Korenmolens in de gemeente Dalfsen - Historisch Centrum Overijssel

KORENMOLENS IN DE GEMEENTE DALFSEN
DOOR
A. R LUTJE SCHIPHOLT i'f,
Op 12 december 1956 werd de geheel herstelde Dalfser korenmolen
feestelijk geopend en weer in gebruik gesteld. Sinds 1951
had de molen stil gelegen. De oorzaak was een roedebreuk. Reeds
had de molenaar J. B. Makkinga er kleine herstellingen aan laten
verrichten, nadat hij er in 1947 eigenaar van was geworden. Voordien
hoorde de molen aan de familie WentzeL Maar. nu was een
grondige restauratie noodzakelijk en dat bracht heel wat kosten
mee. In het geheel zijn er ruim f 13.000.- mee gemoeid geweest,
waarvan door het rijk 40%, door de gemeente Dalfsen 30% en
door de provincie 8% werden gedragen. De "Hollandse Molen",
de "Overijsselse Molen", de A.N.W.B. droegen bij en de eige-
-naar nam de rest voor zijn rekening.
Er kwamen twee 23 meter lange nieuwe petroeden in met
stroomlijnprofiel. De oude stenen voet werd opnieuw ingevoegd en
de vijf meter hoge stelling gerepareerd en geverfd., De gehele
achtkant werd opnieuw met riet gedekt, een prachtig staaltje van
vakmanschap is het geworden, aan de ene zijde vertonende in
het riet het stichtingsjaar 1818 en aan de tegenovergestelde kant
het hersteljaar 1956. Zo ziet de molen er weer keurig uit. en vormt
een sierraad voor het dorp. Het is nu één van de mooiste molens
van Overijssel geworden ..
Het zetten vaneen molen stond oudtijds nier aan een ieder
vrij, aangezien dit een inbreuk maakte op het "recht van den
wind", dat aan de landsheer (later aan de provincie) toekwam;
die.gewoonlijk aan de eigenaren van havezathen vergunning verleende
tot het zetten van een molen.
Zo bezat de Heer yan Rechteren oudtijds dit recht en 'had er
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

134
gebruik van gemaakt voor het bouwen van zijn molen in Rechteren.
Maar ook de eigenaren van de Ruitenborg waren in het ge-
-Jukkige 'bezit van dat recht, Zij waren "van ouds ger~g,tigd over
de winden van Dalfsen". En zij bezaten de Dalfser korenmolen.
Maar meer dan één molen mocht men niet zetten. Toen dan ook
de -weduwe van Johan van Twikkelo, wijlen heer van de Ruitenborg,
er in 1567 een nieuwe molen bij zette zonder de oude molen
af te breken, kwam de Heer van Rechteren hiertegen in ver:zet.
Wel was de oude bouwvallig, geworden, maar hij werd nog-niet
afgebroken .. Wil de weduwe van Twikkelo twee molens hebben,
vroeg de heer van Rechteren zich af? Maar dat kan en mag
niet, Het zou -ook Huize Rechteren veel te veel schade bezorgen.
Immers dan komen' de mensen ruet meer met hun koren naar de
Rechterse molen, maar laten het in Dalfsen malen. De weduwe
van Twikkelo beweerde, dat de Vecht de grensscheiding vormde:
háár recht aan de noordzijde, dat van de Heer van Rechteren
aan de andere kant van de Vecht. En wanneer er geen voldoende
molens in Dalfsen zouden zijn, dan laten de inwoners van Dalfsen
hun koren malen op de Bergklooster molen. De Heervan Rechteren
voerde daartegen aan, dat die grensscheiding van de Vecht
niet zoveel zegt. Over het algemeen is de Vecht zo smal en oridiep,
dat mener met gemak met paard en wagen door kan rijden. En
er komen dan ook meer mensen uit Dalfsen op de Rechterse
molen hun koren laten malen en hun graan laten breken dan op
de Dalfser molen het geval is. Maar in ieder geval wil Rechteren
geen. afstand idoen van zijn "recht en oude vrijheid". Zij, de
weduwe van Twikkelo mag dan het recht hebben om een molen
te zetten, toch zeker geen twee. En zij moet dus de nieuwe molen
maar weer afbreken en niet herbouwen, of de oude molen slopen.
