dpo_3290.pdf

GESCHENK
r VA H t
[ D". EÏLCO VERWIJS, k
k 1880. ^

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
VYFDE DEEL.

VADERLANDSCHE
H I S T O R I E ,
V E R V A T T E N D E D>
GESCHIEDE NISSEN
D E R NU
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
INZONDERHEID DIE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AF:
Uic de geloofvvaardigfte Schryvers en egte
Gedenkftukken famengefteld,
DOOR
JAN WAGENAAL
Met Pladteji en Kaarten.
VYFDE DEEL,
BEGINNENDE IN 'T JAAR 1529, EN EINDI­
GENDE MET DE OVERDRAGT DER LAN­
DEN, DOOR KEIZER KAR EX DEN VYF-
DEN, AAN ZYNEN ZOON, FILIPS,
IN 'T JAAR 1555.
TE A M S T E R D A M , BY
JOHANNES ALLART.
M D C C X C I.
Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Starten
van Holland en Westfriesland.

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
ZEVENTIENDE BOEK.
I N H O U D .
I. Voortgang der Hervorminge, in Duitschland
en hier te Lande. II. Holland moet, voor den
Keizer, verzegelen. Verlof geld op h uitgaand
Koorn. Ilf. Nieuwe Bede aan Holland. Hollands
Schulden. Nieuwe Quohieren van Verpondinge.
IV. Hooge Watervloed. V. De Land-
Voogdes , Margareet, fier ft. Karei de V. komt
in de Nederlanden. Bede aan Holland. Bewilliging
in dezelve. SIV. Vrouw Maria, Koninginne
Weduwe van Hongarye, wordt Landvoogdes.
V?r ze geling in Holland. Befchuldigingen tegen
den Stadhouder. VIL Algemeen Plakaatop't
burgerlyk beftier des Lands. Nieuw Berigtfchrift
vooft Hof. *SKeizers firengheid tegen de
Lutherfchen. Hy vertrekt naar Duitschland.
VIII. Onderhandeling met de Hanze-Steden.
Christiaan de II. valt in Holland. Alkmaar geplonderd.
Uiteinde van Christiaan den II. IX.
Onlusten met Koning Fredrik van Deenemarke.
X. De Stadhouder vordert, van Holland,
voorbetaaling eener ingewilligde Bede. Vloot
naar de Oostzee toegerust. Vrede met Deene-
V. DEEU A mar-

a V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK,
marke. XL Nieuwe Oorlog met de Oosterlingen.
Watervloed. XII. Vrees voor eenen inval
in Holland, aan den Stigtfchen kant. Voorzorg
hier tegen. V Gevaar dryft over. Xllf.
Toerusting te water, tot den Öosterfchen Oorlog.
Misnoegdheid des Stadhouders. XIV.
Vredehandeling met Christiaan den III. GerardvanMerkere
wordt Admiraal. Am fier -
dams belang^ bydenOosterfchen handel.Bejïand.
XV Vryheidvan Godsdienst in Duitschland.
XVI. Oorfprong der Herdooperen of Doopsgezinden.
Geestdryvers onder dezelven. XVII.
Munfter, door de Herdoopers, overmeesterd.
XVlfl. Zwaardloopers te Amfterdam. Orde tegen
de Herdoopers in Holland. XIX. Jan Bokelszoon
van Leiden werpt zig tot Koning van
Munfter op. Beweeging te Amfterdam, over de
Herdooperye. XX. Hongersnood in Munfter.
Overgang der Stad. Stellingen van Jan van
Leiden. Straf'overhemenanderen.XXl. Aan*
/lag der Herdooperen op Leiden. Naaktloopers
te Amfterdam. 't Klooster te Bolswaard ingenomen.
XXII. Jan van Geelen poogt Amfterdam
te bemagtigen. Beleid der onder neeminge.
De Herdoopers overweldigen den Dam en V
Stadhuis. Zy worden overwonnen en geftraft.
XX11I. Ontwerp eener Unie van alle de Nederlanden.
XXIV. Nieuwe onlusten met Lubek
en Deenemarke. De Zond wordgeftooten.
Vcrlofgeld op V Koom wederom ingevoerd.
Toerusting ter Zee. XXV. Christiaan de III.
verbindt zig met den Hertoge van Gelder. De
Gelderfchcn in Groningerland. Holland gedreigd.
XXVI. Karei de V. wordt Heer van
Groningen en Drente. XXVII. Beden aan.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . ' 4
Holland. XXVIII. Schade van Holland, hy
de jongfte toerusting ter zee. XIX. Aanmerkingen
over den uitjlag van de onderneemingen
des Keizers en des Hertogs van Gelder.
XXX. Bejland, met Deenemarke.
gn de vier naast vcrloopen' jaaren, hadt de ]
J_ Leer der Hervorminge, onaangezien het Plakaac
van Warms, en alle de andere Pkkaaten,'
£ARELIL
1529.
hier te Lande uitgekomen, in Duitschland en <
de Nederlanden , grooten opgang gemaakt, j
De Keizer, belemmerd met den Kryg tegen 1
Frankryk, was niet in ftaat geweest, om het u
I.
looxx.-
;ang det
iervorlinge.
Plakaat van Worms behoorlyk ter uitvoeringe
te doen brengen. De Leden des Duitfchen
llyks, in 't jaar 1523, te Neurenberg byeen
gekomen, hadden honderd bezwaarpunten
tegen 't Roomfche Hof opgefteld, en begeerd,
dat 'er eene vrye Kerkvergadering in
Duitschland gehouden werdt, om hun, deswege,
de noodige voldoening te geeven.
Doch de Roomfche Vorften, federt, afzonderlyk,
te Regensburg vergaderd, namen een
Befluit, om het Plakaat van Worms te doen
uitvoeren, 't Zelfde vorderde de Keizer, op
nieuws, van alle de Leden, te Spiers, in 't
jaar 1526, byeen gekomen. Doch hy verwierf
meer niet dan een Befluit, by welk hy
verzogt werdt, binnen 't jaar, eene Kerkvergadering,
in Duitschland, te doen befchryven,
in welken tusfchentyd, elk zig, in 't
ftuk van den Godsdienst, zo zou moeten ge-
«kaagen, dat hy 'c voor God en den Keizer,
A 2
zou

V V A D E R L A N D S C H E XVII.BOBS;
zou konnen verantwoorden Qa). Eenigen
tyd te vooren, hadden de Turken eenen inval
in Hongarye gedaan, en Koning Lodswyk,
die met Maria, 's Keizers Zuster, gehuwd
was, zo zeer in 't naauw gebragt, dat
hy, met verlangen, naar Duitfche hulpe uitzag.
Doch de verfchillen over den Godsdienst
hielden de Duitfche Vorften verdeeld. De
Keizer zag zig buiten ftaat, om zynen Schoonbroeder
by te fprihgen. Ook fneuvelde Lodewyk,
eerlang, in eerien Veldflag tegen de
Turken (F). Ondertusfchen, waren de Boeren,
in Zwaben, ïrt Frankenland, en in verfcheiden'
andere oorden van Duitschland, tegen de
Edelluiden, onder welken zy ftonden, opgeftaan,
verwekkende, ten deele ook onder voorwendfel
van Godsdienst, eenen Kryg, die
verfcheiden' jaaren geduurd heeft, en by den
naam van Boerenkryg, in de Duitfche gefchiedenisfen,
vermaard is (c).
Onder den loop deezer onlusten, verfpreidde
zig de Leer der Hervorminge, meer en
meer. Zelfs liet de Landvoogdes Margareec
zig, al in 't jaar 1525, verluiden, dat zy eeni*
ge misbruiken onder de Geestelykheid, waartegen
Luther gefchreeven hadt, verbeteren
wilde Ten deezen einde in Holland gekomen
, beval zy den Kloosteren „ niemant
„ den
(a") FRA-PAOLO Hift« du Conc. dc Treme Livr. I. p. 59,
67, 68, 70. SLEIDANUS Libr. VI. p. 138.
SLEIDANUS Ubr. VI. p. 137, 139- J°v s
Ubr.
SLEIDANUS Wbr. IV. p. 104. & feqq- ViJe & PÉTR.
CRINIT. de Belt. Ruiticano in ColleSt. MARQ- FREHER. Tom,
III. p. 233.
ld) Ui. AERT VAN DER COES Rcjift. bl. 14» 17 > =«•

XVir. BOEK. H I S T O R I E . 5
„ den Predikdienst toe te vertrouwen, dan die
„ voorzigtig, verftandig en van goede zeden
„ was." Zy verboodt „ het volk, door ver-
„ digtfels, te ergeren." Ook wilde zy „ in
„ de Sermoenen, van Luther noch zyne
„ Leere gewag gemaakt hebben, zo min
„ als van andere Kettera, die hier voortyds
„ geweest waren (

KARELII.
1520.
6 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK.
in een hevig gefcbil met Luther, over de
Leer van 's Heeren Avondmaal. Elk hade
zynen aanhang. De Zwitferfche Steden, die
de Hervorming hadden aangenomen, verklaarden
zig voor Zwinglius. Zo deeden ook
Geneve, Conftans, en andere nabuurige Plaat•
fen. Doch in Duitschland hieldt men 't, in
jt algemeen, met Luther. De ontydige yver,
met welken, dit gefchil, van de eene en de
andere zyde,'- gedreeven werdt, verbitterde
de gemoeden van beiderlei aanhang, en
boezemde yeelen grooter af keer van de nieuwe
Leere in, dan de Plakaaten, die 'er geduurig
tegen uitkwamen, en de ftrenge ftraffen,
die 'er over geoefend werden (g). Dit
verfchil en eenige anderen, die *er federt bykwamen,
drongen ook door, tot in de Nederlanden.
De Keizer zogt 'er zig van te bedienen, om
zyne oogmerken in Duitschland te bereiken.
Op eenen Ryksdag, te Spiers, in Grasmaand
des jaars 152^, gehouden, deedt hy befluiten
„ dat het Plakaat van Worms overal ftand
,, grypen zou, daar men 't, tot hiertoe,hadt
„ aangenomen. Doch dat men, op alle an-
„ dere Plaatfen, den Godsdienst onveranderd
„ laaten moest, tot dat'er, in eene algemee-
„ ne Kerkvergadering, over gehandeld zou
„ zyn. De Lutherfche Vorften zouden, on«
„ dertusfehen, den Godsdienst, op hunnewy-
„ ze, mogen doen oefenen; doch de Sakra •
mentarisfen," zo noemde men de navolgers
van Zwinglius, „ en de Herdoopers," eene nieuwe
fg") FRA-PAOLO Hift. du Conc. de Trcntc Liyr. I. p, 90, $ï«

XVII. BOEK. H I S T O R I E . {
we gezindheid, van welke wy in 't gevolg zullen
moeten fpreeken „ zouden van deeze vry-
„ heid uitgeflooten blyven. Zelfs wilde men
„ de laatstgemelden, met de dood, geftraft
„ hebben." De Keurvorften van Saxen en
Brandenburg, de Hertogen van Lunenburg,
de Landgraaf van Hesfen, de Vorst van Anhalt
en veertien voorna?me Duitfche Steden,
befpeurende, dat de Keizer de Hervormden
onderling zogt te verdeelen, om hen naderhand
te ligter onder de knie te krygen, protefteerden
openlyk tegen dit Befluit (h), zig,
van hetzelve, op eene algemeene Kerkvergadering,
beroepende. Naar dit Protest, is hun,
en allen Hervormden, federt, de naam van
Protejlanten bygebleeven. De Keizer was zeer
te onvrede over dit Protest (T). Het gaf hem, Streng
veelligt, gelegenheid, tot eene vernieuwing Plakaat.
der voorige ftrenge Plakaaten, hier te Lande. in Holanduit-
In Wynmaand, kwam 'er in Holland een in,
j.ekö>
\ licht, by welk, de hardnekkige Ketters, de Hea,
mans ten zwaarde, en de vrouwen tot de put,
dat is, om leevende in de aarde gedolven te
worden, veroordeeld werden. Relapfen, of
zulken, die eerst tot den Roomfchen Godsdienst
te rug gekeerd zynde, andermaal afgevallen
waren, werden, zonder genade , te»
vuure gedoemd (T).
De Kamerykfche Vrede hadt den Keizer
zo dra de handen niet ruimer gelaaten dan te
vooren, of hy befloot, zig in perfoon naar
, '': Duitsch-
(uj SLEIDANUS Ltbr VI. p. 151.
ft FRA-PAOLO IJifc. du Conc. do Trentc Livi: I. *. 00, arv
ïfciss lï.rc. de I'Empire Tom. I. p. 359, «Co. .-,-> ...
ik) Repett. der Plak. van Holl. bi. 14,
A 4
KARELII,
15^9-
Oorfprong
van den
naam van
Protestantcn*

KAREI.II.
i53o.
AugsburgfcheGeloofsbelydeni*.
Verbond
van Smal
kalde.
II.
Den Staa
ten van
8 V A D E R L A N D S C H E XVILBOEK.
Duitschland te begeeven, op eenen Ryksdag,
die, in Zomermaand des jaars 1530, te Augsburg,
gehouden werdt. De Protestantfche
Vorften leverden hier hunne Geloofsbelydenis
over, die, federt, naar de Stad, daar de
Ryksdag gehouden werdt, de Augsbitrgfche
Geloofsbclydenis genaamd is. De Duitfche Steden,
die 't metZwinglius hielden, leverden eene
afzonderlyke Belydenis in, van de andere
alleen in 't ituk des Avondmaals verfchil lende,
Doch men kwam, op deezen Ryksdag,tot
geen Befluit. De Keizer gaf een nieuw Plakaat
uit, tot itaaving van den Roomfchen
Godsdienst (/): en om zig te beter tegen de
Protestanten te fterken, poogde hy de Keurvorrten
te doen famenroepen, om zynen Broeder,
Ferdinand, tot Roomsch Koning, te doen
verkiezen. De Keurvorst van Saxen, zig hier
openlyk tegen kantende, riep de andere Protestantfche
Vorften en Steden te Smalkalde
byeen, alwaar, in Wintermaand, een verdedigend
Verbond geflooten werdt, tegen eik,
die hun, om den Godsdienst, eenig geweld
zou aandoen (»• Zy konden egter niet verhinderen
. dat Ferdinand, in Louwmaand des
volgenden jaars, door de overige Keurvorften,
te Keulen, tot Roomsch Koning verkooren
werdr; doch zy weigerden hem in die
waardigheid te erkennen («).
Voor dat de Keizer naar Duitschland ver-
'trok. waren 'er, uit zynen naam, in de Neder»
CO FRA-PAOLO Hift. du Conc. de Trentc Livr. I. p. I

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 9
derlanden, met naame in Holland, wederom
Beden gedaan, waarfchynlyk, om, uit dezelven,
een gedeelte der kosten zyner reize te
vinden. De Graaf van Hoogftraaten, de
Staaten, in Sprokkelmaand, te Utrecht, befchreeven
hebbende, begeerde, dat zy den
Keizer hunne zegels leenen zouden, om, voor
de negen termynen der ingewilligde Bede van
honderdduizend Kroonen, die nog niet ver
fcheenen waren, Renten të verzegelen, tegen
den penning zestien , ten laste van den
Keizer; die de Renten jaarlyks voldoen, en
de Hoofdfom, met het gene van'de Bede, van
tyd tot tyd, inkomen moest, wederom losfen
zou. Voorts verzogt hy voorbetaaling van
de helft der Bede van tagtigduizend guldens,
tot volmaaking der Sterkte te Utrecht, ingewilligd.
De Edelen, Dordrecht, Haarlem
en Leiden bewilligden terftoiid, in beide deeze
punten. Doch Delft, Amfterdam en Gou­
da wilden de belasting op 't uitgaand Oostersch
Koorn vooraf afgefchaft hebben. De
Stadhouder gaf hier flegts goede hoop; doch
geëne verzekering van. De drie Steden moes­
ten hiermede te vrede zyn. Gouda liet zig
eerst overhaalen, om met de andere Leden te
ftemmen: toen Delft, en eindelyk ook Amfterdam.
Dë Steden verzuimden egter niet,
dit gantfche jaar, ten Hóve, te dringen op
de affchaffihg van 't Cotigie-oï Verloj"geld'op'c
Koorn. Zy vereerden den Stadhouder een
gefchüderd glas , in de Kerke 'te Hoogftraaten,
op dat hy hunne zaak voortzetten zou„
Aan andere Hovelingen, deeden zy, insgelyks,
rykelyke gefchenken. Doch' ziende',
A 5 dat
KARELIÏ.
1530.
Holland
wordt
eene verzegeling
voor den
Keizer
afgevoiderd.'
f*
't Verlofgeld
op 'c
uirgaand
Koorn
wordt afgefchali.

KARELII.
153°.
fri.
Nieuwe (
Bede aan
Holland. 1
ró VADERLANDSCHE XVII. BOES:
dat zy weinig vorderden, beflooten zy 'sKei­
zers komst af te wagten, die, in 't volgend
jaar, in de Nederlanden gekomen, den Hollanderen
verlof gaf, om 't uitheemsch Koorn,
*elyk van ouds, vryelyk, uit de Maaze en 't
Wie, te mogen vervoeren (0). Doch wy
sullen hiervan, in 't gevolg, nog nader fpree-
i cen moeten.
Terwyl deeze handeling duurde, werden
Ie Staaten van Holland, tegen den een entwinigften
van Oogstmaand, te Geertruidenberg,
1
•efchreeven. De Stadhouder vertoonde hun
1 der „ hoe veele dienden hy Holland gedaan
, hadt, door het bemagtigen van Friesland
, en beide de Stigten; doch te gelyk, dat hy
, zig zelv', hierdoor, in zwaare fchuldenhadt
. geileken, ten behoeve des Keizers; dat de
, Ruiters, te Deventer, nog onbetaald wa-
, ren, en dat hy geen middel wist, om hun
, te voldoen, zo de Staaten geene driedui-
, zend ponden van veertig grooten 's jaars,
, tegen den penning zestien, onder de ge-
, woone verzekeringen, voor den Keizer verzegelden
: dat Amfterdam hiervan een zesde
deel zegelen moest, en dat men de koopers
buiten Holland vinden zou." Hy voegde
'er by „ dat het te dugten ware, dat de Rui-
, ters in Holland zouden komen gaarden, of 't
1 platte Land afloopen, zo men hun geene
, fpoédige voldoening gave." De Afgevaar-
i igden, verflag van deeze Bede, op eene Dag­
1 aart in den Haage, gedaan hebbende, vonden
C O MR. AIRT VAN DER COES Regifr. hl. 123, 124., 125,.
1 •f>, Ï&7, 128, 129, 130, 131, 134, 136, 137, 142, 165^
1 -5J I. 7
»I -J9 5 &40.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 11
den de Leden zeer ongenegen, om in dezel KARELII.
ve te bewilligen. Zy verklaarden eenpaarig- 1530.
lyk „ dat hun ongeraaden fcheen , verze-
,, gelingen te doen, op toekomende Beden,
„ die zy vreesden, dat geduurig verhoogd
„ zouden worden, om de Renten te vinden,
„ terwyl men hun, met de Hoofdfom, be-
„ zwaard zou laaten." De Gemagtigden der Hevige
Landvoogdehfe, die hier tegenwoordig wa­ woorden
ren, antwoordden „ dat de andere Nederlan- hierover
HI et de
„ den in eene buitengewocne Bede bewilligd Gemag­
„ hadden, om den Keizer uit zyne fchulden tigden
„ te helpen; doch dat men Holland flegt,s ee derLandvoogdes
„ ne verzegeling afvergde, om 't Land minst
fe.
„ te bezwaaren: wilden de Staaten hierin niet
„ bewilligen; zy hadden te dugten, dat men
„ hen boven ontbieden zou, daar hun zwaa-
„ rer last dan zy verwagten konden, zou wor-
„ den opgelegd." De Staaten, verfioord over
deeze bedreiging, fpraken , op hunne
beurt, ook uit de borst. Dordrecht, Haarlem
en Delft hadden, te vooren al, voorgeflaagen,
dat de Keizer, fchulden hebbende,
zyne Domeinen in Holland behoorde te belasten.
Doch anderen hadden hiertegen ingebragt,
dat hy zig minder aan zyn Graaffchap
zou laaten gelegen zyn, als hy 'er geene
Domeinen hadt. Nu antwoordden de Staaten
eenpaariglyk „ dat de Keizer nog in geen'
„ grooten nood was, zo lang hy zyne Domei-
„ nen niet belasten wilde; dat men hun wel
„ veel kon afeifchen, doch dat daar redelyk
„ weigeren tegen ftondt; dat men, hen boven
„ befchryvende, niets vorderen, en groote
?, kosten veroorzaaken zou; dat zy fchriftely-
,j ke

ia VADERLANDSCHE XVII. BOEK:
KARELII. „ ke belofte hadden, dat men hun geene nieu.
*53°- we Bede, tot betaaling van Knegten, op-
„ bouwing van Sterkten, en diergelyke on-
,, kosten van den voorigen Kryg meer doen
„ zou." 't Slot was, dat zy niet bewilligen
Hollands
zouden, zo men hun, vooraf, geene Brieven
toonde, vervattende de voorwaarden, op welken
deeze Bede gedaan werdt.
De Staaten hadden groote reden, om wei­
fchulden- gerig te zyn. Zy waren reeds met vyfhonderdduizend
ponden belast, die de Keizer, tegen
zyne beloften, niet loste. Ook vreesden
zy, met grond, dat hun voorbetaaling eener
ingewilligde Bede zou afgevergd worden, insgelyks
tegen beloften, uit 's Keizers naam,
Ont- aan hun gedaan. Hier kwam nog by, dat
werp,om de Keizerlyke Gemagtigden, federt eenigen
nieuwe
tyd, bezig geweest waren, om nieuwe QuoQuohieren
van hieren van Verpondinge te maaken, 't welk
Verpon- zy vreesden, tot belasting van 't Gemeen, te
dinge op zullen ftrekken; fchoon de Landvoogdes ver­
te Hellen.
klaard hadt, dat het enkelyk gefchiedde, om
Delft en anderen Steden, die klaagden, dat
zy te hoog in de Schildtalen Honden, zo wel
ils veelen Dorpen verligting toe te brengen.
Doch de uitvoering van dit ontwerp bleef
(leeken. De Staaten bleeven niet by hunne
weigering. In Slagtmaand, te Mechelen be-
(chreeven zynde, werden hun zulke beloften
gedaan, dat zy in de geëischte Bede bewilligden.
Amfterdam alleen , boven de andere
Steden zwaar belast met 's Keizers fchulden,
bleef nog weigerig, tot den laatften van Wintermaand,
wanneer deeze Stad, nevens de
andere Leden, tot dé verzegeling item de.
Ten,

XVII. BOK: H I S T O R I E .
Ten zelfden dage, werdt de gevreesde voor- KARELÏÏ.
1530.
betaaling eener ingewilligde Bede gevorderd,
waartoe de Staaten, die 'er zig reeds toe bereid
hadden, in Louwmaand daaraan, beflooten
(£).
Èen fterfce ftorm uit den Noordwesten IV.
hadt, op den vyfden van Slagtmaand, het zee­ Hooge
Waterwater
zo hoog doen ryzen, dat het, in Holvloed.land
en in Zeeland, over de dyken liep, en eene
geweldige fchade veroorzaakte. Gantsch
Zeeland vloeide genoegzaam onder. Menfchen
en Beesten fmoorden, by menigten, in
't water. En veele luiden van vermogen, di«
't leeven nog behielden, vervielen tot d«
diepfte armoede (q). De Afgevaardigden var I
Holland ter Dagvaart te Mechelen bevonder 1
zig, 's daags na deezen vloed, op de reize derwaards
te Breda, werwaards zy zig vervoegt !
hadden, om den Graave van Nasfau, hunner 1
gewezen Stadhouder, te begroeten, met yde
le handen, dat is, zonder gefchenk. Zy wer
den beleefdelyk ontvangen, en ter maaltyt
genodigd. Doch de tyding der overftroo
minge deedt hen hunne reis naar boven ver
haasten (r). De zaailanden, in Vlaanderen
in Zeeland, en elders, hadden zo veel doo
deezen watervloed geleeden, dat de uitvoe
van Graanen, eerst in Vlaanderen, toen in Bra
bant, en eerlang ook in Zeeland, verboodei 1
werdt. Holland, alwaar , federt het heffel 1
van 't verlofgeld, weinig Oostersch Koon t
kwam
(p) Ma. AF.RT VAN DER GOES Rcgifl. bt. 137, 138, 130
140, 141, 145, 146, 147, 14^1 i^o> 151.
( REICERSB. 11. Deel, hl. 426 enz.
(>) Ma. AERT VAN DER GOES llegilt. bl. 144,146.

