Overvloed - Sjoerd van Tuinen

Deleuze en Guattari heeft het kapitalisme zich vrijwel helemaal met ons verlangen
geïdentificeerd. There is no alternative. In economisch opzicht heeft ons afgeknepen zelfbeeld
van gebrekkige wezens die met de beperkte middelen die hen ten dienste staan eindige
voorraden zo efficiënt mogelijk moeten verdelen tot gevolg dat van rechtvaardige verdeling
geen sprake kan zijn. (Oosterling 2010) In politiek opzicht dreigen de twintigste-eeuwse
emancipatieprocessen aan hun eigen succes ten onder te gaan, voor zover narcistische burgers
zich als gemankeerde en miskende individuen blijven ervaren. (Oosterling 2009a: 249) Waar het
schaarstediscours vroeger dus een maatgevende rol vervulde, is het inmiddels zelf mateloos
geworden. Behalve uit het marktfundamentalisme, het rotsvaste geloof in het vermogen van de
vrije maar door schaarste gedreven markteconomie om de zelf gecreëerde problemen op te
lossen, blijkt dit ook uit de opkomst van het populisme en de angstige en gestresste focus op
conservatieve issues van identiteit, verworven rechten en law and order.
Herwaardering aller waarden
Het lijkt er dus op dat het utopische project van de moderniteit is uitgemond in een onwrikbare
metafysica van de armoede, waarin een empirische toestand van gebrek tot transcendentale
norm is geworden voor zijn eigen opheffing. Het hebben van teveel verlangens (keuzestress) is
gepromoveerd tot de armoede van het gevecht om primaire bestaansmiddelen. Er bestaat
echter een soort geheim genootschap in de moderne filosofie dat met deze schaarstelogica
heeft geprobeerd te breken. Zo begrijpt Nietzsche in zijn poging tot herwaardering van alle
waarden het leven als naar alle zijden uitstromende overvloed. Hij ontkent niet langer de
paradox van schaarste in overvloed, maar trekt er de ultieme consequentie uit wanneer hij
Zarathustra, in de vorm van een potlatch-achtige competitie met Paulus, identificeert met de
zon die ondergaat in overdaad. (Nietzsche 2006: §3) Of zoals Oosterling droogjes opmerkt:
overvloed is de raison d être van de negativiteit (Oosterling 1996a: 146).
Bataille voert een vergelijkbare perspectiefwisseling door. Bij hem wordt Nietzsches uit-
rijken (Überreiche) van de zon tot materiële basis van het leven. Het nutsdenken van de
economische wetenschap vormt niet meer dan een beperkt en geïsoleerd domein binnen een
algemene en omvattende beweging die uiteindelijk tot pure verspilling is te herleiden. Vandaar
Batailles antwoord op Malthus: De som van de geproduceerde energie is altijd groter dan die
welke nodig is voor de productie ervan: dat is het beginsel van het leven zelf (Bataille 1967). Het
probleem van het leven is dus niet de schaarste, maar het vervloekte teveel . Dit teveel is