Of zoals _erstaat: "zich laten vergenoegen. en verzadigen als hare
voorvaderen, die voor haar geweest zijn, tot hier toe gedaan hebben"
1).
Hoe dit geschil is geëindigd, blijkt niet, maar vermoedelijk is de
1)' ArckiÙ KCUlteèZBecht671en, invenÎ:.no. i595.
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

1'35
.Heer "van Rethteren in het gelijk gesteld; er zijn niet meèr molens
in het schoutambt Dalfsen geweest dan de Dalfser molen, de
'Rechterse melen en" de Lenther melen, tot het begin van de vo-
Tige eeuw.
Men was ve-rplicht zijn koren aan één van deze drie molenste
laten malen. Dit was, niet alleen omdat dan de verdiensten aan
de plaatsèlijke rnolenaars kwamen, maar stond ook in verband met
de .belastingen.
Voor het malen van korenhad men in Overijssel reeds in het
einde der 16de eeuw getracht, een belasting of impost op het' gemaal
in te voeren, maar eerst sinds 1623 werd deze belasting
geregeld geheven en in 1675 met de helft verhoogd. Het maalloon
bedroeg toen o.a. voor een last tarwe f 36.-, voor een" last
rogge f 18.-, voor een last gerst f 12.- enz. en deze belasting
heeft tot het einde der Republiek stand gehouden 2) .
. Bij besluit van Hunne Hoog Mogenden, vertegenwoordigend het
Bataafsch Gemeenebest, werd 17 dec. 1805 een nieuwe ordonnantie
vastgesteld. Inmiddels had het Departementaal Bestuur van
Overijssel bij schrijven van 7 Nov. van dat jaar aan de Secretaris
van Staat voor de finantien een opgave doen toekomen van
de wind- en watermolens in de gehele provincie met opgave van
het maalloon, kwantiteit van het gemalen koren - die meestal
niet' kon worden opgegeven - koop- of huurprijs, enz. 3).
In bovengenoemde ordonnantie werd o.a. bij art. 7 bepaald,
dat niemand als korenmolenaar of -knechtmocht fungeren dan
met patent van het gemeentebestuur of - indien er geen gemeenten
bestaan - door degene die de politie: over dat district
uitoefent. Art. 54 bepaalde voorts, dat niemand een korenmolén
mag oprichten op plaatsen, waar dezelve niet hebbe gestaan,
zonder daartoe vooraf het consent van het gouvernement te hebben
bekonien, op poene, dat de molen ten zijnen koste zal worden
geamoveerd en hij bovendien vervallen is in een boete van duizend
gulden.
2) Tegenwoo1'digeStaat van Over\j88el II (1790), biz .. 419.
3) Notulen Departementaal Bestuur van Overijssel;7 Nov. 1805.
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

136
Deze ordennatie werd wel is waar bij de invoering der Franse
wetgeving in 1811 buiten werking gesteld, maar na de herkrijging
onzer onafhankelijkheid werd de ordonnantie op. het gemaal van
17 Dec. 1805 met de daarin vóór 1811 aangebrachte wijzigingen
bij Besluit van de Souvereine Vorst van 23- Dec. 1813, no. 90
wederom ingevoerd met ingang van 1 Januari 1814. Een nader
Besluit van 15 Juni 1814 verklaarde voorts uitdrukkelijk, dat
vóór 1 Januari 1814 op wettige wijze opgerichte korenmolens
worden gehandhaafd, terwijl het iedereen vrij staat, zijn koren
te laten malen bij wie hij wil, hetzij binnen of buiten de gemeente,
mits voldoende. aan art. 3 van de ordonnantie van 1805 inzake
het halen van belastingbiljetten bij de ontvanger hunner woonplaats.
Ieder die meende, door deze bepalingen te kort te zijn
gedaan in zijn oude verkregen rechten, kon zich tot de rechterlijke
macht wenden, ten einde in zijn recht hersteld te worden 4) .
