze er een foto van 

nemen en kennen ze het levensverhaal van de persoon die 

erbij hoort. 

Het kan uitgroeien tot een mooie verzameling ‘bomen met 

een verhaal’. 

Mochten de kinderen voor zichzelf een boom uitkiezen, 

welke boom zouden ze dan willen. Neem samen een kijkje 

in de buurt of zoek een park uit waar een grote 

verscheidenheid aan bomen staat. Benoem de bomen, bekijk 

hun bladeren, vruchten. Laat de kinderen een boom kiezen 

door erbij te gaan staan. Maak eventueel een foto van het 

kind en zijn boom. Laat hen vertellen waarom ze deze 

boom gekozen hebben, waarom ze vinden dat deze boom 

bij hen past. Verzamel blaadjes, vruchten, takken van hun 

boom. Maak een wrijftekening (afdruk) van de stam. Neem 

daarvoor een groot, smal blad (niet te stevig papier, 

onbedrukt krantenpapier is ideaal) en laat dat door twee 

andere kinderen vasthouden. Met wasco, houtskool of een 

grafietstift maakt het kind dan de afdruk van de schors. 

In de klas maak je er een heel persoonlijk bos van door de 

lange stroken naast mekaar op te hangen en er de foto en 

het vindmateriaal mooi bij te leggen. Nodig andere klassen 

uit om te komen kijken en laat de kinderen over hun boom 

vertellen. De hedendaagse Italiaanse kunstenaar 

Giuseppe Penone is iemand die prachtige dingen met 

bomen doet. Onder andere met de afdrukken van schors, 

maar ook met takken en dikke houten balken. Deze laatste 

gaat hij ‘afpellen’ tot je, diep binnenin, de oorspronkelijke 

boom weer ontdekt, met takjes en knoesten kompleet! 

Ga ook regelmatig terug naar de kinderen hun boom in het 

park. Bezoek het op heel verscheidene momenten: de 

verschillende seizoenen, maar ook ’s morgens heel vroeg of 

als het al donker is. De sfeer rond de boom zal steeds sterk 

verschillend zijn en de boom zelf zal er telkens heel anders 

uit zien. Foto’s spelen hier natuurlijk een belangrijke rol. 

Zo kan elk kind doorheen het schooljaar en soort boomlogboek 

bijhouden dat aangevuld kan worden met (zelf 

geschreven) teksten, krantenartikels, tekeningen, 

gedichten,… passend bij zijn/haar boom. 

Het verhaal van de ‘geboorteboom’ is natuurlijk niet het 

enige oude verhaal waarin bomen een rol spelen. Bomen 

hebben in de mythologie en godsdiensten altijd een grote 

rol gespeeld. De meiboom en de kerstboom zijn voor ons 

de bekendst overgebleven voorbeelden. Laat de kinderen 

thuis navraag doen of hun ouders nog andere boomlegendes 

kennen. Hopelijk heb je kinderen uit andere culturen in de 

klas zodat het verhalenarsenaal rijker wordt. Hierbij 


aansluitend kan je een boom op de speelplaats naargelang de 

seizoenen, feestelijkheden of andere belangrijke 

gebeurtenissen gaan aankleden of versieren. Gebruik 

hiervoor zoveel mogelijk natuurlijk materiaal. Inspiratie 

hiervoor kan je zeker vinden bij de kunstenaar Andy 

Goldsworthy. Deze gebruikt bladeren, takken en ander 

vindmateriaal om verbazende composities te maken die heel 

nauw bij de seizoenen betrokken zijn. 

Adopteer een boom. Misschien staat er in de buurt van de 

school wel een eenzame boom op een onverzorgd pleintje 

of een braakliggend stukje grond. Pluis uit wie de eigenaar 

is (kadaster) of ga langs bij de plantsoendienst van de 

gemeente. Eens je de toestemming hebt kan je aan de slag. 

Werk voor de grote onderhoudswerken samen met de 

plantsoendienst of neem een ‘groene’ ouder mee op 

sleeptouw. Zorg voor een wisselbeurt van verantwoordelijke 

kinderen zodat iedereen aan de beurt komt en de zorg 

gedeeld is. Wat je zoal kan doen: zaai bloemen rond de 

boom, verzorg de omgeving, zorg voor vogelhuisjes, 

voederplanken en andere lekkernijen in de boom, neem 

foto’s op verschillende tijdstippen (voor in de klas), versier 

de boom,… Laat de buurt wel weten wat jullie doen en 

probeer hen erbij te betrekken (sociale controle is heel veilig 

en betrouwbaar!). Wij hebben het gedaan met een zielige 

boom op een rotonde in een drukke stad. De boom fleurde 

op, het pleintje zag er goed uit, de buurt was tevreden en de 

kinderen waren heel trots. 

Link 

Het prentenboek Afrika achter het hek, Bart Moeyaert, 

Querido, 1995 leent zich uitstekend tot voorlezen in 

combinatie met bekijken van de prenten. 

Ook hier wordt een niet alledaagse leef-woonwijze subtiel 

mooi voorgesteld en bevrijd van vooroordelen. 

Andere boeken van Geert De Kockere 

Huisdieren, De Eenhoorn, 2000 

Woeste Mie, De Eenhoorn, 2000 

Gevulde vogels, De Eenhoorn, 2000 

Blij, blij, blij, De Eenhoorn, 1999 

Allemaal praatjes, De Eenhoorn, 1999 

Lancelotje, De Eenhoorn, 1999 

Het koekeloerelaantje, De Eenhoorn, 1999 

Illustraties van Philip Hopman 

Jubelientje ontploft, Van Goor, 1998 

Temmer Tom, Ploegsma, 1994 

Een ober van niks, Ploegsma, 1992 


Boek 8 

Bij Uil thuis 

Arnold Lobel 

Ploegsma, 1999, p. 41-49 


Geboren op 22 mei 1933 in Los Angeles, California, USA. 

De ouders van Arnold Lobel scheidden toen hij nog heel 

jong was. Hij werd voornamelijk opgevoed door zijn 

grootouders. Na de middelbare school ging hij naar het 

Pratt Institute, een kunstacademie. Daar ontmoette hij 

Anita Kempler, met wie hij na zijn studie trouwde. 

Ze gingen in New York wonen en kregen twee kinderen, 

een zoon en een dochter. Hij vond werk als reclametekenaar 

maar hij ging al gauw over op het illustreren van kinderboeken. 

Omdat hij het geld nodig had, nam hij iedere 

opdracht aan die hij maar kon krijgen. Dat is ook de reden 

waarom hij na verloop van tijd ook ging schrijven: zo 

hoefde hij de opbrengsten van de boeken niet te delen met 

een schrijver. Toch bleef hij het makkelijker vinden om te 

illustreren dan om te schrijven. Zijn vrouw, die aanvankelijk 

textiel ontwierp, ging later ook kinderboeken illustreren. 

Arnold Lobel overleed aan kanker. 

De meeste boeken van Arnold Lobel gaan over dieren. 

Het bekendste zijn de verhalen over Kikker en Pad en over 

Uil. Die dieren hebben wel wat dierlijke eigenschappen, 

maar voor de rest lijken ze toch wel heel erg op mensen. 

Hoewel ze vaak op zichzelf wonen, hebben ze een gedrag 

dat kinderen kunnen herkennen: ze zijn bang in het donker, 

ze houden van ijsjes, ze vinden het leuk om te spelen met 

hun vrienden, ze hebben een grote fantasie. Ze gaan wel 

naar buiten, maar daar zijn grote gevaarlijke dieren, en de 

woeste natuur. Liever zitten ze binnen, veilig voor de haard, 

om verhalen te vertellen. De meeste van zijn boeken 

verschenen in de serie Blokboekjes. Daarin kon maar met 

twee kleuren gewerkt worden. Deze boeken zijn bedoeld 

voor beginnende lezers, maar ze kunnen ook goed 

voorgelezen worden. 

Over het boek 

Dit is een boekje uit de gekende Blokboekjesreeks van 

Ploegsma. Dit deel heeft een AVI 5 niveau en zal dus wel 

enige begeleiding bij het lezen nodig hebben. In Bij Uil 

thuis krijg je vijf heerlijke verhalen over het charmante 

heertje Uil. Uil houdt van zijn huis, hij heeft er alles bij de 

hand en dat bevalt hem wel. Uil is ook gastvrij. Zo laat hij 

op een koude avond Winter binnen, maar beklaagt zich dat 

algauw. ’s Nachts vindt hij twee rare bobbels in zijn bed en 

de volgende dag zet hij tranenthee. De verhaaltjes zijn hartverwarmend, 

maar spreken niet iedereen aan. Sommige 

kinderen vinden ze wat flauw en braaf. 


In dit verhaal zit Uil met een prangend probleem. Uil wil 

namelijk tegelijk boven én beneden zijn. Hij wil weten hoe 

het voelt om boven te zijn wanneer hij beneden is en 

omgekeerd. Daarom holt hij de ganse avond de trap op en 

neer, maar natuurlijk lukt het hem niet om op twee plaatsen 

op hetzelfde moment te zijn. Moe en mistevreden gaat hij 

dan maar op de middelste trede zitten. Zo is hij niet boven, 

maar ook niet beneden. 

Lees het verhaaltje met veel vaart voor. Herkennen de

kinderen de gevoelens van Uil? Zijn er momenten waarop 

ze ook wel eens op twee plaatsen tegelijk willen zijn? Is dat 

mogelijk? 

Ga met de kinderen in de school op zoek naar een plek 

waar ze niet binnen en niet buiten zijn, of net juist wel 

binnen én buiten tegelijk. Lukt dat? En hoe zit het met 

boven en beneden? Is er een plek in de school waar ze alles 

in het oog kunnen houden en waar niemand hen ziet? Als er 

in de school niets te vinden is, kan je de kinderen in hun 

thuisomgeving laten zoeken. 

Dit verhaal leent zich natuurlijk ook uitstekend voor enkele 

begrippen- en oriënteringsspelletjes. Schrijf enkele begrippen 

zoals: open/dicht; voor/achter; in/op; binnen/buiten; 

op/onder;… op papiertjes. Je noteert telkens maar één 

woord per blaadje. Deel de helft van de blaadjes uit en laat 

die kinderen uitbeelden wat er op hun papiertje staat. 

Wanneer ze klaar zijn gaan de andere kinderen hun woordje 

lezen. Ze gaan bij hun klasgenoot staan waarvan ze denken 

dat zij het omgekeerde zijn, en dus samen horen. 

Of ze gaan erbij staan en beelden ook hun woord uit. 

Oriënteringsloop in de grote zaal. Geef opdrachten als 

rechtdoor, slingerend, links, rechts, omkeren, achterwaarts 

en voorwaarts,… Doe de oefening eerst klassikaal en in een 

lege ruimte. Stel dan hindernissen op in de ruimte. Herhaal 

de oefening zodat de kinderen de voorwerpen min of meer 

weten staan. Nu wordt het moeilijk. Om beurt worden de 

kinderen geblinddoekt. Met strakke instructies leid je elk 

kind naar de overkant zonder dat het zich stoot. Indien het 

goed gaat kan je ook de kinderen elkaar laten leiden. 

Link 

Een huis met zeven kamers, Joke van Leeuwen, La Rivière 

& Voorhoeve, 1992, p. 96-97 

Dit is een zeer verwarrende tekst als je hem gewoon 

voorgelezen krijgt. Daarom is het goed dat elk kind een 

kopie krijgt van de bijhorende illustratie. Wanneer ieder nu 

ook nog een klein poppetje tekent en uitknipt, zal het 

volgen al heel wat vlotter gaan. Alhoewel… probeer het 

maar! 

Misschien is het ook wel leuk om enkele pop-upboeken in 

de klas te brengen waarin (poppen)huizen worden getoond. 

Het fenomeen ‘pop-up’ is beslist de moeite waard om 

aandacht aan te besteden. 

Ook En daar onder…, Ernst Jandl & Norman Junge, 

Ploegsma, 2000 is een prima prentenboek om bij het 

onderwerp aan te sluiten. Dit originele prentenboek vertelt 

(en toont vooral) wat er onder een blad tekenpapier kan 

zitten, namelijk de tafel en daar onder zit een vloer, een 

kamer, een kelder, en dan kom je tenslotte op de aardbol 

terecht. En als je dan nog verder gaat, kom je aan de andere 

kant van de aardbol, in Australië. En ga je weer naar boven, 

dan is de volgorde omgekeerd. De illustraties vertellen meer 

dan je op het eerste gezicht zou vermoeden. 


De andere vier verhaaltjes zijn uitstekend materiaal om de 

dag sfeervol af te sluiten. Je kan ze ook op cassette inlezen 

zodat de kinderen ze op rustige momenten zelf kunnen 

beluisteren. Lobel heeft altijd wel fans in een klas! 

Andere boeken van Arnold Lobel 

Kikker en Pad zijn best tevreden, Ploegsma, 1997 

Oom olifant, blokboekje, Ploegsma, 1997 

Kikker en Pad zijn altijd samen, Ploegsma, 1996 

Alle verhalen van Kikker en Pad, Ploegsma, 1996 

Een jaar bij Kikker en Pad, Ploegsma, 1995 

Muizensoep, blokboekje, Ploegsma, 1993 

Geraadpleegde inspirerende bronnen 

Leesbeesten en boekenfeesten, Jan van Coillie, 


De leesomgeving, Hoe volwassenen kinderen kunnen helpen 

van boeken te genieten, Aidan Chambers, Querido, 1995 

Lees je mee, een gids voor wie boeken en kinderen wil 

samenbrengen, Marita De Sterck, Lannoo, 1997 

Leren lezen is niet genoeg, Annerieke Freeman-Smulders, 

Meulenhoff Educatief, 1990 

Het huis lijkt wel een schip, Handleiding voor 

poëzieonderwijs op de basisschool, Jac 

Jeugdliteratuur, didactiek en methodiek, Jacques Vos, 

Martinus Nijhoff, 1988 


72 – Tweede en derde leerjaar 

Als een vacht om je heen 

Ideeënbrief voor het tweede en het derde leerjaar 


Annie Beullens is boekenjuf. Gedurende twaalf jaar 

probeerde ze van kinderen tussen acht en twaalf jaar echte 

boekenliefhebbers te maken. Daar heeft ze heel mooie 

herinneringen aan en ze hoopt dat in de toekomst iedere 

basisschool een boekenjuf of -meester zal hebben. Zij leest 

graag en veel en is recensent voor Klapper. 

Mik Ghys is verantwoordelijke voor de jeugdafdeling in 

FNAC Antwerpen, recensent voor Klapper, lector van 

Nederlands- en Engelstalige manuscripten en ze is zwaar 

verslaafd aan jeugdboeken. 

Eric Vanthillo is acteur bij jeugdtheater Anna’s Steen. Hij is 

dramadocent bij onder meer de Karel de Grote-Hogeschool 

en medeauteur van de ‘Theater-box’ (Kunst in Zicht) en van 

de map ‘Muzische Vorming’ (Altiora). Daarnaast recenseert 

hij ook voor Klapper.

Acht fragmenten hebben we gekaderd in het raamverhaal 

Een huis met zeven kamers van Joke Van Leeuwen. 

We deden het omdat we dat boek als een standaardwerk 

binnen een thema als ‘wonen’ beschouwen. Het is één en al 

uitnodiging tot creativiteit. De verhalen uit dit raamverhaal 

lokken reacties uit, daarom opteerden we voor interactief 

voorlezen. Die interacties worden soms echte taalspelletjes. 

Voorlezen is voor de meeste kinderen een feest, hoort dus 

bij de Jeugdboekenweek en een boek als Een huis met zeven 

kamers kan de pret alleen maar verhogen. 

Wat de fragmenten betreft, kozen we voor het bouwen van 

een huis, onderdak zoeken en vinden, verhuizen en al wat 

dat aan emoties kan meebrengen, wonen in een krot, een 

Afrikaanse fabel, een fantasiehuis, je eigen wereld scheppen 

en een huis gezien door dierenogen. Verder zal je merken 

dat we veel belang hechten aan het praten met kinderen 

over wat ze lezen. Het is de beste manier om tekstbegrip te 

bevorderen. Bovendien leren de kinderen zo ontzettend veel 

van elkaar. 

De Jeugdboekenweek is het ideale moment om stillezen of 

vrij lezen als vast onderdeel van het leesonderwijs te 

introduceren. 

In Leesgoed nr. 3 (2001) houdt Kees Vernooy een wetenschappelijk 

gefundeerd pleidooi voor stillezen. Hij stipt aan 

dat verschillende Amerikaanse onderzoeken aantonen ‘dat 

het niveaulezen geen positieve effecten heeft op de 

leesontwikkeling van kinderen, en dan in het bijzonder op 

zwakke lezers. Niveaugroepen tasten vooral de zelfwaarde 

en het zelfvertrouwen aan van de kinderen die in lage 

groepen functioneren. Alternatieven voor niveaulezen zijn 

duolezen, tutoring, maar vooral stillezen. 

Stillezen is een belangrijk middel om van jonge lezers 

levenslange, zelfstandige lezers te maken, onder meer omdat 

bij stillezen het recreatieve aspect van het lezen voorop 

staat. Kinderen die thuis geen leescultuur kennen krijgen zo 

op school de gelegenheid om leesplezier te ervaren.’ 

Tips voor een goed verloop van het stillezen: 

- Zorg voor een vast tijdstip, bijvoorbeeld elke dag de eerste 

10 minuten na elke speeltijd. 

- Elk kind leest uit een zelf gekozen boek, waarbij er wel 

voor gezorgd moet worden dat het niet te moeilijk is (zie 

verder de ‘vijfvingertest’). 

- Tijdens het stillezen is het rustig in de klas. 

- Leesplezier staat centraal, niet het voorbereiden van 

toekomstig werk. 

- De leerkracht leest ook en fungeert als model, door 

plezier in lezen te demonstreren. Net als de kinderen 

vertelt ook de leerkracht over het boek. 

- Stillezen wordt nooit gequoteerd, de kinderen vertellen 

wel over hun boek en over hun leeservaringen. Ze kunnen 

ook een leesdagboek bijhouden waarin ze de 

bibliografische gegevens en hun waardering noteren, ze 

kunnen er ook in tekenen over hun leesdagboek. 

De vijfvingertest 

De kinderen kiezen vrij, zeg nooit dat een boek te moeilijk 

is. Maar zeg wel dat een te moeilijk boek ten koste gaat van 

het leesplezier. Laat de kinderen zelf een test doen. 

Het kind kiest een willekeurige bladzijde uit het boek en 

houdt vijf vingers van een hand omhoog als het begint te 

lezen. Telkens ze een woord moeilijk kunnen lezen of 

helemaal niet begrijpen, gaat er een vinger naar beneden, als 

alle vingers aan het eind van de pagina naar beneden zijn, 

dan is het boek waarschijnlijk te moeilijk en zal het kind 

teveel tijd moeten besteden aan decoderen waardoor het 

zicht op de inhoud en het leesplezier verloren gaan. Stel dan 

andere boeken voor over hetzelfde thema. Als een kind toch 

voor het eerste boek kiest laat je het even betijen. Stillezen 

mislukt vaak als de klas niet over voldoende boeken beschikt: 

wisselcollecties uit de Openbare Bibliotheek kunnen helpen. 

Stillezen, vrij lezen klinkt beter vinden wij, zou een vast 

onderdeel van het leesprogramma van de hele school 

moeten zijn, omdat het een bijdrage kan leveren aan beter 

lezen, plezier in lezen en levenslang lezen. 

De boekenhoek 

De Jeugdboekenweek wil in eerste instantie het lezen bij 

kinderen stimuleren door hen leesplezier te laten beleven. 

Centraal in de klas staat dan ook de boekenhoek, met 

boeken rond Onderdak: informatief en verhalend. 

De kinderen krijgen een soort contract waarbij ze zich 

verbinden tenminste één boek uit de boekenhoek te lezen. 

Voorzie elke dag 10 à 15 minuten waarop alle kinderen in de 

klas stil lezen in hun boek (vrij lezen). De leerkracht van 

haar/zijn kant belooft elke dag 15 minuten te zullen 

voorlezen. 

De boekenhoek bestaat in de eerste plaats uit de boeken 

waaruit de fragmenten gekozen zijn. Daarnaast kunnen 

kinderen zelf ook boeken over het thema meebrengen. 

Gebruik zeker de keuzelijst! 

Omdat acht fragmenten een beperkt aantal is, willen we 

graag de boeken vermelden die we ook de moeite waard 

vonden. Er zitten klassiekers tussen en boeken die verfilmd 

werden. Een film kan de drempel naar het lezen van het 

boek verlagen. 

Heel wat kinderfilms, gebaseerd op kinderboeken, sluiten 

aan bij het thema en zijn op video verkrijgbaar: 

- De jongen die niet meer praatte, 

Nederlandse film van Ben Sombogaart, Jekino 

- Lotta uit de Kabaalstraat / Lotta loopt weg, 

Zweedse films van Johanna Hald, Jekino 

- Karlsson van het dak, 

Zweedse film van Olle Hellbom, Jekino 

- Rasmus en de landloper, 

Zweedse film van Olle Hellbom, Jekino 

- Ronja de roversdochter, 

Zweedse film van Tage Danielsson, Jekino 

- Daantje de wereldkampioen, 

Engelse film van Gavin Millar, Jekino 

- Het zakmes, 

Nederlandse film van Ben Sombogaart, Warner 

- Waterschapsheuvel, 

Engelse film van Martin Rosen, EIC 

- Pippi Langkous (4 films), 

Zweedse films van Olle Hellbom, EdelKids 

- Tsatsiki, 

Zweedse film van Ella Lemhagen, Homescreen 

Leeskring 

Aan het eind van de week vertellen de kinderen over hun 

boek in de leeskring. Ze vertellen over wie het gaat en wat 

er gebeurt en wat hun boek met wonen te maken heeft. 

Tweede en derde leerjaar – 73

Alle kinderen hebben dan ook een tekening gemaakt over 

hun boek, ze schrijven er de titel en de auteur bij en een 

zinnetje of een kort fragment dat ze mooi vonden en 

waarover ze willen praten. Als ze hun boek een aanrader 

vinden dan lezen ze een vooraf geoefend stukje voor om de 

anderen zin te doen krijgen. 

Sfeerschepping 

Een werelddorp 

Vertrekpunt is het boek: Wij bouwen een huis van 

Angela Wolk. In dit boekje wordt heel duidelijk uitgelegd 

hoe je stap voor stap verschillende soorten huizen bouwt. 

Stel de kinderen voor om tijdens de Jeugdboekenweek een 

‘reis om de wereld’ te maken. Verdeel de klas in zes 

groepen: Europa, Afrika, Azië, Amerika, fantasie, 

kabouters. De kinderen kiezen huizen die bij hun groep 

horen. Zorg voor het materiaal en laat de kinderen bouwen 

volgens de handleiding in het boek. 

Aan dit dorp kan met tussenpozen een hele week gewerkt 

worden. 

De kinderen zoeken boeken die bij hun huis passen in de 

boekenhoek of in de bib. 

In de leeskring stellen de kinderen misschien hun boek als 

volgt voor: dit boek zou ik kunnen lezen in dat huis 

omdat... 

Het raamverhaal 

Onze fragmenten hebben we dus opgehangen aan een raamverhaal: 

Een huis met zeven kamers van Joke van Leeuwen. 

Het boek telt acht verhalen, aan elk verhaal worden in even 

zoveel dagen de fragmenten uit de bundel gekoppeld. Elk 

dag begint met het voorlezen van een verhaal uit het boek. 

Centraal in de klas staat een groot kartonnen huis met acht 

luiken. Achter de luiken kan je een prent uit het boek 

kleven. Elke dag wordt een luik geopend. Dat gebeurt de 

dag voor we de betreffende kamer binnengaan, bijvoorbeeld 

aan het eind van de klasdag. Want de kinderen brengen 

telkens één voorwerp mee dat bij de kamer van de dag past. 

De kinderen vertellen wat ze meebrachten en waarom ze 

vinden dat het in die kamer past. Het wordt natuurlijk nog 

leuker als de leerkracht telkens iets meebrengt dat je daar 

niet direct zou verwachten. Al die voorwerpen worden 

tentoongesteld op een plaats in de klas die één van de zeven 

kamers voorstelt, ook de werkstukken van die dag kunnen 

er hun plaats krijgen. Aan het eind van de Jeugdboekenweek 

hebben dus alle zeven kamers een eigen plekje in de 

klas. 


Dag 1: Leuke oom 

Een huis met zeven kamers 


Querido, 1997 


In haar jeugd verhuisde Joke van Leeuwen verschillende 

keren, ook een keer naar Brussel, toen ze dertien was. 

België beviel haar zo goed, dat ze er ging studeren: eerst in 

Antwerpen aan de Kunstacademie, daarna in Brussel aan het 

Hoger St. Lucas Instituut, een grafische opleiding. Ze wilde 

blijven tekenen en schrijven, zoals ze altijd al had gedaan. 

Ze kwam op het idee om een kinderboek te gaan maken, 

maar had moeite een uitgever te vinden. Ze ging weer 

studeren, geschiedenis in Brussel. Uiteindelijk vond ze toch 

een uitgever. Tegenwoordig woont ze in Maastricht. 

Joke van Leeuwen combineert in haar boeken tekst en 




De hoofdpersonen zijn vaak eigenzinnige kinderen, die een 

tocht maken in een vreemde wereld. Daarbij ontmoeten ze 

merkwaardige personen en dingen. De verhalen en 

illustraties zijn meestal grappig, en bevatten milde 

maatschappijkritiek. 

Over het boek 

Oom heeft een huis met zeven kamers. Die gaat hij ons 

laten zien. Hij heeft een zitkamer, een eetkamer, een 

slaapkamer, een kelder, een spullenkamer, een wc en een 

dierenkamer. Alle zeven kamers hebben een verhaal. 

Het boek voorstellen 

Vraag aan de kinderen: 

Hoeveel kamers zijn er in jouw huis? 

Welke is je lievelingskamer? Hoe komt dat? 

Wie schreef het boek? Ken je nog andere boeken van 

Joke Van Leeuwen? Staan ze in de boekenhoek? 

Lees de achterflap. Welke kamers heeft oom niet? Zijn er 

ook ongewone kamers? Wat zou er kunnen staan in een 

spullenkamer? Een dierenkamer?... 

Vertel de kinderen dat we deze week de zeven kamers van 

oom gaan bezoeken en dat elke kamer twee verhalen heeft: 

één uit het boek dat de juf of meester zal voorlezen en één 

uit de fragmentenbundel met soms nog een gedicht erbovenop 

waar ze samen zullen aan lezen, spelen en werken. 

De oom in dit boek is een leuke oom. Open nu het eerste 

luik van het huis. Zo ziet hij eruit. 

Wie heeft ook een leuke oom? Wat vind je er zo leuk aan? 

Lees het eerste verhaal voor en toon de tekeningen. 

Vraag de kinderen of zij ook in het bad het best verhaaltjes 

kunnen verzinnen? 

Vraag de kinderen elke dag één voorwerp mee te brengen 

dat bij de kamer van de dag past. Morgen gaan we naar de 

zitkamer. Open het luik en bespreek wat er in een zitkamer 

zou kunnen staan, liggen of hangen.

Fragment 1 

Tot kijk, Vos en Haas 

Sylvia Vanden Heede / Thé Tjong-Khing 

Lannoo, 1999, p. 88 – 94 


Sylvia Vanden Heede werd in Zwevegem geboren. Toen ze 

10 was begon ze eigen verhaaltjes te schrijven. Na haar 

studies sierkunsten in Brugge is ze in de stad blijven wonen 

met haar gezin. Sylvia Vanden Heede schrijft gevoelige 

fantasieverhalen, dierenverhalen en historische boeken. 

Een verfijnde taal en een ritmische, muzikale stijl zijn haar 

handelsmerk. Ze schrijft langzaam en bedachtzaam. Door te 

schrijven wil ze herinneringen, belevenissen, geuren, 

gevoelens en gedachten bewaren en opslaan. Haar boeken 

nodigen de lezer uit na te denken over zijn eigen mensenwereld. 

Haar boeken werden meerdere malen bekroond. 


Thé Tjong-Khing werd in 1933 op Midden-Java geboren. 

Hij volgde twee jaar avondschool kunstonderwijs, is papa, 

striptekenaar, boek-illustrator en gaf een tijdje les aan de 

Rietveld-academie. Als artistieke hoogtepunt worden zijn 

tekeningen bij Kleine Sofie en Lange Wapper genoemd. 

Nu kennen kinderen zijn prachtige illustraties natuurlijk 

ook van Vos en Haas. Thé Tjong-Khing gaf ze een eigen, 

sprekend gezicht. De humor in die verhalen vult hij perfect 

en eigenzinnig aan met zijn tekeningen. 

Over het boek 

Het tweede boek over Vos en Haas en hun vrienden Uil, 

Tok en Piep begint in de zomer en eindigt als het winter 

wordt. Vos is te dik en dat valt in de zomer natuurlijk meer 

op. Hij moet op dieet en dat valt hem zwaar. Haas en Vos 

broeden een ei uit van Uil… of is het van Tok? Uit dat ei 

komt Iek. Piep is uitgegroeid tot een mooie haan en hij en 

Tok zijn verliefd. Ze zijn gevlucht uit het kippenhok en ze 

willen bij hun vrienden in het bos komen wonen. Maar dan 

moeten Tok, Piep en Iek een hok hebben. Haas heeft een 

plan waarvoor hij een hoop dingen nodig heeft. Terwijl zijn 

vrienden al de gevraagde dingen verzamelen zit Haas in zijn 

huis. 

De drie boeken over Vos en Haas zijn groeiboeken. 

Het zijn dikke boeken voor eerste lezers. Ze beginnen 

eenvoudig en groeien haast ongemerkt met de lezers naar 

een hoger niveau. 

Ze werden dan ook terecht en meermaals bekroond met: de 

jonge Gouden Uil, een nominatie voor de Gouden Uil, een 

Vlag en Wimpel, een Boekenleeuw en een Pluim van de 

maand. 



Vraag de kinderen een plan van hun huis mee te brengen of 

zorg zelf voor een plan. 

Bespreek wat je op het plan ziet: de symbolen, de schaal, het 

verschil tussen een kamer op een plan en een echte kamer. 

Oom woont in een huis met zeven kamers. Die zijn er niet 

zomaar gekomen. Wat moet er gebeuren vóór een huis echt 

gebouwd kan worden? (woordveld) 

Wat doet een architect? Ken je iemand die architect is? 

Toon het boek en lees de informatie over de auteur en het 

boek. Lees daarna de intro op het fragment en vertel de 

kinderen dat er een hek staat tussen de tuin van Vos en Haas 

en de tuin van Uil en dat het kippenhok boven op het hek 

komt. Deze informatie hebben ze nodig om het hele 

fragment te kunnen begrijpen. De kinderen lezen het 

fragment stil, ze duiden aan wat ze niet begrijpen of 

waarover ze willen praten. 

Gesprek na het lezen 

Wie wil iets over het verhaal zeggen? Wat begrijp je niet? 

Wat is een koker? Wat denkt Uil dat het is? 

Wie is Iek? Hoe praat hij? 

Worden plannen getekend zoals Uil het doet? 

Wie heeft gelijk Uil of Haas? 

Wat is het verschil tussen tekenen en ontwerpen? 

Wie tekent en wie ontwerpt in dit verhaal? Er staat een 

ander woord voor ontwerpen in het verhaal, vind je het? 

Op het plan van Haas zie je het huis drie keer anders. 

Verdeel de klas in drie groepen en laat elk van de groepen 

een van de drie tekeningen maken: gewoon, van binnen, van 

bovenaf. Vergelijk de tekeningen en bespreek. 

Hoe noem je een plan dat een huis van bovenaf laat zien? 

Het hok komt tussen de twee tuinen, lees het stukje waarin 

dat staat. 

Wat betekent ‘bescheiden’ in: ‘Ach’, lacht Haas bescheiden? 

Wat gaat Haas doen met de kiezeltjes? 

Is een tekening op de grond een goed begin voor het 

kippenhok? 

Het verhaal expressief lezen 

In het verhaal staan sommige zinnen of woorden groot 

gedrukt. Wat is de bedoeling? 

De kinderen oefenen met twee om het verhaal expressief te 

lezen. Dan vorm je groepen met: een verteller, Uil, Haas, 

Vos, Iek, Tok en Piep. De kinderen zoeken uit wie wat zegt, 

oefenen en lezen dan het verhaal met hun groep voor. 

Verwerking 

Op stap en vakmensen aan het woord 

Bezoek enkele bouwplaatsen in verschillende fasen van 

uitvoering. 

Vraag een architect en een bouwvakker om te komen praten 

over hun beroep. 

Mijn huis-mijn droomhuis 

De kinderen tekenen of schilderen hun huis zo herkenbaar 

als mogelijk. Vraag nogmaals of het een ontwerp of een 

tekening is? 

Praat met de kinderen over het huis van hun dromen of 

vertrek van hun hobby en laat hen hun droomhuis 

ontwerpen of laat hen naar analogie met De Appelmoesstraat, 

ook van Joke van Leeuwen, een huis ontwerpen 

waaraan je van buitenaf kan zien wat de hobby van de 

bewoner is, bijv.: een voetbalfan woont in een rond huis, de 

zwarte of witte vlakken van de bal zijn vensters, deuren... 

Als je die droomhuizen op stevig karton laat uitvoeren kan 

je er een droomhuisstraat mee maken. 

Al deze werkstukken worden geplaatst rond het huis met 

zeven kamers. 


Tekenen op schaal 

Aan dit fragment kan een W.O en/of een rekenles 

gekoppeld worden. 

Laat de kinderen de klas opmeten. Deel de echte maten 

door 10 (schaal 1/10) en laat het uittekenen. Het klasmeubilair 

krijgt uiteraard ook zijn plaats. 

Als dit plan klaar is kan de klas ruimtelijk gebouwd worden 

met legosteentjes of in de zandbak. 

In een derde klas kunnen ze een plan tekenen van hun 

kamer, de speelplaats of eventueel het hele schoolgebouw en 

dat in de zandbak uitzetten. 

Op een plattegrond van de schoolomgeving tonen de 

kinderen de weg naar huis, ze duiden de gevaarlijke plaatsen 

aan en zoeken uit of er geen veiliger weg is en wat er aan 

onveilige situaties kan gedaan worden. 

Andere boeken van Sylvia Vanden Heede 

Het kookboek van Vos en Haas, Lannoo, 2001 

Takkeling, Lannoo, 2001 

Een schooierkat met 7 vlooien, Zwijsen, 2001 

Vos en Haas op het eiland, Lannoo, 2000 

Een vriend voor Jelle, Averbode, 2000 

Vos en haas, Lannoo, 1999 

Tot kijk, Vos en Haas, Lannoo, 1999 

Illustraties van Thé Tjong-Khing 

Vos en Haas op het eiland, Sylvia Vanden Heede, Lannoo, 

2000 

Hannah en het raadsel van de stilte, Kaat Vrancken, 

Querido, 2000 

Tot kijk, Vos en Haas, Sylvia Vanden Heede, Lannoo, 1999 

Tsjau, Hannah!, Kaat Vrancken, Querido, 1999 

Vos en haas, Sylvia Vanden Heede, Lannoo, 1998 

Hannah, kom je dansen?, Kaat Vrancken, Querido, 1997 


Dag 2: De zitkamer 

Bespreek de voorwerpen die de kinderen meebrachten en 

geef ze hun plaats in de zitkamer. 

Lees de inleiding op p. 8. 

Voorlezen 

‘Het verhaal van Piesie’ 

Uit: Een huis met zeven kamers, p. 8-29 


Vraag wie thuis een zithoek heeft en wat ze in de zithoek 

doen? 

De kinderen tonen wat ze meebrachten voor de zitkamer. 

Ze vertellen waarom ze het erin vinden passen. 

Alle voorwerpen worden bij het bord met ‘Zitkamer’ gezet 

op een afzonderlijke plaats in de klas. 

Voorlezen 

Schenk bij de inleiding op p. 8 aandacht aan Piesie die op de 

tafel zit want over haar gaat het verhaal. Toon de prent op 

p. 9 en laat de kinderen reageren: wie zouden daar allemaal 

kunnen zitten. 

Lees het verhaal voor, stop af en toe om de kinderen te 

betrekken door een vraag of een opmerking en toon vooral 

de prenten. Het hoofddoel blijft echter dat de kinderen 

genieten van het verhaal. Op p. 10 staat een soort rebus, 

schrijf hem op het bord en laat ontcijferen, ook de briefjes 

die in het verhaal staan worden door de kinderen gelezen. 

Op p. 25 zoeken de kinderen de kamer van Piesie, Freek en 

Bas. Bespreek ook hoe de kamers getekend zijn.

Fragment 2 

De broer van de beren 

Käthe Recheis / Franz Hoffmann 

De Vries-Brouwers, 1998, p. 21 – 54 


Käthe Recheis (1928) werd geboren in Oostenrijk. In 1961 

kreeg zij er de Oostenrijkse staatsprijs voor kinderliteratuur. 

Vanaf dan is ze voltijds schrijfster en vertaalster van kinderboeken. 

Een vijftigtal titels verschenen reeds en ze kreeg 

voor haar werk vele prijzen. Door veel te reizen naar 

Amerika, Canada en Latijns-Amerika onderhield ze nauwe 

contacten met indianen. Ze engageerde zich om hun cultuur 

en hun ideeën te verspreiden. Ze hielp een indianenschool 

oprichten en traditionele verhalen opzoeken en uitgeven. Ze 

vertaalde ze ook naar het Duits. In 1991 kreeg ze een 

Zilveren Griffel voor Toen er nog bizons waren. 

Over het boek 

Dit is een sprookje dat de Irokezen (indianen) vertelden. 

Het gaat over een jongen die dacht dat niemand hem aardig 

vond omdat hij zo onhandig was. Hij woonde bij zijn oom 

want zijn ouders waren dood. Maar die oom zorgde niet 

goed voor de jongen en op een dag nam hij de jongen mee, 

diep het woud in, en liet hem daar achter. De jongen riep 

heel hard en telkens weer: ‘Ik ben alleen, ik heb geen 

vrienden. Is er niemand die mijn vriend wil zijn?’ Alle 

dieren van het woud kwamen naar de jongen toe. Hij koos 

de berin want die zei: ‘In mijn hol zitten nu twee jonkies 

met wie je kunt spelen. En wanneer het koud is, zal mijn 

vacht je verwarmen.’ Zo werd hij de broer van de beren en 

de vriend van alle dieren in het bos. 



Je vertelt aan de kinderen over het boek. Daaruit ontstaat 

een gesprek over sprookjes en over opgroeien tussen dieren: 

Welke sprookjes ken je nog? Ken je andere sprookjes uit 

vreemde culturen zoals dit? Misschien kan je er enkele bij 

elkaar zoeken, (voor)lezen en bundelen. Ken je nog 

sprookjes waarin kinderen worden achtergelaten in het bos? 

(Hans en Grietje). Ken je het verhaal van Rudyard Kipling 

over Mowgli die net als de jongen uit dit fragment opgroeit 

tussen de dieren? Hoe heet dat verhaal? (Jungleboek). 

Waarover gaat dat? 

Het fragment 

Na deze inleiding lezen de kinderen het fragment stil. 

Ze duiden aan welke dieren erin optreden. 

Na het lezen 

Je vergelijkt dit fragment met het verhaal van Jungleboek: 

Welke dieren voedden Mowgli op? En hoe deden ze dat, elk 

op hun specifieke wijze? 

Welke dieren zitten bij elkaar rond de jongen? Hoe willen 

ze zich over hem ontfermen? 

De dieren breng je bij elkaar op het bord. Welke dieren 

kennen de kinderen? Welke niet? De ongekende dieren 

zoeken ze op in een boek. Handig is om prenten te hangen 

bij elke dierennaam. 

Wat zijn de argumenten van elk dier om zich over de jongen 

te ontfermen? En wat zijn telkens de tegenargumenten van 

de jongen om niet voor dat dier te kiezen? 

Voor welk dier zou jij kiezen? En wat zouden jouw tegenargumenten 

zijn? 

Van expressief lezen tot dramatiseren 

Je verdeelt de verschillende rollen uit het verhaal (de jongen 

en de dieren) over je kinderen. Jij blijft als leerkracht best de 

voorlezer zelf (zo hou je intrinsiek de leiding in handen). 

Voor je begint te lezen probeert iedereen uit welke stem 

ideaal is voor zijn (haar) figuur: een hoge piepstem voor de 

bosmuis, een zware bromstem voor de berin enzovoort. 

Dan leest de hele klas het fragment expressief voor. 

Eventueel heeft ieder zijn deel met een stift gemarkeerd. 

Let bij dit voorlezen op de expressiviteit van de stemmen, 

de durf en het plezier. 

Om de inleving te verhogen kan je de kinderen opstellen als 

in het verhaal: de jongen in het midden en de dieren eromheen. 

In een volgende fase herleid je je rol als voorlezer tot het 

strikte minimum, zodat de kinderen meer moeten gaan 

spelen of uitbeelden. Stimuleer hen hierbij om te bewegen 

als het betreffende dier. Kleine attributen kunnen helpen: 

bijvoorbeeld oren of een staart. 

Na verschillende beurten kunnen de kinderen de teksten 

memoriseren en spelen zij het fragment na, met jou als 

regisseur voor een vlot verloop. 

Verwerking 

Dieren onder dak 

Je vertrekt van de dieren uit het fragment en hoe ze wonen. 

Welke dieren kennen de kinderen die niet in het fragment 

aan bod komen? En hoe wonen en leven die? 

Zo creëer je een verzameling prenten van allerlei dieren in 

hun specifieke leefsituatie. De kinderen sorteren de dieren 

volgens de oerelementen: water, aarde, lucht en formuleren 

er zinnen bij. Bijvoorbeeld ‘ik graaf vele gangen in de aarde 

die allemaal naar mijn knusse hol leiden’ bij het konijn. 

Enzovoort. 

Van het bos naar de boerderij 

Stel dat dit fragment zich niet bij de indianen zou afspelen, 

maar hier bij ons op een boerderij… Hoe zou het dan 

verlopen? 

Met zijn allen bouw je dit fantasieverhaal op: De boer kan 

niet meer binnen in zijn woonhuis (Waarom?) en dus gaan 

de dieren van de boerderij zich over hem ontfermen. Wat 

zijn hun argumenten om de boer bij hen te laten wonen? 

Voor welk dier kiest de boer en voor wie niet? Waarom? 

Je kan dit verhaal mondeling opbouwen, maar je kan de 

kinderen er ook een boek van laten maken: ieder kiest een 

dier, tekent het en schrijft er zijn argumenten bij. Op een 

tweede blad tekenen ze de boer en schrijven er zijn tegenargument 

bij. Dit alles bundel je tot een boek met een 

nieuwe titel: ‘Broer van de … (varkens?)’. 

Andere boeken van Käthe Recheis 

Wolvensaga, Fontein, 2001 

Kinny-Kinny en de steenreus, De Vries-Brouwers, 2001 

De wilde jongen en de beer, De Vries-Brouwers, 2001 

Toen er nog bizons waren, Lemniscaat, 1990 

De witte wolf, Lemniscaat, 1984 


Gedicht 1 

‘Zwerfhond’ 

Uit: Wie weet nog waar we zijn 

Johanna Kruit / Wim Hofman 

Leopold, 1999, p. 33 




na haar schooljaren een tijdje als verpleegster. In 1976 

verscheen haar eerste dichtbundel voor volwassenen. 

Haar eerste bundel met gedichten voor jonge mensen 

publiceerde ze in 1989 in de Zonnewijzerreeks. 

Naast poëzie schrijft ze ook verhalen. 