KARELII,
1530.
V.
De Landvoogdes
Margareet
fterfr.
De Keizer
komt
in de Nederlanden,
i53i.
en wordt
door de
Staaten
yan Hollandbegroet
1
14 V A D E R L A N D S C H E XVII.'Boes;
kwam', leedt toen gebrek. Doch de Staaten
bragten te wege, dat de vier naast eikanderen
gelegen' Landen, Brabant, Vlaanderen ,
Holland en Zeeland, vryheid kreegen, om
eikanderen Graanen toe te voeren, mids dat
Holland zyne nabuuren van Boter, Kaas, en
ook van Oostersch Koorn, indien hiervan eenige
voorraad kwam, voorzage (V).
De Landvoogdes Margareet van Oostenryk,
's Keizers Moeye, die de Nederlanden nu verfcheiden'
jaaren wyslyk beftierd hadt, overleedt
te Mechelen, op den zeven en twintig-,
Hen van Slagtmaand (t). De tyding van haaren
dood deedt den Keizer zyne reis herwaards
verhaasten. Hy kwam, nog voor het eind©
van Louwmaand des volgenden jaars, te Brusfel
aan. De Staaten der Nederlanden kwamen
hem, terflond, in grooten getale, begroeten.
De Advokaat van der Goes voerde het woord,
sroor die van Holland. Hy noemde Karei den
V. Hoogstgebooren, Boorlugtigen Vorst, allergenadigften
Heer, Roomsch-Keizer,altydVermeerderaar
des Ryks enz. En God vooraf gedankt
hebbende, dat hy zyne Majelteit, voor zo
reële gevaaren, bewaard, en behouden herivaards
gebragt hadt, betuigde hy, dat Hóland,
over zyne komfte, ten hoogden ver-
3lyd was. Hy breidde zig, vervolgens, een
weinig uit, over de fchade, die 't Land, door
Jen oorlog en andere rampen, geleeden hadt;
1 loch hy vergat niet, te melden, hoe men,
Sesonaangczien, den Keizer , met rykelyke
f>) MR. AHRT VAN DER GOES Rcgifl. U. 143.
CO LOCRII Cliron. Belg. p.
Be

XVII. BOEK. H I S T O R I E . -5
Beden, hadt onderfleund; waarvan de Land­ KARELlfe
voogdes, zeide hy, zo zy nog leefde, getui­ 1531.
genis zou konnen geeven. Hy floot, met —"3
een verzoek, dat de Keizer in Holland wilde
komen, en de Onderzaaten van zyn Graaffchap,
zo wel als die der andere Nederlanden,
door zyne tegenwoordigheid, verheugen. De
aanfpraak, die in 't Nederduitsch gefchiedwas,
werdt, door den Keizer, in 't Walsch, beleefdelyk,
beantwoord («). Doch men be­ Hy doei
vroedde ligtelyk, dat hy niet gekomen was hun een©
zonder voorneemen om nieuwe Beden aan de Bede van
Landen te doen. Tegen 't einde van Sprokzeshonderdduikelmaand , deedt hy de Staaten van alle de Nezendgulderlanden
te Brusfel befchryven. De Aartsdens.bisfchop van Palermo vertoonde hun hier gelykelyk,
hoe zeer de Keizer, federt zyn vertrek
uit deeze Landen, in fchulden geraakt
was; en verzogt, met algemeene woorden,
om onderftand. Doch naderhand, de Staaten
van ieder Landfchap afzonderlyk ontbooden
hebbende, eischte hy, van Brabant twaalfhonderdduizend
Kroonen: van Holland zeshonderdduizend
guldens, te betaalen in zes
jaaren. Aan de andere Nederlanden, deedt
hy Beden naar evenredigheid. Een derde deezer
Bede zou, zeide hy, ftrekken, tot betaalinge
van fchulden en losfinge van Renten,
een derde, tot betaalinge van 't Krygsvolk,
dat hier reeds was, en dat gefchikt zou worden,
om hier te blyven. Het overig derde
deel zou de Keizer, tot onderhoud van zynen
flaat, of tot andere byzondere zaaken, ge-
00 A$R,T VAN DER, OOSS Resift. il, 153,
brui-

16 VADERLAND3CHE XVtl. BOEK,
KARELII. bruiken. De Staaten van Holland, hierop in
i53i. den Haage befchreeven, toonden zig, in 't
Beden eerst, zeer ongenegen, om in zo zwaar eene
kingen B.ide te bewilligen. Men floeg voor om, vier
der Staa jaaren agtereen, tagtigduizend guldens 's jaars
ten > 'ver op te brengen. Doch dan wilde men verze­
dezelve.
kering hebben, dat 'er, in dien tyd, geene
nieuwe Bede, om den Roomsch-Koning Ferdinand
tegen de Turken te onderfteunen, gedaan
zou worden, waarvoor men, met reden
, bedugt Was. Ook wilde men bedingen ,
dat de Keizer de Renten losfen zou, die de
Staaten, ten zynen laste, verzegeld hadden.
Dit was 't gevoelen van de Edelen en Dordrecht.
De eerften wilden 'er, als 't anders
niet zyn kon, nog duizend guldens 's jaars byvoegen.
Doch alle de andere Leden wilden
van geene nieuwe Beden hooren, voor dat
het verlofgeld op 't Koorn afgefchaft, en eenige
andere bezwaarnisfen uit den weg geruimd
waren. Ook wilden de Steden bedingen,
dat zy haare Vroedfchappen en Veertigen
behouden zouden mogen (J>) , zo lang de
Beden liepen. Alle deeze punten werden den
Keizerlyken Gemagtigden, Asfendelft, Mulart
en Sasbout, fchriftelyk medegegeven; die ze
den Keizer zouden overleveren. De Advokaat,
en de Penfionarisfen van Leiden, Amfterdam
en Gouda verzelden hen naar boven,
en drongen hen daar, om hunne Bezwaarnisfen
, die zy voorhadden te verdonkeren, den
Keizer in handen te ftellen. De Advokaat en
de Hollandfche Penfionarisfen fpraken 'er hem
(v) Zie III, Deel, W. 363. IV. Deel, U. 296, 349-
toen

X VII. BOSK. H I S T O R I E . 17
toen zelfs over. De Keizer begeerde, dat
men eerst in zyne Bede bewilligen zou, en
beloofde, daarna, in Holland te zullen komen,'
om op alles te voorzien. Men vertoonde hem,
dat Holland veel leedt, door de meeste be- 1
zwaarnisfèn, over welken-men klaagde, en!
dat het niet genoeg was, in eenige Keizerly-'
ke Bede bewilligd te hebben, als men, ondertusfchen,
door verloop van neering, door overftroomingen
en andere zwaarigheden, fchier
buiten Haat geraakt was, om ze te konnen opbrengen.
De Hollanders, beflooten ze, behooren
zyner Majefleit toe met lyf en goed; doch
zy konnen niet meer inwilligen, dan hun vermogen
toelaat te voldoen. „ Gelooft my," hernam
toen de Keizer, ,, ik zal in alles zo eerlyk
„ voorzien, dat gy reden hebben zult, om
,, vergenoegd te zyn. Belooft gy iets, dac
,, gy niet betaalen kont, ik zal 't u kwytfchel-
„ den. Vertrouwt my dit toe, zonder my te
„ dringen , om met myne onderzaaten te
„ koopmanfchappen. De Hollanders hebben
„ zig, in myn afzyn, altoos wel gekweeten.
„ Zy zullen 't nog doen, hoop ik.". De afgezondenen
keerden, met dit befcheid, te
rug naar den Haage. De Staa r
KARHLU.
1531.
Zy haaiden
er over
net den
£eizer.
en toonden zig
hier even ongenegen, om 's Keizers eisch te
voldoen. Zyne Gemagtigden hielden hun
voor „ dat de Keizer immers, voor zyne bly-
,, de Inkomst, ten minde honderdduizend
„ guldens, zou hebben konnen eifchen; dat
zesmaal honderdduizend guldens, in zes
„ jaaren, niet veel meer beliepen, dan 't ge-
„ ne men, in vier jaaren, boodt, vermeer-
„ derd met zulk eene buitengewoone Bede,
V. DEEL. B „ die

Ï53L
Breed
vertoog
vtti den
flaat des
Lands.
18 VADËRLANDSCHE XVIÏ. BOER;
„ die men, met geenen fchyn, weigeren kon.**
Zy voegden 'er by „ dat de Keizer, jaarlyks,
„ twintigduizend ponden aan loopende Ren-
„ ten, door 't Land voor hem verzegeld, be-
„ taaien moest, en daarenboven de Bezettin-
„ gen in 't Stigt onderhouden, tot beveiliging
,, van Holland. Ook moest hy den Steden,
die, wegens de loopende Renten , voor
„ hem in t verfchot waren, voldoen; waar-
„ om hy, van deeze Bede, weinig zou kon*
„ nen in handen houden." De Staaten, federt,
te kennen gegeven hebbende, dat zy,
om de gewoone Bede niet te hoog te doen
loopen, gezind waren, by wyze van buitengewoone
Bede, iets meer in te Willigen, werden,
tegen den vier entwintigflen van Grasmaand,
te Gend befchreeven, om hun Content
in te brengen. Hier vertoonden ze den
Keizer, die van de Heeren van Nasfau, Buuren,
Bergen en anderen verzeld was, in 't
breede „ dat zy, na de dood van Koning
„ Filips, onder de minderjaarigheid zyner
„ Majefleit, geweest waren in geduurige oor-
„ logen, door welken, zy zo zeer ten agte-
„ ren waren geraakt, dat alle de Steden, ten
„ tyde van de inhuldiging zyner Majefleit,
„ meer fchuldig waren dan zy inkomflen had-
„ den, en federt, by elke Bede, agter uit
„ waren gegaan, dat zy, naderhand, vooral
„ na zyner Majefleits vertrek naar Spanje ,
„ insgelyks in oorlog geweest waren, en Fries-
„ land, Utrecht en beide de Stigten onder
„ zyner Majefleits gehoorzaamheid hadden
„ gebragt; dat zy, hiertoe, in zuiver geld,
„ hadden opgefchooten zeventienhonderddui-
„ zend'

XVII. BOEK. H I S T O R I E .
n zend guldens, en daarbenevens hun zegel KARELII.
geleend, en zig ten behoeve des Keizers
„ belast j met twintigduizend guldens jaarlykfché
losrenten tegen den penning zestien;
i, dat het Land van Holland, in zig zelf, zo
i, klein en gering was, dac 'er de Keizer
„ geen' dienst van hebben kon, geevende het
„ minderinkomflendan de onkosten, vereischt
,, om het in flaat te houden> beliepen; dat
„ al het voordeel, welk het Land den Keizer
,, hadt konnen aanbrengen, gekomen was uit
„ den Koophandel en Zeevaart, die de voorige
Graiven allen gehandhaafd, en doof
„ wydluftige Privilegiën aangemoedigd had-
„ den; dat de Koophandel, eenigen tyd her-
„ waards, door de opgekomen' nieuwighe-
„ den van Tollen en verlofgeld op 't Kóorn,
verjaagd was; dat de Oosterfche en Wesv
terfche waaren, buiten deeze Landen om-,
„ vervoerd werden; dat hierdoor verloop in
„ alle Neeringen was gekomen, met naame
>, in de Laakenweevery; dgt zyne Majefleit,
5, terwyl de handel dus gedrukt werdt, wei-
„ nig verlofgeld ontving en groote fchade
„ leedt aan zyne Tollen, en vast, om zo ge-
„ ring een voordeel, den Koophandel ten Lan-
„ de uitdreef; dat de jongfle watervloed, de
„ Zeeuwfchezo wel als de Hollandfche, vee-
,, le ingezetenen van Holland, met naame vatt
„ Delft en Gouda, tot den bedelzak gebragt
hadt; dat uit dit alles Iigtëlyk was op te
maalcen, dat het Land thans zyner Maje-
„ fteit niet believeh kon,- dat men egter, betrouwende,
dat zyne Majefleit, volgens zy-
„ ne beloften, onlangs te Antwerpen gedaan,
B a >t

KARELII.
Bewilliging
inde
gevor­
derdeBede, op
veertigduizend
guldens
na.
*o VADER LAND SCHE XVtï. BOEK:
„ 't Verlofgeld op 't Koorn affchaffen, en 's
„ Lands andere bezwaarnisfen herftellen zou,
„ wel hadt willen bewilligen, in eene gewoon-
„ lyke Bede van tagiigduizendguldens 's jaars,
„ voor den tyd van zes jaaren, welk de hoog-
„ fle Bede was, die 't Land immer toege-
„ ftaan hadt; en nog in eene buitengewoone
„ Bede van tagtigduizend guldens eens, te be-
„ taaien in de vier laatfte jaaren, bedraagen-
„ de famen, op veertigduizend guldens na,
„ zo veel als zyne Majefleit geëischt hadt:
,, mids dat, uit deeze penningen, betaald
„ wierden de loopende Renten, en dat men'er
,, twintigduizend guldens van gebruikte, om
„ eene Rente van duizend Filips guldens 's
„ jaars te losfen; en mids dat de Beden daar-
„ enboven dienden, om de Knegten, die in
„ 't Stigt lagen, te betaalen: en zo 't, on-
„ verhoopt, na 't ver.rek zyner Majefleit,
„ oorlog worden mogt, zouden deeze pen-
„ ningen daartoe ook moeten gebruikt wor-
„ den." Ten befluite, werdt nogmaals herhaald,
dat men vertrouwde, dat de Keizer
de bekende bezwaarnisfen zou afdoen, alzo *t
Land anders de ingewilligde Beden niet zou
konnen opbrengen. Ook verzogt men, dat
hy, al hadt men nu, tegen de aloude gewoonte,
buiten de paaien van het Graaffchap, in
eene gewoone Bede bewilligd, egter in Holland
komen wilde, alwaar men hem 'sLands
armoede van naby zou doen blyken.
De Keizer, zig vergenoegende met dit Co«-
(ent, antwoordde, by monde van den Aartsbisfchop
van Palermo, „ dat hy den Staaten
„ voldoening geeven zou; dat hy de Hollan-
» ders

XVII. BOEK. H I S T O R I E . ÜI
„ ders voor goede Onderzaaten hieldt, die
„ hem wel onderfteund hadden, en derhalve
„ verdienden, dat zy, by hunnen Koophandel
„ en neeringen, bewaard werden: dat hy ook
„ in perfoon in Holland komen zou, zo 't zy-
„ ne zaaken gehengen konden enz." De Afgevaardigden
van Holland bleeven, federr,
ten Hove, om herftelling der bezwaarnisfen
te bewerken. Zy verzogten de voorfpraak
der Heeren van Nasfau, Buuren, Hoogftraaten,
Palermo en eenige anderen. Doch de
Leden van den Raad der Geldmiddelen hielden
zy verdagt r». Aan Nikolaas Perenos
Heere van Granvelle, en aan Lodeuyk, Fleer e
van Praat, beloofden zy, erkentelyk te zullen
zyn. Ook bekwam de eerfte, federt, een gefchenk
van vyfhonderd Rynsguldens; doch
omtrent Praat, bleef het by woorden. De
Staaten wilden tot geen gefchenk aan hem
verftaan (x).
In den aanvang van Hooimaand, benoem­ VL
de de Keizer zyne Zuster, Vrouw MARIA, ^ 'rouw
Weduwe van Koning Lodewyk van Honpa- \ Iaria ,
oningin
rye, tot Landvoogdesfe der Nederlanden,inde vi in I-I011-
plaats der overleeden' Landvoogdesfe, 's Keizers ë- rye,
Moeye (y> Vrouw Maria was, na 't fneuvelen J" ordt
van haarenEgtgenoot, in 't jaar 1526, heimelyk ^ ind
•ogdesuit
Hongarye ontvlugt (V), en herwaards ge fe
komen. De Keizer vertrouwde haar de Laiidvoogdye
toe, alzo zy, boven haare kunne,
uitftak, in ecvaarenis en fehranderheid. Zy
7
M MR. AERT VAN DER GOES Regift. U. 154, i«6", i c
6 S 4
Ï58, 159. 161, 162, i« 3. ' 0
5 7
' >
(X) MR.AERT VAN DER GOES Regift. hl. l67, l60, !70, 172.
iy) MR. AERT VAN DER GOES Regift. U. lös.
i-~) UENR. VAN ERP Cluon. bl. in.
3
B 3
KARELII.

1531.
sa V A D E R L A N D S C H E XVII. BOK»;
wffs zelfs in taaien bedreeven, en gezet op
Latynfche Schriften. De beroemde Erasmus
heeft één zyner Godvrugtige Werken, de?
Christetyke Weduwe genaamd, aan haar opgedraagen.
Voorts wordt van haar getuigd,
dat zy zeer op de Jagt verflingerd was; waarom
men gewoon was, haar in lagtgewaad uic
te fchilderen, en met den naam van Jagcre?
te vereeren (V). In Wynmaand, ftelde de Keizer
orde op den geheimen Raad, die, nevens
haar, 't Land regeeren zou, en in welken ook
de Leden van den Raad van Staate, waaronder
de Vliesheeren waren, toegang zouden
hebben. De Raad van Staate beltondt uit
de grootfien van 't Land, en werdt, alleenlyk
over de gewigtigfte zaaken, wanneer de
Keizer tegenwoordig was, byeen geroepen.
Is 's Keizers afzyn, plagt de Raad van Staate
geen deel te hebben aan de Regeeringe ;
doch hy vondt nu geraaden hierin verandering
te maaken, njet zonder tegenzin der
Landvoogdesfe, die, zo men wil, de Leden
des Raads van Staate zelden deedt vergaderen
Behalve deeze twee Raaden, was
*er nog een derde, de Raad der F'mantien 0%
Geldmiddelen, die over de Vorftelyke inkomften
bewind hadt, De Aartsbisfchop van
Palermo bleef Voorzitter in den geheimen
Raad. De Graaven van Buuren en Hoogftraaten
waren 'er, onder anderen , Lede©
vaa (

XVn. BOEK. H I S T O R I E . «3
ginne-Weduwe, plegtiglyk, in de Landvoogdye
bevestigd (W).
De Staaten van Holland waren, reeds in Holland
Hooimaand, ten Hove ontbooden geweest, wordt
om Vrouw Maria voor algemeene Landvoog eene verzegeling,
des te erkennen. Doch de Keizer hadchun,
by wyz«
behalve dit, nog iet anders voor te draagen. van voor-
Hoogftraaten, hen ten zynen Huize befchei betaaling»
den hebbende, vergde hun af, uit 's Keizers van tagtigdui
naam, de verzegeling, by wyze van voorbezendgultaaling, der buitengewoone Bede van tagdensaftigduizend guldens, onlangs ingewilligd; welgevorke penningen de Keizer tot zyne reize naar derd.
Duitschland behoefde. Voorts verklaarde hy,
dat men 't eerfte jaar de duizend Filips guldens
's jaars niet zou konnen losfen, fchooti
zulks, by de Acte van 't Confent, vastgefteld
was, alzo de Keizer de penningen, daartoe
gefchikt, tot betaalinge der Stigtfche Knegten
en andere byzondere onkosten , noodig
hadt. De Afgevaardigden, verflag in den
Haage gedaan hebbende, vonden de Staarea
ongezind, om in deeze verzegeling te bewilligen
f>). Ook is my niet gebleeken, dat zy,
federt, van gedagten veranderd zyn.
Wat laaer, werdt de Stadhouder van Holland,
die 't Gemeen weinig genoegen gaf,
door fommigen, by den Keizer, bedraagen, 1
dat hy den Landzaaten regt weigerde, onnutte
luiden in den Raad flelde, en zelfs alle de
Ampten in Holland aan onbekwaamen weggaf.
Men voegde 'er by, dat hy, boven bet eerfte
Crf) Ma. AIR* VAK DKR GOIS Regift. W. 171.
CO MR. ASRT VAN BEU G«ES Regift. U. 1Ó5, 166, 167.
B. 4
KARELII,
«53».
Befchul.
digingen
egen den)
Stadhonder
vart
Holland.

KARELII.
153 I.
VII.
Herftelling
van
verfch eiden'gebreken
in
'tburgerlykbefiier
der
Nederlanden
;
24 VADER LAND SC HE XVII. Bos»;
fte gefchenk, hem, by 't aanvaarden van 't
Stadhouderfchap, in 't jaar 1525, gedaan, den
Staaten, in 't jaar 1527, wel zestienduizend
guldens hadt afgedrongen. Hy kreeg de lugt
haast van deeze befchuldigingen, en fprak 'er,
terftond, den Afgevaardigden der Steden over,
die hem eenpaariglyk betuigden „ dat
„ zy, over Raaden noch Amptenaars, te klaa-
„ gen hadden; dat dezelven allen, door de
„ Landvoogdesfe, Margareet, waren aange-
„ fteld, eer hy Stadhouder geworden was,
„ uitgenomen Sandelyn en Meester Gelein, bei-
,, de braave luiden; dat hy ook, na 't eerfte
,, gefchenk, niets, tegen hunnen dank, van
,, hun genooten hadt; al het welk zy denKei-
„ zer verklaaren, of door den Advokaat van
„ der Goes doen verklaaren wilden, indien hy
„ 't begeerde (ƒ)•" Doch my is niet gebleeken,
dat deeze zaak, federt, meer gevolg gehad
heeft.
Zeker is't, ondertusfchen, dat'er, 'tzydoor
verzuim des Stadhouders of van anderen, mer-
kelyk verval gekomen was, in 't burgerlyk
bellier zo wel, ats in de Regtsoefening deezer
Landen. De Munt was, onder anderen, tot
eene merkelyke hoogte gereezen, en tusfchen
deeze en eenige nabuurige Landen, werdt een
verfchillende voet gevolgd, tot groot agterdeel
van den Koophandel (g). De Keizer,
onder voorwendfel van dit verval te herltellen,
zyn gezag zoekende te vestigen en te vermeerderen,
deedt, in den Zomer deezes jaars,
ar-
(ƒ) MR. AERT VAN DFR GOES Regift. H. 168,
(j) MR. AERT VAN DER GO?S Regift. U. 157, 140,
Ï49, 166, 168.
%

XVLL BOEK. H I S T O R I E . 55
arbeiden aan een algemeen Plakaat, tpt verbetering
van deeze en diergelyke gebreken der
Regeeringe, en te gelyk aan verfcheiden' byzondere
Plakaaten ,byzondereLandfchappen, met
naame ook Holland, betreffende. Der Staaten
raad werdt, over verfcheiden' zaaken, ingenomen
(h), en in Wynmaand en vervolgens, kwamen
'er verfcheiden' Keizerlyke Plakaaten uit, den
Nederlanden in 't algemeen, en Holland in '1
byzonder, raakende. Het voornaamfle wa?
den zevenden van Wynmaand gedagtekend,
en beftondt uit vier enveertig Leden. „ De
„ voorige Plakaaten, tegen de Lutherfchen
„ en andere veroordeelde Sekten, werden 'ei
„ in vernieuwd,'en de uitvoering derzelven.
„ ten ernftigften, aanbevolen. Wegens de
„ Munt, werdt elk geweezen tot eene Or
,, donnantie, die eerlang ook in 't licht kwam
„ en zeven bladen druks befloeg (*'). Tot her
„ ftelling der misflagen, fpruitende uit onder
„ fcheiden' Cofluymen of Landsgewoonten
„ werdt allen Officieren en Wethouderen ge
,j last, de byzondere Cofluymen in gefchrift t<
„ ftellen, en der Landvoogdesfe over te le
veren, 1 binnen zes maanden na de dagteke-
„ ning van 't Plakaat." Men hadt, hierop,
al in 't jaar 1526, ten Hove gedrongen, et
den Keizerlyken Kommisfaris, Sasbout, benoemd,
om de Hollandfche Cofluitnen in ge
fchrift te brengen. Ook hadden 'er de Staaten
in bewilligd, rnids het, op 's Keizers kos
i -.• ten.
f i) MR. /F.RT VAN DER GOES Regift. bl: T

a6 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOES:
KARELII. ten, gefchiedde (£). 't Schynt egter, dat 'er
toen niets in gedaan was. „ Niemant," vervolgt
het Plakaat, ,, zou voortaan 't Notaris -
,, arnpt mogen bekleeden, dan die, by de Pro-
„ vinciaale Raaden, bevoegd verklaard was*
„ Alle Monopoliën , dat is, Alleen - of Opkoo-
„ peryen werden verbooden, en de Wetnou-
„ ders der Steden kreegen bevel, om een*
„ redelyken prys op de Leevensmiddelen te
,, ftellen. Bedrieglyke Banqueroutiers en der-
„ zeiver medeflanders werden voor openbaars-
,, dieven verklaard, en van de veiligheid der
„ Vryplaatfen deezer Landen verfleken. Voor-
„ vlugtigen, gedaagd zynde en niet verfchy-
„ nende, moesten ten eeuwigen dage geban-
„ nen worden. Lediggangers en Bedelaars
„ moesten worden geweerd, uitgezonderd Be-
„ delmonniken. Lazarusfen, die aan hunne
>, hoeden, mantels, en andere tekens te ken-
„ nen waren, en gevangenen; Eerlyke armen
„ en zieken moest men, ten beste mogelyk,
„ onderhonden. Vreemden mogten, eenen
„ nagt, in de Gasthuizen, herberg neemen;
„ doch nergens bedelen. In elke Kerfpel-
„ Kerk, zouden Blokken gefield worden, met
„ drie fleutels geflooten, om, in dezelven,
(, de heimelyke aalmoesfen te ontvangen. De
„ inkomflen van alle Godsdienflige Gefligten,
„ in elke Plaats, tot onderfleuning der ar-
„ men, opgeregt, moesten, in eene gemeene
„ beurs, worden gebragt, en toevertrouwd
„ aan de uitdeelinge van eerlyke Perfoonen,
„ door de Wethouders te kiezen; die deezen
C%)'MII» AIBT VAN BE» GOES Regift. */. 25, 37.
„ dienst

XVII. BOEK. H I S T O R I E . if
dienst, om Gods wille, zouden moeten KARELIL
" op zig neemen. Zieken, Kraamvrouwen,
" Vondelingen moesten, uit deeze Aalmoesfen,
onderfteund; arme Kinderen, uic dezelve,
ter fchoole hefteed worden. Priesters
en Predikers, by ftervende menfchen
geroepen wordende, waren gehouden, hen
tot liefdaadige maakingen te vermaanen.
Die van Aalmoesfen leefde, mogt in geene
herbergen gaan, noch verbooden fpel fpee-
, len. Tot voorkoming van dronkenfchap,
werdt gelast, dat geen Feest of Kermis langer
dan éénen dag duuren mogt; en dat men
, niemant dan zyne Bloedverwanten en niet
', meer dan twintig Perfoonen ter Bruiloft
l, mogt nodigen (7). Van Peters en Meters
„ zou men geen gefchenk ontvangen , veel
9, min vorderen mogen. Op buitenwegen,
„ mogt men geene Herbergen zetten. Die
, op een' Zon - of heiligen dag gelagen hield',
of in eene herberg ging drinken, zou zestig
, grooten Vlaams verbeuren. Doodflaagers uit
9, dronkenfchap moesten, en om dronkent,
fchap en om doodflag beide, geftraft wor-
9, den. Dronkaarts moesten uit deRegtbanken
5, en uit de Wet der Steden geweerd en ge-
, houden worden, 't Draagen van gouden
en zilveren Lakenen werdt den aanzienlykaj
ften Landzaaten, zelfs Hertogen, Prinfen
„, en Graaven, uitdrukkelyk verbooden. Bea,
neden de voornaame Amptenaars, mogt nie-
„ mantin fluweel, fatyn, of Cramoify gekleed
„ gaan. Niemant mogt fluweelen tabbaarden
(0 Zie M> ASHT VAN DSR COBS Regift. W, 190,
„ draa-

*8 VADERLANDSCHE XVILBOEK;
KARELII. „ draagen, dan die drie, noch fatynen of da-
'531. masten, dan die twee goede paarden onder-
„ hieldt. Die een' fluweelen, fatynen of da-
„ masten paltrok droeg, moest ten minden
„ één paard onderhouden. Vrouwen en Kin-
„ deren moesten zig naar den ftaat der man-
„ nen en vaderen fchiklcen. Om den handel
„ van Paarden in 't Land te houden, werdt
„ de uitvoer der Merrien verbooden. Laste-
„ raars van God of de Heiligen moesten een'
p maand lang te water en te brood gezet, en,
2 0
H zy 't u« boozen gemoede gedaan hadd
e n
H '
<
<
I
t
a
d
m
et een' priem door de tong gefte-
„ ken worden. Ten flot, werden dé Neder-
„ landen, als onder ééhen Vorst ftaande, ver»
„ maand, goede vriendfchap en nabuurfchap
, met eikanderen te onderhouden; en de gep
fchillen, die, onverhoopt, ontftaan mog-
, ten, door de Stadhouders der byzondere
, Landfchappen, of door de Landvoogdesfe,
, in der minne, te laaten afdoen (*»)•"
Wy hebben den inhoud van dit Plakaat dua
>mftandig ter neder gefield, om dat men 'er
3e herkomst in vindt van verfcheiden' gebrui-
;en, die nog, hier te Lande, Hand grypen.
! Plakaat zelf wordt, in verfcheiden' byzonlerheden,
nog onderhouden, en is, veelligt,
ti verfcheiden' anderen zonder, in fommigen
>ok met, reden in onbruik geraakt, 't Vervat
erfcheiden' punten, in welken de Staaten
an Holland in 't byzonder, al voorlang, veretering
gezogt hadden. Al van 't jaar 1525
f, of eerder, haddén ze, by voorbëeld, ge,
poogd,
(m"> Groot Utr. Pljjkaatb. I. Deel., U. 41,, Zie ook RcpitV
!T Plak. v*n Holland */. 22J • - . - - V*.)