Nu wilde het dat er begin 1814 door een zekere Lodewijk Dis-,
sel een nieuwe korenwindmolen werd gezet in de buurtschap
Hessumop •het Hoge Rekveld aldaar 5). Deze Lodewijk Dissel
was rnulder geweest op de Rechterse molen. Maar aangezien hij in
Duitsland geboren was, in Sint Annen onder Hannover, was hij
zeker nierzo bekend met de bepalingen betreffende het zetten
van molens hier te lande, hoewel hij reeds enige jaren hier woonde.
Hij trouwden.I. in 1807 met de weduwe .van de overleden
molenaar van Rechteren, Jan Mulder, en werd toen zelf mulder
in Rechteren. .
Maar de nieuwe molen kwam naar de zin van de Gravin van
J~.echteren wel wat erg dicht bij haar molen te staan. Zij vreesde
daarvan dus wel enige concurrentie en zag er alleen het eigenbelang
van de bouwer in, omdat er geen reden bestond daar in
Hessum een molen te zetten .. Bovendien vond zij, dat de controle
op de belastingen ook in het gedrang zou komen. Maar de hoofdzaak
vanhetgeen door. haar werd aangevoerd was, dat de molen
4) Staatsblad '1Jan het Koninkrijk de'!' Nederlasuien. 1813-1840 (Zaltbommel,
184],).. " .
5),:~rc~,ëi~ ~Cisteel Rechter.en, Invent, no: 1041.
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

in 1 januari 1814, toen de nieuwewetten waren ingevoerd.-nog
niet' bestond en dus ook niet gebouwd mocht worden, Vóórhet
geschil in 1815 ten einde was, was de molen echter klaar gekomen.
De directeur-generaal der indirecte belastingen' en van de convoyen
en licenten, deelde echter bij schrijven van 6 juni 1815 aan
de gravin mede, dat aan haar verzoekschrift geen gevolg kon'
worden gegeven en dat de molen in Hessum gebouwd mocht
worden 6).
Maar hoe is het nu gegaan? Ladewijk Dissel wordt nog op'14
mei 1818'genoemd als molenaar te Hessum 7). Taco zijn erin 1818
maar drie molens in de gemeente Dalfsen: de Dalfser molen,
(eigenaar mej. S. Dupont, weduwe Teger), de Rechterse molen
(eigenaar' graaf van Rechterèn) en de Lenther molen (eigenaar
B. H. vander Vecht). Een molen in Hessum wordt er niet .genoemd
bij bovengenoemde opgave, en zal er dus ook wel niet
geweest zijn. Het is dus niet onwaarschijnlijk, dateen in omloop
zijnd verhaal,'. als zou de hedendaagse Dalfser molen eerst in
Hessum gestaan hebben, wel enige grond van waarheid kan bè~
vatten. Het zou dan de weer afgebroken molen van Dissel kunnen
zijn, door ,G. H. Snel aangekocht en naar Dalfsen verplaatst.
Toen L. Dissel de molen in Hessum zette en de Rechterse.
molen verliet (febr. 1814), moest daar dus een andere molenaan
komen. Dit was Derk Jan Snel. Hij had eenzwervend leven
achter de rug. Geboren in Zwolle (1753), getrouwd vanaf de Dalfser
molen in 1781, daarna wonende in Almelo 16), waar zijn zoon
Gerrit Helmus geboren werd in 1791, huurde hij nu de Rechterse
molen voor zes achtereenvolgende jaren. Op 20 act. 1813
werd het huurcontract opgemaakt. De huur ging in op Petri (22
Iebr.] 1814 en eindigde dus Petri 1820. Het huurcontract bevatte
onder meer nog de volgende bepalingen. Bij storm de molen te
6) Archief kasteel Rechteren, invent. no, 1941,
7) Op die dag werd hem n.l, een' dochter Regina geboren en de vader
als molenaar te Hessum genoemd. (B.S. Dalfsen).