Wim Hofman werd ook in Zeeland geboren, in het plaatsje 

Oostkapelle. Door het lezen van verhalen over oerwouden 

kwam hij op het idee om missionaris te worden. Maar zover 

is het niet gekomen. In 1965 sloot hij zijn kerkelijke loopbaan 

af. Hij is toen wel als ontwikkelingshelper naar Afrika 

vertrokken. Naast schrijver-illustrator is Wim Hofman ook 

beeldend kunstenaar. 



Vraag aan de kinderen wie thuis een hond heeft. Laat hen 

vertellen waar hij vandaan komt, van welk ras hij is, hoe hij 

heet en waar de naam vandaan komt... Ga na of ze weten 

wat een zwerfhond is en hoe een hond een zwerfhond wordt. 

Bespreek wat ze zouden doen als ze een zwerfhond vonden 

en wat er zoal met zwerfhonden gebeurt. 

Dan lezen de kinderen het gedicht. 

Na het lezen 

Wacht af of de kinderen de titel van de fragmentenbundel 

herkennen in het gedicht. Praat met de kinderen over de 

betekenis van: ‘Ons huis paste haast als een vacht om je 

heen.’? 

Laat enkele kinderen het gedicht luidop lezen. 

Vraag waaraan ze kunnen zien dat dit een gedicht is. 

Zoek de rijmwoorden op. Hoe rijmt het gedicht? Kan het 

ook anders. De kinderen geven voorbeelden of zoeken ze 

op in poëziebundels. 

Bespreek de inhoud: Waarom zat die zwerfhond op die stoep? 

Was het een rustige hond? Wat doen zijn nieuwe baasjes om 

hem te doen luisteren? Is het gedicht grappig of droevig? 

Verwerking 

Namen geven 

De keukenjuffrouw in het vakantiehuis van Piesie heet 

Vanderkeuken. 

De kinderen zoeken toepasselijke namen voor mensen met 

andere beroepen, bijv.: onderwijzeres: Dit is juffrouw 

Vanderlessen, dan zoeken ze een tweede zin die op de eerste 

rijmt, bijv.: ze drinkt water uit flessen. 

Een bloemist: Dit is meneer Vanderkelken, hij laat nooit een 

bloem verwelken... 

De zwerfhond heeft ook nog geen naam, zoek aangepaste 

namen en doe er hetzelfde mee als hierboven. 


Rijmwoorden zoeken 

Je leest volgend gedicht van Ienne Biemans voor, bij de pare 

regels zoeken de kinderen de rijmwoorden: 

Bij juffrouw Jeuken 

staat in de ..... 

Een tafel met benen 

een bord vol ..... 

Een stoel met armen 

een kachel om je te ..... 

Een haan voor de tijd 

een veger voor de .... 

En dan moet je weten 

dat er niets is ..... 

Je kunt de keuken huren voor een centje van drop 

want juffrouw Jeuken is een ... 

Spelen met rijm 

Toon de voorwerpen uit de zithoek en laat de kinderen er 

rijmwoorden op zoeken. Maak er lijstjes mee. 

De leerkracht noemt telkens twee woorden, de kinderen 

luisteren en steken hun hand op als ze rijmen. 

Schrijf de eerste regel van het gedicht op het bord, de 

kinderen zoeken een andere tweede regel die op de eerste 

rijmt. Zo bewerk je alle regels en kan er eventueel een nieuw 

gedicht ontstaan. Laat de kinderen vergelijken met het 

origineel. 

Woordenlijst op rijm: Geef een woordenlijst met zeven 

woorden waarvan er een niet rijmt. De kinderen vinden het 

foute woord. Dan gaan ze met twee hetzelfde doen, ze 

stellen hun lijst voor de anderen zoeken de fout. De lijstjes 

met de woorden uit de zithoek kunnen helpen. 

Rijmdomino 

Met al die rijmwoorden maken de kinderen per twee een 

dominospel. Op elke dominokaart staan twee afbeeldingen 

of twee woorden, bijv. ‘kussen/hond’ op een ander kaartje 

staat: ‘.../tussen’ en op weer een ander staat: ‘rond/...’. 

Ze gaan op zoek naar dominostenen bij hun klasgenoten om 

hun spel zo lang mogelijk te maken. Wie de langste rij 

maakt wint. 

Het derde luik: morgen bezoeken we De eetkamer. 

Wat kan er in een eetkamer staan? Breng een voorwerp mee. 



Hoeveel weegt blauw, Bakermat, 1996 

Kasper en Pollux, Bakermat, 1996 

De straat-oma, Bakermat, 1996 

Zoals de wind om het huis, Bakermat, 1996 

Meri, Minne en de ganzenmars, Bakermat, 1996 

Illustraties van Wim Hofman 

Jacques Prévert, We schilderen een vogel, Querido, 2000 

Jacques Prévert, Voor jou mijn lief, Querido, 1999 


Aap en Beer, Van Holkema & Warendorf, 2000 

Aap en Beer gaan op reis, Zwijsen, 2000 

Griezelig!, Van Holkema & Warendorf, 1999 

Geestig Beestig, Bakermat, 1999 

Zwart als inkt, Querido, 1997

Dag 3: De eetkamer 

Bespreek de voorwerpen en plaats ze in de eetkamer. 

Lees de inleiding op p. 30. 

Voorlezen : p. 30-41 

Uit: Een huis met zeven kamers 

Het verhaal wordt interactief voorgelezen. Stel eerst 

Mevrouw Van Voren-Achterkant aan de kinderen voor en 

lees dan haar tweeregelige belevenissen, maar lees het laatste 

woord van de tweede regel niet. De kinderen vullen het zelf 

in. Als het gevonden woord ook in het boek staat, knik je 

en ga je door met lezen, in het andere geval lees je na enkele 

pogingen het juiste (ongewone) woord, je schrijft het ook 

op het bord. 

Vraag de kinderen of boerewoer en zoetekauw bestaan. 

Schrijf het recept van boerewoer met zoetekauw op het 

bord. De kinderen lezen het en bedenken dan zelf, alleen of 

met twee, een onbestaand recept. 

Fragment 3 

Ons huis 

Hilde Vandermeeren 

Davidsfonds/Infodok, 2002 


Hilde Vandermeeren (1970) verslond als kind al torenhoge 

stapels boeken. Ze hield van woorden en ze deed er zelfs 

leuke dingen mee, zoals gekke verhalen verzinnen. Toen ze 

ouder werd, ging ze psychologie studeren. Ze trouwde en 

kreeg twee dochters. Hilde geeft les en houdt nog wat tijd 

vrij voor iets anders. Want ook nu nog houden woorden en 

verhalen haar in hun greep. Terwijl ze schrijft, komen haar 

personages tot leven. Achter het computerscherm beleeft ze 

de meest vreemde avonturen en ervaart ze de meest uiteenlopende 

gevoelens. Ze kruipt ook zelf in de huid van haar 

personages, soms is ze een jongen van 11 en soms een oma 

van 80. En net dat maakt schrijven voor haar zo boeiend! 

Over het boek 

Linus woont in een heel groot en heel oud huis. Het was 

het huis van zijn opa en zijn mama is er geboren. Maar het 

huis is te groot en er is altijd wel iets stuk. Daarom hebben 

Linus’ ouders besloten om het te verkopen. Linus wil niet 

weg uit het huis. Marthe is zijn zus, ze is 10 jaar en een jaar 

ouder dan Linus. Maar dat is er niet aan te merken want 

Marthe is een beetje anders. Soms vindt Linus dat moeilijk 

maar nu gebruikt hij het anders zijn van zijn zus om de 

verkoop van het huis tegen te houden. 

De eerste kandidaat kopers noemt hij meneer Vingers 

omdat hij overal aan voelt en mevrouw Ogen omdat ze zo 

rondkijkt. Ze hebben drie dochters en Linus en Marthe 

zullen die eens flink bang maken. 



Toon het boek en lees de informatie over de auteur. 

Vragen om de kinderen te oriënteren op het verhaal: Kan 

een huis te groot worden? Wie is al eens verhuisd? Vond je 

dat prettig of was je liever in je oude huis blijven wonen? 

Hoe zag je oude huis eruit? Wat is er anders in het nieuwe 

huis? Wat is beter/minder goed? Zou jij het erg vinden als je 

ouders jullie huis zouden verkopen? Wat zou je moeilijk 

kunnen missen? Of wil je juist heel graag uit je huis weg? 

Het fragment 

Lees de intro op het fragment. Lees dan voor tot aan de ... 

Wijs de kinderen erop dat dit deel uit het begin van het 

boek komt. 

Vraag dan: Over wie gaat het verhaal? Wat weet je over 

Marthe? Ken je ook kinderen zoals zij? Vertel. Kun je 

begrijpen dat Linus vroeger zei: ‘Die hoort niet bij mij.’ 

Hoe zou het komen dat Linus dat nu niet meer zegt? 

Hoeveel kamers zijn er in het huis? 

Linus heeft met Marthe een plan beraamd om de kopers af 

te schrikken en nu zijn ze alleen met de drie zusjes in de 

woonkamer, terwijl de ouders van de meisjes het huis 

bezichtigen. Zal Marthe het goed spelen? 

In de derde klas lezen de kinderen het fragment stil, in de 

tweede klas leest de leerkracht het voor. 


Na het lezen 

Bespreek met de kinderen: wat Linus en Marthe zeggen en 

doen om de meisjes bang te maken. Wat er waar is en wat 

niet. Of ze in dat huis zouden willen wonen. 

Laat de kinderen met twee de afloop bedenken en 

vergelijken met de andere groepen. 

Lees daarna het volgende hoofdstuk uit het boek voor. 

Verwerking 

Verdwaalspel 

Enkele kinderen beschrijven hun huis te beginnen bij de 

voordeur. De andere kinderen tekenen wat ze horen. 

De tekeningen worden besproken. 

Ga dan met de klas naar de gymzaal. De kinderen zitten 

verspreid over de zaal. Twee kinderen staan geblinddoekt 

aan één kant van de zaal (de voordeur). De leerkracht leidt 

de kinderen door het huis met aanduidingen rechts/links en 

zorgt ervoor dat boven of beneden aan het klimrek of een 

andere hindernis kunnen komen. Als ze de aanduidingen 

verkeerd uitvoeren botsen ze op een medeleerling en 

moeten ze de beurt afstaan. Nu ze gezien hebben hoe het 

gaat, kunnen de kinderen het commando van de leerkracht 

overnemen. Er moeten uiteraard telkens andere obstakels 

aangebracht worden. 

Schrijven: te koop 

Toon een verkoopaffiche of -advertentie, bespreek met de 

kinderen wat erop staat. Laat de kinderen een verkoopaffiche 

maken voor hun huis, het hoeft niet te technisch te 

zijn. Onderaan de affiche schrijven ze de plus- en minpunten 

op, ze kunnen hun huis er ook bijtekenen. 

De affiches worden vergeleken en opgehangen in de 

eetkamer. In een tweede klas is het aangewezen om 

klassikaal te begeleiden. 

Dramatiseren 

Laat de kinderen in groepen van vier bedenken wat ze 

zouden zeggen om kandidaatkopers af te schrikken. Daarna 

spelen ze het met de andere groepen, waarbij ze afwisselend 

kopers en afschrikkers zijn. De kopers vragen: dag meneer, 

mevrouw, ik zou je huis willen kopen, kan ik het eerst eens 

zien? De afschrikkers leiden de kopers rond. Geef de 

kinderen volgende hulpmiddelen: Wat zul je zeggen in de 

zitkamer, eetkamer, de wc, de keuken, de slaapkamer ... 

In sprookjes staan de figuren ook vaak bij of in een huis. 

Vraag aan de kinderen of ze zulke sprookjes kennen. 

Laat de kinderen in dezelfde groepen als hiervoor 

bedenken: 

- wat Roodkapje zou kunnen zeggen om de wolf niet naar 

het huisje van grootmoe te laten gaan; 

- wat de heks zou kunnen zeggen om Hans en Grietje te 

laten ophouden met haar huis op te eten; 

- wat de dwergen zouden kunnen zeggen om Sneeuwwitje 

uit hun bedjes te krijgen; 

- wat Klein Duimpje zou kunnen zeggen om bij de reus 

binnen te raken. 

De kinderen bedenken ook een antwoord op de afschrikker. 

Ze schrijven de dialogen op, oefenen ze en letten goed op de 

intonatie. Tot besluit spelen ze het voor elkaar of voor een 

ruimer publiek. 


Rond de wereld in 21 menuutjes 

Omdat we vandaag in de eetkamer zitten kan je aan de hand 

van het boek Rond de wereld in 21 menuutjes (Piramide), 

een intercultureel menu bereiden. Het boek bevat 21 

volledige menu’s uit de gehele wereld. 

Andere boeken van Hilde Vandermeeren 

Een vroege zomer, Davidsfonds/Infodok, 2001

Gedicht 2 

‘Huizen’ 

Uit: De deur is moe 

Riet Wille / Kristien Aertssen 

Averbode, 1997, p. 25 


Samen met haar man Dirk heeft Riet Wille (1954) drie 

dochters. Naast het schrijven van kinderboeken werkt ze als 

logopediste vooral met baby’s en peuters in een revalidatiecentrum 

en kinderdagverblijf. In haar praktijk werkt ze veel 

met versjes en boeken. Ze wil kinderen plezier leren krijgen 

zowel in taal als in boeken. Vanuit die ervaring is ze kinderpoëzie 

gaan schrijven. 

Haar stijl is zeer plastisch, klankrijk en beeldend. Omdat ze 

zelf niet zo goed kan tekenen, werkt ze vaak nauw samen 

met een illustrator. Daardoor zijn de tekeningen steeds op 

een subtiele manier verbonden met de speelse versjes. 

Riet Wille werkt ook mee aan de tijdschriften van 

Averbode, waarin ze vooral creatieve taalspelletjes brengt. 


Kristien Aertssen (1953) studeerde aan de Academie voor 

Schone Kunsten in Antwerpen, waar ze later ook doceerde. 

In de jaren ’80 brak ze door als illustrator o.a. door het 

ontwerpen van de affiche van de Jeugdboekenweek in 1987. 

Ze illustreert voor verschillende jeugdauteurs en schrijft 

soms ook zelf haar tekst. Ze haalt haar inspiratie vooral uit 

kindertekeningen. Ze tekent het liefst gekke toestanden in 

vrolijke, heldere kleuren. Ze gebruikt een speelse verteltoon 

en absurde humor. 



Je voert met je kinderen een specifiek gesprek over ‘wonen’: 

je vertrekt van de alledaagse realiteit: mensen wonen in 

huizen, varkens in een stal, vogels in een nest, … maar 

geleidelijk laat je het gesprek evolueren naar abstractere 

zaken: waterdruppels wonen in een kraan, cola in een fles, 

blaadjes aan een boom, zandkorrels op het strand, … 

Uiteindelijk wordt het gesprek meer een rondje filosoferen: 

Waar wonen de sterren? En de lekkere smaak van frietjes? 

En de kindjes voor ze geboren worden? 

Het gedicht 

Je leest het gedicht voor, de kinderen vullen telkens het 

tweede rijmwoord aan. 

Bij een volgende beurt kunnen ze de beide woorden 

invullen. 

Na het lezen 

Het gedicht getekend 

De kinderen maken van elke zin een prent: tekening, 

schilderij, collage, … 

Al deze prenten op een rij tegen de muur reconstrueren het 

gedicht en vormen een gekke straat vol aparte huizen. Kleef 

de huizen die bij elkaar horen (met dezelfde rijm) tegen 

elkaar. Deze noem je ‘buurhuizen’. 

Nieuwe ‘huizen’ 

De gekke straat is nog niet volgebouwd, er zijn nog stukjes 

grond over. 

Dus verzinnen de kinderen nieuwe ‘huizen’ waarvan ze ook 

weer een prent maken. Je kan hier verwijzen naar het 

inleidend gesprek over wonen, bijvoorbeeld confituur 

woont op de boterham, citroen in de thee, mijn knuffel in 

mijn bed, … 

Nieuwe ‘buren’ 

Bij de nieuwe ‘huizen’ en betreffende zinnen van hiervoor, 

creëren de kinderen nieuwe zinnen op rijm (bijvoorbeeld 

haar woont in de kam, bloed in de snee, de gevangen vlinder 

in het net). Deze zinnen worden weer omgezet in een 

fantasierijke prent en zo creëren zij nieuwe ‘buren’. 

Als je de zinnen bij de nieuwe ‘huizen’ en betreffende 

‘buren’ leest, heb je een nieuw gedicht. 

Woonmemo 

Kopieer de prenten verkleind en kleef ze op kartonnen 

kaarten. 

Hiermee kan je een memospel spelen: alle kaarten liggen 

omgedraaid op de grond. Ieder draait om de beurt een kaart 

om en zoekt de ‘buur’kaart die rijmt. 

Woondomino 

Met dezelfde kaarten kan je ook een dominospel spelen: 

hiervoor kleef je telkens twee kaarten die niet bij elkaar 

horen aan elkaar. Deze duo-kaarten verdeel je over de 

kinderen. Om beurten mag iedereen een kaart neerleggen in 

eender welke richting. Als je geen aansluitende kaart hebt, 

verlies je je beurt. 

Andere boeken van Riet Wille 

Een oom van room, Averbode, 2001 

Wie zijn twee keer drie, Averbode, 2001 

Duif in een kooi is niet mooi, Averbode, 2001 

Een zoen van meester Koen, Averbode, 1999 

Zing mee met de cd, Averbode, 1999 

Een zoen van meester Koen, Averbode, 1999 

Illustraties van Kristien Aertssen 

De papawinkel, Leopold, 2000 

Geert De Kockere, Het koekeloerelaantje, De Eenhoorn, 

1999 

Circus Bollebrood, Leopold, 1999 

Geert De Kockere, Sling slange slom, De Eenhoorn, 1998 

Geert De Kockere, Bol, 1996 

Geert De Kockere, Schaapje, 1995 

An Debaene, Tanta Nans zat op een gans, Averbode, 1993 

Het vierde luik : morgen bezoeken we De slaapkamer. 

Wat past bij een slaapkamer? Breng mee. 


Dag 4 : De slaapkamer 

Zingen en voorlezen 


Lees de inleiding op p. 42 en laat de kinderen fantaseren 

over wat zij zien in de donkere prent. 

Praat daarna over naar bed gaan: 

- Hoe laat moet jij gaan slapen? Vind je dat een goed uur? 

- Ga je alleen naar boven of word je naar bed gebracht? 

- Gebeurde dat vroeger anders dan nu? 

- Wie is er bang in het donker? Waarvoor ben je bang? 

- Wanneer mag je langer opblijven? 

- Welke smoezen verzin je om het slapen gaan uit te stellen? 

- Welke geluiden hoor je van beneden? Let er vanavond 

eens op. 

Het lied 

Een beetje muzikale meester of juf kan het liedje aanleren 

op p. 44-47 

Voorlezen: Het verhaal van Janneke van Zomeren p. 48-55 

Tijdens het voorlezen zal het verhaal ongetwijfeld reacties 

uitlokken, laat de kinderen volop reageren. 

Ga na of de kinderen weten wat gestampte muisjes zijn 

(chocolade of suiker hagelslag). 

Lees het verhaal voor. 

Janneke van Zomeren hoort het verhaal van de Pantoffelheld 

die bang was van de kleerhanger niet meer, wij dus ook 

niet. Laat de kinderen in groepjes of individueel het verhaal 

vertellen en voorlezen. In een tweede klas kun je het samen 

met de hele klas doen. 

Richtvragen: Wat is een pantoffelheld? (eventueel woordenboek 

gebruiken) 

Waar zijn ze? Hoe is het daar? Hoe zien de pantoffelheld en 

de kleerhanger eruit? Wat doet de kleerhanger? Wat ziet de 

pantoffelheld? Waarom is de pantoffelheld bang? Loopt het 

goed of slecht af? 


Fragment 4 

Het loterijbriefje 

Els Pelgrom / Thé Tjong-Khing 

Ploegsma, 2000, p. 5–8 


Els Pelgrom is het pseudoniem van Else Koch. Els Pelgrom 

bouwde een indrukwekkend oeuvre uit waarvoor ze in 1994 

de Theo Thijssenprijs kreeg. Voor Kleine Sofie en Lange 

Wapper kreeg ze een Gouden Griffel. Het boek werd ook 

meermaals gelauwerd in het buitenland. Ook voor moeilijke 

lezers herwerkte en hertaalde ze een aantal klassieke 

verhalen in de reeks Wenteltrap. In Els Pelgroms boeken 

vloeien fantasie en realiteit vaak in elkaar over, zodanig dat 

het soms moeilijk is ze van elkaar te onderscheiden. Hoewel 

ze geen boodschap wil doorgeven, vertelt ze in haar verhalen 

over menselijke relaties en maatschappelijke toestanden. 


Thé Tjong-Khing werd in 1933 op Midden-Java geboren. 

Hij volgde twee jaar avondschool kunstonderwijs, is papa, 

striptekenaar, boek-illustrator en gaf een tijdje les aan de 

Rietveld-academie. Als artistieke hoogtepunt worden zijn 

tekeningen bij Kleine Sofie en Lange Wapper genoemd. 

Nu kennen kinderen zijn prachtige illustraties natuurlijk 

ook van Vos en Haas. Twee vrienden waarvan we de 

avonturen lezen in de boeken van Sylvia Vanden Heede. 

Thé Tjong-Khing gaf ze een eigen, sprekend gezicht. 

De humor in die verhalen vult hij perfect en eigenzinnig aan 

met zijn tekeningen. 

Over het boek 

Stella en Lowietje wonen vlakbij een vuilnisbelt in een 

huisje van planken, plastiek en ijzer. Samen met hun ouders 

en andere arme mensen zoeken ze naar bruikbare spullen 

tussen het afval. Op een dag vindt hun hond Floortje een 

loterijbriefje. Zullen ze winnen of niet? En wat zal Floortje 

doen? 



Oriëntatie op het verhaal: Dit verhaal gaat over armoede. 

Wanneer is iemand arm? Zijn er in ons land arme mensen? 

Hoe komt het dat sommige mensen arm worden of zijn? 

Waar in de wereld wonen er veel arme mensen? Hoe zou 

dat komen? 

Ken je iemand die met de Lotto speelt? Ken je iemand die al 

eens gewonnen heeft? Wat zou jij doen als je zou winnen? 

Wat gebeurt er met het afval bij je thuis? Hoe sorteren 

jullie? Wat gooien jullie weg? Wat heb jij vandaag al 

weggegooid? Waar gaat ons afval naartoe? 

Kun je je voorstellen dat je zo arm bent dat je tussen het 

afval moet zoeken om eten en kleren te hebben? 

Dat is wat Stella en Lowietje en hun ouders doen. 

Het gebeurt ook echt zo in arme landen. 

Toon het boek en lees de informatie over de auteur en de 

illustrator en de intro. 

Lezen – voorlezen 

In de tweede klas lees je het verhaal voor, in de derde klas 

lezen de kinderen het verhaal stil.

Na het lezen 

Vragen om het gesprek te leiden: 

- Hoe ziet het huis van Stella en Lowietje eruit? Hoe noem 

je zo’n huis? 

- Waarom zouden ze daar wonen? Zou je willen ruilen? 

- Wat is een ranzige lucht? 

- Wat doen ze met de spullen die ze tussen het vuilnis 

vinden? 

- Waarom denkt moeder dat mensen zoals zij nooit winnen 

in de loterij? 

- In welk land zouden Stella en Lowietje kunnen wonen? 

- Denk je dat ze zullen winnen? 

Verwerking 

Verhaal aanvullen 

De klas wordt verdeeld in twee groepen. De ene groep 

bedenkt wat er gebeurt als ze winnen, de andere wat er 

gebeurt als ze verliezen. De versies worden vergeleken en 

nagespeeld. 

Voddenrapers 

Steek in een zak allerlei spullen: lege melkkartonnen, 

sleutelhanger, aardappel, spullen uit de verschillende 

kamers. Elk kind neemt geblinddoekt één voorwerp uit de 

zak, bevoelt het en raadt wat het is. 

Daarna vraag je of ze hun voorwerp zouden meenemen als 

ze het op de vuilnisbelt zouden vinden en wat ze ermee 

zouden doen? 

Ze maken een stripverhaal waarin ze vertellen dat ze op een 

vuilnisbelt wonen en vandaag ..... gevonden hebben. 

Een krotwoning maken 

Voor deze activiteit trek je best naar de speelplaats of een 

weide. De kinderen werken in groepen van vier. Elke groep 

beschikt over voldoende materiaal om een hut voor vier 

personen te bouwen: karton, doeken, hout... 

Ze bouwen een onderkomen waar ze met z’n vieren in 

kunnen. 

Je kan het ook kleiner zien en in de klas een hut in het klein 

laten maken. 

Speelgoed maken 

Kinderen als Stella en Lowietje hebben meestal geen geld 

om speelgoed te kopen, ze maken het zelf. Laat de kinderen 

uit waardeloos materiaal speelgoed maken: tollen, auto’s, 

fietsjes, karren, poppen... 

Boeken als: Het grote spelletjesboek van Susan Adams en 

De speelgoedfabriek van Lindsay Milne kunnen helpen. 

Andere boeken van Els Pelgrom 

Kleine Sofie en Lange Wapper, Querido, 1999 

De eikelvreters, Querido, 1998 

De zee en het land, Zwijsen, 1998 

Kinderen van het achtste woud, Querido, 1996 

Bombaaj!, Querido, 1995 

Illustraties van Thé Tjong-Khing 

Vos en Haas op het eiland, Sylvia Vanden Heede, Lannoo, 

2000 

Hannah en het raadsel van de stilte, Kaat Vrancken, 

Querido, 2000 

Tot kijk, Vos en Haas, Sylvia Vanden Heede, Lannoo, 1999 

Tsjau, Hannah!, Kaat Vrancken, Querido, 1999 

Vos en haas, Sylvia Vanden Heede, Lannoo, 1998 

Hannah, kom je dansen?, Kaat Vrancken, Querido, 1997 


Intermezzo 

‘Bovenhuis – Benedenhuis’ 



Querido, 1997, p. 96 – 97 


In haar jeugd verhuisde Joke Van Leeuwen verschillende 

keren, ook een keer naar Brussel, toen ze dertien was. 

België beviel haar zo goed, dat ze daar ging studeren: eerst 

in Antwerpen aan de Kunstacademie, daarna in Brussel aan 

het Hoger St.Lucas Instituut, een grafische opleiding. Ze 

wilde blijven tekenen en schrijven, zoals ze altijd al had 

gedaan. Ze kwam op het idee om een kinderboek te gaan 

maken, maar had moeite een uitgever te vinden. Ze ging 

weer studeren, geschiedenis in Brussel. Uiteindelijk vond ze 

toch een uitgever. Tegenwoordig woont ze in Maastricht. 

Joke Van Leeuwen combineert in haar boeken tekst en 




De hoofdpersonen in haar boeken zijn vaak eigenzinnige 

kinderen, die een tocht maken in een vreemde wereld. 

Daarbij ontmoeten ze merkwaardige personen en dingen. 

De verhalen en illustraties zijn meestal grappig, en bevatten 

milde maatschappijkritiek. 


Dit grappige intermezzo inspireert ons voor een levendige 

taalles rond de wiskundige begrippen ‘boven’ en ‘beneden’. 

Hiervoor heb je per kind drie bewerkte kopieën nodig van 

p. 96 en 97 uit het boek. 

1. Benedenhuis – Bovenhuis 

Op de eerste bewerkte kopie zijn de teksten en de 

personages weggelaten en heb je van de twee huizen één 

gemaakt. 

Je vertelt over het nu nog lege huis en over het beneden- en 

het bovenhuis dat telkens twee kamers heeft. 

Dan mogen de kinderen de beide huizen ‘behangen’: 

kleuren of echt behangpapier in de kamers kleven. Telkens 

wel één kleur of papier per twee kamers! 

2. Bewoners 

Op een tweede bewerkte kopie staan enkel de bewoners in 

hun zetel/in hun bed. 

De kinderen knippen ze uit en kleven ze in de juiste kamer 

volgens de opdracht die jij hen voorleest: 

‘Jan met de gestreepte broek is nog niet gaan slapen. Hij ligt 

op de sofa die beneden in het benedenhuis staat. Zijn 

ouders, Luc en Marie, liggen boven in het benedenhuis 

reeds in bed. Ondertussen is Karel ook gaan slapen, alleen 

in zijn bed, boven in het bovenhuis. Terwijl hij wacht op 

zijn broer Hendrik die beneden in het bovenhuis nog wat in 

de zetel zit.’ 

3. Boven – Beneden 

Naar aanleiding van de vorige opdrachten en de 

uiteindelijke prenten praat je over de plaats van elk personage 

tegenover elkaar. Wie is boven? Wie is beneden? Maar is 

bijvoorbeeld Hendrik ook boven ten opzichte van Karel? 


4. Tekst 

Je leest de beide teksten uit het boek voor. De kinderen 

luisteren en zeggen wie welke tekst heeft gezegd. 

5. Beneden – Boven 

Op een derde bewerkte kopie staan de teksten waaruit je 

verschillende keren de woorden ‘boven’ en ‘beneden’ 

geschrapt hebt. 

De kinderen kleven de teksten in de juiste tekstballon en 

vullen hem aan. 

6. Controle 

Als beide teksten volledig ingevuld zijn, leest iemand ze 

voor terwijl de anderen hun tekst controleren. Misschien 

ontstaat er wel een pittige discussie… 

Mogelijke uitbreiding 

Bewegingsles 

In een bewegingsles kan je met deze teksten aan de slag 

waarbij de kinderen posities innemen op het klimrek of op 

verschillende toestellen ten opzichte van elkaar. 

Maar wat gebeurt er als iemand van positie verandert? 

Hoe moeten de anderen zich dan aanpassen opdat de tekst 

nog juist zou zijn? 

Andere boeken van Joke van Leeuwen 

Ozo heppie en andere versjes, Querido, 2000 

Een sok met streepjes, Zwijsen, 1999 

Kukel, Querido, 1998 

Bezoekjaren, Querido, 1998 

Het verhaal van Bobbel die in een bakfiets woonde en rijk 

wilde worden, Querido, 1998 

Het vijfde luik: morgen gaan we naar De kelder. 

Wat kan er in een kelder staan? Breng spulletjes mee!

Dag 5: De kelder 


De kinderen tonen de spullen die bij de kelder horen. 

Lees de inleiding op p. 56. Vraag de kinderen of ze de 

kelder een gezellige plaats vinden? 

Wie zal er wachten bij het deurtje? (oom) 

Aangezien de volgende bladzijden alleen uit prenten 

bestaan, is het gemakkelijk om die te kopiëren. De kinderen 

doen partnerwerk en krijgen elk één dubbele pagina (twee 

prenten). Ze bedenken een verhaal van minstens vijf regels 

bij de prenten. Laat hen een naam bedenken voor de hoofdpersoon. 

De hele klas gebruikt dezelfde naam. 

Met de afzonderlijke verhaaltjes wordt het hele kelderverhaal 

samengesteld. 

De kinderen en de leerkracht mogen aanvullen of 

verbeteren, ze zorgen ervoor dat de verhaaltjes een zekere 

samenhang vertonen. 

De verhaaltjes worden onder de prenten geschreven. 

Fragment 5 

‘Het huis dat zichzelf bouwde’ 

Uit: Wie is het slimst? 

Hiawyn Oram / Tim Warnes 

Lemniscaat, 1997, p. 33-40 


Hiawyn Oram werd geboren in Zuid-Afrika en werkte na 

haar studie Engels en drama in Engeland als copywriter. 

Zij heeft reeds veel teksten voor prenten- en kinderboeken 

geschreven. Ze houdt vooral van vrolijke, grappige verhalen. 


Tim Warnes volgde een illustratorenopleiding in Brighton 

en is sindsdien fulltime illustrator. Hij is getrouwd met de 

illustratrice Jane Chapman. 

Over het boek 

Stel je eens voor dat je niet hier maar in Afrika geboren was. 

Dan ging je na het avondeten vast naar buiten want daar zat 

iedereen bij elkaar. Je oom, je vader, je moeder of een 

buurman vertelde dan een verhaal over dieren, over mensen 

of over allebei. Dan zou het kunnen gebeuren dat je dit 

verhaal hoorde. 

Werken met het verhaal 


Dit fragment sluit volledig aan bij het werelddorp dat je met 

je klas kan bouwen (zie sfeerschepping). Want hier wordt 

stap voor stap een Afrikaanse hut gebouwd. Op een zeer 

verrassende en grappige wijze… 

Als je dit werelddorp niet bouwt in je klas, is het wel zinvol 

als je kinderen enkele boeken raadplegen over hoe een 

Afrikaanse hut gebouwd wordt. 

Verschillende groepen kunnen woningen uit verschillende 

culturen bestuderen en aan elkaar vertellen (en tonen). 

Raadpleeg hiervoor de keuzelijst. 

Dit fragment sluit ook aan bij fragment 2 (‘Broer van de 

beren’): beide fragmenten typeren een andere cultuur. 

Ze kunnen allebei aanleiding geven om op zoek te gaan naar 

andere verhalen uit vreemde culturen. Gaandeweg creëer je 

zo een rijke multiculturele leeshoek in je klas. 

Een passende sfeerschepping verhoogt de impact van dit 

fragment. Vertel je kinderen dat dit soort verhalen verteld 

worden in Afrika bij een vuur, ’s nachts onder een indrukwekkende 

sterrenhemel, waar kinderen, ouders en 

grootouders samen verhalen vertellen en luisteren. 

Waar en hoe gebeurt dat nu nog bij ons? Vertelt jouw 

grootvader soms verhalen? Of… 

Misschien kan je hierbij een nieuwe traditie starten, waarbij 

grootouders wekelijks of maandelijks verhalen komen 

vertellen uit hun rijke verleden. 

Dit fragment kan daarvoor een opstart zijn. 

Het fragment 

Het fragment wordt integraal voorgelezen, al dan niet in 

een specifieke sfeer… (zie hiervoor) 

Na het voorlezen 

Het is zinvol om na het voorlezen te reconstrueren hoe de 

hut werd gebouwd. 


Elke stap zet je chronologisch op flappen. Bij elke stap 

maken de kinderen een tekening zodat je de hut ziet 

‘ontstaan’. 

Ze kunnen ook elke stap driedimensionaal uitbeelden, 

waarbij ze met gras, takken, bamboe, riet, … een kleine hut 

stap voor stap bouwen. 

Verwerking 

Een ander einde 

Op het einde van het fragment gaan beide dieren lopen uit 

schrik en durven ze elkaar niet meer onder ogen te komen. 

Maar volkse verhalen die mondeling overgeleverd worden 

veranderen vaak. 

Zo kunnen de kinderen ook een ander einde verzinnen. 

Laat ze dit opschrijven en aan elkaar voorlezen. (Misschien 

wordt de hut afgebroken… Of gaan de twee dieren 

samenwonen… Of …). 

Verzin je eigen verhaal 

De kinderen kiezen individueel, in groepen of met de hele 

klas (afhankelijk van hoe je deze activiteit wil organiseren) 

een activiteit, bijvoorbeeld het koken van spaghetti, het 

bouwen van een flatgebouw, het planten van bloemen. 

Ze kiezen ook twee personages die deze activiteit gaan 

uitvoeren. 

Analoog aan het fragment verzinnen ze rond hun twee 

figuren een verhaal hoe de activiteit zichzelf stap voor stap 

ontwikkelt. 

De verhalen worden chronologisch genoteerd (en eventueel 

geïllustreerd) en aan elkaar voorgelezen/verteld. 

Spiegelspel 

Zoals Boskat en Hyena elkaar nabootsen, kunnen de 

kinderen elkaar ook nabootsen. We noemen dit spiegelen: 

Ze staan met twee tegenover elkaar. Eén kind doet een 

beweging voor, de ander bootst hem na. 

Later kan je deze bewegingen ter plaatse verruimen: ze 

mogen zich dan verplaatsen door de ruimte. Ze lopen elkaar 

na, maken dezelfde gekke sprongen, … 

Nog later mogen de kinderen er ook bij spreken: hierbij 

worden dan niet meer alleen de bewegingen gekopieerd, 

maar ook de stem en de woorden. 

Uiteindelijk creëren ze korte scènes, waarin ze de eerder 

opgedane ervaringen toepassen in concrete situaties, 

bijvoorbeeld twee oude dametjes zitten in de wachtzaal van 

de dokter en zijn jaloers op elkaars ziekte. Ze nemen elkaars 

ziekte over en versterken ze om de ziekste te zijn 

(bijvoorbeeld een ontzettende jeuk over het hele lichaam, of 

een eindeloze hoest). 

Andere boeken van Hiawyn Oram 

Boris zoekt het hogerop, Sjaloom, 2001 

De tuin van prinses Kamille, Sjaloom, 2000 

De gelukkige kikker, De Vries-Brouwers, 1999 

Mijn broertje en de kuch, Holland, 1999 

Zij is altijd de eerste, Sjaloom, 1998 

Het verrassingsfeestje, Lemniscaat, 1994 


Gedicht 3 

‘Moe moe’ 

Uit: Er loopt een liedje door de lucht 

Erik van Os 

Zwijsen, 1995 


Erik van Os wilde vroeger profvoetballer of missionaris 

worden. Uiteindelijk ging hij werken als kleuterleider en als 

brugwachter. Sinds 1988 is hij schrijver en gezondheidsvoorlichter. 

Samen met zijn vrouw Elle van Lieshout schrijft 

hij kinderboeken. Ze pakken pen en papier en praten en 

schrijven, ruziën en lachen en schrijven weer. De ideeën 

voor hun boeken vinden ze in de supermarkt, in de tuin en 

aan zee, overal dus. 


Het gedicht lezen 

Dit gedicht kan je onder de noemer visuele poëzie 

rangschikken. De kinderen lezen het gedicht. Laat hen 

spontaan reageren. 

Vraag de kinderen op welke manier ze ‘Ik ben moe’, zeggen. 

Enkele kinderen lezen het gedicht zoals ze denken dat het 

moet klinken. 

Bespreek wat er speciaal is aan dit gedicht. 

Verwerking 

Visuele poëzie of tekenen met woorden. 

Vraag de kinderen hoe ze zich nog kunnen voelen: 

Ik heb... slaap, pijn honger... 

Ik ben... lui, boos, blij... 

Vraag wat ze dan doen: En nu wil ik... 

Deze oefening kan, naar analogie met het gedicht resulteren 

in, bijv.: 

Slaap, slaap 

Ik heb zo’n slaap 

Mijn ogen vallen toe 

en mijn 

nu ik naar bedje 

wil toe 

Slaap, slaap 

ik val zo van slaap om 

kom! 

bedje 

mijn 

in 

ik 

hoe 

me 

Zeg 

Bespreek met de kinderen wat ze met woorden kunnen 

tekenen: bed, tafel, gezicht, huis. 

Neem de prenten van de kelder (Huis met zeven kamers) en 

het verhaal dat de kinderen erbij schreven. Laat de kinderen 

het verhaal omzetten in een woordschilderij. 

- Geef de kinderen volgende tekstjes uit Meneer Bruis 

bouwt zijn huis van Stefan Themerson:

‘Dit huis 

in New York 

krabt vaak 

aan een wolk 

je loopt omhoog 

en omhoog 

en omhoog 

soms tot in een regenboog’ 

‘Flats naast flats, 

onder flats: flats 

en bovenop die flats 

nog meer flats’ 

‘De huizen 

de huizen 

ze stikken 

ze staan zo op 

elkaar geperst 

dat het me niets zou verbazen 

als een van hen flauw viel’ 

Bespreek met de kinderen hoe ze de stad zouden tekenen 

met deze woorden. 

Doe het nog eens met dit raadselgedicht van Riet Wille: 

Ik ben een dier 

bedrukt met strepen. 

Liggen die strepen 

op straat 

dan moet je daar 

oversteken. 

Tot slot kunnen de kinderen zichzelf voorstellen in een 

woordenschilderij: 

Ik 

Dit ben ik 

Ik heet... 

Ik woon... 

Ik kan... 

Ik weet... 

Ik ben... 

Ik droom van... 

Ik lach om... 

Ik ben bang voor... 

Ja, dit ben ik! 

Andere boeken van Erik van Os (en Elle van Lieshout) 

Iiieeek een luis, Gottmer, 2001 

Helemaal alleen op school, Zwijsen, 2001 

Ik was zo’n steentje in jouw schoen, Di-vers, 2001 

Wat goed van Saar, Kimio, 2000 

Een roos voor de juf, Zwijsen, 2000 

Het zesde luik: morgen gaan we naar De spullenkamer. 

Lees de inleiding op p. 76 en trek de aandacht op: ‘Hier 

bewaar ik spullen die ik mooi of bijzonder of leuk vind.’ 

Vraag de kinderen zo iets mee te brengen. 

Dag 6: De spullenkamer 

De kinderen tonen de spullen voor de spullenkamer. 

Ze zeggen wat er bijzonder, leuk of mooi aan is en wat ze 

ermee doen. De andere kinderen geven ook hun mening, 

waarbij zich een discussie ontspint waaruit blijkt dat 

smaken en kleuren kunnen verschillen. 

Voorlezen: Het verhaal van Joris Floris p. 78-94 

Dit verhaal is weer interactief. Schrijf al de namen van Joris 

Floris op het bord en laat ze door de kinderen lezen. Vraag 

aan de kinderen hoeveel namen ze hebben en hoe ze eraan 

komen. 

Lees het verhaal voor tot p. 80 en toon de prenten op p. 80, 

81 en 82. Schrijf op het bord wat er op de briefjes staat en 

laat het door de kinderen lezen. Sta even stil bij de andere 

alfabetten. De kinderen lossen het raadsel op p. 82 op. 

Lees verder vanaf p. 83 tot aan de rebus op p. 90, laat de 

kinderen even zoeken. Lees dan het einde. 

Gesprek na het voorlezen 

Vraag de mening van de kinderen over: ‘Hoe vaker je naar 

bijzondere dingen keek, hoe gewoner ze werden’. 

Laat de kinderen vertellen over wat ze verzamelen en nodig 

hen uit om hun verzamelingen te tonen aan de klas. 


Fragment 6 

Karlsson van het dak 

Astrid Lindgren / Georgien Overwater 

Ploegsma, 1999, p. 124 – 126 


Astrid Lindgren (1907) werd geboren in Vimmerby 

(Zuid-Zweden) als Astrid Anna Emilia Ericsson. Ze groeide 

op in een boerderij en had een fijne jeugd. Ze volgde een 

secretaresse-opleiding in Stockholm, werkte een tijd op 

kantoor en trouwde met Sture Lindgren. Ze heeft twee 

kinderen. Ze schreef in totaal meer dan 45 boeken, maakte 

toneelstukken en films. Voor haar werk kreeg ze tal van 

prijzen in binnenen buitenland. Heel wat van haar 

verhalen spelen in de landschappen die ze vanuit haar jeugd 

kende. De natuur speelt een belangrijke rol, net als de 

fantasie van kinderen in moeilijke situaties; Veel figuren uit 

haar boeken zijn eigenwijze deugnieten die toch verdriet, 

angst en eenzaamheid kennen. 

Zelf vindt Astrid Lindgren de taal waarin een jeugdboek 

geschreven is het allerbelangrijkste. Die taal moet aansluiten 

bij de inhoud van het verhaal. Als ze in haar boeken een 

boodschap meegeeft, dan is het dat geweld nergens toe leidt 

en men pas zinvol kan leven als men om de anderen geeft. 


Georgien Overwater (1958) woont in Amsterdam en is dol 

op fietsen, schaatsen, wandelen en lekker eten. Ze illustreert 

kinderboeken voor verschillende auteurs en uitgeverijen en 

werkt ook voor Sesamstraat. 

Over het boek 

Wat zou jij zeggen als op een dag een klein mannetje met op 

zijn rug een schroef als van een helikopter, je kamer kwam 

binnenvliegen? 

Dat is wat Erik overkomt. En het mannetje heet Karlssonvan-het-dak. 

