00-2011 Fluit nr 3 2011:Opmaak 1

De scale van Albert Cooper, die een revolutie in de fluitbouw
was, heeft ons meer dan dertig jaar goede diensten
bewezen. Hij is nog altijd aanzienlijk beter dan de
niet-Cooper variant, maar om een aantal redenen aan
revisie toe.
Voor lezers die niet bekend zijn met de ‘scales’ van de
fluit zal dit artikel veel nieuwe informatie bevatten. Om
het begrijpen daarvan gemakkelijker te maken is het
artikel na de inleiding verdeeld in zes hoofdstukken:
1. Waarom een revisie van de door Cooper
ontwikkelde scale noodzakelijk is
Historisch overzicht dat de ontwikkeling en de berekening
van de eerste Cooper scales beschrijft, en tot
besluit vertelt hoe de Revisited Scale 2011 tot stand
kwam. Bevat verder aantekeningen over het retunen
van fluiten.
2. Intonatiebeheersing door fluitisten
Bijdrage tot de verduidelijking van bepaalde problemen
van fluitisten en hun fluiten.
3. Twaalf wijdverbreide misverstanden over fluiten
en intonatie
4. Is je fluit zuiver gestemd?
ACTUEEL
Cooper’s Scale Revisited
Trevor Wye, in samenwerking met William Bennett en Eldred Spell.
Het berekenen van een zuiverder scale voor de fluit is al jaren in ontwikkeling. Albert Cooper was een
van de fluitbouwers die zich daar zijn hele leven mee beziggehouden heeft. Dit artikel geeft de
ontwikkelingen weer zoals die op dit moment plaatsvinden. De redactie ziet het als een van haar taken
om deze informatie onder de aandacht van de lezers van FLUIT te brengen.
Door middel van een eenvoudige procedure die
gebruikmaakt van een fluit en een stemapparaat, kan
een bespeler zelf bepalen of zijn/haar instrument een
goede scale heeft. Bevat verder advies bij het kopen van
een fluit.
5. Een verzoek aan fluitdocenten, fluitisten en
fluitmakers
6. De Revisited Scale 2011 uitgedrukt in cijfers
Inleiding
Wanneer men zich wil voorstellen wat de scale van een
fluit is, kan men de posities van de toongaten het best
vergelijken met de indeling van de hals van een gitaar.
Deze gedachte werd reeds gesuggereerd door de geniale
Theobald Böhm, en werd door hem aangeduid als zijn
‘Schema’.
De toongaten zijn geplaatst volgens een eenvoudige op
wiskunde gebaseerde indeling, maar deze kent bepaalde
extra marges voor de grootte van de toongaten,
open/gesloten kleppen, de hoogte van kleppen, en
enkele meer subtiele compromissen. Tot de jaren ’60
werden ambachtelijk vervaardigde fluiten van het betere
soort, zoals die van de twee beroemde fluitmakers uit
FLUIT 2011-3 17

de Verenigde Staten, en ook vele Europese instrumenten,
gebouwd voor een stemming tussen A = 435 Hz en
A = 438 Hz. In de praktijk werd echter van de fluitist
verlangd dat hij de fluit bespeelde op A = 440 Hz of
hoger. Toen in de jaren ’30 de stemtoon van de orkesten
geleidelijk omhoogging, hebben de fluitmakers
naar het schijnt daarop in eerste instantie gereageerd
door het kopstuk korter te maken. Daarna hebben ze in
de loop van de tijd ook de scale aangepast door enkele
gaten te verplaatsen. Een volledige revisie van de scale
bleef echter achterwege. Een reden hiervan kan zijn,
dat men de verhoging van de stemtoon te gering vond.
Maar het kan ook zijn, dat de fluitmakers niet meer
over de kennis beschikten die voor een revisie van de
scale nodig is. Het zou beter geweest zijn als de fluitmakers
een nieuwe scale hadden berekend, maar de
juiste manier van berekenen schijnt na de dood van
Böhm te zijn vergeten.
Wanneer de scale gebrekkig is, dient de fluitist speciale
vaardigheden te ontwikkelen om de intonatie te beheersen.
Daarmee kan hij het gebrek aan ambachtelijke kennis
van de fluitbouwer compenseren. Sommige fluitisten
zijn hierin bijzonder knap. Hun aanpassingsvermogen
lijkt op dat van een goede violist die, wanneer hij zich
daarvoor inspant, ook op een slecht gestemde viool nog
zuiver kan spelen. Maar waarom zoveel moeite doen?
De remedie ligt voor de hand. Oudere fluiten mag men
liefhebben en koesteren, maar tegenwoordig is het niet
zo moeilijk een fluit, en ook een afzonderlijk kopstuk,
te kopen die van zodanige kwaliteit zijn dat ze ook de
meest kritische instrumentalist tevreden kunnen stellen,
mits deze zich niet door vooroordelen laat leiden.
1. De geschiedenis van de Cooper Scale
In 1945 keerde Albert Cooper na zijn militaire dienst
terug naar Rudall Carte & Co, de Londense fluitmaker
bij wie hij vroeger leerling was geweest. Doordat hij
daar fluiten van allerlei fabrikaten repareerde en
reviseerde, ontwikkelde hij een interesse voor de
verschillen tussen de scales waarmee hij in aanraking
kwam. In 1959 verliet hij Rudall & Carte om een
reparatiebedrijf op te richten, maar na korte tijd begon
hij ook met het maken van fluiten. Hij ontwikkelde een
eerste opzet van een scale, op basis van wat hij
beschouwde als de ‘deugden en ondeugden’ van de
fluiten waaraan hij metingen had gedaan bij R&C,
gecombineerd met zijn eigen inzichten en ervaring. In
1955 bespeelde William Bennett een fluit van Louis Lot
die was omgebouwd door Charles W. Morley, waarschijnlijk
op basis van een scale van Rudall Carte. 1 In
1956, tijdens een verblijf in de VS, testte Bennett
fluiten van Haynes en Powell. Hij was echter niet
tevreden met de scales van de Amerikaanse fluiten, en
ook niet met die van zijn omgebouwde Lot. Daarom
besloot hij zelf de scale te wijzigen, waarbij hij zich liet
leiden door zijn gehoor en zijn ervaring als speler. Voor
dit doel ontwikkelde hij een werkwijze die begint met
het verwijderen van de toongaten, gevolgd door het
hard solderen daarvan op een restant buismateriaal.
Daarna worden de gaten zodanig uitgesneden, dat
voldoende materiaal overblijft om ze in een nieuwe
positie te kunnen plaatsen. Deze techniek is bekend als
‘patching’. Het bijstellen van de positie van één of meer
toongaten is ook vandaag de dag nog een essentieel
hulpmiddel bij het zoeken naar een volmaakte scale.
Een talentvolle en intelligente eerste fluitist bij een van
de Londense orkesten, Elmer Cole, berekende de posities
van de toongaten volgens het Schema van Böhm.
De scale die hij hierdoor verkreeg was gebaseerd op
toongaten van gelijke diameter: 15,6 mm. Om redenen
die samenhangen met de toonkwaliteit, is het bij een
fluit nodig dat de toongaten kleiner worden naarmate
de scale stijgt. Cole ontwikkelde een ‘correctiegrafiek’
om de positie voor toongaten van kleinere diameter te
kunnen berekenen, maar kwam tot de ontdekking dat
voor een goede speelprestatie nog verdere bijstellingen
noodzakelijk zijn. Richard Lee, een andere fluitist uit
Londen, was ook bezig met het retunen van zijn fluit
en had, samen met Bennett, frequent overleg met Cole.