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

138
zwischen 8}. De reparatie van alle hinnen- en buitenwerk.rkomt
voor rekening van de huurder. De molen in spaan, dak en wand.
of rak te onderhouden. De molensteen te billen 9). De bilthamers
te laten verstalen. Met smeer' de kammen, staven, rondsels, .hekken,
zeilen. en touwen onderhouden. De leverantie van het hout
voor de assen, roeden en stender komt ten laste van de verhuurder.
De molenaar moet zijn woonhuis glas- en dakdicht onderhouden.
Timmerlieden, metselaars en hun knechts moet hij gedurende
de tijd dat er gerepareerd wordt kost, drank en log,ernent
geven~ zoals van ouds gebruikelijk is geweest, zonder daarvoor iets
inrekening temogen brengen. Wanneer de IDolen stil moet staan
bij gebrek aan wind, of bij reparatie, dan mag :hij, geen korting
op .de huurpeningen verlangen. De molen en het molenhuismoet
hij.zelf bewonen en gebruiken en het land moet hij naar meyers.
gebruik in goede mestinge onderhouden. Voor het malen van
het keren mag hij als loon nemen een molster, dii. een schep
keren, als door's lands wetten is toegestaan. ,De paeht bedroeg
f 620,- per jaar.
Derk Jan Sneloverleed echter reeds het volgend jaar (,l7 nov.
1815). Zijn zoon Gerrit Helmus nam het werk vanzijn vader
tijdelijk over en zo komt het, dat wij hem als molenaar op Rechteren
vinden vermeld. HiJ trouwde er op 5 mei 181.6 met Geesje
van .Ankum .. Maar hij wildeniet op Rechteren. blijven. Aan het
huurcontract dat zijn vader' had aangegaan, was hij niet gebonden.
En hij voelde er zeker meer voor om zelf baas te zijn en.
een eigen molen te bezitten, zoals de famille Snel toen zeker al
meer dan anderhalve' eeuweigenaar van de Dalfser molen was
geweest.
Reeds hetzelfde jaar 1816 deed hij moeite om toestemming te
verkrijgen in Dalfsen een melen te mogen zetten'. In het archief
van de gemeente Dalfsen bevindt zich een. schrijven van- de goe~
8) zwichten = beteugelen, verminderen.
9) billen = scherpen .
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

t39
verneur van de provincie; Overijssel van 9 nov. 1816 met de.mede ..
deling, dat er daar een verzoek was binnen gekomen van G. H.
Snel om een pel- en kerenmolen in Dalfsen te mogen zetten. En
de goeverneur verzocht aan het gemeentebestuur hem verder, van
"consideratie en advys" te dienen, nadat eerst de vermoedelijke
tegenpartijen zijn gehoord. In hoeverre de gemeente daaraan gevolg
heeft g,egeven, is niet na, te gaan. Huize Rechteren heeft
echter geen bericht gehad. Als eerste van de tegenpartij is er op
18 november 1816 een rapport binnen gekomen van de weduwe
Teger als eigenaresse van de Dalfser molen. Zij was tegen het
zetten van een kerenmolen in de onmiddellijke nabijheid van het
dorp (en van haar molen natuurlijk,maar dat staat er. niet bij).
Helaas was dit rapport zelf niet meer in het archief te vinden.
Van de Lenter molen is niets binnen gekomen. Zij vreesden zeker
geen concurrentie. Maar wel vinden we dan dato 15 december
18.16 een brief van de rentmeester van Rechteren. Deze schrijft,
dat hij gehoord heeft, dat de "actuele mulder .van den Huize
Rechteren" een verzoek heeft ingediend om ergens (en hij, is hier
nogal, vaag in zijn plaatsbepaling) in, om of bij Dalfsen een
nieuwe. molen te mogen zetten en dat dit verzoek nog ondersteund
wordt door een veertig of vijftigtal mensen. Daarbij. heeft
de rentmeester ook nog. gehoord, dat dat verzoek van die Snel
al reeds enige weken geleden in handen was gesteld van de gemeente
om advies in te winnen van de tegenpartijen, Men had
op Huize Rechteren verwacht ook bericht van de gemeente. te
ontvangen, maar daarin, was men teleurgesteld. De gemeente kon
toch wel veronderstellen, dat het Rechteren en de Rechterse molen
niet geheelonverschillig liet, dat er door Snel een nieuwe molen
bijgezet werd, evenals dat toch ook voor de eigenaar van de Dalfser
molen het geval zal zijn. En Rechteren protesteerde .dan ook
ten zeerste en trachtte zijn oude rechten te handhaven in een nu
volgend proces, dat door de eigenaren van de molens te Dalfsen,
Lenthe en Rechteren voor de vrederechter van Ommen gezamenlijk
werd gevoerd tegen de requestrant G. H. Snel.