Hij woont in een piepklein huisje achter de 

schoorsteen op het dak van het huis waar Erik woont. 

Karlsson is de beste in alles, zegt hij. Erik beleeft dolle pret 

met Karlsson, maar soms is zijn vriend wel vervelend, hij 

maakt rommel in Eriks kamer en soms maakt hij dingen 

stuk. En omdat niemand Karlsson ziet, geloven ze Erik 

natuurlijk niet als hij zegt dat Karlsson het gedaan heeft. 

Op een dag mag Erik nog eens mee naar het huisje van 

Karlsson, maar of dat een leuke visite wordt? 

In dit boek zijn drie boeken over Karlsson samengebracht, 

we noemen zo’n dik boek een omnibus. 



Verwijs naar de verzameling van bijzondere personen die 

Joris Floris uit het voorleesverhaal wil aanleggen. Vraag aan 

de kinderen wie zij bijzondere personen vinden 

(woordveld). 

Lees de informatie over het boek en vraag of Karlsson ook 

in de verzameling van Joris Floris zou passen. Toon het 

boek, zeg dat het een omnibus is en verklaar. 

Lees de informatie over de auteur en vraag of de kinderen 

andere boeken van Astrid Lindgren kennen. 


Lezen/voorlezen 

In de derde klas lezen de kinderen het fragment stil. In de 

tweede klas wordt het voorgelezen. 

Na het lezen 

Vinden jullie dat het verhaal van Karlsson past bij de 

spullenkamer. 

Wat is een ‘berekenend’ mannetje? Is opruimen nodig in het 

huisje van Karlsson? Hoe lees je dat? Heeft Erik veel zin in 

schoonmaken? Hoe weet je dat? ‘Aan het plafond hing 

haast niets’, is dat zo? Hoe zou jij aan schoonmaken 

beginnen? 

Verwerking 

Tekenen 

De kinderen lezen de beschrijving van het huis, en tekenen 

wat ze lezen. De tekeningen worden vergeleken en 

eventueel aangevuld. 

Bovenaanzichten 

Karlsson en Lila kunnen allebei vliegen. Ze zien de dingen 

van bovenaf en Lila zegt dat het bijzonder is. Toon de 

kinderen de tekening op p. 93 in Een huis met zeven 

kamers. Ga eventueel naar de hoogste verdieping van de 

school en laat de kinderen van bovenaf naar de speelplaats 

kijken. Dan krijgen alle kinderen een prent. Ze tekenen de 

prent zoals ze er van bovenaf zou kunnen uitzien. 

Woordspelletje 

Lees het bijzonder raadsel op p. 82 (Een huis met zeven 

kamers). De kinderen zoeken in het verhaal van Karlsson 

woorden waarvan ze delen kunnen omzetten in cijfers, bijv. 

Schoorst1; 8er; z11 ... 

Collage 

Groepswerk met vier: De kinderen zoeken in tijdschriften 

personen die ze bijzonder vinden. Ze moeten alle vier 

instemmen met elkaars personen. Ze knippen ze uit en 

maken er een collage van. Elke groep stelt zijn werkstuk 

voor aan de klas. 

Gebarentaal 

Op p. 81 (Een huis met zeven kamers) staan bijzondere 

letters. Vraag de kinderen of ze die kunnen lezen. Laat 

allochtone kinderen iets in hun taal zeggen en/of schrijven. 

Als je de taal van een land niet kent, hoe probeer je dan 

duidelijk te maken: hoe heet je?; kom je spelen?; waar woon 

je?; kom je eten?; ik heb pijn; ik heb honger; ik moet naar 

de wc; het stinkt hier; ik heb het koud; ik ben moe... 

Andere boeken van Astrid Lindgren 

Mio mijn Mio, Ploegsma, 2001 

Michiel van de Hazelhoeve, Ploegsma, 2000 

De gebroeders Leeuwenhart, Ploegsma, 1999 

Pippi Langkous omnibus, Ploegsma, 1997 

Alle verhalen van Astrid Lindgren, Ploegsma, 1997 

Sprookjes, Ploegsma, 1996 

Ronja de roversdochter, Ploegsma, 1995 

Illustraties van Georgien Overwater 

Gerard Tonen, Een bed op straat, Zwijsen, 2001

Gerard Tonen, De grote reis van Joris Lap, Zwijsen, 2001 

Bies van Ede, Klaar rover, Zwijsen, 2000 

Nanda Roep, Prinses Jana en ridder Misha, Zwijsen, 2000 

Elisabeth Marrain, Verdwaald in Brussel, Zwijsen, 2000 

Het zevende luik: morgen gaan we naar De wc. 

Breng wc-spullen mee! 

Dag 7: De wc 


Bespreek de voorwerpen en plaats ze in de wc. Lees de 

inleiding op p. 98. Per twee krijgen de kinderen een versje. 

Ze oefenen om het zo mooi mogelijk voor te lezen. 


Fragment 7 

Paultje en het paarse krijtje 

Crockett Johnson 


Dit fragment vind je niet in de fragmentenbundel. 


De Amerikaanse schrijver en illustrator Crockett Johnson 

(1906-1975), wiens echte naam David Johnson Leisk was, 

werd geboren in New York. Na zijn studie kunstgeschiedenis 

werkte hij als ontwerper en cartoonist voor een 

aantal bladen. In 1945 debuteerde hij als illustrator van 

kinderboeken met tekeningen bij een verhaal van zijn 

vrouw Ruth Krauss. In 1955 verscheen ‘Harold and the 

Purple Crayon’, dat later gevolgd werd door vijf andere 

boeken over Harold die met zijn krijtje op bijzondere 

plaatsen terechtkomt. Geen van deze boeken evenaarde 

echter het succes van ‘Paultje en zijn paarse krijtje’. 

Over het boek 

Op een avond besloot Paultje een wandeling in de 

maneschijn te maken. Maar er was geen maan en Paultje had 

een maan nodig om in de maneschijn te wandelen. Gelukkig 

had hij zijn paarse krijtje bij zich, dus tekende Paultje een 

maan. Hij had ook iets nodig om op te wandelen, dus 

tekende hij een weg... Met de hulp van zijn paarse krijtje 

schept Paultje bladzijde na bladzijde zijn eigen wereld, tot 

hij aan het eind een raam om de maan tekent, er een bed 

onder zet en de dekens over zijn oren trekt. 

Werken met het verhaal 


Dit is geen fragment, maar de tekst van het hele boek. Lees 

de informatie over de auteur, toon het boek en wijs op de 

vertaalster: Annie M.G.Schmidt. 

Lees dan over de inhoud van het boek. 

Lezen 

De kinderen lezen het fragment. 

Teken- en vertelverhaal 

‘Teken- en vertelverhalen vormen een efficiënte aanvulling 

op het materiaal dat je al gebruikt voor taalvaardigheidslessen. 

De verhalen bevorderen de luistervaardigheid van de 

kinderen, ze leren om algemene taalstructuren te herkennen 

en te gebruiken bij het vertellen en het schrijven van 

verhalen. Teken-en-vertel-verhalen stimuleren de kinderen 

om aandachtiger te lezen, te begrijpen en te herhalen. 

Ze zijn een prettig hulpmiddel bij het ontwikkelen van 

zelfvertrouwen en rust bij het spreken.’ Aldus de inleiding 

van: Aan het eind van de regenboog van Richard Thompson. 

Het loont de moeite om het boek op te zoeken in de bib, de 

tekeningen beschrijven is haast onmogelijk, in het boek 

staan ze naast de verhalen. 

Het verhaal van Paultje leent zich uitstekend om tekenen en 

vertellen te combineren. Je kan dat op drie manieren 

aanpakken: 

1. De kinderen lezen terwijl de leerkracht tekent: je leest het 

verhaal vooraf, en oefent in het maken van de juiste 

tekening op het gepaste moment. Dan gaan de kinderen 


lezen terwijl jij tekent. Zeg de kinderen dat jij het verhaal 

zult tekenen, maar dat je hun hulp nodig hebt. Stop 

regelmatig en vraag of je een cirkel, een zigzaglijn, een 

driehoek... moet tekenen. 

De kinderen vertellen het verhaal na aan de hand van de 

tekeningen. 

2. De leerkracht leest het verhaal; de kinderen tekenen 

terwijl de leerkracht het verhaal langzaam voorleest. 

3. Partnerwerk: het ene kind leest, het andere tekent. 

Het ‘wat-is-dit?’-verhaal 

Maak een grote tekening of ‘kaart’. Vertel de klas dat je het 

verhaal dat erbij hoort bent kwijtgeraakt en vraag of zij er 

een passend verhaal bij bedenken.

Gedicht 4 

‘De slakjes’ 

Uit: Het grote versjesboek 

Marianne Busser, Ron Schröder / Wilbert van der Steen 

Van Holkema & Warendorf, 2000, p. 105 

Over de auteurs 

Ron Schröder (1958) en Marianne Busser (1958) zijn 

getrouwd en hebben 3 dochters. Samen schrijven ze voor 

jonge kinderen: ze werken voor kindertijdschriften en 

schrijven al jaren voor Sesamstraat. Ze hebben al zo’n 60 

boeken geschreven. Ze maken ook ondersteunend 

onderwijsmateriaal. Daarnaast leveren ze regelmatig teksten 

voor radio, TV en allerlei cd-projecten. Ze hebben meer dan 

800 liedjes geschreven. 


Voor het gedicht 

Voor je dit gedicht aanbrengt, kunnen de kinderen de 

dierenboeken raadplegen om het leven van de huisjesslak te 

bestuderen. Zo wordt straks de pointe van het gedicht (de 

slakkenflat) nog absurder en grappiger. 

Het gedicht 

De kinderen lezen het gedicht luidop. 

Let hierbij op de expressie van de stem en vermijd een 

dreuntoon. Een natuurlijke spreekwijze is de beste toon! 

Een goed hulpmiddel hierbij is om het gedicht te laten 

omzetten in prozavorm. Laat hen dan goed luisteren naar 

de toon van de spreekzinnen en laat ze deze toon 

overnemen in het gedicht. 

Na het gedicht 

Bespreek kort de inhoud van het gedicht: Is het realistisch? 

Fantasie? Absurd Grappig? Abstract? Gevoelig? … 

Kennen ze nog andere gedichten die aansluiten bij deze 

stijl? 

Onderzoek ook het rijmschema (ABCB/DEFE) 

Verwerking 

Vervolggedicht 

De kinderen schrijven een vervolg op dit gedicht. 

Het gedicht zelf blijft steeds als basis en je geeft hen de 

eerste vervolgzin om hen op weg te zetten. 

Hou bij het vervolg wel het rijmschema aan! 

Bijvoorbeeld. 

………… 

Daar kregen ze vele kindertjes 

Die speelden op het dak. 

……… 

……… 

Of: ……… 

’s Winters was het er gezellig, 

dan brandde een warm vuur. 

……… 

……… 

Of: ……………… 

Andere boeken van Marianne Busser en Ron Schröder 

Het kleine kleuren-koetje, Zwijsen, 2001 

De Bussertjes, Van Holkema & Warendorf, 2001 

Het grote verhaaltjesboek, Van Holkema & Warendorf, 

2001 

Wil je met me spelen, Van Holkema & Warendorf, 2001 

Een kind in de sloot, Van Holkema & Warendorf, 2001 

Een schat in het park, Van Holkema & Warendorf, 2001 

Illustraties van Wilbert van der Steen 

Marianne Busser, Ron Schröder, Het grote verhaaltjesboek, 

2001 

Marianne Busser, Ron Schröder, Het grote liedjesboek, 1998 

Het achtste luik: morgen gaan we naar De dierenkamer. 

Hebben jullie een dierenkamer thuis? 

Waar denken jullie de spullen te zullen vinden? 

Lees de inleiding op p. 108 (Een huis met zeven kamers) 


Dag 8: De dierenkamer 

Bespreek de voorwerpen en laat de kinderen vertellen of het 

moeilijk was iets te vinden. 

Voorlezen: p. 110-123 


Lees het verhaal voor tot p. 114 en toon vanaf dan de 

prenten met de veranderingen. 

- Memo: maak plaatjes met een klein deel van de pels van 

een dier en andere met het hele dier. De kinderen zoeken 

het juiste dier bij de juiste pels. 

- Collages: Maak van twee bestaande dieren een nieuwe 

soort door twee helften om te wisselen. De kinderen 

bedenken een nieuwe naam. 

- Woordspelletje: Maak nieuwe diernamen uit twee 

bestaande: krokodil-olifant; papegaai-aardworm; dolfijngiraf; 

struisvogel-dromedaris... 

Het afsluitend stripverhaal kun je aanbieden met lege 

tekstballonnetjes, de kinderen schrijven wat de twee dieren 

zeggen. 


Fragment 8 

Klaver Aas, een bijzondere big 

Dick King-Smith / Klaas Verplancke 

Elzenga, 1998, p. 45-50 


Dick King-Smith (1922) is een van de bekendste Engelse 

kinderboekenschrijvers. Hij is in Engeland populairder dan 

Roald Dahl. 

Hij heeft heel wat gedaan in zijn leven. Zo is hij tot zijn 

vijfenveertigste boer geweest. Daarna heeft hij jaren als 

onderwijzer gewerkt op een basisschool. Zijn verhalen over 

dieren waren zo populair bij de kinderen dat hij besloot om 

schrijver te worden. Sinds 1982 is hij schrijver van beroep. 

Ook was hij jarenlang, met zijn kleine teckel Dodo, 

presentator van een kinderprogramma op de Engelse 

televisie. 

Elke dag schrijft hij vier uur. Wat hij ’s ochtends met de pen 

geschreven heeft, typt hij ’s middags met één vinger uit. Hij 

schrijft vooral humoristische dierenverhalen. 

Voor zijn boek Een buitengewone big heeft hij de Guardian 

Children’s Award, een belangrijke Engelse Kinderboekenprijs 

gekregen. Dit boek is verfilmd als Babe. 


Klaas Verplancke (1964) studeerde Publicitaire Grafiek en 

Fotografie in Gent. Hij werkte een drietal jaren als 

artdirector voor reclamebureaus en is sinds 1983 zelfstandig 

illustrator. Hij ontwerpt covers en maakt tekeningen voor 

lees- en prentenboeken van vele Vlaamse uitgeverijen, maar 

ook voor het buitenland. Hij tekent graag grappige, 

karikaturale personages en dieren. In 2001 werden zijn 

illustraties uit ‘Ozewiezewoze’ internationaal bekroond. 

Zijn eigen boek ‘Jot’ kreeg een eervolle vermelding. 

Over het boek 

Klaver Aas is niet alleen bijzonder omdat hij een vlek heeft 

in de vorm van een klavertje drie. De boer ontdekt dat hij 

mensentaal begrijpt. Zijn broers en zusjes worden naar de 

markt gebracht maar Aas wil niet. Aas maakt kennis met de 

andere dieren van de boerderij zoals Nanny de geit, 

Clarence de kater. Met Megan, de hond loopt het iets 

moeilijker. 

Aas wil dolgraag een huisvarken worden. En op een dag 

gaat hij met Clarence het huis binnen. Aas voelt zich prima 

thuis in zijn luie stoel voor de televisie. Maar beroemd 

wordt hij pas als hij zelf op televisie komt. 


Voor het fragment 

Vertel over verhalen waarin dieren kunnen spreken en 

intelligent zijn. Kennen de kinderen nog zulke verhalen? 

Boeken? Films? Verwijs hier zeker naar de film Babe en het 

boek waarop deze film gebaseerd is (zie eerder). 

Eventueel lees je het boek voor en toon je later de film. 

Je stimuleert hun kritische houding door achteraf de 

verschillen tussen het boek en de film te laten verwoorden 

en een oordeel te laten formuleren wat ze beter/slechter 

vonden. 

Bespreek ook even vooraf de verschillende figuren uit het 

fragment: Aas, Clarence, Megan en Nanny. Toon misschien

enkele illustraties uit het boek. Dit prikkelt de visuele 

verbeelding. 

Het fragment 

In de tweede klas lees je het fragment best voor, in de derde 

klas lezen de kinderen het zelf. 

Na het lezen 

Na het (voor)lezen krijgen de kinderen de kans om vragen 

te stellen: Wat is ‘noblesse oblige’? Wat zijn oorkondes? … 

Daarna vatten ze het fragment kort samen: Wie leidt Aas 

rond? Welke kamers bezoeken ze? Welke nieuwigheden 

ontdekt hij? Wat kent hij niet? … 

Verwerking 

Ik zie wat jij niet ziet 

Aas ziet voor het eerst een huis aan de binnenkant. Waaraan 

merk je dat? (Het bad is een trog, de wc is een stoel met een 

gat, …) 

In groepjes kiezen de kinderen een kamer van het huis. 

Zij verzinnen hoe Aas deze kamer zou benutten om erin te 

leven. Zij tekenen een plattegrond van de kamer en 

schrijven er in korte zinnetjes bij wat hij er zou doen. 

Om hun fantasie te prikkelen hou je vooraf een uitgebreide 

brainstormronde over het gehele huis. In deze ronde 

stimuleer je de gekste fantasieën. 

Voor het eerst 

Deze fantasie-opdracht sluit aan bij de vorige, maar gaat een 

stap verder: ‘over een vlo die voor het eerst in een kapsalon 

komt…’. Of ‘over een marsmannetje dat voor het eerst in 

onze klas komt…’. Of … 

De kinderen fantaseren in groepjes de verhalen. Je kan hen 

helpen met leidraadvragen: Vanwaar komt je figuur? Hoe 

komt hij er terecht? Wie is er nog? Wat ziet hij voor het 

eerst? Wat denkt hij? Is hij bang? Nieuwsgierig? Blij? … 

De verhalen worden aan elkaar verteld en/of voorgelezen en 

gebundeld tot een eigen ‘voor het eerst’-boek. 

Speels spel 

De kinderen kunnen de verschillende zelfgecreëerde ‘voor 

het eerst’-verhalen uitbeelden. Kies dan wel de geschiktste 

vorm, afhankelijk van de inhoud: dramatiseren, poppenspel, 

schimmenspel. 

Wat doe je ermee? 

Zoals Aas de televisie behandelt, kan je de kinderen gekende 

voorwerpen op een ongekende wijze laten manipuleren. 

Iedereen zit in een kring, terwijl een voorwerp wordt 

doorgegeven (bijvoorbeeld een telefoontoestel). Elk kind 

manipuleert het voorwerp op een andere wijze. Verras elkaar 

en stimuleer gekke ideeën. Laat de fantasie de vrije loop! 

Later kan je dit spel spelen met abstractere voorwerpen. 

Je geeft bijvoorbeeld een stok door en de kinderen 

manipuleren hem alsof het een … is (een fles wijn, een bril, 

een bed, …). 

Andere boeken van Dick King-Smith 

Een buitengewone big, Elzenga, 1999 

Troetelmuis, Elzenga, 1995 

Hondepootjes, Elzenga, 1995 

Illustraties van Klaas Verplancke 

Jan van Coillie (samenst.), Ozewiezewoze het ABC van de 

kinderliedjes, De Eenhoorn, 2000 

Jan Van Coillie, (samenst.), De dichter is een tovenaar: 

175 gedichten voor kinderen, Averbode, 2000 

Peter Slabbynck, De bolletjestrui, Davidsfonds/Infodok, 

1999 

Henri Van Daele, Van de sneeuwman die niet smelten wou, 

Averbode, 1999 

Andere boeken van Klaas Verplancke 


Wat trek ik aan?, De Eenhoorn, 1998 

Wat zie ik?, De Eenhoorn, 1998 

Wat doet baby?, De Eenhoorn, 1996 

Wat doet de kip?, De Eenhoorn, 1996 


94 – Vierde en vijfde leerjaar 

Wij wonen overal en nergens 

Ideeënbrief voor het vierde en vijfde leerjaar 


Joeri Brands woont in Hasselt en geeft les in Genk, in het 

vierde leerjaar. Hij maakt muziek, onder andere voor het 

straattheatergezelschap Yawar, knutselt meubeltjes en 

lampen en ontwikkelt foto’s. In zijn laatste jaar lerarenopleiding 

leerde hij lezen van Riet Jeurissen en sindsdien zit 

hij onherroepelijk met de kriebel. Hij maakte dan ook een 

eindwerk over boekpromotie. 

Ria Simoens woont (toevallig) ook in Hasselt en is licentiaat 

kinderpsychologie. Ze speelt blokfluit, maakt kleren en 

knuffelbeesten, tekent rare mannetjes en schiet Lomo-foto’s. 

Ze leerde al vroeg lezen en schrijven en is dat eigenlijk altijd 

blijven doen. Ze is voornamelijk verlekkerd op de wereldatlas, 

op poëzie en op kinderboeken. 

Josine van den Berg is leidinggevende (afdelingshoofd) bij 

de Onderwijsmediatheekdienst in Amsterdam. Ze maakte 

vele jaren radioprogramma’s over kinderboeken en jeugdliteratuur, 

stelde literaire middagen met kinderboekenschrijvers 

voor kinderen samen, recenseerde kinderboeken 

voor volwassenen en kinderen en is redactielid van 

Leesgoed. Ze heeft een soort fascinatie voor Spanje en 

Latijns-Amerika waar ze dan ook veel over wil weten wat 

betreft de geschiedenis en de kunst.

‘Het bos was tachtig, zij tien jaar oud. 

Ze had er van gras en van sprokkelhout, 

met mos en met modder een hut gebouwd 

en buiten was de wc. 

De vloer was van gras, het dak was van gras, 

de stoel en de kast en het zachte matras, 

maar de koek was van koek en een glas van glas 

en van water was er de thee.’ 

‘Het bos was tachtig’ 

Joke van Leeuwen 

Uit: Ozo Heppie 

Querido, 2000 

De meeste kinderen bouwen huisjes, of dromen ervan. 

Ze foezelen een gezellig nestje bijeen, bouwen een tent of 

een kamp. Thuis wonen ze ook in een huis (of een boot, of 

een woonwagen of een flat), maar dat is anders. 

We bouwden onszelf een vliegmachine en vlogen ermee 

naar de lucht. Door de gaatjes in de daken keken we naar de 

mensen in de huisjes, naar de kinderen in hun nest. 

Wat volgt is het verslag van onze reis. We hebben verhalen 

meegebracht over kinderen die ergens wonen, en een koffer 

vol ideeën, wijze raad, een storthoop en een sokkenkast. 

We hebben getracht om vooral actief te werken, de handen 

uit de mouwen te steken en de kinderen zelf in de huizen, 

de holen, in de huid van een ander te laten kruipen. 

We hebben getracht om de kinderen zo in hun boek te laten 

stappen, zelfs springen, als in hun huis. Want een boek is 

ook een nest waar je in wegkruipt, een boek is ook een dak 

boven je hoofd. 

We hopen vooral dat iedereen veel plezier beleeft aan onze 

koffer, dat iedereen er wat van leert, en vooral, dat de 

kinderen de smaak te pakken krijgen. Dat ze lezen leuk 

gaan vinden en in nog meer boeken gaan plonzen. Dat ze 

zich gaan thuisvoelen in boeken. 

Boek 1 

In het donker is het veilig 

Els Beerten 

Querido, 1998, p. 27-33 


Els Beerten werd geboren op 27 maart 1959. Ze was de 

oudste thuis. Meteen na Els komt haar broer Bart. Wat later 

volgen Gert en Tom. 

Op een dag werd ze twee jaar. Ze werd die dag vroeger dan 

gewoonlijk gewekt. Na het ontbijt knoopte moeder haar jas 

dicht en liep ze met haar naar school. Ze vroeg de kleuterjuf 

van de eerste klas of Els alsjeblieft naar school mocht 

komen, want ze wist echt niet meer wat ze Els nog moest 

vertellen. De kleuterjuf zei dat het eigenlijk verboden was 

om kinderen al zo vroeg naar school te laten gaan, maar 

goed; voor die keer dan. 

Sinds haar zesde jaar verslond ze boeken en op haar twaalfde 

had ze alles in de bibliotheek gelezen tot en met boeken 

voor zestienjarigen (verder mocht ze nog niet: dat was zonde). 

In die tijd wist ze niet meer zo goed wat ze later wilde 

worden: juffrouw, zangeres of actrice. Maar nooit dacht ze 

aan schrijven. Wel schreef ze scenario’s voor toneelstukjes, 

die ze zelf regisseerde, leerde zichzelf gitaar spelen en volgde 

piano-, teken-, voordrachten toneelles. Toen ze dertien was, 

begon ze haar eerste boek te schrijven, na twee hoofdstukken 

was ze het al beu. Ze besloot dat een boek schrijven wel wat 

moeilijker was dan ze dacht. Toen ze achttien werd, wilde ze 

nog steeds juffrouw worden, maar dacht ook aan actrice, aan 

kinderarts en aan astronaut. Alles tegelijk ging niet. 

Uiteindelijk ging ze talen studeren. Op haar 22ste trouwde 

ze met Koen en later kreeg ze drie kinderen: Eva, Ben en 

Thijs. Ze woont nu met haar hele gezin in Aarschot. 

Over het boek 

De ouders van Leon en Victor maken voortdurend ruzie. 

Ze schreeuwen zo hard dat de broertjes wegkruipen in een 

grote kast vol dekens en wintersokken. De kast is hun 

veilige plekje thuis. Maar de kast is niet alleen kast. Soms is 

de kast een piratenschip op de oceaan, of een raket waarmee 

ze kunnen wegvliegen. In hun kast is alles mogelijk. 


De parabel 

Leons ouders maken voortdurend ruzie. Zijn sok verzint 

een verhaal over een monster dat door lieve mensen 

verslagen wordt. Wat zou Jozef daarmee bedoelen? 

Misschien zou Leon wel heel graag willen dat zijn ouders 

lief worden tegen elkaar, dat het ruziemonster verslagen 

wordt. Dan is het heel normaal dat Leon (nou ja, Jozef) 

zulk een verhaal verzint. Dat doen we namelijk allemaal. 

Als je zomaar een verhaal verzint, dan is dat nooit zomaar 

een verhaal, maar dan zit daar altijd iets in van jezelf. 

Ga met de kinderen na wat de schrijver van Roodkapje aan 

de hand had, of de schrijver van Repelsteeltje. Wat wou die 

schrijver heel graag? Wat was zijn of haar probleem? 

Nu we opgewarmd zijn in het symbolisch denken, gaan we 

zelf een parabel schrijven. Een parabel is typisch een verhaal 

waarin alles wel iets betekent, en waar een wijze les in zit. 

In ons geval hoeft er niet zo’n wijze les in te zitten. Als er 

Vierde en vijfde leerjaar – 95

maar een betekenis in zit, en er is één voorwaarde: het moet 

goed aflopen. Laat de kinderen bezinnen over wat hun 

probleem is, wat ze graag zouden veranderen, waar ze bang 

voor zijn. Dat gaan ze dan ‘vertalen’ in een verhaal. Iemand 

die veel problemen heeft met wiskunde, kan bijvoorbeeld 

een verhaal schrijven over een akker (zijn hoofd) waar al het 

graan (de cijfers) door elkaar ligt, waardoor de mensen 

scheve broden (foute sommen) krijgen, tot er op een dag 

een wind komt die al het graan weer recht blaast... 

De kast 

Leon en Victor kruipen in de kast om te schuilen voor het 

geruzie. De kast is hun veilig koninkrijkje. In welk meubel 

zou jij graag wegkruipen? Laat de kinderen alleen of in 

groepjes, hun schuilmeubel ontwerpen. Zitten er ramen in? 

Heeft het kleurtjes of juist niet? Waar staat het? Als het 

ontwerp klaar is, wordt het meubel gemaakt. Op schaal 

mag, maar het best is als ze er echt in kunnen wegkruipen. 

Met karton, papier-maché, kippengaas, hout, verf en 

versiering maken de kinderen hun schuilmeubel. Alles wat 

ze erin willen zetten, zoals kussens, eten of drinken, wordt 

eveneens geknutseld (limonade kan je maken door een 

beetje gele verf in water op te lossen, bijvoorbeeld). Als alle 

kasten en andere schuilmeubelen klaar zijn, worden ze, 

indien mogelijk, op de plek in de school gezet waar de 

ontwerper(s) het liefst zou(den) gaan schuilen (in de klas of 

op de gang kan het natuurlijk ook). 

De sokkenkast 

Leon speelt geen poppenkast. Hij heeft immers geen 

poppen. Hij heeft een sok. Hij speelt sokkenkast. Dat gaan 

de kinderen ook doen. Apart of in groepjes schrijven ze een 

verhaal, met minstens even veel personages als schrijvers, 

zodat iedereen minstens één rol speelt. De personages 

worden gemaakt van oude sokken waar pingpongballetjes 

aan vastgeplakt worden, of kralen aan geregen, als ogen. 

Andere lichaamsdelen worden gemaakt van stof en draad, of 

van karton en nietjes... Elke dag brengt een vrijwilliger of 

een vrijwillig groepje het verhaal voor de klas, van achter de 

‘sokkenkast’. Die kan je maken door gewoon een doek over 

een touw te hangen op bepaalde hoogte, of een doek over 

een tafel te hangen. 

Mijn leven als sok 

Jozef is eigenlijk een doodgewone sok. Toch beleeft hij 

fantastische avonturen. Hij trekt naar een vreemd land en 

leert vliegen. Uiteraard weten de kinderen ook nog wel 

leuke of spannende avonturen uit hun vorig leven als sok. 

Daar kunnen ze dan nu een opstel over schrijven. Let op de 

details: kan een sok wandelen of hupt hij? Wat koopt een 

sok in de winkel? Hoe ziet een sokkenhotel eruit? Neemt 

een sok een douche of gaat hij even in de wasmachine? 

Snuit hij zijn neus of zijn tenen? 

Andere boeken van Els Beerten 

In de laatste vijf jaar schreef Els Beerten alleen In het 

donker is het veilig, maar daarvoor bracht ze onder andere: 

Zoveel te zien, zoveel te horen, 1995 

Voorbij de blauwe lucht, 1994 

Simon, 1993 

Grote kleine broer, 1993 

Wat een stomme meester, 1992 


Boek 2 

Lekker wakker 

Lydia Rood 

Leopold, 1997, p. 21-25 


Lydia Rood wordt op donderdag 23 mei 1957 geboren in 

Velp. Daar groeit ze op samen met haar vier broers en haar 

zusje. Lydia is druk, eigenwijs en avontuurlijk en voelt zich 

best thuis tussen zoveel jongens. Bomen klimmen achter in 

de tuin, vuurtjes stoken in het bos en voetballen met haar 

broers zijn aan haar wel bestede activiteiten. 

Eigenlijk wil ze altijd al schrijfster worden, dan kan ze alles 

laten gebeuren zoals zij het wil. Behalve schrijfster wil ze 

ook wel ontdekkingsreiziger worden, of stewardess, of ... 

non in Afrika! In elk geval, de wijde wereld in. 

Pippi Langkous is een tijdje haar heldin, wier haardracht ze 

zelfs af en toe imiteert. Haar eigenzinnigheid, hang naar 

vrijheid, ongekunstelde oprechtheid en haar avontuurlijke 

inslag heeft ze nog steeds gemeen met haar jeugdheldin. 

Altijd opkomend voor het recht van de minder bedeelden in 

de samenleving steekt ze haar mening nooit onder stoelen of 

banken. Tegen onrecht kan ze eenvoudig niet en daar zal ze 

tegenin gaan, zonder zich te laten weerhouden door 

eventuele risico’s. 

In 1985 krijgt ze haar enige dochter, Roosmarijn, over wie 

ze verschillende kleuterboeken schrijft, zoals bijvoorbeeld 

Torren onder de bank in 1991. De verhaaltjes, waarin 

gewone dagelijkse gebeurtenissen afgewisseld worden met 

grappige kleuterfantasieën, worden vaak door Lydia aan 

haar voorgelezen voor ze in een boek komen. Als ze bij 

Roosmarijn in de smaak vallen, zijn ze goed. 

Over het boek 

Lekker Wakker gaat over Charley, een ondernemend meisje 

dat professioneel wegloopt. Ze heeft immers ervaring, ze 

loopt al weg sinds ze drie jaar is. Tot nu toe is ze telkens ’s 

avonds thuisgekomen, maar nu wil Charley wel eens weten 

wat het is om echt op straat te leven. Ze hoort er immers 

allerlei spannende verhalen over van haar twee moeders, die 

allebei bij de politie zijn. Met haar rugzak vol slimme 

dingen trekt ze erop uit en leert ze allerlei mensen kennen 

die, net als zij, op straat moeten slapen. Zo komt ze op het 

spoor van een gemene rover... 


Twee moeders 

Soms kan het interessant zijn om eens te praten over twee 

moeders hebben. Wat vinden de kinderen daarvan? Zouden 

zij twee moeders willen hebben? Waarom wel of niet? 

En twee vaders? Is dat anders? Discussiestof te over, die in 

sommige klassen voor een boeiend gesprek kan zorgen. 

Maar bezint eer je begint. Informeer je vooraf genoeg, doe 

deze les alleen als je zelf geen vooroordelen hebt en als je 

zeker weet dat het je klas (en de ouders) niet in een koude 

oorlog zal ontketenen. Anderzijds is het ook wel leuk om er 

gewoon over te gaan en het als een detail te beschouwen dat 

Charley twee moeders heeft. Want dat is eigenlijk heel 

gewoon.

Op overlevingstocht 

Charley neemt allerlei slimme dingen mee. Weten de 

kinderen nog slimme dingen om mee te nemen? Laat ze in 

kleine groepjes beslissen over wat ze zullen meenemen en 

stel een maximum aantal attributen voor. Eventueel kan je 

hier een wiskundelesje van maken; stel een lijst op van 

allerlei voorwerpen en hun gewicht. In dit geval is er geen 

maximum aantal, maar een maximum gewicht voor de 

rugzak. Als de groepjes het erover eens zijn wat ze zullen 

meenemen, trekken we erop uit. Ga een mooie boswandeling 

maken. De kinderen nemen mee wat op hun 

lijstje stond, niet meer en niet minder. Uiteraard moeten 

afspraken gemaakt worden: iedereen neemt genoeg voedsel 

en drank mee om een dag te overleven. 

De overlevingsdoos 

Charley heeft een doos nodig, omdat je die kan opvouwen 

tot matras, er je spulletjes in kan opbergen, en erin kan 

schuilen voor gevaar. Dat is mooi, maar alles kan beter. 

De kinderen verzinnen een multifunctionele overlevingsdoos 

die handig te vervoeren is, en aan alle noden van de 

zwerver voldoet. Denk bijvoorbeeld aan rekkers die aan de 

wand worden bevestigd om er spullen achter te hangen, 

uitklapbare schapjes, ingebouwde donsdekens, telefoons, 

vliegenvangers, hoe gekker hoe beter. Deze doos wordt 

zorgvuldig op schaal getekend, zo mogelijk in perspectief. 

Wie wil, kan zijn of haar doos ook echt maken. 

Muziek van de straat 

Dé muziek van de straat is de rap. Ritmisch rijmend praten 

op muziek, met veel yeah en aha op de achtergrond. Laat 

eerst wat (liefst Nederlandstalige) rap horen. Dan maken de 

kinderen zelf hun raplied. Ze schrijven in kleine groepjes 

een rijmende tekst, verdeeld in stukken zodat iedereen van 

het groepje minstens één strofe rapt. Terwijl de ene rapt, 

zorgen de anderen voor de gepaste achtergrondgeluiden; 

kloppen, slaan, ah, yeah, oempf oempf, pling plong, als het 

maar ritmisch klinkt. Het thema van het lied kan bijvoorbeeld 

het leven op straat of het verhaal van Charley zijn. 

Andere boeken van Lydia Rood 

Lekker wakker, Leopold, 2000 

Anansi’s web, Leopold, 2000 

Zomer zonder Andy, Zwijsen, 1999 

Het huis van Biels, Leopold, 1999 

Ik kan, ik kan wat jij niet kan, Leopold, 1997 

Gedicht 1 

‘Is een slak’ 

Ted van Lieshout 

uit: Een lichtblauw kleurpotlood en een hollend huis 

Leopold, 1997, p. 18 


Ted van Lieshout werd op 21 december 1955 geboren in 

Eindhoven. Na zijn middelbare schooltijd ging hij in 

Amsterdam (waar hij sinds 1975 woont) aan de Gerrit 

Rietveld-academie studeren. In datzelfde jaar werden zes 

gedichten gepubliceerd in een debutantenbundel (nadere 

informatie daarover houdt hij angstvallig geheim). Vijf jaar 

later kreeg hij zijn diploma en hij ging aan de slag als 

illustrator en grafisch ontwerper. Tot 1984 bestonden zijn 

werkzaamheden voornamelijk uit het ontwerpen van 

boekomslagen en het maken van tekeningen voor kranten 

en tijdschriften. 

Twee jaar later verschenen zijn eerste boeken en de eerste 

dichtbundel. Later maakte hij nog liedjes en scènes voor 

Sesamstraat. 


Dierenhuizen 

De slak heeft zijn huis op zijn rug. Waar hebben de andere 

dieren hun huis? Hieraan kan je wel een les wijden, of je 

kan de kinderen in kleine groepjes de behuizingen van 

enkele dieren laten opzoeken in boeken of op het internet. 

De gemiddelde snelheid van ketshup 

Ooit hebben wetenschappers de gemiddelde snelheid 

berekend van ketshup. Dat lijkt al gek. Maar de snelheid 

van een huis? Dat is helemaal vreemd. Hoe snel of traag is 

een huis? Waaraan ligt dat, wat maakt een huis snel of traag? 

Waar is het het leukst om te wonen, in een snel of een traag 

huis? Laat de kinderen bedenken of hun eigen huis snel is of 

traag, en waarom dan wel. Hun filosofische bespiegelingen 

daaromtrent kunnen ze ook neerschrijven, met een 

illustratie. 

Het anaforen-epos 

De Slome Slijmerd, Het Huis op Hol, het zouden wel Suske 

en Wiske-albums kunnen zijn. De stijlfiguur die hier 

gebruikt wordt, heet anafoor. Eenvoudig gezegd: meermaals 

achter elkaar met dezelfde klank beginnen. Laat de 

kinderen, na een korte opwarming met anaforen aan de 

hand van de meubelen in de klas (de kale kast, de lelijke 

lessenaar, de jolige juf, de gammele gitaar), zelf een verhaal 

of een gedicht schrijven met zoveel mogelijk anaforen erin. 

Onderwerp van het verhaal is hun huis of hun beste vriend. 

Andere boeken van Ted van Lieshout 

Klein groen koffertje, Leopold, 2001 

Het is een straf als je zo mooi moet zijn als ik, Leopold, 

2000 

Zeer kleine liefde, Leopold, 1999. 

Stil leven, SUN, 1998 

Een lichtblauw kleurpotlood, Leopold, 1997. 


Boek 3 

1000 woorden 

Michaël De Cock 

Standaard Jeugd, 2000, p. 27, 28. 


Michaël De Cock werd geboren in 1972 en woont nu in 

Antwerpen. Hij werkt als acteur voor theater en televisie. 

Eerst schreef hij naar Sinterklaas, later naar de meisjes en 

nog later voor theater. 

Over het boek 

‘Duizend woorden, of de lagische trotgevallen van Hare 

Hoogheid Meisje Chloë, dokter Dokter, Fons Tingeling, 

een toevallige voorbijganger en een taartenman’ vertelt het 

verhaal van Chloë. Chloë is de nieuwe ster van Circus 

Toeters en Bellen, het slechtste circus van de wereld. 

Een taartenman wordt verliefd op haar en omdat hij haar als 

eerste Hare Hoogheid Meisje Chloë noemt, is de liefde 

wederzijds. Maar Chloë wordt ziek. Dokter Dokter wordt 

erbij gehaald en omdat hij de beste dokter van het land is, 

weet hij meteen wat ze heeft: de ziekte van Fons Tingeling. 

Er zit iets in haar dat haar woorden opeet... 


Drama 

Het fragment is eigenlijk één dialoog. Maar er staan ook 

zinnen tussen die niet door één van de twee personages 

gezegd worden. Sommige van die zinnen zeggen iets over 

hoe een personage zich voelt, of op welke manier het 

personage spreekt. ‘Ze was vastberaden’, bijvoorbeeld, of 

‘ze was vertederd’. In echte toneelscripts worden zulke 

speeltips tussen haakjes gezet en schuin gedrukt, zodat de 

acteurs weten hoe ze de tekst moeten zeggen. De kinderen 

gaan nu eerst de tekst aanpassen tot toneelscript. 

Ze schrijven de dialoog op (de twee personages in een 

verschillende kleur schrijven maakt het duidelijker), laten 

alle ‘zei ze’ en ‘zei ik’ weg, en transformeren de ‘manierwaarop-zinnen’ 

tot speeltips, tussen haakjes. Nu ze een 

volwaardig script hebben, kunnen ze het stuk opvoeren. 

De voorspelling 

Maar het geluk bleef niet duren...Wat gebeurt er? 

De kinderen brainstormen over wat er zal gebeuren en 

waarom, en breien deze afloop als opstel aan de tekst, of als 

tweede scène aan het toneelscript (zie boven). 

De liefste woonplaats 

Ga met je klas een ‘andere woonvorm’ bezoeken, een 

boerderij, een woonwagenpark, een woonboot, een loft op 

een industrieterrein, een circus- of kermisfamilie of een 

woongroep. Als het mogelijk is, kunnen zelfs groepjes 

gevormd worden die elk naar een andere woonvorm gaan 

kijken. Laat de kinderen als reporters vragen stellen en een 

woonprofiel opstellen aan de hand van zelf gekozen 

onderwerpen (verplaatsingen en afstand tot school of 

winkel, uur van opstaan en slapen gaan, sanitair, woonruimte, 

interieur,...). Eventueel kunnen ze ook foto’s 

trekken. Als er met groepjes gewerkt is, stelt elk groepje 

achteraf de bezochte woonvorm voor aan de anderen. 

Zoniet, wordt de woonvorm klassikaal besproken. Lijkt het 


hen leuk om daar te wonen? Wat zijn de voor- en nadelen? 

Wat lijkt hen het leukste huis? Waar willen ze laten zelf 

wonen? 

De grote huizenwissel 

Chloë blijft niet gelukkig bij de taartenman. Ze is gewend 

aan een huis op wielen, haar huis is het circus. Hoe graag ze 

ook bij taartenman zou blijven, het lukt niet. Dit lijkt 

misschien op het eerste gezicht vreemd. Wellicht zijn er 

kinderen die beweren dat zij zich zonder problemen aan een 

ander huis kunnen aanpassen. Dat kan ook wel zo zijn. 

Maar er komt toch meer bij kijken dan je denkt. Om de 

proef op de som te nemen, wisselen twee (of meer) 

vrijwilligers voor een woensdagnamiddag en avond van 

huis. Ze gaan ’s middags gewoon met de verkeerde ouders 

mee en doen alles net zoals hun bewuste klasgenoot zou 

doen, hobby’s incluis. Wat hen opvalt, de gewoontes die ze 

raar vinden, of ongekende gezinsrituelen, noteren ze in een 

schriftje. Donderdagmorgen komen ze met deze verkeerde 

ouders weer naar school en brengen ze verslag uit. Wat was 

er anders, welke gewoonten waren onbekend? Was het echt 

zo gemakkelijk of zo moeilijk als ze hadden verwacht? 

Zouden ze gemakkelijk wennen aan dit huis, dit gezin? 

Zouden ze er kunnen blijven wonen? 

Michaël De Cock debuteerde met 1000 woorden en heeft 

dus geen andere boeken in de aanbieding.

Boek 4 

De vloek van Cornelia 

Martha Heesen 

Querido, 1999, p. 39, 40. 


Martha Heesen groeide op in een mooi Brabants dorp, in 

een gezin met veel jongens en veel poezen, en met koeien 

aan de andere kant van de sloot. Daarom komen er in haar 

boeken altijd jongens, poezen en koeien voor. 