Alle drie hadden ze regelmatig contact met Albert
Cooper, wiens huis een centrum van uitwisseling werd
voor informatie over de scales.
Intussen werden door de broers Christopher en Richard
Taylor tezamen met Alexander Murray, destijds alle drie
als fluitist verbonden aan het London Symphony
Orchestra, eigen bijdragen geleverd. Zij lieten zich
leiden door hun ervaringen met de Cooper-fluiten die
zij bezaten en bespeelden, en door hun kritische inzichten
ten aanzien van de scale. Een van die inzichten was
dat niet alleen de vier hoge tonen van de linkerhand
(Ais, B, C en Cis) maar ook de laatste drie tonen van de
rechterhand (F, Fis en G) te laag waren. Om dit te
verbeteren veranderde Cole zijn correctiegrafiek door
deze aan ieder uiteinde zodanig te buigen dat enerzijds
de tonen van de linkerhand en anderzijds de tonen van
het voetstuk (C, Cis en D) hoger werden. De pragmatische
oplossing van Cooper was het Schema van Böhm
te gebruiken, maar in tweeën gesplitst, waarbij voor de
rechterhand een hogere versie en voor de linkerhand de
gebruikelijke versie werd toegepast, hoewel ook hij de
Ais 1 , de B 1 , de C 2 en de Cis 2 hoger maakte. Dit waren
feitelijk varianten van dezelfde gedachte.
De Londense fluitisten kwamen tot de slotsom dat de
nieuwe Cooper Scale het zuiver spelen vergemakkelijkte.
Daarom vroegen ze aan Cooper, toen ze bij hem een
nieuwe Cooper fluit bestelden, of hij ook hun favoriete
fluiten, waaronder instrumenten van Louis Lot,
Bonneville, Haynes en Powell, wilde retunen volgens
deze scale. Cooper voldeed aan deze verzoeken wanneer
hij daarvoor de tijd kon vinden, en na het verwijderen
18 FLUIT 2011-3

van de toongaten gebruikte hij zowel de op ‘patches’
gebaseerde werkwijze van Bennett als het zogeheten
‘swaging’, dat wil zeggen het zodanig van zijn plaats
duwen en masseren van het zacht gemaakte materiaal
van de zilveren buis, dat het toongat gedeeltelijk
opnieuw wordt gevuld, waardoor het mogelijk is de
positie van het toongat te verplaatsen.
In de loop van de jaren ’70 begon Trevor Wye zijn
fluit te retunen, en later kreeg hij van vele Britse orkestfluitisten
het verzoek hun fluit te retunen volgens de
door Cooper ontwikkelde scale, waarbij hij gebruikmaakte
van een combinatie van ‘patching’ volgens
Bennett en de op ‘swaging’ gebaseerde werkwijze van
Cooper. In deze periode werden door Bennett, Cole en
Cooper voortdurend kleine verbeteringen van de scale
voorgesteld in het licht van hun kritiek en hun ervaringen
tijdens uitvoeringen. Deze verbeteringen werden
door Wye opgenomen in zijn retuning. Hij was ook de
bouwer van de zogeheten ‘Automatic Trevor’, een buis
met verplaatsbare toongaten en een door een motor
aangedreven blaastoestel. Dit experiment werd uitgevoerd
om te vast te stellen dat de Cooper Scale inderdaad
correct was. Hoewel door de proeven meerdere
interessante aannames werden bevestigd, bleek het
apparaat niet in staat octaven nauwkeurig te spelen en
werd terzijde gelegd.
De correcte positie van het Cis 2 toongat is een van de
voornaamste strijdpunten onder fluitmakers. In de loop
van de jaren is veel moeite gedaan om de exacte plaats
daarvan te bepalen. Dit kleine toongat moet zeven
functies 2 vervullen en heeft speciale aandacht nodig
wanneer men daarmee zuiver wil spelen. Niet alleen de
diameter speelt een belangrijke rol, maar ook de hoogte,
hoewel dat laatste niet een wijdverbreid inzicht is.
Door fluitisten worden allerlei manieren aanbevolen
om de toonhoogte en de kleur van de Cis bij te sturen,
maar geen daarvan werkt zo goed als het in de correcte
positie plaatsen van het toongat.
Na eerst in z’n eentje te hebben gewerkt in de
Verenigde Staten, sloot Eldred Spell zich aan bij het
samenwerkingsverband, nadat hij in 1976 William
Bennett had ontmoet. Hoewel hij in het begin sceptisch
was ten aanzien van het ombouwen van oude
fluiten, heeft hij uiteindelijk instrumenten geretuned
voor vele fluitisten van Engelse orkesten, onder wie
Bennett, Wye en Geoffrey Gilbert. Omdat hij de analytische
geest van een natuurwetenschapper bezat en het
moeilijk kon verdragen dat hij de cijfers moest vervalsen
om een werkbare scale te krijgen, bedacht hij vele
experimenten om achter de waarheid te komen.
Hiervoor ontwikkelde hij een apparaat dat het blazen
op de fluit simuleert (hieronder afgebeeld). Daarmee
heeft hij recent gepoogd sommige van de minder
bekende aspecten van de fluitbouw en de scales te
verfijnen, zoals de grafiek van verplaatsing en het
verschil in positie van de toongaten tussen fluiten met
open kleppen en gesloten kleppen. Een van zijn
wensen is verder het nauwkeuriger vaststellen van de
correcte lengte van de scale, dat wil zeggen, de totale
lengte van de fluit van C 1 tot C 2 .
Het blaasapparaat van Eldrid Spell.
Zie ook de andere foto aan het einde van het artikel.
Intussen hadden de voortdurende experimenten van
William Bennett met scales van de fluit en met de
diameter en de hoogte van de toongaten geleid tot
meerdere belangrijke wijzigingen ten aanzien van de
oorspronkelijke Cooper Scale. Zijn vasthoudendheid bij
het nastreven van perfectie is grotendeels verantwoordelijk
voor deze revisie van de Cooper Scale. De Bennett
Scale, die hij reeds aan meerdere fluitmakers heeft opgegeven,
lijkt op die van Cooper, maar kent kleine door
hem ontwikkelde wijzigingen.
Naarmate ‘de scale’ zich ontwikkelde en de fluitisten tot
een oordeel kwamen, werkte Cooper zijn berekeningen
bij en gaf de meest recente revisie op aan ieder die daarom
vroeg. In de loop van de tijd gaf hij telkens de
meest recente scale aan verschillende fluitmakers.
Slechts enkele jaren geleden zei hij: ‘De Cooper Scale?
Wat is dat? Die scale is niet een vast gegeven, want hij
wordt voortdurend herzien. Er is weliswaar altijd een set
cijfers die men kan gebruiken voor het ontwerpen van een
fluit, maar deze set zal voortdurend veranderen in het licht
van de ervaring. In de loop van de jaren heb ik de scale een
klein beetje veranderd, meestal naar aanleiding van bepaalde
kritiek die op de scale werd geuit. Op dit moment denk ik
echter dat ik met mijn scale min of meer het einde van de
ontwikkeling heb bereikt.’
Het is aannemelijk dat fluitmakers meerdere versies van
de Cooper Scale gebruiken. Mogelijk geven zij de
FLUIT 2011-3 19

erekeningen aan elkaar door of bepalen zij die door
metingen aan fluiten te doen. Een feit is echter, dat het
‘vertalen’ van de Cooper Scale tussen fluitmakers
onderling heeft geleid tot onnauwkeurigheden. De laatste
jaren hebben wij drieën vraagtekens gezet bij de
meest algemeen gebruikte set door Cooper opgegeven
cijfers van de oorspronkelijke Cooper Scale, zoals die
door toonaangevende fluitmakers bij de vervaardiging
wordt gebruikt. De algemene waarnemingen waren als
volgt: de D in het midden van het bereik scheen iets te
laag; de Bes en de B van de linkerhand zijn te laag; de
C 2 en de Cis 2 zijn te hoog, misschien omdat de correctie
voor open kleppen niet correct is berekend.