XVII. BOEK. HISTORIE. 29
poogd, onkundige Notarisfen te weeren,den KAREtlt
eerlyken armen behoorlyk onderhoud te bezorgen,
en de bedelaary te fluiten i, de munt te
verbeteren, de Monopoliën te doen affchaffen,
en de pragt in de kleedinge te bepaalen (n).
Zelfs hadden ze, nog onlangs, ten Hove,fterk
gedrongen, dat het draagen van alle uitheémiche
Lakenen verbooden mogt worden (0).
Doch 't fchynt, dat de Keizer, om den Engelfchen
geen ongenoegen te geeven, hiertoe
niet heeft willen verftaan.
't Plakaat, van welk wy fpreeken, werdt Streng­
den algemeenen Staaten, nevens een.ander, heid de3
van inhoud als dat, welk, in 't jaar 1529, te­ Keizers
tegen de
gen de Lutherfchen, uitgegeven was, in 's Luther-
Keizers tegenwoordigheid, te Brusfel, voorfchea.,gelezen. Terftond daarop, beval zyne Majefleit
de uitvoering van de Plakaaten, mee
naame van dat tegen de Lutherfchen, den
Staaten aan. Hy voegde 'er by, dat hy een
vyand zyn zou van zynen eigen' Vader, Moeder,
Broeder of'Zuster, indien zy Luthersch waren.
Vervolgens, nam hy affcheid van de Staa­ Hy verten
(p); doch hy bleef nog in de Nederlantrektvtëden, tot den zeventienden van Louwmaand deroa '
naar
des volgenden jaars, wanneer hy, van Brus­
Duitseha
fel , naar Duitschland vertrok Hy kwam I and.
egter niet in Holland, gelyk menverwagt hadt.
De bezwaarnisfen van Holland, immers de
voornaamften, werden eerlang herfteld, en deswe-
(«") ME. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 2, 6, 7, io, 16,
2 D
Ó ' 32
>' 4
S,', 45 4 7
' > 53. 5C 57, 63, 103, 104, l°5>
lOft. Repen, der Plak. M. 21, 26.
(O MR- AERT VAN DER GOES Regift. bl. 167. •
O ) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. m.
Li ) Ma. AERT VAN DER COES Regift. bl. 175.

3P VAD ER LAND SC HE XVII. BÖEK;
wege byzondere Plakaaten uitgegeven. Wy
1531. hebben (r) reeds aangetekend, dat het verlofgeld
op 't uitgaand Koorn, ten deezen tyde,
afgefchaft werdt. Ook werden de Brouweryen
en andere Steden-Neeringen, ten platten
Lande, verbooden (>): waarop de Steden,
al federt eenige jaaren, hadden gedrongen (t~).
In meer andere opzigten,' gaf men haar ook
genoegen («). Eenige zwaarigheden, tegen
't algemeen Plakaat, door haar, ingebragt, betreffende
de vastltelling van den prys der Leevensmiddelen,
't verbod van uitvoer van Merriepaardeh,
en 't weeren van Bedelaary, werden,
door den Raad des Keizers, ter haarer
voldoening opgelost (V).
Nieuwe Voor 't uitgaan van 't algemeen Plakaat,
Berigt- hadt de Keizer het Hof van Holland ook doen
fchrift
Tan 't voorzien van een nieuw * Berigtfchrift: 't
Hof. welk, gefchikt naar dat van den jaare 1462,
* Inftruc- door Karei, Graave van Charolois, uit den
tie. naam van Hertoge Filips, zynen Vader, gegeven,
nog meer zaaken voor 't Hof trok,
Aanmer­ dan te vooren gefchied was. De Hollandfche
kingen , Graaven, met naame die uit de Huizen van
over de
Bourgondie en Oostenryk, hadden reeds ververanderingen,
in fcheiden' poogingen gedaan, om zaaken, die,
dè Regts- voor de byzondere Regtbanken, zo ten platten
jsleeging. Lande als in de Steden, zonder dat 'er beroep
%Appeh van viel, plagten geweezen te worden, by § Beroep
, voor Geregtshoven, die geheellyk van hun
af-
(r) r,L 10.
(s) Repeit. dor Plak. H. 22.
CO MR. AKRT VAN DER GOES Regift. bl, 16, I26, 165.
(«O MR, AERT VAN DER GOES Regift. bl. 172, 176, 175» 1
rS^j 182.
CO Ma. AERT YA!» DER Gosa Regift. bl. 174.

XVII. BOEK, H I S T O R I E . 31
afhingen, te doen brengen. Zelfs hadden zy,
den byzonderen Regtbanken verfcheiden' zaaken
weeten te onttrekken, dezelven brengen
de voor deeze Geregtshoven, fchoon ze, van
ouds, niet tot de Graaflyke, met uitfluiting
van alle andere Vierfchaar, plagtea te behoc*
ren. Volgens de oude gewoonten en voorregten,
behieldt de Graaf aan zig alleen, te
vonnisfen over moord, moordbrand, vrouwenkragt,
kerkroof, gewapenden opftand tegen
zynen perfoon en eenige diergelyke of mindere
misdaaden, welken de Graaven, hier
meer daar minder, den gewoonlyken Regtbanken
onttrokken CV). De overige zaaken, van
welk eene natuure ook, werden, voor de mindere
Regtbanken, geestelyken en weereldlyken,
afgedaan. Voor de laatften, inzonderheid
, naar zeer eenvoudige voorfchriften, gepast
op de byzondere gevallen ; by welken den
Schout of Baljuw zyn eisch, den Regteren
hun vonnis, byna woordelyk, in den mond
gelegd werdt (V). Doch het invoeren der
Franfche Regtspleeginge, ten tyde der Hertogen
Filips en Karei van Bourgondie, ftrekte
niet flegts om de Regtsgedingen langvvyliger,
kostbaarer en meer ingewikkeld te maaken j
maar vooral ook, om den Graaflykcn Geregtshoven,
en gevolgelyk den Graaven zeiven,
grooter gezag over de Regtsoefening te
bezorgen, 't Hof van Holland, Zeeland en
Fries-
' t*0 Zie, onder anderen, Handv. van Arafï. U. o- en vooral
OP RIEMKR Bel'chr. van 'sGravenh. I. bed, bl. 163. II. Deel,
* S05, 307.
(*) de Formul. by VAN DER EIK, Handv. van Zuidh.
V. 205. enz. Keuren van Oudevv. W. 585. ORLERS Leyden*
ff. 37. MarTHAöS de Jure Glad^i p. 63?. e» eldw»i
KARELIÏJ
I53t.

KARELII.
32 VADERLANDSCHE XVII. BOEK;
Friesland kreeg, in 't jaar 1462, magt, om
kennis te nêemen van zaaken, die 's Graaven
Hoogheid, Vryheden, Regten, Domeinen,
Munten en Amptenaars betroffen: waartoe,
door den tyd, geweldig veel gebragt werdt.
Ook nam het Hof toen kennis van Privilegiën ,
aan vreemden gegeven (j). Doch by het Berigtfchrift,
welk het Hof nu verkreeg, werdt
deszelfs magt meer uitgebreid. Het mogt,
voortaan, niet flegts over Privilegiën van
vreemden, maar ook over Privilegiën van Onderzaaten
oordeelen; en Co/iumen, gewoonten,
keuren en herkomen deugdelyk of ondeugdelyk
verklaaren: ook van gefchillen en
onlusten tusfchen Stedën en Landflreeken
kennis neemen (2): waaruit ligtelyk op te
maaken is, hoe zeer een Hof, welk zo veel
gezags kreeg, of liever, hoe zeer de Graaf,
van wien het afhing, door den tyd, gedugt
moest worden by de Landzaaten en by de Staaten
zeiven; die, voorheen, by Privilegie
verkreegen hebbende, dat zelfs der Baljuwen
Vierfchaaren niet gefpannen mogten worden,
met zulken, die des Baljuws Knaapen waren,
of van hem afhingen (V); nu gedoogen moesten
, dat een hoog Geregtshof, welk zelfs over
hunne voorregten en herkomen ftondt te
oordeelen , geheellyk beflondt uit Raaden ,
die, door den Graave , werden aangefteld.
Doch hoe zy zig, nu en dan, tegen deeze lastige
nieuwigheden of derzelver gevolgen, verzet
hebben, zullen wy, hierna, aantekenen.
On-
(y) Zie Gioot-Plaltaatb. III. Deel, bl. 640.
(z) Zie Groot-Plakaatb. II. Deel, bl. 706.
(

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 33
Ondertusfchen, is het, ten hoogde, waarfchynlyk,
dat het trekken van veele nieuwe
zaaken, tot de hooge Graaflyke Geregtshoven,
in de Nederlanden, naderhand, aanleiding
gegeven heeft, tot het opregten van
byzondere Regtsbanken, met naame, tot het
opregten van den Raad der Beroerten, in den
jaare 1567, die den opltand dier tyden fterk
heeft aangezet.
Maar onder 't herftellen der waare of voorgewende
gebreken in 's Lands Regeering en
Regtsoefening, werdt Holland, uit het Oos- 1
ten, met nieuwe onlusten, gedreigd. Wy J
hebben te vooren gemeld, dat het verblyf ,
in de Nederlanden van Christiaan den II, f
verdreeven Koning van Z weeden en Deene- 1
marke, de Hollanders hadt ingewikkeld, in 5
KARELII,
1531.
vnr.
faugte.
Dozeonerhande*
ing mee
leWend-
:he of
ianzetedea.
merkelyke moeilykheid, met de zes Hanzeof
Wendfche Steden, die, in 't jaar 1525,
met een tweejaarig Beftand, waren geëindigd,
binnen welken tyd, men eikanderen de
fchade, wederzyds geleeden, zou vergoeden.
De Dagvaart, die, ten deezen einde, in 't
jaar 1528, te Keulen gehouden zou worden,
hadt egter geen' voortgang gehad. Men fprak ,
federt, wederom van te Keulen byeen te komen;
doch hier kwam even weinig van. Eindelyk,
was 'er, tegen den eerlten van Hooimaand
des jaars 1530, door Lubek en de andere
Wendfche Steden zeiven, eene Dagvaart
te Breemen beftemd. Doch zy bleeven agterlyk,
in 't opgeeven der geleeden' fchade;
't welk, volgens hunne beloften, voor Paafchen,
O) IV. Deel, bL 455*
V. DEEL. C

34 V A D E R L A N D SC HE XVII. BOEK:
KARELII. fchen, hadt moeten gefchieden. Men klaagde
i53i. hier over, in Grasmaand, aan Doktor Herman
Zuiderhuizen, die de zaaken der Wendfche
Steden waarnam in den Haage. De Dagvaart
hadt egter voortgang. De Staaten benoemden
den Advokaat van der Goes, Meester Joost
Bets en Meester Andries Jakobszoon van
Naarden, Penfionarisfen van Dordrecht en Amfterdam,
om dezelve by te woonen. Doch
Delft, Leiden en Gouda verklaarden zig tegen
deeze reis, oordeelende dat zy, gelyk de Kamerykfche,
vergeefs zyn zou. Ook bleef
Meester Joost t huis. Hy was gewoon, 't
Ampt van den Advokaat, in deszelfs afwezen,
waar te neemen (e). Doch de Advokaat
en Meester Andries vertrokken. Hunne
poogingen waren nogtans vrugteloos. Men
kwam, te Breemen, tot geen befluit. In 't
begin van Herfstmaand, deezes jaars 1531»
hadt men de afgebroken' onderhandeling wederom
hervat (d); doch omtrent deezen tyd
viel 'er iets voor,'t welk dezelve, t'eenemaal,
ftremde. . .
Chr'u- Christiaan de II, die zig lang in de Neder-
: tiaan d landen hadt onthouden, hadt de hoop, om
II., zi I
zig in zyn Ryk te herftellen, nog niet t'eene­
naar
Oostmaal opgegeven. Ten deezen einde, hadt
frieslar '37> l
39> *7°'

XVII. BOEK: H I S T O R I E . 35
de Landvoogdes, te wege gebragt, dat dee- ] [ARELÏÏ.'
zen fchepen het uitloopen belet werdt (e). 1531-
Dit ftremde egter, flegts voor eene wyle, 's
Konings voorneemen. Hy begaf zig, omtrent
deezen tyd, naar Oostfriesland, alwaar
hy zig, by Graave Enno, Zoon van Graave
Edzard, die, in 't jaar 1528, overleeden was,
zeer gezien wist te maaken. Kort na zyne
aankomst, bemiddelde hy een gefchil, tusfchen
Graave Enno en den Graaf van Oldenburg
en Delmenhorst. En in 't jaar 1531, lei
hy den twist neder, die, tusfchen Graave Enno
en Jonkheer Balthazar van Ezens ,omfaan >
en reeds tot hevige daadelykbeden uitgeborften
was. Hy beoogde egter zyn eigen belang in
dit vrede maaken, zoekende het Krygsvolk,
welk, door Graave Enno en Jonkheer Balthazar,
afgedankt was, tot zynen dienst over
te haaien, om met het zelve een' inval in zyne
verlooren' Ryken te doen (ƒ). De tyding
van deezen zynen toeleg veroorzaakte, in
Holland, geene kleine bekommering. Men
vreesde voor den uitflag, die, ligtelyk, nadeelig
voor 't Land zyn kon. De groote Steden,
boven al Amfterdam, hadden, zo wel als eenige
Steden van Brabant, Vlaanderen en Zeeland,
Koning Christiaan de Bruidfchat, hem
met zyne Gemaalinne beloofd, onder 's Keizers
borgtogt, moeten verzekeren. Holland
hadt hiervan een' fchuldbrief gemaakt van vyfrig
duizend guldens, op welken reeds twintig
duizend guldens waren opgebragt, die de Keizer
CO MR. AERT VAN DER GOES Re^ft. bl. 106.

KARELII.
I53I-
36 VADERLANDSCHE XVII. BOEK;
zer, by eene Akte, den derden van Herfstmaand
des jaars 1523 getekend, beloofd hadt
te zullen voldoen. Men was, met reden, bedugt,
dat 'er, van deeze fchuld, niets komen
zou, zo 's Konings onderneeming mislukte.
Men deedt, hierom, ten Hove, alle weer,
om dezelve, door den Keizer, te doen bemalen,
en om den verleeden fchuldbrief wederom
in handen te krygen (g). Doch alles was
vrugteloos. De toerustingen van Koning Christiaan
hadden, midlerwyl, te wege gebragt,
dat Koning Fredrik de Zond, voor alle Hollandfche
fchepen, geflooten hieldt. Ook hadden
de Lubekkers en anderen, verre van de
begonnen onderhandeling met Holland te willen
vervolgen, eenige Schepen in zee gebragt,
die al wat hun ontmoette dreigden weg te neemen.
Hierop volgde, eerlang, hier te Lande,
een verbod van de Vaart naar 't Oosten,
ten minften by voorraad, en tot dat men betere
tydingen krygen zou (h*). Koning Christiaan
, ondertusfchen, vyfduizend Knegten
byeen gebragt hebbende, hadt gebrek aan
fchepen, om welken hy den Keizer, die toen
in de Nederlanden was, fchriftelyk verzogt.
Doch hy verwierf hier niets- Zelfs kwam 'er,
in Oogstmaand, een verbod uit aan alle Ingezetenen
, om den verdreeven Koning, met
fchepen of op eenige andere wyze, te onderfteunen
(1). Doch dit verbod deedt hem iet3
onderneemen, welk de Hollanders by tyds,
met eene kleine fomme gelds, zouden hebben
kon-
Cg") MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 140, 141, 146»
148, 149» I Ö
7Ï 17°, 171-
(ft) MR. AERT VAN DER GOES Regift. II. 5,-7.
Q) VELIUS Hoorn, bl. 231, 23a.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 37
konnen voorkomen: 't gene nu te laat was.
Hy bedoor eenen inval te doen in Holland,
welk thans t'eenemaal ontbloot wasvanKrygsvolk,
en op geene vyandlykheden verdagr.
Zyne benden dan verzameld hebbende, rukt
(1) Deeze togt verdient du* byzonderlyk befchree.
ven te worden, om dat onze naauwkeurigfte Schryvers
zelve bekend hebben, niet te vveeten, van waar en op
welk eene wyze, deeze Knegten in Holland gekomen
zyr. £i c VELIUS Cbron. van Hoorn, bl, 213,
C 3
ECARSLII.
1531.
hy, omtrent het midden van Herfstmaand,'
door Overysfel en Gelderland, over Kuilenburg,
Viane en 't Nederftigt, in 't hert van
Holland, 't platte Land, tot Delfc toe, afloopende(i).
Eenige Knegten ftreefden naar
den Haage, dien zy ledig van volk vonden,
zynde de Ingezetenen naar de naaste Steden
gevlugt, en de Leden des Raads, naar Haarlem
en Amfterdam, geweeken. De Koning
zelf bleef een' nagt te Ryswyk. De begeerte
naar buit hadt zyn Leger,tot meer dan twaalfduizend
man, doen aanwasfen (£), van welken,
ruim drieduizend, met den Koning aan
8
c hoofd, naar Alkmaar, welk thans nog on-^
bemuurd lag, trokken, alwaar zy vyf dagen «
vertoefden, de Stad, in dien tusfchentyd, d
onderleemt
ran daar
:enen inral
in
ioüaiid,
lkmaar
:plon-
;rd.
zo deerlyk beroovende, dat de Regeering de
fchade, by deeze gelegenheid, geleeden, weinige
jaaren laater, op agt- of negenduizend
guldens begroot heeft f7). De woeste hoop
vondt nergens tegenftand. Men was zelfs bedugt,
dat zy de eene of de andere Westfaefche
Stad mogt verrasfen: weshalve Hoorn
en
MR. AERT VAN PER GOES Regift. M. 170.
C O Request aan den Keizer, by BOOMKAMP Aifem. W. 74.

KARELII.
J53I-
Hy verlaat
het
weder.
38 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOER;
en Medenblik, in of omtrent Wynmaand,
van hooger hand, gewaarfchuwd werden ,
om op hunne hoede te zyn, en fcherpe wagt
te houden (tri). De Keizer, geen volk op de
been hebbende, om deeze vyandlykheden,
met geweld te keeren, zondt Joris Schenk,
Stadhouder van Friesland, naar Holland af,
om met' Koning Christiaan in onderhandeling
te treeden (V). Uit een Brief van Schenk,
den vyftienden van Wynmaand deezes jaars,
uit Amfterdam, gedagtekend (0), befluit ik,
dat hy zig thans daar ter Stede ophieldt. Christiaan
de II. wilde 't Land op geene andere
voorwaarden ruimen, dan dat men hem de
volle vyftigduizend guldens, wegens de Bruidfchat
zyner Gemaalinne, voldeedt, en daarenboven
twaalf Oorlogfchepen , tot zynen
Noordfchen togt, leverde. Schenk en de
Hollanders moesten, gedwongen, hier toe
befluiten. De Koning, den dienst willende
erkennen, dien hem de Hollanders, en die van
Amfterdam in 't byzonder, by deeze gelegenheid
, deeden, gaf hun, by eenen open Brief, den
vyftienden van Wynmaand gedagtekend, verlof,
om alomme, in zyne Ryken, welken hy
egter nimmer herwon, te mogen handelen (2).
Hy ging, met zyn volk, te Meden blik, fcheep,
op den zes entwintigften dier zelfde maand (p\
Een
(m) VELIUS HoofH, bl. 232, 233.
(5) Mn. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 170.
(o} 6y VELIUS Koorn, bl. 233-
C0 MR- AERT VAN DER GOES Regift. bh 17°, tfU VE.
Llüs Hoor», bl. 233, 234,
(2) Zie Handv. van Amji. bl. 88. alwaar deeze
Brief, ten onregte, aan Christiaan den IU 5 toegeifclireeven
wordt.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 29
Een hevige ftorm dreef hem op de kust van
Noorwegen, daar hy, zyne benden ontfcheept
en in Anslo gelegd hebbende, een ftreng en '
langduurig beleg uitftondt. De Stadhouder
van Holland kreeg, in dien tusfchentyd, vermoeden,
dat de Amfterdammers en Waterlanders,
onder welken 'er veelen waren, die
den verdreeven Koning een goed hert toedroegen,
hem fchepen toefchikken mogten,
of, om den handel meer fchyns te doen hebben
, hunne fchepen, in zee, door de zynen ,
laaten neemen. Ernftig waarfchuwde hy de
Regeering van Amfterdam hier tegen, in
Hooimaand des jaars 1532. Doch zy verklaarde
hiervan geene kennis te hebben, en beloof- •
de 'er zorgvuldig tegen te zullen waaken. Kort
hierna, befloot Koning Christiaan zig over te
geeven Koning Fredrik deedt hem, eerst
op 't Slot Zonderburg, bewaaren. Na dat hy,
in't jaar 1546, afftand van 't Deenfche Ryk
gedaan hadt, werdt hy, op 't Slot Kattenburg,
gezet, alwaar hy, tot aan zynen dood toe ,' tyn uït£
inde.
die, in 'tjaar 1559, voorviel, gevangen bleef. £
Zyne Gemaalin, Izabelle, was, reeds in 't
jaar 1526, in Vlaanderen, overleeden (V).
Christiaan hadt haar, in haar leeven , veel
verdriets aangedaan. Sigbritta, Moeder van
'sKonings byzit, Duveke of Duifje, een flegt
Nederlandsch Vrouwsperfoon, heerschte, onder
oogluiking of goedkeuring des Konings,
over de ongelukkige Koninginne (j). De Advokaat
van der Goes, van haar, onder dennaam
(«y") MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 183..
( r) REIGERSB. II. Deel, bl. 414, 430.
Qi) PUFEENDORF Inleid, tot de Hift. bl. 596, 558.
C 4
KARELIL
i53i.
1532.

KARELII.
'532-
IX.
Onlust
met Ko­
ningFredrik. 40 VADER L A N D SC HE XVII. BOEK.
naam van Syburg, gewaagende, noemt haar
ook BoelfcappevandenConinck vanDeenemercken
(7).
Eer 't met Koning Christiaan dus verre verliep
, en zelfs al korr na zyn vertrek uit deeze
Landen, waren de Hollanders, zynenthalve,
in de ongunst vervallen van Koning Fredrik,
die 't hun zeer kwalyk nam, dat hy zynen mededinger,
fchoon huns ondanks, met geld en
fchepen, onderfteund hadden. Lubek en de
andere Wendfche Steden, nydig over den
Hollandfchen Koophandel in 't Noorden, dien
zy, by deeze gelegenheid, gaarne alleen tot zig
trekken wilden, ftyfden Koning Fredrik in
zyn ongenoegen. Hy gaf den anderen Nederlanderen
vryheid, om in zyn Ryk te komen
handelen, terwyl hy, met hulp der Lubekkeren,
verfcheiden' Hoilandfche Schepen ,
die de Zond door wilden, wegnam (V). Amfterdam
fchreef, in Sprokkelmaand des jaars
1532, uit den naam der Hoilandfche Steden,
aan de Regeeringen van Dantzig, Riga en
Reval, om te onderzoeken, of men hun aldaar
vryen Koophandel gunnen wilde, zo Koning
Fredrik en de Lubek kers hun dien mogten
blyven verbieden. Die fchryven onderdek ,
dat zy middel moesten weeten, om de Zond
of Belt vry te houden; waarvan zy ook, eerlang,
hun werk maakten. Doch wat antwoord
'er van de drie Steden kwam, heb ik niet konnen
ontdekken. Ook zogt men, met Fredrik,
in onderhandeling te komen, en floeg, ten
CO MR. AERT VAN DER GOES Regift. H. 163.
(_uj VBUUS HoOrii, W. 2^8.
s "
dien

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 41
dien einde, eene Byeenkomst te Hamburg , KARELII.
voor, die, den tweeden van Bloeimaand, ge­ 1532.
houden zou worden, en op welke ook de Koning
van Zweeden en de Lubekkers Gemagtigden
zouden zenden. Doch deeze Byeenkomst
werdt, tot in den Zomer, verfchooven,
en naar Koppenhage verlegd (V). Ondertusfchen
bleef men, hier te Lande, in geduurige
bekommering voor eenen Kryg met de
Oosterlingen Qx°).
In den aanvang van Bloeimaand, deedt de X.
Stadhouder de Staaten van Holland, in den De Stad­
Haage, befchryven, om hun voorbetaaling houder
vordert
af te vorderen van de buitengewoone Beden,
voorbe­
die, in de jaaren 1535 en 1536, eerst vertaalingfchynen zouden. Hy verklaarde, dat de Kei­ der inge»
zer deeze penningen noodig hadt, om den willigde
Beds,
Staat te vryen van eene fchuld van vyftigduizend
guldens, gemaakt om den Koning van
Deenemarke 't Land te doen ruimen. De Staaten
waren, in 't eerst, eenpaarig weigerig,
oordeelende, dat men alle de ingewilligde Beden
vollirektelyk behoeven zou, in den aarxflaanden
Oosterfchen Oorlog. De Keizerlyke
Gemagtigden bragten hier tegen in, da?
de Keizer ook zwaar heiast was, en, op degewoone
Beden, reeds geld opgenomen hadt,
om den Turk tegen te ftaan. Doch de Staaten
lieten'zig niet beweegen. De Stadhouder,
vertoonde hun, in Hooimaand, dat de Keizer
nu de Stigtfche Knegten betaalde, gelyk
de Staaten begeerd hadden, welke last, jaar-
lyks,
O) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. i—, 179. 180*
VELIUS Hoorn, bl. 238, 239.
(-O MR. AERT VAN DER GOES Resift. fl. 181, 182.
C 5

KAUELII.
1532.
en naderhandeen>'verssegeli»*
«Gebrek
san Graaaea.
4a V A D E R L A N D S C H E XVII. BOBK;
lyks, dertienduizend eenhonderd vier-endertig
ponden beliep, waarom men, zyns oordeels,
in de verzogte voorbetaaling, behoorde te bewilligen.
Dordrecht, boven andere Steden,
ter oorzaake der Privilegiën van 't Stapelregt,
verpligt aan de Graafiykheid, en daarom doorgaans
gereeder dan de anderen, om in de
Graaflyke Beden te bewilligen, ftemde, in
Oogstmaand, tot de voorbetaaling. Doch
alle de andere Steden en de Edelen zelfs bleeven
weigerig. De Stadhouder, ziende dat de
meeste Leden niet te beweegen waren, verzogt
toen, in de plaats van voorbetaaling,
eene verzegeling van zeventienhonderd-envyftig
ponden jaarlykfche Losrenten: waartoe de
meeste Leden eerlang hunne ftera gaven, mids
men de Koopers vonde buiten Holland, en in
allen geval niemant noodzaakte , meer te
koopen of op te brengen, dan zyn aandeel,
volgens de Schildtalen, beliep. Amfterdam
zou op zig zelf zegelen, naar ouder gewoonte.
Doch Rotterdam en Alkmaar verklaarden, dat
zy thans geenen raad wisten, om iets op te
brengen (y).
Het ftremmen van den Oosterfchen handel
veroorzaakte , ondertusfchen , groot gebrek
aan Graanen, hier te Lande. In 't midden
van den Zomer, goldt het last PvOgge reeds
zes-énveertig goudguldens, dat toen een geweldige
hooge prys was. En 't zou 'er nog
hooger mede geloopen hebben, zo niet de
Breemers, van tyd tot tyd, Koorn herwaards
ge-
fy"> MR. AEET VAN DER GOES Regift. tl. 179, ï8*i 182».
S83; 184, »3 5, isa.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 43
gebragt hadden. Daarenboven, lagen 'er vier-1 CAREI.IL
honderd Koopvaardyfchepen ftil, en tiendui­ 1532.
zend Bootsgezellen, die, met dezelve, naar"
de Oostzee plagten te vaaren, vervielen tot
armoede (2). Deeze en diergelyke zwaarigheden
deeden de Staaten van Holland verdagt
zyn, op kragtdaadige middelen, om de Vaart
naar 't Oosten te herftellen. Amfterdam floeg, Woorflag
al in Bloeimaand, ter Staatsvergaderinge , /an Am.
voor, dat men ,, beflag behoorde te leggen
lerdam,
3in veer-
„ óp de Oosterfcbe goederen, hier te Lande, igOor- „ den Oosterlingen den handel, door alle de; ogfehe-
,, Nederlanden, verbiedende; dat men vier- ]
„ duizend man, op veertig Oorlogfchepen,
,, leggen moest, om eene Koopvaardyvloot
„ van ruim honderd Schepen te beveiligen,
„ die de helft meer manfchap dan naar ge-
„ woonte op moesten hebben; dat de Steden
„ de Oorlogfchepen en 't gefchut moesten le-
„ veren; dat de Keizer de helft van de vier-
„ duizend man moest- betaalen, en de andere
„ helft gevonden worden, uit een inkomend
„ Regt van den twintigften of vyftienden pen-
„ ning op alle Oosterfche waaren (a)." Doch
deeze voorflag vondt geen ingang. Alleenlyk
werdt 'er beflag op de Oosterfche goederen
gelegd, fchoon met weinig vrugt: alzo
'er flegts één Kommisfaris toe was gefield,
die zo dra niet op de eene Plaats begonnen
was, of de goederen werden, op de meeste
anderen, vervoerd of verdonkerd
Wat laater, leverde Amfterdam en de Wa*
ter-
(x) VELIITS Hoorn, bl. 238, 239.
(