Toen ze zes was moest ze natuurlijk naar school. Dat heeft 

ze altijd vreselijk gevonden. Daar leerde ze schrijven en 

gelukkig ook lezen. Toen ze dat eenmaal kon heeft ze niet 

veel anders meer gedaan. Voor de lange, droevige opstellen 

die ze schreef kreeg ze wel eens een negen-en-een-half, en 

een keer zelfs een prijs. Eerst wilde ze veearts worden (weer 

die koeien), maar uiteindelijk ging ze Nederlands studeren 

(vanwege die opstellen). Voor de klas staan wilde ze niet, 

want al die kinderen ... tja. 

Nu woont ze ook weer in een dorp, zonder koeien, jammer 

genoeg. Maar ze heeft hier wel een groot, rommelig huis 

met 1 dochter, 1 poes, 1 muis en ontelbare spinnen. Ze zit 

daar niet de hele tijd boeken te schrijven. Soms heeft ze 

schoon genoeg van haar eigen baksels; dan legt ze het half 

geschreven boek weg, en gaat haar andere werk doen, 

namelijk boeken van andere schrijvers vertalen. Als ze het 

half afgeschreven boek na een tijd weer leest denk ze: o, wat 

een aardig verhaal, ik maak het maar eens af. 

Het leukste van schrijven, vindt ze, is niet het schrijven zelf, 

maar het rondlopen met zo’n verhaal in haar hoofd, waar ze 

steeds een stukje aan verder breit. Eigenlijk doet ze dat ook 

niet zelf, de hoofdpersoon maakt gewoon zijn eigen verhaal. 

En zijzelf is net zo benieuwd als haar lezers. 

Over het boek 

Verhuizen is meestal leuk: van een klein huis naar een groter 

huis of van een flat naar een huis met een tuin. Maar Staf, 

een jongen van 10, heeft meteen door dat er met dit huis iets 

vreselijk mis is. En hij wilde al niet verhuizen. Probleem is: 

hoe overtuigt hij zijn ouders en zijn zusje Kaat? Hoe krijgt 

hij ze weg uit het huis voor er een ramp gebeurt? Want hij 

is er zeker van dat Cornelia, het meisje dat ooit in het huis 

woonde, een vloek over het huis heeft uitgesproken. 


Hoe zou je de geest van Cornelia tot bedaren kunnen 

brengen? Wie heeft een goed idee? Hier volgen alvast enkele 

tips. 

Antivloek brouwsel 

Om de geest van Cornelia te bezweren kunnen de kinderen 

een recept tegen de vloek van Cornelia maken. Welke 

ingrediënten zitten erin? Waaruit zou een dergelijk recept 

moeten bestaan? Laat de kinderen een echt recept schrijven 

zoals in een heksenkookboek. Eventueel kunnen ook enkele 

brouwsels echt gemaakt worden. Pas wel op met chemische 

producten en levende dieren. 

Zakelijk Onderhandelen 

Onderhandelen met een geest, hoe doe je dat in woord en 

gebaar? In een open plek zet je twee stoelen. De ene stoel 

stelt de geest van Cornelia voor, de andere Staf. Eventueel 

kunnen de stoelen navenant versierd worden. Twee 

kinderen gaan op de stoelen staan en beginnen te onderhandelen, 

de ene als Cornelia, de andere als Staf. Uiteraard 

is het de bedoeling om het elkaar zo moeilijk mogelijk te 

maken, maar toch tot een compromis te komen. Wanneer 

één van de twee kinderen het niet meer weet, neemt een 

volgende leerling over. Zo blijft de dialoog verder gaan, met 

telkens nieuwe kinderen in de hoofdrol. 

Drama 

In het fragment gaat Staf de donkere zolder op. Zonder 

zaklantaarn. In een dramaoefening kunnen kinderen de 

scène naspelen. Oefen bijvoorbeeld het gymlokaal met de 

ogen dicht, of het licht uit. Vooral de gevoelens zijn een 

uitdaging om na te spelen: de spanning op zolder, en 

vervolgens de opluchting als Staf weer op zijn kamer is, op 

veilig terrein. 

Het geestenboek 

De leerlingen maken elk op een groot blad een schilderij of 

een tekening van een geest. Ze zorgen ook voor enige 

toelichting over de specifieke eigenschappen van hun geest, 

met een stukje tekst, met een echte legende, waarbij elk 

stukje van de geest apart wordt uitgelegd onderaan het blad, 

of door aan de hand van pijltjes enkele kenmerken van de 

geest aan te wijzen en uit te leggen. 

Andere boeken van Martha Heesen 

Stekels, Querido, 2001 

Mijn zusje is een monster, Querido, 2000 

De vloek van Cornelia, Querido, 1999 

Sterre en Joe, Querido, 1997 

De vreemde vrouw van de Langestraat, Querido, 1996 


Gedicht 2 

‘Mijn harthuisje’ 

Sitske Baerdemaeker 

uit: Ik heb jouw zee van tijd 

DiVers, 2000 


Sitske Baerdemaeker is 7 jaar oud en woont in Merchtem. 

Ze deed mee aan een belangrijke poëziewedstrijd en 

behaalde ‘een bronzen flits’. 


Het lichaamshuis 

Geef alle kinderen een blad papier en een potlood. Lees het 

gedicht traag voor en stop eventjes na elke zin. Laat de 

kinderen tekenen wat ze horen. (Uiteraard is het de 

bedoeling dat ze het gedicht nog niet kennen). Als het 

gedicht af is, vervolledigen de kinderen hun tekeningen en 

lees je het gedicht nog een keer voor. Lijkt het erop? Lijken 

de tekeningen meer op een lichaam of meer op een huis? 

Het huislichaam 

Deze opdracht wordt in groepjes uitgevoerd. In elk groepje 

wordt één kind op een groot vel papier gelegd (waar het 

kind helemaal op past) en tekent een ander kind de omtrek 

af. Wat nu zichtbaar is, is de omtrek van een groot heren- of 

dameshuis. Binnen het huis worden de kamers getekend, 

alsof het huis overlangs doorgesneden is. Elke kamer heeft 

min of meer iets te maken met het lichaam; het hoofd heeft 

vensters en herbergt de controlekamer, in de buik zit een 

grote machine die voedsel verwerkt... Het groepje tekent 

alle kamers en de respectievelijke bewoners in hun 

dagelijkse bezigheden. De huislichamen worden aan de 

muur gehangen als ze klaar zijn. Van ver lijken het 

kinderen, maar eigenlijk staat er een straat. 

Het lichaamgedicht 

Nu gaan de kinderen zelf ook een gedicht schrijven over 

hun lichaam als huis. Dat zal het best gaan als je eerst een 

gesprekje houdt over de beeldtaal die in het gedicht 

gebruikt wordt. Hoe is een mond een radio? Wat komt er 

door de deuren naar binnen? Kan je door de ogen heen bij 

iemand binnen kijken? Hoe? Vindt het meisje haar lichaam 

een gezellig huisje? 

Wat vinden de kinderen van hun eigen lichaam als huis? 

Is het gezellig? Zijn er genoeg ramen? Is het er warm of 

koud? Kan het goed tegen de regen? Is hun mond ook een 

radio of eerder een schatkist? 

Wonderkinderen 

De auteur van dit gedicht is maar 7 jaar. Ze heeft een prijs 

gewonnen met een poëziewedstrijd. Hoe komt het dat 

iemand van 7 jaar gedichten schrijft? Hoe komt het dat ze 

dat zo goed kan? Is ze een wonderkind? Wat moet je doen 

om een wonderkind te zijn? Hoe ziet haar leven eruit? Wat 

zal ze later worden? Zijn er in de klas misschien ook 

kampioenen? 

Om iets te bereiken zoals een prijs winnen of kampioen 

worden, moet je veel oefenen. Laat de kinderen op een 

papiertje schrijven wat ze graag zouden bereiken, en hoe ze 


daarvoor kunnen oefenen. Alle papiertjes worden geheim 

opgevouwen en in een envelop of een bokaal gestopt, die 

hermetisch gesloten wordt. Alle bokalen of enveloppen 

worden zichtbaar opgesteld zodat elk kind af en toe 

herinnerd wordt aan het goede voornemen, zonder dat 

anderen het moeten weten. Uiteraard mag je in je eigen 

bokaal of envelop nog eens piepen als je je voornemen niet 

meer goed weet.

Boek 5 

Het geluk komt als de donder 

Guus Kuijer/Alice Hoogstad 

Querido, 2000, p. 104-106 


Guus Kuijer werd op 1 augustus 1942 in Amsterdam geboren. 

Het wilde niet met hem lukken op de lagere school. 

Hij bleef maar liefst drie keer zitten en werd toen naar een 

internaat gestuurd. ‘De ergste tijd van mijn leven,’ noemt hij 

het nog altijd. 

Na het volgen van de kweekschool in Didam was 

Guus Kuijer van 1967 tot 1973 leraar. Toen stopte hij om 

zich helemaal te kunnen wijden aan het schrijven. 

Nadat hij twee verhalenbundels en een roman voor 

volwassenen had gepubliceerd, wilde Guus Kuijer voor 

kinderen gaan schrijven. Het resultaat was het eerste boek 

over Madelief: Met de poppen gooien. Eigenlijk werden 

deze verhalen geschreven voor de échte Madelief, het 

dochtertje van vrienden. Na vijf boeken over Madelief 

schreef Guus Kuijer ook dierenverhalen, jeugdtheaterteksten, 

televisiescripts, jeugdromans en doldwaze 

avonturenboeken. 

Over het boek 

Het geluk komt als de donder is het derde boek over 

Polleke, die we reeds kennen uit Voor altijd samen, amen en 

Het is fijn om er te zijn. In dit boek krijgt Polleke een 

nieuwe vriendin, die ze eerst nog Nederlands moet leren, en 

brengt Caro, haar oude vriendin, Mimoen het hoofd op hol. 

Terwijl Mimoen toch háár vriendje is! En alsof dat nog niet 

genoeg is, heeft ze al sinds tijden niets meer van haar vader 

Spiek gehoord. Maar daar komt verandering in. Het leven 

heeft ook leuke verrassingen in petto: o wonder, het geluk 

komt als de donder. 


Ik geloof in mijn huis 

Sommige mensen ‘komen thuis’ in hun geloof. Hoe kan je 

geloof een huis zijn? 

Sommige mensen gaan echt wonen in hun geloof, ze gaan 

bij een sekte. Maar elk geloof heeft een eigen ‘huis’. Een 

kerk, een tempel, een moskee, het zijn allemaal huizen van 

het geloof. Je krijgt wel een les gevuld over verschillende 

gods- en geloofshuizen, maar je kan de leerlingen uiteraard 

ook zelf laten zoeken naar foto’s, prenten en informatie 

over de verschillende ‘kerken’. Als dat mogelijk is, kan je 

zelfs de Hare Krishna gaan bezoeken in Durbuy met je klas. 

Daar wonen mensen van hetzelfde geloof op een heel 

speciale manier allemaal bij elkaar in één groot kasteel. 

Wandel drie keer rond de tafel... 

In de meeste geloofsovertuigingen bestaan er wel rituelen. 

Meestal is daar een bepaald moment, een bepaald voorwerp 

en een bepaalde spreuk mee gemoeid. Laat de kinderen in 

groepjes zelf een ritueel verzinnen, waarbij ze het moment, 

het voorwerp en de spreuk gebruiken. Ze moeten natuurlijk 

ook uitleggen waar het ritueel voor dient en hoe het 

ontstaan is. Elk groepje creëert de juiste sfeer (harde of juist 

zachte muziek, wierook, kussentjes of de vloer, iedereen op 

de knieën...) en demonstreert het ritueel. 

Eet elke dag één appel... 

Spiek citeert een wijze man die hem heeft geleerd om vat op 

zijn leven te krijgen, om weer gelukkig te worden. Eigenlijk 

zijn de regels heel eenvoudig. Maar voor Spiek was de 

eenvoud ver te zoeken. Wat vinden de kinderen van deze 

regels? Kennen ze er zelf nog andere? Werken ze? Waarom? 

De kinderen schrijven vijf à tien zelfbedachte levensregels 

op. De tien meest werkzame levensregels worden plechtig 

op een groot blad geschreven, ondertekend door alle 

kinderen en vooraan in de klas gehangen. Zo wordt 

iedereen elke dag een beetje gelukkiger. 

Andere boeken van Guus Kuijer 

Met de wind mee naar zee, Querido, 2001 

Het is fijn om er te zijn, Querido, 2000 

Het geluk komt als de donder, Querido, 2000 

Voor altijd samen, amen, Querido, 1999 

De grote Tin Toeval, Querido, 1996 

De verhalen van Jonathan, Querido, 1996 


Gedicht 3 


uit: Wie weet nog waar we zijn? 

Johanna Kruit/ Wim Hofman 

Leopold, 1999, p. 32 





na haar schooljaren enige tijd als verpleegster. In 1976 

verscheen haar eerste dichtbundel voor volwassenen. 

Haar eerste bundel met gedichten voor jonge mensen 

publiceerde ze in 1989 in de Zonnewijzerreeks. 

Naast poëzie schrijft ze ook verhalen. 


Wim Hofman werd ook in Zeeland geboren, in het plaatsje 

Oostkapelle. Door het lezen van verhalen over oerwouden 

kwam hij op het idee om missionaris te worden. Maar zover 

is het niet gekomen. In 1965 sloot hij zijn kerkelijke loopbaan 

af. Hij is toen wel als ontwikkelingshelper naar Afrika 

vertrokken. 

Naast schrijver-illustrator is Wim Hofman ook beeldend 

kunstenaar. 


In dit gedicht is het kind alleen thuis en bang in zijn bed. 

Mooie beelden en beeldspraak in dit gedicht: 

‘De bomen lopen te rennen buiten. 

Er trommelen handen op de ruiten’ 

En 

‘Geheimen zijn om me heen gezet. 

Ik lig te bibberen in mijn bed’ 

Wat bedoelt de dichter hiermee? 

Waarom lopen de bomen te rennen en 

trommelen de handen op de ruiten? 

Wat betekent: ‘geheimen zijn om me heen gezet’? 

Praat met de kinderen over ‘bang zijn in je bed’ 

Laat de kinderen opschrijven waar ze bang voor zijn als ze 

alleen thuis zijn. Waar denken ze dan aan? Welke plek in 

huis is het griezeligst? 

De bibberkamer 

Als je alleen thuis bent, hoor je de vreemdste dingen. 

Je hoort gekraak, net of iemand de trap op komt, en gepiep 

van deuren. Dat komt omdat je huis ’s nachts afkoelt, 

daardoor krimpt je huis een beetje, vooral het hout, en dat 

kraakt. Maar het klinkt natuurlijk een pak griezeliger dan 

het is. En als je al een beetje bang bent, wordt elk geluid een 

indringer. Geluiden maken een film of een verhaal ook veel 

spannender. De beste truc om een griezelfilm toch te 

kunnen blijven volgen als de spanning te groot wordt, is het 

geluid afzetten. Dan is er niets meer aan. Van die enge 

geluiden kan je gebruik maken om kinderen elkaar griezelverhalen 

te laten vertellen. Verdeel de kinderen in groepjes 


en geef elk groepje een cassetterecorder. Als er niet genoeg 

cassetterecorders voorhanden zijn, kan het ook live, maar 

dat is moeilijker door het grote slappe lachrisico. Elk 

groepje krijgt de opdracht een griezelverhaal te bedenken, 

en het op cassette op te nemen, mét achtergrondgeluiden. 

Regen kan je bijvoorbeeld nabootsen door met een snoeppapiertje 

te friemelen. Als de verhalen klaar zijn, worden 

alle cassettes en kinderen meegenomen naar een griezelig 

lokaal (de kelder, de kleedkamer, het opberghok...) waar het 

donker is. Daar worden de cassettes beluisterd. Lekker 

griezelen. 

Het angstgedicht 

De kinderen schrijven een kort gedichtje over hun angst en 

laten zich inspireren door dit gedicht. 


Wie weet nog waar we zijn?: gedichten, Bakermat, 1999 


Hoeveel weegt blauw, Bakermat, 1996 

Kasper en Pollux, Bakermat, 1996 

De straat-oma, Bakermat, 1996 


Aap en Beer, Van Holkema & Warendorf Houtem, 2000 

Aap en Beer gaan op reis, Zwijsen, 2000 

Griezelig!, Van Holkema & Warendorf Houtem, 1999 

Geestig Beestig, Bakermat, 1999

Boek 6 

Geen weg terug 

Beverley Naidoo 

Callenbach, 2001, p. 111-113 


Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Beverly Naidoo 

geboren in Johannesburg, Zuid-Afrika. Een mooi land dat 

volgens haar ziek en lelijk werd gemaakt door racisme en 

onrecht. Ze moest bijvoorbeeld naar een school gaan waar 

alleen blanke kinderen mochten komen. Gelukkig kwam ze 

na haar schooltijd mensen tegen die haar deden inzien hoe 

het er werkelijk aan toe ging. Ze werd ontzettend kwaad bij 

het zien van de vreselijke dingen waar ook zij deel van 

uitmaakte. Ze verhuisde naar Engeland en begon te 

schrijven. Maar in haar boeken keerde ze telkens terug naar 

Zuid-Afrika. Het eerste boek werd er zelfs verboden. 

Uiteindelijk is er heel wat veranderd in Zuid-Afrika en kon 

Beverly na 26 jaar toch terugkeren. 

Over het boek 

Sipho is 11 en woont in een krottenwijk bij Johannesburg in 

Zuid-Afrika. Omdat hij door zijn stiefvader geslagen wordt, 

loopt hij van huis weg. Hij komt terecht bij een bende 

straatkinderen. Het leven is er hard: ze hebben geen slaapplaats, 

geen eten en worden voortdurend opgejaagd en 

achternagezeten. Sipho sluit vriendschap met Jabu en leert 

langzamerhand wie hij wel en niet kan vertrouwen. Hij mist 

zijn moeder, maar hij weet niet hoe het verder moet. Daar 

kan hij over nadenken als hij terecht komt in een opvanghuis 

voor straatkinderen. 


Laat de kinderen na afloop van het gekozen fragment in een 

kort stuk schrijven hoe zij denken dat het verder gaat met 

Sipho. Blijft hij in het opvanghuis, gaat hij terug naar zijn 

moeder, blijft hij vrienden met Jabu? 

Bezoek aan het tehuis 

Breng een bezoek aan een opvanghuis voor vluchtelingen, 

kinderen, daklozen. Informeer waarom kinderen of 

volwassenen daar terecht komen, hoe ze het er vinden en 

hoe lang het verblijf duurt. Waar gaan ze daarna naar toe? 

In een kringgesprek kunnen de vragen van de kinderen op 

voorhand geïnventariseerd worden. Een paar kinderen 

mogen misschien een aantal bewoners interviewen over 

waarom ze hier zijn, waar ze vandaan komen en wat ze 

ervan vinden. Die interviews kunnen achteraf gebundeld 

worden tot een boekje. Het meest sprekende interview kan 

gepubliceerd worden in de schoolkrant (als die er is). 


Waar heeft het opvanghuis behoefte aan? Aan spulletjes of 

een leuke activiteit? Moeten er misschien nog klusjes 

opgeknapt worden? Muren geverfd of opgefleurd worden? 

Nu kunnen de kinderen echt iets voor de bewoners doen. 

Ze kunnen zelfs een feestnamiddag of -avond organiseren 

met spelletjes of een toneelstuk bedenken en spelen. Laat de 

kinderen zelf iets bedenken om het tehuis wat vrolijker te 

maken. 

Andere boeken van Beverly Naidoo 

Geen weg terug, Callenbach, 2001 

Chain of fire, Aschehoug – Copenhagen, 1999 

Reis naar Johannesburg, La Louvière en Verhoeve, 1992 


Gedicht 4 

‘Privacy’ 

Siska van Noorden 

Uit: De wolken de baas 

Querido, 2000, p. 10. 


Siska van Noorden (1960) studeerde voorlichtingskunde, 

schreef jarenlang voornamelijk onderzoeksrapporten en 

verruilde die vervolgens voor poëzie, liedteksten en proza. 


‘en al zwaai ik met mijn eiland, niemand ziet mij’ 

Wat bedoelt de schrijfster hiermee? Krijgen de kinderen zelf 

ook wel eens het gevoel alsof niemand hen ziet? Vinden ze 

dat leuk of niet? En wat betekent privacy eigenlijk? 

Het kindereiland 

De meeste kinderen maken wel eens een eilandje, net zoals 

het meisje of de jongen in het gedicht. Een boomhut, een 

kamp in het bos, een geheim clubje, een knuffelbeer die je 

overal meeneemt. Welke eilandjes hanteren de kinderen 

zelf? Hoe zijn al deze dingen eilandjes? Maak je zo een 

beetje je eigen huis? Waarom is dat soms belangrijk, om je 

eigen plekje te hebben? 

Het volwasseneneiland 

Kinderen hebben wellicht de indruk dat alleen kinderen een 

knuffelbeer hebben, kampen bouwen en clubjes stichten in 

het geniep. Welke dingen doen volwassenen om een plekje 

voor zichzelf te hebben? De kans is groot dat kinderen daar 

niet meteen een duidelijk beeld over hebben. Daarom gaan 

ze een volwassene interviewen. Ze mogen zelf kiezen wie, 

maar uiteraard moet de volwassene akkoord zijn, want ook 

met persoonlijke vragen betreed je eigenlijk de ‘privacy’ van 

een ander. En de wet op geheimhouding geldt. 

Ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer (om te 

oefenen). De leerlingen geven onder geen beding de naam 

prijs van hun geïnterviewde volwassene. Ze bespreken 

alleen de antwoorden. Waar kruipen volwassenen weg? 

Wat is hun eilandje? Hebben ze dat nog nodig? 

Privacyregels 

Na een kort gesprek over privacy, wat het is en waarvoor 

het dient, richten we ons op de privacyregels tussen ouders 

en kinderen en tussen kinderen onderling. Hoe kunnen 

ouders de privacy van hun kinderen respecteren? 

Hoe kunnen kinderen elkaar op een aanvaardbare manier 

duidelijk maken waar hun grens ligt? Hoe kunnen kinderen 

de privacy van hun ouders respecteren? En van de 

leerkracht? Hoe respecteert de leerkracht de privacy van de 

kinderen? Waar is dat eigenlijk allemaal goed voor, die 

privacy respecteren? Als we daaruit zijn, kunnen de 

kinderen regels opstellen voor (ouders en) kinderen, om 

privacyrespecterend met elkaar om te gaan. 

De slechtst denkbare 

In een improvisatieprogramma dat een tijd geleden op de 

Vlaamse televisie werd uitgezonden, zat een rubriek die ‘de 

slechtst denkbare’ werd genoemd. De acteurs moesten de 

slechtst denkbare manier bedenken om iemand slecht 

nieuws te melden, om iemand te arresteren, om een geit uit 


de struiken te lokken enzovoort. Laat de kinderen kleine 

kaartjes maken waarop ze heel kort een situatie beschrijven 

waar privacy mee gemoeid is. Bijvoorbeeld ‘je wil graag 

weten of de juf in verwachting is’, ‘je tante zit al erg lang op 

de wc en jij moet ook dringend’, ‘je vindt een persoonlijk 

briefje van de meester naar zijn geliefde’, enzovoort. Alle 

situaties worden in een grote doos gelegd en door de quizmaster 

getrokken en voorgelezen. Een panel vrijwilligers 

staat op een rijtje. Wie een heel slechte manier weet om de 

voorgestelde situatie aan te pakken, zet een stap vooruit en 

speelt ze na. Om de beurt. Als het panel geen ideeën meer 

heeft, wordt een volgende situatie getrokken. Hilariteit 

verzekerd. Om de moraal nog een beetje in goede banen te 

leiden, kan je er enkele interessante situaties uitpikken, en 

met de klas bespreken wat nu de ‘best denkbare’ manier is 

om zoiets aan te pakken.

Boek 7 

Pol en Lot: de poort 

Selma Noort 

Leopold, 1999, p. 10-13 


Selma Noort is geboren op 7 april 1960 en groeide in de 

stad Leiden op. Bijna al haar boeken spelen zich min of 

meer in Leiden en omgeving af. Ze woont samen met Johan 

(haar man), Tijl (8), Jerom (7) en Aaron (4) (haar zoons), 

Kokkie (vogeltje), James (spin op wc) in Koudekerk aan 

den Rijn. 

Ze begon met schrijven toen ze 18 was, thuis woonde en op 

punt stond eindexamen te doen voor kleuterleidster (in 

Nederland heet dat juf voor groep 1 & 2.) Ze is nu al bijna 

22 jaar schrijfster. Ze houdt erg van rust en is dus geen 

grote–stads mens. Het liefst loopt ze ergens tussen bomen 

in grote parken of bossen. Ze kan urenlang in beslag 

genomen worden door bomen, struiken, grassen en planten 

en vindt het leuk om naar dieren te kijken die in het wild 

leven. 

In de toekomst wil ze alles rustig aan doen en nieuwe 

manieren uitproberen om een verhaal te vertellen (bijv. ook 

d.m.v. gedichten, schilderen, film, enz.) Haar ideeën om te 

schrijven komen meestal als ze de tijd heeft om weg te 

dromen bij muziek (vooral als ze auto rijdt met het volume 

hoog). 

Over het boek 

Pol en zijn moeder Lot wonen in een loods van een 

schoenenmagazijn. Gratis. Dat komt goed uit, want Lot 

heeft geen geld. Tot ze een baantje vindt als toiletjuffrouw 

en Pol een vriendin krijgt: Sonja van het oliebollenkraam. 

Samen komen ze een duistere zaak op een begraafplaats op 

het spoor. Er blijkt een bende dieven actief te zijn die 

computers stelen. Pol en Sonja zijn niet sterk, maar ze zijn 

wèl slim... 


Sociale zekerheid 

Pol en Lot hebben geen geld, omdat Lot geen baantje heeft. 

Wat moeten mensen doen om toch aan geld te komen? Waar 

kunnen ze dan terecht? Is dat in alle landen zo geregeld? 

Help uw naaste... 

Na een inleiding over de ‘vierde wereld’, zelf gegeven of 

door het OCMW, bedenken de kinderen wat ze kunnen 

doen om arme mensen te helpen: kleren, droge voeding of 

speelgoed inzamelen, spelen met de kinderen, babysitten, 

boodschappen doen. Ze kunnen zelfs geld verdienen door 

auto’s te wassen, zelfgemaakte dingen te verkopen zoals 

armbandjes of wafels of een benefietvoorstelling te geven. 

Laat de kinderen lijstjes maken van de dingen die ze 

bedenken en bespreek dan met de klas wat praktisch 

haalbaar is. Let ook op waarmee je deze mensen echt helpt 

en waarmee niet. Heeft iedereen een televisie nodig? Als de 

ideetjes afgewogen zijn tegen elkaar, en beslist is welke 

projecten uitgevoerd kunnen worden, ga je aan de slag. 

Zelfgemaakt 

In arme landen maken kinderen vaak speelgoed van 

‘kosteloos’ materiaal. Ze gebruiken lege verpakkingen, hout, 

touw, kurken, kroonkurken, schroeven en moertjes, blik. In 

sommige landen halen de kinderen deze dingen op een grote 

storthoop. Illustraties daarvan vind je vaak in boeken over 

Afrika of Zuid-Amerika. Breng indien mogelijk enkele 

prenten mee naar de klas. Misschien heeft één van de 

kinderen wel zo een zelfgemaakt speelgoedje thuis, van op 

reis. De kinderen proberen nu zelf zulk speelgoed te maken. 

Ze brengen zoveel mogelijk rommel mee naar de klas, en 

maken in het midden van de klas een grote storthoop. 

Daar mag dan iedereen in zoeken. Als al het speelgoed af is, 

kan een tentoonstelling ingericht worden, zodat ook de 

kinderen uit andere klassen ideetjes kunnen opdoen. 

Andere boeken van Selma Noort 

Pol en het geheim in de verborgen tuin, Leopold, 2001 

Pech of geluk, Zwijsen, 2000 

Pol en Lot: de poort, Leopold, 1999 

Mijn vader is een motorduivel, Van Tricht, 1998 

De dam, Leopold, 1998 


Boek 8 

De jongen die nooit meer uit zijn hol wilde komen 

Gerard Tonen 

Leopold, 2000, p. 32-34 


Gerard Tonen werd geboren in Nijmegen op 29 december 

1954. Tot zijn achtste was hij heel verlegen en enig kind. 

Hij vond andere mensen eigenlijk maar eng. 

Gerardje was veel thuis, las erg veel en leefde op zijn 

fantasie. Hij is er van overtuigd dat hij in die tijd schrijver is 

geworden. Hij las niet alleen het ene na het andere boek, hij 

verzon ze ook zelf. 

Later is hij veel buiten gaan spelen en ontdekte hij de straat. 

Naast hun huis was eerst een groot veld waar grote bergen 

zand lagen. Daar voerden ze oorlogen en stookten ze in 

kuilen vuurtjes waar ze aardappelen op poften. Weer later 

werd dat een grasveld waar hij dagenlang voetbalde. 

Gelukkig woonde hij aan de rand van Nijmegen. 

Even lopen en hij was in de bossen en bij boerderijen. 

Hij woont nu in Leeuwarden samen met Lies (vrouw), 

Anne, Esmee, Dobber (hond), Stip en Dottie (ratten). 

Hij gaat pas naar bed als de hele stad al slaapt en eet het 

liefst gebakken aardappeltjes met rodekool en appelmoes. 

Plagen is zijn favoriete sport, voor de rest lees hij nog wat, 

bezoekt af en toe een theater of gaat squashen. 

Over het boek 

De jongen die nooit meer uit zijn hol wilde komen gaat over 

een jongen die nooit meer uit zijn hol wilt komen. Barre 

wordt op school gepest en zijn ouders zijn altijd in Nieuw 

Zeeland. Op een dag is hij andere mensen beu en graaft hij 

een prachtig hol in zijn tuin. Daar blijft hij wonen. Iedereen 

is stomverbaasd. Er wordt zelfs over hem geschreven in de 

krant. Niemand begrijpt hem, behalve Sofie. Zij is het geruzie 

van haar ouders zo beu dat ze op een dag besluit om weg te 

lopen. ’s Nachts komt ze Barre tegen, die door de stad dwaalt 

als iedereen slaapt. Zijn hol is groot genoeg voor twee... 


De goeie ouwe tijd 

Hier past een les over vroeger, over toen de mensen nog in 

holen leefden. Hoe leefden ze daar, waar hielden ze zich 

mee bezig? Waarom wonen mensen nu niet meer in holen? 

‘En hoe gaat het met de kinderen?’ 

‘Bwa, goed, ze wonen in een hol.’ 

De ouders van Barre vinden het heel erg dat Barre in een 

hol gaat wonen. Waarom? De kinderen sluiten even de ogen 

en spoelen in fast forward hun leven een 25tal jaren vooruit. 

Ze hebben een zoon, van tien jaar. Een getalenteerde 

jongeman, maar ze zien hem jammer genoeg weinig. 

Ze komen thuis. Hun zoon woont in een hol in de tuin. 

Wat vinden zij daarvan? Kunnen ze bedenken waarom 

Barre’s ouders dat zo erg vinden? 

Barre kruipt in een hol omdat hij geen mensen meer wilt 

zien. Hij wordt gepest op school en zijn ouders zijn nooit 

thuis. Hoe had je Barre kunnen helpen, zodat hij niet in een 

hol hoefde te kruipen? Hadden zijn ouders iets kunnen 

doen, is het hun schuld? 


Kruip in je hol 

Voor plattegronden van huizen bestaan verschillende 

symbolen. Een schuin streepje met een boogje aan is een 

deur, een dikker stukje in de muur is een raam. Wie thuis 

een plan van een huis heeft, kan het meebrengen als 

illustratie. Neem een aantal symbolen en afkortingen voor 

kamers (sk is bijvoorbeeld slaapkamer) en schrijf de legende 

op het bord. Nu tekenen de kinderen de plattegrond van 

niet hun huis, maar hun hol. Daarom moeten er dus ook 

specifieke symbolen afgesproken worden voor holbenodigdheden 

zoals lucht- en lichtgaten. 

Stop vol dat hol 

Met een kartonnen doos en papier-maché kan je ook een 

echt kijkhol maken. Door de luchtgaten en de ingangen 

(kan je maken met wc-rollen) kan je dan binnenkijken in 

het hol. Het gemakkelijkst is als je de doos en het deksel 

apart bewerkt en ze achteraf pas op elkaar zet. Zo kan je 

gemakkelijk werken aan hun interieur en dingen aan het 

plafond hangen als je dat wilt. Wat nemen de kinderen mee 

in hun hol? Wat ze echt niet zouden kunnen missen, moet 

mee in het hol. Ze proberen zo herkenbaar mogelijk alles in 

het klein in hun hol te stoppen. Ze maken ook een versie 

van zichzelf op schaal, bezig met hun favoriete 

holbezigheid. 

Andere boeken van Gerard Tonen 

Een bed op straat, Zwijsen, 2001 

De grote reis, Zwijsen, 2001 

Mijn vader is een sukkel, Zwijsen, 2000 

Mijn opa de vogelman, Zwijsen, 1999 

De hondenfabriek, Zwijsen, 1999 

Violet en de kinderen van de Giraffestraat, een boek tegen 

verhuizen, Zwijsen, 1998

Ik woon in mijn hoofd 

Ideeënbrief voor het zesde leerjaar 


An Bertels is boekenjuf op de vrije basisschool Sint- 

Dimphna in Geel. Gedreven door het heilige leesvuur, wil 

ze haar leerlingen (en haar peuter-zoontje!) zo veel mogelijk 

leeskriebels geven. In haar vrije tijd doet ze graag gekke 

dingen met haar zoontje, experimenteert ze naar hartelust in 

de keuken, speelt ze af en toe amateurtoneel en leest ze 

natuurlijk zo veel ze kan, liefst lekker dikke, supergriezelige 

boeken. 

Annie Beullens was boekenjuf. Gedurende twaalf jaar 

probeerde ze van kinderen tussen acht en twaalf jaar echte 

boekenliefhebbers te maken. Daar heeft ze heel mooie 

herinneringen aan en ze hoopt dat in de toekomst iedere 

basisschool een boekenjuf of –meester zal hebben. Zij leest 

graag en veel en is recensent voor Klapper. 

Marianne Dekker studeerde voor jeugdbibliothecaresse 

(Tilburg) en werkt als freelance publiciste (o.a. Schoolmediatheek, 

reeks Lezen over…) en recensente. Ze werkte 

een aantal jaren als peuterleidster. Ze is bovendien 

gediplomeerd yogalerares en geeft dat met veel plezier aan 

kinderen en volwassenen. Tot haar twaalfde vond ze lezen 

maar niks, daarna werd het zoiets als eten en drinken. 

Als natuurgids gaat ze graag met kinderen op stap. 

Haar hobby’s zijn puzzelen, origami, tekenen, wandelen en 

karate. 

Zesde leerjaar – 107

Met de fragmenten en gedichten trachten we zowel 

onderdak als zonder dak ervaringen te bestrijken. 

We vertrekken van elkaars wereld leren kennen en 

waarderen, over zonder dak en op zoek naar vader, thuis 

zijn, vechten voor je thuis en het verschil tussen thuis en 

tehuis, samenleven met andere culturen, tehuiskinderen, 

conflict om een thuisland, vluchtelingen, onderduiken, 

asielzoekers, wonen in je gedachten, kennismaking met 

een andere wereld en verwondering. 

Bij de verwerkingstips zul je vaak voorlezen, stillezen en 

praten over wat er gelezen wordt, terugvinden. Wij doen 

dit omdat we menen dat leeservaringen uitwisselen de 

beste manier is om van kinderen lezers te maken. 

Tenslotte hopen we dat elke leerkracht en ieder kind het 

landschap in zijn/haar hoofd en dat van anderen zal 

ontdekken en waarderen. 

Algemene ideeën 

Rode draad 

Maak voor de Jeugdboekenweek een draaiboek. Vul daarbij 

in kolommen in wat op elk dagdeel op het programma staat: 

Wie / Wat / Welke ruimte / Materialen / Gasten / Tijdplanning. 

Hang dit in het lokaal op en bespreek het met je 

leerlingen, zodat ze weten wat de Jeugdboekenweek voor 

hen in petto heeft. Dat geeft houvast en overzicht. 

Houd als rode draad de volgorde van de gekozen 

fragmenten aan. De fragmenten en de gedichten hebben 

wisselende thema’s die in een bepaalde volgorde aan bod 

komen. Als je deze volgorde handhaaft worden ook de 

werkvormen bij de fragmenten evenwichtig verdeeld, 

werken met hoofd, handen en hart wisselen elkaar dan af. 

Boekpresentatie 

Als je een fragment aanbiedt, laat altijd het boek zelf zien. 

Vertel over de auteur / illustrator, wat doet hij (of zij) naast 

het schrijven, welke andere boeken schreef hij. Schrijft hij 

naast gedichten of toneel ook verhalen, schrijft hij voor 

jeugd én volwassenen? Wanneer je het fragment aanbiedt 

om te lezen, vertel wat er aan vooraf is gegaan, zodat de 

kinderen er meer grip op krijgen. 

In de klas is er ook een boekenhoek die aangekleed kan 

worden met de boeken uit de fragmentenbundel, aangevuld 

met boeken uit de keuzelijst. Binnen het thema onderdakzonderdak 

zijn ook een groot aantal klassiekers onder te 

brengen: Dickens, Malot, Defoe, Beecher-Stowe, Twain, 

Webster. 

De Jeugdboekenweek wil in de eerste plaats het lezen 

bevorderen. Maak met de kinderen een contract waarbij ze 

zich verbinden tenminste één boek te zullen lezen. 

Om stillezen of vrij lezen als leesvorm te introduceren (zie 

voor meer bijzonderheden bij lessuggesties 2e/3e leerjaar) is 

de Jeugdboekenweek de ideale gelegenheid. 

Façade en gastenboek 

In de klas maak je een façade van een huis, compleet met 

deur (bijvoorbeeld de klasdeur). Je kan de deur versieren 

aan de buiten- en binnenkant en er een gordijn voor 

hangen. Natuurlijk vergeet je de bel en de brievenbus niet. 

Vlakbij de deur in het lokaal is een rustige plek gecreëerd 

waar een tafel en een stoel staan. Je legt op de tafel een 

groot (dik) schrift. Voorop staat in sierletters ‘Het Gasten- 

108 – Zesde leerjaar 

boek van klas ...’. Je hebt een grote foto van de school of de 

klas op de voorkant geplakt. Op het eerste blad schrijf je 

zelf al een stukje, zodat het de kinderen uitnodigt om ook te 

schrijven, vragen te stellen en hun meningen te ventileren. 

Zorg voor voldoende schrijf- en tekenmateriaal, evenals 

oude tijdschriften en dergelijke. Vergeet de schaar en de lijm 

niet. Bij het gastenboek hang je een muurkrant, met de kaftafbeeldingen 

van bijvoorbeeld de boeken waaruit 

fragmenten zijn geselecteerd. 

Het gastenboek kan ook een logboek worden met 

werkverslagen, of een dagboek van de klas. Als je zorgt 

voor een grote mooie stoel in deze hoek heb je tevens een 

stoel die je gebruikt als jij of één van de kinderen tijdens de 

Jeugdboekenweek voorleest. 

Fotoreportages 

Laat kinderen uit de klas foto’s maken, stel een fototoestel 

beschikbaar (digitaal of polaroid). Geef uitleg hoe ze met 

het fototoestel om moeten gaan. Laat zien dat vanuit 

verschillende standpunten een bepaald object totaal anders 

lijkt (bijv. vogelperspectief, kikkerperspectief). Geef de 

kinderen de opdracht om foto’s te maken zoals zij hun 

omgeving, stad of huis aan andere kinderen zouden willen 

laten zien. Dit kan vóór, tijdens, of als afsluiting van de 

Jeugdboekenweek worden gedaan. Een voorbeeld hiervan 

vind je in: Mijn stad. Uitspraken en foto’s van kinderen over 

Brussel. 

Andere thema’s: 

- Laat kinderen hun gekste plekje op, in of bij de school 

fotograferen. Laat anderen raden waar de foto is genomen. 

- Fotografeer het uitzicht vanuit jouw huis. 

- Onder dak, Zonder dak: het onderscheid tussen beide kan 

je ook met collages laten verduidelijken. 

Foto’s 

Als leerkracht maak je geregeld foto’s tijdens de Jeugdboekenweek 

van de leerlingen die druk aan het werk zijn. 

Een groepsfoto mag niet ontbreken. Iedere leerling krijgt 

een exemplaar voor het projectschrift. 

Projectschrift 

Alle leerlingen krijgen een stevig groot schrift waarin ze het 

schrijf- en rekenwerk e.d. dat samenhangt met de Jeugdboekenweek 

maken. Ook kopieën van boekverslagen, 

recensies en een stripverhaal worden ingeplakt.

Intro 

‘Ik woon in mijn hoofd’ 

Hans Speerstra 

Uit: Waar ik woon 

Stichting Kinderen en Poëzie i.s.m. UNICEF, 1998 


Hans Speerstra is een jongen die met dit gedicht deelnam 

aan een poëziewedstrijd en terecht in de prijzen viel. 


Uit dit gedicht komt de titel van de fragmentenbundel. 

Om die reden geven we het bij wijze van intro. Later komt 

het weer aan de orde bij Van binnen pratend hoofd van 

Hans Andreus. 

Vertel de kinderen dat dit een gedicht van een leeftijdsgenoot 

is en laat het hen stil lezen. 

Praat over de betekenis van: ‘Ik woon in mijn hoofd’. 

Vraag of al de dingen die hij opnoemt met het hoofd 

gebeuren en of ze akkoord gaan met: ‘de rest kan ik wel 

missen’. 

Laat de kinderen discussiëren over de keuze van de titel 

voor de fragmentenbundel. 

Imme Dros zei ooit: ‘Iedere schrijver, iedere schilder heeft 

een landschap in zijn/haar hoofd.’ 

Schrijvers maar ook lezers kaderen een verhaal in het 

landschap dat ze in hun hoofd hebben. Dat landschap kan 

ook een stad of een huis zijn. Het kan de plaats zijn waar je 

opgroeit maar evengoed een plaats die diepe indruk op je 

maakte. Laat de kinderen de ogen sluiten en vraag hen naar 

het landschap in hun hoofd te kijken. Laat ze het daarna 

tekenen. 

De verschillende landschappen worden opgehangen. 

De kinderen verklaren hun landschap. 

Boek 1 

Het huis aan de rand van de zee 

Randall Jarrell, ill. Maurice Sendak 



Randall Jarrell (1914-1965) was al een bekend schrijver en 

dichter toen hij in 1964 zijn eerste kinderboek publiceerde: 

The Gingerbread Rabbit. Datzelfde jaar volgde The Bat- 

Poet. Het huis aan de rand van de zee (The Animal Family) 

verscheen in 1965 en wordt beschouwd als een van de 

klassiekers onder de kinderboeken. Jarrells laatste kinderboek 

Fly by Night verscheen na zijn dood. De laatste drie 

boeken werden geïllustreerd door Maurice Sendak. Randall 

Jarrell heeft ons helaas maar een handvol kinderboeken 

nagelaten. De magie van zijn verbeeldingswereld en de 

poëtische kracht van zijn taal maken ze des te zeldzamer. 

Het huis aan de rand van de zee werd bekroond in de 

Verenigde Staten als Newbery Honor Book en beschreven in 

The New York Times Book Review als: ‘Onmiskenbaar het 

beste in vele jaren, een tijdloos en universeel verhaal’. 