Wij drieën onderhouden al jaren contact over mogelijke
veranderingen en verbeteringen, maar recent nog
frequenter omdat wij unaniem van mening zijn dat de
Cooper Scale niet langer aan zijn doel beantwoordt.
Hoewel wij nog niet op alle vragen een volledig
antwoord hebben, zijn onze inzichten nu in een zodanig
gevorderd stadium dat wij ze in het openbaar
kunnen uitspreken, en deze nieuwe scale beschikbaar
kunnen stellen aan fluitmakers indien zij deze in
gebruik willen nemen. Eigenlijk bevelen we hen dringend
aan dit te doen. De RS 2011 (Revisited Scale) mag
men zonder kosten gebruiken.
Hieronder volgt een voorbeeld van het soort discussie waartoe
de scales van de fluit in het verleden hebben geleid:
* Een briefje van Cooper aan Bennett, ca.1986: Beste
Wibb, ik zou willen dat ik meer aandacht had besteed aan
de berekeningen van de gaten van de rechterhand van de
fluit van Jack Moore. Hierbij ingesloten ontvang je mijn
oorspronkelijke berekeningen, waarin twee fouten schuilen.
Ten eerste – de Fis was verkeerd geplaatst, zie correctie in
rode inkt. Ten tweede – nadat de correctie van de Fis is uitgevoerd,
dienen alle gaten van de rechterhand hoger gemaakt
te worden met 0,2 mm. Kijk goed naar de cijfers in groene
inkt. De afwijkende grootte van de gaten van de rechterhand
verbaasde mij. Ik hoop dat je de stok kunt veranderen zoals
aangeduid, of laat het anders door mij doen. Overigens denk
ik dat de gaten van de rechterhand waarvan ik heb aangegeven
dat ze te laag zijn, ook nu nog een beetje te laag zijn,
maar niet meer zo erg als eerst. A.C.
2. Intonatiebeheersing door fluitisten
De intonatie van de meeste fluitisten, beroepsmusici
niet uitgezonderd, is wereldwijd niet consistent, en
varieert van land tot land. In vele landen wordt dit
gebrek gemaskeerd door een virtuoze techniek en een
rijke toonvorming. Deze houden weliswaar de aandacht
van de luisteraar vast, maar verhullen het feitelijke
probleem. De fluit is door zijn aard niet geschikt voor
grote dynamische veranderingen, waardoor de uitvoerder
wordt verleid zich te beperken tot kleine nuances,
zodanig, dat veranderingen van toonhoogte worden
versluierd. Het luid spelen en het zacht spelen wordt
door fluitisten vermeden omdat zij, verstandig als ze
zijn, de moeilijkheden van de intonatie liever omzeilen.
Doe geen moeite om luid en zacht te spelen. Het is
gemakkelijker te spelen met minimale uitdrukking.
Wanneer de snelheid/druk van de lucht wordt verminderd
om zacht te spelen, zal de toonhoogte dalen;
omdat de snelheid en de druk van de lucht toenemen
wanneer luider wordt gespeeld, zal de toonhoogte overeenkomstig
stijgen. Aan de uitersten van de nuances is
de stijging en de daling van de toonhoogte aanzienlijk,
en met uitzondering van de blokfluit gedraagt de
dwarsfluit zich wat dit betreft uniek – heel anders dan
de overige instrumenten van de houtblazersfamilie.
Rietblaasinstrumenten hebben een ‘ingebouwde’
correctie die in hun voordeel werkt en die ervoor zorgt
dat andere blaasinstrumenten, wanneer daarop luid en
zacht wordt gespeeld, minder grote toonhoogteverschillen
kennen dan de fluit. Wanneer een klarinettist
zacht wil spelen, zal hij minder hard blazen.
Hierdoor daalt de toonhoogte, maar tegelijkertijd zal
hij de opening tussen het riet en het mondstuk verkleinen.
Hierdoor wordt niet alleen voorkomen dat de noot hees
zou gaan klinken of volledig zou verdwijnen, maar
wordt ook het dalen van de toonhoogte gecompenseerd.
Hetzelfde principe geldt, al is deze voorstelling
van zaken iets te eenvoudig, ook voor de instrumenten
met dubbel riet. Weliswaar dienen de bespelers van
die instrumenten nog de naar verhouding kleine
veranderingen van toonhoogte tussen forte en piano
te corrigeren, maar niet in zo sterke mate als fluitisten.
De bespelers van rietblaasinstrumenten moeten wel de
toonhoogte bijsturen, maar deze is niet zo variabel als
bij de fluit. Wij fluitisten moeten een andere techniek
leren om zuiver te kunnen spelen.
Van belang is niet de manier waarop men een te lage of een
te hoge noot moet corrigeren, maar de volmaakte beheersing
van de intonatie, die de speler in staat stelt luide en zachte
noten, crescendo's en diminuendo's te gebruiken met ware
expressiviteit, een kunde die onder fluitisten wereldwijd een
uitzondering is.
Deze techniek omvat het gebruik van de kaak en de
lippen voor het omhoog richten van de luchtstroom en
het minder bedekken van het mondgat wanneer men
een diminuendo maakt om te voorkomen dat de toonhoogte
daalt, zoals elders in detail is beschreven. 3
Sommige leraren suggereren dat het bewegen van de
kaak verkeerd is; anderen zeggen dat men de lippen
naar verhouding stil moet houden; weer anderen dat de
toonhoogte wordt bestuurd door middel van de zogeheten
‘ademsteun’ (Het Toverwoord van het Lesgeven);
nog anderen verkondigen dat men de toonhoogte moet
corrigeren door de fluit naar binnen en naar buiten te
rollen; sommige uitvoerders zeggen ‘Denk hoog’, en
een andere bekende fluitist bekende: ‘Ik heb het koppeldeel
van het kopstuk zo glad laten polijsten, dat ik het
20 FLUIT 2011-3

kopstuk met mijn linkerhand naar binnen kan schuiven
wanneer een pp-passage nadert!’ Een beroemd conser -
vatoriumdocent stond erom bekend dat hij aan zijn
oorlel trok wanneer de intonatie van een leerling heel
slecht was, hoewel door hem geen praktische corrigerende
oplossing werd aangeboden.
Sommige van deze technieken zouden misschien
kunnen helpen een te lage pianissimo noot te corrigeren,
maar schieten tekort als leidraad tot expressief spel.
Andere berusten gewoon op misverstanden.
Desondanks zijn een aantal fluitisten in staat gebleken
behoorlijk zuiver te spelen, wellicht doordat zij instinctief
hun intonatie hebben leren beheersen, of doordat
ze daartoe gedwongen waren om te kunnen overleven
in ons door wedijver gekenmerkte beroep.
