PP Margriet Veldhorst

Nijmegen, 14 juni 2011
Eiwitten in de voeding
&
groei in de breedte
Dr. ir. Margriet Veldhorst
Onderzoeker Sophia Kinderziekenhuis
Erasmus MC Rotterdam

Prof. dr. M. Westerterp-Plantenga
Prof. dr. K. Westerterp
Dr. A. Nieuwenhuizen
Dr. A. Hochstenbach-Waelen
Dr. A. van Vught
Dr. N. Deutz
Dr. M. Engelen
Prof. dr. R.J. Brummer

Inhoud
• Groei in de breedte: overgewicht
• Lichaamsgewicht en energiebalans
• Effecten relatief hoge eiwitinname
– Eetlust & energie-inname
– Soorten eiwitten
– Energiegebruik
– Sparen vet-vrije massa
• Volwassenen kinderen
• Conclusies & implicaties

Eiwitten in de voeding & overgewicht
Verschillende onderzoeken hoog eiwitdieet:
• meer gewichtsverlies dan controle dieet
• beter gewichtsbehoud na gewichtsverlies dan controle
Reviews: Eisenstein 2002, Halton 2004, Kushner 2008, Brehm 2008
Hoog eiwitdieet: ~15-30 energieprocent eiwit
(normaal 10-15 En%) Westerterp-Plantenga 2007, 2008

Lichaamsgewicht & energiebalans
Afvallen: energie-inname ↓ & energiegebruik ↑
energie-inname > energiegebruik
↓
overtollige energie → vet
↓
lichaamsgewicht ↑
↓
obesitas

Hoog eiwit dieet: experiment
19 gezonde vrijwilligers:
1. 2 weken normaal dieet (15 En%), voorgeschreven hoeveelheden
2. 2 weken hoog eiwit dieet (30 En%), voorgeschreven hoeveelheden
3. 3 maanden hoog eiwit dieet (30 En%), ad libitum
Meten: energie-inname, verzadiging, lichaamsgewicht
Weigle 2005

Hoog eiwit: verzadiging ↑, energie-inname ↓
Weigle 2005

Hoog eiwit: honger ↓, vol gevoel ↑
Weigle 2005

Hoog eiwit: energie-inname ↓, lichaamsgewicht ↓
Weigle 2005

Hoog eiwit verzadiging ↑: caseïne
• 25 gezonde vrijwilligers
• Ontbijt: 20% van energiebehoefte, crossover
• Normaal/hoog caseïne 10/25 En% eiwit
(55 En% koolhydraten, 35/20 En% vet)
• Zelfde smaak, kleur, textuur
Eetlust gedurende ochtend: visuele analoge schaal
Helemaal niet
verzadigd
Hoe verzadigd voelt u zich?
Extreem
verzadigd
Veldhorst 2009

Hoog eiwit verzadiging ↑: caseïne
∆ satiety (mmVAS) A
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
0 60 120 180 240
* p

Hoog eiwit verzadiging ↑: soja
80
70
60
50
40
30
20
10
0
* p

Verschillen tussen soorten eiwitten?
A
∆ hunger (mmVAS)
0
-10
-20
-30
-40
-50
-60
-70
0 60 120 180 240
ab
a, b etc. * p

Hogere verzadiging, lagere energie-inname?
Ontbijt, crossover
7 verschillende soorten eiwitten
180 minuten na ontbijt:
ad libitum lunch
Verschillen in honger onderdrukking
* p

Energy intake (kJ)
Lagere energie-inname bij lunch
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
a a
a
caseïne soja wei wei- α- lac gelatine gelatine+
GMP TRP
b
a verschillend van b, p

Effect eetlust hoog eiwit dieet sterker bij 0 CHO (1)
Gezonde vrijwilligers: 2 groepen (n=22 en n=23)
Groep 1: hoog eiwit en normaal eiwit dieet 2 dagen
Groep 2: hoog eiwit, koolhydraat-vrij en normaal eiwit dieet 2 dagen
Binnen groep crossover
Eetlust, berekend over 24u
Veldhorst 2010

Hunger (mmVAS.24h)
Effect eetlust hoog eiwit dieet sterker bij 0 CHO (2)
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
HP NP HP-0C NP-g
Groep 1 Groep 2
* p

Effecten hoog eiwit
Verhoogde post-prandiale en post-absorptieve verzadiging
(honger-onderdrukking)
lagere energie-inname
• Ook specifieke soorten eiwit: caseïne, soja
• Verschil in sterkte eetlust-onderdrukking tussen verschillende
soorten eiwit
• Onderdrukking eetlust sterker als hoog eiwit dieet zonder
koolhydraten
Energiegebruik

Componenten van het energiegebruik
Yanovski 1999
• Rust energiegebruik grootste
component (60-80%)
• Activiteit meest variabel (5-50%)
Dieet-geïnduceerde thermogenese (DIT): stijging energiegebruik door
vertering voedsel, absorptie en omzetting
~10%, afhankelijk van macronutriënten: eiwit > koolhydraten > vet

Hoog eiwit: energiegebruik ↑ (1)
Normaal/hoog eiwit dieet 4 dagen, 24u energiegebruik respiratiekamer
Normaal Hoog eiwit
DIT (MJ/d): 0.69 ± 0.24 vs. 0.91 ± 0.25 *
DIT (%): 7.6 ± 2.5 vs. 10.1 ± 2.7 *
SMR (MJ/d): 6.12 ± 0.40 vs. 6.40 ± 0.47 *
Hoog eiwit: hogere dieet-geïnduceerde thermogenese
hoger slaap energiegebruik
* p