Maurice Sendak is een van de bekendste illustratoren van de 

Verenigde Staten. Hij werd geboren in Brooklyn, 

New York, op 10 juni 1928, als jongste kind uit een joods 

gezin dat uit Polen naar Amerika was geëmigreerd. In het 

begin van de jaren vijftig begon hij met het illustreren van 

kinderboeken. Hij kreeg heel wat prijzen waaronder de 

Caldecott Medal voor Max en de Maximonsters, hij ontving 

ook de hoogste internationale onderscheiding: de 

Hans Christian Andersen-prijs, zowat de Nobelprijs voor 

jeugdliteratuur. 

Over het boek 

In een huis aan de rand van de zee woont een jager. Sinds 

zijn ouders zijn gestorven, is hij alleen met zijn dromen en 

gedachten. Op een zomernacht hoort hij een vreemd 

gezang: verborgen in de schaduw van de zeehondenrotsen 

zingt een zeemeermin haar lied. Met veel geduld weet de 

jager haar vertrouwen te winnen. De zeemeermin leert van 

het land te houden, en na een tijdje trekt ze bij de jager in. 

Er groeit een bijzondere band tussen hen. Maar ze blijven 

niet met z’n tweeën: eerst komt een berenjong bij hen 

wonen, en later een lynx. Deze merkwaardige familie is 

compleet als de lynx en de beer een jongetje vinden in een 

gestrande reddingssloep. 



Woordpuzzel 

Op het bord staat het woord ‘zeemeermin’ verticaal 

geschreven. De kinderen bedenken bij elke letter een ander 

woord dat spontaan in hun hoofd opkomt. Het woord 

moet niet beginnen met de opgegeven letter. Je vult de 

woordpuzzel op bord aan. 


Voorbeeld: 

Z ee 

vr E emd 

zw E mmen 

M 

E 

. 

. 

Daarna bespreek je met de kinderen de verzamelde 

woorden. Enkele vragen hierbij: 

- Waarom denk je aan dit woord? 

- Waarom denk je dat dit bij een zeemeermin hoort? Heb je 

er ooit al één gezien? 

Bespreek de tegenstellingen in de verzamelde woorden als 

die opduiken (bijv. water – land). 

Zoals de woordpuzzel hier beschreven staat, gaat het om 

een klassikale oefening. Je kan de kinderen ook individueel 

of in kleine groepjes hun eigen woordpuzzel laten maken. 

Op deze manier zullen er meer woorden verzameld 

worden, wat een rijkere maar ook uitgebreidere bespreking 

tot gevolg heeft. 

Het fragment 

Omwille van het literaire karakter van dit boek, is het aan te 

raden het fragment voor te lezen. 

Na het voorlezen volgt een gesprek over het fragment. 

Het gesprek richt zich vooral op het spelen met taal (de 

jager die allerlei concrete voorwerpen moet beschrijven) en 

op het verschil tussen de twee werelden (land – water). 

Enkele vragen die je hierbij kunnen helpen: 

- ‘Je moet een fout gemaakt hebben.’ Wat bedoelt de 

zeemeermin hiermee? 

- Hoe komt het dat de zeemeermin niet altijd snapt wat de 

jager bedoelt? Ligt het aan de meermin of de jager? 

- Waarom is de zeemeermin zo blij met de tak esdoorn 

bladeren? Laat de kinderen bedenken welk geschenk van 

het land zij aan de zeemeermin zouden geven. 

- ‘Wat een fout heb jij gemaakt, zouden ze zeggen.’ 

Waarom denken de andere zeemensen er zo over? Hebben 

ze gelijk? 

Tot slot laat je de kinderen kiezen waar zij het liefst zouden 

wonen: op het land of in de zee. Enkele kinderen verklaren 

hun antwoord. 

Verwerking 

Spelen met taal 

Bij dit spel sluiten we aan bij het probleem van de jager om 

aan de zeemeermin dagdagelijkse voorwerpen uit te leggen. 

Elk kind neemt één of meer voorwerpen in gedachten. 

Bij elk voorwerp bedenken ze een beschrijving zonder het 

voorwerp te noemen. Je duidt iemand aan. Die beschrijft 

zijn of haar voorwerp en de anderen trachten te raden 

waarover het gaat. 

Je kan dit schriftelijk laten voorbereiden of de kinderen al 

‘improviserend’ aan het werk zetten. Je kan ook variëren in 

moeilijkheidsgraad door de keuze van de voorwerpen al dan 

niet te beperken. (bijvoorbeeld: het moet een voorwerp uit 

de klas zijn = beperkte keuze tot alles mag = grote keuze, 

hogere moeilijkheidsgraad). 


Een eigen taal ontwerpen 

De zeemeermin heeft een eigen taal. Hoe die klinkt of er uit 

ziet, weten we niet. 

De kinderen gaan hun eigen ‘zeemeerminnentaal’ bedenken. 

Je kan hiervan een auditieve of een visuele oefening maken 

of beide combineren. 

Verdeel de klas in kleine groepjes (max. 3). 

Ieder groepje kiest uit het fragment een stukje van tien 

zinnen. Eerst bedenken ze hun ‘zeemeerminnentaal’ en 

stellen een code op. Het kan van eenvoudig als: a=5, b=6, 

morse tot ingewikkelder: een andere taal, bijvoorbeeld 

Frans, braille of andere (onbestaande) namen bedenken 

voor bekende voorwerpen of smileys of computertaal zoals 

ASCII. 

Daarna zetten ze hun stuk om in de zeemeerminnentaal. 

Wanneer je kiest voor de auditieve variant, kan elke groep 

zijn stukje in zeemeerminnentaal voorlezen op cassette. 

Als je kiest voor geschreven taal, volstaat een blad papier 

waarop elk groepje zijn stukje noteert. Tot slot worden dan 

de bladen of de cassettes doorgegeven en moeten de andere 

groepen raden welk stuk uit het fragment is omgezet. Ook 

hier kan je variatie in moeilijkheid aanbrengen: worden de 

codes mee doorgegeven of moeten de groepen elkaars code 

breken? 

Boekentip: boeken die de leerlingen een handje kunnen 

helpen bij het bedenken van hun geheimtaal, zijn Magische 

tekens (Leopold) en Het communicatieboek van 

Bas van Lier. Ze geven nuttige en grappige tips voor 

geheimschriften. 

Knutselidee: De wereld van de zeemeermin 

In het fragment komt de wereld van de jager uitgebreid aan 

bod. We merken aan de reacties van de zeemeermin dat deze 

enorm verschilt van haar wereld. Op de vraag hoe haar 

wereld eruit ziet, krijgen we echter geen antwoord. 

Met de hele klas ga je aan de slag om een zeemeerminnenwereld 

te creëren. Zet vooraan in de klas een leeg aquarium 

of werk met een grote kartonnen doos die je binnenin 

blauw verft of… 

Bespreek eerst met de kinderen hoe de wereld van een 

zeemeermin eruit kan zien. 

- Waarin wonen ze? Bedenk ‘meubels’ en laat ze uitgebreid 

beschrijven. 

- Hoe gaat een zeemeermin gekleed? (eventueel kleding 

voor verschillende gelegenheden) 

- Wat eet een zeemeermin? 

- Hoe maakt ze haar toilet? … 

Daarna gaan de kinderen aan het werk individueel of in 

kleine groepjes. Ieder kiest een voorwerp uit de 

zeemeerminnenwereld en knutselt het in elkaar. 

Zorg voor goede afspraken zodat er geen 10 ‘bedden’ 

worden gemaakt. Laat de kinderen het nodige (kosteloos) 

materiaal meebrengen. 

Ieder kind maakt ook een label voor zijn voorwerp met de 

naam erop. Je kan kiezen of ze een naam mogen bedenken 

in onze taal of in de zeemeerminnentaal. (cfr. ‘Een eigen taal 

ontwerpen’) 

Ten slotte worden al de voorwerpen tentoongesteld in het 

aquarium.

Tips voor de boekenhoek 

De zeemeermin is een figuur die in heel wat verhalen en 

legenden terugkomt. De zeemeermin zou haar ontstaan te 

danken hebben aan de zeekoe. Naar het schijnt zou een 

zeekoe die al zittend op een rots haar jong zoogt, vanop 

afstand heel erg lijken op een vrouw. 

Ga met de kinderen op zoek naar andere boeken waar de 

zeemeermin in voorkomt. Je kan hierbij ver terug gaan in de 

geschiedenis en aan zeemeermin verwante figuren vinden in 

de verhalen van Odysseus. Ook in sprookjes vind je deze 

figuur terug, denk maar aan De kleine zeemeermin van 

Hans Christian Andersen. 

Maar ook recente auteurs schrijven graag over deze 

mysterieuze vrouwvis. (bijv. Het meisje uit de zee van 

Philip Newth, uitgeverij Averbode) 

Boek 2 

Mijn naam is Bud 

Christopher Paul Curtis 

Lannoo, 2001, p. 64-66 


Christopher Paul Curtis is een zwarte Amerikaan. Hij werd 

geboren in Flint, Michigan waar hij het grootste deel van 

zijn leven woonde. Nu leeft hij in Windsor (Ontario, 

Canada) met zijn vrouw en twee kinderen. Hij werkte eerst 

in diverse fabrieken en bedrijven en studeerde daarbij. Al in 

1963 schreef hij een kinderboek The Watsons Go to 

Birmingham dat ook al bekroond werd. Voor zijn tweede 

boek Mijn naam is Bud kreeg hij in 2000 de Newbery Medal. 

Zijn familiegeschiedenis uit de crisisjaren van 1929-1941 

vormde de inspiratiebron voor het boek. Voor twee 

volwassen personages, nl. Lefty Lewis en 

Herman E. Calloway stonden zijn beide opa’s model: de 

eerste was kruier op een station en de andere was muzikant. 

De crisisjaren troffen de zwarte Amerikanen het meest. 

Curtis betreurt dat hij niet aandachtiger luisterde naar de 

verhalen van zijn grootouders. Hij raadt zijn lezers aan: 

‘Praat met je oma en opa, met je ouders. Ontdek wat ze te 

vertellen hebben, wat ze geleerd hebben toen ze zelf 

opgroeiden. Door hun verhalen levend te houden, maak je 

hen en jezelf onsterfelijk.’ 

Over het boek 

Bud is een tienjarige zwarte weesjongen. Hij ontvlucht de 

losse handen van zijn pleegouders en gaat op zoek naar zijn 

vader. Toen zijn moeder stierf vond hij in haar kast flyers 

van optredens van telkens dezelfde jazzmuzikant en 

steentjes waarop letters en cijfers geschreven staan. Voor 

Bud is het duidelijk dat het sporen naar zijn vader zijn. 

Mijn naam is Bud is het eerste boek van Curtis dat in het 

Nederlands vertaald werd. 



Kraak de code 

Nodig: stenen (vijf voor ieder kind en de leerkracht), zakjes 

van stof (voor ieder kind) en een tabakszakje, watervaste 

stiften om op de stenen te kunnen schrijven, eventueel een 

bolletje wol. 

De leerkracht schrijft op een set van vijf stenen telkens een 

code: een plaatsnaam, die is afgekort, en een datum: 

Leu.10.07.01 (Leuven, 10 juli 2001). De plaatsen en de data 

moeten de kinderen iets zeggen, bijv. een schoolkamp waar 

ze naartoe geweest zijn, een schoolfeest en dergelijke. 

De kinderen zitten in een kring. Elk kind krijgt een zakje 

van stof en de leerkracht het tabakszakje met daarin de vijf 

gecodeerde stenen. De leerkracht vertelt: ‘Mensen 

verzamelen in de loop van hun leven van alles. Als ze dat 

weer terug zien herinneren ze zich weer wat daar bij 

hoorde. Dat kan ook met stenen. Als jullie deze stenen zien, 

herinneren jullie je dan ook dingen, gebeurtenissen?’ 

De kinderen proberen eerst zelf de code te breken. Als ze 

de code hebben gebroken bouwen ze samen met deze 

stenen, steen voor steen een verhaal. Dat gebeurt 

mondeling. Degene die de tabakszak van de leerkracht heeft 


praat, de anderen luisteren. Is een stukje verhaal verteld dan 

geeft de leerling de tabakszak door aan de volgende, die nu 

een stukje verhaal vertelt. Een andere manier om de beurt 

door te geven, is het overgooien van een bolletje wol, 

waarbij de draad wordt vastgehouden. Er ontstaat een 

spinnenweb tijdens het gesprek. Het maakt ook duidelijk 

wie al wat heeft gezegd en wie nog niet. 

Het fragment 

Lees de informatie over de auteur en het boek. Dan lezen de 

kinderen het fragment rustig voor zichzelf. De woorden die 

ze niet begrijpen en de vragen die ze willen stellen worden 

opgeschreven. Na het stillezen worden de vragen 

beantwoord en wordt gelegenheid gegeven om iets te 

zeggen over het fragment. 

Praat vooral over de betekenis van: ‘Iemand die zijn familie 

niet kent, is als stof dat tijdens een storm opwaait. Eigenlijk 

hoor je dan nergens thuis.’ 

Vraag aan de kinderen of ze de code herkennen op de 

stenen van Bud. Laat de plaatsen op de kaart van de 

Verenigde Staten opzoeken. 

Verwerking 

Stenen coderen 

De kinderen schrijven een code op de vijf stenen uit hun 

zakje. Ze kiezen één steen uit en vertellen zijn verhaal. 

Het kan mondeling, schriftelijk, in stripvorm. 

Een trucje om in slaap te vallen 

Wat Bud kan, kan jij ook. Bud gebruikt een trucje om 

sneller in slaap te vallen. Als je hoofd te vol is van 

indrukken of gedachten val je niet gemakkelijk in slaap. 

Jullie gaan nu ook een trucje leren om in slaap te vallen, of 

om rustiger te worden. 

1. Ogen dicht: Ga liggen op de grond of blijf zitten op een 

stoel en sluit je ogen. Kijk in je hoofd naar je wenkbrauwen. 

2. Ontspannen lichaam: Span in één keer al je spieren van je 

lichaam en laat los. Herhaal dat nogmaals en voel dat je 

lichaam meer ontspannen is. 

3. Ontspannen gezicht: Span alle spieren van je gezicht in 

één keer in de richting van je neus en laat los. Herhaal dat 

nogmaals en voel dat je gezicht meer ontspannen is. 

4. Terugtellen: Tel in jezelf van 50 tot 1 terug: dus 50, 49, 

48....1. Sla geen getal over. Tel rustig. 

5. Opdracht: Zeg dan in jezelf: ‘Ik ga van 1 tot 5 tellen. Bij 5 

slaap ik (of ben ik rustig). Het is zo’ 

De opdrachten zijn in de tegenwoordige tijd. 

De bevestiging ‘Het is zo’ versterkt de opdracht. 

Als leerkracht geef je de eerste keer de opdrachten en tel je 

voor de kinderen terug. Als er kinderen in slaap zijn 

gevallen is het vaak voldoende om duidelijk te zeggen: ‘Wie 

je ook bent, waar je ook bent en wat je ook doet, kom bij 

mij terug in het klaslokaal, het is vandaag [noem dan de dag 

en de datum].’ Geef ze de gelegenheid om zich uit te rekken 

en te geeuwen! 

De vijf stappen (OOOTO), waaruit de truc bestaat, kunnen 

de kinderen ook zelf leren. 

Spoor de kinderen aan om de slaaptruc te testen, je hebt 

hem verder nodig bij Van binnen pratend hoofd. 


Gedicht 1 

‘Thuis’ 

Ted van Lieshout 

Uit: De dichter is een tovenaar 




Ted van Lieshout (1955) studeerde aan de Rietveldacademie 

in Amsterdam en werd vormgever en illustrator. Zijn 

gedichten gaan vaak over tobberige kinderen en jongeren 

die hardop nadenken over zichzelf en hun verhouding tot 

anderen. Ze hunkeren naar erkenning en willen graag 

opgemerkt worden en erbij horen. Van Lieshout illustreert 

zijn boeken meestal zelf. Hij schrijft ook teksten voor 

televisieprogramma’s als Sesamstraat en Klokhuis. 

Hij kreeg een Zilveren Griffel voor Och, ik elleboog me er 

wel doorheen, Mijn botjes zijn bekleed met deftig vel en 

Mijn tuin, mijn tuin en een Gouden Griffel voor Begin met 

een torentje van niks. Op die Gouden Griffel is hij het 

meest trots omdat het de eerste keer was dat die prijs een 

dichter te beurt viel. 



Om de kinderen te oriënteren op de inhoud van het gedicht, 

houd je een kringgesprek over huis / thuis. Enkele vragen 

die je hierbij kan gebruiken: 

- Noem verschillende vormen van woningen. (Laat de 

kinderen hun antwoord verder toelichten: Waar wonen 

mensen zo? Mensen- of dierenwoning? ...) 

- Wat is voor jou het leukste plekje in jullie huis. Leg uit? 

- Wat is het verschil tussen een huis en een thuis? (Deze 

laatste vraag mag uitgebreid aan bod komen!) 

Het gedicht 

De kinderen lezen het gedicht stil. Dan lezen enkele 

vrijwilligers het gedicht luidop. (2 tot 3 keer) 

Je laat telkens twee kinderen het gedicht voorlezen het 

eerste kind leest de eerste twee strofen, het tweede het einde 

van het gedicht. 

Daarna volgt een korte bespreking, waarbij je aandacht 

schenkt aan de tweeledigheid van het gedicht. 

Vraag waarom je het gedicht op deze manier bij het 

voorlezen hebt verdeeld? Laat de kinderen bij elk deel een 

kernwoord zoeken; bijv. deel 1 (= strofe 1 en 2): huis, 

materiaal, bouwen…); deel 2 (= strofe 3 en 4): thuis, 

welkom, hetzelfde. 

Vervolgens denk je samen met de kinderen na over de 

laatste zin van het gedicht ‘Elke taal bedoelt hetzelfde huis’. 

- Hoe zou je die zin met je eigen woorden zeggen? 

- Hoe kan je iemand welkom heten die jouw taal niet begrijpt? 

Leg samen met de kinderen lijsten aan met de woorden huis 

en thuis in andere talen. Put uit de parate talenkennis, 

opgedaan op school of tijdens de vakantie, (Frans, Engels, 

Duits…) en maak gebruik van woordenboeken. 

Zit er in je klas een leerling waar men thuis een andere taal 

spreekt, dan is dit een uitgelezen kans. 

Je kan dan verder ingaan op de vraag hoe je iemand welkom

heet die jouw taal niet begrijpt. Laat de ‘anderstalige’ 

leerling een kind uit de klas ‘thuis’ ontvangen (improvisatiespel) 

in zijn eigen taal. Bekijk samen met de kinderen hoe 

dingen worden duidelijk gemaakt aan elkaar. Waren er ook 

woorden die de kinderen begrepen? 

Verwerking 

Schrijfopdracht 

Laat de kinderen vrij fantaseren over hun droomhuis. 

Laat enkele vrijwilligers hun droomhuis (of een stuk ervan) 

beschrijven. 

Om al die ‘wilde’ fantasieën in goede banen te leiden, kan je 

werken met de volgende tekst: 

Ik droom van een huis. 

Je hebt huizen en huizen. 

Wat voor huis had je in gedachten? 

Ik wil een huis met ... 

waarin... 

Je kan deze tekst aanbieden op het bord of op een blad 

papier. Ieder vult deze tekst voor zichzelf aan. Bepaal zelf 

hoeveel aandacht je laat uitgaan naar de vorm van de tekst. 

Je kan de tekst opvatten als een gedicht en hiermee rekening 

houden bij de instructies. Of je kan de tekst gewoon zien 

als een opsomlijstje om ideeën te ordenen. 

Tekenopdracht 

Deze opdracht sluit aan bij de schrijfoefening. 

Nadat de kinderen hun droomhuis hebben beschreven in 

woorden, gaan ze het tekenen. Ook bij deze opdracht kan je 

alle kanten op. Je kan de kinderen vrij aan het werk laten. 

(Denk hierbij ook eens aan andere materialen dan de 

klassieke kleurpotloden en stiften. Als je gebruik maakt van 

minder bekende materialen en technieken (houtskool, 

ecoline, pastel…), kan je er een volledige tekenles van 

maken die prima thuishoort in de nieuwe leerplannen 

‘muzische vorming’! 

Anderzijds kan je de kinderen ook heel nauwkeurige 

richtlijnen geven. Laat de kinderen een plattegrond van hun 

huis meebrengen. Als het kan een echt ‘architectenplan’. 

Bespreek welke kamers een huis moet hebben. Hoe kan je 

die ruimtes het best oriënteren ten opzichte van elkaar? 

(bijv. de keuken voorzie je dicht bij de eethoek) Hoeveel 

verdiepingen heeft het huis? Hoe sluiten deze op elkaar 

aan?… 

Daarna laat je de kinderen de plattegrond van hun droomhuis 

tekenen. Je kan deze plattegrond volledig op schaal 

laten tekenen. Een ideale manier om ook de rekenles(sen) in 

een Jeugdboekenkleedje te steken. 

Woordgedicht 

Ook deze oefening sluit aan bij de schrijfopdracht. In dit 

geval is het wenselijk dat de kinderen de opgegeven tekst 

aanvullen als een gedicht. Je kan nu het fantasie-aspect wat 

meer benadrukken. 

Als de kinderen klaar zijn met hun ‘gedicht’ over hun 

droomhuis, mogen enkele vrijwilligers het voorlezen. 

Vervolgens schrijft iedereen zijn tekst over in de vorm van 

een woordgedicht. Dit wil zeggen dat je de tekst schrijft 

volgens een vorm die hoort bij de inhoud van je gedicht. 

(bijv. in de vorm van een slakkenhuis als je droomt van een 

rond huis.) 

Andere boeken van Ted van Lieshout 

Klein groen koffertje?, Leopold, 2001 

Het is een straf als je zo mooi moet zijn als ik, Leopold, 

2000 

Zeer kleine liefde, Leopold, 1999 

Stilleven, SUN, 1998 

Mijn botjes zijn bekleed met deftig vel, Leopold, 1997 

Multiple noise, Leopold, 1997 


Boek 3 

De getatoeëerde mama 

Jacqueline Wilson 

Houtekiet, 2000, p. 209-213 


Jacqueline Wilson (1945) woont in Engeland en is er zeer 

populair. Zij heeft altijd al schrijfster willen worden en 

schreef haar eerste verhaal toen ze negen was. Wilson begon 

als schrijfster van misdaadromans voor volwassenen. 

In 1992 debuteerde ze als kinderboekenschrijfster. Ze heeft 

al meer dan 50 kinderboeken geschreven en was bezig om in 

Engeland de succesrijkste auteur voor kinderen onder de 

twaalf te worden en zelfs Roald Dahl te onttronen toen 

Rowling haar met Harry Potter voorbij racete. 

De getatoeëerde mama is het eerste boek van Wilson dat in 

het Nederlands werd vertaald, het is ook haar favoriete 

boek. Wilson wil een zo ruim mogelijk lezerspubliek 

bereiken, ze schrijft losjes, in korte zinnen, met een 

evenwicht tussen spanning en humor, zonder dat de 

kwaliteit van het verhaal eronder lijdt. Haar boeken werden 

vaak bekroond. Voor De getatoeëerde mama ontving ze 

Children’s Book of the Year at the British Book Awards en 

The Guardian Children’s Fiction Award. 

Over het boek 

Goudsbloempje is de excentrieke moeder van de halfzusjes: 

Dolfijn en Ster. Goudsbloempje staat vol tatoeages, drinkt, 

gebruikt drugs, blijft soms hele nachten weg en is volslagen 

onbetrouwbaar. De twee kinderen van wie Ster de oudste is 

moeten volwassener zijn dan hun moeder. Ze zoeken steun 

bij elkaar en trachten de belabberde situatie thuis verborgen 

te houden voor sociale werkers want ze zijn als de dood 

voor plaatsing in een tehuis. Als ze nuchter is geeft 

Goudsbloempje haar kinderen veel liefde en dan is ze één en 

al fantasie. Maar de twee meisjes zijn voortdurend op hun 

hoede voor haar plots wisselende stemmingen. Ster heeft 

geen problemen op school, Dol wordt gepest en krijgt 

weinig begrip van de leerkrachten. Als Ster haar vader vindt, 

ziet ze kans om het armzalig milieu te ontvluchten. Zo 

komt Dol er alleen voor te staan als bij Goudsbloempje de 

stoppen definitief doorslaan. Goudsbloempje belandt in de 

psychiatrie en Dol wordt opgenomen in een pleeggezin. 

Ondanks alles blijven de kinderen van hun moeder houden. 

Het boek besluit met: ‘Een ding was zeker: we hebben een 

mama die zielsveel van ons houdt. Het doet er niet toe of ze 

gek of normaal is. Ze is van ons en wij zijn van haar.’ 



De koffer 

Nodig: koffers (of koffers uitgeknipt van lichtgekleurd 

Engels karton) 

Stel je voor: ‘Je gaat een tijdje uit huis. Je krijgt een koffer 

waarin je maar vijf dingen mag meenemen die voor jou van 

belang zijn. Wat stop jij in je koffer?’ 

Kinderen nemen van thuis een koffer mee en stoppen daar 

vijf dingen in die voor hen belangrijk zijn. Of ze schrijven 

de vijf dingen met een dikke stift op de papieren koffers. 

De koffers worden in het midden van de kring neergezet. 


Je stelt de kinderen de vraag: ‘Herken je aan de inhoud van 

wie welke koffer is?’ 

Het fragment 

Dit fragment leent zich uitstekend om in kleine groepjes te 

laten lezen. De groepjes schrijven op stroken wat ze willen 

vragen of wat ze willen zeggen naar aanleiding van dit 

fragment. De stroken worden klassikaal besproken. 

Zorg dat het verschil tussen thuis en tehuis zeker aan bod 

komt. Praat ook over het besluit van het boek. 

Verwerking 

Collage: Wie woont waar? 

Nodig: veel oude tijdschriften, grote vellen stevig papier, 

bijvoorbeeld Engels karton, stevige vellen A4-papier, dikke 

stiften, plaksel. 

De kinderen werken in kleine groepjes, voldoende 

gescheiden van elkaar. Per groep krijgen ze een groot vel 

papier en een vel papier op A4 formaat. Ze zoeken een 

persoon uit de tijdschriften, knippen deze uit en plakken 

hem op het A4-vel. Op het grote vel maken ze een collage 

van het interieur dat volgens hen bij deze persoon past. 

Kinderen uit de andere groepjes raden vervolgens welk 

interieur bij welke persoon hoort. 

Amuletten 

Een zwarte heksenjurk als amulet: 

Dit onderwerp geeft de mogelijkheid om met de leerlingen 

te praten over (merk)kleding en talismannen. 

Dolfijn draagt haar zwarte heksenjurk en geen merkkleding, 

zoals Grace en Alice. Veel mensen dragen kleding of hebben 

een voorwerp bij zich waaraan ze magische krachten 

toeschrijven. Het beschermt hen of versterkt een bepaalde 

eigenschap. Vaak is ook belangrijk van wie ze het voorwerp 

hebben gekregen. Een knuffeldier fungeert vaak als 

mascotte. De officiële termen voor deze voorwerpen zijn: 

- Een talisman brengt geluk en weert onheil. 

- Een amulet heeft toverkracht tegen ziekten en 

ongelukken. 

- Een totemdier is een bondgenoot en beschermgeest op het 

levenspad. 

- Een mascotte brengt geluk. 

De leerlingen nemen van thuis hun mascotte of talisman 

mee, of kleding die hen beschermt of sterker maakt (merkkleding 

of sportkleding). 

Vragen: 

- Wie heeft een mascotte? 

- Weet je nog hoe je eraan gekomen bent? 

- Welke goede herinneringen krijg je bij je knuffeldier of 

mascotte? 

- Dragen mensen bijzondere kleding ook niet als een soort 

mascotte? 

- Is bijzondere kleding anders? Waarom wel, waarom niet? 

- Waar komt de kleding vandaan die jij aanhebt? 

- Voel je je anders als je bijzondere kleding aan hebt? 

Verander je door dit soort dingen echt? 

- Wanneer draag je deze, wanneer niet? 

Beeldhouwen: mascotte uit speksteen 

Speksteen is een zeer zachte, vettige compacte steensoort

die o.a. gevonden wordt in Scandinavië, Brazilië en India. 

Je vindt het in vele kleuren. Speksteen houdt goed warmte 

vast (spekstenen ovens en kachels). Talkpoeder dat je 

gebruikt voor je lichaam wordt van speksteen gemaakt. 

Speksteen wordt geregeld gebruikt als ontwerp voor een 

hardstenen beeld. Het is de steen voor de beginnende 

beeldhouwer. 

Nodig: kranten en stukken hardboard (ter bescherming van 

de werkplek), stukken speksteen, raspen in soorten en 

maten, kleine mesjes, schuurpapier (grof en fijn), zachte 

flanellen doeken, was (bijenwas, steenwas of evt. boenwas) 

Zet de kinderen in een kring. Geef hen elk een stuk speksteen. 

Laat hen dit goed bekijken, voel hoe het aanvoelt. 

‘Zie je je mascotte al zitten? De mascotte zit als het ware 

opgesloten in de steen en jij haalt hem eruit. Het is een 

techniek van weghalen, laagje voor laagje, totdat jouw 

mascotte eruit komt. Als je in speksteen wil snijden kan dat 

vrij goed, snij met het mes van je af. Wanneer je werkstuk 

klaar is, poets je het om de kleuren nog mooier uit te laten 

komen.’ 

Gedicht 2 

‘Het lied van Mustafa’ 

Willem Wilmink 

Uit: Kinderen Natuurlijk Toegelaten 

DiVers, 1999, p. 51 


Willem Wilmink werd op 25 oktober 1936 geboren in 

Enschede. Hij studeerde Nederlands en geschiedenis aan de 

universiteit van Amsterdam. Vanaf 1978 is hij fulltime 

schrijver. Hij schrijft en vertaalt poëzie en verhalen voor 

kinderen, jongeren en volwassenen, teksten voor tvprogramma’s 

en liedjesteksten. 

Wilmink schrijft over zijn eigen jeugd en over wat kinderen 

rondom hem, en in de eerste plaats zijn kinderen bezighoudt. 

Met zijn versjes en verhalen wil Wilmink zijn lezers 

moed geven: ‘Ik wil dat kinderen weten: de wereld kan ook 

goed en mooi zijn.’ Toch verbergt hij de problemen niet, zo 

wil hij kinderen het gevoel geven: ‘dat ze niet alleen staan en 

dat zoiets wel meer gebeurt. Het is voor kinderen moeilijk 

om in een isolement te zitten en daar is kinderpoëzie een 

goed middel tegen.’ 

De gedichten van Wilmink ken je snel uit het hoofd door 

hun rijm en ritme, ze werden vaak op muziek gezet. 

Hij combineert traditionele versvormen met spontane taal 

die dicht bij spreektaal ligt. 

Willem Wilmink kreeg zowel Gouden (1986) als Zilveren 

(1983 en 1994) Griffels. Voor zijn gehele oeuvre kreeg hij de 

Theo Thijssenprijs (1988) en de Hendrik de Vriesprijs (1989). 

Over het boek 

Het gedicht werd opgenomen in de bloemlezing Kinderen 

Natuurlijk Toegelaten die samengesteld werd door 

Daniël Billiet naar aanleiding van de tiende verjaardag van 

de Rechten van het Kind in 1999. 

Bij elk van de twaalf rechten werden vier toepasselijke 

gedichten gezocht. 



Start de les met een Marokkaans muziekje en laat de 

kinderen enkele minuten luisteren. 

Bespreek: 

- Vond je de muziek mooi of niet? (Laat de kinderen hun 

antwoord toelichten.) 

- Hoor je dit soort muziek hier vaak? Hoe zou dat komen? 

- Waar hoor je deze muziek wel? (Marokko, tijdens 

vakantie, film, muziekfestivals…) 

- Je kan dit startmoment ook wat uitgebreider aanpakken 

door er een soort muziekquiz van te maken. 

Ga op zoek naar cd’s met allerlei traditionele ‘uitheemse’ 

muziek. Kies hieruit een aantal muziekfragmenten. Zorg dat 

je telkens weet van welk land (of gebied) het fragment 

afkomstig is en dat het geselecteerde fragment representatief 

is. 

Noteer de namen van de landen waarvan je muziek gevonden 

hebt, op bord. Verdeel de klas in kleine groepjes. Je laat nu 

telkens een stukje muziek horen. Elk groepje noteert het 

nummer van het fragment op een blad en zoekt uit de namen 

op bord het land dat volgens hen bij het fragment hoort. 


Nadat alle muziekjes beluisterd zijn, ga je over tot de 

correctie (Zet bij de landen op bord telkens het juiste 

nummer en laat de verschillende groepjes elkaars werk 

verbeteren.) en bekendmaking van de score. Wie kon de 

meeste muziekjes bij het juiste land plaatsen? 

Het gedicht 

Lees het gedicht één keer voor en bespreek de inhoud in het 

algemeen. 

- Het gedicht gaat over een jongen. Waar woont hij? 

- Heeft hij hier altijd gewoond? (Het staat niet duidelijk in 

het gedicht of Mustafa in Nederland is geboren of nog een 

tijd in Marokko heeft gewoond. Laat de kinderen hun 

antwoord dus goed verklaren.) 

- Waar komt Mustafa / zijn familie vandaan? Waaruit kan je 

dit afleiden? (evt. het gedicht nog eens een keer voorlezen.) 

Vervolgens laat je de kinderen het gedicht per twee in stilte 

lezen, met de opdracht om een lijstje te maken met de 

verschillen tussen leven in Marokko en leven in Nederland. 

• warm – koud 

• weinig ruimte – meer (leef)ruimte 

• burenruzie / vloeken – hechter sociaal leven 

• zelf partner zoeken – geregeld door familie 

Bespreek kort wat de verschillende groepjes gevonden 

hebben. Werk enkel met de antwoorden van de leerlingen, 

vul geen dingen aan die ze niet zelf in het gedicht terugvonden. 

Verwerking 

Ritmisch gedicht 

De titel luidt: Het lied van Mustafa. Laat de kinderen van 

het gedicht een lied maken. 

De eenvoudigste manier, is aan de slag gaan met ritmische 

instrumenten. De kinderen gebruiken de tekst van het 

gedicht en gaan die ritmisch voorlezen, terwijl ze zichzelf 

begeleiden met hun instrumenten. (Beste te werken in 

groepjes). Je kan hen bij deze opdracht vrij laten of je kan 

hen ook vragen om hun ‘rap’ een Marokkaans tintje te 

geven. Je kan hierbij aansluiten bij de muziek uit de sfeerschepping. 

Wie niet beschikt over ritmische instrumenten, kan met de 

kinderen aan de slag tijdens een knutselles. Enkele 

eenvoudige ‘instrumenten’: schuddoosjes, een stok met 

kroonkurken erop genageld, houten stokken, ... 

Trommelen op allerlei voorwerpen en meubilair kan ook 

een interessante ritmesectie opleveren. 

Als de kinderen wat meer thuis zijn in de muziekwereld, 

kan je hen ook vragen om de tekst echt op muziek te zetten. 

Misschien kunnen ze gebruik maken van een bestaande 

melodie en deze aanpassen. Als er kinderen zijn die een 

muziekinstrument bespelen, kan je misschien zelfs een echt 

muziekbandje oprichten. 

Liedtekst 

Als variant op het ‘ritmisch gedicht’: schrijven de kinderen 

een lied over hun huis. 

Net zoals bij het ritmisch gedicht, zijn ook hier 

mogelijkheden om je aan te passen aan het muzikaal 

potentieel van je klas, bijvoorbeeld een bestaande melodie 

aanbieden waarop zij een tekst bedenken. Enkel werken 

met een tekst en ritme. (Je krijgt dus een soort ‘rap’) 


De kinderen schrijven met de klas een volledig nummer dat 

ze zelf met instrumenten begeleiden. 

Schimmenspel 

Wie voor deze verwerking kiest, moet daar bij de 

bespreking van het gedicht rekening mee houden. 

Zet met de kinderen enkele specifieke woon- en leefwijzen 

in andere culturen op een rijtje. Denk aan: een andere 

inrichting, bijv. in Japan eet men aan lage tafeltjes, in 

verschillende landen houdt men ’s middags een siësta of 

slaapt men soms in een hangmat… 

Vervolgens verdeel je de kinderen in groepjes. Elk groepje 

bedenkt een situatie in huis, een situatie uit de eigen 

leefwereld, of een tafereel uit een andere cultuur. 

Ze improviseren hier omheen een kort ‘toneeltje’ 

(bijvoorbeeld: een Japans gezin zit aan tafel te eten. Iemand 

geeft een kom door en morst. Er onstaat dan een korte 

ruzie). Deze situatie wordt uitgevoerd als een schimmenspel. 

Hang in de klas een laken op, verduister en plaats een 

diaprojector achter het doek. De rest van de klas moet raden 

waarover het toneeltje gaat, waar het zich afspeelt, wie de 

personages zijn… 

Kies of de kinderen mogen spreken tijdens het toneeltje of 

niet. Gebruik van geluid kan leuke effecten hebben als ze 

een vreemde taal moeten ‘nabrabbelen’. Je kan hen ook 

achtergrondgeluiden laten bedenken en nabootsen. Wordt 

het een pantomimespel, dan is het voor de anderen weer 

moeilijker om te raden waarover het gaat. 

Andere boeken van Willem Wilmink 

Kinderen: meer dan honderd gedichten over hun wondere 

wereld, Ooievaar, 1999 

Verzamelde liedjes en gedichten van vroeger, Bert Bakker, 

1999 

Het Wilhelmus, Van Goor, 1998 

Opzij van het carnaval: feestgedichten, Fontein, 1998 

Hoe schrijf ik een gedicht: een schriftelijke cursus dichten en 

gedichten lezen, Ooievaar, 1998

Boek 4 

Het zwarte slik 

David Almond 

Querido, 2001, p. 9-12 


David Almond is 50. Hij groeide op in Newcastle (Noord- 

Engeland) in een gezin met zes kinderen. Daar woont hij nu 

nog met zijn vrouw Sara en dochter Freya. Hij hield niet 

van naar school gaan en beschouwt de bibliotheek als zijn 

grote opvoeder. Hij studeerde Engels en Amerikaanse 

studies aan de universiteit van Newcastle. 

Hij werkte als leraar in het basis- en middelbaar onderwijs 

en in de volwasseneducatie. Maar hij was ook postbode, 

hulpje in de bouw, verkoper en hotelportier. Hij gaf 

cursussen in creatief schrijven en was leraar voor kinderen 

met leermoeilijkheden. 

Toen hij bijna 30 was begon hij met het schrijven van korte 

verhalen voor volwassenen. Pas in 1999 verscheen zijn 

eerste kinderboek De schaduw van Skellig, gevolgd in 2000 

door De Wildernis en in 2001 door Het Zwarte Slik. 

Almond heeft er een afkeer van ‘om lezers en boeken in 

enge hokjes onder te brengen. Men klasseert volgens het 

technische leesvermogen en negeert het vermogen om een 

verhaal te beleven. Dat vind ik een destructieve houding. 

Volwassenen vinden mijn boeken vaak complex en 

veronderstellen, volkomen onterecht, dat kinderen de 

verschillende verhaalniveaus niet zullen begrijpen. Maar 

kinderen zijn scherpzinniger dan je denkt. Ik ondervind dat 

ze vrijwel alles aankunnen wat ik schrijf.’ 

Almond werd meermaals bekroond. Voor De schaduw van 

Skellig ontving hij de Whitbread Prize, de Carnegie Medal 

en een Zilveren Griffel. 

Over het boek 

In het boek is Erin Law, een meisje van 12 aan het woord. 

Ze trekt je onmiddellijk het verhaal in wanneer ze zichzelf 

en haar lotgenoten voorstelt als: ‘Wij zijn beschadigde 

kinderen, geen van ons heeft nog ouders. Daarom wonen 

we op De Witte Poort, een tehuis…’ 

Vlijmscherp ontleedt ze de opvoeders, met veel liefde vertelt 

ze over haar maatjes. Dat zijn voornamelijk: Januari Carr en 

Muis Gullame. Samen houden ze zich vooral bezig met 

ontsnappen. Dat doen ze in het tweede deel van het verhaal 

op een vlot. Heel ver moeten ze niet varen om in het Zwarte 

Slik, een verlaten fabriekscomplex, een bizar avontuur (of is 

het een droom?) te beleven. Ze komen terecht bij een 

krankzinnige oude man, Opi, en een engelachtig meisje 

Sterre. Met Sterre keren ze ook terug naar De Witte Poort, 

ze vormt het levend bewijs dat hun avontuur geen droom 

was. Toch is Sterre bijzonder volgens Erin, ze heeft speciale 

vingers en tenen, een vreemde, lieve stem en ‘ogen als 

sterretjes die door alle narigheid in de wereld het mooie en 

fijne blijven zien.’ 

De boodschap van dit boek luidt: weten wie je ouders zijn 

en waar je thuishoort, kortom een identiteit hebben, is 

belangrijk om te groeien. 



Kindertijd 

Nodig: babyboeken, baby- en peuterfoto’s 

De kinderen nemen baby- en peuterfoto’s van zichzelf mee. 

Sommige kinderen hebben een babyboek van hun eerste 

jaar en kunnen dit meebrengen naar de klas. Ze bekijken in 

kleine groepjes elkaars foto’s om te zien of het kind nog 

steeds trekken van de baby/peuter op de foto heeft. 

Het fragment 

De kinderen lezen het fragment stil en aandachtig voor 

zichzelf. Na het lezen denkt de leerkracht met hen na over 

de volgende vragen: 

- Het is een gebruikelijke manier om vondelingen een naam 

te geven op de manier waarop Januari Carr aan zijn naam 

kwam. Als je iemand een naam geeft erken je zijn bestaan. 

Bedenk hoe jij zou kunnen heten als vondeling. 

- Als je de titel leest, waar denk je dan aan? Waarom zou dit 

boek zo heten? 

- Waarom noemt Erin al de kinderen van De Witte Poort: 

beschadigde kinderen? 

- Wat is de houding van de kinderen tegenover de 

volwassenen in het fragment? Wat vind jij daarvan? 

- Waarom is het belangrijk dat je je eigen verhaal kunt 

vertellen? 

- Waarom fantaseren kinderen soms een ander verhaal dan 

ze in werkelijkheid hebben meegemaakt? 

Verwerking 

Je eigen levensverhaal (autobiografie): een opstel. 

Net zoals een babyboek een stukje levensverhaal weergeeft 

en de kinderen in De Witte Poort worden aangespoord hun 

levensverhaal op te schrijven, schrijven de kinderen hun 

levensverhaal zoals het echt is gebeurd of zoals ze dat in 

hun fantasie graag hadden gezien. De kinderen hebben 

voldoende voorbereidingstijd nodig. Misschien willen ze 

dingen thuis navragen. Zeg dat iedereen altijd goede en 

slechte dingen meemaakt. Wanneer ze alleen het goede 

noemen wordt het eenzijdig en minder geloofwaardig. 

Het is handig voor de kinderen om bij het schrijven van 

hun verhaal tegelijk op een tijdbalk aan te geven wanneer 

wat is gebeurd. 

Voor kinderen die weinig van hun jeugd weten of daar niks 

over kwijt willen kan je een uitweg bieden door hen een 

gefantaseerd levensverhaal te laten schrijven. Het is wel van 

belang dat de leerlingen een keuze maken: óf werkelijkheid, 

óf fantasie. 

Andere boeken van David Almond 

De wildernis, Querido, 2000 

De schaduw van Skellig, Querido, 1999 


Boek 5 

Samir en Jonathan 

Daniella Carmi 

Fontein-Houtekiet, 1997, p. 64-66 


Daniella Carmi is geboren in Tel Aviv (Israël). Nu woont ze 

in Jeruzalem. Ze is moeder van drie kinderen. Ze studeerde 

sociologie en filosofie. Aanvankelijk schreef ze romans en 

toneelstukken voor volwassenen. Maar nadat ze een boek 

over een autistisch kind geschreven had, kreeg ze zin om te 

schrijven voor kinderen en jongeren: zowel boeken als 

televisiescenario’s. Haar werk werd vertaald in het Duits, 

Frans en Spaans. Samir en Jonathan werd verkozen tot een 

van de drie beste kinderboeken van Israël in 1994. 