Aanvankelijk schijnt de Heer van Rechteren zich hier buiten
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

i40
te hebben' gehouden; wel correspondeerde Dr. TW. van Rhijn,
advocaat van de wed. Teger, de eigenaresse vall de balfser mólen
over een' en ande~ met de rentmeester van huize Rechteren 10).' Uit
een brief van 30 mei 1817 blijkt, dat de Dalfser molen eenpoosje
stil heeft gestaan, omdat er een nieuweas in moest worden aangebracht.
Dit gepeurde op 24 mei. Er zou toen dagelijkseen schuit
met koren van uit Dalfsen naar de molen in Rechteren zijn' gebracht
om daar te worden gemalen. Van Rhijnvraagt of dat waar
is. Mej. Teger voelt daar benadeling in voor haar bedrijf. In een
volgende brief, van 1 juni, schrijft van Rhijn aan de rentmeester
van Rechteren: "Zo al Huis Rechteten zich denkt te laten ringeloren
door een hoopje Dalfsers, dan zullen noch de Dalfser; noch
de Lenter eigenaren van de van oudsher 'aanwezige molens dit
laten doen, tenzij zij door Hoog Gezag van hun rechten
men worden" .
ontno-
. In een P.S. wil van Rhijnnog weten ôf hij ook van advies
zal dienen aande Staten van Overijssel, behalvevoor de eigenaren
van de Dalfser en Lentermolen, ooktegelijk voor de Réchterse
molen, zoals ook aan de schout' en de' gemeenteraad van
Dalfsen gedaan is op 5 mei 1817 en waarvan ik u het goedvinden
dier schout toezond.
Volgens een in het archief van Rechterenaanwezig stuk zou
Snel denieuwe molen als pelmolen hebben gebouwd, maar l~ter
als korenmolen zijn gaan gebruiken. Een pelmolen mocht iedereen
zetten, een korenmolen om te malen echter niet. Heeft Snel nu
toch het recht die molen te zetten of hebben Rechteren -c.s. "uitsluitend
en aileen het recht van de korenwindmolens in de gemeente
Dalfsen te mogen hebben"? Door eisers kon één en ander
niet voldoende worden aangetoond. Snel heeft van het plaatselijke
bestuur toestemming verkregen voor het zetten van een
nieuwe molen nadat van Rechteren c.s. waren ontzegd in hun
eis bij vonnis van de vrederechter
'.
van Ommen
.
van 12 februari ..
10) Archief kasteel Rechteren, invent. no. 1028.
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

~ I'
141
1818 11). En zo kwam dari. de nieuwe molen van G. H. Snel tot
stand.
Het bij de molen staande molenhuis werd later gebouwd. De
eerste steen werd in 1823 op de derde dag van de derde maand
gelegd door het zoontje van G. H. Snel, Derk Jan, gebXorenin
1819. Deze is echter al vroeg overleden. De enige dochter Hendrikje
(geb. 1816) trouwde met Jan Wentzel.waardoor de molen
later in die familie over ging.
Het bedrijf groeide sterk uit. Er kwam een houtzagerij bij en er
werd olie geslagen uit huttentut,een oliehoudend zaad, dat in
de buurt verbouwd werd. Later is dit bedrijf weder ingekrompen.