3. Twaalf wijdverbreide misverstanden over
fluiten en intonatie
- De vingers en de hoogte van de kleppen: ‘Houd je
vingers dicht bij de kleppen; dat maakt je techniek sneller en
nauwkeuriger.’ Het veelgehoorde advies dat men de
vingers dicht bij de kleppen dient te houden, en de
gewoonte van reparateurs dat zij de kleppen laag
houden, bevorderen een hogere speelsnelheid en een
meer nauwkeurige techniek. Deze praktijk bestaat
echter in hoofdzaak onder fluitisten. De bespelers van
andere houtblaasinstrumenten houden hun vingers
juist tamelijk ver weg van de gaten omdat anders de
noten te laag zouden zijn. Maar ook de fluit is onderhevig
aan dit effect. Wanneer de fluitist een fluit met
open kleppen (Frans model) gebruikt en tijdens het
spelen met de vingers bijna de kleppen aanraakt, zal dit
leiden tot een enigszins gedempte toon en zullen
sommige noten lager klinken. Bij het spelen van snelle
passages is dit vanzelfsprekend niet significant en dient
het feitelijk te worden aangemoedigd, maar in langzame
melodieën zal het te dicht bij de kleppen houden
van de vingers invloed hebben op de intonatie.
Fluitisten die deze techniek gebruiken spelen de facto
op een fluit met gesloten kleppen, of, anders gezegd, op
een fluit met een verkeerde scale.
Reparateurs en fluitisten houden van het ‘gevoel’ van
een mechanisme dat een kort klepbewegingstraject
heeft, maar wanneer de kleppen te dicht bij de toongaten
staan, worden de tonen in geringe mate gedempt,
en dit gebeurt in nog iets sterkere mate bij gesloten
kleppen dan bij open kleppen. De kleppen van de voet
dienen niet minder dan 3,8 mm boven het toongat te
staan, en bij voorkeur 4 mm; de rechter- en de linkerhand
moeten idealiter hetzelfde zijn. Dit waarborgt de
meest heldere toon en een correcte intonatie.
- Het probleem van de te hoge Cis: ‘Er is geen 'correcte
plaats' voor het Cis-gat. De bespeler moet zelf de zuiverheid
corrigeren.’ Er bestaat een zeer goede positie waarin men
het Cis 2 toongat kan plaatsen, en wij drieën hebben
gedurende meerdere jaren experimenten gedaan om dit
te bepalen. Ook dan is nog aandacht en oefening nodig
om de klank van die noot een goede kern te geven,
maar de toonhoogte is zonder meer aanvaardbaar. Op
de meeste fluiten, waaronder die met de oorspronkelijke
Cooper Scale, is hij te hoog, een algemene klacht.
Het neerzetten van vingers van de rechterhand om een
te hoge Cis 2 te corrigeren zou niet nodig moeten zijn,
en doet eigenlijk niets anders dan de fluitist in staat
stellen extra resonantie op te wekken waardoor het
timbre kan worden veranderd. Het toevoegen van
vingers heeft ook invloed op de boventonen (harmonischen),
en hoewel het de technische stabiliteit bevordert,
is het nauwelijks van invloed op de toonhoogte.
- ‘De scales van fluiten met open en gesloten kleppen zijn
hetzelfde.’ Deze dwaling, die in strijd is met de grondslagen
van de akoestiek, wordt verspreid door fluitmakers
die vooral de vereenvoudiging van het vervaardigingsproces
op het oog hebben. Voor de fluitmaker heeft het
economische voordelen slechts één fluitbody te maken
voor fluiten met open kleppen en fluiten met gesloten
kleppen. Hij heeft dan minder gereedschap nodig. Dit
is echter een luie benadering, die ervan uitgaat, dat het
de klanten weinig kan schelen. Fluitbouwers die dezelfde
scale gebruiken voor het maken van fluiten met
open kleppen en fluiten met gesloten kleppen, maken
feitelijk misbruik van de onwetendheid van de klant.
De lucht trilt in een gekromde kegel boven het toongat.
De top van de kegel wordt onderbroken door de klep en
de polster, maar een gat in de klep staat meer ventilatie
toe, met het gevolg dat een hogere toon wordt verkregen.
In het ideale geval zouden alle toongaten open
kleppen moeten hebben. Experimentele fluiten die
volgens deze gedachte zijn gebouwd zijn tegenwoordig
beschikbaar voor gebruik door beoefenaren van de
‘extended techniques’. Voor de gewone orkestfluitist
bieden de vijf open kleppen 4 , zoals op een fluit van
Frans model, echter verscheidene alternatieve vingergrepen.
Bovendien kunnen zij helpen de toonhoogte
van gewoonlijk moeilijke noten te verbeteren, in het
bijzonder in het derde octaaf. Uit proeven van Eldred
Spell is gebleken dat de open-kleppencorrectie voor de
linkerhand en rechterhand verschillend is.
- Verschillende versies van ‘gelijkzwevende temperatuur’.
Voorbeelden uit brochures van fluitmakers: ‘een
wiskundig geconstrueerde scale’; ‘…verschaft volmaakte
intonatie’; ‘Na vele jaren is door ons een volmaakt zuivere
scale ontwikkeld waardoor u…’, enzovoort. Een fluitmaker
die zijn eigen versie van de gelijkzwevende
temperatuur uitvindt, is iemand die met verschillende
maten meet, en bovendien nog een onge lijkmatige
centimeterverdeling gebruikt. De fretten van een gitaar
worden door alle gitaarbouwers uniform geplaatst
overeenkomstig de gelijkzwevende temperatuur.
FLUIT 2011-3 21

Zoals Elmer Cole, Albert Cooper en andere fluitmakers
en ontwerpers aan het licht hebben gebracht, leidt het
Schema van Böhm in de praktijk niet tot een optimaal
resultaat. Dat wil zeggen, deze manier voor het wiskundig
berekenen van de posities van de toongaten, die in
1847 werd ontwikkeld om een goede scale te verkrijgen,
brengt ons naar een uitgangspunt. Om de scale te optimaliseren,
moet echter nog rekening worden gehouden
met een aantal variabelen die niet volledig worden
begrepen. Deze omvatten de open-kleppenmarge, de
hoogte van de kleppen en de correctie van de diameter
van de toongaten. Een feit is dat wij drieën experimenten
hebben uitgevoerd die ons noodzaakten de cijfers
van de scale dienovereenkomstig te wijzigen. Wij zijn
niet volkomen tevreden met de hieronder weergegeven
scale, maar hij is veel beter dan oudere versies van de
Cooper Scale en ook beter dan de scales van willekeurig
welke hedendaagse populaire fluitmaker dan ook.
Tijdens het schrijven van dit artikel (maart 2011) kwam
ons een goedkope fluit in handen, zogenaamd volgens
de Cooper Scale gebouwd, waarvan niet minder dan
acht toongaten dienden te worden verwijderd en
verplaatst om er een bespeelbaar instrument van te
maken.
- ‘Wanneer een fluit onzuiver klinkt, is niet de fluit de
oorzaak, maar de fluitist.’ Feitelijk ligt het aan allebei.
Bovengenoemde verklaring werd vele jaren geleden
gegeven door een vooraanstaand fluitmaker wiens
praktijk het was fluiten te maken op A = 435 die zouden
worden bespeeld op A = 440 of hoger! De bouwkwaliteit
van deze fluiten was boven iedere twijfel verheven,
maar hun problematische intonatie vormde een
ernstige belemmering voor de bespeler. Overigens
hebben vele hooggewaardeerde fluitisten op deze
fluiten gespeeld. Wat betreft de dynamiekwisselingen
zochten zij misschien niet het avontuur, maar dit
belette hen niet met deze instrumenten een succesvolle
carrière op te bouwen. Maar toch: zouden zij niet beter
af zijn geweest met een nauwkeurig gestemde fluit?
Dan hadden zij hun tijd kunnen besteden aan mooiere
levensdoelen dan het vaardig corrigeren van de
vergissingen van de fluitmaker.
