Gr11_LewensW_Vr1_Nov2007

Lewenswetenskappe – Vraestel 1 November 2007 Graad 11
Tyd: 2½ ure Totaal: 150
AFDELING A:
Vraag 1:
1.1 Verskeie moontlike opsies word as antwoorde vir die vrae verskaf. Kies die korrekte
antwoord en skryf slegs letter (A – D) langs die vraagnommer neer.
1.1.1 ’n Persoon ondervind effense visuele en spraak versteurings na ’n ernstige kopbesering.
Watter deel van die brein is moontlik beskadig?
A. Hipotalamus
B. Medulla oblongata
C. Serebrum
D. Serebellum
1.1.2 Die onderstaande diagram illustreer die oppervlak aansig van die tong.
Vir watter van die volgende smake is die streek wat A gemerk is, sensitief?
A. Soet
B. Suur
C. Bitter
D. Sout
1.1.3 In vergelyking met die nier arterie, vervoer die nieraar........
A. ’n Hoër suurstof konsentrasie en meer stikstofhoudende afval.
B. dieselfde suurstof konsentrasie en dieselfde hoeveelheid stikstofhoudende afval.
C. ’n laer suurstof konsentrasie en minder stikstofhoudende afval.
D. ’n laer suurstof konsentrasie en meer stikstofhoudende afval.
1.1.4 Alle virusse is :
A. eensellig en siekteveroorsakend
B. sellulêr (nie-eensellig) en nie-lewend
C. eukariote
D. sellulêr in struktuur
Afrikaanse Skoolprojekte

1.1.5 ’n Bioloog ontdek ’n nuwe lewende sel met ’n duidelike selwand, maar met geen
definitiewe nukleus nie. Die sel is moontlik dié van ’n .........
A. dier
B. plant
C. virus
D. bakterium 5 x 2 = (10)
1.2 Gee die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term
langs die vraagnommer neer.
1.2.1 Die sterk buitenste membraan wat die nier beskerm
1.2.2 ’n Membraan wat die uitwendige oor en middeloor skei
1.2.3 Chemiese boodskappers wat deur bloed na teiken organe vervoer word
1.2.4 Organismes wat siektes veroorsaak
1.2.5 Selle wat nie ’n duidelik gedefinieerde nukleus het nie
1.2.6 Die proteïene deur limfosiete vervaardig, wat vreemde liggaampies en vreemde chemiese
stowwe aanval en vernietig (6)
1.3 Kies ’n item uit Kolom B om by ’n beskrywing in Kolom A te pas. Skryf slegs die letter (A – J)
langs die vraagnommer neer.
Kolom A Kolom B
1.3.1 Isolerende laag van ’n neuron
1.3.2 Die hormoon wat die liggaam op
noodgevalle voorberei
1.3.3 Kan van vorm en grootte verander
om die oog in staat te stel om
voorwerpe wat naby of vêr is, te sien
1.3.4 Staafvormige bakterieë
1.3.5 Weefsel wat vir die vervoer van water
en minerale soute verantwoordelik is
1.3.6 Die liggaam se reaksie op die teenwoor-
digheid van siekte veroorsakende
organismes voordat dit ’n kans het om ’n
siekte te veroorsaak
A lens
B retina
C floëem
D immuniteit
E basille
F miëlienskede
G ADH
H adrenalien
I kokkusse
J xileem
Afrikaanse Skoolprojekte
(6)