Hoog eiwit: energiegebruik ↑ (2)
Ook als 1 soort eiwit gebruikt wordt: hoog eiwit verhoogt energiegebruik
Caseïne normaal/hoog 3 dagen
Totaal energiegebruik (MJ/dag)
10
9
8
7
6
* p

Hoog eiwit: energiegebruik ↑ (3)
Hoog vs. normaal eiwitdieet: energiegebruik 3-5% ↑
Eisenstein 2002, Halton 2004, Westerterp-Plantenga 2006, Brehm 2008, Veldhorst 2009
Effect na 1 maaltijd & dieet enkele dagen
Eiwit kan niet in lichaam worden opgeslagen
gluconeogenese, oxidatie, synthese?
Kan stijging energiegebruik bij hoog eiwit dieet verklaard worden
door stijging in gluconeogenese?

Hoog eiwit en gluconeogenese (1)
Resting metabolic rate (MJ/d)
Normaal/hoog eiwit dieet 2 dagen, 24u energiegebruik,
gluconeogenese m.b.v. stabiele isotopen
9
8.5
8
7.5
7
* p

Hoog eiwit en gluconeogenese (2)
∆ EE (MJ)
Stijging energiegebruik kan voor 42% verklaard worden door verhoogde
gluconeogenese
0.400
0.200
0.000
-60 -40 -20 0 20 40 60
-0.200
-0.400
r=0.70, R 2 =0.49,
p

Sparen vet-vrije massa: experiment
113 mensen met overgewicht
1. 4 weken laag calorisch dieet afvallen
2. 6 maanden gewichtsbehoud: 2 groepen extra eiwit (n=53)
controle (n=60)
Meten: gewichtsverlies, lichaamssamenstelling (vetmassa, vet-vrije
massa)
Lejeune 2005

Sparen vet-vrije massa
Verandering (kg)
Verandering (kg)
extra eiwit WM fase
controle
■ Lichaamsgewicht
■ Vet-vrije massa
□ Vetmassa
Extra eiwit:
VLED: afvallen
WM: gewichtsbehoud
• behoud gewichtsverlies
• verlies vetmassa
sparen vet-vrije massa
Lejeune 2005

Effecten hoge eiwitinname
1. Verhoogde post-absorptieve en post-prandiale verzadiging
lagere energie-inname
2. Stimuleren energiegebruik
3. Sparen vet-vrije massa
Meer gewichtsverlies en beter gewichtsbehoud
Volwassenen (gezond gewicht & overgewicht)

Effecten hoge eiwitinname jonge kinderen (1)
Hogere eiwitinname 2 jr
Rolland-Cachera 1995
hogere Body Mass Index & huidplooidikte 8 jr
Fles- vs. borstvoeding grotere kans op overgewicht latere leeftijd
Koletzko 2005, Koletzko 2009
‘Early protein hypothesis’: hogere eiwitinname met flesvoeding
grotere gewichtstoename

Effecten hoge eiwitinname jonge kinderen (2)
Interventie: flesvoeding met meer/minder eiwit 1e levensjaar,
follow-up 2 jr
Hogere eiwitinname: grotere gewicht-voor-lengte z-score
Koletzko 2009
Mechanisme: aminozuren ↑ insuline, IGF-I ↑ adipogene activiteit ↑ ?
‘Adiposity rebound’ eerder?

Effecten hoge eiwitinname bij kinderen met overgewicht
?
Nog weinig onderzoek naar gedaan
Ook hier gunstige effecten te verwachten
Overgewicht/obesitas bij kinderen groot (gezondheids)probleem;
effectieve behandelingen nodig

% overgewicht
% overgewicht
Overgewicht & obesitas kinderen NL stijgt
35
30
25
20
15
10
35
30
25
20
15
10
5
0
5
0
Jongens Nederlands
Jongens Turks
Jongens Marokkaans
1980 1997 2010
Meisjes Nederlands
Meisjes Turks
Meisjes Marokkaans
1980 1997 2010
% obesitas
% obesitas
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Jongens Nederlands
Jongens Turks
Jongens Marokkaans
1980 1997 2010
Meisjes Nederlands
Meisjes Turks
Meisjes Marokkaans
1980 1997 2010
TNO 2010

Conclusies eiwitten & groei in de breedte
Eiwitten in de voeding hebben gunstige effecten op energiebalans:
• Verhoogde verzadiging lagere energie-inname
• Verhoogd energiegebruik
• Relatief behoud van vet-vrije massa
Meer gewichtsverlies en beter gewichtsbehoud
Jonge kinderen (tot ca. 6 jr) niet te veel eiwitten

Praktische implicaties
Gewichtsverlies en/of gewichtsbehoud na gewichtsverlies:
Dieet met relatief veel eiwitten (~25-30 En%)
Hoog eiwit/laag koolhydraat dieet: sterkere eetlust onderdrukking
Maar: hoog vet, lange termijn effecten?

Productontwikkeling
Maaltijdvervangers met relatief veel eiwitten
Snacks die eetlust onderdrukken, bv. gelatine
Afhankelijk van metabole target:
energiegebruik of eetlust
Soort eiwit: compleet vs. incompleet, glucogeen vs. ketogeen

Dank voor uw aandacht
?
m.veldhorst@erasmusmc.nl