- ‘Fluiten met open kleppen zijn beter.’ Beide typen
kunnen goed zijn: de toon wordt niet beïnvloed door
uitsluitend de vijf open kleppen (zie boven), want als
dat waar zou zijn, zouden er vijf goede noten en zeven
slechte zijn. Vele fluiten, zowel modellen met open
kleppen als modellen met gesloten kleppen, hebben
kleppen die niet open genoeg zijn – met andere woorden,
hun kleppen verheffen zich niet voldoende boven
het toongat. Zoals onze scale hieronder toont, maakt de
RS 2011 het mogelijk dat er voldoende ventilatie onder
de klep is. Het dichter bij de toongaten houden van de
kleppen bevordert weliswaar de snelheid en de speel-
vaardigheid, maar het dempt de toon en maakt de
toonhoogte lager. Ons advies is dat men aan zijn
reparateur vraagt ervoor te zorgen dat de kleppen van
het voetstuk en die van de rechterhand opengaan tot
3,8 mm aan de voorzijde, en dat de Gis-klep en de kleppen
van de linkerhand en die van de duim bijna even
ver opengaan. Dit waarborgt dat de volst mogelijke
toon bereikt wordt.
Het dichtmaken van de open kleppen vanwege een
niet-correcte positie van de hand dient slechts te
worden beschouwd als een oplossing voor de korte
termijn, zelfs wanneer het gaat om één klep. Personen
met kleine handen adviseren wij hiervan tijdelijk
gebruik te maken, of over te stappen naar een fluit met
gesloten kleppen.
- ‘Men kan wennen aan willekeurig welke fluit en daarop
zuiver spelen. Het kost alleen tijd.’ Het is waar dat een
ervaren speler kan wennen aan een fluit met een
gebrekkige scale en – afhankelijk van zijn gehoor en
aanleg – de toon kan bijsturen en redelijk zuiver kan
leren spelen; anderen, die minder scherp van gehoor
zijn, zullen mogelijk met onjuiste intonatie spelen
zonder het zelf te weten, hoewel hun collega's het maar
al te goed weten. Mijd dus liever die ondeugdelijke
instrumenten. Een goed geconstrueerde scale zal de
grootste technische en muzikale vrijheid mogelijk
maken.
- ‘Er bestaat geen volmaakte scale; instrumentalisten moeten
gewoon wennen aan hun instrument en zich aanpassen.’
Inderdaad, dat kunnen zij, afhankelijk van hun vaardigheid,
maar waarom zouden zij? Dit is hetzelfde als
suggereren dat een slecht gestemde viool zuiver kan
worden bespeeld door een goed geschoolde violist
wanneer deze maar zou ‘wennen aan zijn instrument’.
Het is een excuus waarmee gebrekkig geïnformeerde
fluitmakers hun onwetendheid over het ontwerpen van
een scale voor de fluit rechtvaardigen. Een slecht
ontworpen scale zal de ontwikkeling van een fluitist
belemmeren. Bovendien is de wedijver onder beroepsmusici
tegenwoordig zo intensief, dat de student zijn
loopbaan door zo weinig mogelijk obstakels moet laten
hinderen.
- Kan de luisteraar onderscheiden of de fluit een goede scale
heeft? Ja, indien hij ervaren is, in vele gevallen wel.
Wanneer een student problemen heeft met zijn intonatie,
kunnen wij vaak raden om welke scale het gaat, en
vaak ook om welke fluitmaker. De kenmerken van
sommige fluiten (te lage Bes 2 en B 2 , in combinatie met
een te hoge C 2 en Cis 2 , etc.) zijn een duidelijke indicatie
van hun algemene herkomst.
- Corrigeer een te lage toonhoogte door de fluit naar binnen
of naar buiten te rollen met je handen (zo adviseert een
22 FLUIT 2011-3

oekje dat ‘stappen voor het verwerven van een goede
intonatie’ beschrijft. Dit boekje vertelt ook: ‘laat de
vinger van een van de vijf open kleppen glijden wanneer de
toon te laag is…, en oefen om deze techniek onder de
knie te krijgen.’) Het met de handen naar binnen of
naar buiten bewegen van de fluit mag nooit een optie
zijn om zuiver te blijven spelen wanneer dynamiek
wordt gebruikt. Er zijn ruim voldoende mogelijkheden
om expressief te spelen – met behoud van een zorgvuldige
beheersing van de toon – zonder de fluit naar
binnen en naar buiten te rollen. Het is een belachelijke
oplossing voor het controleren van de toonhoogte die
tot instabiliteit en slechte speelgewoonten leidt.
Vanzelfsprekend kan men hiermee een noot lager
maken in het geval dat men de toon moet buigen, zoals
in eigentijdse muziek soms wordt verlangd. Ook het
van de klep laten glijden van de vingers zal een noot
die tijdelijk te laag is corrigeren, en kan speciale of
alternatieve vingergrepen mogelijk maken, maar op de
lange termijn worden hiermee noch het beheersen van
de toonhoogte noch de expressie verbeterd.
- ‘Corrigeer een te hoge toon door meer ruimte te maken
binnen de mond en keel.’ Tenzij deze handeling ook
invloed heeft op de mate van bedekking van het mondgat,
zal hij waarschijnlijk geen invloed hebben op de
toonhoogte van een noot. Hij kan weliswaar de klankkleur
en het harmonische evenwicht beïnvloeden,
maar als speeltechniek voor het goed controleren van
de toonhoogte en het bevorderen van de expressie is hij
nutteloos.
- ‘Het inbrengen van een E-ring verbetert de hoge E.’ Dit is
waar, maar het heeft ook grote nadelen. Het verslechtert
de kwaliteit van de A 1 en de A 2 aanzienlijk, en
maakt in de meeste gevallen deze noten te laag. De
auteurs hebben ieder meerdere keren een E-ring uit een
fluit verwijderd, met goed resultaat en tot vreugde van
de bespeler. Sommige fluitmakers hebben het A-gat
groter gemaakt om te vermijden dat de A te laag is
wanneer een E-ring wordt ingebracht, maar het nadeel
daarvan is, dat ook de kwaliteit van de noot verslechtert.
4. Is je fluit zuiver gestemd?
Deze controleprocedure zal enige tijd in beslag nemen
en wordt bij voorkeur uitgevoerd in een stille omgeving.
Houd er rekening mee dat ten minste 30 minuten
nodig zijn om hem te voltooien en dat hij op opeenvolgende
dagen moet worden herhaald, omdat de resultaten
iedere dag enigszins verschillend kunnen zijn. Wij
drieën zijn tamelijk bedreven in deze techniek omdat
wij honderden fluiten hebben getest. Jij zult echter een
veel langere tijd nodig hebben.
1. Warm de fluit goed op gedurende enkele minuten en
speel dan een lage C, hieronder aangeduid als C 1 .
Ga omhoog naar de tweede boventoon, C 2 , door
middel van overblazen, zoals geïllustreerd bij a).
a) b)
2. Neem nu de vingers van de kleppen om de tweede
boventoon van C 1 te vergelijken met de natuurlijke
noot die een octaaf daarboven is gelegen – C 2 , zie b).
Indien de toonsafstand niet precies een octaaf is, stel
dan het kopstuk bij, door in te schuiven of uit te trekken,
tot de twee C’s – de tweede boventoon van C 1 , en
C 2 – in toonhoogte zo dicht mogelijk bij elkaar zijn gelegen,
zoals hieronder is getoond bij c). Beweeg niet je
lippen en vermijd ook iedere wijziging van de intonatie
met de lippen. Aanvaard gewoon wat de fluit je vertelt.
Neem er de tijd voor.