44 VADER LANDS C H E XVII. BOEK.'
KARELII. terlandfche Steden een ander Ontwerp, ter
1532' Dagvaart, over. Men moest, oordeelden
ze „ alle vaart, Westwaards zo wel als Oost-
Ontwerp „ waards, verbieden, en zestig OorlogfchevanAmfterdam
„ pen, met agtduizend koppen bemand, in
en de Wa­ „ zee brengen, om den Oosterlingen afbreuk
terlieden. ,, te doen. De kosten deezer uitrustinge moes-
„ ten, meenden ze, voor de helft, door den
„ Keizer, vooreen vierde, door 't Gemeene
,, Land, en voor het overige vierde, door
, den Koophandel, gedraagen worden." Doch
3e Edelen, die geen belang by den Koophandel
hadden, wilden de Koopluiden, met de
i ïelft, en den Keizer, met de andere helft van
le kosten, belasten, mids het Land den Keiier,
des noods, onderfteunde. Dit fmaakte
< >ok den meesten anderen Leden. Men mag-
t igde eenigen uit de Vergaderinge, om met
le Landvoogdes, en met den Keizer zelv', op
4
ieezen voet, overeen te komen (Y).
C
Toerus- Ondertusfchen werdt de Vloot, in weinige
tii g ter ( agen, uitgerust en in zee gebragt. Elke Zee-
Zee, £
ad leverde haar aandeel: Hoorn, onder an-
• e eren, vyf Schepen. De Schouten en Bur-
g emeesters der Steden monterden \ Volk (d).
ft len hieldt ook Uitleggers in de zeegaten, die
d ï naaste Waterlieden waarfchuwen moesten»
v x>r naderende vyandlyke Schepen. De op-
g izetenen van Ter Schelling, Texel, en de
ai idere Eilanden kreegen last, om geene fche-
P :n, dan die vrienden toebehoorden, binnen.
te lootfen, of over. de ftroomen te brengen.
CO MR. AERT VAN DER GOES Regift, U. ISÏ.
LO Vfiuus'Hoonï, tl. 238, 2^,
Men,

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 4 I
Men zondt Kruipers of Verfpieders naar Noorwegen,
Koppenhage, Lubek en andere Plaacfen,
om op de beweegingen des vyands agt
re geeven. Amfterdam waarfchuwde, in de
Hoofden, de Schepen, die van 't Westen
kwamen , voor de aanflagen der Oosterlingen
(V). Doch onder 't gebruiken van alle
deeze voorzorg, werdt de Vredehandeling'
egter niet verzuimd. Meester Joos Amezon
vanderBurgt en Gerard Muller van Kampen,
Raaden des Keizers, en Kornelis Bennink, uit
de Vroedfchap van Amfterdam, toogen, in
Zomermaand, naar Koppenhage, alwaar zy
Koning Fredrik, die reeds kennis hadt van de
toerustinge in Holland, genegen vonden, om
een Verdrag met hen te fluiten. Die van Lubek
alleen ftremden den handel, eenigen tyd;
doch alzo zy, door de andere Hanze Steden!
werden tegenvallen, werdt de Vrede, eindelyk,
getroffen. De Hollanders beloofden
Koning Christiaan, die toen in Noorwegen
was, geen' onderftand te zullen doen, en zelfs
de vaart, naar Noorwegen, te zullen verbieden,
t Laatfte werdt, door het gevangen
neemen van Koning Christiaan, welk kort
hierop volgde, onnoodig. Voor 't einde van
Hooimaand, kreeg men hier tyding van de
geflooten Vrede. Zy verwekte eene algemeene
vreugde niet flegts; maar zo groot eene
daaling m de Oosterfche waaren, dat de Rogge
van zes enveertig op twee entwintig goudgul-
de T e C r
vfeTc/)
^
V y f
"' ê
° P d e n i e n
C

1532-
XI.
Nieuwe
Oorlog
met de
Oosterlingen.
VADERLAND SC HE XVII. BOK?
De Stadhouder, terftond hierna, de Staaten
, te Utrecht ter Dagvaart befchreeven hebbende,
begeerde, dat het Land alleen de
kosten van de uitrusting der Oorlogfchepen en
van de bezending naar Koppenhage op zig
neemen zou. Zy beliepen, met malkanderen,
omtrent vyfduizend guldens. Doch de Staaten
wilden alles, tot 's Keizers lasten, laaten,
waar uit volgt, datzy, op deezen voet, met
hem en de Landvoogdesfe, overeen gekomen
waren. Alleenlyk toonden zy zig niet ongenegen
, om den afgezondenen naar Koppenhage
een vrywillig gefchenk te doen (g). Hoe
dit gefchil verder bemiddeld zy, is my niet
gebleeken.
Doch de Vrede met Deenemarke en de
Hanze-Steden duurde niet lang. De Hollanders
hadden naauwlyks hunne Vloot onttakeld,
en 't volk afgedankt, of Koning Fredrik,
door de Lubekkers opgehitst, zogt (tof
tot nieuwen twist. Doch alzo hy den Nederlandfchen
Koophandel niet geheel misfen kon ,
poogde hy, met Brabant, Vlaanderen en Zeeland,
vrede te houden, en alleen met Holland
te breeken. Hy hadt uitgerekend, dat
Christiaan de II, dien hy nu in zyne magc
hadt, hem, door hulp der Hollanderen, die
den verdreeven' Vorst, geld, fchepen en gefchut
verfchaft hadden, driemaal honderdduizend
guldens fchade hadt toegebragt; van
welke fomme hy van Holland vergoeding vorderde,
dooreen Gezantfchap, alleen ten deezen
einde, herwaards gezonden. De Land­
en) Mr
* A t R T VAN DER G o E S
^gift. w
- lS
3»
voogd

XVII. BOEK. H I S T O R I E . '47
voogdes, de Staaten van Holland, in Win­ KARELII*
termaand , te Bergen in Henegouwen, ter 1532.
Dagvaart befchreeven hebbende, ftelde hun
de klagte der Deenen voor. Zy overreedden
haar ligtelyk, om 't gefchil aan te merken,als
den Keizer en de Nederlanden in 't gemeen
betreffende, en niet Holland in 't byzonder.
De Deenen hadden beweerd, dat de Koning,
uit kragt van 't Verdrag, onlangs te Koppenhage
geflooten, regt hadt, om zyne fchade,
op Holland alleen, te verhaalen. Doch de Emftige
Landvoogdes, anders onderrigt, verklaarde taal der
Land­
den Gezanten rondelyk „ dat de Koning, iets voogdes-;
„ van byzondere Perfoonen te eifchen heb- fe tegen
„ bende, hen, uit hoofde van 't Verdrag, de DeenfcheGe­
„ alleen voor hunnen bevoegden Regeer bezanten.
,, trekken kon, alwaar hem onverwyld Regt
„ gedaan zou worden; doch dat het hem,
,, zonder blykbaare krenking van 't Verdrag,
„ niet vryftondt, zyne fchade te verhaalen,
„ op 't Land van Holland in 't gemeen. Deedt
„ hy 't egter; hy moest zig verzekerd hou-
,, den, dat de Keizer de zaak der Hollande-
,, ren als de zyne aanmerken, en met alle de
„ magt der Nederlanden en van Spanje zelve
,, handhaaven zou."
De Deenen zig hebbende laaten verluiden,
dat zy met Brabant, Vlaanderen en Zeeland
in onderhandeling treeden, en aan dezelven
vryen Koophandel vergunnen wilden; zonde
Vrouw Maria, terftond, verbod aan deeze
Landfchappen, om den Gezanten gehoor te
verleenen. Ook verftondt zy niet, dat de
Gezanten, met de drie Landfchappen, zouden
zoeken te handelen. Kort hierna, kwamen
'er

KARELII.
1532-
Watervloed.
48" VADERLANDSCHE XVII. BOEK.
'er Brieven van Koning Fredrik aan Vrouwe
Maria, vervuld met klagten, over geweigerd
Regt. Ten zelfden tyde, fchreef hy aan Antwerpen,
Brugge, en Middelburg in Zeeland,
hen noodigende, om zig van Holland te fcheiden,
en in zyn Ryk te komen handelen. Doch
deeze Steden antwoordden, uit éénen mond,
dat zy zig geheellyk gedroegen aan 't gene
den Koning, door de Koninginne - Landvoogdesfe,
gefchreeven zou worden. De Deenfche
Gezanten keerden naar huis, zonder hun
Oogmerk bereikt te hebben. Men bereidde
zig, van wederzyde, wederom ten oorlog.
Vrouw Maria zondt egter, in de Lente des
volgenden jaars, Henrïk Willemszoon van Haarlem,
op 'sKeizers kosten, naar Deenemarke,
met last, om den Koning klaar en onvertogen
mtwoord af te vraagen, of hy de geflooten
Vrede begeerde te onderhouden, of niet Qi).
De Slagtmaand des jaars 1532 was wederom
, gelyk voor twee jaaren, ongelukkig voor
Holland en Zeeland. Op den tweeden dier
maand, ftak 'er zo hevig een ftorm uit den
Noordwesten op, dat de meeste Zeeuwfche
Eilanden, en veele Polders en Dorpen, die
naauwlyks wederom beverscht waren, ondervloeiden
(

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 49
geflopt konden worden (£). Men verzogt ten
Hove om onderfland in geld, tot het boeten
der geleeden' fchade. Men wist, dat de Kei-'
zer, voorheen, die van Lodyke en anderen
in Zeeland onderfleund hadt. Doch ik vind
niet, dat de Hollanders thans iets verwierven
(7). De Zeeuwen, die ook meer geleeden
hadden, werden, gelyk te vooren, wederom
geholpen. De Landvoogdes vergunde
hurï, uit 's Keizers naam, vier jaaren agter
een, jaarlyks, tweeduizend vyfhonderd ponden
van veertig grooten van de Keizerlyke Bede
te mogen inhouden, om dezelven, tot herftelling
der Dykaadjen, te gebruiken (m). In
verfcheiden' Hoilandfche en ZeeuwfcheSteden,
heerschte, ten deezen tyde , ook eene befmettelyke
ziekte. Te Zierikzee, fneuvelden, in
drie maanden tyds, meer dan drieduizend menfchen
(«). Te Rotterdam, was de flerfte ook
zeer zwaar (V).
Onder 't drukken deezer rampen , werdt
Holland, zo men waande, van den kant van ^
't Stigt, gedreigd met eenen onverwagten in- x
val. In den aanvang van Lentemaand des \
jaars 1533,vernam men hier, dat 'er, tusfchen 1:
Amersfoort en Utrecht, een groote hoop d
r
Knegten byeen trok, welker getal, naar de f
gerugten liepen, binnen weinige dagen, rot k
drieduizend was aangegroeid. Wie deeze
Knegten verzamelde, en wat men 'er mede ~
voor-
CO VKLTOS Hoorn, bl. 239, 240.
'CO MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 188, 10», ig S.
O») TÏOXHORN op REIGERSB. II. beel, bl. 434.
(») REIGERSB. II. Deel, bl. 432.
{oj MR. AERT VAN DÏR GOSS Regift. bl. 188.
V. DEEL. D
KARELII.
1532.
XII.
rees
oor eeen
inval
1 Holnd
naar
in
ügt-
:hen
int.
'533«

KARELII.
I533-
Voorzorg
hiei
tegen.
50 VADERLANDSCHE XVÏI. BOEK;
voorhadt, wist niemant met zekerheid. Doch
grooten en kleinen fielden vast, dat het op
Holland gemunt was. Veelen dagten, dat de
Lubekkers, met kennis van Hertoge Karei
van Gelder, dit Volk hadden doen werven.
Men verfpreidde zelfs, dat de toeleg was ,
met het zelve, onverhoeds, 's Lands fchepen
te bemagtigen, of in den brand te fleeken Q>).
Men oordeelde, dat de Gelderfchen kennis
van dit flinksch oogmerk hadden, en befloot,
hierom, agt ik, eenige Harderwyker fchepen
, te Edam, aan te houden De Raad
van Holland gaf der Landvoogdesfe en den
Stadhouder terflond kennis van 't byeen trekken
der vreemde Knegten, en befchreef de
Staaten, in den Haage, tegen den veertienden
van Lentemaand, hun verwonende, dat
men eenen inval in Holland van deeze gasten
te dugten hadt, en dat men fpoedig raad
fchaffen moest, om hen te keeren. De Staaten
verzogt hebbende, 't gevoelen des Raads,
vooraf, te mogen verllaan, antwoordde deeze
„ dat de Raaden blootelyk gelast waren, om
„ het regt te bedienen, en geen geld noch
„ gezag hadden, om eenen vreemden hoop
„ Krygsvolk te doen fcheiden, veel min ee-
„ nige Knegten in dienst, om denzelven, met
,, geweld, te verjaagen; doch dat de Staaten
„ een klein getal Knegten uit de Landzaaten
„ moesten aanneemen, en dezelven leggen
„ aan de Watering van de lange Weide, die
„ de vyand door zou moeten, zo hy 't op
» Hol-
(_p~) VELIUS Hoorn, 11. 242.
({) J. SCHRASSERT Befchï. van Harderw. II. Da', bl. 69»

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 5*
„ Holland gemunt hadt." Men flernde, ter- KARELII.
ilond, tot het werven van zeshonderd Knegten
, die drieduizend guldens, ter maand,
1533zouden
kosten. Amfterdam wilde, dat 'er
tweehonderd Bootsgezellen onder zouden zyn,
die den vyand van de fchepen moesten weeren,
zo hy voorhebben mogt, dezelven te
overweldigen. Doch dit vondt de Raad ondienftig.
De Afgevaardigden der Staaten niet
uiterlyk gelast zynde, werdt 'er, voor dat
zy veiflag aan de Steden gedaan hadden,
niets beflooten. Dordrecht , Haarlem en
Delft ftemden, federt, tot het opfchieten
van vyfhonderd guldens ieder, om zeshonderd
Knegten aan te neemen, op rekening
der Bede, die te S. Jans misfe verfchynen
BOU, Ldden verklaarde, ter oorzaake van,
het fluiten van den Wolftapel te Calais, neeringioo»
te zitten, en voor oproer van binnen
bedugr te zyn, waarom zy niets opbrengen
kon. Guuda, welk 't gevaar naast was, fprak
van in iderd of zestienhonderd Knegten
té n, ten laste van den Keizer, waac
'toe men penningen wilde opneemen. Amfterdam
was, ter deezer Dagvaart, niet tegenwoordig.
Dc Edelen ook niet, alzo zy
den Advokaat hunne meening gezeid hadden,
en zig verder aan den Raad gedroegen. Ondertusfehen
waren de vreemde Knegten naar
Wyk te Duurftede geweeken. Doch men
vreesde, dat zy de Lek afzakken mogten ;
waarom men, langs de Stroomen, en vooral
te Dordrecht, fcherpe wagt hielde, en 't gefchut
op de fchepen bragt. De Landvoogdes
gaf den Graave van Buuren, Kapitein - Gene-
D 2 raai,

KARELII.
I533-
52 VADERLANDSCHE XVII. BOE*.
raai, bevel, om met de Bende van Nasfau,
die van Aarfchot en de zyne naar de Hoilandfche
grenzen te rukken Hoogftraaten
zou ook met zyne Bende Paarden en vyftienhonderd
Knegten, in drie Vendels verdeeld,
derwaards trekken. De Kapitein van Utrecht
hadt duizend Knegten onder zig, en wist raad,
om tweeduizend Boeren, zo goed als Knegten
, in de wapenen te brengen. Al dit werdt
den Staaten, voor 't einde van Lentemaand,
in grooten getale, ter Dagvaart befchreeven,
omltandig voorgelegd. De Raad verzogt ,
Ete Raad
van Hol­ ter deezer gelegenheid, 't gene ook, voor
land eenige jaaren, reeds op het tapyt gebragt
poogt was, dat het Land een Befluit nam, om al­
den Staatoos
tweeduizend, of ten minden eenduizend
tengedumïgen Knegten, op de Schildtalen, in dienst te hou­
last van den. En Dordrecht verklaarde, tot eenduiKrygszend
Knegten, al voorheen, last gehad ^te
volk op hebben. Van 's Keizers wege, zouden 'er
te dringen.
tweehonderd Paarden bygevoegd worden. De
Edelen waren 't met Dordrecht eens. Doch
de andere Leden oordeelden „ dat men, 't
„ Land niet onderfteund hebbende, toen het
„ geene Knegten in dienst hadt, het nog minder
onderfteunen zou, als het duizend Knegten
onderhieldt. Ook vreesden ze, dat de
Keizer hen, voor 't betaalen zyner Paar-
" den, zou laaten zorgen, en dat hy ook de
„ Knegten niet zou willen voldoen, als zy,
„ ten zynen diende, uittrokken. Nog warea
„ zy bedugt, dat elk zyne vrienden, onder 's
„ Lands Vendels , zou willen bevorderen ,
't welk gefchaapcn ftondt, oneenigheid
' onder de Leden te veroorzaaken." De voor-
flag

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 53
flag des Raads werdt, derhalve , van de
hand geweezen.
Midlerwyl, hadt de Kapitein-Generaal den
Hertoge van Gelder vermaand , dat hy de
vreemde Knegten zou doen vertrekken, hem
te gelyk zynen dienst aanbiedende, om dezelven
te helpen verjaagen. Hy lag nu reeds te
Gorinchem. De benden van Nasfau waren te
's Hertogenbosch, en die van Hoogftraaten te
Utrecht gelegerd, 't Schryven aan Hertoge
Karei hadt zo veel gevolg, dat de vreemde
Knegten, op zyn bevel, de Hoilandfche grenzen
verlieten en naar 't Stigt van Munfter trokken.
Doch omtrent het einde van Grasmaand,
was 'er wederom een groote hoop op de grenzen
famengerukt. De Staaten vreesden toen
zeiven, dat de Lubekkers dit Volk in dienst
zouden neemen, alzo zy 'er, gelyk mendagt,
gefchut en geld onder hadden. Doch de vrees
was ongegrond. De vreemde Knegten trok- i
ken allen, in Bloeimaand, af (V), naar Oostr \
friesland. Hun waare toeleg, waarover men,
hier te Lande zo groot eene bekommering 1
hadt opgevat, ontdekte zig, door den tyd ,
volkomenlyk.
Wy hebben, in 't voorbygaan (s), aange-1
tekend, dat Christiaan de II, Koning van 1
Deenemarke, in 't jaar 1531, een' hevigen
twist hadt bygelegd, tusfchen, Graave Enno
en Jonkheer Balthazar van Ezens, een' Oostfriesch'
Edelman. Deeze bevrediging nu was.
van korten duur geweest, Bakhazar hadt zig
naar
O) MR- AÏRT VAN DER GOES. Regift. II. jpi, 192, 103»
IS4, i95> i2 6
KARELIÏ»
1533-
De
vreemde
Cnegtersr
ertrek-
;en.
ïun wa»e
toeleg.
> 198, 200, 202, 203. 207.
(,0^-35-
D s

KARELII.
1533.
XIII.
Overleg
op 't voeren
van
den Oosterfcheii
Oorlog.
54 VADERLANDSCHE XVII. BOEK.
naar Gelderland begeven, en den Hertog ,
die zig, reeds iedert eenigen tyd, gemengd
hadt in de Oostfriefche gefchillen, bewoogen,
om hem het Adelyk Slot Rozande, by Arnhem
, af-te ftaan, en hem verlof te geeven ,
tot het werven van eenige manfchap, om zyne
vervallen' zaaken, in Oostfriesland, te herftellen.
Meinard van Ham, een Geldersch
Overfte, deedt deeze werving zo heimelyk,
dat niemant wist, wie ze gelast hadt. Hy legerde
de Knegten op en omtrent de Veluwe,
en veroorzaakte, hierdoor, de bekommering
in Hollanden in 't Stigt, van welke wy gewaagd
hebben. Toen de hoop groot genoeg
was, trok 'er Jonkheer Bakhazar mede naar
Oostfriesland. Hy floeg, in Wynmaand, het
"Leger van Graave Enno, by Remmingen. Naderhand,
op nieuws door de Gelderfchen gefterkt,
behaalde hy nog eenige andere voordeden
, in Oostfriesland. En hierop volgde ,
in de Lente des jaars 15 34, een verdrag, waarby
de Hertog van Gelder merkelyke voordeelen
bedong (f).
Kort na 't vertrek van Henrik Willems­
zoon van Koppenhage, kreeg men, hier te
Lande, berigt, dat die van Lubek negen
Oorlogfchepen in zee hadden gebragt , en
nog meer anderen gereed maakten. Men was,
derhalve, voor 't neemen der Hoilandfche
fchtptn bedugt, of ten minnen voor 't fluiten
der Zond, waarvan niet alleen groote
fchade voor 't Land, maar zelfs, gelyk in
voo-
('/*) E. Ï5F.NINCHA riift. van Oostfr. IV. Bütk, Cup. XXXI.
XXXIX. XLIV. LV1I. bl. 659, ÖÖ3, 665, 67C. PONTANUS
Lih. Xi. p. 769—774.

XVÏI. BOEK. H I S T O R I E . 55
voorige jaaren, opfchuddingen onder de KARELII.
Bootsgezellen te wagten Honden. Om deeI533ze nadeelen te voorkomen, fielden Amfterdam
en de kleine Steden en Dorpen van Waterland,
afzonderlyk, op 't einde van Lentemaand,
zynde byeen gekomen, een Ontwerp
op, welk zy, in 't begin van Grasmaand,
den Edelen, grooten en kleinen Steden, met
den Stadhouder te Dordrecht vergaderd, overleverden.
De kosten van het zeli/e zouden,
in vier maanden tyds, omtrent zestigduizend
guldens beloopen. Doch de andere
Steden waren weigerig, oordeelende dat de
Oosterfche Oorlog den Keizer alleen raakte,
die van alle de Nederlanden, ten minften van
Brabant, Vlaanderen en Zeeland, zo wel als
van Holland, onderftand vorderen moest. De
Stadhouder wilde, dat Amfterdam en de Waterfteden
vyftig Oorlogfchepen vooruit keveren
zouden, en dat Holland de verdere onkosten
zou draagen, zo ver zulks doenlyk ware
, eer men den anderen Landen iets zou afvergen;
alzo Holland 't meest by den Oosterfchen
Oorlog te lyden hadt. Doch Amfterdam
en de Waterlieden hadden hier geene
ooren naar.
Terwyl men, in deeze onderhandeling, bezig
was, kwam Henrik Willemszoon van Koppenhage
te rug. Hy hadt maar eens gehoor
gehad by Koning Fredrik, die krank was.;
doch klaarlyk begreepen, d?t hy, op Holland
alleen , de fchade, hem aangedaan, verhaalen
wilde; oordeelende hy, dat het jongfte
Verdrag hem hiertoe regt gaf, en 't zig
met kreunende, hoe de Koningin-Landvoog-
D 4 des

KARELII,
1533-
Toerusting
te
water.
56 VADERLANDSCHE XVII. BOEK:
des en derzelver Raad het mogten uitleggen-
Zo verfbord was hy, dat hy de Koningin niet
wederom deedt groeten, en den Hollandfchen
Gezant fiegts eenen beflooten Brief aan
haar medegaf, opgevuld met dreigende uitdrukkingen.
Thans lagen 'er nog vyf-envyftig Koopvaardyfchepen
te Dantzig, voor welken men
zeer bekommerd was. Men befloöt, derhalven,
in de eerfte plaats, de Landvoogdes te
verzoeken, dat het verbod der vaart, welk
den vyftienden van Grasmaand uit was , tot
den vyftienden van Bloeimaand duuren mogt;
dat de goederen der Lubekkeren met derzelver
aanhang, op éénen dag, in Brabant,
Vlaanderen, Holland en Zeeland, beflaagen
mogten worden; en dat men de groote Meefiers,
zo noemde men de voornaamfle Reeders,
ten Hove befchryven wilde, om hunne gedagten
, op 't Huk der Zeevaart, open te leggen.
De Landvoogdes befkoot tot het verbod der
Zeevaart naar 't Oosten en tot het beflaan der
Oosterfche goederen. Doch de Dagvaart der
Reederen hieldt zy in bedenken. Vervolgens ,
nam men, op eene Dagvaart in den Haage,
't fluk der toerustinge ter zee in overweeging.
De Edelen wilden: ,, dat Amfterdam en de
„ Waterfteden dertig groote Oorlogfchepen
„ zouden leveren, voorzien met het beste
„ gefchut van vierhonderd fchepen, die zy,
„ ten deezen tyde, nog wel hadden; dat men
„ twaalfhonderd Bootsgezellen en drieduizend
„ Knegten op deeze fchepen leggen zou, en
„ voor 't gene dezelven, in de eerfte maand,
„ zouden kosten, vier of vyfduizend ponden ,
„ over

XVII. BOEIT; H I S T O R I E . 5?
„ over Holland, omflaan, tot het handgeld;
„ van twee Filips guldens voor ieder; de
„ mondbehoeften zou men borgen: dat men
„ de Landvoogdes moest verzoeken, om een'
„ Admiraal over de Vloot te Hellen, alzo de
4, oorlog 's Keizers oorlog was, en dat zy,
„ geld behoevende, zulks van de vier Land-
„ fchappen, belang hebbende by den Oos-
„ terfchen handel, geliefde te eifchen, in welk
„ geval, Holland zig wel zou kwyten." Dordrecht,
Delft en Amfterdam vielen terftond
den Edelen toe. Haarlem, Leiden en Gouda
wisten geenen raad, om fpoedig veel gelds
byeen te brengen; maar in vier of vyfduizend
guldens, zouden zy hun aandeel leveren. Doch
de Waterlieden wilden geene fchepen leenen,
zonder 'er huur van te trekken: waartoe de
andere Leden niet konden verftaan. Eindelyk,
befloot men, dat de fchepen, by voorraad
, gereed gemaakt zouden worden; 't welk
omtrent agt-entwintighonderd guldens kosten
zou, met welken, men de Landvoogdes zou
zoeken te belasten. De Afgevaardigden der
Staaten, met dit Befluit, ten Hove getrokken
zynde, verzogten ,, dat de Landvoogdes der-
„ tig groote Schepen en twaalf Barken in zee
„ wilde doen brengen, en een'goed'Admiraal
„ over dezelven ftellen, konnende men, in
„ Holland en in Friesland, mindere Bevel-
„ hebbers genoeg vinden." Zy voegden 'er
by „ dat de Staaten, als dan, by leeninge,
„ zouden opbrengen twaalfduizend guldens,
„ mids de Landvoogdes de Vaart naar Oos-
„ ten en Westen verboodt, tot dat 's Keizers
„ Vloot in zee zou zyn." De Landvoogdes,
D 5 na
1533.