1.4 Lees die volgende stuk oor die storie van penisillien en beantwoord die vrae:
Die storie van penisillien
Alexander Fleming, ’n Skotse bakterioloog, het in 1928 bakterieë op agar in
bakkies gegroei. Gewoonlik het Fleming sy bakteriese kolonies met ’n deksel
toegemaak om te voorkom dat hulle gekontamineer word, maar hierdie keer
het hy per ongeluk een bakkie onbedek gelaat. Toe hy later die bakkie
ondersoek, vind hy dat ’n muf fungus (muf swam) op die agar gegroei het.
Wat egter werklik interessant was, was dat bakteriese kolonies naby die muf
afwesig was of gedegenereer het. Hy het verder ontdek dat die stof wat deur
die muf fungus geproduseer is, die vermoë gehad het om alle soorte bakterieë,
wat menslike siektes veroorsaak, te vernietig. Hy het die muf as
Penicillium notatum geïdentifiseer.
Dit het wetenskaplikes ongeveer 10 tot 12 jaar geneem om dié stof in ’n
bruikbare vorm te kry. Dit is deur twee biochemikusse, Howard Florey en
Ernst Chain, reggekry. Die stof is penisillien genoem. Die meeste van hulle
toetse is teen 1940 voltooi en aangesien die Tweede Wêreldoorlog op daardie
tydstip gewoed het, was daar ’n dringende behoefte aan penisillien. Vandag
word daar ontsaglike groot hoeveelhede penisillien in die handel vervaardig.
1.4.1 Waarom, dink jy is die naam ‘penisillien’ toepaslik? (1)
1.4.2 Watter naam word aan alle stowwe/geneesmiddels gegee wat deur mikrobes vervaardig
word en wat die vermoë het om bakterieë te vernietig? (1)
1.4.3 Daar word dikwels gesê dat Fleming toevallig penisillien ontdek het. Dit was egter nie net
geluk nie. Noem TWEE wetenskaplike vervaardighede wat betrokke was. (2)
1.4.4 Waarom, dink jy het dit so lank gevat vir penisillien om beskikbaar te word in ’n vorm
wat gebruik kon word? (2)
1.4.5 Waarom was daar in oorlogstyd ’n dringende behoefte aan ’n geneesmiddel met die
vermoë om bakterieë te vernietig? (2)
1.4.6 Noem TWEE siektes wat 70 jaar gelede moontlik die dood sou veroorsaak het, maar
wat deesdae maklik met hierdie geneesmiddels genees kan word. (2)
1.5 Bestudeer die volgende diagramme wat die hoofbene van die skouergordel en die menslike
arm (boonste ledemaat) toon en beantwoord die vrae:
Afrikaanse Skoolprojekte

1.5.1 Identifiseer been X. (1)
1.5.2 Dele van hierdie bene raak aanmekaar by sekere gewrigte. Gebruik slegs die LETTERS
(A – H) en noem watter dele van die bene aanmekaar raak by die skouer. (2)
1.5.3 Noem die tipe sinoviale gewrig wat by die volgende liggaamsdele aangetref word:
a) By die elmboog (1)
b) Waar die onderste ledemaat aan die pelvis heg (1)
c) In die pols (1)
1.6 Lees die volgende stuk oor dwerggroei en beantwoord die vrae:
Dwerggroei
Dwerggroei is ’n toestand waar ’n volwassene korter as 1,4 m is. Daar is verskeie oorsake
en vorms van dwerggroei. Een daarvan is ’n tekort aan groeihormoon as gevolg van ’n
hipo aktiewe pituïtêre (hipofise) klier.
’n Pituïtêre dwerg is gewoonlik slegs ongeveer 1,10 m lank, welgevorm, soms met ’n kop
wat groter as gewoonlik is, maar normaal met betrekking tot alle ander aspekte.
In sekere dele van die wêreld is dwerge in die verlede van hulle gemeenskappe geïsoleer en
soos gestremdes behandel. Deesdae, al word hulle as deel van die gemeenskap beskou,
moet hulle steeds soms die negatiewe ingesteld-hede van langer mense hanteer wat hulle
óf aanstaar óf hulle uitskel.
1.6.1 Beskou jy dwerggroei as ’n tipe ‘gestremdheid’? (1)
1.6.2 Gee ’n verduideliking vir jou antwoord op Vraag 1.6.1 (2)
1.6.3 Waarom, dink jy is mense met dwerggroei in die verlede geïsoleer? (1)
1.6.4 Lewer kommentaar op die ingesteldhede van mense teenoor mense met dwerggroei in
die verlede en tans. (2)
1.7 Onderskei tussen die volgende terme:
1.7.1 Eensellig en asellulêre (2)
1.7.2 Protista en fungi (2)
1.7.3 Aansteeklike en nie-aansteeklike siektes (2)
Totaal Afdeling A: 50
AFDELING B:
Vraag 2:
2.1 Die volgende tabel toon die persentasie MIV-besmette vroue wat van 1999 tot 2004
voorgeboortelike klinieke in Suid-Afrika bygewoon het. Die bywoning van hierdie klinieke kan
as ’n aanwyser van die aantal MIV-besmette mense in elke provinsie gebruik word.
Bestudeer die data en beantwoord die vrae:
Afrikaanse Skoolprojekte