Haar pleidooi voor verdraagzaamheid zit op een aangename 

manier overal tussen de regels. 

Over het boek 

Samir is een Palestijnse jongen uit een dorp op de Westelijke 

Jordaanoever, kind van de Intifada en voortdurend in 

gevaar. Hij wordt in een Israëlisch ziekenhuis opgenomen 

voor een ingewikkelde knie-operatie. 

Onder de dekens woont Samir met zijn familie, zijn vriend 

Adnan en zijn jongste broertje Fadi, die door een kogel van 

een Israëlische soldaat werd gedood. Boven de dekens 

ontmoet hij een wereld die hij niet kent. Zijn ouders mogen 

niet op bezoek komen omdat de Palestijnse gebieden weer 

afgesloten zijn. 

Het boek gaat over de vriendschap tussen een Palestijnse en 

Israëlische jongen. Jonathan en Samir creëren op de 

computer een betere, vredige wereld die geen van hen ooit 

zal vergeten. Ze weten dat ze het onmogelijke hebben zien 

gebeuren: vriendschap sluiten met de vijand. 

Het boek is indirect een pleidooi voor vrede en vrijheid. 



Actualiteit 

Omdat het boek handelt over een actueel probleem, is het 

belangrijk om het fragment voldoende te kaderen. 

Zorg dat het boek in de klas aanwezig is en toon de kaft. 

Bespreek kort de namen van de auteur en in de titel. Vooral 

de naam Samir is een duidelijk niet-Europese naam. 

Vervolgens lees je de informatie op de achterflap. Probeer 

de voorkennis over het onderwerp te activeren aan de hand 

van enkele vragen: 

- Westelijke Jordaanoever: Wie heeft er al ooit over dit 

gebied horen spreken? Waar / Wanneer? Laat het gebied 

ook aanduiden op een kaart. 

- Laat de kinderen vertellen wat ze eventueel over deze 

kwestie afweten. 

Indien de kinderen geen informatie aanbrengen, licht je zelf 

het probleem kort toe. Beperk je tot een algemene situering, 

zonder een standpunt in te nemen. Zeker indien je kiest 

voor de actualiteitsverwerking, moet je hier nog niet te diep 

op de materie ingaan. 

- Bespreek dan de zin ‘Vriendschap sluiten met de vijand’. 

Wie zijn er in het boek vrienden geworden? Waarom is hun 

vriendschap eigenlijk onmogelijk? (Samir komt uit een 


Palestijns gezin, Jonathan is Israëlisch.) 

Lees de informatie over de auteur. Aangezien Daniella 

Carmi Israëlische is, geeft dit wel een ‘echtheidscertificaat’ 

aan het verhaal. 

Het fragment 

De kinderen lezen het fragment in stilte. Ze duiden de 

woorden of zinnen aan die ze willen bespreken. Dat kunnen 

woorden zijn die ze niet begrijpen of zaken waarover ze 

meer informatie willen. (Denk hierbij aan de gebruiken 

tijdens het huwelijksfeest of de functie van een gebedsroeper). 

Dan bespreek je alle vragen klassikaal. Wat betreft de vragen 

die kinderen hebben naar meer achtergrondinformatie, 

bijvoorbeeld in verband met lokale tradities, kies je hoe ver 

je daarin wil gaan. Het fragment kan aanleiding zijn tot een 

volledige les (of lessenreeks) over de gebruiken in de Islam 

(eventueel ook in andere godsdiensten). Je kan de informatie 

ook gewoon beperken tot een korte uitleg, voldoende om 

het verhaal goed te begrijpen. 

Verwerking 

Muurkrant 

Uiteraard leent dit fragment zich tot een bespreking van het 

Israëlisch-Palestijns probleem. 

Laat de kinderen vooraf gedurende een tweetal weken 

krantenartikels verzamelen. Fragmenten uit het nieuws 

kunnen op video worden opgenomen. Plak al deze artikels 

op een muurkrant. 

Na twee weken laat je de kinderen eerst alle artikels lezen 

en bekijk je met hen de nieuwsfragmenten. De bespreking 

die hierop volgt, hangt af van de hoeveelheid informatie die 

werd vergaard. Je kan de kinderen gewoon hun mening 

laten geven over wat ze gelezen/gezien hebben. Indien de 

informatie vrij uitgebreid is, kan je een ‘vredesbespreking’ 

organiseren: een groep kinderen vertegenwoordigt het 

Palestijnse volk, een andere groep neemt het joodse 

standpunt in. Een derde groep treedt op als bemiddelaars. 

Elke groep bespreekt vooraf met welke argumenten ze 

zichzelf kunnen verdedigen. De bemiddelaars bedenken 

vooral een aantal realistische oplossingen die ze kunnen 

voorleggen. Tijdens de bespreking, treed je zelf best op als 

moderator en je maakt vooral goede afspraken vooraf. 

Interview 

Voor een niet-actualiteitsgebonden verwerking, kan je ook 

dieper ingaan op de passage over ‘de goede oude tijd’. 

Laat de kinderen een interview afnemen bij hun 

grootouder(s). 

Bereid deze opdracht voor in de klas. Spreek duidelijk af 

over welke periode de kinderen hun grootouders moeten 

bevragen, bijvoorbeeld, laat hen vertellen over hun leven 

zoals het was toen zij zo oud waren als hun kleinkind nu. 

Ga vervolgens met je klas op zoek naar vragen die ze 

kunnen stellen en maak een lijstje. Enkele suggesties: 

- Uit hoeveel leden bestond je gezin? (en eventueel 

inwonende familie) 

- Hoe zag je kamer eruit? (eigen kamer of gedeeld?) 

- Ging je naar school of deed je iets anders? 

- Wat deed je in je vrije tijd? 

- Waarmee speelde je? Welke waren je lievelingsspelletjes?

Het afnemen van het interview is een opdracht voor thuis. 

De kinderen verdelen zich hiervoor in paren. Slechts één 

van de twee moet een interview afnemen. Zo vermijd je 

problemen voor kinderen die geen contact hebben met de 

grootouders of van wie ze overleden zijn. Als ze allebei hun 

grootouders willen interviewen, mag dit natuurlijk ook. 

Het voorstellen van de interviews gebeurt door een 

rollenspel. Eén kind neemt de rol van interviewer op zich, 

de ander speelt grootmoeder of -vader. (Wanneer ze allebei 

een grootouder hebben geïnterviewd, zullen ze moeten 

kiezen welk interview ze gaan naspelen.) Bepaal hoe ver je 

in dit rollenspel gaat. Is er een decor, zoals het in de klas 

nabouwen van een huiskamer? Verkleden de kinderen zich? 

Moeten ze hun ‘rol’ uit het hoofd kennen?… Tot slot kan je 

bij de kinderen navragen of ze zelf in die ‘goede oude tijd’ 

zouden willen leven. Wat was er fijn? Wat is nu beter? 

Een modelwoning bouwen 

Je kan met je klas ook aan de slag gaan n.a.v. de passage 

waarin Samir zijn konijn wil boetseren. 

Eerst verzamel je infoboeken over verschillende manieren 

van wonen. (Iglo’s, wigwams, grotten, wolkenkrabbers, 

paleizen,…) 

Ga in de bibliotheek zoeken onder de rubrieken bouwenbouwkunst-wonen. 

Je kan er voor kiezen om het wonen door de geschiedenis 

heen onder de loep te nemen of om te werken rond 

verschillende hedendaagse woonvormen in onze en andere 

culturen. 

Bekijk en bespreek deze boeken met je klas. Verdeel de 

kinderen vervolgens in groepen en laat elk groepje 1 

woonvorm kiezen. Hierover maken ze voor zich zelf een 

soort infofiche (tekening; bewoond door...; materialen; 

speciale constructies). 

Dan gaat elk groepje aan het werk om zijn woning in het 

klein na te maken. Je kan ervoor opteren om hen slechts één 

materiaalsoort aan te reiken, zoals klei. Of, je kan hen de 

opdracht geven om hun model zo nauwkeurig mogelijk te 

construeren. Als je niet alle materialen kan vinden (denk 

maar aan minibakstenen!) ga dan samen met hen na door 

welk ‘haalbaar’ materiaal ze dit kunnen vervangen. 

Tot slot van dit ‘project’, bouw je met al deze woningen in 

een hoekje van de klas een dorp of stad. 

Gedicht 3 

Sjoerd Kuyper 

‘Mensen met koffers’ 

Uit: Alleen mijn verhalen nam ik mee 

Leopold, 1998 


Sjoerd Kuyper werd geboren in Amsterdam op 6 maart 

1954. Hij heeft een vrouw en twee kinderen. Hij houdt van 

het leven in een dorp. Hij studeerde filosofie en vindt na 

schrijven het fijnste om te doen: gitaarspelen en erbij 

zingen. Zijn fantastische opa stond model voor de opa in de 

verhalen over Robin. 

Hij werd meermaals bekroond: voor Majesteit, Uw ontbijt 

met een Vlag en Wimpel, twee Zilveren Griffels voor Robin 

en Suze en Het eiland Klaasje en één Gouden Griffel voor 

Robin en God. Maar de leukste prijs vindt hij de Emmy 

Award, de belangrijkste Amerikaanse televisieprijs, voor de 

tv-serie Het zakmes. 

Hij schrijft voor kleuters en kinderen van de basisschool. 

Over het gedicht 

In 1992 schreef Sjoerd Kuyper voor de tv-serie 

De zevenmijlskoffers een aantal verhalen over mensen die 

hun geboorteland ontvlucht zijn en vaak na veel 

omzwervingen in Nederland terecht kwamen. Een aantal 

verhalen staan in het boek Alleen mijn verhalen nam ik 

mee. Het gedicht Mensen met koffers was bedoeld als tekst 

voor het beginlied van de serie, maar is daarvoor niet gebruikt. 


Je kunt dit gedicht aangrijpen om met je leerlingen aan de 

slag te gaan met rijmen, rijmschema’s, metrum, ritme, etc. 


Vluchten 

Nodig: schoolbord, krijt en wisser, pen, papier en kleurpotloden 

voor de kinderen. 

Je schrijft op het bord enkele woorden op die met vluchten 

te maken hebben: vluchteling, koffer, douane, reizen, kwade 

machten. Of je maakt een woordveld rond het woord 

‘Vluchteling’. Je vraagt de kinderen bij elk van deze 

woorden, andere woorden te verzinnen die op het woord 

rijmen én met het woord geassocieerd kunnen worden. Je 

bespreekt ze klassikaal. Vervolgens vraag je de leerlingen bij 

alle woorden uit de lijst de beklemtoonde lettergreep te 

kleuren (of te onderstrepen). 

Het gedicht 

De kinderen hebben het gedicht nog niet onder ogen. Je laat 

het hen een korte tijd zien en vraagt of dit een verhaal is of 

een gedicht. De antwoorden kunnen zijn: ‘Het is een 

gedicht. Het bestaat uit coupletten. Ze hebben hetzelfde 

aantal regels. Er is veel wit, ook tussen de stukjes tekst is wit.’ 

Je deelt de teksten uit en de kinderen lezen het fragment een 

aantal keren goed door. Dan vraag je hen om het nogmaals 

te lezen, alsof ze het gedicht hardop opdragen. 

Wat valt hen op? Mogelijke antwoorden: 

‘het rijmt (brood/dood; vlot/God); sommige zinnetjes 

komen terug (Mensen met koffers); de regels die rijmen 

hebben meestal evenveel lettergrepen. 


Rijmsoorten 

Je geeft van de volgende rijmsoorten een voorbeeld en 

vraagt of ze andere voorbeelden in het gedicht herkennen. 

Bij elke soort wordt minstens één voorbeeld gegeven. 

Enkele rijmsoorten in dit gedicht: 

Volrijm (-ood: brood / dood). 

Halfrijm: alleen klinkers of medeklinkers in het rijmwoord 

rijmen (gr-: gras / grootvader / graan; -o-: koffers / oorlog / 

honger). 

Mannelijk rijm: alle eindrijmen zijn beklemtoonde 

lettergrepen (dood/brood; vlot/God; meer/weer). 

Vrouwelijk rijm: de eindrijm bevat na een beklemtoonde 

ook nog een onbeklemtoonde lettergreep (-aaide: maaide/ 

zaaide). 

Rijmschema’s 

Een rijmschema geeft aan hoe de eindrijmen rijmen. 

Dat geeft men op alfabetische volgorde met letters aan. 

De eerste strofe: wereld / brood / terug / dood, wordt dan: 

abcb. Laat de leerlingen het rijmschema voor dit gedicht 

verder afmaken. 

Opbouw van een gedicht 

Een gedicht bestaat uit strofen. 

Hoeveel strofen bevat dit gedicht? 

Hoeveel versregels heeft elke strofe? 

Ritme en metrum 

Ritme en metrum zijn beide vormen van regelmatige 

herhaling, het één in tijd en intensiteit, het ander in 

klemtoon. 

Ritme heeft de regelmaat van het lopen, het legt vaste 

accenten op vaste plaatsen, zoals de maat in de muziek. 

Ritme houdt bij een gedicht in dat je de zinnen als het ware 

in stukjes deelt (alsof je op die plaatsen adem haalt), ook al 

verschillen die stukjes tekst in het aantal lettergrepen. Door 

langzamer of sneller te spreken zorg je ervoor dat de stukjes 

tekst even lang duren. 

Metrum is een regelmatige opeenvolging van beklemtoonde 

en onbeklemtoonde lettergrepen. Wanneer deze in dezelfde 

volgorde terugkeren (met uitzondering van het einde van de 

zin) spreekt men van een versvoet. Voor de volledigheid 

worden ze hier genoemd. 

- = beklemtoonde lettergreep 

v = onbeklemtoonde lettergreep 

v - jambe (ligt het dichtst bij de spreektaal) 

- v trochee 

- v v dactylus 

v v - anapest 

v - v amfibrachys 

- - spondee 

Vraag de kinderen hoe dit gedicht ritmisch is opgebouwd en 

welk metrum het heeft. 

De eerste zin bestaat uit twee ritmische eenheden: 

Mensen met koffers / gaan over de wereld. 

De eerste versregel kent als versvoet de dactylus: 

MENSen met KOFfers gaan Over de WEreld 

- v v - v v - v v - v 

Beelden 

Welk gevoel roept dit gedicht bij jou op? 

Als je dit gedicht leest, welke kleur zou jij dit gedicht geven? 


Is het fantasie of waarheid wat in dit gedicht wordt 

beschreven? 

Mensen vluchten niet zomaar. Welke redenen worden hier 

genoemd? 

Welke tegenstellingen vind je in dit gedicht? 

Wat vind je de mooiste versregel? 

Dit gedicht heeft van de auteur geen titel meegekregen. 

Zou de schrijver dit zijn vergeten? 

Sommige beelden worden in andere woorden herhaald. 

Welk effect geeft dit? 

Je laat tot slot enkele kinderen het gedicht hardop 

voordragen. 

Verwerking 

Schoonschrijven 

Nodig: schoolbord en schoolkrijt, oefenblaadjes, netschrift, 

goed schrijfmateriaal 

Op het schoolbord schrijf je in de juiste schrijfmethode de 

eerste zin van het gedicht. Deze laat je nog enkele dagen 

staan als voorbeeld. Op een oefenblad schrijven de kinderen 

de eerste zin op. Je laat ze hun werk zelf kritisch bekijken: 

Zijn onder en boven de lussen van de letters allemaal even 

lang? Hebben de stokletters de juiste hoogte? Zijn de 

ruimten tussen de woorden en de letters goed verdeeld? 

Zitten ze zelf goed rechtop? Voeten op de grond, een klein 

beetje uit elkaar, staan de tenen naar voren? Ademt iedereen 

goed uit en in? Ligt het papier goed? 

Laat de kinderen vooraf met hun schrijfhand met duim en 

vingers op en neer in hun pen klimmen. Het helpt tegen 

schrijfkramp (RSI). Het gedicht wordt in het netschrift 

overgeschreven. Eventueel worden er randversieringen 

aangebracht en draai je op de achtergrond rustige muziek.

Boek 6 

Het verborgen dorp 

Ron Langenus 

Davidsfonds-Infodok, 1999, p. 49-51 


Ron Langenus werd geboren op 20 december 1956 in 

Mechelen, waar hij nog steeds woont met zijn vrouw en 

twee kinderen. Hij studeerde wiskunde en informatica, 

dictie en welsprekendheid. Hij is van Indisch-Ierse afkomst. 

Als wiskundige houdt hij niet alleen van cijfers, zijn grote 

liefde gaat uit naar vertellen, Ierland en kinderen. 

Dat resulteert in een bonte verzameling van boeken 

waarvan er geen twee op elkaar lijken. 

Zijn werk werd vertaald in Groot-Brittannië, Ierland, 

Canada, de Verenigde Staten en Oostenrijk. 

Voor De verliefde prins (1999) kreeg hij een Zilveren Griffel 

in 2000. 

Over het boek 

De oorlog laat de joodse jongen Bram en zijn ouders min of 

meer ongemoeid tot er een Duitse razzia komt. Bram 

ontsnapt met zijn vader, maar van zijn moeder ontbreekt elk 

spoor. Mensen van het verzet brengen de twee vluchtelingen 

naar het verborgen dorp diep in de bossen. Bram sluit er 

vriendschap met Ben, die hem met verhalen overeind houdt. 

Bram moet toezien hoe het monster van de oorlog zijn 

gezin uiteen rukt. 

Dit verhaal gebeurde echt in de Tweede Wereldoorlog op de 

Nederlandse Veluwe. 



Voor je aan het werk gaat met het fragment, is het goed om 

de kinderen wat achtergrondinformatie mee te geven over 

de ‘Tweede Wereldoorlog’ en de ‘jodenvervolging’. 

Bespreek eerst wat de kinderen al over dit onderwerp weten 

vanuit de geschiedenislessen. Probeer je te beperken tot een 

opsomming van feiten, voldoende om het boek en het 

fragment te kaderen. 

Een interessante aanvulling op dit klasgesprek, is de video 

Lieve Kitty. In deze film krijg je informatie over 

Anne Franck en word je rondgeleid in het Achterhuis. 

De film biedt zeker mogelijkheden tot vergelijking met de 

situatie van de joden in Het verborgen dorp. 

Je kan het onderwerp ook stofferen vanuit de boekenhoek. 

Het fragment 

Geef de kinderen de info over het boek en de auteur. 

Zorg dat ze weten dat dit verhaal echt gebeurd is, al zijn de 

personages verzonnen. 

Lees het fragment voor. 

Hierop volgt een korte, algemene bespreking. 

- Verklaar de titel van het boek n.a.v. het fragment. 

- Voor wie moet het dorp vooral verborgen blijven? 

- Wie woont er in het dorp? Hoe kom je erin terecht? 

(vluchtelingen = joden, gestrande piloten, ...) 

- Stel je voor dat jij op deze manier hals over kop zou 

moeten vluchten. Wat / Wie zou je missen en waarom? 

Ga vooral op de laatste vraag wat uitgebreider in. Zorg 

ervoor dat de kinderen zich in het verhaal kunnen inleven. 

Verwerking 

Visueel voorstellen 

Bij deze opdracht is het de bedoeling dat de kinderen de 

informatie die ze uit de tekst halen, omzetten in een 

concrete voorstelling. 

Je verdeelt de klas in groepjes van twee, maximum drie 

kinderen. Elk groepje probeert vanuit het fragment een 

plattegrond te tekenen van het verborgen dorp. 

De informatie die ze in de tekst vinden, moeten ze in deze 

plattegrond verwerken. Bespreek vooraf een voorbeeld van 

een plattegrond waarbij je vooral aandacht besteedt aan de 

legende. Elk groepje moet ook een legende bij zijn kaart 

opstellen. Laat ze werken op groot formaat, dat maakt het 

makkelijker om nadien de plannen met elkaar te vergelijken. 

Tot slot leg je alle plattegronden naast elkaar. Geef de 

groepjes de tijd om elkaars werk te bekijken en eventuele 

verschillen te noteren. Ga bij de bespreking vnl. op dit 

laatste in. Welke verschillen waren er? Hoe zijn ze te 

verklaren? (Onduidelijke structuur om de Duitsers te 

misleiden? Verkeerd interpreteren van de tekstgegevens? 

Onvolledigheid van de informatie?…) 

Inleven in de situatie 

Ook bij deze opdracht werk je het best in kleine groepjes 

van 2 tot 3 kinderen. 

Elk groepje stelt een leefreglement voor het verborgen dorp 

op. Ze kunnen hiervoor teruggrijpen naar het fragment 

en/of zelf regels bedenken. Het is interessant om een 

beperking op te leggen (bijvoorbeeld 10 regels) zodat ze in 

hun groepje moeten bespreken welke afspraken ze het 

belangrijkst / levensnoodzakelijk vinden. 

Voor je de kinderen echt aan het werk zet, wijs je hen op de 

speciale manier van leven in het verborgen dorp: stil, 

onmerkbaar, onzichtbaar. 

Tot slot laat je elk groepje zijn reglement voorlezen. 

Eventueel kan je nog overgaan tot het opstellen van een 

algemeen reglement. In dat geval moeten de kinderen uit de 

verschillende lijstjes de 10 belangrijkste afspraken samen 

opstellen. 

Geheime codes 

Uiteraard heeft het verborgen dorp ook contacten met de 

‘buitenwereld’. 

Bespreek met de kinderen voor welke zaken het verborgen 

dorp op die ‘buitenwereld’ is aangewezen (bevoorrading, 

medische hulp, informatie,...). Natuurlijk moeten deze 

contacten uiterst geheim gebeuren, d.w.z. zonder dat de 

vijand er iets van merkt. Leg met de kinderen een lijstje aan 

van mogelijkheden: afgesproken tekens, geheimtaal, 

geheime plaatsen om boodschappen achter te laten,… 

Hou het voorlopig nog algemeen, de concrete uitwerking 

gebeurt groepsgewijs. 

Elk groepje (2 tot 3 kinderen) kiest nu iets uit de lijst en 

werkt dit idee verder uit. Laat hen hier vrij in. 

Tot slot stellen ze hun werk aan elkaar voor. 

Combinatietip 

De verwerkingsmogelijkheden zijn alle drie uitgewerkt als 

groepsopdrachten. Je kan n.a.v. het fragment ook hoekenwerk 

organiseren. Je legt dan 4 of 5 hoeken aan in de klas: 

één boekenhoek (vrij lezen in boeken, drie hoeken met de 


opdrachten die je hierboven beschreven vindt en eventueel 

een videohoek (Lieve Kitty). Bepaal of je doorschuift of dat 

elk groepje slechts één opdracht doet waarvan ze nadien 

verslag uitbrengen. 

Andere boeken van Ron Langenus 

Tobi en de sterren, Davidsfonds/Infodok, 1999 

De verliefde prins, Davidsfonds/Infodok, 1999 

Het verborgen dorp, Davidsfonds/Infodok, 1999 

De verdwenen tijger, Davidsfonds/Infodok, 1997 


Boek 7 

De wonderbare reis van de jongen 

Antonie Schneider, ill. Thé Tjong-Khing 

Ploegsma, 1998, p. 71-73 


Antonie Schneider werd in 1954 in Mindelheim (Duitsland) 

geboren. Als jong meisje was ze al geïnteresseerd in kunst, 

literatuur en klassieke muziek. Ze studeerde sociologie, 

theologie, Duits en kunstgeschiedenis. Vervolgens werkte ze 

als lerares en publiceerde ze een bundel poëzie. Later vond 

ze een baan bij een uitgeverij in München. In 1981 trouwde 

ze met een uitgever en ze kregen samen drie zonen. 

Antonie Schneider schrijft vooral voor jonge kinderen. 


Omdat de illustraties dit boek een meerwaarde geven 

verdient ook de maker ervan, Thé Tjong-King, aandacht. 

Hij werd geboren in 1933 op Midden-Java (Indonesië) maar 

woont al lang in Nederland. Hij volgde kunstonderwijs in 

de avondschool en gaf een tijdje les aan de Rietveldacademie. 

Hij begon als striptekenaar maar schakelde snel 

over naar illustrator van kinderboeken. Zijn illustraties bij 

Kleine Sofie en Lange Wapper van Els Pelgrom worden tot 

zijn artistieke hoogtepunt gerekend. 

Hij blijft met zijn illustraties soms dicht bij de beschrijving 

van de auteur, op een ander moment laat hij zijn fantasie de 

vrije loop. Thé Thong-King vindt dat de tekeningen wel 

moeten kloppen met de tekst. Daarom leest hij elk boek 

eerst grondig en legt een soort boekhouding aan, bijv.: 

Marietjes’ haar is blond, op bladzij 93 begint het te regenen, 

op bladzij 112 houdt het op… 

Maar eigenlijk tekent hij altijd zichzelf en zijn 

herinneringen, zegt hij. 

Over het boek 

Het was herfst geworden in het land van de jongen. Met de 

herfst komt niet alleen de storm. Hij brengt ook oorlog en 

de jongen moet vluchten. Op een groot schip, helemaal 

alleen tussen wildvreemde mensen, vaart hij weg. In het 

vreemde land zijn de vluchtelingen niet welkom, het duurt 

heel lang eer ze van het schip mogen. Maar de jongen 

droomt van een andere reis. Een wonderbare reis die hij wil 

maken met zijn nieuwe vriend de kapitein. Maar of dat er 

ooit van komt? 



Reizen 

Neem het fragment en lees de titel. Dan schrijf je het woord 

‘reis’ op het bord. 

De bedoeling is dat de klas een woordslang van samenstellingen 

vormt, vertrekkend vanuit dit woord. Je vormt 

dus eerst een samenstelling met reis, bijvoorbeeld reisweg. 

Het volgende woord wordt opnieuw een samenstelling, 

maar dan met ‘weg’ als eerste deel, bijvoorbeeld wegdek. 

Zo probeer je een zo lang mogelijke slang te maken. 

(Voorlopig moeten de woorden nog niet binnen een bepaald 

thema passen.)

Voorbeeld van een woordslang: 

reisweg – wegdek – dekzeil – zeilboot – … 

Je kan er ook een kleine wedstrijd van maken. Verdeel de 

klas in kleine groepjes en geef elke groep pen en papier. 

Werk met een afgemeten tijd, bijv. 5 minuten. Welke groep 

vond de meeste woorden? 

Het fragment 

Lees de informatie over de auteur en de illustrator en leid 

het fragment in. Vervolgens laat je de kinderen het fragment 

in stilte lezen. 

Verdeel dan de klas in kleine groepen of werk met de 

groepen van de inleiding. Elke groep krijgt een strookje 

papier met daarop een vraag (een vraag mag aan 

verschillende groepen worden gegeven. Ze gaat over het 

verhaal en laat de kinderen nadenken over wat ze net 

gelezen hebben. Zeg dus vooraf heel duidelijk dat ze als 

groep hun mening moeten geven, maar dat ze die wel heel 

goed moeten kunnen motiveren, indien mogelijk vanuit het 

fragment en/of de samenvatting van het boek. 

Mogelijke besprekingsvragen: 

- Leg uit waarom de kapitein bedroefd was over het nieuws 

dat de jongen naar een tehuis moest. 

- Waarom zegt de kapitein plots tegen de jongen ‘Het is tijd 

om op reis te gaan’? 

- Hoe zou het komen dat de jongen zich akelig, 

ongemakkelijk voelt in het begin van het gesprek? 

- Waarom laat de kapitein de jongen beloven dat hij ooit 

naar het gekozen land zal reizen? 

- Waarom is de kapitein op het einde kortaf tegen de 

jongen? 

Geef de groepjes ongeveer 5 minuten om hun antwoord 

voor te bereiden (schriftelijk of mondeling). Daarna ga je in 

een kring zitten. Ieder groepje leest zijn vraag en het 

antwoord voor. Geef de anderen de gelegenheid om aan te 

vullen. Nadat alle vragen besproken zijn, moeten de 

kinderen zich een beeld gevormd hebben over de relatie 

tussen de kapitein en de jongen. Bespreek met hen hoe ze 

denken dat de twee met elkaar omgaan. Je kan ook vragen 

hoe het volgens hen verder gaat. Verliezen de twee elkaar uit 

het oog? Blijven ze contact houden? Hoe? ... 

Verwerking 

Woordslang 

Na het klasgesprek schrijf je opnieuw het woord ‘reis’ op 

bord. Samen met je klas probeer je opnieuw een woordslang 

(cfr. supra) te vormen, maar dit keer moeten de woorden 

wel te maken hebben met het fragment. Ze moeten er niet 

letterlijk in voor komen, maar de kinderen moeten elk 

woord wel kunnen verantwoorden. Welke woorden levert 

het spel deze keer op? Bespreek de belangrijke verschillen 

met de woordslangen bij het begin van de les. 

De illustraties 

Laat de kinderen bij verschillende illustraties uit het boek 

zoeken welk deel van het verhaal geïllustreerd werd. Laat 

hen toetsen of het klopt wat Thé Tjong-King zegt over zijn 

manier van illustreren. 

Project: een land voorstellen 

Deze werkvorm vergt wat meer tijd en zal enkele lesuren in 

beslag nemen. Aangezien de kinderen opzoekwerk over 

landen gaan verrichten, kan je deze les(sen) plannen tijdens 

W.O.-uren. Als je je klas gebruik laat maken van het 

internet, kan ook de informaticales een Jeugdboekenweektintje 

krijgen. 

Verdeel de klas in groepen van 5 tot 6 kinderen. Bepaal of je 

hen de groepen laat kiezen of niet. Omwille van de 

opdracht kan het nuttig zijn dat vrienden samenzitten om 

buiten de schooluren aan hun werkstuk te werken. 

Hang een grote wereldkaart op een prikbord. Van elke 

groep gooit er iemand met een dartspijltje naar de kaart. 

Elke groep gaat nu een voorstelling uitwerken van het land 

dat hen op deze manier toegewezen werd. (Groepjes die ‘in 

het water’ terecht kwamen, laat je uiteraard opnieuw 

gooien.) 

Voor je hen in groep laat werken, bespreek je op welke 

manier ze hun voorstelling kunnen uitwerken (lijstje van 

leerkracht, aangevuld met ideeën van de kinderen): 

- een reisfolder maken 

- een routebeschrijving vanuit België 

- een foto/diareportage (werken met eigen foto’s als je er 

per toeval op reis bent geweest; foto’s uit reisbrochures; 

beeldmateriaal van het internet...) 

- beschrijving van landschappen 

- informatie over de godsdienst en daarmee samenhangend 

typische gebruiken 

- beschrijving van de levenswijze: hoe ze wonen, wat ze 

eten… 

- werkstuk over de traditionele kleding (fotomateriaal, een 

pop met klederdracht maken, tekeningen, …) 

Zorg dat je de taakverdeling binnen elke groep eerst goed 

begeleidt. Elke groep kiest voor min. 3 werkstukken uit het 

lijstje. Ze bepalen zelf of ze een werkstuk alleen of per twee 

uitwerken. Ze kunnen ook combineren, bijvoorbeeld 

beschrijven van landschappen, samen met foto’s. 

Leg samen met de kinderen een klein documentatiecentrum 

aan: atlassen, infoboeken over landen, Cd-rom’s, reisfolders, 

… 

Bepaal hoeveel tijd er tijdens de lessen aan deze opdracht 

wordt gewerkt. Natuurlijk zal een stuk van het werk thuis 

moeten gebeuren. 

Tot slot van het project stelt elk groepje zijn land voor. 

Landenfiche 

Dit is het kleine broertje van de hierboven beschreven 

werkvorm. Je laat de kinderen individueel of met twee een 

land prikken. Ieder kind of elk koppel werkt een landenfiche 

uit over zijn land. Vooraf bepaal je welke informatie 

op de fiche moet staan: routebeschrijving, geografische 

situering, godsdienst, bepaald cijfermateriaal (bevolkingsdichtheid, 

hoogste berg, oppervlakte,…), specifieke fauna en 

flora, ... 

Je kan hen vrijlaten in het uitzicht van de fiche (in de vorm 

van een folder, een steekkaart,…) of je kan ook werken met 

een voorgedrukt blad. Dat laatste kan handig zijn, omdat 

alle rubrieken daar al geordend zijn. Zorg er opnieuw voor 

dat de nodige documentatie beschikbaar is. 


Andere boeken van Antonie Schneider 

Sint Maarten en het beertje, De Vier Windstreken, 2000 

Fleur en het circuspaardje, De Vier Windstreken, 1999 

Rosa en de reus, De Vier Windstreken, 1998 

Vaarwel Goudveertje, De Vier windstreken, 1998 

Pim en de leeuwentemmer, De Vier Windstreken, 1998 


Gedicht 4 

‘Van binnen pratend hoofd’ 

Hans Andreus 

Uit: De fontein in de buitenwijk 

Holland, 1976 


Hans Andreus, pseudoniem van Johan Willem van der Zant, 

werd geboren in Amsterdam op 21 februari 1926. 

Hij volgde toneelschool en begon al vroeg met het schrijven 

van gedichten en kinderboeken. Hij woonde 5 jaar in Parijs. 

Hij wordt tot de Vijftigers gerekend, een groep dichters die 

experimenteerden met andere vormen van poëzie. Tot die 

groep behoorde ook Hugo Claus. 

Hans Andreus schreef voor kinderen en volwassenen. 

Hij overleed op 9 juni 1977. Zijn bekendste kinderboeken 

zijn die over Meester Pompelmoes. Hij werd meermaals 

bekroond o.a. ook met een Zilveren Griffel. 



Slapen 

Praat met de kinderen over slapen en slapeloosheid. 

- Slaap je gemakkelijk in? 

- Herinner je je een avond dat slapen niet wilde lukken? 

Hoe kwam dat? Heb je dat vaak? Welke gedachten 

beletten je te slapen? Zijn ze vrolijk of droevig of angstig? 

- Hoe zou het komen dat (zorgelijke) gedachten je 

overvallen voor het slapengaan? 

- Heb je de slaaptruc bij Mijn naam is Bud geprobeerd? 

- Wat waren de resultaten? 

Slapen gaan is je terugtrekken op een klein plekje, is 

weggaan uit je huis, je hoofd en rusten. 

Het gedicht 

Lees de informatie over de auteur. 

Daarna lezen de kinderen het gedicht stil. 

Andreus verklaart gedeeltelijk hoe het komt dat je hoofd ’s 

avonds binnenin zichzelf praat. Vind je het? 

Vraag of dit gedicht hen doet denken aan een ander gedicht 

uit de bundel. (Ik woon in mijn hoofd) 

Laat de twee gedichten na elkaar voorlezen. Vraag naar de 

gelijkenissen, de verschillen. Welk gedicht is het moeilijkst 

te begrijpen? 

Verwerking 

Stemming 

De twee gedichten lijken op elkaar. Laat de kinderen de 

stemming quoteren in een schema. De schaal gaat van – over 

+/- tot ++. Voor Van binnen pratend hoofd kunnen ze de 

strofen aanduiden. 

Gezellig 

Droevig 

Blij 

Weemoedig 

Koud 

Van binnen Ik woon in mijn 

pratend hoofd hoofd

Rijmschema’s 

Bij Mensen met koffers werd al over rijm gesproken. 

Kijk met de kinderen hoe het rijmschema er hier uitziet. 

1e strofe: volrijm-gebroken: abcb 

2e strofe: volrijm-gekruist: abab 

3e strofe: halfrijm: abcd 

4e strofe: halfgepaard: abcc 

5e strofe: volrijm-omarmend: abba 


Werk in paren, gebruik een gelijnd blad. De kinderen 

schrijven vijf bijvoeglijke naamwoorden onder elkaar, 

vouwen hun blad in twee en wisselen. Aan de achterkant 

schrijven ze 5 zelfstandige naamwoorden zonder te kijken 

naar wat er op de keerzijde staat. Deze combinaties worden 

voorgelezen. De kinderen kiezen er één combinatie uit en 

schrijven er een verhaal of gedicht over. Moedig hen aan om 

gebruik te maken van rijmschema’s. 

Werk in groepen van vijf: elk kind beschikt over een lange 

reep papier. Eerst schrijft ieder kind een bijvoeglijk naamwoord, 

vouwt het om, de briefjes worden doorgegeven. 

Vervolgens schrijven ze een naamwoord, vouwen weer om 

en geven door, dan een werkwoord, opnieuw een bijvoeglijk 

naamwoord om te eindigen met een naamwoord. De zinnen 

worden voorgelezen, werkwoorden aangepast en 

beoordeeld. Ze kunnen weer de aanzet worden tot een 

gedicht al dan niet samengesteld uit de verschillende 

(aangepaste) zinnen. 

Collage 

De kinderen knippen krantenkoppen uit. Ze kiezen er 

woorden, woordgroepen of zinnen uit. Uit de combinatie 

van woorden en zinnen kan een gedicht of een slogan 

ontstaan zoals: 

Wie dit blad niet ontvangt eet 

vanaf heden 

80 000 witte olifanten en 

krijgt van 

Sinterklaas 

Vuil water per 

Satelliet 

Andere boeken van Hans Andreus 

Het grote boek van Meester Pompelmoes, Holland, 1999 

Kinderversjes, Holland, 1988 

Verzamelde Gedichten, Bakker, 1983 

De fontein in de buitenwijk, Holland, 1976 

Een boek vol verhalen van Meester Pompelmoes, Holland, 

1975 

Boek 8 

De kleine prins 

Antoine De Saint-Exupéry 

Ad. Donker, 1999, p. 64-67 

Dit fragment vind je niet in de fragmentenbundel. 


Antoine de Saint-Exupéry werd geboren in Lyon in 1900. 

Hij wilde eigenlijk marine-officier worden maar slaagde niet 

voor het examen. Avontuurlijk als hij was besloot hij piloot 

te worden. Dat was in die tijd een gevaarlijk beroep. 

Hij werd verkenningspiloot over de Middellandse zee en de 

Sahara. Hij had verschillende ongelukken o.a. in het midden 

van de Sahara. 

Hoog in de lucht had hij alle tijd om na te denken over de 

zin van het leven, over eenzaamheid, vriendschap, over hoe 

mensen in elkaar zitten en over vrijheid. Die gedachten 

schreef hij neer in zijn boeken. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd hij gevechtspiloot in 

het Franse leger. Na de Franse overgave vertrok hij naar de 

Verenigde Staten. In New York schreef hij zijn meest 

bekende boek: De kleine prins. 

In 1942 bood hij zich aan als vrijwilliger bij de Amerikaanse 

luchtmacht. Op 31 juli 1944 werd De Saint-Exupéry 

neergeschoten boven de Middellandse zee door een Duits 

vliegtuig. Zijn lichaam werd nooit teruggevonden. In de 

lucht vond hij risico, roem en de dood. 

Over het boek 

De kleine prins is een modern sprookje, geschreven voor 

jong en oud en geïllustreerd door de auteur zelf. Het wordt 

over de hele wereld tot de klassieken gerekend. 

De verteller, een piloot, verhaalt hoe hij na een noodlanding 

in de Sahara de kleine prins ontmoet. De wijze en 

betoverende verhalen die de kleine prins vertelt over de 

planeet waar hij woont met een hooghartige bloem, over de 

andere planeten die hij bezocht en over de ontmoetingen die 

hij daar had, maken hem tot een onvergetelijke figuur. 

Met De kleine prins wil de schrijver zeggen hoe jammer hij 

het vindt dat de magische kracht van de kinderlijke fantasie 

bij de meeste volwassenen verdwenen is. 



Fantasie 

Zorg dat je minstens één exemplaar van het boek in de klas 

hebt. Je zal het kunnen gebruiken om er andere fragmenten 

en tekeningen uit over te nemen, bij de verwerking van het 

fragment uit de bundel. Misschien kan je zelfs een 

exemplaar in het Frans in de boekenhoek leggen. Je weet 

nooit wiens talenhonger je hiermee kan stillen. 

Als instap bied je de kinderen de twee tekeningen van de 

gesloten en open boa constrictor aan. (Zie hoofdstuk 1 van 

het boek). Teken ze over op een groot blad papier of geef de 

kinderen een kopie. Begin met de tekening van de gesloten 

boa constrictor en vraag wat ze er in zien. Laat ze vrij 

fantaseren. Daarna laat je hen de tweede tekening zien en je 

stelt hen dezelfde vraag. 


Vervolgens lees je het eerste hoofdstuk van het boek voor, 

gevolgd door de info over de auteur. 

Het fragment 

Je laat de kinderen het fragment uit de bundel in stilte lezen. 

Als iedereen klaar is, herneem je een stukje van het fragment 

luidop: 

‘Ja zeker, zei de vos. Jij bent voor mij maar een klein 

jongetje als alle andere kleine jongetjes. … en ik ben voor 

jou enig op de wereld.’ 

Ga er dieper op in en denk samen na over de betekenis van 

het woord ‘verbondenheid’. Volgende vragen kunnen je 

hierbij helpen: 

- Wat is ‘tam’ maken? Wanneer gebruik je dit woord? 

- Op welke manier hebben de vos en de kleine prins elkaar 

nodig? 

- Heb je zelf ook iemand die voor jou enig op de wereld is? 

Wie en op welke manier? 

- Tussen mensen onderling spreekt men niet over ‘tam 

maken’, maar wel over vriendschap/verbondenheid. 

Op welke manier/basis ontstaan vriendschappen /banden? 

Je kan het antwoord op deze laatste vraag door iedereen 

apart op een (gekleurd) strookje laten schrijven. Tot slot van 

het gesprek leest elk kind zijn of haar strookje voor. Maak 

vervolgens met alle strookjes een lange slinger. Hang hem 

aan je prikbord in de Jeugdboekenweekhoek! 

Verwerking 

De volgende tips worden aangeboden als één geheel, met als 

apotheose een rollenspel. Je kan ook bepaalde elementen (de 

karakterstudie en de bewerking tot script) gebruiken als 

losstaande verwerking van het fragment. 

Rollenspel 

Stap 1: Voorbereiding op de tekst. 

Bespreek kort de tekstvorm van het gelezen fragment. 

(dialoog) 

- Waaraan kun je dit zien? Speciale schikking/lay-out? 

- Bestaat het volledige fragment uit dialoog? Hoe zie je het 

verschil? 

Laat de tekst twee tot drie keer voorlezen in dialoogvorm. 

(verteller/vos/kleine prins) 

Stap 2: Karakterstudie. 

Samen bekijk je de figuur van de vos van dichterbij. Laat de 

kinderen de volgende korte improvisaties uitvoeren: 

1. Hoe zou een vos ‘goedemorgen’ zeggen? 

Laat enkele vrijwilligers aan het woord. Je kan er ook 

emoties aan verbinden. (De vos is goedgehumeurd. / Een 

slinkse vos die jou tot iets wilt overhalen. / Een 

nieuwsgierige vos. /…) 

2. Hoe zou een vos spreken? Zou hij alle klanken op 

dezelfde manier vormen als wij? 

Laat enkele kinderen een zelfgekozen zin uit de dialoog op 

z’n ‘vos’ voorlezen. 

3. Hoe beweegt een vos zich? Laat alle kinderen door de 

klas kruipen / schrijden / stappen / sluipen / … als een vos. 

Opnieuw kun je hier gaan specificeren: De vos sluipt achter 

een prooi. / De vos zoekt toenadering maar is bang. / De 

vos is lui. 


4. Laat de kinderen eventueel nog wat speciale trekjes 

bedenken om de figuur van de vos in de verf te zetten. 

Wie iets gevonden heeft, toont het aan de anderen. 

Vervolgens gaan de kinderen individueel (of per twee) aan 

het werk rond de figuur van de kleine prins. Het is de 

bedoeling dat ze straks in het rollenspel de kleine prins een 

echt ‘karakter’ kunnen geven. Volgende richtlijnen kunnen 

helpen: 

1. Oefen enkele zinnen van de kleine prins uit de dialoog. 

Denk na over de emotie achter de zin en probeer die te 

laten doorklinken. Geef de kleine prins ook een eigen 

‘stem’. 