FLUIT 2011-3 23
c)
Kenmerkend is dat de Cis-en niet zuiver zijn, ook al zijn
de twee C’s dat mogelijk wel. Dit illustreert het
probleem waarom het gaat: het kan zijn dat de fluitmaker
de scale niet zorgvuldig genoeg heeft geconstrueerd,
of dat de positie van Cis 2 niet correct is. Indien de twee
C’s zuiver zijn, zouden de twee Cis-en ook zuiver
moeten zijn. Dit is een veel voorkomend probleem,
maar voor het moment maken we er alleen een aantekening
van, omdat we later nog op dit onderwerp
zullen terugkomen.
3. Controleer nu opnieuw de toonhoogte van C 1 en C 2 ,
deze keer met een stemapparaat. Waarschijnlijk is C 2 te
hoog en C 1 te laag. Gebruik het kopstuk om ze zo zuiver
mogelijk te maken. Van belang is te zorgen dat de twee
C’s zo zuiver mogelijk zijn, op basis van controle door
middel van de boventonen en het stemapparaat. Dit
waarborgt dat je de correcte octaaf-lengte hebt.
Voordat je naar de volgende stap gaat, dien je het
volgende zorgvuldig te lezen: je moet gebruikmaken
van de derde boventoon van een grondtoon (een
duodecime daarboven) om de toonhoogte van het
tweede octaaf van de fluit te controleren. Anders dan de
tweede boventoon (octaaf), zou de derde boventoon
(duodecime) iets hoger moeten zijn dan de natuurlijke
noot. 5 Wat je te doen staat, is het bepalen van het
verschil tussen de twee toonhoogten, anders gezegd, de
mate waarin de ene hoger is dan de andere. Daarvoor is

nodig dat je je gehoor traint om de mate van verschil te
kunnen waarnemen.
Ga door met de volgende stap:
4. Speel opnieuw C 1 , waarbij hij deze keer wordt overblazen
tot hij de duodecime daarboven, G 2 produceert.
Vergelijk deze boventoon met de natuurlijke G 2 . Er
dient een verschil te zijn, maar is dat groot of is dat
klein, zoals het geval zou moeten zijn? Het verschil,
hoewel klein, moet net te onderscheiden zijn. Maak
een aantekening van de grootte van het verschil. Beweeg
niet je lippen, en wijzig ook op geen enkele manier de intonatie
met de lippen of de kaak. Wanneer je bang bent
voor wat je mogelijk zult vaststellen, is het verleidelijk
de intervallen ‘bij te sturen’ omdat je graag wilt rechtvaardigen
dat je veel geld hebt besteed aan je gekoesterde
fluit van 18 karaats goud.
Voorbeeld d): Speel Cis 1 en vergelijk deze, door hem
over te blazen tot de derde boventoon, met de natuurlijke
Gis 2 . Maak een aantekening van de mate van het
verschil in toonhoogte. Speel nu D 1 en vergelijk deze
met A 2 . Ga door met Es 1 in vergelijking met Bes 2 ;
vervolgens E 1 in vergelijking met B 2 en dan F 1 in vergelijking
met C 3 . Hier kun je een ‘dubbele controle’ doen:
tussen de vierde boventoon van C 1 (C 3 ) en de derde van
F 1 , eveneens C 3 . Controleer ten slotte de Cis-en door
gebruik te maken van zowel de derde als de vierde
boventoon.
d)
Neem alsjeblieft de tijd om een geschreven lijst te
maken die aangeeft hoe groot de ruimte is tussen de
normale in het middenregister gelegen noot en de
boventoon van de grondtoon. Er dient een klein
verschil te zijn, waarbij de boventoon gewoonlijk hoger
is. Waar je op moet letten, is de mate waarin deze hoger
is. Het vergelijken van de grootte van de uitslag van de
indicator van het stemapparaat bij de twee noten kan
ook van ondersteunende waarde zijn.
Afhankelijk van de fluit zullen er waarschijnlijk
variërende verschillen zijn tussen iedere noot in het
middenregister en de boventoonvariant. Nog belangrijker
is, of het verschil tussen de twee noten veel
varieert wanneer je van noot wisselt. Er kunnen zelfs
één of meer noten zijn waarbij de boventoon feitelijk
lager is dan de natuurlijke noot waarmee je deze
vergelijkt. Indien dit zo is, moet je een notitie daarvan
toevoegen aan de lijst, aangezien het een belangrijke
aanwijzing is.
Opmerkingen:
1) Op sommige fluiten is D 2 te hoog, en het uittrekken
van het voetstuk – jawel, de voet – kan dit grotendeels,
hoewel niet volledig, corrigeren. Trek daarom, indien je
fluit een te hoge D 2 heeft, de voet een beetje uit, en
herhaal de experimenten die hierboven zijn beschreven.
Dit is noodzakelijk omdat je de vier noten van het
voetstuk, lage C, Cis, D en Es (vijf noten indien je een
voet met lage B hebt), gebruikt om de noten in het
middenregister te controleren, en dit zal van invloed
zijn op het totale resultaat. 6
2) Kopstukken kunnen van invloed zijn op de
algemene intonatie hoewel men zelden een kopstuk
vindt dat zodanig slecht gemaakt is dat noch de toon
noch de octaven kloppen. Wij drieën zijn echter
kopstukken tegengekomen die Cis 3 lager spelen in
vergelijking met Cis 2 . Soms doet dit probleem zich voor
met C 2 en C 3 en ook met Cis 2 en Cis 3 , en daarvoor
kunnen verschillende redenen zijn. Daarom moet je,
wanneer je de intonatie van de fluit controleert, indien
mogelijk, het kopstuk controleren op een andere fluit
omdat het zou kunnen zijn dat het kopstuk de oorzaak
van het probleem is.
Al deze controles, die mogelijk een periode van enkele
dagen of langer vergen, kunnen tot de conclusie leiden
dat je fluit behoorlijk zuiver is. Maar het kan ook blijken
dat je prachtinstrument van 18 karaats goud is
geconstrueerd volgens een gebrekkige scale en dat het
verschil tussen de natuurlijke noot en de boventoon
van de lagere noot te variabel is. En of je nu blij, teleurgesteld,
in de war, boos, woedend, of vol twijfels over
de geldigheid van deze test bent – je weet het nu.
Het retunen van fluiten
Hoewel je je fluit zou kunnen verbeteren door middel
van de hieronder beschreven middelen, zou je, indien
de scale heel slecht is, kunnen overwegen een andere
fluit te nemen. Als de fluit daarentegen slechts een
beetje onzuiver lijkt, kun je proberen zelf de zuiverheid
te verbeteren. Er zijn twee mogelijkheden. De ene is het
gebruiken van de Revisited Scale 2011 die hieronder is
beschreven; de andere is het plaatsen van kunststof
kneedmassa in de gaten die het hoogst schijnen te zijn,
waardoor ze in overeenstemming worden gebracht met
de zuivere of lagere noten. Het kleiner maken van de
toongaten met kneedmassa zal voor de toonkwaliteit
weinig verschil maken indien slechts een kleine
hoeveelheid wordt gebruikt.