Maar de molen is tot op de huidige dag blijven staan. De andere
molens in de gemeente Dalfsen zijn reeds lang verdwenen
en hun standplaatsen moeilijk weer te vinden.
De oude Dalfser molen, waarvan de Ruitenborg eerst eigenaar
was, stond aan "de olde Vechte", in de nabijheid van Bellingerweer.
De molenbelt is voor enige jaren terug afgegraven.
Als molenaar op deze molen wordt reeds in het laatst van de
17e eeuween Snel genoemd, n.l. Reint Hermsen Snelle, in 1689
muller. In 1698 heeft op een zondagnacht na het middernachtelijk
uur een zekere Jan Mulder koren van.de molen weggehaald. Hij
liep met twee zakken op zijn rug, één met gemalen boekweit en de
andere bevatte twee spint rogge. Maar de man bleef volhouden dat
dit niet gestolen was 12).
In het volgend' jaar 1699 vonden we opgetekend in hetzelfde
archief, dat Reint Hermsen in januari een molenroede kocht voor
f 28.-. Daar we in het huurcontract van Rechteren lezen; dat de
eigenaar van de molen de roeden leverde, mogen we misschien
wel veronderstellen, dat dit gebruikelijk is en dan zouden we dus
Reint Hermsen als de eigenaar van de Dalfser molen hier aantreffen.
De molenaar wilde keuze uit twee bomen hebben en de
11) Afschrift van het vonnis in Archief kasteeZ Rechteren, invent.
no. 1595.
12) Rechterlijk archief van Dalfsen, invent. no. 33.
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

142
verkoper er van, Dirk Someren, moest de twee stuks boomstammen
"holter" , naar Dalfsen brengen. De mulder heeft er toen één
uitgezocht. Maar de .ander is blijven liggen. En Dirk Someren
moest het "holt" zelf weerterug halen, terwijl hij gedacht had,
dat Snel na de keuze het holt weer terug zou brengen.
De zoon yan Reint Hermsen, Wilhelhus Snel, ook mulder tot
Dalfsen, koopt in 1719-'de z.g. Tibbenkamp of Mulderskamp,
grenzende aan de Dalfser molen en de Molenstege 13). In 1718
koopt hij ook nog een stuk Mulderskamp voor. f 125.- 14) .
Hij had twee zoons, waarvan de oudste, Lambert Jan, (geb.
1714) op de Dalfser molen blijft, terwijl een jongere broer Reynt
.(geb. 1727) in 1751 aan de Lenther molen is. Dan gaat deze
naar Zwolle, waar een zoon Dirk Jan geboren werd (1753), die
later de molen in Rechteren zal huren.
Een zoon van bovengenoemde Lambert Jan, Wilhelmus, geb ..
1736, trouwt in 1778 met Susanna Lebuina Dupont uit Emmen
en gaat dan naar Windesheim als mulder, overlijdt echter reeds
in 1780 als eigenaar van de Dalfser molen. Zijn weduwe hertrouwt
met Josias Teger, En zo komt het dan, dat we dezeals
eigenaar van de Dalfser molen vinden .
. Josias Petrus Tegernam op 31 october 1781 een hypotheek
op van f 6000.- en stelde daarvoor als onderpand de Dalfser
korenmolen met alle regt en geregtigheden, benevens huis en hof
en de gruttemolen, met boerenerven en katersteden, zo allodiale
als leenhorige 15) .
Hij overleed in 1795 en liet zijn: weduwe de helft van bovengenoemde
goederen na.Zij woonde nog in 1819 op de oude
Dalfser molen.
Uit dit korte genealogisch overzichtje 16) krijgen we wel de
13) Rechterlijk archief van Dalfsen, invent. no. 6.
14) Idem invent. no. 7.
15) Idem invent. no. 12.
16) Gegevens uit diverse doop- en trouwboeken van Dalfsen en
Almelo.
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

143
indruk, dat de Snels een rasechte molenaarsfamilie zijn geweest.
Op verschillende molens in de wijde omtrek hebben ze gewoond.