Persentasie MIV-besmette vroue wat voorgeboortelike klinieke in Suid-Afrika bygewoon het
KwaZulu Gauteng Mpumalanga Vrystaat Oos- Noord- Limpopo Noord- Wes-
Natal
Kaap wes
Kaap Kaap
1999 32,5 23,8 27,3 27,9 18,0 23,0 11,4 10,1 7,1
2000 36,2 29,4 39,7 27,9 20,2 22,9 13,2 11,2 8,7
2201 33,5 29,8 29,2 30,1 21,7 25,2 14,5 15,9 8,6
2002 36,5 31,6 28,6 28,8 23,6 26,2 15,6 15,1 12,4
2003 37,5 29,6 32,6 30,1 27,1 29,9 17,5 16,7 13,1
2004 40,7 33,1 30,8 29,5 28,0 26,7 19,3 17,6 15,4
(Bron: Whiteside A & Sunter C, The Challenge for South Africa, 2000)
2.1.1 a) Op die basis van bywoning van die voorgeboortelike klinieke, noem die provinsie
wat die hoogste verhouding MIV-besmette mense het. (2)
b) Gee TWEE moontlike redes hiervoor. (2)
2.1.2 Watter provinsie het die laagste verhouding MIV-besmette vroue wat voorgeboortelike
klinieke in die 6 jaar-tydperk bygewoon het? (2)
2.1.3 Noem die algemene neiging vanaf 1999 tot 2004 in terme van die verhouding MIV-besmette
vroue wat voorgeboortelike klinieke in Suid-Afrika bygewoon het. (2)
2.1.4 Gee DRIE redes waarom hierdie syfers nie ’n betroubare skatting is van die totale aantal
mense wat in Suid-Afrika met MIV besmet is nie. (3)
2.1.5 MIV/Vigs is ’n nie-aanmeldbare siekte (die besmette persoon hoef nie die feit dat hy/sy
MIV-positief is, openbaar te maak nie).
a) Behoort mense openbaar te maak of hulle MIV-positief is, of nie? (1)
b) Gee ’n rede vir jou antwoord op Vraag 2.1.5 (a). (1)
2.1.6 Noem VIER wyses waarop mense kan verseker dat hulle nie MIV-positief raak nie. (4)
2.2 In ’n ondersoek is 1 cm³ van ’n bakteriële kultuur in ’n steriele Petri-bakkie, wat sterile voedings-
agar bevat, geplaas. ’n Petri-bakkie is ’n deursigtige plastiek-/glashouer wat gebruik word om
bakterieë in te groei. Agar bevat voedingstowwe wat vir die groei van bakterieë nodig is.
Drie ewe groot gaatjies is in die agar met ’n steriele kurk boor ingesny en dit is toe met gelyke
volumes van verskeie soorte tandepastas gevul. Die Petri-bakkie is met ’n deksel toegemaak,
met kleefband verseël en toe teen 20 °C vir 72 uur geïnkubeer. Die resultate word in die
diagram hieronder getoon:
Afrikaanse Skoolprojekte