Om de Revisited Scale 2011 te gebruiken heb je nodig:
een hobbymes; een schroevendraaier die goed past op
de sleuven in de schroefkoppen van de schroeven en de
assen van je fluit; een houten stok met een zodanige
dikte (3/8 inch of 10-15 mm) dat hij gemakkelijk in het
inwendige van je fluit past en een lengte heeft van
24 FLUIT 2011-3

ongeveer 20 inch (50 cm); een stalen liniaal van ongeveer
2 voet (60 cm); plasticine, Play-Doh, of boetseerklei
voor kinderen; epoxyharspasta. Maak op de stok
markeringen overeenkomstig de Revisited Scale 2011
door met de liniaal en het hobbymes scherpe, dunne
lijnen haaks in de stok te snijden (zie het diagram op
www.trevorwye.com/cooper3.html). Het is niet gemakkelijk
dit op het oog nauwkeurig te doen, maar
wanneer je altijd recht van boven op de liniaal kijkt om
de delen van millimeters te schatten, kun je met enige
zorgvuldigheid een nauwkeurigheid van 0,2 of 0,3 mm
bereiken. Voor het verkrijgen van een redelijke retuning
zal dit voldoende zijn. Breng de haakse markeringen op
de stok zorgvuldig aan, zodat deze in het inwendige
van de fluit gemakkelijk te zien zijn wanneer je in de
toongaten kijkt. Wanneer de applicatuur is verwijderd
en de stok in de fluit is geplaatst, zul je duidelijk zien
welke toongaten te hoog of te laag zijn. Hoewel de te
lage niet kunnen worden verplaatst zonder het instrument
totaal te verbouwen, kunnen de gaten die te hoog
zijn tijdelijk lager worden gemaakt met Play-Doh of
boetseerklei, alleen maar om vast te stellen of deze
procedure de intonatie heeft verbeterd (zie de diagrammen
op de website en afbeelding e)). Wat je in feite
doet, is het lager maken van alle noten die te hoog zijn,
om ze in overeenstemming te brengen met de andere.
Indien je, nadat je enige dagen op de fluit hebt
gespeeld, nog steeds van mening bent dat dit retuningexperiment
een voor jou gunstig verschil oplevert, kan
je fluit meer permanent worden gestemd door epoxyharspasta
te gebruiken ter vervanging van het Play-
Doh. Het inwendige van ieder toongat moet worden
gereinigd met alcohol en oppervlakkig worden opgeruwd
om de kleefwerking van de pasta te helpen ondersteunen.
Ook dan nog kan de hoeveelheid hars later
worden gewijzigd door middel van vijlen of snijden,
naarmate je in deze techniek meer ervaring krijgt. De
andere manier is eenvoudigweg het eerst met Play-Doh
lager maken van de noten die volgens jouw aantekeningen
moeten worden veranderd. Bespeel vervolgens
de fluit gedurende enkele dagen en controleer hem
opnieuw door middel van de boventonen. Het gebruik
van Play-Doh of een meer permanente kneedmassa zal
op geen enkele wijze je fluit beschadigen.
Indien de scale heel slecht is, is het beter een andere
fluit te nemen.
e)
Merk op dat indien je gewend bent aan een gebrekkige
scale, je in langzame muziekstukken de fluit nog redelijk
zuiver kunt bespelen door een slim gebruik van het
embouchure, en dat je, zoals de meeste mensen, ook
gewend kunt raken aan de onzuiverheid, misschien
zelfs zozeer, dat je andere spelers onzuiver spel toedicht.
Het is verbazend hoeveel van onze commerciële cd’s,
gemaakt door gevierde instrumentalisten, een slechte
intonatie hebben en hoe gewoon het is een te hoge Cis 2
en Cis 3 , een te lage D 3 en een te hoge Es 3 en E 3 te horen.
De speler raakt eraan gewend het op die manier te
horen.
Het diagram hieronder kan behulpzaam zijn bij het
begrijpen van de geografie van de procedure voor het
controleren van de zuiverheid en het diagram daaronder
toont waar de kneedmassa dient te worden aangebracht.
POSITIE VAN DE TOONGATEN
KOPSTUK VOETSTUK
Ons advies voor het kopen van een nieuwe fluit
- Informeer bij de fluitbouwer of zij de fluiten met open
kleppen en de fluiten met gesloten kleppen volgens
verschillende scales maken. Ook al zijn ze beroemd,
van goede naam en vanouds bekend, indien ze hiermee
geen rekening houden, kun je ze beter van de lijst
verwijderen en het elders proberen.
- Geef niet toe aan de goudkoorts. Op dit moment is
wereldwijd een zeer goede fluit beschikbaar die
gemaakt is van verzilverd nikkelzilver. De prijs op de
wereldmarkt van edelmetalen wordt niet geregeerd
door de akoestiek. Doe de controles die hierboven
(www.trevorwye.com/cooper1.html) zijn beschreven
om vast te stellen hoe de scale van de fluit in elkaar zit.
Hoed je voor een bedrijf dat beweert een ‘eigen scale’ te
hebben, tenzij deze zorgvuldig is gecontroleerd volgens
de hierboven beschreven werkwijze.
- Behandel het kopstuk en de fluit als afzonderlijke
items. Een kopstuk kan goed zijn, of niets bijzonders.
Test ze afzonderlijk. Gewoonlijk wordt het kopstuk
gemaakt in een ander gedeelte van de fabriek en
ontmoet het zijn metgezel pas in de laatste fasen van
samenstelling. Een violist koopt nooit ‘als pakket’ een
viool met bijgeleverde strijkstok; de strijkstok en de
viool worden afzonderlijk gekocht. Bij sommige
handelaren en fluitbouwers is het tegenwoordig
mogelijk de fluit en het kopstuk afzonderlijk te kopen –
een verstandige regeling. Onder druk van de kopersmarkt
zouden anderen kunnen volgen. Test een nieuw
kopstuk op een fluit waarmee je vertrouwd bent.
FLUIT 2011-3 25

5. Tot slot een verzoek aan fluitdocenten,
fluitisten en fluitmakers
Dit artikel is niet geschreven uit woede maar uit
wanhoop. Wij drieën hebben vele vrienden die fluitdocenten,
fluitisten en fluitbouwers zijn, en wij waarderen
die vriendschap. Vele jaren zijn verstreken sinds de
eerste Cooper Scale werd geïntroduceerd. In die tijd zijn
een aantal wijzigingen daarop geïntroduceerd, maar
niet universeel. Doordat wij alle drie zijn betrokken bij
de techniek van de fluitbouw, realiseren wij ons terdege
dat het aanbrengen van wijzigingen in de scale van een
fluit vraagt om herziening van de werktuigen in de
werkplaats. Dit kan technische en financiële problemen
met zich meebrengen, en dient in commercieel opzicht
zorgvuldig te worden overwogen. Hiervoor hebben wij
alle begrip. Wij zouden echter graag zien dat een zekere
beweging op gang komt waardoor, aan het andere
uiteinde van het spectrum, het uitvoeringsniveau
binnen ons vak zal verbeteren. In iedere groep studenten
aan wie wij drieën lesgeven, worden gebrekkige fluiten
bespeeld – een situatie die eigenlijk niet zou mogen
bestaan.
Aan de fluitdocenten vragen wij om jonge fluitisten te
leren hoe zij de intonatie van een toon zo kunnen
contoleren dat deze zuiver is. Als je daarvoor niet de
kennis hebt, informeer je dan. Dit zal leiden tot grotere
expressie en interessantere concerten. Bovendien zal
het ons op één lijn brengen met de rest van de houtblaasinstrumenten
en de strijkinstrumenten. Je bent dit
aan je leerlingen verplicht. Zorg dat ze later aan je
terugdenken als een verlicht docent die ze een voorsprong
gaf in een door wedijver gekenmerkte beroepswereld.
Wie dit nalaat, maakt zichzelf te schande.