KARELII.
1533-
Misnoegdheid
des
Stadhouders
op
de Staaten.
58 VADERLANDSCHE XVII.BOEK.
na eenige dagen beraad, begeerde, dat de
Staaten de twaalfduizend guldens, by leeninge,
voor eerst, zouden opbrengen; dat zy
zig, wyders, borg Hellen zouden, voor de
Scheephuure en mondbehoeften , mids men
beloofde, hen van betaalinge te zullen vryen.
Zy zou een' goed' Overkapitein of Admiraal
aanftellen, en 's Keizers gefchut naar Holland
zenden, om op de Vloot gebruikt te worden.
Ook zou zy verbieden Oostwaards te zeilen;
doch de Vaart naar 't Westen en de Haringvisfchery
wilde zy wel toelaaren. Evenwel
oordeelde zy, dat de Vloot eerst in gereedheid
gebragt zyn moest, waarom zy alle fchepen
in beflag zou doen neemen, om, uit dezelven,
bekwaame Oorlogfchepen te kiezen.
De Afgevaardigden der Staaten verklaarden,
hierop, dat zy tot niets verders dan tot eene leening
van twaalfduizend guldens gelast waren.
Die van Enkhuizen, Edam en Monnikendam
vertrokken., ondertusfchen , heimelyk van
Brusfel, om hunne Schepen, voor 't beflag,
in zee te brengen, en niet ten oorlog te dienen.
Doch de andere Afgevaardigden fchreeven,
in alleryl, aan den Raad van Holland,
om hun dit te doen beletten. Zy bleeven ,
midlerwyl, ten Hove; by den Stadhouder
aanhoudende, op het aanilellen van eenen
Admiraal, en op het afzenden van't gefchut,
welk men beloofd hadt. Doch de Stadhouder
was thans zeer onvergenoegd op de Staaten,
om dat zy, de voorfpraak van andere Heerea
verzogt hebbende, hem fcheenen te mistrouwen
, 't welk hy hun dreigde, door 't fcherp
invorderen der ingewilligde Bede, betaald te
zul-

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 59
zullen zetten. Doch zy gaven hem goede
woorden, verzoekende, dat men, voor alle
dingen, Holland alleen niet met den last des
oorlogs bezwaard laaten wilde, ten ware 'er,
veeliigt, hoop van Vrede mogt zyn, welke
men voor hun verborgen hieldt. Voorts verklaarden
zy, dat zy de andere Heeren alleen
hadden aangezogt, om de goede zaak te beter
voort te zetten , niet uit mistrouwen
op den Stadhouder. Hoogftraaten liet zig,
hiermede, naar 't fcheen, gezeggen, beloovende
zyn best te zullen doen, om Holland
uit den oorlog te houden.
Het fammelen ten Hove, veroorzaakt door
de twecdragt der Heeren, deedt de Staaten,
op 't einde van Bloeimaand, in den Haage, 1
vergaderd, een Befluit neemen, om de Landvoogdes
wat ernftiger te dringen , tot het voortzetten
van den oorlog, uit 's Keizers naam.
Koning Fredrik was nu overleeden, en de
Vredehandeling, mét zynen Zoon en Opvolger,
Christiaan den III, op eenen goeden voet
gebrag f
IARELII.
1533.
XIV.
Vredemndeiing
met Deelemarke.
. 't Kwam 'er thans alleenlyk op aan,
om die van Lubek tot reden te brengen. Deezen
wisten, tegen 't verbod, de Oosterfche
waaren, over Hamburg, in de Nederlanden
te voeren, en 't voordeel, dar hun hiervan
kwam, ftelde hen in fhat, om den oorlog lang
uit te houden. Vlaanderen en Zeeland waren
ten Haring gevaaren, terwyl de Visfchery, in
Holland, verbooden was, 't welk hier voor
oproer onder 't gemeen deedt vreezen. Am-1 »e Staa»
fterdam en de Waterlieden hadden de Oor * ?n van
[olland,
logfchepea reeds in gereedheid gebragt, en ? seken
tot de eerfte maand huur drieduizend guldens d en oorver-

KARELIL
1533-
log tegen
de Lu
bekkers
voort te
doen zetten.
Gerard
van Merkere
wordt
Admiraal
der Hoilandfche
Vloote.
60 VADERLANDSCHE XVII. BOEK
verfchooten. Nu vonden zy zig buiten ftaat,
om meer op te brengen. Ook wisten zy geen
antwoord te geeven, op een' voorflag van die
van Hamburg , om de gefcbillen, tusfchen
Holland en de Lubekkers, te bemiddelen. Al
dit gaf den Staaten gelegenheid, om der Komnginne
de volgende vyf punten te laaten
voorflaan: 1. Of zy zou gelieven eenen Admiraal
aan te Hellen; ' s Keizers gefchut op de
Vloot te doen brengen, en de andere Nederlanden,
op 't ftuk des oorlogs, te befchryven;
alzo, zonder dit, geen oorlog gevoerd kon
worden, en Holland de penningen, tot hiertoe
verfchooten, vergeefs gefpild zou hebben,
a. Of zy al wat van Lubek over Hamburg
of andere Plaatfen in deeze Landen kwam
voor goeden prys geliefde te verklaaren. 3.
Of zy de Visfchery den Hollanderen, zo wel
als den Vlaamingen en Zeeuwen, geliefde te
veroorlooven. 4. Of zy de Oorlogfchepen geliefde
te ontllaan, of anders, wegens de huur,
met dezelven, overeen te komen. 5. Welk
antwoord men die van, Hamburg geeven zou,
op de aanbieding van bemiddeling der gefchil-.
len met. de Lubekkers.
De Landvoogdes, geperst door de Afgevaardigden
van Holland, voldeedt hen op
eenigen van deeze punten. Zy ftelde Gerard
vanMerkere, voorheen Admiraal van Vlaanderen,
over de Hoilandfche Vloote, beloovende
hem, nevens Hoogftraaten, met dertigduizend
guldens, naar Holland, te zullen
zenden, om de uitrusting voort te zetten.
Zy. verboodt, behalve de Vaart naar 't
OoSs

XVir. BOEK. H I S T O R I E . 61
Oosten (u), den invoer der Oosterfche waa- KARELIT.
ren, door Lubek over Hamburg, op verbeur1533te dier waaren. Wegens de Visfchery, betuigde
zy, te verwagten, dat dezelve, als de
Oorlogfchepen in zee waren, voor alle de
Landen, wederom vry zou konnen zyn. Aan
Hamburg, kon men, haars oordeels, fchry ven,
dat 'er, eerst een Beftand voor drie maanden
geflooten zynde, eene Dagvaart, binnen die
Stad, kon gehouden worden, om op dezelve,
ware 't mogelyk, op den voet der oude Overeenkomften,
eene beftendige Vrede te fluiten.
Doch gelukte dit niet, dan moesten partyen,
na 't eindigen van 't Beftand, zes weeken
tyd hebben, om lyf en goed te bergen.
Van 't befchryven der andere Nederlanden ,
fprak zy niet. Ook kwam 'er geen gefcbut
van den Keizer. Brugge, Middelburg, Zierikzee
en Veere, die 't in bewaaringe hadden
, wilden 't niet laaten volgen. Brugge gal
voor, dat het der Stad toekwam. De andere
Steden behielpen zig, met diergelyke voorwendfels.
Zy zogten Holland alleen met den
Oosterfchen oorlog belemmerd te laaten, en
ondertusfchen den Oosterfchen handel naar
zig te trekken, ten nadeele van Holland. De
Oosterlingen toonden zig hier genegen toe.
In den Zomer, kwamen 'er verfcheiden' Schepen
van Dantzig in Zeeland aan, 't welk het
Hof, onaangezien het Verbod, oogluikende
jtoeliet.
De Oosterfche Kryg werdt, eerlang, on Men
vermydelyk voor Holland. Hoogftraaten en
poogt
Holland
de
• £») Repert. der Plakaat. bl, 27.

KAREI.II.
I533-
den
meesten
last des
Oosterfchen
Krygs op
te dringen.
€2 VADERLANDSCHE XVII. BOER
de Admiraal, eenen Staat van Oorlog hebbende
opgemaakt, verfcheenen, met denzelven,
op eene Dagvaart, die, tegen 't einde
van Hooimaand, te Amfterdam, befchreeven
was. Hier vertoonde de Stadhouders
„ dat het Hof hem dertigduizend guldens ter
„ hand gefteld hadt, tot de betaamde uitrus-
,, ting; dat hy geenen kans zag, om meer
„ te verkrygen, en dat de kosten, in twee
,, maanden, wel zeventigduizend guldens be-
,, loopen zouden; dat hy, hierom, van de
„ Staaten vyftigduizend guldens begeerde ,
„ die, als 'er de gewoone en buitengewoone
„ gratiën of kwytfcheldingen afgetrokken
„ waren , naauwlyks dertigduizend guldens
,, blyven zouden. Hy voegde 'er by, dat hy,
„ hierop Confcnt hebbende, terftond met de
„ begonnen' toerusting zou voortvaaren." Uit
deezen voorflag des Stadhouders, konden de
Staaten ligtelyk bevroeden, dat men, eens
dertigduizend guldens gefchooten hebbende ,
den gantfchen verderen last des oorlogs , op
Holland alleen, zou laaten aankomen, 't welk
hun, met reden, onverdraaglyk fcheen. Zy raadpleegden
hierop, onderling, met allen ernst.
De Edelen oordeelden, dat men, wanneer de
fchepen wederom uit zee kwamen, alleenlyk
betaalen moest 't gene dezelven meer dan 's
Keizers dertigduizend guldens gekost hadden,
waarin Holland, nevens de andere Nederlanden,
zyn aandeel opbrengen moest, zynde,
naar ouder gewoonte, een vyfde van 't geheel
met Zeeland. Dordrecht was wederom
gereed in 't bewilligen, mids gevolg hebbende
van 't meerderdeel der Staaten. Haarlem,

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 63
lem, Delft, Leiden en Gouda, geenen raad
weetende om geld te vinden, waren weige­
rig. Amfterdam beklaagde zig, over de reeds
gemaakte kosten, die nu al meer dan twintigduizend
guldens beliepen; doch toonde
zig egter gereed ter bewilliging, zo de meeste
Leden 't ook zo konden begrypen. Men
moet aanmerken, dat deeze Stad groot belang
hadt by den Oosterfchen handel, zynde
aldaar thans reeds de voornaamfte Koornmarkt
van Holland (v~). De kleine Steden,
Rotterdam, Schiedam en Alkmaar, vertoonden
haare armoede. De Keizerlyke Gemagtigden
de Leden dringende tot bewilliging,
floegen eenige Steden voor, dat men vyftigduizend
guldens zou konnen ligten op de Bede,
die, in 't jaar 1535, verfchynen zou,
waar op zy fors genoeg hernamen „ dat de
„ Keizer, geld willende ligten op ingewillig-
^, de Beden, zulks den Steden niet behoefde
„ te vraagen." Men fcheidde , derhalve ,
zonder tot befluit te komen. De Stad Delft
deedt openlyk aanrekenen, dat zy nimmer iets
rot de kosten van deezen Oorlog draagen zou.
Zo veel fcheelde het, of eene Stad belang hadt
by den Oosterfchen handel, of niet.
Tegen den tienden van Oogstmaand, was
'er wederom Dagvaart befchreeven, te Amfterdam.
Hier deedt de Stadhouder, op dat
wy ons van de woorden van 's Lands Advokaat
van der Goes bedienen, de Steden elk
afzonderlyk fpreekende en hoorende, grooten
arbeyt ende lis teneneer dantot geenen tydejt welck
con-
- £y) Zie MR. AERT VAN DÏR GOES Regift. tt. iff,
KARELII.
1533»
Amfterdamsbelang
by
den Oosterfchen
handel.

64 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK
KARELII. confcientie was. Eindelyk bragt hy te wege,
I533- dat de Leden allen, behalve Leiden, op den
twintigften, in de gedaane Bede bewilligden.
De Acle, die van dit merkwaardig Confent
gegeven werdt, luidt, van woord tot woord,
ils volgt;
Me of „ Die Gedeputeerden van den Eedelen ende
Confent „ vyf grote Steden van Hollant als Dordrecht,
van vyftichduy-
„ Haerlem, Delft, Amfterdam ende der Goufend
Pon' „ de, gehokt hebbende die Petitie van onfe
den tot „ genadichfte Vrouwe dieConinginne alsGoutoeree
„ uernante ende Regenre, in den name ende
dinge van
•Soepen „ van wegen der Keyferlicke Majefteyt hemcon
tra „ lieden gedaen by den Graue van Hoichftra-
Liileek. „ ten, Stadhouder van Hollant, Zeelant &c.
., omme te hebben die fomme van vyftich
„ duyfent Ponden van veertich groten 't pont,
„ te betaelen d'eenhelftKersmisfe,ende d'an-
„ der helft St. JansMisfe beyde naestcommen-
„ de, om daer mede toe te redene een Armée
„ van Scepen ter Zee tot ftraffinge van die
„ van Lubeek, zynder Majefteydsrebelle vyan-
„ den, ende dat by veele redenen hemlieden
„ in 't lange geremonftreert. Ende al ist zoe
„ dat defe Oorloge roert fyne Majefteyt ende
„ by confequentie allen fynen anderen landen,
„ zoe dat geen redene en es, dat de voirfz.
„ van Hollant meer dan d'ander Landen hier
„ inne gemoleftreert worden. Nochtans om
„ fyne Majefteyt t' asfifteren ende te gelieuen,
„ gelycken fy in veele voirleden faken belieft
,, hebben. Soe Confentercn die voirfz. Ge-
„ deputeerden, elck zoe veel in hemlieden es
„ in de voirfz. Petitie, mit conditie dat men
„ hemlieden ter caufe van de voirfz. oirloge,
*• „ noch

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 65
„ noch geenen anderen, meer noch vorder KARELII.
5, molefteren of yec eysfchen fal, dan anderen «533-
Landen, in wekken geuallen zy mie heur-
?, lieder gewoonlicke portie vohjtaen fullen.
y, Ten tweeden, dat die Knechten endeBoets-
?, gefellen comende vuyter Zee nyet gaerden
, noch ouerlast in defen Janden doen en fuJlcn
of indien ter contrariegefchiedde,zoe zullen
y, die voirfz. Gedeputeerden van dit Coufent
;> ongehouden blyuen, ende en fal voir geen
confent geacht worden. Ten derden, dat
?-, des Keyferlicke Majefteyts Penningen tot
5, dertich duifent ponden eerst ende alvoiren
in de voirfz. Armee geemployeert fullen
^ worden, fulex dat indien enich beltant ge-
?, matei worde, of dat die luyden van oirloge
binnen twee maenden vuyter Zee keerden
by ltorm of fortune, dat de voirfz. Gedeputeerden,
naer aduenant datter ouerfchiet,
?, ontlast fullen blyuen, fonder vorder gehou-
}, den te fyne, ofter te cort quame, dan als
i) voirfz es. Ende dat men gracelicken fcm-
?, meren ende executeren fal den Onderfaten
van de voirfz. Confente. Wdck Confent
fi mitter voirfz. Conditiën die voirfz. Stadhou-
„ der geaccepteert heeft op ten 20 Augufty
„ Anno 1533. binnen der Stad van Amtler-
„ dam, ter prefentie van den voirfz. Gedepu->
„ teerden, my tegenwoirdich als Advocaat.
„ Ende ick hebbe myn Heere den Stadchou-
;, -der de(è Afte gegeuen onder myn hand-
„ teyeken."
' Terftocd hierna, werdt het verlof, aan fommigen.verleend,
om, over Hamburg en Lu-
V. DEEL. E bek*

KARELII.
1533.
De Vloot
raakt in
Zee, en
houdt de
Zond open.
Beftand.
1534-
XV.
Vryheid
van
Godsdienst
in
Duitschland.
6*6* V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK7
bek, op de Oostzee te handelen, wederom ingetrokken
(V). De Vloot, onder 't Opper­
bevel van Gerard van Merkere, geraakte eindelyk,
in Herfstmaand, in zee, koers zettende
naar de Zond, die zy, eenen tyd lang, geilooten
hieldt, geenen anderen dan Nederlandfche
Schepen vergunnende, door dezelve,
uit en in de Oostzee, te komen. De Lubekfche
Vloot, gebooden door Markus Meyer,
hieldt zig, omtrent de Elve, ver genoeg buiten
fchoots. De Hoilandfche keerde eerlang
naar huis, en in de Lente des volgenden jaars
(ar), werdt 'er een Beftand met de Lubekkers
en een Verbond van Koophandel, voor den
tyd van dertig jaaren (jO, niet den nieuwen
Koning van Deenemarke, geflooten (z). De
Vloot hadt toen uitgediend; doch over 't draagen
der kosten deezer uitrustinge, die, voor
den Keizer, meer dan tweehonderdduizend
guldens belóopen hadden fV), viel merkelyk
verfchil, tusfchen Hoorn en de Dorpen ónder
de Stad gehoorende (£). De meeste Steden
rekenden zig egter gelukkig, dat zy van deezen
lastigen Kryg ontflaagen waren.
In Duitschland, hadden de Ptoreftanten, ondertusfchen,
eenige vryheid gekreegen. De
Turkfche Keizer, Soliman, na 't verflaan van
Koning Lodewyk, Hongarye byna geheel
heb-
O*. MR. ABRI* VAN DEK. GOES Regift. bl. 194, 195 > '97»
198» 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208,
£Oy, 2JO, 211, 2IÏ, 2U, 214, 215.
Qx) REIGERSB. II. Deel, bl. 443.
Xy) Chanr. van Brabant tc Vilvoorde. Negende Onderkasfe,
getek. R.
{z) MR. AERT VAN DER GOES Regift. 217, 220.
Ca) Zie MR. AERT VAN DER GOES Regift. bU 224.
*TJ VEUUS Hoorn, bl. 242.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 6>
hebbende afgeloopen, dreigde het Aartsher KARELII.
togdom Oostenryk, met eenen inval, dien Ka1534rel de V. niet keeren kon, zo de Proteftant-
.1VX
fche Vorften hem onderhand bleeven weigeren.
Hy hadt zig in, den aanvang des jaars Jtro-qï
1532, met geen ander oogmerk, naar Duitschland
begeven, dan om deze Vorlten te beweegen,
tot het verkenen van eenen merke*
lyken onderhand, tegen de Turken, 't Gelukte
egter niet, voor dat hy hun de vrye oefening
van den Godsdienst, tot op het houden
eener algemeene Kerkvergaderinge, hadt toegedaan
(V). In 't kort, hadt hy toen een
Leger van negentigduizend Knegten en dertigduizend
Paarden op de been, welk defchrik
zo zeer onder de Turken bragt, dat Soliman
met zyne benden, in den Herfst, naar Konftantinopel
te rug trok. Doch de vryheid
van Godsdienst, welke de Keizer in Duitschland
hadt moeten toeftaan, werdt, in de Nederlanden,
nog in zo verre geweigerd, dat
men zelfs 's Keizers Plakaaten, wegens deeze
vryheid, in Duitschland, uirgegev-en, hier
te lande, op firaffe van lyf en goed, niet mogt
inbrengen, houden, verhopen of kezen (d). Ook
begon men, omtrent deezen tyd, in Holland,
heviger te yveren tegen de Herdoopers of
Doopsgezinden, onder welken, zig ook luiden
onthielden, die, met reden, by de Over*
heid in 't oog liepen, en in en na het jaar, in
welk wy nu getreden zyn, zo veel gerugts in
Holland maakten, dat wy niet nalaaten konnen,
CO Du MONT Corps Diplom. Tom. IV. P. II, p, 87. 88=
£tEioANqs Ubr. VIII. p. 205, 210.
Cd) Repen, der Plak. van HoB. bl. 27.
E a

•KARELII
i534-
XVI.
Oorfprong
der Herdooperen
of
Doopsgezinden,
68 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEIT*
,nen, van hunne bedryven, hier en hier omtrent,
een omltandig verhaal te doen.
Omtrent het jaar 152a, of wat vroeger,
deeden zig, in Zwitferland, onder de Zwinglifchen,
en in Saxen, onder de Lutherfchen,
eenige luiden op, die de Hervorming, met
uitfluiting van den Kinderdoop, wilden invoeren
: hierin verfcheiden' vroeger' Hervormers
navolgende, die, al van de elfde en
twaalfde eeuwe af, den Kinderdoop hadden
veroordeeld (e). Men wil, dat fommige voornaame
Hervormers en Zwinglius zelf, in 't
eerst, niet vreemd geweest zouden zyn van
het affchaffen des Kinderdoops. Doch hiervan
is my geen zeker blyk voorgekomen. Vaster
gaat, dat 'er Gemeenten geweest zyn,
in welken men beide bejaarden en kinders
doopte, en 't niemant kwalyk nam, dat hy
zyne kinders ongedoopt liet. De voorftanders
des bejaarden Doops, die zig federt Doopsgezinde^
genoemd hebben, kreegen, om dat zy
zulken, die in hunne jongkheid gedoopt waren,
niet voor gedoopt hielden, en op nieuws
doopten, den naam van Herdoopers, met welken
wy hen, in navolging der gefcbiedenisfen
deezer tyden, ook doorgaans benoemen zullen.
De Saxifche Herdoopers, onder welken
, Nikolaas Stork, Thomas Muntzer en Markus
Siubner, boven anderen, berugt geweest
zyn, gaven breed op van bovennatuurlyke
verlichtingen en ontdekkingen. Doch van de
Zwitferfchen, onder welken , Koenraad Grebbel,
C/1 Voyez FLEURY HilV. Ecelef. T*:n. XII. •$> 447 > 5 6
5>
£75. Tm, XIV. f. 184., éfll,

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 6>
bel, Felix Mantz en Jurgen Rlaauwrok de voor- KAREI,IÏ>
naamften waren, vindt men dit, of niet, of 1534fpaarzaamlyk
(ƒ), gemeld. Grebbei en Mantz
raakten, met Zwinglius, in gefchil, over den
Doop: waarop een Plakaat, te Zurich, uit«
kwam, by welk ieder, die zig herdoopen liet,
of zyn kind den doop onthieldt, eene boete
van een mark züvers werdt opgelegd (g~). Hiei
by bleef het niet. Zwinglius dreef door, dat
men de Herdoopers aan 't leeven komen moest,
en Mantz was de eerfte, van wien men gemeld
vindt, dat hy, in 't jaar 15*6, te Zurich
verdronken werdt (3). Dus ftreng handelden
de Hervormden zeiven, met hen, die
't ftuk der Hervorminge een weinig anders
dan zy begreepen. Blaauwrok werdt, wat kater,
in Tyrol verbrand (&). In 't jaar 1527*
werden ook eenige Doopsgezinden in Holland,
en dus door Roomschgezinde Regters , ten
vuure veroordeeld (T). En in 't jaar 1531,
wel
CO SLEIDANUS Libr VI. p. 146. G. DE BRES Wortel des
Herdooperen I. llnek, V.ap. VI. ƒ. 36.
(gO Doopsgez. Martel, boek 11. Deel, bl. 3.
(h) Doopsg'.z. Mirtel. tl. Deel, bl. ai.
CO Doopsgez. Martel. II. Deel, bl. 13.
(3) Zie J. H. V. P. N. Begin/, der Scheuring,
mder de Doopsgezinden , bl. 4. De Schryver , die
zynen naam, onder deeze letters, verbergt, fchync
Karei van Gend geweest te zyn, alzo hy, bl. 37,
zegt, dat hy, in de Etnhder Disputatie, Sciiryver dei?
Doopsgezinden was. En deeze Schryver was Karei
van Gend. Zie Etnhder Protocol, f. 369 verfo en 370.
Ik vermoed, dat hy dezelfde Karei was, van wien
URBO EMMIUS (Rtr. Frific. Libr L1X. p. 924.) een
(legt getuigenis geeft, en, onder anderen zigt, dathy,
in 't jaar 1544, te Leiden,in hegtenisgefineetenzynde,
verfcheiden' Herdoopers, die niet van zyne gezindheid
ï'aren, beklapt heeft.
E 3

KAiutx.il,
1534-
GeestdryvendeHerdoopers.
70 V A D E R L A N D SC H E XVII. BOEK,
wel negen mannen te gelyk, van Herdooperye
befchuldigd zynde, uit Amfterdam, naar
den Haage gevoerd, en aldaar onthalsd (£).
Veelen van deeze luiden gaven blyken van
een vroom en godvrugtig gemoed. Doch onder
de Saxifche Herdoopers deeden 'er zig
eenigen op, die van eenen anderen geest gedreeven
fcheenen. Stork en Muntzer leerden,
„ dat de weereld, in 't burgerlyke en in 't
„ kerkelyke, tot hiertoe, door de boozen was
„ beftierd; doch dat 'er een andere tyd op
„ handen was, in welken God een heilig
„ volk, in plaats van dit, welk hy beflooten
„ hadt te verdelgen, verwekken zou." Muntzer
floeg zelf de hand aan deeze verdelging,
zig, in 't jaar 1525, voegende by de Thuringer
Boeren, die tegen de Overheid waren
opgeftaan. Doch hy werdt gevangen en ter
dood gebragt , waarna de opftand gedempt
werdt (7). Zyne Leer hadt, ondertusfchen,
eenigen opgang gemaakt. Melchior Hofman,
een zyner aanhangeren, omtrent het jaar 1531,
uit Duitschland,te Embden, gekomen,zondt,
van daar, eenigen, als Leeraars, uit, naar
Westfalen, naar Friesland, naar Holland, en
elders. Vervolgens, Jan Trypmaaker, in zyne
plaats, hebbende aangefteid, trok hy naar
Straatsburg, alwaar hy, gevat zynde, in de
hegtenis overieedr. Trypmaaker begaf zig,
iêoert, naar Amfterdam, van waar hy, insgelyks
gevangen genomen zynde, naar den
Haage gevoerd, en met nog zes of zeven ande­
re') E m VEER Chron. f. 33.
{Is J. OAMFRATI, Vitr. Melancht. p. 43. f.i HORTEIVS.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 71
deren, dezelfde, waarfchynlyk, van welken
wy hier boven gewaagd hebben, gedood werdt. I534-
Doch uit zynen aanhang, ftondt, ten deezen
tyde; op, Jan Maithyszoon, een Bakker van
Haarlem, die zich voor Enoch, den tweeden
Getuigen, uitgaf, Hofman nabootfende, die
voor Elias hadt willen gehouden zyn. Jan
Matthyszoon, zyne Vrouw, wat te bejaard ,'
hebbende laaten zitten, begaf zig, met eene
fchoone en jonge Brouwers Dogter, die hy
verleid hadt, naar Amfterdam, van waar hy
eenigen, twee aan twee, uitzondt, om te leeren.
Bartholomeus Boekbinder en Dirk Kuiper
trokken naar Friesland, doopende, te Leeuwaarden
, onder verfcheiden' anderen, Obbe
Filips, uit wiens eigen' Bekentenisfe, wy dit
verhaal ontleenen; hen tevens, door oplegginge
der handen, tot Leeraars aanftellende.
Menno Simonsz, naar wien de Doopsgezinden,
federr, Mennoniten genoemd zyn, is,
door deezen zelfden Obbe, tot Leeraar aangefteld.
Doch dit gebeurde laater. Te gelyk
met Bartholomeus Boekbinder en Dirk Kuiper,
werden Jan Bokehzoon van Leiden en
Gerrit Boekbinder marMuiiïter afgezonden (m),
alwaar zy, in Slagtmaand des jaars 1533, aankwamen.
De Hervorming was hier, niet lang ge XVII.
leeden, ingevoerd, door Bernard Rotman , '• Munfter
vordt,
wien men zes Kerken vergund hadt, terwyl ] loor de
de Roomschgezinden de Domkerke alleen in- ] ierdoo­
hielden. Het Verdrag was, niet alleen door ] iers,oermees de <
erd.
1
(ia) Bekenten, van OBB. PHILIPS, tl. 3, 4, 5, ji, 13, 15,
21. \_agtcr 't lieginf. der Scheur, ond. de Doopsgcz.J>/ 45, ^6,
47 3 £0» 5»J 52, '58.]
E 4