2. Lees de volledige dialoog opnieuw, met speciale aandacht 

voor de zinnen van de verteller. Denk na over de houding 

en de gelaatsuitdrukking van de kleine prins. (De kinderen 

mogen zich vrij door de klas bewegen tijdens het werkmoment.) 

3. Net zoals bij de vos, mogen ze ook speciale ‘trekjes’ 

toekennen aan de kleine prins echter zonder overdrijven. 

Vat deze opdracht met enkele kernwoorden samen op bord 

(emotie / eigen stem / houding / gezicht / extra). Geef hen 

ook een kopie van het tweede hoofdstuk uit het boek. 

Ze kunnen dit in stilte lezen om zo de kleine prins beter te 

leren kennen en beter vorm te kunnen geven. 

Bepaal of je enkele kinderen na de individuele werktijd een 

stukje laat lezen als kleine prins of dat je wacht tot het 

uiteindelijke rollenspel. 

Stap 3: Herwerken tot script. 

Bij deze oefening kan je de kinderen best per twee aan het 

werk zetten. Ze moeten de tekst bewerken tot een echt 

script, d.w.z. de dialoog letterlijk overnemen en aanvullen 

met de nodige spelaanwijzingen, bijvoorbeeld vos zet een 

pas achteruit / kleine prins schrikt /… 

Elk koppel mag zelf bepalen waar en wanneer ze 

spelaanwijzingen aanbrengen in de dialoog. Ze kunnen 

hierbij gebruik maken van de zinnen van de ‘verteller’ of ze 

bedenken zelf aanwijzingen. De spelaanwijzingen worden 

altijd tussen haakjes geschreven. 

Bespreek met de kinderen een stukje uit een bestaand script. 

Indien je deze oefening gebruikt als losstaande verwerking, 

is dit een schrijfoefening die je kan toevoegen aan het 

projectschrift. 

Stap 4: Het rollenspel. 

Uiteraard sluit je af door de dialoog als rollenspel te laten 

opvoeren. Je bepaalt zelf hoe ‘professioneel’ je het aanpakt. 

Voorzie je een decor? (Alweer een idee voor een knutselles!) 

Laat je de kinderen de tekst uit het hoofd leren? Laat je hen 

in de klas oefenen of wordt dat werk voor thuis? 

Kostuums? ... 

Andere boeken van Antoine De Saint-Exupéry 

De kleine prins, Ad. Donker, 2000 

Nachtvlucht & Aarde der mensen, Meulenhoff, 1999 

Woorden als stenen, East-West, 1997 

Dicht bij de stenen: kerngedachten van Antoine De Saint- 

Exupéry, Lannoo, 1996

Wie weet nog waar we zijn? 

Ideeënbrief voor het eerste en tweede middelbaar 


Hannie Humme is docente Nederlands in het voortgezet 

onderwijs. Zij werkt op het Visser ’t Hooft Lyceum in 

Rijnsburg (Nederland). Daarnaast is zij publiciste op het 

gebied van (interculturele) kinderen jeugdliteratuur en 

schrijft over kinderboeken en leesbevordering voor onder 

andere Tsjip/Letteren, de Landelijke Allochtonenkrant, 

Jeugdliteratuur in de basisvorming en Kiddo. Zij is auteur 

van Vijftig wereldboeken voor peuters en kleuters (Bulaaq, 

2000) en medeauteur van Vijftig wereldboeken, uittreksels 

en lessuggesties voor interculturele jeugdliteratuur (Thieme, 

1998). 

Bart Van Thielen vond voor zijn opleiding tot leraar 

onderdak in de Karel de Grote-Hogeschool in Antwerpen. 

Sindsdien vond hij een leuk onderkomen in het Katholiek 

Scholencentrum Joma waar hij al vijf jaar Nederlands geeft. 

In de klas en in zijn vrije tijd is hij gek op jeugdboeken. 

Sinds vorig jaar vindt hij ook een dak boven zijn hoofd bij 

Villa Kakelbont, waar hij nu voor de tweede keer meewerkt 

aan de Jeugdboekenweek. 

Marijke Umans geniet enorm van kinderen jeugdboeken, 

recenseert voor het tijdschrift Klapper en maakte in 2000 

haar eindwerk met uitgewerkte lesvoorbeelden vanuit 

kinderboeken binnen de verschillende leergebieden en 

domeinen. 

Eerste en tweede middelbaar – 127

Het thema van de Jeugdboekenweek 2002, ‘Onder dak’ is 

goed voor een brede interpretatie. Onder dak bij familie 

en vrienden, onder dak op school, onder dak als 

vluchteling in een nieuw vaderland, onder dak op het 

station met je straatvrienden lijm snuiven, onder dak in 

je eigen fantasiewereld of de fantasiewereld van een boek. 

Want laten we vooral niet vergeten dat het Jeugdboekenweek 

is, de enige week in het jaar waarin ieder kind en 

iedere jongere in Vlaanderen onder dak zou moeten zijn 

in de bibliotheek, de (kinder)boekhandel, de boekenkast in 

de klas, kortom met zijn neus in de boeken zou moeten 

zitten. 

Want lezen is leuk, ontspannend, avontuurlijk, verdrietig, 

verhelderend, spannend, opbeurend, enzovoort, 

enzovoort. Terwijl je leest kun je wegdromen in een 

fantasiewereld vol flats, tipi’s, villa’s, iglo’s, eengezinswoningen, 

kastelen, stations, tenten en andere bouwwerken. 

Het thema van deze Jeugdboekenweek zal ook 

leerlingen in de eerste en tweede klassen van het 

middelbaar onderwijs aanspreken. De keuze voor deze 

fragmenten was moeilijk, het aanbod was groot en 

gevarieerd. We hopen dat docenten en leerlingen veel 

plezier beleven met onze keuze aan fragmenten en 

gedichten en de gemaakte didactische aanwijzingen. 

Èn we hopen natuurlijk dat veel boeken onder dak zullen 

komen bij evenveel jongeren in het middelbaar onderwijs. 

128 – Eerste en tweede middelbaar 

Sfeerschepping 

Maquette 

Bouw met een aantal klassen een grote maquette in de hal of 

kantine van de school. In elk fragment komt een ander type 

huis of woonplek te voorschijn. Op de maquette kunnen 

deze verschillende woonsoorten een plek krijgen. 

Verdeel de klas of klassen in twaalf groepjes. Ieder groepje 

maakt een stukje van de maquette zodat er aan het eind van 

de Jeugdboekenweek twaalf verschillende woonplekken 

terug te vinden zijn. 

De verschillende soorten woonplekken zijn: 

De badslippergetuige: flat 

De dagen van de bluegrassliefde: hemel met slaapzakken 

Stad zonder tanden: stationshal met plantsoentje ervoor 

Met mij gaat alles goed: Italiaans plattelandshuis 

Broere: vrijstaand huis 

Koka en de doodsviool van Bidshika: bos met schuilhutje 

gemaakt van takken 

Zout: gangen en gewelven 

Grenzen: een vrijstaand, wit huis dat in puin ligt 

Opa: bejaardentehuis 

De geur van tijd: Fries kerkje 

Een huis: rijtjeshuis met heel veel ramen 

Alleen thuis: geen bijzonderheden, wel een tv in de 

huiskamer 

Onder dak 

Voer voor de start van de Jeugdboekenweek een 

klassengesprek. Er zijn verschillende mogelijkheden die in 

het thema ‘onder dak’ passen: 

1. Onderdak vinden in een boek: 

- Hoe kom ik thuis in een boek? 

- Hoe vind ik onderdak in een boek, warmte, geborgenheid? 

2. Bied aan een jeugdboekenauteur onderdak in de school. 

Laat hem of haar in de klas komen vertellen over zijn/haar 

werk. Je kunt een decor maken rondom de zitplaats van de 

auteur. Bijvoorbeeld een heel groot opengeslagen boek 

waaronder een grote stoel staat. 

3. Onder dak zijn is voor Vlaamse en Nederlands kinderen 

heel vanzelfsprekend. Een veilig huis, genoeg te eten, 

warmte. Toch is dit voor veel kinderen niet weggelegd. 

Straatkinderen weten niet wat een thuis is, kinderen in 

oorlogsgebieden niet wat het is om veilig naar school te 

kunnen gaan, vluchtelingen hebben huis en haard achter 

gelaten om een veilig heenkomen te vinden. Hoe denken de 

leerlingen hierover? Staan zij wel eens stil bij oorlog, 

vluchten, honger? 

4. Laat leerlingen een boek van thuis of uit de bibliotheek 

meenemen dat past in het thema. Laat leerlingen iets over 

dit boek vertellen zodat andere kinderen dit boek ook gaan 

lezen. Leespromotie van kinderen onderling is vaak de beste 

leespromotie. 

Leesmarathon 

Op de dag dat de Jeugdboekenweek begint, nemen 

leerkrachten van andere vakken, de schoolleiding en 

onderwijs ondersteunend personeel hun favoriete jeugdboek 

mee. In de ruimte waar zij normaliter zitten, lezen zij voor 

uit hun favoriete jeugdboek. De bedoeling is dat ze nonstop 

voorlezen. Groepjes leerlingen komen binnen, luisteren 

zo’n vijf tot tien minuten en gaan verder naar de volgende

uimte waar iemand anders voorleest. Om dit evenement 

een educatief karakter te geven kun je een vragenformulier 

ontwerpen en leerlingen vragen welk fragment zij het 

mooiste vonden. 

Andere vakken 

Op de basisschool is thematisch werken rond het thema van 

de Jeugdboekenweek eenvoudiger te realiseren dan in het 

voortgezet onderwijs. Toch zijn er genoeg mogelijkheden 

voor andere vakken om mee te doen aan activiteiten rond de 

Jeugdboekenweek. 

Frans/Engels/Duits: woordenlijstjes in verschillende talen 

van alle mogelijke soorten bouwwerken, gedichten rond het 

thema ‘Onder dak’, 

Godsdienst: hoe wordt in de bijbel het thema ‘Onder dak’ 

uitgewerkt. In de bijbel staat een groot aantal verhalen over 

het beloofde land, in ballingschap leven, op de vlucht zijn. 

Zoek deze verhalen eens op en trek parallellen naar de tijd 

van nu. 

Plastische opvoeding: het bouwen van de schoolmaquette. 

Lichamelijke opvoeding: survivallen in het bos. 

Aardrijkskunde: kijken naar huizen en klimaat. Welk huis is 

in welk klimaat erg geschikt en waarom? 

Muziek: er kan wereldmuziek beluisterd worden. 

Wiskunde: er kunnen rondom het thema allerlei wiskundige 

berekeningen worden uitgevoerd van bouwwerken. 

Koken: wereldgerechten laten koken door ouders en 

leerlingen van verschillende afkomst. 

Geschiedenis: door alle eeuwen heen zijn mensen gevlucht 

naar een veilig onderkomen. Ga eens terug in de tijd en 

bekijk deze stromen van mensen naar veilige gebieden. 

Denk aan de joden uit Portugal, de vele Vlamingen die naar 

de noordelijke Nederlanden trokken, Hutu’s en Tutsi in 

Rwanda en Burundi. 

Gedicht 1 

‘Een huis’ 

Geert De Kockere 

Uit: Voor elk wat liefs 

Medaillon, De Eenhoorn, 1998, p. 70 


Geert De Kockere studeerde voor onderwijzer maar werkt 

als journalist voor diverse tijdschriften en kranten, o.a. voor 

de Stipkrant (de kinderbijlage van het Nieuwsblad). In 1990 

richtte hij de vzw Pigmalion op om met zijn poëzie en 

verhalen voorstellingen te geven. Voor uitgeverij 

De Eenhoorn doet hij ook de eindredactie van ‘Knuffel’, 

‘Kids’ en ‘Klapkrant’, drie tijdschriften voor kinderen die 

hij zelf mee oprichtte. Bovendien maakt hij ook software 

voor kinderen. Hij publiceerde verschillende bundels met 

speelse versjes over de gevoelens en de dagelijkse 

belevenissen van kleuters. Ook zijn poëzie voor oudere 

kinderen is emotie- en fantasierijk. Zijn poëtische verhalen 

zijn filosofisch geladen en bijzonder beeldrijk. 

Uitspraak: ‘Ik ben een dichter want ik schrijf alles dicht … 

bij elkaar. Daarom zijn mijn gedichten zo kort. Omdat in 

mijn gedichten mijn gedachten heel dicht bij elkaar staan. 

Gedichten zijn dus gedichte gedachten.’ 

Over het boek 

Dit boek loopt over van liefde. Geert De Kockere schreef 

op heel veel verschillende manieren over de liefde. Over 

verschillende soorten liefde. En in verschillende literaire 

genres: gedichten, gedachten, sprookjes, verhalen, brieven, 

dialogen, een toneelstukje, een cursiefje, een recept, een 

bespreking, een reisverslag, fragmenten, een ballade en zelfs 

een smartlap. 



Laat aan de kinderen foto’s zien van heel bekende 

woningen, huizen en totaal onbekende. Werk met zeer 

uitgesproken gebouwen: een kasteel, een groot flatgebouw, 

een hutje enzovoort. Bespreek met hen de foto’s. Fantaseer 

welke mensen in een bepaalde woning zouden wonen, hoe 

ze er wonen, wat ze er doen. Geef betekenis aan de 

woningen en bespreek de foto’s een tweede keer. Is er een 

verschil tussen een huis waar de inwoners voor jou bekend 

zijn en een totaal onbekend huis? 

Het lezen 

Lees het gedicht voor. Zo kan jij er de juiste sfeer inleggen. 

Geef de leerlingen daarna hun exemplaar dat ze in stilte nog 

eens kunnen doorlezen. 

Na het lezen 

Gedicht 

Het gedicht is voor een aantal interpretaties vatbaar. 

De meest voor de hand liggende is dat in het huis een 

persoon woont waar de ikpersoon verliefd op is geworden. 

Laat de leerlingen hun interpretatie neerschrijven. Hou 

nadien een kort klassengesprek over de manier waarop de 

leerlingen het gedicht interpreteren. Zorg ervoor dat elke 

interpretatie goed beargumenteerd is. 


Huizen en identiteit 

Wat maakt jouw huis zo bijzonder dat je het gevoel krijgt 

dat het jullie/jouw huis is? Welke geur hangt er? Welke 

gewoontes? Hoe ziet de gevel eruit? Hou hierover een 

bespreking. 

Zorg voor een groot aantal foto’s en afbeeldingen van 

verschillende woningen, andere dan de gebruikte in de 

inleiding. Laat de leerlingen nu terug fantaseren over wie er 

in dat huis woont. Dit kan je zo ver uitbouwen als je zelf 

wilt. Je kan je beperken tot een omschrijving, maar je kan 

net zo goed tot in de details het personage laten uitwerken. 

Welk werk doet die persoon, hoe vaak is hij/zij thuis, welk 

merk van koffie drinkt het personage, welk tijdschrift wordt 

er gelezen. 

Zo kom je tot het besluit dat elk huis een eigenheid heeft. 

Elk huis krijgt een plekje door de inwoners. 

Huis 

Werk nu omgekeerd. Alle leerlingen krijgen een vel A3papier 

met daarop de contouren van een basishuis: muren, 

dak, twee ramen en een deur. Ze vullen het huis verder in. 

Geef de leerlingen kaartjes met daarop verschillende 

opdrachten, bijvoorbeeld: hier wonen twee oude mensen 

van 84 jaar of hier woont een gezin met negen kinderen. 

De leerlingen maken het huis en de omgeving af. 

Enorm veel ramen 

Laat de leerlingen een kartonnen voorgevel maken van een 

huis met ongelooflijk veel ramen en luiken (tweedimensionaal). 

Zorg ervoor dat de luiken open kunnen. 

(Denk aan de oude kalenders waar achter elk luikje een 

andere tekening verscholen zat en aan de platenhoes van 

Led Zeppelin). Laat de leerlingen achter elk luikje een ander 

gegeven tekenen: een raam, een persoon. Zo krijg je als 

kijkdoos een ‘kijkhuis’. 

Bewondering voor een persoon 

Bespreek met de leerlingen voor wie ze bewondering 

hebben. Wie is hun idool? Naar wie kijken ze op? Oftewel, 

wie zijn huis krijgt meer betekenis door de persoon erachter 

te kennen? 

Andere boeken van Geert De Kockere 

Gevulde vogels, Medaillon, De Eenhoorn, 2000 

Liefdesgesprekken van pad tot reiger, Davidsfonds/Infodok, 

1994 


Boek 1 

De badslippergetuige 

Bara van Pelt 

Illustraties van Janneke Derwig 

La Rivière, 1997, p. 7-8 


Bara van Pelt is geboren in 1955. Ze studeerde geschiedenis 

en theologie en werkte als vicaris in de kerk, deed freelance 

werk voor de IKON en werkte jarenlang bij de Landelijk 

Hervormde Jeugdraad als eindredacteur van een tweetal 

bladen voor kinderen in de N.H. kerk. Ze publiceerde 

artikelen over theologie en feminisme en schreef kinderverhalen 

voor het blad Ozewiezewoze. 


Janneke Derwig schrijft, naast het maken van illustraties, 

ook kinderboeken. In 1996 won ze de Vlag en Wimpel voor 

WC-papier in de wind laten wapperen. In 1999 won ze de 

Gouden Appel op de Biennal of Illustrations Bratislava. 

Over het boek 

Het boek gaat over Ditje en Yusuf. Ze wonen in dezelfde 

flat en zijn beste vrienden. De meeste mensen vinden het 

zielig voor anderen mensen als ze in een flat moeten wonen. 

En vooral voor kinderen vinden ze het erg zielig, want die 

moeten buiten rennen. Maar Ditje en Yusuf zijn bepaald 

niet zielig. Het fijne van een flat is namelijk dat je aan alle 

kanten buren hebt. Er zitten heel vreemde figuren tussen, 

zoals Ludovic van Waardenburg. Yusuf vond hem meteen 

nogal buitenaards: ‘Je ziet het aan alles. Maar vooral aan zijn 

bril. Dat is er een met uitschuifantenne voor buitenaardse 

boodschappen’. 



De talrijke illustraties van Janneke Derwig zijn erg leuk en 

vormen een ideale aanzet om naar het lezen van het 

fragment over te stappen. Kopieer daarom het portret van 

Ludovic van Waardenburg (p. 8) en vergroot het uit op A3 

of A2. Hang het duidelijk zichtbaar vooraan in de klas en 

laat de leerlingen het even rustig bekijken. Stel vervolgens 

enkele vragen over hem, zodat de leerlingen een beeld van 

hem gaan vormen. 

- Is hij getrouwd? 

- Heeft hij kinderen? 

- Is hij streng? 

- Welk beroep oefent hij uit? 

- Is hij grappig? 

- Is hij ouderwets of modern? 

Laat de leerlingen ook telkens motiveren waarom ze zo 

over Ludovic denken. 

Vertel vervolgens dat er toch iets speciaals aan de hand is 

met Ludovic. En ga over tot het lezen van het fragment. 

Zo kunnen de leerlingen een vergelijking maken met het 

fictieve beeld dat zij van hem gevormd hebben. 

Het lezen 

Omdat het een erg eenvoudige tekst is, kan je hem in stilte 

laten lezen door de leerlingen. Toch leent deze tekst zich

ook tot expressief voorlezen. Op die manier komt de fijne 

humor in het fragment misschien beter tot zijn recht. 

Verwerking 

Familiefoto’s 

De leerkracht verzamelt voor het uitvoeren van deze 

opdrachten een aantal familiefoto’s, foto’s uit tijdschriften 

van diverse soorten mensen en families. Je kan eventueel de 

leerlingen ook op voorhand de opdracht geven om een 

aantal familiefoto’s of portretten mee naar school te 

brengen. 

Schrijfopdracht met foto’s 

Laat de leerlingen een kort tekstje schrijven waarin ze 

fantaseren over het bijzondere van de familie op de foto die 

ze van de leraar krijgen. Kleef de tekstjes bij de foto’s en 

organiseer een fototentoonstelling in de klas. De leerlingen 

lopen dan rond en bekijken de foto’s met de tekstjes van 

andere leerlingen. Je kan de leerlingen ook vooraan in de 

klas hun foto met tekstje komen laten voorstellen. 

Tableau vivant 

Laat de leerlingen de gekregen foto eerst analyseren. 

Om wat voor een familie gaat het hier? Wat zou er speciaal 

zijn aan deze familie? Laat de leerlingen een nieuwe familie 

bedenken die op een bepaalde manier speciaal is of waar een 

gekke figuur inzit. De leerlingen beelden in een tableau 

vivant deze familie uit. De andere leerlingen bekijken de 

levende familiefoto en raden wat er apart is aan deze familie. 

Laat elk groepje ook een treffende naam voor hun familie 

bedenken, bijvoorbeeld: de familie Roephard of Van den 

Beweeglijken. 

Als je van de tableaus foto’s maakt, kan dat erg leuk zijn 

voor achteraf. Hang de foto’s op in de klas en plaats er 

telkens een kaartje bij met de familienaam erop. 

Tekenopdracht 

Laat de leerlingen portretten tekenen van Ditje, Yusuf en 

Ludovic, de drie hoofdpersonages uit het boek. Laat ze er 

een kader omheen tekenen zoals bij het portret van Ludovic 

uit het boek (p. 8). Laat enkele leerlingen uitleggen waarom 

ze hun figuur op die bepaalde manier getekend hebben. 

Achteraf kan je ze hun tekeningen laten vergelijken met de 

originele portretten uit het boek. 

Stereotypen 

Ga wat dieper in op stereotypen. Hoe worden bepaalde 

mensen afgebeeld? Hoe kan je snel zien of een figuur goed 

of slecht is? Hoe wordt de slechterik afgebeeld? 

Hoe worden helden afgebeeld? Je kan hier vertrekken van 

duidelijke voorbeelden uit strips. Kopieer enkele stripfiguren 

en analyseer ze met de leerlingen. Laat ze er 

eventueel nog een aantal andere stripfiguren bijzoeken. 

Samen onder één dak 

In het fragment zijn Yusuf en Ditje erg trots dat ze in 

hetzelfde flatgebouw wonen als de bekende voetballer 

‘Fabio Arrebello’. Laat de leerlingen eens nadenken over 

met wie zij onder één dak zouden willen wonen. Waarom 

zouden ze dat willen? Hoe zouden ze dan met deze persoon 

omgaan? Laat ze eventueel een afbeelding van deze persoon 

meebrengen. Misschien zijn er wel leerlingen die in de buurt 

wonen van bekende mensen. 

‘Ik praat niet met snotneuzen,’ zegt Ludovic tegen de 

kinderen (p. 7 in het boek). Hoe denken de leerlingen 

daarover? Hebben ze dat ook al wel eens meegemaakt? 

Van wie kunnen zij zo’n antwoord verwachten? 

Hoe reageren ze daar dan op? Laat ze eventueel enkele 

situaties uitbeelden. 

Poppenhuis 

Laat de leerlingen een dwarsdoorsnede van hun droomhuis 

in de toekomst tekenen. Maak de vergelijking met een 

poppenhuis waardoor je in staat bent in ieder kamertje te 

kijken. Na het tekenen kunnen de leerlingen per twee hun 

tekening uitwisselen en elkaar over hun droomhuis 

vertellen. De tekeningen kunnen naast elkaar opgehangen 

worden in de klas zodat er een droomstraat ontstaat. 

Andere boeken van Bara van Pelt 

’t Is maar dat U ’t weet: gedichten en gedachten, NZV, 2000 

Juttepeer Joruszoon, Van Holkema & Warendorf, 2000 


Boek 2 

Grenzen 

Katrien Seynaeve 

Averbode, 2000, p. 103-106 


Katrien Seynaeve werd geboren in Gent op 21 november 

1949. Ze groeide op in het West-Vlaamse Izegem en keerde 

nadien terug naar Gent om er psychologie te studeren en er 

te wonen. Ze werkte als lerares opvoedkunde in het hoger 

onderwijs in Oostende. Naast lezen, fotograferen en reizen 

is schrijven één van haar grootste passies. Haar jarenlange 

interesse voor Israël en het jodendom bracht haar tot het 

schrijven van haar eerste jeugdroman Vrede nu? 

Haar boeken vragen veel voorbereiding. Alle feiten zijn 

historisch juist. Ze reist naar de plaats van het gebeuren en 

tracht er de sfeer op te snuiven. Voor Een wolk als afscheid 

(met als thema kanker) praatte ze met dokters, patiënten en 

ouders van patiënten. 

De personages die in haar boeken rondlopen, kent 

Katrien Seynaeve als het ware persoonlijk. 

Ze besteedt veel aandacht aan de opbouw van haar verhalen 

en aan de psychologie van haar personages. 

Over het boek 

Na zijn middelbare school besluit Steve Efran uit New York 

een jaartje naar Israël te trekken. Daar ontmoet hij Zachry 

Sabella, een Palestijnse uit Jeruzalem. Ze leren elkaar 

kennen in het land dat zowel door joden als Palestijnen 

opgeëist wordt. 

De grenzen die gedurende vijftig jaar getekend en hertekend 

werden, kunnen ze niet veranderen. Maar slagen ze erin om 

de persoonlijke grenzen, gevormd door vooroordelen en 

haat, te verleggen? 



Geef het fragment zonder dat de andere klasgenoten dat 

weten mee naar huis met vijf leerlingen. Deze vijf leerlingen 

kiezen elk een personage en moeten het fragment grondig 

lezen. Hun taak bestaat eruit zich te identificeren met het 

gekozen personage. 

Het fragment 

Op de vijf aangeduide leerlingen na, leest niemand het 

fragment. De vijf leerlingen vertellen vanuit hun personage 

wat ze hebben beleefd (zoals in het fragment beschreven). 

Ze vertellen het gebeuren, ieder uit zijn/haar beleving. 

(Zachry, Steve, Debbie, Salwa en Margot.) 

Verwerking 

Persconferentie 

Houd een persconferentie. De leerlingen zijn de 

journalisten. Zij vuren hun vragen af op de vijf. Zij geven 

vanuit hun gespeelde personage antwoorden en blijven 

daarbij zo dicht mogelijk bij het verhaal. 

Bespreek nadien het geheel. Laat de journalisten navertellen 

wat volgens hen gebeurd is. Zo kan je overgaan tot het 

eigenlijke lezen van het fragment. 

Je kan dit geheel meer vulling geven door de leerlingen zich 


te laten kleden als hun personage. Ook kunnen er bij de 

persconferentie fotografen aan te pas komen. Nadien kan je 

de foto’s ontwikkelen en van het gebeuren een krantenartikel 

maken. Zo kan het fragment uitgebreid worden. 

Wat gebeurde vooraf? Wat nadien? Laat dit in een rollenspel 

spelen. Je kan er een nieuwsuitzending van maken. Film het 

gebeuren bijvoorbeeld. Houd je aan de personages uit het 

boek. Andere leerlingen kunnen de rol van journalist, 

reporter, nieuwslezer, cameraman, geluidsman, enzovoort 

spelen. 

Actualiteit 

Geef de leerlingen de opdracht een tijd lang het nieuws op 

te volgen. Laat hen krantenartikels verzamelen over het 

gebeuren in Israël. Bespreek aan de hand van de artikels de 

huidige situatie. 

Grenzen 

Wat roept dat bij je op? Welke plaatsen ken je nog waar 

men grenzen verlegt. Grenzen verleggen, bespreek dit 

letterlijk en figuurlijk. Zoek een aantal zinnen waarin het 

woord grens voorkomt in verschillende betekenissen. 

Europese Unie 

De komst van de Euro en de eenwording van Europa is een 

goede aanleiding om een vakoverstijgend project binnen de 

school te starten. Vrijwel alle vakken zouden hier aan mee 

kunnen doen. Bijvoorbeeld: 

Wiskunde: omrekenen van Belgische Frank / Nederlandse 

gulden naar Euro. 

Moderne vreemde talen: gedichten rondom grenzen. 

Economie: wat zijn de economische gevolgen van de 

invoering van de Euro. 

Aardrijkskunde: het wegvallen van de grenzen. 

Geschiedenis: veranderende kaarten van Europa in de 

laatste twee eeuwen. 

Lichamelijke opvoeding: reis door Europa met verschillende 

toestellen. 

Muziek: muziek uit verschillende Europese landen, 

invloeden op elkaars muziek. 

Andere boeken van Katrien Seynaeve 

Verdwaald in de mist, Altoria Averbode, 1997 

Een piano in de tuin, Altoria Averbode, 1995 

Oeboentoe, Altoria Averbode, 1992 

De muur van kristal, Altoria Averbode, 1990 

Een wolk als afscheid, Altoria Averbode, 1988 

Vrede nu, Altoria Averbode, 1985

Gedicht 2 


Johanna Kruit/Wim Hofman 

Uit: Wie weet nog waar we zijn? 

Leopold, 1999, p. 18 



Johanna Kruit is geboren in Zeeland en woont daar nog 

steeds. In de jaren tachtig publiceerde ze haar gedichten in 

de kinderbijlage van Vrij Nederland en vond zo een weg 

naar een uitgever. Bij Johanna Kruit zien we in de loop van 

de jaren een verschuiving van gedichten die tamelijk los van 

vorm zijn naar poëzie met meer aandacht voor het rijm. 

De zee is vaak in haar gedichten terug te vinden, net als 

storm, mist, bloemen, regen, dieren. Alles wat poëzie 

boeiend, speels, geheimzinnig en levendig kan maken vind 

je terug in haar bundels. 


Wim Hofman is geboren op 2 februari 1941 in Oostkapelle, 

Nederland. Na de lagere school ging hij naar het kleinseminarie 

van de Witte Paters in Sterksel, want hij wilde 

missionaris worden. Hij studeerde theologie en filosofie. In 

1968 sloot hij zijn kerkelijke loopbaan af en ging een jaar als 

vrijwilliger naar Afrika, waar hij in de ontwikkelingshulp 

werkte. Al jong had hij ideeën voor verhalen en tijdens zijn 

studie begon hij te schilderen. In 1969 verscheen zijn eerste 

boek. Hij begon met het schrijven van doldwaze avonturen 

en later werden het realistischere verhalen of een mengeling 

van beide. Hij illustreert zijn boeken zelf. 



Maak de klas donker, plaats een aantal kaarsen en zet 

griezelige muziek op. 

Laat de leerlingen binnenkomen en uiterst stil laten 

plaatsnemen, verspreid op de grond, op hun rug liggend met 

de ogen dicht. Vertel ondertussen dat ze zich een ruimte 

moeten voorstellen waar ze zich in begeven. Ieder moet de 

sfeer van de muziek volledig in zich opnemen. Na enkele 

minuten laat je de leerlingen stil plaatsnemen in een kring. 

In welke ruimte bevonden ze zich? Welke situatie stellen ze 

zich daarbij voor? Welk gevoel kregen ze bij de muziek? 

Het gedicht 

Laat het gedicht door iemand voorlezen. 

Verwerking 

Hou een kort klassengesprek over angsten. Welke angsten 

heb je? Wanneer? Hoe voel je je dan? Hoe reageert je 

lichaam? (spanning, hartkloppingen, angstzweet) 

Geluiden 

Geef de opdracht één minuut stil te zijn. Welke geluiden 

hoor je? Laat de geluiden opnoemen. Stel dat je alleen thuis 

bent, welke geluiden kan je daar horen? Laat de leerlingen 

lijstjes aanleggen van geluiden die ze horen als ze helemaal 

alleen thuis zijn. Bijvoorbeeld krakende treden, piepende 

deuren, fluitende wind, buren die lopen, krijsende katten, enz. 

Verdeel de klas in groepjes. Per groepje moeten ze 

bijvoorbeeld tien geluiden uitkiezen. Als taak moeten ze 

deze geluiden op een cassette opnemen. Nadien kan je de 

anderen laten raden welke geluiden het zijn. 

Personificatie van dingen en planten. 

De bomen lopen te rennen buiten. Er trommelen handen op 

de ruiten. 

Laat de leerlingen in groepjes een nieuw gedicht maken met 

vastgestelde regels. Bijvoorbeeld: de eerste zin moet een 

plaats beschrijven, de tweede zin moet de plaats met meer 

adjectieven beschrijven, de derde tot en met de vijfde zin 

personificatie van voorwerpen en planten, de zesde en 

zevende zin een besluit in de vorm van gevoelens die 

voorgaande zinnen oproepen. Je kan zelf verschillende 

regels bedenken. In rijmvorm of niet, ritme enzovoort. 

Laat nadien de gedichten voordragen in een gepaste sfeer. 

Verandering van het gedicht 

Laat het gedicht voorstellen als ‘rap’. Daartoe voegen ze 

‘jabbertalk’ toe aan het gedicht. Je kan ook verschillende 

strofen laten toevoegen. Een tweede strofe kan dan het 

verhaal vertellen van wat er gebeurt als ze met hun ouders 

meegaan. Waarheen? Wat doen ze? Je kan één groep strofe 

één laten ‘rappen’ en een andere groep, bij wijze van 

antwoord, de tweede strofe laten ‘rappen’. Speel met de 

vorm en het ritme van het gedicht. 

Het gedicht kan met zeer veel verschillende intonaties 

gelezen worden. Van stil naar luid, al snikkend, op muziek. 

Hoorspelgeluiden 

Verdeel de klas in groepjes van drie. Laat de leerlingen korte 

griezelige verhalen bedenken waarin veel geluiden 

voorkomen. Laat de leerlingen zelf nadenken over welke 

geluiden nodig zijn en hoe ze welke geluiden kunnen 

nabootsen. Laat ze zelf materiaal zoeken, het verhaal 

voorbereiden en uiteindelijk voorlezen in de klas met alle 

geluiden erin verwerkt. 


Brieven aan de prins, Leopold, 2001 

Het feest van poes en Tim, Maretak, 2000 

De hond op het strand, Maretak, 2000 

Wat je voelt zit in je hoofd: gedichten, Bakermat, 1997 


Boek 3 

Koka en de doodsviool van Bidshika 

André Boesberg/Yvonne Jagtenberg 

De Fontein, 1998, p. 65-69 


André Boesberg (1949) werkt al twintig jaar als docent 

Nederlands op een middelbare school. Zijn hobby’s zijn 

verhalen bedenken en opschrijven, liefst zo spannend en eng 

mogelijk. Zijn inspiratie haalt hij uit krantenberichten en 

gesprekken met leerlingen. Ook zijn drie kinderen leveren 

genoeg stof tot inspiratie. Soms krijgt hij een lichte paniek 

over zich als hij twee weken lang niets kan bedenken. 

Maar dan gaat hij lekker hardlopen in de hoop iets engs 

tegen te komen. 


Yvonne Jagtenberg (1967) besloot na de PABO naar de 

Hogeschool voor de Kunsten te gaan. Eenmaal afgestudeerd 

wilde zij zich alleen nog maar bezighouden met illustreren. 

Voor Fontein heeft zij al diverse jeugdboeken geïllustreerd. 

Naast het illustreren van de boeken van André Boesberg, 

Henk Hokke en diverse anderen, schrijft en tekent zij 

prentenboeken (uitgeverij Hillen) en verzorgt zij ook de 

serie Sprookverhalen (hervertellingen van Middelnederlandse 

verhalen) die geschreven wordt door 

Agave Kruijssen. Vanwege deze tekeningen werd zij 

recentelijk geselecteerd voor de tentoonstelling van 

Nederlandse illustratoren in Bologna, ‘Dutch Oranges’ die 

ook in het Stedelijk Museum in Amsterdam te zien was. 

Over het boek 

In de zomer van 1943 zien Koka en Marlize dat hun 

zigeunerkamp wordt overvallen door Duitsers. Iedereen 

wordt opgepakt en op transport gezet, ook de ouders van 

Koka en Marlize. De beide kinderen ontsnappen omdat ze 

in het bos naar hout zochten. Ze besluiten naar Warschau te 

gaan om daar een tante op te zoeken. Met hulp van Koka’s 

vriend Yoeri en zijn vader lukt het de kinderen met valse 

papieren op de trein te stappen. Bij een controle worden ze 

echter opgepakt en komen Koka en Marlize in het 

concentratiekamp Buchenwald terecht. 

Het kamp wordt door de Amerikanen bevrijd. Na de 

bevrijding komt Yoeri hen opzoeken. Een Amerikaanse 

officier neemt Koka, Marlize en Yoeri mee naar 

Sachsenhausen waar de ouders van Koka en Marlize 

gevangen hebben gezeten. In juni 1945 vinden de kinderen 

daar hun ouders terug. De andere zigeuners uit hun kamp 

zijn omgekomen in concentratiekampen. 



Schrijf de volgende voorwerpen uit het fragment op het 

bord: vuur, mes, takken, touw, lucifers, kippenvet, paardendeken. 

Verdeel de klas in zeven groepjes. Elk groepje 

schrijft in een aantal regels een piepklein verhaaltje over een 

van de voorwerpen. Bijvoorbeeld: er was eens een lucifer 

die kroop uit het doosje en dacht: ‘ik ga de school in brand 

steken.’ Daarna vorm je nieuwe groepjes, in elk groepje 

moet ieder element aanwezig zijn. Zij weven uit alle 


piepkleine verhaaltjes een nieuw verhaal waarin alle 

elementen elkaar tegenkomen. De grote verhalen worden 

voorgelezen in de klas. Daarna kun je overgaan tot de 

volgende opdracht rondom het fragment uit Koka en de 

doodsviool van Bidshika. 

Het fragment: relatie fictie en werkelijkheid 

De volgende opdracht is bedoeld om leerlingen te laten zien 

dat er in een boek soms een relatie bestaat tussen fictie en 

werkelijkheid. Door middel van vragen over het fragment 

kan er een klassengesprek ontstaan over de bedoeling die 

André Boesberg, de schrijver van Koka en de doodsviool 

van Bidshika voor ogen had. 

Geef de leerlingen in het kort een inleiding over fictie en 

werkelijkheid. Fictie is verzonnen en bedoeld om te 

ontspannen. Soms gaat fictie echter over onderwerpen die in 

werkelijkheid kunnen gebeuren of zijn gebeurd. Schrijvers 

van fictie verzinnen verhalen, maar ze kunnen wel stukjes of 

gegevens uit de werkelijkheid gebruiken in hun boeken. 

Lees het fragment uit Koka en de doodsviool van Bidshika 

voor. Stel de leerlingen daarna de volgende vragen: 

1. In welke tijd speelt dit fragment? 

2. Waarom denk je dat? 

Het fragment speelt in de Tweede Wereldoorlog. 

3. Over wie gaat dit fragment? 

4. Koka en Marlize behoren tot een vervolgde groep 

mensen, welke? 

In de Tweede Wereldoorlog werden honderdduizenden 

zigeuners door de Nazi’s vermoord. 

5. Waarom zou André Boesberg juist over deze groep 

mensen een jeugdboek schrijven? 

6. In dit fragment lopen fictie en werkelijkheid door elkaar. 

Kan je uitleggen hoe? 

7. Zou je de rest van het boek willen lezen? Waarom (niet)? 

8. Heb jij nog andere boeken gelezen die gaan over de 

Tweede Wereldoorlog? Kan je een titel noemen? 

9. Was het verhaal in dat boek verzonnen of was het echt 

gebeurd? 

10. Hoe zou het aflopen met Koka en Marlize? Schrijf zelf 

een eind aan het boek in ongeveer 200 woorden. 

Verwerking 

Muziek 

Zet in de klas zigeunermuziek op. Er zijn drie 

verwerkingsmogelijkheden bij deze opdracht. 

1. Laat de leerlingen de gevoelens die de muziek oproept 

verwoorden in een woordveld. Laat de leerlingen met de 

woorden die zij opgeschreven hebben een gedicht maken. 

De vorm die zij kiezen is vrij. 

2. Een klassengesprek over het leven van zigeuners: waar 

leven zigeuners, hoe leven zij, welke taal spreken zij, hoe 

zien zij eruit (kleding, uiterlijk), wat doen zigeuners om de 

kost te verdien (waarzeggen, handelen), vooroordelen ten 

opzichte van zigeuners, vervolging in de Tweede Wereldoorlog. 

Deze opdracht is ook als introductieopdracht voor 

het lezen te doen. 

3. Laat de leerlingen in groepjes muziekfragmenten zoeken 

die het fragment uit Koka en de doodsviool van Bidshika 

ondersteunen als je van het boek een film van zou maken.

Vertelperspectief 

In het boek Koka en de doodsviool van Bidshika ligt het 

perspectief bijna altijd bij Koka. Zijn gevoelens, gedachtes 

en handelingen zijn het belangrijkste. Laat de leerlingen het 

fragment (of een deel daaruit) herschrijven vanuit het 

perspectief van Marlize. Zij vertelt wat er gebeurt, ze 

bekijkt haar broer die probeert voor haar te zorgen, haar 

gevoelens van onzekerheid en angst komen aan bod. 

Andere boeken van André Boesberg 

Vuile handen, De Fontein, 2001 

De giftige angel, De Fontein, 1997 

Pestkinderen, De Fontein, 1997 

Boek 4 

Stad zonder tanden 

Ger Bauritius 



Ger Bauritius is in 1950 in Harlingen geboren. Toen hij nog 

op de kleuterschool zat, wist hij al dat hij later wilde gaan 

varen. Hij werd zeeman en voer van 1970 tot 1980 de 

wereld rond. In Brazilië ontmoette hij zijn vrouw, ze 

trouwden in 1975 en kregen drie kinderen. Hij maakte nog 

regelmatig verre reizen voor bedrijven en begon met het 

schrijven van korte verhalen over het varen. Toen hij in 

1991 een prijs won met het verhaal ‘Kabel Willem’, werd hij 

gestimuleerd om verder te schrijven. Hij publiceerde zeeverhalen 

in een tijdschrift. Daarnaast volgde hij een aantal 

schrijfcursussen. In 1997 verscheen Stad zonder tanden, zijn 

eerste jeugdboek. 

Over het boek 

Samuel woont op het platteland van Brazilië samen met zijn 

moeder. Zijn vader is naar Rio de Janeiro gegaan om geld te 

verdienen. Als zijn moeder en zijn pasgeboren zusje 

overlijden, gaat Samuel naar Rio om zijn vader te zoeken. 

Als Samuel aankomt in de stad, ontmoet hij een groep 

straatkinderen die hem meenemen naar een station om te 

slapen; zo wordt hij een van hen. 

Samuel leert voor zichzelf te zorgen en te overleven in die 

grote stad, die wel geen tanden heeft, maar ook niet al te 

vriendelijk is voor een groep straatkinderen. Samuel vindt 

werk bij een tankstation. Soms meent hij in het drukke 

verkeer het bestelbusje van zijn vader te zien rijden, maar 

telkens heeft hij het mis; toch blijft hij hopen dat hij zijn 

vader vindt. 



Voer met de leerlingen een klassengesprek over de rechten 

van het kind, in het bijzonder dat van straatkinderen. 

De volgende punten kunnen in dit gesprek aan de orde 

komen: 

- Welke rechten van de mens ken je? 

- Welke rechten van het kind ken je? 

- Waarom zouden er aparte rechten van het kind zijn? 

- Wanneer zijn de rechten van het kind door de Verenigde 

Naties opgesteld? (20 november 1989) 

- Hoeveel rechten van het kind zijn er? (54) 

- Waar zou jij heengaan als je geen onderdak hebt? 

- Waar zie je mensen zonder onderdak? 

- Waar ga jij naartoe als je bijvoorbeeld ruzie met je ouders 

zou krijgen? 

- Waar kun je terecht als je niet naar familie of vrienden wilt 

gaan? 

- Mensen die op straat leven hebben hun eigen krant: de 

daklozenkrant. 