Zeer waarschijnlijk stammen ze af van Snel uit Ankum. In
1601 heeft een Willem Snel land van Johan Bensincks erf in ge-
C4 Vi bruik. Een Snellen erve schijnt er niet te zijn geweest. Wel is er
wd een erve Snel of Snellen in de marke Emmen en dit kan wel het
oorspronkelijke erve zijn, waarvan deze familie afkomstig is.
En nu willen we nog even terug komen op het molsteren. In
het huurcontract van Derk Jan Snel en de Rechterse molen, is
vermeld, dat hij als loon een molster mocht nemen, als volgens
de wetten toegestaan was.
Vroeger toen men over het algemeen over weinig geld beschikte,
kregen de molenaars hun loon voor het malen van het
graan in natura. Zij mochten n.l. uit iedere zak een zekere hoeveelheid
graan scheppen als betaling voor het malen, als maalloon
dus. Dit moest zo ongeveer een-zestiende deel van de hoeveelheid
koren zijn, die men liet malen. Natuurlijk kwam dat niet
zo heel precies en er waren wel molenaars, die te ruim schepten
en zich veel meer als hun deel toeeigenden. Dit misbruik zalook
wel één der oorzaken zijn geweest, dat met de nieuwe geest
van de franse tijd, men ook hier een einde aan wilde maken.
Bij publicaties van 15 juni en 14 juli 1795 werd bepaald, dat
de molenaars voortaan niet meer het maalloon in natura mochten
berekenen, maar in geld en wel voor een schepel tarwe 2 stuivers,
voor een schepel rogge 1Y2 stuiver en voor het weke zaad niet
meer dan 1 stuiver maalloon. Voor een mud was het een schelling.
Maar wanneer de ingezetenen toch liever in zaad dan met geld
betalen wilden, dan moesten zij dat met de molenaar overleggen .
. En de meeste inwoners van Dalfsen lieten kort na de publicatie
hun koren op de Dalfser molen weer op de oude voet malen.
Zo kreeg de molenaar dus zijn loon in natura, door een zekere
hoeveelheid uit de zak te scheppen. Dit scheppen, ook wel hochten
of molsteren genoemd, werd bij besluit yan 18 sept. 1809 voor
het gehele land afgeschaft, maar bij Kon. Besluit van 3 maart
1818 weer toegestaan. Eerst bij publicatie van Gedep. Staten van
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)

144
Overijssel van 15 sept. 1824 werd het in deze provincie voor
goed afgeschaft.
Vóór 1795 nam de molenaar Snel zijn molster uit de rogge,
alleen van de witte weite werd maalloon in geld betaald. Het
roggemeel was dan zo. dat men er alleen roggebrood van kon
bakken, dus nog al grof, wat de meeste mensen toch ook gebruikten.
Voor stoete (wit roggebrood) moest het dan ook twee keer
gemalen worden, om er dan de blom (bloem) of het fijnmeel
uit te kunnen ziften.
Nu had bakker Willem Volbrink op een dag in 1796 rogge op
de molen van de wed. Teger laten malen, die niet goed was uitgevallen.
Het was te grof gebeurd en de bakker had er zo goed
als geen fijn meel uit kunnen ziften. En dat stond hem dus niet
erg aan. Een klacht werd ingediend bij de schout en die moest
de zaak onderzoeken. Deze kwam tot de conclusie, dat onze bakker
wel wat erg vitterig was van aanleg en dat de molenaarsknecht
het ook verkeerd begrepen had.
Hij had inderdaad het meel maaar één keer gemalen. En hij
had geweigerd het twee keer te malen voor hetzelfde geld, zodat
het dus meel gebleven was waar men alleen roggebrood van kon
bakken en geen roggestoet. De bakker had echter zijn extra maalloon
wel willen betalen (n.l. 1 schelling per mud of 1~ pond
moister) als hij maar geweten had, dat het malen niet voldoende
gebeuren zou 17) .
Hiermede mogen we dit relaas over de Dalfser molens beëindigen.
17) Rechterlijk archief van Dalfsen, invent. no. 46.
VORG, Verslagen en mededeelingen 72 (1957)