KARELII.
1534-
72 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOM;
de Wethouderfchap, inaar zelfs door Frdnciscus,
Graave van IValdek en Bisfchop van Mim-
(ler, bekragtigd (W), In deezen ftaat der zaaken
, kwamen de Herdoopers te Munfter-, welken
Rotman", eerlang, toeviel. Hun getal
groeide zo fterk aan, dat men voor opfchud*
ding vreesde. Eenige Domheeren en anderen,
eenig volk in de wapenen gebragt hebbende,
verfterkien zig, in een gedeelte der
Stad, Overwater genaamd. De Herdoopers
verzamelden zig, daarentegen, op de Markt.
Men floot een Verdrag, by welk zy beloofden,
zig ftil te zuilen houden. De Heeren
trokken toen af met hun Volk en verlieten de
Stad. Doch terftond hierna, ftaken de Herdoopers
de hoofden wederom famen, en fpraken
van de Stad te bemagtigen. Heimelyk
zonden zy booden uit, om hunne aanhangers,
van alle kanten, ook uit Holland, naar Munster
te ontbieden O)- Dit gefchiedde, omtrent
den aanvang des jaars 1534. Ten zelfden
tyde, werdt hier het herbergen der Herdooperfche
Leeraaren, by openbaaren Plakaate,
verbooden, en elk , die 'er een' aanbragt ,
twaalf guldens toegezeid. Ook gaf men den
herdoopten, insgelyks by openbaar Plakaat,
vier entwintig dagen tyd, om berouw te toonen:
in welk geval, hun vergiftenis beloofd
werdt (ƒ>). Men vreesde voor 't verloopen
van 't volk uit Holland, 't welk, in den waan
gebragt, dat 'er, ia Westfalen, oogemeene
zaa-.
(_n~) Anonymi Cliron. Moiwft, in MATTMAI Anal. Tom. V.,
*. 142— 48.
1
(0) L. HoUTBNs, de Anabapt. p.m. jco.,
{ts Repert. dec plakaat. van Hofland s il. 28^

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 73
zaaken gebeuren zouden, met menigten, naar KARELII.
Munfter toog. Zelfs vernam men, ten dee­ 1534.
zen tyde, dat 'er, in Overysfel, eenig Oorlogsgereedfchap
byeen gebragt was, ten huize
van bekende Sektarhjen, waar uit beroerte
gefpeld werdt (q). Te Munfter, werdt de
toeloop eerlang zo groot, dat de Herdoopers,
fterker geworden dan de andere Burgers, op
eenen Vrydag, in den aanvang der Vasten,
eenen nieuwen oproer verwekten, roepende
door de Stad, Maakt u vanhier ,gy Godloozen,
ten zy gy allen wilt uitgerooid worden, want al
wie weigert zig te laaten doopen, zalmen dood
flaan (r). Toen weeken de meeste Burgers,
die hun niet toevielen, met vrouwen en kinderen,
ter Stad uit, en de Herdoopers bleeven
'er meester van f». De voornaamfte
aanleiders van deezen oproer waren Jan Matthyszoon
van Haarlem, Jan Bokelszoon van
Leiden, Bernard Rotman, Bernard Knipperdolling
, Jakob van Kampen en Jan van Geelen.
Zo dra was de Stad niet overmeesterd, of de
voornaamfte Huizen en alle de Kerken werden
geplonderd, alle boeken, behalve den
Bybel, verbrand, en alle goederen gemeen
gemaakt 0). De Büfchop hadt, midlerwyl,
een Leger verzameld, met welk hy 't beleg
floeg voor de Stad. Verfcheiden' Duitfche
Vorften, en onder anderen de Landgraaf van
Hesfen, die Luthersch en den vreedzaamen
Doops-
CO Repert. der- Plakaat. van Holi. bl. 2S.
'O') IIORTENS übi fupra.
Qs) Anonymi Chron. Monaft. p. 149, 150.
„(O A
- CORVINU"! deMonaft Obfid. la Collccft. S. SCHARDU
ZWO. II. p. 315. SLJIDANUS Libr. X. p. 156, 157,
E S

KARELII,
1-534-
* Ofitia-
lis.
XVIII.
Naakte
Zwaard -
ioopers
te Amfterdam.
74 VADERL ANDSCHE XVII. BOEK;
Doopsgezinden niet ongenegen was, de Hertog
van Gelder, en de Steden Deventer, Kampen
en Zwol hadden hem voorzien van gefchut,
of manfchap. Hy beftormde de Stad,
in 't eerst, hevig (u). Ook deeden de belegerden
uitvallen, in één van welken, Jan Matthyszoon
fneuvelde (V). Evenwel was 'er geen
kans, om de Stad, ftormenderhand, te bemagtigen.
Een gedeelte van 's Bisfchops Leger
verliep ook eerlang, en hy zag zig genoodzaakt
van 't ftormen af te laaten, en de
Stad, door uithongering, tot de overgaave, te
dwingen (V). De beroemde Viglius van Aytta
van Zuichem, die thans het Ampt van *
Kerkelyken Regter, by den Bisfchop bekleedde,
en zig doorgaans te Duimen ophieldt,
werdt, wat laater, naar den Ryksdag te Worms
afgezonden, om onderftand tegen de Herdoopers
te verzoeken (V). 't Blykt egter niet,
dat hy iets opdeedt. De Stad ging, eerlang,
by verrasfing over.
Doch eer 't hier toe kwam, hadden zig,
te Amfterdam, en elders in Holland, een groot
getal van menfchen fcheep begeven , met
meening, om naar Overysfel over te fteeken,
en van daar naar Munfter te trekken, alwaar,
naar men voorgaf, een nieuw en heerlyk Ryk
begon opgeregt te worden (y). Eene Vloot
van
(.«") VIGLII AB AYTTA ZOICHEMI Epift. Sel*&. N. LVII.
in Anal. Belg. Tom. l\. P. I. f '7 1
-
(v) HURTENS. de Anabapt. p. m 302.
(w) VIGLII Epift. Seleét. N. LXXlU. tibi fiipra p. 203,204,
Anonymi Chron. Monafl. p. 150, 151.
(*> VIGLII Epift. Selefy N. 1AV. LV. L.Xf... LXII d-ifuprfk
p. 164, 167, I7y, lol.
Cy j E. DE VEER Chron. ƒ. 36 verf.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 75
van verfcheiden' zulke Schepen werdt, opl
den een-entwintigften van Lentemaand, te
Amfterdam, aangehouden. Men vroeg den'
luiden, werw aards zy V gemunt hadden ? Naar
V Land, welk God ons wyzen zal, was het antwoord.
Om 's volks drift tot vertrekken verder
gaande te maaken, liepen 'er, 's daags
daaraan , op den middag, vyf Herdoopers,
naakt, en met bloote zwaarden in de hand,
door de Stad, roepende, In den naam des Hee*
ren ! Gods zegen plaat over de regter, Gods vloek
over de linker zyde der Stede (z). Anderen melden
, dat 'er drie onder waren, die Obbe Filips
en anderen, in Friesland, gedoopt en
uitgezonden hadden, en dat de eeneriep, de
nieuwe Stad, meenende, zo't fchynt, Mumter,
is den Kinderen Gods gegeven: de ander,
doet boete, doet boete, en de derde, wee,wee,
over alle Godloozen (V). Doch zy befchadigden
niemant. De Schuttery raakte terftond op
de been, de roepers werden gevat, en kort daaraan
, te Haarlem, ter dood gebragt. 't Zelfde
lot trof ook eenigen anderen van dien zelfden
aanhang, zo te Haarlem, als te Amfterdam
, en in den Haage Eenige dagen c
laater, kreeg de Amfterdamfche Regeering , v
uit Friesland, berigt, dat de Herdoopers voor a:
1534-
Jeruge
in een."
mflag
3 Am.
hadden, de Stad te verrasfen. De Schutters, °
en Lieve-Vrouwen en Kruisgilden werden, op
't Stadhuis ontbooden. Men vroeg hun, wat
dienst de Raad, des noods, van hun te wagten
Cz) HORTENS. etc A'inbapt. p. m. 300.
(«j Bckenter. van ÓBUE PHILIPS, 'bl. 16, 17. [53].
f b~) Chron. AmtófÓK. c.£. MATTHXÜM Fund. Fat. Ec'
clef. p. 525,

76 VADERL ANDSCHE XVII. BOEK>
XAREI.II. ten zou hebben? en zy verklaarden, goed en
1534- hloed, voor den welftand der Stad, veil, te
hebben. Hierop volgde een ftreng verbod,
om vreemde Herdoopers te herbergen: die zig
in de Stad bevonden, geene gezeten' Burgers
;ynde, moesten, voor vyf uuren des avonds,
op ttraffe des doods vertrekken. Na vyven ,
leedt men, op verfcheiden' plaatfen, huiszoeking,
en betrapte 'er twintig, die vastgezet
werden. Den Graaf van Hoogftraaten, kort
j rierna, met eenige Leden van den Raad van
rlolland, op bevel van Vrouw Maria (V), in
j ie Stad gekomen zynde; werden 'er eenigen
'an deeze gevangenen met de dood geflrafr.
»
Doch zes-endertig anderen, de Leer der Her-
i looperen verzaakt en openbaare boete gedaan
1 lebbende, werden in genade ontvangen (d)t
vaarmede de rust, in Amfterdam, voor eenen
I yd, herfteld was.
Orde te­ De Landvoogdes deedt, ondertusfchen, op
gen de , ;ene algemeene Dagvaart te Mechelen, in
Herdoopers
in rlooimaand, gehouden, eenen voorflag, om
Holland. < le Herdoopers en Lutherfchen beide uit te
: •ooijen, en Bisfchop Franciskus Munster te
lelpen winnen. Doch de Staaten van Holand
toonden weinige genegenheid, om zig
: net Munster te moeijen. Hier te lande, willen
zy egter zorgen, dat oproerige en val-
; che Leeringen belet en geftraft werden. De
stadhouder leverde hun, ten deezen einde,
r
edert, een Ontwerp over: doch alzo den
Geestelyken daarby te veei gezags werdt ge-
(c) Repen, der Plakaat. van HoÏÏ.W. 25.
" ttt") SORTBX?. de. Anabapr. p. :-r. 301, 302,.
»*'

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 7f
geven, werdt het, door de Staaten, van de KARELII.
hand geweezen, oordeelende zy „ dat men, 1534-
„ voornaamlyk, op de wyze van prediken agt
—-ï-,
,, te geeven hadt, om valfche Leeringen te
„ fluiten; en dat men zorg draag-sn moest,
„ dat de Leeraars zig van 't fchelden op el-
„ kanderen, en van 't voordellen van vreem>
„ de gevoelens op den Predikftoel onthiel-
„ den 0O-" Midlerwyl, kreegen alle Baljuwen
en Schouten in Holland last, om, een
jaar lang, naar Herdoopers te zoeken, en dezelven
te doen ftraffen: en zulke Melchioriicn,
(zo noemde men de oproerige Herdoopers,
naar Melchior Hofman) die van hunne dwaalingen
waren afgegaan, moesten, een jaar daarna ,
ter plaatfe hunner Wooninge blyven, zy alleen
uitgezonderd, welken ten Haring voeren,
of buitenlandfchen Koophandel dreeven (ƒ).
Men gebruikte deeze voorzorg, om den Herdooperen
het famenrotten, en verreizen naar
Munster en elders te beletten. Hoe 't binnen
deeze belegerde Stad toeging, ftaat ons nu
te melden.
Jan Matthyszoon van Haarlem hadt zig hier, XIX.
zo lang hy leefde , het opperbewind in 't bur- Jan Bogerlyke
aangemaatigd, en met zo veel ftrengicelszoonheid geregeerd, dat hy zig niet ontzien hadt,
van Lelden
fommigen, die hem tegenftonden, met eigen' werpt zi£
handen, 't hoofd voor de voeten te leggen. ap tot
Voorts, • waren 'er twee Burgemeesters en Koning
twee-entwintig Raaden onder hem aangerteld. van
Munfter,
Doch na 't omkomen van Jan Matthyszoon,
werdt
(e) MR.AERT VAN DER GOES ReEift- bl. 218, 210, 230. 335=
£ƒ) Repen, der Plakaat. yan Hol!, bl. *9.

KARELII.
1534.
78 VADERLANDSCHE XVII.BOEK.
werdt het opperbewind, met algemeene ftemmen,
aan Jan Bokelszoon, Kleêrmaaker van
Leiden, opgedraagen (g). Hy was, omtrent het
jaar 151 o, gebooren, en kon dus weinig meer
dan vier entwindg jaaren bereikt hebben. Een
Schryver, die hem gekend en geiproken heeft,
getuigdt, dat hy niet misdeeld was van verftand
en welfpreekendheid Qi). Ook melden
anderen, dat hy, voorheen, te Leiden, onder
de Rederykers, verkeerende, den rol van
Koning gaarne plag te fpeelen (7), 't welk
hem, eerlang, ook te Munster, te pas kwam.
Hy gaf voor, zo wel als Jan Matthyszoon,
door den Geest, gedreeven te worden. Omtrent
het midden van Bloeimaand, liep hy,
des nagts, moedernaakt, door de ftraaten,
roepende, dat de Koning in Zion gekomen was.
Toen zat hy, drie dagen, in huis, zonder te
willen fpreeken, fchryvende, dat de Geest
hem den mond geflooten hieldt. Eindelyk ,
borst hy uit, dat hem, van boven, bevolen
was, twaalf Regters in Israël aan te ftellen.
Dit gefchiedde. Ook gaf hy het ampt van
Scherpregter aan Knipperdolling, die elk, die
den Profeet, Jan van Leiden, durfde tegenftaan,
of tot den Bisfchop wilde overloopen,
ftrengelyk ter dood bragt. 't Leedt niet lang,
of men begon, eerst heimelyk, toen openlyk,
de veelwyvery te dryven. Elk nam zo
veele vrouwen, als hy goedvondt. De Nonnen
werden uit de Kloosters gehaald, en o-
Cg~) HORTENS. de Anabapt. p. m. 301, 30a.
(A) A. CÜRVINUS de Monafter. Obfidione, p. 315.
(.0 ORLBRS Leiden, tl. 318, 32a.
pen-

XVII. BOEK. H I S T O R I E . n
penlyk getrouwd De twaalf Regters had­ KARELII»
den maar eenige weeken gediend , toen Jan I534van
Leiden goedvondt, hen van hun ampt te
ontzetten, en zig tot Koning over dit nieuw
Jeruzalem op te werpen (J). Een Goudfmid
van Warendorp, Jan Duizendjehoen genaamd,
O), hielp hem zyn oogmerk uitvoeren, verklaarende
Hemelfchen last te hebben, om Jan
Bokelszoon, tot Koning over 't Munstersch
Zion niet flegts, maar over de gantfche aarde
aan te ftellen. Al 't volk gaf hier zyne
ftem toe. De nieuwe Koning verkoos zig,
terftond, eenige Staatsdienaars en Pvaaden.
Gerrit Boekbinder, dien wy boven genoemd
hebben, was een der laatstgemelden (ji). De
Koning droeg zig, volgens 't verhaal van zui-
•
ken, die hem gekend en gefproken hebben,
zo vorftelyk, als of hem deeze waardigheid
ware aangebooren. Hy droeg eene Kroon,
en Diadema, 't gewoone hoofdverfierfel der
aloude Oosterfche Vorften. Als hy te paard
door de Stad, reedt, hadt hy gouden fpooren
aan. Behalven den ftoet, die hem volgde,
liepen 'er twee Knegten vooruit: een van
welken, het oude Testament droeg. De ander
hieldt een zwaard in de hand. Die niet
knielde, daar de Koning voorby reedt, werdt,
op Maande voet, gedood. Dus bootile de
hervormde Kleêrmaaker de gewoonte der aloude
Oosterfche Vorften naar, die hy, nog
Rederyker te Leiden, naar 't fchynt, hadt
lee-
(£) Anonym. Chron. Monafr. p. 152.
(O HORTENS. de Anabapt. p. .m. 302, 303, 304.
QJI) Anonymi Chron. Monaft. p. 153.
Ca) L. HORTENS. de Anabapt. p, 304,

KARELÏI.
1534-
Hy (lelt
Jakob
van Kampen
aan
tot Bis-
fchopvatAmfterdam.
Stf V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK;
leeren kennen. Hy volgde hen ook, in 't
neemen van veele vrouwen. Eerst trouwde
hy de Weduwe van Jan Matthyszoon, onaangezien
zy zwanger was. Zy alleen droeg
den naam van Koningin. Behalve haa% nam
hy nog veertien of vyftien andere Vrouwen
van minderen rang: eene van welken, de koenheid
gehad hebbende van zyn bedryf te veroordeelen,
door hem, met eigen' hand, in 't
openbaar, onthalsd werdt (o). Men befchuldigt
hem van verfcheiden' andere wreede en
ontugrige bedryven, die hem gehaat maakten
by de Ingezetenen. Doch hy heerschte zo geweldig,
dat niemant zig, openlyk, over hem
beklaagen durfde.
Ondertusfchen , werdt de Stad, door den Bis-
fchop, zo naauw beflooten gehouden, dat 'er
de voorraad, door den tyd, begon te ontbreeken.
Koning Jan vondt toen geraaden,
1 eenigen uit de Stad te zenden, om te prediken;
die byna allen den Bisfchop in handen
vielen, en gedood werden Een derzelven,
Henrik van Hilverfom, behieldt het leeven,
mids hy zig gebruiken liet, om de Herdoopers,
binnen Munster, te bedriegen. Henrik,
wederom in de Stad gekeerd, maakte den
Koning diets, dat hem een Engel uit 's Bisfchops
magt verlost, en voorts bekend gemaakt
hadt, dat God den Koning drie ryke
Steden, Amfterdam, Deventer en Wezel, hadt
gefchonken. De Bisfchop, die hem dit, naar
't fchynt, deedt zeggen, beoogde de magt
der
(o~) A. CORVTNU 1
! dc.Miinaftef. Obful. p. 3'5-
(p) VIGLII AH AirraK ZÜICHEM. Epil'c» Sclctt. A r
. LIV'. in
As.il. Belg. Toffl. U. F. I.p. 165.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 81
der Herdooperen te verdeden, en veelen, in
plaats van naar Munster, naar elders, te doen
trekken. Ook gelukte hem dit, ten deele.
Terftond hierop, werdt Jakob van Kampen,
tot Bisfchop van Amfterdam, aangefteld, en,
nevens zekeren Jan Matthyszoon van Middelburg,
derwaards gezonden. Ook kwam hy'er,
in Wynmaand, aan, en onthieldt 'er zig heimelyk;
veele menfchen doopende, en in de
nieuwe Leere onderwyzende. In 't hoofd van
verfcheiden' zyner Brieven, fchreef hy: Ik,
Jakob van Kampen, Bisfchop te Amfterdam,
Leesmeester te Munster (q~). Henrik van Hilverfom
raakte, federt, wederom uit Munster,
en liep openlyk over tot den Bisfchop (V).
De Stadhouder Hoogftraaten was, op den
eerften van Wynmpand, te Amfterdam geko­
V. DEEL. F
KARELII,;
1534-
men, om orde op het uitrooijen der Herdoo '
peren te ftellen. Hy hieldt den Schout, Jan <
Huibertszoon, en eenigen uit den Raad ver- 1
Bewee-
Ring allaar
over
le Herloope»
dagt, dat zy te flap in dit werk waren geweest,
en hierdoor het toeneemen der Ketterye hadden
veroorzaakt. Ook werdt Jan Huibertszoon,
federt, van 't Schoutampt verbaten,
en ten lande uit gebannen (s). Den zevenden
van Wynmaand, werden 'er twee Herdooperfche
Burgers gevat. Hierop ootftondt een gerugt,
dat men 'er, dien nagt, nog wel tweehonderd
van 't bed zou ligten. De vrees; hierdoor
in veelen verwekt, was oorzaak, dat zy
in merkelyken getale, voor 't Stadhuis, famen
fchoolf^Resift
der Willek, van Amft. by BRANDT Hifc. der Reform.
I. Deel, bl. 122.
Oj L. HORTfiN». de Anabapt. p. m. 305, 306, 307.
C'J Regeer. Lyst vau Amt't. voor de Handv. druk y«n 1634.

8a VADERLAND SC HE XVII. BOEK;
KARELII. fchoolden, zig laaten de verluiden, dat zy niet
1534» zouden gedoogen, dat men de Burgerlyke vryheid
fchondt, en de luiden heimelyk ten huize
uit haalde. Joost Duik, Schepen der Stede ,
dien nagt, als Hopman der Schutteren, de
wagt hebbende, ftelde hen egter te vrede ,
hun zyn woord geevende, dat niemant der
Burgeren eenigen overlast te vreezen hadt :
v/aar op zy naar huis gingen. De Stadhouder,
voor de gevolgen deezer famenrottinge bedugt,
deedt zyne Herberg fterk bewaaken, tot
dat hy, twee dagen daarna, wederom uit Amfterdam
vertrok (/).
Het gebrek van mondbehoeften werdt, on-
XX.
Hongersdertusfchen, zo groot te Munster, dat men
nood in ongewoon voedfel gebruiken moest. Men
Manster. vleide eikanderen met hoop van toevoer en
ontzet. Doch 't bleef agter. In Wintermaand,
zondt de Koning Jan van Geelen, niet onbedreeven
in Krygszaaken, ter Stad uit, om de
benden, die men zeide in aantogt te zyn tot
ontzet, naar Munster te geleiden. Doch hy
begaf zig, over Friesland, naar Amfterdam,
en keerde niet weder (u). De hongersnood
1535- nam, in 't volgende jaar, zo zeer de overhand,
dat men zig niet flegts met paarden - honden -
en rotten - vleesch voeden moest (v); maar daar
was zelfs geen leder zo hard, welk niet gegeten
werdt. De Schryver, dien wy hier volgen,
heeft verfcheiden' Boeken gezien, vau
weiken de lederen banden gegeten waren. Men
verzekerde hem ook, dat 'er zelfs kinderen
wa-
(O HORTENS. de Anabapt. p. m. 306, 307.
(«) HORTENS. de Anabapt. p. m. 307, jio.
(y) Anonym. Chron. Monaft. p. 156.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 83:
waren omgebragt, en te lyve geflaagen. En
midden in deeze elende, werden 'er nog danferyen
gehouden en fchouwfpelen verioond
(V), terwyl de Hoofden der Herdooperen elk
een' verzekerden, dat de Stad nimmer gewonnen,
maar wel haast wonderbaarlyk verlost
worden zou (x). Doch 't viel geheel tegen
hunne verwagting uit. De Bisfchop hadt, volgens
zyn eigen fchryven aan Paus Paulus den
Hl, welk nog voorhanden is, op het einde
des jaars 1534, reeds meer dan agtmaal honderdduizend
guldens, in de Belegering zyner
Hoofdflad, gefpild; en verzogt, derhalve,
den Paus, op 't ernftigst, om onderfland. Doch
my is niet gebleeken, dat hem van Rome iet
toegefchikt werdt. Hy hadt, federt eenen geruimen
tyd, flegts drieduizend Knegten en
driehonderd paarden, tot dit Beleg, konnen
gebruiken; die alleen konden dienen, om de
toegangen, op welken zy zig verfchanst hadden,
te fluiten, en niets tegen de Stad onderneemen
tonden {y). Doch in Zomermaand
des jaars 1535, werdt de Stad, by verrasfing,
overmeesterd, door Plans van Langer(iraaten,
aan 't hoofd van niet meer dan vierhonderd
man. Hy was, van de Herdoopers, overgeloopen
tot den Bisfchop, dien hy Munster beloofd
hadt te zullen leveren, zo men hem van
eenig geld en volk voorzien wilde. Hy gaf
zo veel verzekering, dat de Bisfchop hem 't
ftuk
(w~) A. CORVINUS de Monafter. Obfid. p. 316.
£*) HORTENS. de Anabapt. p. 308.
(v ) Vide Epift. Frincisci Monaft. Episc. ad Paulum III. in
A. MIR*I Donat. Belg. Libr. 11. Cap. CXXXVIII. Op. Diplom.
Tor.i. 1. p. 6r>7, öo3, 609, & int. VIGLII Epift. Select.
CXX.XIV. Anal, Belg, Tom. li. P. I. p. 321.
F a
KARELII,
1535-
De Stad
wordt,
by verrasfing,ingenomen.