Een zeer bruikbare bundel bij dit klassengesprek is: 

Kinderen Natuurlijk Toegelaten, samenstelling 

Daniel Billiet, Di-Vers, 1999. In deze bundel staan alle 

rechten van het kind aangevuld met gedichten van 

verschillende schrijvers. 


In Vlaanderen en Nederland zijn verschillende organisaties 

die zich bezig houden met de rechten van het kind. 

Voor informatie en posters met rechten van het kind kunt u 

onder andere terecht bij Unicef en bij het Kinderrechtencommissariaat, 

Hertogstraat 67,1000 Brussel, 

(www.kinderrechtencommissariaat.be). 

Voor het lezen van het fragment vertelt de leerkracht kort 

wat er aan het fragment vooraf ging. Na het klassengesprek 

leest de docent het fragment voor. De leerlingen lezen mee. 

Verwerking 

Plaats in fictie 


dat de plaats waar het verhaal zich afspeelt van invloed is op 

de keuzes die een schrijver maakt in zijn verhaal. Leg de 

leerlingen kort iets uit over het aspect ‘plaats’ in fictie. Een 

verhaal speelt zich altijd ergens af: in een bepaald land, in 

een bepaalde streek, dorp of stad, in een school, thuis, enz. 

Lees samen met de leerlingen het fragment uit Stad zonder 

tanden. Stel de leerlingen de volgende vragen: 

1. Waar speelt dit fragment van Stad zonder tanden zich af? 

2. Hoe weet je dat? 

3. In welke stad speelt het verhaal zich af? 

4. In welk land ligt deze stad? 

5. Kun je iets meer vertellen over dit land? 

6. Waarom zou Ger Bauritius, de schrijver van het boek 

Stad zonder tanden juist een station gekozen hebben voor 

dit fragment? 

7. Welke gevoelens heeft Samuel over de plaats waar dit 

fragment zich afspeelt? Voelt hij zich prettig of juist 

helemaal niet? Geef aan hoe je dit kunt zien. 

8. Hoe zou jij je voelen als je Samuel was? 

9. Welke bedoeling zou Ger Bauritius met het boek hebben 

gehad? 

Daklozenkrant 

1. Laat de leerlingen een artikeltje over Samuel schrijven 

voor de daklozenkrant. 

2. Laat de leerlingen een verhaaltje schrijven voor de 

daklozenkrant. De leerling komt als vierde dakloze kind in 

dezelfde situatie terecht als Samuel, Celço en de lange. 

Belangrijk is dat de leerlingen beschrijven wat ze zien, 

voelen, ruiken, horen. 

Beeldverhaal 

Verdeel het fragment in afgepaste stukken. Verdeel daarna 

de klas in hetzelfde aantal groepjes. Laat de leerlingen een 

deel van het fragment omzetten in een beeldverhaal. 

Ze kunnen tekenen of collagetechnieken gebruiken. De 

tekst moeten de leerlingen herschrijven in tekstballonnen. 

Hoorspel 

Laat de leerlingen een hoorspel maken van dit fragment. 

Ze moeten eerst het fragment verdelen in scènes en de rollen 

uit de tekst voor een hoorspel uitschrijven. Verder moeten 

ze bedenken welke geluiden ze nodig hebben als achtergrond. 

Deze geluiden kunnen zij opnemen op een bandje of 

‘live’ maken bij het uitvoeren van het hoorspel. Als achtergrond 

kunnen leerlingen ook muziek gebruiken. 


Gedicht 3 

‘De geur van tijd’ 

Uit: De geur van tijd 

Remco Ekkers 

Leopold, 1996, p. 38 


Remco Ekkers is op 1 juli 1941 in Bergen geboren. Na de 

HBS en een kweekschoolopleiding studeerde hij Nederlands. 

Hij was een aantal jaren leraar Nederlands aan een 

pedagogische academie. Vervolgens werd hij docent 

letterkunde aan een lerarenopleiding in Leeuwarden. 

Ekkers schrijft poëzie voor kinderen en volwassenen. 

Daarnaast schrijft hij poëziebesprekingen onder meer in de 

Leeuwarder Courant en de Poëziekrant. 

Voor zijn eerste bundel jeugdpoëzie Haringen in sneeuw, 

ontving hij in 1985 een Zilveren Griffel. 

Over het boek 

De geur van tijd is net als de meeste werken van 

Remco Ekkers een gedichtenbundel voor kinderen. 



Zet vooraan in de klas een brandend wierookstokje met een 

grote doos eroverheen. Knip in de doos een opening. Als de 

leerlingen binnenkomen, krijgen ze de opdracht om in stilte 

aan de opening te ruiken en op te schrijven aan welke plaats 

die geur hen doet denken. De leerlingen schrijven dat in 

stilte op. Achteraf verzamel je alle reacties. Breng de meest 

voorkomende plaatsen op het bord. Vraag aan de leerlingen 

of ze weten welke geur het is. 

Het lezen 

Laat het gedicht in stilte lezen. 

Verwerking 

Klasgesprek 

Ga even dieper in op het gedicht. Wat probeert de dichter 

ons te vertellen? Heeft elke ruimte zijn specifieke geur? 

Kan een blinde weten in welke ruimte hij zich bevindt aan 

de hand van geuren? 

Zijn er voor jou plaatsen die een speciale geur hebben? 

Breng alle plaatsen die genoemd worden op het bord. 

Probeer er samen telkens achter te komen waarvan die geur 

precies afkomstig is. Wat geurt er precies? Zijn er 

voorwerpen of mensen die een specifieke geur hebben? 

Wat ruikt het personage in het gedicht? 

Geuren zijn herinneringen (spreekopdracht) 

Laat de leerlingen allemaal een voorwerp meebrengen dat 

voor hen een specifieke geur heeft en waar voor hen 

herinneringen aan vast zitten. Wijs ze erop dat dat 

voorwerp daarom niet erg sterk moet ruiken. De meeste 

voorwerpen hebben een geur, als je maar aandachtig ruikt, 

bijvoorbeeld oud speelgoed, klei, een beeldje, een boek… 

Zet de leerlingen vervolgens in duo’s. Laat één van beiden 

blinddoeken. De andere persoon reikt zijn of haar 

voorwerp aan. De geblinddoekte leerling mag daar alleen 

aan ruiken, terwijl de andere leerling het verhaal vertelt dat

ij dit voorwerp en bij deze geur hoort zonder het 

voorwerp bij naam te noemen. Laat ze de voorwerpen weer 

wegsteken en draai nu de rollen om. 

Daarna kan je eventueel de duo’s herschikken en de 

opdracht herhalen. 

Ten slotte ga je in een kring zitten en leg je alle voorwerpen 

in het midden. Enkele leerlingen proberen nu de 

voorwerpen waaraan ze geroken hebben eruit te halen en 

vertellen aan de groep het verhaal dat ze erbij gehoord 

hebben. De rest kan ondertussen het voorwerp doorgeven 

en eraan ruiken. 

Geuren vertellen een verhaal (schrijfopdracht) 

De leerkracht brengt een aantal kaartjes mee die hij of zij op 

voorhand besprenkeld heeft met een bepaalde geur. 

Daarvoor kan je stukjes van een koffiefilter gebruiken. 

De verschillende geuren kan je halen uit je eigen parfum- of 

geurenverzameling, maar ook in bijvoorbeeld 

‘The Bodyshop’ kan je gratis staaltjes vragen van 

verschillende geuren. 

Geef elke leerling een kaartje en laat hem er aandachtig aan 

ruiken. Laat ze een kort verhaaltje schrijven dat gaat over de 

plaats, voorwerp of persoon waar ze deze geur mee 

associëren. Achteraf kan je de geurkaartjes bij de verhaaltjes 

van de leerlingen laten kleven. Hang deze verhaaltjes op in 

de klas en je hebt een leuke geuren verhalententoonstelling! 

Andere boeken van Remco Ekkers 

Van muis tot minaret, Leopold, 1989 

De kip heet Tok, Leopold, 1988 

Praten met een reiger, Leopold, 1986 

Poes Lap, Leopold, 1985 

Haringen in sneeuw, Leopold, 1984 

Boek 5 

Fragment uit: De dagen van de bluegrassliefde 

Edward van de Vendel 

Querido, 1999, p. 76-79 

Voor vlotte lezers! 


Edward van de Vendel (1964) groeide op in een klein dorp 

in de Betuwe. Hij is leerkracht in het basisonderwijs. 

Eind jaren tachtig debuteerde hij met gedichten in de Blauw 

Geruite Kiel, de kinderrubriek van Vrij Nederland. In 1996 

verscheen zijn eerste dichtbundel Betrap me! bij uitgeverij 

Querido. Samen met de tekenares Hanneke van der Hoeven 

maakt hij een bewerking van Vondels Gysbrecht van 

Aemstel die bekroond werd met de Gouden Zoen 1999. 

Ook voor De dagen van de bluegrassliefde ontving 

Van de Vendel een Gouden Zoen (2000). 

Over het boek 

Tycho Zeling vertrekt na zijn eindexamen naar Amerika 

waar hij als leider in een kinderkamp gaat werken. 

Op Schiphol ontmoet hij Oliver Kjelberg uit Noorwegen 

die ook op weg is naar hetzelfde kinderkamp. De twee 

jongens worden goede vrienden en delen op het kamp een 

kamer. Tycho ontdekt dat hij zich aangetrokken voelt tot 

Oliver en als blijkt dat Oliver ook verliefd op hem is, 

krijgen ze een relatie. Als de kampleiding dit ontdekt, 

worden de jongens van het kamp verwijderd. 

Samen gaan ze terug naar Europa waar ze een tijdje in het 

huis van Oliver verblijven. Tycho vindt het jammer dat ze 

nooit weg gaan. Dan komt hij erachter dat Oliver mee zou 

doen aan een voetbaltoernooi. Oliver laat zich niet op straat 

zien omdat hij zich schaamt tegenover zijn teamgenoten. 

Uiteindelijk gaat hij toch naar het toernooi. Tycho reist hem 

achterna en zoent hem op zijn mond tijdens een training. 

Dit betekent voorlopig het eind van de relatie, maar Oliver 

komt Tycho wel uitzwaaien als hij naar Nederland terug 

gaat. 



Je zou de tekst kunnen aanbieden zonder voorbespreking. 

Na het lezen hou je een korte bespreking waarin ter sprake 

komt waar het fragment zich afspeelt. Waar bevinden de 

jongens zich? Welke tijd van het jaar speelt het verhaal zich 

af? Isoleer eventueel de zin p. 76: ‘Ik wil hier niet langer 

blijven…’ Waar niet? 

Wat vond je opmerkelijk aan het verhaal? Ongetwijfeld 

komt hier het element homoseksualiteit al naar boven. 

Het is nog niet de bedoeling om tot een klassengesprek of 

discussie over te gaan. Hou dat voor de verwerking. 

Het lezen 

Omdat dit geen eenvoudige tekst is, kan het in sommige 

groepen wenselijk zijn om de tekst eerst in stilte te laten 

lezen en hem daarna zelf nog eens hardop te lezen. 

Verwerkingsopdrachten 

Het feit dat deze tekst handelt over twee jongens die 

verliefd op elkaar zijn, kan heel uiteenlopende reacties 


geven in de klas. Om de gevoelens en reacties die deze tekst 

oproepen wat te duiden, bestaan er verschillende 

werkvormen. 

Stellingenspel 

De leerkracht leest stelling na stelling voor. De leerlingen 

gaan links of rechts in de klas staan, afhankelijk van of ze 

het met de stelling al dan niet eens zijn. Als iedereen een 

plaats heeft ingenomen, kan je vragen waarom ze precies op 

die plaats zijn gaan staan. Laat de leerlingen zich 

verantwoorden zonder dat je hun mening afbreekt. Laat 

leerlingen wel op mekaar reageren. De leerkracht leidt de 

discussie in goede banen. 

Een variant bestaat erin om elke leerling een kaartje te geven 

met een stelling erop. De leerlingen lezen deze voor en 

geven er hun mening over. De anderen mogen erop 

reageren. Een stellingenspel kan alleen met leerlingen die 

klaar zijn om te discussiëren. 

Enkele mogelijke stellingen: 

- Homo en lesbo word je pas na je achttiende. 

- Er zijn nu meer homo’s en lesbiennes dan vroeger. 

- Homo’s en lesbiennes herken je aan hun uiterlijk. 

- Als je denkt dat je homo bent, kan je maar beter zwijgen. 

- De knapste mannen zijn homoseksueel. 

- Een lesbische lerares op een meisjesschool laten werken is 

riskant. 

- Homo’s en lesbiennes moeten kunnen trouwen voor de 

wet. 

- Homo’s en lesbiennes moeten kinderen kunnen adopteren. 

- Een homoseksuele of lesbische relatie is hetzelfde als een 

heteroseksuele relatie. 

- Vooral bekende mensen zijn homoseksueel. 

Associatieoefening 

De leerlingen krijgen een werkblad met daarop zinnen die 

ze mogen aanvullen. Opdracht is om de zinnen individueel 

schriftelijk te vervolledigen. Na vijf minuten wordt alles in 

de grote groep uitgewisseld. Tijdens de uitwisseling zet de 

leerkracht een aantal kernwoorden per zin op het bord. 

Zo kan je ook inventariseren hoeveel jongeren hetzelfde 

antwoord hebben gegeven. Tijdens de uitwisseling kan er 

een discussie ontstaan die geleid wordt door de leerkracht. 

Voorbeelden voor zinnen op het werkblad. 

- Als ik een jongen met meisje hand in hand zie lopen, dan 

denk ik… 

- Als ik een meisje met een meisje hand in hand zie lopen, 

dan denk ik… 

- Als ik een jongen en een jongen hand in hand zie lopen, 

dan denk ik… 

- Als ik twee bejaarde mensen elkaar zie zoenen, dan denk 

ik… 

- Als ik twee jongens elkaar zie zoenen, dan denk ik… 

- Als ik een jongen en meisje elkaar zie zoenen, dan denk 

ik… 

De voorgaande methodieken en nog vele andere zijn terug 

te vinden in een educatieve map: ‘Ik weet wie ik ben’. 

Deze kan je gratis aanvragen op het volgende adres: 

Ik weet wie ik ben 

Gelijke kansen in Vlaanderen 


Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 

Departement Coördinatie 

Boudewijnlaan 30 

1000 Brussel 

Telefoon 02/553.58.46 

Drama 

Laat de leerlingen per drie een rollenspel voorbereiden 

waarin ze spelen hoe dit fragment afloopt. Er zijn drie 

rollen: Tycho, Oliver en de agent. Laat de leerlingen er 

rustig aan werken en toon achteraf drie verschillende 

scenario’s vooraan in de klas. Laat de leerlingen er samen 

over nadenken welk slot zij het beste vinden of het meest 

waarschijnlijke. Verwijs uiteindelijk naar het boek van 

Edward van de Vendel, daarin kunnen ze altijd vinden hoe 

het met Tycho en Oliver afloopt. 

Een eigen plekje 

Isoleer de zin op p. 79 en ga er wat dieper op in: ‘En nu – 

alleen maar lucht. Wat een decor. Wat een film. Niet gek, 

dacht hij, niet gek.’ 

Wat is voor jou het ideale decor om rustig te genieten als je 

tot rust wilt komen? Waar wil jij naartoe als je weg wilt? 

Hoe ziet jouw ideale plekje eruit? 

Foto-opdracht 

Laat de leerlingen een foto meebrengen van hun ideale 

plekje. Verzamel alle foto’s en ga samen op zoek naar van 

wie welk plekje is. Probeer eventueel de plekjes te ordenen 

op diverse manieren (binnen-buiten / groot-klein / veiligonveilig…). 

Verzamel ten slotte alle plekjes op een groot vel 

aan de muur. 

Kondig twee lessen op voorhand aan dat de leerlingen een 

foto moeten meebrengen. Koppel deze les eventueel aan de 

vorige opdracht. 

Tekenen 

Laat de leerlingen een tekening maken over het (fictieve) 

decor van hun droomplekje. Hang de tekeningen op in de 

klas. 

Andere boeken van Edward van de Vendel 

Aanhalingstekens, Querido, 2000 

Dom konijn, Querido, 2000 

Jaap deelt klappen uit, Querido, 1999 

Bijna alle sleutels, Querido, 1998 

Gijsbrecht, Querido, 1998 

Betrap me!, Querido, 1996

Boek 6 

Broere. De oudste, de stilste, de echtste, de verste, de liefste, 

de snelste en ik 

Bart Moeyaert / Gerda Dendooven 

Querido, 2000, p. 116-119 


Bart Moeyaert werd op 9 juni 1964 geboren als jongste van 

zeven broers. In 1983 kwam zijn eerste kinderboek uit, 

Duet met valse noten waarvoor hij direct de prijs van de 

Kinder- en Jeugdjury in Vlaanderen kreeg. Moeyaert deed 

de lerarenopleiding en maakte voor zijn afstuderen een 

scriptie over de Engelse jeugdboekenauteur Aidan 

Chambers. Hij heeft echter nooit voor de klas gestaan. 

Moeyaert schreef een groot aantal boeken die vele prijzen in 

Vlaanderen en daarbuiten opleverden. In zijn laatste romans 

spelen autobiografische elementen een grote rol. Naast 

schrijven, vertaalt Moeyaert buitenlandse kinderen jeugdboeken 

en schrijft hij teksten voor televisie en theater. Voor 

Broere ontving Moeyaert de Woutertje Pieterse prijs 2001. 


Gerda Dendooven studeerde grafiek aan de Koninklijke 

Academie voor Schone Kunsten in Gent. In 1985 begon ze 

met het illustreren van verhalen in tijdschriften. In 1987 

illustreerde zij ‘Geen gezoen, vlug opendoen’, een bundel 

versjes van Ed Franck. Voor het prentenboek IJsjes maakte 

zij zowel de tekeningen als de tekst. Het boek kreeg een 

Boekenpauw. Sindsdien heeft Dendooven de handen vol 

met het illustreren en vormgeven van kinderboeken en 

romans. Ze hanteert verschillende technieken en stijlen, 

maar elk boek draagt toch een sterk persoonlijk accent. 

Over het boek 

Broere bevat eenendertig korte verhalen waarin de 

ikpersoon en zijn zes broers de hoofdrol spelen. Geen enkel 

kind leer je als lezer bij naam kennen. De zes oudere broers 

van de ikpersoon vormen een duidelijke eenheid waar de 

ikpersoon een beetje bijhangt. Hij is anders dan zijn broers, 

minder stoer, gevoeliger en heeft andere interesses. Hij zit 

graag bij zijn moeder aan de keukentafel te tekenen. 

De verhalen spelen zich in de herinnering van de schrijver af 

en gaan over zijn jeugd. Hoe vader hem en zijn broers in de 

maling nam op 1 april, hoe de kinderen zichzelf met uien 

probeerden ziek te maken, over dromen die uit blijken te 

komen, over een uitstapje naar de grote stad met vader, over 

het bezoek van koning Boudewijn als de zevende zoon in 

het gezin geboren wordt. 

In het boek komen voelbaar de warmte en de hechtheid van 

het gezin naar voren. De broers komen voor elkaar op, 

vader en moeder doen hun uiterste best hun kinderen een 

echt thuis te bezorgen. Moeder krijgt hulp in de huishouding 

van Dikke Mène. De zes broers van de ikpersoon 

zijn altijd sterker en slimmer dan de jongste. Slechts één 

keer weet hij het van zijn broers te winnen en juist dat 

moment is het meest ongelukkige. Door omstandigheden is 

hij eerder op de hoogte van het overlijden van hun oma dan 

de broers. Als deze thuiskomen en de ikpersoon 

triomfantelijk uitroept dit keer de eerste te zijn, is er 

niemand die dit met hem wil vieren. 



Laat het boek in de klas zien. Op de omslag staan twee 

foto’s: voorop Bart Moeyaert zoals hij er nu uit ziet, 

achterop een foto van alle jongens uit het gezin Moeyaert 

bij de kerstboom. Laat de leerlingen zelf foto’s meenemen. 

Laat de kinderen vertellen over hun eigen situatie. Bekijk de 

verschillende woonvormen waarin de kinderen leven. Welke 

positie neemt de leerling in in het gezin. Oudste, jongste, 

middelste, enig kind, broer/zus enz. Welke gevolgen heeft 

dat voor die leerling? 

Daarna kun je het gesprek over laten gaan in een discussie 

over verschillende wijzen waarop mensen onder een dak 

kunnen wonen en verschillende relaties of vormen van 

samenleven. Als familie/gezin, alleenstaande, homoseksuele 

relatie, grootouders die inwonen, verschillende generaties 

met elkaar. 

Verwerking 

Fictie en perspectief 


dat een schrijver kiest voor een bepaald perspectief. 

Leg kort het begrip perspectief uit waarbij je drie soorten 

noemt: 

1. Ikperspectief: de gebeurtenissen worden in de ikvorm 

verteld. Je kunt meeleven met de hoofdpersoon want je leert 

de gevoelens en gedachten van deze hoofdpersoon van 

dichtbij kennen. 

2. Hij/zij perspectief: de gebeurtenissen worden in de hij- of 

zijvorm verteld. Je kunt goed meeleven met de 

hoofdpersoon omdat je zijn gedachten en gevoelens kent, 

maar je kunt je niet zo goed identificeren met de 

hoofdpersoon. Hij of zij staat verder van je af. 

3. Alwetende verteller of onzichtbare vertellers perspectief: 

de gebeurtenissen worden door een onzichtbare verteller 

(de schrijver van het boek) verteld. Die vertelt wat er precies 

gebeurt, geeft informatie over gevoelens en gedachtes van de 

hoofdpersonen en geeft commentaar op de gebeurtenissen 

in het boek. Je kijkt als het ware vanaf een afstandje naar 

wat de hoofdpersoon doet waardoor je niet zo goed mee 

kunt leven. 

Lees samen met de leerlingen het verhaal ‘Gevallen geld’ uit 

het boek Broere. Stel na het lezen de volgende vragen: 

1. Door wiens ogen zie je de gebeurtenissen in dit verhaal? 

2. Kun je goed meeleven met de hoofdpersoon? 

3. Welke gevoelens heeft de hoofdpersoon over het geld en 

zijn broers? 

4. Welke gevoelens krijg jij als lezer bij dit verhaal? 

5. Lees jij graag ikverhalen of maakt het je niet uit? Waarom 

(niet)? 

Hierna vertel je kort de inhoud van het boek Broere. Maak 

duidelijk dat het verhaal autobiografisch is en welke plaats 

de schrijver, Bart Moeyaert als jongste van zeven broers 

innam in het gezin. Geef daarna de volgende opdracht: 

6. Herschrijf het verhaal ‘Gevallen geld’ vanuit het 

perspectief van de oudste broer. 


Stamboom 

Laat de leerling met behulp van familiefoto’s een stamboom 

maken waarin hij ook bijzonderheden vermeldt van 

verschillende familieleden zoals beroep, ouderdom, enz. 

Laat de leerling in de vorm van interviewtjes met 

verschillende familieleden informatie zoeken. Bij het 

Centraal bureau voor genealogie is een lespakket verschenen 

over familiegeschiedenis en stamboomonderzoek voor de 

eerste en tweede klassen van het middelbaar onderwijs. 

Dit pakket, De stamboom in de klas bestaat uit 

leerlingmateriaal en een docentenhandleiding. Het is 

geschreven door Lisette Andeweg en Eva Poley en te 

bestellen bij het CBG, telefoon 00 31 (0)70 3150510. 

Drama 

De foto op de achterkant van Broere is de uitgangssituatie 

voor een kort dramaspel. De situatie op de foto wordt 

gebruikt als beginsituatie. Dingen die je niet ziet, maar die 

er wel zijn. Als je niet goed kijkt, zie je dat ook niet. 

Schatten 

Voer met de leerlingen een klassengesprek over het 

onderwerp schatten. 

- Wat is voor jou een schat? 

- Is dat iets dat veel waard is in geld of juist niet? 

- Wat (of wie) is de schat in jouw huis? 

- Iedereen heeft eigendommen waar hij/zij heel erg aan 

gehecht is en dat je mee zou willen nemen naar een 

onbewoond eiland. Wat is dat voor jou? 

Laat de leerlingen een voorwerp meenemen dat voor hen 

een schat aan herinneringen is. Welke herinneringen heeft de 

leerling aan zijn of haar schat. Je kan dit eventueel op video 

opnemen als een soort ‘Achterwerk in de kast’. De titel 

veranderen in ‘Achterwerk in de klas’. Of je maakt foto’s 

van de leerlingen met hun schat. In de klas kan je deze als 

een collage ophangen. De leerlingen voorzien hun foto van 

een onderschrift dat begint met: ‘Dit is mijn schat, 

omdat…..’. In plaats van een schat kan je natuurlijk ook een 

kinder- of jeugdboek mee laten nemen waaraan de 

leerlingen een bijzondere herinnering hebben. 

Andere boeken van Bart Moeyaert 

Het is de liefde die we niet begrijpen, Querido, 1999 

Wespennest, Querido, 1997 

Mansoor, Querido, 1996 

Blote handen, Querido, 1995 

Bart Moeyaert heeft een eigen website: 

www.bartmoeyaert.com. 


Gedicht 4 

‘Opa’ 

Ed Franck / Heide Boonen 

Uit: Onder jouw handen krijg ik een huid 



Ed Franck werd geboren in 1941, maar kan zich van de 

oorlog niet veel meer herinneren. Hij bracht zijn jeugd door 

met zwerven langs de oevers van de Maas en op de 

verwilderde ophogingen langs het Albertkanaal. Na zijn 

kindertijd leerde hij verder voor docent Nederlands en 

Engels. Hij gaf les aan jongeren tussen 14 en 17 jaar. In 1996 

verliet hij het onderwijs om voltijds schrijver te zijn. Hij wil 

jongeren niets leren met zijn boeken, hij wil in de eerste 

plaats een boeiend verhaal vertellen. 

De laatste jaren herschreef hij voor uitgeverij Averbode een 

aantal onsterfelijke liefdesverhalen voor jonge lezers van nu: 

Romeo en Julia, Tristan en Isolde, Dido en Aeneas en 

Carmen. Met zijn boeken won hij een aantal literaire 

prijzen zoals de Staatsprijs voor Jeugdliteratuur 1992 en 

Boekenwelpen. 

Over het boek 

Onder jouw handen krijg ik een huid bevat een vijftigtal 

gedichten over liefde, dood, school, gezien, verdriet, 

onzekerheid, verlangens, kortom over het leven. Met name 

het grote aantal gedichten over opa en oma valt op. Daarin 

komen de naderende dood en een langzame aftakeling ter 

sprake. Ed Franck bekijkt de realiteit op zijn typische 

manier en beschrijft ze met een verfijnd taalgevoel. 

De illustraties in deze bundel zijn van Heide Boonen. 

Onder jouw handen krijg ik een huid is in 1999 opgenomen 

in de bundel Met armen te hoekig voor sierlijke vleugels, 

verschenen bij uitgeverij Averbode. 



Vaak verloopt een les over poëzie volgens een vast stramien. 

Het gedicht wordt (voor)gelezen en dient als uitgangspunt 

voor verschillende opdrachten. Het gedicht ‘Opa’ is echter 

uitstekend geschikt om naar toe te werken. Laat leerlingen 

foto’s meenemen van hun grootvader(s). De foto’s moeten 

zij op een A4-tje plakken en voorzien van een onderschrift. 

De foto’s worden in de klas opgehangen. 

Voer met de leerlingen een klassengesprek over hun 

grootvader(s). Laat de leerlingen daarna een stamboom 

maken. Hierdoor worden zij zich bewust van de betekenis 

van een grootvader en familiebanden. Door het maken van 

een stamboom, gaan leerlingen kijken naar patronen in de 

familie, naar gelijkenissen qua uiterlijk en qua karakter. 

Op wie lijk ik, van wie ben ik een (klein)kind? Wat deed 

mijn grootvader voor beroep, wat doet mijn vader, wat wil 

ik later worden? 

Vanuit het klassengesprek kom je vanzelf op de woonomstandigheden 

van grootvaders (en grootmoeders). 

Veel bejaarden wonen niet meer zelfstandig maar in een 

bejaarden-, verpleeg- of verzorgingstehuis. Laat leerlingen 

hierover vertellen. Lees daarna samen het gedicht. Geef de

leerlingen wiens grootouders in een tehuis wonen de kans 

op het gedicht te reageren. Welke gevoelens maakt het 

gedicht los bij hen maar ook bij leerlingen van wie de 

grootouders nog zelfstandig wonen? Zouden zij later in 

zo’n tehuis willen wonen? Waarom (niet)? 

Verwerking 

Associaties 

Dichters proberen met weinig woorden toch veel te zeggen. 

Als lezer moet je er zelf de rest bij denken. Wat denken de 

leerlingen als zij dit gedicht lezen? Laat hen een woordveld 

maken van alle woorden die verder nog bij hun opkomen. 

Met de woordvelden kunnen zij nieuwe gedichten maken. 

Poëzie over grootouders 

Laat leerlingen in de bibliotheek of thuis op zoek gaan naar 

andere gedichten over grootouders en deze meenemen naar 

school. In de bundels Met gekleurde billen zou het 

gelukkiger leven zijn, De dichter is een tovenaar en Kom 

maar dichter van Jan van Collie (uitgeverij Averbode) staat 

onder het thema ‘familie’ ook een aantal gedichten over 

grootouders. Voer een klassengesprek over de gekozen 

gedichten. Waarom spreekt het ene gedicht wel aan en het 

andere niet? Wat roepen de gedichten op bij de leerlingen 

als ze aan hun eigen grootouders denken? Laat de leerlingen 

een korte recensie van maximaal 100 woorden schrijven 

over een van de gedichten. 

Grootouders 

Schrijf een verhaal van ongeveer 200 woorden over jouw 

opa of oma. Als je grootouders niet meer leven of als je ze 

nooit gekend hebt, vraag je ouders iets over hen te vertellen 

en maak daarover een verhaal. 

Bejaardenhuis 

Heel veel bejaarden vinden het gezellig als er jonge mensen 

op bezoek komen. Voor leerlingen die geen grootouders in 

een tehuis hebben wonen, is het vaak moeilijk zich een 

voorstelling te maken van het leven in een tehuis. Sommige 

tehuizen organiseren activiteiten voor jongeren en ouderen 

samen. Wellicht is er in de buurt een tehuis dat samen met 

de school dergelijke activiteiten kan en wil organiseren. 

Andere boeken van Ed Franck 

Liefde in vijf bewegingen, Clavis, 1990 

Stille brieven, Clavis, 1988 

Boek 7 

Zout 

Sylvia de Boer 

Fontein, 1999, p. 9-11 


Sylvia de Boer is beeldend kunstenaar. Ze ontwierp decors 

en affiches in het professionele theatercircuit. Sinds een paar 

jaar ligt het accent vooral op het schrijven. 

Over het boek 

Salte groeit op in een ondergrondse zoute wereld zonder 

weet van de mensen boven. Hij heeft veel vragen. Waarom 

zijn er zulke strakke regels in de zoutwereld? Wat is er aan 

de andere kant van de lichtgaten? Zouden er boven ook 

mensen wonen? En zo ja, hoe zien ze er dan uit? 

Zijn leermeester Selmio vindt hem een dromer. Als leider 

van het zoutvolk wil hij dat alles blijft zoals het is. 

Hij houdt niet van vragen waar hij geen antwoord op heeft. 

De oude Nenne vindt Saltes vragen niet gek, maar een 

antwoord kan ook zij niet geven. 

Salte gaat zelf op onderzoek. Hij bereidt zijn reis naar het 

onbekende zorgvuldig voor. Samen met Kalimijntje, zijn 

marmot ontdekt hij als eerste zoutmens de grote ruimte 

boven en ontmoet een meisje dat nooit slaapt. 



Nieuwe woorden uit het fragment: 

Omdat het boek zich afspeelt in een fantasiewereld, heeft de 

auteur een aantal nieuwe woorden uitgevonden. Deze 

woorden zijn erg bruikbaar als aanloop naar het fragment. 

Hieronder vind je een lijstje van de nieuwe woorden die in 

het fragment voorkomen. 

wentelgang 

vlaskast 

schemerbril 

speelverdieping 

wasman 

schemerblad 

moskristal 

blauwzout 

saliniet 

zoutmeer 

tapijtzak 

gesleufde plavuis 

slaapgrot 

werkhol 

muilslof 

zandzout 

nibbelen 

Zet deze woorden op het bord en laat de leerlingen ze rustig 

bestuderen. Laat de leerlingen zoeken naar de begrippen 

achter deze woorden door gebruik te maken van de eerste 

woordzoekstrategie: afleiden, een andere taal raadplegen. 

Schrijf eventueel de nieuwe woorden op kaartjes en verdeel 

deze onder de leerlingen. Elke leerling zoekt de betekenis 

van zijn woord en bouwt er een zin mee, zodat de betekenis 

voor de andere klasgenootjes duidelijk wordt. De leerlingen 


lezen de zinnen voor terwijl de andere leerlingen op zoek 

gaan naar de betekenis. 

Verwerking 

Woordenboek 

Laat de leerlingen na het lezen van de tekst de echte 

betekenis van de woorden opzoeken in de tekst. Laat de 

leerlingen een klein woordenboekje ontwerpen voor de 

woorden met hun betekenis. 

Nieuwe woorden 

Laat de leerlingen individueel een nieuw woord bedenken 

voor een reeds bestaand, gekend, eenvoudig begrip. Laat ze 

een tekstje schrijven van een zevental zinnen waarin ze dat 

nieuwe woord erg veel gebruiken. Ten slotte lezen de 

leerlingen hun tekstjes voor, terwijl de rest van de klas raadt 

om welk begrip het telkens gaat. 

Ontwerpen van een toeristische brochure 

Laat de leerlingen een toeristische brochure ontwerpen voor 

het land uit het fragment ‘Gangen en gewelven’. 

De brochure is bedoeld voor mensen die dit land willen 

bezoeken. Laat de leerlingen een kaartje, een geografische 

beschrijving, een uitgebreide beschrijving van het landschap 

en de toeristische bijzonderheden maken. Laat ze ook 

topografische gegevens toevoegen, zodat het een echte 

brochure lijkt. Het kan erg nuttig zijn voor de leerlingen als 

er een aantal voorbeelden van brochures in de klas aanwezig 

zijn. In een reisbureau vind je de nodige documentatie. 

Omdat deze opdracht wat tijd in beslag neemt, is het 

aangewezen om de opdracht in groepjes te laten uitvoeren. 

De leerlingen maken dan eerst duidelijke afspraken over de 

taakverdeling. 

Laat de leerlingen achteraf eventueel hun brochure 

voorstellen aan de rest van de klas of verzamel ze op een 

centrale plek waar iedereen ze kan inzien. 

Ook het maken van een reclamespotje voor dit fictief land 

kan erg leuk zijn. 

Discussieoefening 

Stel je voor: je bent in dit land geweest en een vriend vraagt 

hoe je vakantie was. Laat de leerlingen per twee 

improviserend discussiëren om elkaar zo te overtuigen 

waarom ze juist wel of juist niet naar dit land moeten gaan. 

Laat achteraf twee leerlingen voor de klas hun verschillende 

standpunten geven. Het duo krijgt precies één minuut de 

tijd om te discussiëren en te argumenteren. Na deze minuut 

moet de rest van de leerlingen kiezen welke leerling zij zou 

volgen. 

Afhankelijk van de leerlingen kan je de opdracht volledig 

laten improviseren of laten voorbereiden. 

Variaties op het thema zijn hier talrijk. Laat ze bijvoorbeeld 

ook eens discussiëren over of ze naar de zee of de bergen 

gaan, of ze naar België of Nederland gaan, of ze met het 

vliegtuig of met de auto reizen… 

Andere boeken van Sylvia de Boer 

De zee is weg, De Fontein, 1996 

Eksters, De Fontein, 1995 


Boek 8 

Met mij gaat alles goed 

Jan Simoen 

Querido, 1996, p. 82-84 

Voor vlotte lezers 


Jan Simoen studeerde Romaanse Filologie en is leraar Frans 

in Leuven. In zijn jeugd verbleef hij aan de zee. Die speelt 

nog altijd een belangrijke rol in zijn leven en werk. Naast 

zijn leraarsopdracht schrijft hij jeugdboeken. Hij begon 

nochtans met theaterfotografie en jeugdtheater. In opdracht 

van verschillende Vlaamse theaters schreef hij een aantal 

toneelstukken. Sommige daarvan werden later uitgeschreven 

als luisterspel of kortverhaal. Het toneelstuk Zicht op de 

heuvels, over aids, werd zijn eerste roman voor jongeren 

Met mij gaat alles goed. Sinds dit boek is hij doelbewust 

voor jong volwassenen gaan schrijven. 

Over het boek 

Jonas en Michaël zijn stiefbroers. Allebei storten ze zich 

met veel enthousiasme in het leven: Jonas zoekt actie in 

New York, en Michaël gaat in Italië muziek studeren. Maar 

dan ontdekt Jonas dat hij seropositief is en Michaël dat hij 

eigenlijk een (ex-) Joegoslaaf is. Ze schrijven brieven naar 

elkaar en naar Holsbeek, een klein dorpje in Vlaanderen, 

waar hun ouders wonen. Er volgen veel brieven met 

wisselende afzenders en geadresseerden. Soms vertelt zo’n 

brief een verhaal, soms somt hij naakte feiten op. Soms stelt 

hij vragen die niemand kan beantwoorden en soms liegt hij: 

‘Met mij gaat alles goed…’ 

Dit prachtig boek kreeg in 1997 de Boekenwelp en in 1998 

de prijs Letterkunde provincie Vlaams-Brabant. 


Dit fragment is meer geschikt voor leerlingen uit het tweede 

jaar van het secundair/voortgezet onderwijs. 


Bouw een woordveld op rond ‘oorlog’ en brainstorm met 

de leerlingen, wat roept het woord ‘oorlog’ in je op? Voer 

een inleidend gesprek over de verschillende betekenissen 

van oorlog. 

- burgeroorlog (voormalig Joegoslavië) 

- rassenoorlog (Zuid-Afrika) 

- geloofsoorlog (Noord-Ierland) 

- familieoorlog 

- landen onderling 

- oorlog in jezelf met je eigen geweten/gevoelens/ziekte: 

persoonlijke oorlog 

Voor dat je het fragment voorleest, kan je muziek opzetten 

van Goran Bregovic. Kies een nummer uit de cd 

Underground, filmmuziek die een ideaal sfeerbeeld kan 

scheppen. Welke sfeer roept deze muziek bij jullie op? 

Welke beelden stel je er bij voor? Welke mensen? Waar? … 

Geef nadien een inleiding over het gekozen fragment. 

De situatie in voormalig Joegoslavië moet vooraf uitgelegd 

worden om het fragment te begrijpen en te kunnen plaatsen. 

Vertel ook kort dat Michaël een kind is van een Serviër en 

een Kroatische en dat dit binnen families oorlog gaf.

Het fragment 

Door de moeilijkheid van een aantal woorden, kan het 

fragment best voorgelezen worden. Om de sfeer erin te 

houden, kan je nog andere muziek van Goran Bregovic 

opzetten tijdens het lezen. Rustige achtergrondmuziek van 

bijvoorbeeld de filmmuziek uit Arizona Dream of 

Les temps des gitans. 

Na het lezen 

Na een eerste leesronde praat je met de leerlingen over het 

fragment. Is alles begrepen? Waarover gaat het fragment? 

Laat ze hun eerste indrukken verwoorden over het fragment 

en over de situatie in voormalig Joegoslavië. Overloop de 

moeilijke woorden en geef een verklaring daarvoor. 

Tsjetnik: iemand die voor Servië heeft gevochten en in 

Tweede Wereldoorlog tegenstander van Hitler en van de 

Ustasja’s. 

Ustasja: in Tweede Wereldoorlog meeloper van Hitler, een 

Kroaat 

Tijdens de burgeroorlog in voormalig Joegoslavië werden 

deze woorden gebruikt als scheldwoorden. Tjetnik = 

Serviër, Ustasja = Kroaat. 

Verwerking 

Brief 

Laat de leerlingen een brief terugschrijven aan Michaël als 

Jonas. 

Haal volgende zinnen uit de tekst: ‘Ik weet het, Jonas, jij 

vecht je eigen oorlog uit, maar zeg het me wat moet ik 

doen?’ en ‘God, en dan is er nog jouw sluimerende oorlog. 

Wat moet ik daarmee? Al twee jaar loop ik ermee rond, 

ik heb nog niemand iets verteld natuurlijk, ook Marta niet. 

Ik denk dat ze in Holsbeek iets vermoeden (ze laten in elk 

geval niets merken), maar je kan het toch niet eeuwig 

blijven uitstellen?’ Bespreek naar aanleiding van deze twee 

stukjes uit het fragment wat dat is, oorlog in jezelf. Welke 

oorlog zou Jonas voor zichzelf uitvechten? Laat eerst de 

leerlingen zelf laten raden wat het zou kunnen zijn voordat 

je dit toelicht. 

Eigen oorlog 

Laat over de eigen oorlog van de leerlingen een gedicht 

schrijven. Je kan hiervoor verschillende vormen van poëzie 

toepassen. Laat het gedicht eventueel voorzien worden van 

beelden, getekend of met collage. 

Titel 

Bespreek met hen de titel Met mij gaat alles goed. Hoezo? 

Waarom die titel? Verwijs ook naar het vervolg En met 

Anna? 

Contrast 

De brief van Michaël is geschreven vanaf het terras van 

Fiesole in Italië, midden in een mooie omgeving. Dit is een 

scherp contrast met oorlogsbeelden, wat de moeite loont 

om rond te werken. Laat hen bijvoorbeeld een grote collage 

maken met aan de ene kant idyllische vakantieplaatjes/foto’s 

uit reisgidsen en aan de andere kant oorlogsfoto’s uit 

kranten. Bespreek de verschillen en gelijkenissen tussen 

beide kanten. Nadien kan je ze één zin laten formuleren die 

het contrast beschrijft/weergeeft. Een gedicht laten 

schrijven in de vorm van een ‘elfje’ kan ook. 

Geef de leerlingen de opdracht een gepaste foto/prent te 

zoeken die past bij de toestand. Na een bespreking geef je 

hen de opdracht een lang onderschrift te maken bij de foto 

zoals je dat onder krantenfoto’s terugvindt. Vertrekkend 

daarvan, of los daarvan, laat je hen de gebeurtenissen, zoals 

in de brief omschreven, in een krantenbericht omzetten. 

Andere boeken van Jan Simoen 

En met Anna?, Querido, 1999 

Snippers, N.C.J., 1998 

Andere boeken over het thema 

Els de Groen, Mijn buren, mijn vijanden, Fontein, 2001 

Zlata Filipovi, Dagboek uit Sarajevo 


144 

V.u.: Majo de Saedeleer, Meistraat 2, 2000 Antwerpen / © Villa Kakelbont/NCJ, 2001 / ISBN 90-75942-34-6 

Ontwerp: Pleun Vos / Druk: Tegendruk

Nopjes 

Kleuterboekje 

ISBN 90-75942-37-0 

Hier ben ik best tevreden 

Fragmentenbundel Makkelijk Lezen 

ISBN 60-75942-43-5 


Fragmentenbundel voor het 

eerste leerjaar 

ISBN 90-75942-39-7 

Als een vacht om je heen 


tweede en derde leerjaar 

ISBN 90-75942-40-0 

Wij wonen overal en nergens 


vierde en vijfde leerjaar 

ISBN 90-75942-38-9 

Ik woon in mijn hoofd 


zesde leerjaar 

ISBN 90-75942-41-9 

Cultuur. 

van minister 

Wie weet nog waar we zijn? 


eerste en tweede middelbaar 

Vlaamse 

ISBN 90-75942-42-7 

de van steun met stand tot kwam leesbevorderingsproject 

ISBN 90-75942-45-1 Dit

Lestips 2002 - Thema: Onder dak - Jeugdboekenweek

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?