2.2.1 Gee ’n hipotese vir die bogenoemde ondersoek. (2)
2.2.2 Waarom is steriele voedings agar gebruik? (2)
2.2.3 Beskryf die resultate wat in die diagram getoon word. (3)
2.2.4 a) Watter tandepasta sou jy koop, gebaseer op slegs die resultate van die ondersoek? (1)
b) Verduidelik jou antwoord op Vraag 2.2.4 (a) (2)
2.2.5 Noem DRIE wyses waarop veranderlikes in hierdie ondersoek beheer is. (3)
[30]
Vraag 3:
3.1 Bestudeer die diagram hieronder van die nefron van die menslike nier. Die blokkie wat A
gemerk is, verteenwoordig ’n deel van die nefron wat uit die diagram weggelaat is.
3.1.1 Benoem die dele wat onderskeidelik B, C en D gemerk is. (3)
3.1.2 Skryf sleg die letters neer van die dele wat gewoonlik in die medulla van die nier
teenwoordig is. (2)
3.1.3 Maak ’n benoemde diagram van die struktuur wat by die deel wat A gemerk is, weggelaat
is. (7)
3.2 ’n Groep leerders het die voorkoms van oog gebreke in ’n klein dorpie in Mpumalanga
ondersoek. Hulle het hul plaaslike kliniek besoek en inligting ingesamel oor die aantal mense
met oog gebreke wat die kliniek besoek het, asook die tipes gebreke wat hulle gehad het.
Hulle het hulle inligting na persentasies omgeskakel en dit in ’n tabel, soos hieronder getoon,
aangeteken:
Afrikaanse Skoolprojekte

Tipe oog gebrek % mense wat aan die gebrek ly
Bysiendheid 10
Versiendheid 25
Katarak 10
Nagblindheid 5
Konjunktivitis (seer, rooi oë) 50
3.2.1 Wat was die algemeenste tipe oog gebrek in die gemeenskap wat ondersoek is? (1)
3.2.2 Watter persentasie mense het probleme met die aanpassing van fokus van hulle lense? (1)
3.2.3 Gebruik die inligting in die tabel en trek ’n sirkel diagram. (9)
3.3 ’n Groep leerders het uitgevind dat daar sandstorms in die gebied was en dat die vlak van stof
in die lug in die dorp baie hoog was. Hulle het gemeen dat dit ’n invloed op die voorkoms van
konjunktivitis in die dorp kon gehad het. Hulle het besluit om ’n ander ondersoek te doen om
uit te vind of dit waar was.
Die staafgrafiek hieronder toon die resultate wat hulle verkry het:
3.3.1 Watter vraag probeer die groep leerders in hierdie ondersoek beantwoord? (2)
3.3.2 Tydens watter maand was die voorkoms van konjunktivitis die hoogste? (1)
3.3.3 Wat was die vlak van die stof in die lug in Oktober? (2)
3.3.4 Watter gevolgtrekking kan vanaf die grafiek gemaak word oor die verhouding tussen die
voorkoms van konjunktivitis en die vlak van stof in die lug? (2)
[30]
Afdeling B: 60
Afrikaanse Skoolprojekte

AFDELING C:
Vraag 4:
4.1 In die volgende diagram verteenwoordig die letter A, B en C streke van die menslike senustelsel
wat vir mediese redes deur chemikalieë geblokkeer kan word.
Bestudeer die diagram en beantwoord die vrae:
Gebruik die sleutel hierbo en skryf slegs die letter (A, B, C of D) neer wat by elk van die
volgende effekte pas:
4.1.1 Wanneer die vel van die toon gestimuleer word, beweeg die toon en die pasiënt weet dat dit
beweeg. (2)
4.1.2 Die pasiënt kan voel dat die toon aangeraak of geknyp word, maar kan nie die toon beweeg
nie. (2)
4.1.3 Wanneer die vel van die toon gestimuleer word, beweeg die toon en voet onwillekeurig,
maar die pasiënt kan nie die toon willekeurig beweeg of dit voel beweeg nie. (2)
4.1.4 Die pasiënt kan die toon beweeg, maar kan nie die stimulus voel nie. (2)
Afrikaanse Skoolprojekte