84 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK;
KARËLII. ftuk toevertrouwde. Op den drie entwintig1535ften
van Zomermaand, des nagts, vertoonde
hy zig voor de Kruispoorte, de wagt diets
maakende , dat hy mondbehoeften bragt.
Men kende hem, en liet hem binnen. Terfïond
hierna, regtte hy een ysfelyk bloedbad
aan in de Stad. Veelen werden, in den flaap,
overvallen en afgemaakt. Oe Koning , te
laat gewaar wordende, dat de Stad verrast
was, bragt egter eene menigte volks in de
wapenen, en weerde zig zo dapper, dat Hans
het te kwaad gekreegen zou hebben; zo niet
het Bisfchoplyk Leger toegefchooten was, en
hem ontzet hadt. Op dit oogenblik, ontzonk
den Herdooperen de moed. Agt dagen lang,
werdt de Stad overgegeven aan de woede der
Bisfchoppelyke Knegten. Men zag de ftraaten
bezaaid met lyken. Ook werden 'er veelen
gevat, en geregtelyk ter dood gebragt. Eenigen
ontvlooden. Anderen, op 'c Slot geweeken,
gaven 't niet op, zonder 't lyf te bedingen.
De Koning, Jan van Leiden, werdt,
nevens Bernard Knipperdolïing en Bernard
Kregting, leevende gegr'eepen, en eenen geruimen
tyd bewaard (z). Men voerde den
Koning, tot een fchouwfpel, door 't omgelegen
land, en ftelde hem toen op 't Slot
Bevergerne, in fcherpe gevangenis. Knipperdolling
en Kregting werden elders bewaard.
Terwyl zy zaren, kreegen twee Lurherfche
Leeraars, door den Landgraaf van Hesfen ,
afgezonden, vryheid, om'hen te zien, en
tot
(*) Anonym. Chron. Mon ft. p. 154,: 155. L. HORTENS. da
Anabapt. p. m. 313.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 85
toe boete te vermaanen. Antoni Corvinus, één
deezer Leeraaren, heeft, meer dan eens, met
deeze berugte gevangenen gefproken, en
een verhaal van zyn gefprek in 't licht gegeven,
uit welk men de Leer deezer luiden (V),
ook te vinden in een Bock, de Wederopregting
genaamd (4), en geduurende 't Beleg van
Munster verfpreld (T), kan opmaaken. Jan
van Leiden hieldt „ dat het duizendjaarig
„ Ryk, in de ' Openbaaringe vermeld, ei-
„ genlyk moest worden opgevat. De Ovcr-
,, heid , fchoon van . God ingefteld , mogt
„ men, zyns oordeels, geweldelyk weder-
„ ftaan, als zy iets geboodt , flrydig met
„ Christus Leere. Wegens de Regtvaardig-
„ maaking, hadt hy 't gevoelen der Roomsch-
„ gezinden aangenomen. Doch, in de ge-
C

KARELII.
1535.
I
86 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK;
„ vangenis, werdt hy tot Luthers gevoelen
„ overgehaald. Ook veranderde hy in 't ftuk
„ des Avondmaals, 't welk hy eerst, gelyk
„ de Zwinglifchen , begreepen hadt; doch
„ waarvan hy nu, ten voornaamflen deele ,
„ even als Luther gevoelde. Doch de Doop
„ kou, zyns oordeels, niet wettiglyk dan aan
„ volwasfenen gefchieden, en hierin betuig-
,, de hy nimmer van zyne meening te zullen
„ afgaan. Van Christus menschheid gevoel-
„ de hy, dat zy, in geenen deele, uit Maria
,, genomen was; maar dat Christus lighaam,
„ door de H Maagd, gegaan was, gelyk de
,, Zonneltraalen door het glas. De veelheid
„ van vrouwen, hoe ftrydig met de heden-
,, daagfche gewoonte, hieldt hy geoorlofd."
Doch, in een nader gefprek, gaf hy toe, dat
men niet meer dan ééne vrouw behoorde te
neemen, wanneer de Overheid de veelwyvery
verbooden hadt. In dit gefprek, verzagtte hy
ook eenige andere Hellingen, op hoop ,dat
men hem in 't leeven zou laaten. Doch in
twee punten, den Doop en Christus menschheid,
bleef hy, tot in zyn uiterfte, onveranderlyk.
Knipperdolling en Kregting droegen
zig, in de gefprekken met de Lutherfche Leeraars,
veel onbefcheidener dan Jan van Leiden.
Zy fcheenen grooter dweepers dan hy.
Knipperdolling ontzag zig niet, te zeggen ,
dat hy Koning in 't geestelyke was, gelyk Jan
van Leiden in 't tydelyke. Ook beleedt hy,
gedreeven te hebben, dat men de Schriften
des ouden en nieuwen Verbonds verwerpen
moest- en zig, eeniglyk, door den Geest,laaten
bellieren. Kregting telde het hebben van
vee-

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 87
veele vrouwen onder de middelen der Regtvaardigmaaking.
Meer dan zes maanden zaten
deeze gevangenen, eer men hun de dood
aanzeide. Jan van Leiden, toen gevraagd
zynde, of hy een'Priester begeerde, antwoordde
„ dat hy zig, in zyn uiterfte, gaarne van
„ verftandigen raad bedienen wilde." Men
zondt hem, op zyn verzoek, 's Bisfchops Ka*
pellaan, aan wien hy de blykbaarlie tekenen
gaf van een gevoelig berouw, onder anderen
zeggende, dat hy tienmaal de dood verdiend zou
hebben, zo hy tien leevens te verliezen hadt. Ook
beklaagde hy zig zeer, dat hy den goeden
raad des Landgraafs van Hesfen, die hem, te
vooren, gefchreeven hadt, dat hy zig mei
den Bisfchop moest zoeken te verdraagen (c),
dwaaslyk verfmaad hadt. Doch Knipperdol
ling en Kregting toonden geene blyken var i
boetvaardigheid. Ook zeide Jan van Leiden.
kort hierna, voor de Regtbank, dat hy we
tegen de Overheid, maarniet tegen God hadi
gezondigd. Dus wankelde deeze elendige.
in zyn uiterfle. Hy en de twee anderen wer
fO HORTENS. de Anabapt. p. m. 309.
C

38 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK.
KARELII. ter, verwekten de Herdoopers, in Holland,
1535- met naame te Amfterdam, verfcheiden' opdooperenfchuddingen.
De Slotvoogd van ,Woerden,
op Lei­ of, volgens anderen (

XVII. BOEK. HISTORIE. 80
voegde 'er by, dat de jongfte dag naby was, KARELir.
en dat één uit den hoop, dien hy aanwees, 1535zekeriyk
verdoemd zyn zou. Deeze daarop
aan 't bidden, Hemelfche Vader, ontferm u
mynes. Toen de Profeet weder, de /'aderheeft
zig uw es ontfermd, en u tot zynen zoon
aangenomen. Kort daaraan , op eenen vroegen
morgen, ter zelfder plaatfe, byeen gekomen
zynde, nam de Profeer, na 't gebed, zynen
helm en harnas, zydgeweer en kleederen, en
wierp alles op 't vuur, zeggende, dat al wat
uit de aar de voort gekomen w as, door\t vuurverteerd
en Gode opgeofferd v/orden moeit. Toen
hy daar geheel moedernaakt ftondt, beval hy
het overig gezelfchap, vrouwen zo wel als
mannen, te doen, gelyk hy gedaan hadt. 'c
Gefchiedde, zonder uitftel. Elk wierp zyne
kleederen op 't vuur, zonder den minnen
hairband over te houden. De vrouw van den
huize, die, door den flank der fmeulende
kleederen, gewekt was, opgeftaan en in 't
vertrek, dair de anderen waren, gekomen zynde,
kreeg terftond bevel, om zig insgelyks
te ontkleeden, gelyk zy deedt. Niemant deeT zer misleiden wist toen nog, wat 'er verder
gedaan moest worden , behalve Dirk den
Snyder, die ook eerlang beval, dat men hem
volgen en naroepen zou. Met ftrykt hy, en
de anderen na hem, ten huize uit: loopende,
als uitzinnigen, de Stad op en neder, onder
een ysfelyk gehuil van wee! wee! wee! de
wraake Gods ! de wraakc Gods ! de wraake Gods l
De Schuttery in de wapenen en voor 't Stadhuis
famengekomen zynde, werden de Naaktloopers,
op eene vrouw na, die men nira-
F 5 mer,

oo VADERLANDS C H E XVII. BOEK.
KARELII. mer, naderhand, vernomen heefc, gegree-
1535. pen, en naar 't Stadhuis gebragt. Toen zy
verhoord zouden worden, wilde men hun van
kleederen voorzien. Doch zy weigerden ze
volftandiglyk, roepende, dat zy, de naakte
waarheid en Gods beeld zynde, zig nergens over
fchaamden. 't Scheen, dat zy, met defchaamte,
ook 't gevoel der koude van het jaargetyde
verlooren hadden. Het Huis, waaruit
zy gekomen waren, vondt men zo vast geflooten,
dat men de deur, met eene bus,
moest doen open fpringen: waarna men 't
vertrek, daar zy zig ontkleed hadden, in brand
vondt, en twee ichotels met vleesch, boven
op de kleederen, in 't vuur. De Regeering
kreeg terftond vermoeden, dat men 't met
dit woest bedryf gemunt hadt op 't overrompelen
der Stad; waar voor zy lang hadt gevreesd.
Men hieldt de Kerken en Poorten
geflooten. Men deedt de flagklokken ftilftaan.
De fchuttery bleef in de wapenen. Ook werdt
'er huiszoeking gedaan. Veelen, die verdagt
waren, werden gevat: doch eenigen, onfchuldig
bevonden zynde , terftond ontflaagen. De
zeven Naaktloopers werden, den vyf-entwintigften
van Sprokkelmaand , onthoofd, en in
linnen kleedinge op 't rad gelegd. Wat kater
, werden 'er nog eenigen ter dood gebragt.
In fommige Aantekeningen (7z), wordt gemeld,
dat 'er, ten deezen tyde, wel by de
vyftig menfchen, te Amfterdam, naakt langs
de ftraaten liepen, en dat 'er twaalf mans en
twaalf
Cft) Regift. der Willekeur, berstende ter Secret» v*n Am£L
by BRANI)T Ilift, der Reform. I. Deel, bl. ü8.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 9*
£AREL.H •
twaalf vrouwen gevat werden. Doch kort na
1535-
't vangen der Naaktlooperen, zag men wel
duizend Herdoopers omtrent Amfterdam aankomen
, van meening om zig daar op te houden.
Zy kwamen, zeiden ze, uit Henegouwen ;
doch men drorg hen, buiten te blyven, en
weder te keeren, van waar ze gekomen waren
(0- Ondertusfchen, verfterkte de aankomst
van zo veel volks de Regeering in 't vermoeden
, dat men zig van Amfterdam zogt meester
te maaken: H welk naderhand nog klaarer
bleek.
In 't laatst van Lentemaand, bemagtigden xxir.
driehonderd Herdoopers , aangevoerd door 'c Oude
Klooster
Jan van Geelen en anderen (/.'), het oude
by Eols-
Klooster by Bols waard in Friesland, verdryivaard,vende de Monniken, en Beelden en Kerkfie door de
raaden vernielende. Doch Jurgen Schenk, Herdoopers
, in-
Stadhouder van Friesland, herwon het Kloosgenomeater , in weinige dagen, alles wat zig te weer
ftelde doodfiaande. Een groot getal van gevangenen
werdt, federt, te Leeuwaarden ge­
D o c h
hangen, onthoofd en verdronken (7> Jan van
Geeleu
Jan van Geelen was 't gevaar gelukkiglyk ontondervlugt,
en te Amfterdam gekomen, alwaar hy, ïeemt
zynen naam veranderd, en zig voor een' Koop(Vmfterman uitgegeven hebbende, zig eenigen tyd opiam te qcerwelhieldt,
ten huize van Willem Korneliszoon. Daar­
Aigen.
na befloot hy, heimelyk, naar Brusfel te trekken,
en Brieven van vergiffenis van de Landvoogdesfe
te verwerven. Om haar te beweegen,
((} HORTENS. de Anabapt. p. m. 309, 310.
E. BENINGHA Hifr. van Oostfr. IV. Bock, Cap.
LXH. 'U. 6üi.
CO UBB. EMMIUS Libr, LVII. p. 85*, .

pa V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK;
KARELII
• gen , gaf hy voor, van zyne dwaalingen berouw
1535te
hebben, en boodt aan, Munster, dat toen
nog niet over was, den Keizer te willen leveren.
Men verleende hem, onder deeze voorwaarde,
de verzogte Brieven, en hy trok,
terftond daarna, wederom naar Amfterdam.
Hier verkeerde hy, federt, openlyk, met de
voornaamften der Stad. Doch in 't geheim
hieldt hy zig by de Herdoopers, en kreeg,
eerlang, zo veel volks aan zyne koorde, dat
hy bedoot de Stad, by nagt, te overmeeste­
Beleid ren. Men beftemde, hierroe, den tienden
van den van Bloeimaand. Hy en Henrik Goedbeleid,
aanflag:
een bekend Burger, waren de hoofden der
famenzweeringe. De overigen hadden zig,
ten huize van Pieter Gaal, in de Pyllleeg, byeen
gevoegd. Men maakte eikanderen diets,
dat de aanval zo dra niet gefchied zou zyn, of
de meeste Burgers zouden hun toevallen. Bovenal
fteunde men op de voorzegging van
Henrik van Hilverfom, die Amfterdam en
nog twee Steden den Koning van Zion beloofd
hadt. Het luiden van de Stadhuisklok
sou de leus van den aanval zyn. 't Gilde der
Kruisbroederen teerde juist deezen dag: en de
naai tyd werdt, volgens gebruik , door de
>antfche Wethouderfchap en de aanzienlyklen
der Stad, bygewoond. Men was gewoon,
n zulk eene gelegenheid, op de markt, die
bier den Dam heet, vuurwerken af te fteeken,
;n pektonnen te branden. In deezen tvd van
/reugde, meenden de Herdoopers hunnen fbg
waar te neemen, en 't Stadhuis eerst, en daaria
de Stad te bertiagtigen. Doch de Bur^e-
die ont- :
«lekt, necsters kreegen, tegen den avond, de lugt
van

XVII. BOEK. H I S T O R I E .
van den aanflag. Een jongman, die niet genoemd
wordt, gaf Pieter Honig berigt, dat
«es honderd Herdoopers zig, dien zelfden
nagt, dagten byeen te voegen, om de Stad
te overweldigen. Honig deelde dit fchrikkelyk
nieuws terftond mede aan de Hopluiden,
Klaas Doedeszoon enDirkHillebrandszoon Otter.
Alle drie gingen ze toen naar Burgemeesters»
die de ontdekking eerst in den wind floegen,
doch men gaf hun zulke verzekeringen, dat
zy 't eindelyk geloofden. Men diende hun,
onder anderen, aan, dat 'er drie dubbele gelaaden'
handbusfen, boven de Waage, op de Rederykers
Kamers, gereed gezet waren, om, in den
aanval op 't Stadhuis, gebruikt te worden. Misfchien
waren de Amfterdamfche Rederykers,
of eenigen derzelven, die ook in laater' tyd de
hand hadden in de Hervorming der Stede (tri),
thans den Herdooperen genegener, om dat
hun Koning, Jan Bokelszoon, te Leiden, Rederyker
geweest was. Midlerwyl, was goede
raad duur by Burgemeesters, 't Was nu in
den voornagr, en de Kruisbroeders waren,
tot hun geluk, vroeger dan naar gewoonte,
gefcheiden. Sommigen floegen derhalve
voor in den Raad, dat men de Burgers, fpoedig,
doch in alle ftilte, in de wapenen, voor
't Stadhuis, moest doen komen. Doch anderen
vonden hierin te veel zwaarigheid. De
tyd verliep vast met dit fammelen. Men was, <
op 't Stadhuis, nog bezig met beraadflaan , t
toen de Herdoopers, naar men federt verze 1
KARELII,
1535.
[och egeronernoïen
ker J
rordc.
C»0 Zie, onder anderen, HO©FT Nederland!". Hift. V. Mtek.
H. IJ/3'
93

KARELII.
»535-
De Herdoopersbemagtigen
den
Dam, er
't Stadhuis.
94 VADERLANDSCHE XVII. BOEK.
kerde, niet boven de veertig Merk, met flaande
trom, uit de Pylfteeg, die digt by den
Dam is, op 't Stadhuis kwamen aantrekken.
De Burgers, die hier de wagt hadden, werden,
in den eerden aanval, afgemaakt of gevat.
Hun Hopman, Simon Klaaszoon Put,
fchoot 'er 't leeven by in. De Burgemeesters ontkwamen
't gevaar, door eene verhaaste vlugt.
Een dronken Schouts Dienaar, die tusfchen
de ftoelen en banken lag te ronken, kroop,
naauwlyks weetende wat hy deedt, op het
eerfte gerugt, op handen en voeten, naar boven,
en verftak het touw der Stadhuisklok;
voorkomende hierdoor, gelukkiglyk, het kleppen
van onraad, welk de gantfche Stad in
rep en roer gefteld en waarfchynlyk een grooter
getal van Herdoopers op de been gebragt
zou hebben. De Burgemeesters hadden, ondertusfchen,
de Gemeente in de wapenen doen
komen, en de toegangen naar den Dam fterk
doen bezetten. De Herdoopers waren meester
van 't Stadhuis en den Dam. Een mis­
maakte Bultenaar uit de hunnen, gewapend
uit de Pylfteeg komende, vraagde zynen Buurman
, als ware hy 'er zelf onkundig van geweest
, wat 'er gaans ware ? 't Is op den Dam
te doen, antwoordde deeze, laat het ons gaan
zien. Doch naauwlyks waren zy eenige treden
voortgegaan, of de ander ftak hem verraaderlyk
onder de voet. 't Gerugt van den
aanftag klonk vast de gantfche Stad door. Elk
raakte op de been. Men liep herwaards en
derwaards, zonder, in de holte des nagts ,
vriend van vyand te konnen onderfcheiden.
Die zig op den Dam vertoonen. durfde, werdt,
ter-

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 95
terftond , door de Herdoopers, doorfchooten.
Klaas van Aken, een fpotvogel en fterk
drinker, hadt de koenheid van zig alleen onder
den drom der Herdooperen te begeeven, en
Henrik Goedbeleid, dien hy van ouds kende ,
af te vraagen, wat hun begeer en was ? Henrik
antwoordde, dat zulks hem niet aanging, en dat
hy zig naar huis moest begeeven. Doch, terwyl
Klaas draalde en jokken wilde, werdt hy, tegen
Henriks zin, door de anderen, doorftoken.
De Regeering hadt beflooten, niets tegen
de Herdoopers te onderneemen, voor
dat de dag gekomen zou zyn. Men vergenoegde
zig, derhalve, met de toegangen
naar den Dam, op bevel van den Burgemeester
Goosfen Janszoon Reekalf, niet onbedreeven
in de Krygskonst, met zeilen te behangen
, en met hopzakken te floppen , agtei
welken, men veilig was, voor 't gefchut der
Herdooperen. Dus dagt men den morgen-
ftond te verbeiden. Doch de Burgemeester
Pieter Kolyn, een geleerd en godvrugtig man,
zig, ter oorzaake van zyne zagtheid omtrent
de Herdoopers, by veelen, in 't vermoeden
moorc
KARELII.
1535-
De Burgemeester
Pieter
Kolyn en
gebragt hebbende, dat hy met hen heulde, kon eenige
't niet van zig verkrygen, dat hy nu de ge­ Burgers
legenheid voorby zou laaten gaan, om zig, worden
•openlyk, van zulk eene kladde te zuiveren. doorfchooten.
Hy rukte dan, aan 't hoofd van zyn Vendel,
aan op de Herdoopers, die hem ftoutelyk te
gemoet traden. Voorde Waage, raakte men
handgemeen. De Herdoopers behielden de
overhand: de Burgers werden verjaagd, of
doorfchooten : fommigen ook met vergiftigd
lood.. Kolyn zelf werdt deerlyk ver

KARELII.
1535-
Kloekheid
van
Burgemeester
Reekalf.
' 0 V A D E R L A N D S C H E XVII. BOER;
moord (n~). Reekalf, die toen 't voornaamfte
bewind alleen aan zig nam, bezoldigde,
dien nagt, op de Vischmarkt, een zeker getal
van VVaardgelders, voor den tyd van eene
maand, onder voorwaarde, dat zy, geleid
door Burgemeesteren , de Herdoopers
eerst van den Dam dryven, en daarna 't Stadhuis
overweldigen zouden; wanneer zy, door
de Burgers , zouden worden ingevolgd.
Voorts gcboodt hy, dat men zig, het overige
van den nagt, doodflil houden zou. De
Herdoopers bragten, ondertusfchen, den tyd
door, met het zingen van Pfalmen. Ook
vernielden zy de pektonnen en vuurwerken;
op dat dezclven, in brand gefchooten, hun
klein getal niet ontdekken, en hen voor 't
(chietgeweer der Burgeren bloot ftellen zouden.
Doch Goedbeleid, dit hun klein getal
en dat 'er geen onderftand kwam in aanmerking
neemende, begon voor 't mislukken van
den aan (lag te vreezen. Jan van Geelen poogle
hem egter een hert onder den riem te
J teeken, hem verzekerende „ dat de Stad,
, zelfs zonder bloedftorting, voor tien uuren,
, in hunne magt zyn zou; zo de Profeet,"
ïy meende, naar 't fchynt, den Overlooper
]
henrik van Hiiverfom „ hun anders de waarj
, heid voorfpeld hadt." Met het aanbree-
«ten van den dag, werdt de Dam haast ichoon
jeveegd van Herdoopers, die, of geveld,
af gedwongen werden, naar 't Stadhuis te
wyken. Toen maakten de Burgers zig meesier
van de Rederykers Kamer bovtn de Waag,
van
(» ) K.2S ecr
- J i£ v a n A
-y ")ft' voor de Handv. op "t jaar 1535.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 07
van waar zy 't Stadhuis konden befchieten.
Verfcheiden' Herdoopers, die zig, op de '
groote zaal, onthielden, werden, door de'
venfters, doodgefchooten. De overigen verftaken
zig, in 't binnenfte van 't Stadhuis.
Reekalf, twee flangen en een groot ftuk gefchut
op den Dam hebbende doen brengen,
fchoot de deur van 't Stadhuis op den vloer.
Toen vielen de Waardgelders in 't Stadhuis
aan op de Herdoopers, die zig verdedigden
als wanhoopigen. Reekalf begaf zig naar S.
Elizabets Gasthuis, welk nevens 't Stadhuis
ftondt, en hieldt, van daar, den toegang
ECARELB;
1535-
naar 't Stadhuis open. Eenigen beklommen de ]
venfters, van ter zyde, en overvielen de op- d )e Her;
Dopers
roerigen, van eenen kant, daar men hen niet ^ rorden
verwagt hadt. Toen werden veele Herdoo- , verronucn
pers geveld, onder welken ook Henrik Goedbeleid
was: eenigen, tot twaalf toe, gevangen
genomen. Jan van Geelen, op den Tooren
van 't Stadhuis gevlugt zynde, ftelde zig,
voor erger ftraf dugtende, bloot voor 't fchietgeweer
der Burgeren. Hy werdt wel haast
getroffen, en nog zieltoogende op ftraat gefmeeten.
't Leedt niet lang, of de Herdoopers
waren allen gedood, of gevangen. Men
telde, onder hen, agt entwintig dooden, die
by de beenen aan de galg werden gehangen.
Van de Burgers, waren 'er twintig gefneuveld.
Ten zelfden dage, werden 'er nog twee
Herdoopers, buiten de Stad, gegreepen. Zy
waren, uit de naaste Dorpen, op hoop, dat
de hunnen de Stad zouden bemagtigd hebben,
derwaards gekomen. De bultenaar, die zynen
buurman verraaderlyk gegriefd hadt, werdt
V. DEEL. G ook,

KARELII.
1535-
98 VADERLAND SC HE XVII. BOÏX.
ook, tegen den avond, gevat. Negen van
de twaalf gevangen Herdoopers kreegen hun
vonnis (a), op den veertienden van Bloei­
cn zwaai
geftraft. maand, 't Hert werdt hun uit het lyf gerukt,
en in 't aangezigt gefmeeten: waarna zy onthoofd
en gevierendeeld werden. Naderhand,
werden 'er nog eenige anderen geregt: fommigen,
om dat zy den toeleg geweeten, en
niet ontdekt hadden. De vrouw, uit wier
Huis, de Naaktloopers, in Sprokkelmaand,
gekomen waren, werdt in haare deur opgehangen.
Ook leedt eene Moeder met haar*
zoon deeze ftraf, om dat zy den gewaanden
Bisfchop, Jakob van Kampen, geherbergd,
en niet aangebragt hadt. Deez* was, ondertusfchen,
nergens te vinden. Doch de Regeering
de dood gedreigd hebbende aan elk, die hem
niet aanbragt, werdt hy, eindelyk, ontdekt
en geftraft. In zyn vonnis werdt hy alleenlyk
over Herdooperye, niet wegens het
oproer befchuldigd. Ook hadt hy, fchoon
zwaar gepynigd, nooit willen bekennen, dat
hy deel gehad hadt aan 't verraad der Stad
(q). Men zette hem eerst een uur lang te
pronk, met een tweehoornigen blikken myter,
bemaald met het wapen der Stad, op 't hoofd.
Toen werdt hem de tong uit den hals getarnd,
en de regterhand en het hoofd, mes
een vleeschhouwers hakmes afgehouden, 'c
Hoofd, met den myter gedekt, werdt, nevens
de hand, op de Haarlemmer Poort gefteld.
De romp werdt verbrand. Wat laater
(o) Zie het by DAPPER, Befehr- van Amft. bl. I5»«
O) Ry DAPPER, Befchr. van Ainft. bl. 152-
Cf) Regift. der Willckeurea by BRANDT Hift. der Reten*
i. Deel, bl. 122.