Aan de fluitisten vragen wij om hun fluiten te controleren
volgens de hierboven beschreven werkwijze. De
controleprocedure vereist geduld. Wanneer je twijfelt,
zoek dan advies. Informeer bij je fluitmaker naar scales
voor open kleppen en gesloten kleppen – hopelijk zijn
ze daarmee bekend! Het ligt in jullie macht de huidige
toestand van de fluitbouw te veranderen door te vragen
om een beter instrument. Kijk kritisch naar de beweringen
in de teksten van hun brochures. Verlang antwoorden
– in platina, goud of nikkelzilver. Jij bent de klant.
Aan de fluitmakers vragen wij om zich te verdiepen in
onze Revisited Scale 2011. Mogelijk is hij nog niet helemaal
volmaakt, maar hij is beter dan de fluitscales die je
op dit moment gebruikt. Gitaarmakers gebruiken
dezelfde fretposities omdat het logisch is, en omdat ze
anders geen verkoopbaar instrument zouden hebben,
dus waarom zouden fluitmakers het niet op dezelfde
manier doen? Daarom vragen wij dringend dat je
correcties gebruikt voor gesloten en open kleppen; dat
maakt het leven voor ons fluitdocenten en fluitisten
gemakkelijker.
Naar onze overtuiging kan je werkplaats het niet stellen
zonder iemand die zelf een voortreffelijk fluitist is, zich niet
door vooroordelen laat leiden, beschikt over een zeer goed
gehoor en interesse heeft in de techniek van de fluitbouw.
Dergelijke fluitisten zijn er. Je luistert te veel naar
spelers van wie de intonatievaardigheden niet in alle
opzichten overeenstemmen met hun roem.
Ten slotte schijnen fluitbouwers vooral geïnteresseerd
te zijn in geavanceerde bouwtechnieken en fraaie
cosmetische afwerking van hun instrumenten. En
zolang wij hun fluiten met gebrekkige scales blijven
kopen, zullen zij niet snel tot andere gedachten komen.
Een fluitmaker schreef recent: ‘Maak u geen zorgen! Wij
verkopen heel veel fluiten, ongeacht of de scale verbeterd kan
worden of niet.’ Over een andere fluitbouwer vernamen
wij uit betrouwbare bron dat hij vorig jaar heeft gezegd:
‘Wij verkopen vele fluiten van edelmetaal aan Aziatische
landen. Blijkbaar doen we het goed.’
Integendeel, jullie fluitmakers, fluitisten en fluitdocenten
doen het niet goed. En sommige van jullie weten
dat gewoon niet.
Een bekende fluitmaker dreigde een van ons met juridische
stappen vanwege opmerkingen over een bepaalde
fluit die werden gemaakt tijdens een masterclass. Een
juridisch adviseur vertelde mij echter: ‘Wanneer iemand
u daarmee dreigt, is dat gewoonlijk een teken dat u gelijk
hebt.’
Wij zouden graag gebruikerservaringen horen van fluitmakers
die met de Revisited Scale 2011 hebben gewerkt
of die hun fluiten hebben geretuned.
De RS 2011 is de vrucht van decennialange samen -
werking tussen vele daarin geïnteresseerde partijen.
Maar mogelijk zullen de historici van de toekomst vaststellen
dat in de eenentwintigste eeuw de fluitmakers
doorgingen met het maken van instrumenten volgens
een gebrekkige scale, hoewel het bewijs van die gebrekkigheid
zonneklaar was voor hen die ernaar zochten.
Wij hopen dat je naar ons zult luisteren.
De cijfers voor de Revisited Scale 2011 zijn hieronder te
vinden.
De foto hierna toont een andere vorm van een automatische
fluitblaasinrichting. Deze werd recent door
Eldred Spell gebouwd om enkele vragen te helpen
beantwoorden die wij drieën hadden gesteld betreffende
open-kleppencorrecties, de lengte van de scale en
andere daarmee verbandhoudende belangrijke zaken.
26 FLUIT 2011-3

De cijfers:
6. De Revisited Scale (RS 2011) A = 441
uitgedrukt in cijfers
De RS 2011 is gebaseerd op een scale voor het octaaf
van C 1 tot C 2 . Hij heeft een lengte van 324,1 mm. Deze
is adequaat voor bespeling op 440-442 Hz.
Instructies om een fluit te controleren of markeringen
op een stok te plaatsen: meet de diameter van de toongaten
om vast te stellen of zij hetzelfde zijn als die in de
eerste kolom, of daar dichtbij liggen. Lees de cijfers in
de kolom die op jouw fluit van toepassing is: A, B of C.
De grote Cis (B/Cis triller) wordt ook aangegeven. Op
een C-voet is het uiteinde van de fluit een C, en op een
B-voet is het uiteinde van de fluit een B of 0,00.
A B C
Diam. C-voet C-voet B-voet
toongat (Gesloten kleppen) (Open kleppen) (Open kleppen)
Lage B 15,6 --- --- 0,00
Lage C 0,00 0,00 45,5
Cis 43,35 43,35 81,85
D 77,7 77,7 116,2
Es 110,1 110,1 148,6
.............................................................................................................................................................................................................
E 14,2 141,8 140,1 178,6
F 169,5 168,25 206,75
Fis 197,7 196,45 234,95
G 223,5 223,5 262,0
.............................................................................................................................................................................................................
Gis 13,5 248,2 (indien 12,8, dan 248,65) 248,2 (indien 12,8, dan 248,65) 286,7 (indien 12,8, dan 287,15)
A 271,1 269,95 308,45
Bes 293,15 292,15 330,75
B 314,0 314,0 352,5
C 333,65 (indien 12,8, dan 334,1) 333,65 (indien 12,8, dan 334,1) 372,15 (indien 12,8, dan 372,6)
Cis groot 352,4 (indien 12,8, dan 352,85) 352,4 (indien 12,8, dan 352,85) 390,9 (indien 12,8, dan 391,35)
..............................................................................................................................................................................................................
Cis 6,7 363,8 363,8 402,3
(Dit toongat dient
0,5mm dieper te zijn
dan de andere)
..............................................................................................................................................................................................................
D (triller) 7,5 382,8 382,8 421,3
Dis 398,7 398,7 437,2
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
De ‘uiteindecorrectie’ (de afstand vanaf het uiteinde van de fluit tot het midden van het gat van de lage Cis): 7mm.
Dit cijfer is reeds toegevoegd aan de eindversie van de cijfers.
De open-kleppencorrecties (Eldred Spell, Maart 2011) E: 1,7; F: 1,25; Fis: 1,25; A: 1,12; Ais: 1,1.
Een scale voor A = 443/4 zal spoedig beschikbaar zijn.
FLUIT 2011-3 27

Noten:
1 Bij Rudall Carte was het de gewoonte dat men de hoogte van de stemming van een fluit veranderde door oude applicatuur te
modificeren en op nieuwe body's te plaatsen. Deze praktijk had een lange geschiedenis, maar was bij de Amerikaanse fluitmakers
ongebruikelijk; dit kan een reden zijn waarom de Amerikaanse fluitmakers terughoudend waren wat betreft het veranderen
van de scale.
2 Het Cis 2 gat is open voor Cis 2 ; D 2 ; Es 2 ; Cis 3 ; D 3 ; As 3 ; A 3 .
3 Practice Book One - Tone. Trevor Wye (Novello) blz. 34-37.
4 De noten van de open kleppen zijn: E, F, Fis, A en Ais.
5 Dit is het verschil tussen de natuurlijke ‘reine intonatie’ en de door de mens ontwikkelde gelijkzwevende temperatuur.
Het kan zijn dat er geen logisch verband lijkt te zijn in wat je gevonden hebt, en je kunt je ook afvragen of de lage noten – die
worden gebruikt voor het controleren van de hoge noten – zelf zuiver zijn.
Vertaling Theo Proeskie
28 FLUIT 2011-3