4.2 Die volgende diagramme toon die hart tydens die kardiale siklus. Die pyltjies verteenwoordig
die vloei van bloed. Bestudeer die diagramme en beantwoord die vrae:
4.2.1 Identifiseer die strukture wat A en B gemerk is. (2)
4.2.2 Noem en verduidelik wat in ELK van die volgende fases van die kardiale siklus soos
voorgestel in die volgende gebeur:
a) Diagram 1 (3)
b) Diagram 11 (4)
c) Diagram 111 (4)
4.2.3 ’n Verlies van baie bloed, vomering/braking en diarree veroorsaak dikwels ’n afname in die
bloed volume. Gevolglik kan die bloed nie normaal in die liggaam rondbeweeg nie aangesien
die bloedvate nie heeltemal gevul is nie. Die weefsels kry nie genoeg bloed nie wat tot die
moontlike dood van selle lei en daarom ook beskadiging van organe.
a) Verduidelik waarom ernstige vomering en diarree tot ’n
afname in die bloed volume sou lei. (2)
b) Wat is die verhouding tussen bloed volume en bloeddruk? (2)
4.3 Lees die volgende artikel oor hartsiektes en beantwoord die vrae:
Sake van die hart
Suid-Afrika staar ’n dreigende krisis in die gesig aangesien statistiek dui op
’n ‘epidemie’ van hartsiektes. In die jaar 2000 van 12% van die 500 000
aangetekende sterftes in die land die gevolg van hartsiektes. Nog 8% van
die sterftes in dieselfde jaar is deur beroertes veroorsaak wat verband hou
met hartsiektes.
Daar is verhoogde koerse van arteriosklerose (vet stowwe
van vernouing van slagare/arteries veroorsaak) en koronêre trombose
(bloedklonte in slagare wat die hartspiere bedien).
Gewoonlik begin hartsiektes reeds in die kinderjare en tekens daarvan word
eers as die persoon ouer is, vertoon. Die beste manier om hartsiektes te
verminder, is om hartaanvalle en beroertes te voorkom eerder as om dit te
behandel. Die meeste mense wat aan hartsiektes ly of wat ’n beroerte gehad
het, sterf nie, maar is gestremd of het duur mediese behandeling nodig wat
’n hartoorplanting kan insluit. Dit het ’n enorme impak op die
gesondheidstelsel en op die ekonomie. Daar word beraam dat dit die land
ongeveer R10 biljoen per jaar kos.
Afrikaanse Skoolprojekte

Skryf ’n opstel wat die strategieë wat jou skool asook die Departement van Gesondheid of
mediese fonds-verenigings kan gebruik om hartaanvalle te voorkom en dus behandelings koste sal
verminder. Gee ook jou standpunte oor orgaanoorplantings en redes vir jou antwoord.
LET WEL: GEEN punte sal toegeken word vir antwoorde in die vorm van vloeikaarte of
diagramme nie.
Assessering-skaal om opstel na te sien
KRITERIA PUNTE
2 4 6
Strategieë deur skole Een toepaslike Twee toepaslike Drie of meer toegebruik
strategie is
strategieë is paslike strategieë
bespreek
bespreek
is bespreek
1 2 3
Strategieë deur die Een toepaslike Twee toepaslike Drie of meer
Departement van strategie is
strategieë is toepaslike
Gesondheid/ bespreek
bespreek
strategieë is
Mediesefondsverenigings
gebruik
bespreek
Standpunte oor Ondersteuning/geen Ondersteuning/ Ondersteuning /
orgaanoorplantings ondersteuning Geen onder- Geen ondersonder
toepaslike steuning met een steuning met twee
redes nie
toepaslike rede toepaslike redes
Sintese/Samevatting Betekenisvolle Klein gapings in Goed gestruktureerd
gapings in die die logika en vloei demonstreer insig en
logika en vloei van
die antwoord
van die antwoord begrip van vraag
Memo nie beskikbaar nie!
Afdeling C: 40
Groot Totaal: 150
Afrikaanse Skoolprojekte