Nederlandse fluitisten en fluitis - Nederlands Fluit Genootschap

Wilhelm Haake, een Fürstenau-leerling. Vanaf ca.
1857 vestigde hij zich als fluitist, dirigent en componist
in Engeland, waar hij zich een grote naam verwierf.
Macaulay Fitzgibbon, (slordig) chroniqueur
van het Engelse fluitleven, schreef (ditmaal correct):
“... Edward de Jong ... had made England his home for
very many years past. He arrived at our shores with
the magnificent sum of 1s. 6d. in Dutch money in his
pocket. After playing in Jullien’s band he joined the
Hallé Orchestra of which he remained a distinguished
member for 15 years. Mr. de Jong is eminently
succesfull as an orchestral conductor. In his hands the
flute almost becomes articulate; it litterally sings,
especially on the lower register”.
Vanaf 1871 begon De Jong een eigen concertserie in
Manchester, die ongeveer twintig jaar standhield.
Daarna was hij nog een aantal jaren Musical Director
van de ‘Winter Gardens’ in Blackpool, Southport en
Buxton. Hij trad bovendien regelmatig op met de
bekende zangeres Jenny Lind. Als leraar was Edward
de Jong van 1893 tot 1906 in dienst van het Royal
Manchester College of Music, waar hij onder andere
Vincent Needham, B. Samuels, Lupton Whitelock en
D.S. Wood tot eminente fluitisten opleidde.
Op het titelblad van Leonardo De Lorenzo’s L’Appassionato
op. 5 vinden we de volgende notitie: “To
my friend Edward de Jong Esq. In remembrance to
our friendship in Cape Town (S.A.) 1904”. In My Complete
Story of the Flute beschrijft De Lorenzo zijn
contact met De Jong in Zuid-Afrika en zegt daar o.a.:
“I made his acquaintance in 1904 when he toured
South Africa with the noted English singer Ben Davis.
De Jong was sixty-nine years of age then, but still vigorous
and an excellent player”. Tot zijn bekendste composities
behoren vooral zijn Fantasie op thema’s uit
Gounods ‘Faust’ en zijn Rondo à la Tarantelle. Een
foto van Edward de Jong in een brochure van
Rudall/Carte suggereert dat hij op een houten instrument
van deze bouwers speelde.
Jacques de Jong (Deventer 1839-na 1889), leerling van
de fagottist/fluitist E. Biermann, was onder andere in
dienst van het orkest van Van Lier dat in het Amsterdamse
Grand Théâtre in de Amstelstraat speelde, en
later in het orkest van het Paleis voor Volksvlijt. In
1874 kreeg hij van Willem III de titel ‘solo-fluitist van
de Koning der Nederlanden’. Bij de opening van het
Concertgebouw in 1888 was hij een van de orkestfluitisten.
Hij moet goede contacten gehad hebben
met Joachim Andersen, die vanaf 1885 als fluitist en
tweede dirigent van de Berliner Philharmoniker in
de zomer enige maanden met zijn orkest in Scheveningen
verbleef om de badgasten van muziek te voorzien,
want deze droeg zijn 24 kleine Exercitien op. 33
aan hem op. In mijn bezit is bovendien een exemplaar
van Andersens 24 große Etüden op. 15 met
enkele vriendelijke woorden van de componist aan
De Jongs adres, gedateerd: Scheveningen, Juli 1887.
Afgezien van enkele schaarse vermeldingen over solooptredens
(onder andere in Den Bosch (1884) en
Leeuwarden (1885)) nemen we aan dat hij zich vooral
een plaats verwierf als orkestfluitist en minder als
solist.
Een andere fluitist die in Engeland furore maakte was
Albert Fransella (Amsterdam 1865-Londen 1935).
Fransella kreeg lessen van zijn vader J.H.(?) Fransella,
ook fluitist, en van Jacques de Jong. Toen hij op zestienjarige
leeftijd in Utrecht (of Amsterdam) voor
Brahms speelde toonde deze zich zeer enthousiast
over zijn spel. Bij de oprichting van het Concertgebouworkest
(1888) werd op Fransella een beroep
gedaan om vanuit Engeland, waar hij zich als negentienjarige
gevestigd had, naar Nederland terug te
keren, en de plaats van solo-fluitist in te nemen. Hij
accepteerde de uitnodiging en speelde naast zijn
orkestdiensten een aantal solistische optredens met
o.a. de Faust-Fantasie van E. de Jong (mei 1891) en
Saint-Saëns’ Tarantella voor fluit, klarinet en orkest.
Zijn verblijf was echter niet van lange duur, want hij
keerde in de loop van 1891 al weer naar Engeland
terug. Ondanks het feit dat in die tijd in Londen een
‘veritable army’ van fluitisten werkzaam was, behoorde
hij tot de meest gerespecteerde, en hij was lid van
diverse Engelse orkesten, zoals het Crystal Palace
Orchestra, het Queens Hall Orchestra, de Royal
Opera of Covent Garden en de Royal Philharmonic
Society. Bovendien was hij leraar aan de Guildhall
School of Music en het Trinity College. Tot zijn leerlingen
behoorden onder andere Emil Medicus en
Gerald Jackson. Hij speelde daarnaast in talloze
kamermuziekformaties en genoot faam als lid van
onder andere het Philharmonic Trio (Francesco Ticciati,
piano, Fransella, fluit en Léon Goossens, hobo)
en het Hamilton Harty Trio (Hamilton Harty, piano,
Fransella, fluit en J.L. Fonteyne, hobo), maar ook als
lid van het London Wind Sextet en als begeleider in
aria’s met obligaat fluit van zangeressen als Melba en
Tetrazzini. Aan het eind van de jaren twintig ging hij
naar Zuid-Afrika, waar hij enkele jaren bleef voordat
hij naar Frankfurt verhuisde. Omdat hij daar moeilijk
werk kon vinden keerde hij weer naar Londen terug,
waar hij na een ziekte zelfmoord pleegde. Niet alleen
Engelse componisten droegen werk aan hem op,
zoals Gustav Holst (Fugal Concerto), ook L. de Lorenzo’s
Die beiden Virtuosen 1. Teil en Andersens Études
Techniques op. 63 werden voor hem geschreven.
We weten dat Albert Fransella, nadat hij tot ongeveer
1890 op een oud-systeem fluit gespeeld had, een fraai
gegraveerde, 18-karaats gouden Rudall/Carte fluit
bezat (nr. 2662, gemaakt in 1895). 45
Mahler, Toscanini en Monteux nemen Nederlandse
fluitisten aan
Een fluitist van internationale allure en met een bijzonder
intrigerende levensloop was Ary van Leeuwen
(Arnhem 1875-Los Angeles 1953), zoon van een
regimentskapelmeester. Van Leeuwen kreeg in
Nederland les van onder andere Fransella, Jacques de
Jong en Joachim Andersen. Al vanaf vijftienjarige leef-
Fluit 2004-1 21