. fd'xlu/ctc aa/is-uu/ derZtfecümpereiz op AMSTERDAM, m )t^aar 2535

XVII. BOEK. HISTORIE. 99
ter, in 't zelfde jaar, werden te Leiden, te I CARELIL
Hoorn (V), te Utrecht, en elders, verfcheiI535den' Herdoopers, die men, insgelyks, van
oproerige aanflagen verdagt hieldt, of overtuigde,
ter dood gebragt. De llrengheid, met
welke men hen handelde, bragt, eerlang, te
wege, dat zy de dwaaze hoop om een nieuw
aardsch Ryk op te regten t'eenemaal vaaren
lieten, en zig ftil hielden (s~).
De aanflag op Amfterdam, fchoon in fchyn
met weinig volk ondernomen, zou zekerlyk
van veel gevolg geweest zyn, zo de Burgery
niet terftond de toegangen naar den Dam bezet
hadt, en zo het Stads Kloktouw, byeen
onvoorzien toeval, niet t'zoek geraakt was.
Het kleppen der klok zou, gelyk 't opgeftemd
was, alle de goedgunners der Herdooperen,
die hier geen klein getal uitmaakten, op de
been gebragt hebben. Ook hadt Jan van Geelen
driehonderd Dorpelingen van Benskoop ,
by Ysfelftein , tegen den tienden van Bloeimaand,
te Amfterdam befcheiden. Zy waren
reeds op weg derwaards geweest; doch,
verneemende, dat de aanflag mislukt was, te
rug gekeerd. Wat laater, kwamen 'er twee
fchepen met Herdoopers voor de boom, die,
op de tyding van de nederlaag der hunnen,
van den wal hielden, en naar Engeland voeren
(f). De hoop, die de oproerige Herdoopers
op het bemagtigen van Munster gebouwd
hadden, verdween zo geheellyk, toen, na 't
mislukken van den aanflag op Amfterdam,
' CO VELIUS Hoorn, bl. 245. OOk.
CO HOUTENS, «ie Anabapt.' p. m. qio. 311 fc?a au OT*
U) HORTBNS. de Anabapt. p. m. 3,3.' 3
' 3
3 n
' ' * l
+
G 3

loo V A D E R L A N D SC HE XVII. Bomt;
EARELII. ook Munster den Bisfchop in handen gevallen
"1535. was, dat naderhand niemant onder de Doopsgezinden
aangemerkt wilde worden als deel
hebbende gehad, aan deeze en diergelyke oproerige
onderneemingen: gelyk 'er ook-, inderdaad,
veelen geheel onfchuldig aan waren. Obbe
Filips zelf, fchoon door een' zendeling van
Jan Matthyszoon gedoopt, betuigt ernllelyk,
dat hy en zyn Broeder Dirk geen deel altoos
aan 't Munstersch oproer gehad hadden. Ook
verwierp hy, federt, zyne zending (V). Menno
Simonsz ook, die van Obbe gezonden was,
en de Munsterfchen , in 't jaar 1539, zyne
lieve doch zwakke 'broeders noemde, die
sig, door V gebruik der wapenen, een weinig
ferloopen hadden, beweerde te gelyk, dat zy
'Ag van deezen gruwel noodzaakelyk moesten
i jekeeren, en waarfchuwde elk, tegen de dooing
van 't gebruik der wapenen (v). Het
gedrag der oproerige Herdooperen hadt, ondertusfchen,
alle de Doopsgezinden zo gehaat
;emaakt by de Overheid, dat 'er, in Zomernaand
deezes jaars, wederom een ftreng Plagiaat
uitkwam, by welk ,, alle zogenaamde
„ Profeeten, Apostelen of Bisfchoppen onder
„ de Herdoopers ten vuure, en alle herdoop-
„ ten tot het zwaard, of tot de put veroor-
„ deeld werden, zonder dat de Wethouders,
„ omtrent deeze luiden, overmits haar quaat
,, voornemen, zo fpreekt het Plakaat, ee-
„ nige de minfte genade mogten gebrui-
„ ken
(.«O Eekent. van OBBE PHILIPS, 11. 24. [57].
Cv) Zie Protocol van Leeuwaard, bl. 35, 39. en G. DK BR$S
Wwt. der ilerd. I. Hoek, Cup. !!• f
'. n- verf.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 101
„ ken (V)-" En van toen af, werdt 'er,zonder
veele onderfcheids te maaken, tegen oproerige
niet flegts, maar ook tegen vreedzaame
en weerlooze Doopsgezinden, ftrengelyk
gewoed (ar). Uit de Crimineele Sententien van
den Hove van Holland, blykt, dat 'er, in
dit, doch , voornaamlyk, in 't voorgaande
jaar, ruim zestig Herdoopers in alles, door
het vuur, het zwaard en op andere wyzen,
in den Haage, ter dood gebragt zyn, en dat
'er omtrent zeshonderd , afzweering hunner
gezindheid gedaan hebbende, in genade, zyn
ontvangen geworden.
't Verhaal van de opfchuddingen der Her­
dooperen hier te lande heeft ons een weinig
gevoerd, buiten de orde der overige Gefchiedenisfen
deezer tyden, tot welke wy nu zullen
wederkeeren. Na 't fluiten van 't Beftand met
Lubek en Deenemarke, in de Lente des jaars
1534, werden 'er, in eenen geruimen tyd,
geene Dagvaarten gehouden, in Holland. In
Hooimaand eerst, werden de Staaten van alle
de Nederlanden, te Mechelen, befchreeven.
De Landvoogdes, hier gekomen van
Brusfel, alwaar zy, kort te vooren, hetSchietfpel
van S. Joris Gilde bygewoond hadt, en
Schutter-Koningin geworden was (y~), vreesde
voor oorlog met Frankryk en Engeland, en
wilde de Nederlanden gaarne eene Unie met
eikanderen doen fluiten, om te weeten, wat
on-
(uO Martelb. der Doopsgez. lï. l):el, bl. 35. Repert. d»r
Plakaat. van Holl. bl. 30.
O) VELIOS Hoorn, bl. 244. BOOMKAMP Alkm- bl. 72, 84,
85, 86, 87, 92 enz. HOOFT Ui f*ek, bl. 58. ïü. Boei, bl. 81.
(JO Cliron. van ELL. DE VEER jol. j'S rsrf.
G 3
KARELlf.
1535-
XXIII.
Ontwerp
van eene
Unie van
alle de
Nederlanden.

KARELII.
1535-
XXIV.
Nieuwe
onlusten
met Lubek
en
Deenemarke.
ïoa VADERLANDSCHE XVTI. BOEK.
onderftand zy van ieder derzelven te wagten
zou hebben. Doch de opgevatte vrees verdween,
eer de Staaten nog byeen gekomen
waren. Men handelde egter van de Unie en
van eenige andere punten, onder anderen,
van 't gebruiken van Spaanfche, in plaats van
Engelfche Wolle, hier te lande; waartoe de
Keizer, als Koning van Spanje, goede gelegenheid
geeven kon (2). Doch men oordeelde
hier toen, dat men de Engelfche Wolle
niet misfen kon. Ook werdt 'er, omtrent de
Unie, niets geflooten. De Stadhouder, twaalfduizend
guldens verfchooten hebbende, tot betaalinge
der Knegten, die op de Oosterfche
Vloot gediend hadden: en nog duizend guldens,
aan Granvelle en anderen, die 't affchaffen
van 't verlofgeld op 't Koorn, en eenige
andere voordeden voor Holland hadden helpen
bewerken ; verzogt, deswege, in Oogstmaand
des jaars 1534, vergoeding van 'sLands
Staaten, die hy terftond verkreeg (d). Mogelyk
maakte hy hier te meer haast mede, om
dat hy wist, dat het uitgaand Koorn haast wederom
belast worden zou; wanneer hy, veelligt,
zyn verfchot zo gemakkelyk niet wederom
zou gekreegen hebben.
De Lubekkers, t'onvrede over 't Verdrag,
welk Christiaan de III. met Holland geflooten
hadt, verbonden zig, omtrent deezen tyd,
met Christoffel, Graave van Oldenburg, om
Christiaan den III. van den Deenfchen Troon
te ftooten; en, dit gaf men, ten minften,
voor,
(2) Zie MR. AERT VAN DER GOES Regift. tl 164,175,176.
O) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 217, 218, ïij»
121, 222, 229, 232.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 103 /
voor, den gevangen Koning Christiaan den
II, op denzei ven, te herftellen. Men was van
zins, Koppenhage te bemagtigen. De Hollanders
hielden hier een waakend oog op (b~),
alzo zy ligtelyk voorzagen, dat de Zond voor
hun geflooten zou zyn, zo Koppenhage den
Lubekkeren in handen viel. Christiaan de
III. zondt, in den aanvang des jaars 1535 ,
Melchior Kantfau herwaards, om onderftand
te verzoeken , tegen Oldenburg en Lubek.
De Gezant nam zynen weg over Amfterdam,
en vertoonde daar, dat de Koning, zyn meester,
om der Hollanderen wille, in oorlog was
geraakt; weshalve het redelyk was, dat men
hem, van hier, onderfteunde, te meer, naardien
Holland, by de vrye vaart door de Zond,
zo groot een belang hadt. Hy deedt diergelyk
een vertoog, federt ook te Brusfel (Y).
Doch het bemagtigen van Koppenhage, en
andere nadeelen, hem, door de Lubekkers,
toegebragt, veranderden den ftaat zyner zaaken
zo zeer, dat de Hollanders hem weinig
dienst konden doen. Zelfs bragt het belang
des Keizers eerlang te wege, dat zy eenen
nieuwen vyand, die zig tegen hem opdeedt,
onderfteunen moesten. De Zond werdt, ondertusfchen,
voor Holland geflooten (tl), zo
dra de Lubekkers meester van Koppenhage
waren. De Hamburgers, Breemers en Gelderfchen
voeren thans fterk op de Oostzee.
Doch de Hoilandfche Koopluiden, niet ftil
konnende zitten, namen, onder de hand,
deel
fb~) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 211.
(O MR. AERT VAN DER GOES Regift. hl. 227.
£J) VBHUS Hoorn, bl. 147.
G 4
KARELEL
1535.
De Zond
wordtge-
(looten.

KARELII.
Ï535.
*t Verlofgeld
op't
uitgaand
Koorn
wordt
wederom
ingevoerd.
Vertoog
der Steden
hier
tegen.
io4 V A D E R L A N D S C H E XVII.BOEK.
deel in de vaart deezer vreemden, reedende
in derzelver fchepen, en ontbiedende Oosterfche
waaren, op derzelver naam. De Zondfche
Tollenaars ontdekten egter deezen fluikhandel,
en (lelden al hun vermogen te werk,
om denzelven te beletten (e).
't Gebrek van Graanen, veroorzaakt door
het ftremmen der Oosterfche vaart, bewoog
de Landvoogdes, om den uitvoer derzei ven,
in Wynmaand, te verbieden (ƒ). Doch de
Staaten van Holland, in aanmerking neemen-
de, dat dit verbod veroorzaaken zou, dat 'er
ook mindere Graanen, van Breemen en elders
, herwaards zouden worden gebragt, wilden
't Plakaat niet afkondigen, voor dat zy
'er de Landvoogdes over gefproken hadden.
Toen dit gefchied was, bleek klaarlyk, dat
het verbod alleen was gedaan, om het afgefchaft
Verlofgeld op de uitgaande Graanen
wederom in te voeren. De Steden wendden
terftond alle vlyt aan, ten Hove, om van
deezen last, ingevolge van 's Keizers Oktroi
van den jaare 1531 , ontheeven te blyven.
Men beloofde den Hovelingen gefchenken,
en onder anderen tweehonderd Wagcfchotten,
eene foort van eikenhout, dat, gezaagd zynde,
tot wanden en vloeren, gebruikt werdt
(g), aan den Heere van Molembai?. Men
wist, dat 'er verfcheiden' in den Raad van
Staate zaten, die Holland ongenegen waren,
en daarenboven geene kennis hadden van den
loop
O*) E. DE VEER Chron. fol. 47. Gonn.HOEVEN, bl. 605. JL.
SCHRASSERT Hardenv. II. l);d, bl. 71.
C/J Rcpcrt. der Plakaat. van Holl. bU 31.
lg) Zie HENR. VAN ERI>. Chron. bl. 11%,

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 105
loop des Koophandels. Deezen dreeven „ dat
„ het verbod van uitvoer gebrek voorkwam;
„ dat de Keizer egter geregtigd was, om den
„ uitvoer, onder 't betaalen van zeker verlof-
„ geld, toe te laaten; alzo 't Oktroivan 1531,
„ flegts tot wederopzeggens toe, gegeven was;
„ dat men derhalven, van 't vreemd Koorn
„ agttien Huivers van 't last op het uitgaan
„ betaalen zou, en 't inlandsch, waar onder
„ het Kleefsch, Guliksch en Geldersch en
„ al wat den Ryn afkwam gerekend werdt,
„ niet zonder uitgedrukt verlof der Landvoog-
„ desfe, zou mogen vervoeren, mids ook ze-
„ ker verlofgeld betaalende." De Afgevaardigden
der Steden vertoonden, hier tegen ,
„ dat men, door 't verbod van uitvoer en 't
„ heffen van 't verlofgeld, den aanvoer her-
„ waards beletten zou; dat 'er reeds dertig
„ Breemer fchepen met Graanen 't Land voor-
„ by, naar Engeland, gezeild waren, die an-
„ ders hier ingeloopen zouden zyn, en dat
„ het byvoegfel tot wederopzeggens toe, door
„ den Thefaurier- Generaal Ruffault, tegen
„ 's Keizers meening, in 't Oktroi van 1531,
,, gefield was, 't welk men bewees, met het
getuigenis des Aartsbisfchops van Palermo."
Men hadt ook, onder de hand, vernomen,
dat Ruffault deeze nieuwigheid wilde invoeren,
om dat hem de ontvangst van 't Ver­
lofgeld beloofd was. De Steden hielden egter
zo flerk aan ten Hove, dat zy, eindelyk,
de meeste flemmen in den Raad wonnen, en ,
in_ Sprokkelmaand des jaars 1536, vryheid
kreegen, om 't Koorn , gelyk van ouds,
zonder verlofgeld, te mogen uitvoeren. De
G 5 Hee-
KARELIÏ.
1535.
't Wordt
weder afgefchaft.
1536.

KARELII.
1536.
Gefchenken
aan
106 VADERLANDSCHE XVII. BOE*.
Heeren en Amptenaars, die haar, by deeze
gelegenheid, dienst gedaan hadden, werden
toen rykelyk befchonken. Nasfau en Hoogftraaten
kreegen, elk vierhonderd , Bergen
de Hove­ en Molembais, elk tweehonderd Wagefchotlingen.ten.
Aan Buuren, fchonk men tweehonderd
Kareis guldens; aan Palermo en Meester Vincent
Korneliszoon ieder honderd Filips guldens
, en aan Meester Jan Brielis en Leenaard
Hardink, elk vyftig Kareis guldens. Filips Nigri
en Lodewyk van Schoore, die tegen 't affchaffen
van 't Verlofgeld geftemd hadden ,
wilden geen geld neemen; waarom men befloot,
aan elk, twee goede aamen Rynfchen
Wyn te vereeren. Doch 't leedt niet zeer
lang, of 't Verlofgeld, -Kvelks affchaffing, met
zo veel moeite, verkreegen was, werdt, op
nieuws, ingevoerd Qi).
De Kei­ Holland werdt , ondertusfehen , enkelyk
zerbe­ tot voorftand van 's Keizers belang, in eefluit
den nen nieuwen Kryg met het Noorden, ingePaltswikkeld.
Izabelle, 's Keizers overleeden
graafFre­ Zuster, die met den gevangen Koning, Chrisdrik
aan
't Deentiaan den II, gehuwd was geweest, hadt haafche
Ryk ien Gemaal drie Kinderen nagelaaten, een'
teheJpen. Zoon en twee Dogters, die in de Nederlanden
waren opgevoed. De Zoon, Jan genaamd,
was, kort na 't gevangen neemen
zyns Vaders, overleeden: en Dorothea, eene
der Dogteren, federt, door den Keizer, uitgehuwlykt
aan Fredrik, Paltsgraave aan den
Ryn, die zig thans van de beroerte, door de
Lu-
( O MR. A'.RT VAN DER GOES Regift. 61. 234, 235,23*,
*37» 238, 239, 240, 24Ö, 311, 313.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 107
Lubekkers en den Graave van Oldenburg, in
Deenemarke verwekt, zogt te bedienen, om zig
meester te maaken van 't Ryk, op welk hy, uit
hoofde zyner Gemaalinne, een gegrond Regt
oordeelde te hebben. De Keizer, die 't belang
van zynen Neeve bevorderen wilde, zogt
de Hollanders te beweegen, om hem, met
hunne Scheepsmagt, by te ftaan. Doch deezen
fchrikten voor eenen Oosterfchen oorlog.
Christiaan de 111. hadt, ondertusfchen, 't Beleg
geflaagen voor Koppenhage; en Fredrik
was van zins, hem dit Beleg te doen opbreeken,
en zig, vervolgens, meester te maaken
van de Stad. Hy, of de Keizer voor hem,
had, ten dien einde, eenen hoop Knegten
op de been gebragt: doch 't ontbrak hem aan
fchepen , om dezelven naar Deenemarke te
voeren. De Landvoogdes Maria vorderde
dezelven, uit 's Keizers naam, in Grasmaand
des jaars 1536, van de Hollanders; en Amfterdam
toonde toen het eerst eenige genegenheid,
om in haar verzoek te bewilligen.
Men hadt hier, kort te vooren, tyding gekreegen,
dat de Lubekkers, onderrigt van
den toeleg des Paltsgraafs, en dugtende, dat
hun voorneemen, om zig van den Oosterfchen
handel meester te maaken, hier door
verydeld mogt worden, te Hamburg, in eene
byzondere onderhandeling getreden waren
met Christiaan den III, die zig, in perfoon,
derwaards begeven, en hun Gothland en het
Eiland Bornholn aangebooden hadt, mids zy
den Graave van Oldenburg, die Koppenhage
inhadt, geenen onderftand meer verfchaf-
|en. Zulk eene tyding verbaasde de Amfter-
dam-
1536.
Fïy doet
bolland
fchepen
ifvorde-
•en.
Bedenkingen
yan Am-
[terdam
hierop.

108 V A D E R L A N D S C H E XVÏÏ. BOEIT;
KARELII.
i
Holland '
weigert 1
dammers. Zy vreesden voor eene geduurige
belemmering der Oosterfche vaart, zo de Lubekkers
zig, op zo voordeeligen voet, met
Christiaan den III, verdroegen. Zy oordeelden,
derhalven, dat de Keizer zig ten fpoedigften
meester van de Zond maaken moest,
en dat men den Paltsgraaf, in 't bezit van
Deenemarke, moest tragten te (lellen. Hoogftraaten
en de Landvoogdes zelve bedienden
dg van deeze gelegenheid, om den Staaten
eene Vloot af te vorderen van vyf entwintig
groote Oorlogfchepen en agt of tien Boeijers,
roorzien met behoorlyk gefchut en een dubbel
getal van Bootsgezellen, Het Krygsvolk
3es Paltsgraafs was reeds op weg herwaards,
om, met deeze Vloot, naar Deenemarke, orergevoerd
te worden, waarom men de Staaten
drong, tot het neemen van een fpoedig
befluit. De meeste Steden waren hier egter niet
gereed toe. De Gemagtigden der Landvoogdesfe
fpraken afzonderlyk met Amfterdam en
le Waterfteden, die, hoven de anderen, by
Jen Oosterfchen handel belang hadden. Doch
erwyl men met deeze onderhandeling bezig
vas, bezette Guftaaf de I, Koning van Zweelen,
die ongaarne gezien zou hebben, dat
le Keizer te veel voets in 't Noorden kreeg,
le Zond met veertig fchepen. De Staaten
deezen ' ran Holland toonden zig toen nog ongenege-
last al- j ïer, om zig alleen in den last des Oosterfchen
leen te 1 Crygs te fteeken. Zy waren egter overboo-
draagen. { lig, om hun aandeel in dien last te draagen,
ranneer 'er de andere Nederlanden ook op
efchreeven werden, en men nu handelde,
1
elyk men, in geral van vreeze voor oorlog
£
met

XVIT. BOEK: H I S T O R I E . 105
met Frankryk of Engeland, te doen gewoon KARELH,
was. Zy weezen aan, dat de fchepen, die i53.
men hun afvorderde, in 't Noorden blyvende,
gelyk te dugten was, hun eene fchade
van meer dan viermaalhonderdduizend guldens
veroorzaaken zouden; 't welk zy een ondraaglyk
verlies voor Holland rekenden. De
Gemagtigden der Landvoogdesfe bragten hier
tegen in, dat de andere Nederlanden niet bewoogen
zouden konnen worden, om Holland
by te ftaan, zo Holland, tot zyne eeuwig©
fchande, toonde, zig zelf niet te willen helpen
: waarop de Staaten zeiden, dat de Noordfche
Kryg 't belang van Holland min betrof
dan de eer des Keizers, die, door alle de Nederlanden,
zo wel als door Holland, moest
voorgeftaan worden. Ten Hove, was mea
egter zo verre van Holland te willen ontlasten,
dat men, in plaats van vyf-entwintig Oorlogfchepen
en tien Boeijers, die men te vooreiï
geëischt hadt, nu dertig groote Schepen en
twaalf Boeijers vorderde. Hoogftraaten, dié
deezen eisch, uit den naam der Landvoogdesfe,
deedt, voegde 'er by, dat 's Paltsgraafs
Knegten, ten getale van vierduizend,
reeds op weg naar Holland waren, en 'c
platte Land afloopen zouden, zo men niet
fpoedig befloot, tot het uitrusten van eene
Vloot, om hen naar Koppenhage te voeren
(i).
De beweegingen in de Nederlanden, om den
Paltsgraave Fredrik te onderfteunen, konden, 1
XXV.
:hrisiaan.
de
on- J
11. ver-

KARELII,
1536.
bindt zig
met den
Hertoge
van Gelder.
110 VADERLANDSCHE XVII. BOES.
ondertusfchen, zo heimelyk niet gefchieden,
of Christiaan de III. kreeg 'er de lugt van.
Hy wist ook, by tyds, dat de Paltsgraaf eenen
hoop Knegten op de been gebragt hadt,
van welken hy zig bedienen wilde, om hem
Deenemarke afhandig te maaken. Hy bevroedde
ligtelyk, dat hy 't gevaar, welk hem,
uit Holland, dreigde, niet beter voorkomen
kon, dan door den Hollanderen van nader by
eenen vyand te verwekken, die hen beletten
zou, hun Krygsvolk van de hand en naar
Deenemarke te zenden. Hy geeft dan Melchior
Rantfau, die, onverrigter zaake van
Brusfel te rug gekeerd was, last, om met Hertoge
Karei van Gelder, altoos genegen om
het Huis van Oostenryk te kwellen, een Verdrag
aan te gaan, welk eerlang te Lingen geflooten
werdt, en deeze voorwaarden behelsde
: „ Christiaan de III. zou den Hertoge van
.„ Gelder tweeduizend , en na 't veroveren
„ van Koppenhage, nog drieduizend man en
,„ agt Oorlogfchepen , bemand met twaalf-
„ honderd Koppen, byzetten, tegen twaalf-
„ duizend goudguldens, die Karef aan Chris-
„ tiaan verftrekt h*dt, om daar voor, in 't
„ Graaffchap Oldenburg en in Westfaalen,
,, volk te werven, onder bevel van den Gel-
„ derfchen Overfte , Meinard van Ham.
„ Karei zou Christiaan, daar tegen, met
„ twaalf honderd man byftaan, zo hem, door
„ de aanhangers des gevangen Konings, ee-
,, nige vyandlykheid werdt aangedaan (&)."
De werving, van welke, in dit verdrag, gewaagd
werdt, was reeds, kort voor 't fluiten
(A) PONTANUS Uhr. Xf. p.

XVII. BOER. HISTORIE. m
ten van het zelve, gefchied, door eenige KARELII.
Overften van kleinen naam, die in 't gemeen 1536.
voor Herdoopers gehouden werden; doch de
geworven' Knegten, ten getale van drieduizend,
reeds in Grasmaand, gefield hadden
onder 't opperbevel van Meinard van Ham,
die, met dezelven, in 't Graaffchap Benthem,
lag, zig, in 't openbaar, voor een*
Bevelhebber van Koning Christiaan. den III.
uitgeevende (/).
Doch fchoon deeze werving, op den naam Aanmer*
van Christiaan den III, was gefchied; en hy, kingen
met grooten fchyn, voorgeeven kon, dat hy, over deezever-
door middel van dit volk, den Hollanderen bindte
beletten wilde, den Paltsgraave Fredrik onnis.derhand te doen; begreepen egter de doorzigtigflen
ligtelyk, dat men den Hertog van
Gelder, als de hoofdoorzaak der werving ,
moest aanmerken; die zig, alleenlyk, door
het verdrag van Lingen, hadt willen dekken,
om den Keizer en den Nederlanderen, met
welken hy in verbond flondt, geene openbaare
flof tot ongenoegen te geeven. Hy hadt
'er geld toe gefchooten. Hy hadt 'er eenen
Gelderfchen Bevelhebber by bezorgd, 't Verdrag
van Lingen zelf behelsde zo weinige en
onzekere voordeden voor Hertoge Karei, dat
hieruit reeds kon afgenomen worden, dat het
geworven Krygsvolk meer ten behoeve van
hem dan van Christiaan den III. gebruikt worden
zou. Ook bleek dit wel haast zo tastelyk,
dat 'er niemant, in Holland, aan twyfelde.
Mei-
CO MR- AERT VAN DKR GOM Regift. tl. 359, «51, ÏJJ.

KARELII,
1536.
De Gelderfchenverfterlen
zig
te Appinga-

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 113
en te zwaard zou komen verwoesten , indien ]
men, in Holland, voortging, met de ontworpen'
toerusting ter Zee. De Hoilandfche '
Steden werden, door deeze bedreigingen,
nog meer afgefchrikt van 't onderfteunen des
Palcsgraafs, oordeelende zy, met reden, dat
Meinard van Ham ligtelyk in Holland zou
konnen vallen, zo dra het Krygsvolk, welk
men, ten dienfte des Paltsgraafs, gefchikt
hadt, zou ingefcheept zyn. Boven al, was men
bedugt voor Delft, welke Stad, den derden
van Bloeimaand, door een' zwaaren brand ,
vernield zynde, zonder moeite, door de Gelderfchen,
zou konnen verrast worden; wanneer
zy Delftshaven zouden konnen fterk maaken
; de vaart langs de ftroomen belemmeren,
en Holland van Brabant, Vlaanderen en Zeeland
affnyden. Amfterdam dan, Dagvaart
in den Haage hebbende doen befchryven,
vertoonde den Staaten ,, dat Holland thans o-
„ pen lag, en ontbloot was van Krygsvolk,
(5) Hy gaf zig deezen naam, om dat hy de Groinngerlanders,
van vvyd en zyd, met fpaadcn en fcboppen,
opontbooden hadc, en gebruikte, om Appingadara,
fterk te maaken. Zie E. BÜNINGHA Uiil. van OastfnesL
IV. Boek, LXIX. Cap. bl. 686.
V. DEEL. H
JARELII;
I536V
Brand t«
Delft.
Zorg van
Amfterlamteren
den
gedreig-
„ weshalve, het, door Meinard van Ham, < len invaL,
„ die zig een' Geesfel Gods en Schoppen-Koning
„ (5) noemde (»_), en alles dreigde te zullen
„ verdelgen, ligtelyk zou. konnen overvallen
,, worden: dat men, om deeze reden , de
„ Landvoogdes verzoeken moest, dat zy den
„ Graaft)
E. BENIVGHA Hifi. van Oosifreil. IV. 'Boek. Catl
LXlX. */. ósö. *

II 4 V A D E R L A N D 5 C H E XVII. BOEK;
„ Graave van Buuren, als Kapitein-Generaal,
„ en den Graave van Hoogftraaten, als Stad-
„ houder, uitdrukkelyken last wilde geeven,
„ om zoo veel volks, te paarde en te voet,
„ aan te neemen, als vereischt werdt, om 't
„ Land van Holland te befchermen." De
Landvoogdes, eenigen tyd herwaards, reeds
befpeurd hebbende, dat Holland niet te beweegen
zou zyn, om fchepen tot den Deenfchen
togt te leveren, en tevens hebbende
•3 ." 1 : beflooten, den Paltsgraaf by te ftaan, hadt
zig laaten verluiden, dat zy, om hiertoe in
Haat te zyn, 's Keizers Domeinen wilde belasten.
Doch men vreesde in Holland, met
naame te Amfterdam, dat zy de fchepen eg­
Deeze ter aldaar zou willen doen uitrusten. Amfter­
Stad dam floeg derhalven, in de gemelde Dag­
poogt de
vaart, voor ,, dat de uitrusting in Zeeland
Vloot, in
Zeeland, „ behoorde te gefchieden, alwaar thans meer
te doen „ gi oote fchepen, voorzien van volk en gefchut,
uitrusten, „ te vinden zouden zyn, dan in Holland."
De andere Leden waren 't, hierin, eens met
Amfterdam, en alzo men vernomen hadt,
dat de Landvoogdes Adolf van Bourgondie ,
Heere van Beveren , tot Overfte hadt aangefteld,
wilde men ook bedingen, dat deeze
zig, over de Onderzaaten van Holland, niet
als Admiraal gedraagen zou, alzo men hier
geenen Admiraal kende, dan den Stadhouder.
Doch eer dit alles der Landvoogdesfe werdt
voorgefteld, tradt men 'er, met den Graave
van Buuren, Kapitein - Generaal, en met den
Stadhouder Hoogftraaten, over in onderhandeling.
Uit hun Ï vernam men, dat de Land-
VOÖg-

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 115
voogdes Jurgen Schenk, Stadhouder van Fries­ KARELII.
land, bevel gegeven hadt, om Meinard van I53Ó.
-ra
Ham, uit Appingadam, te vernestelen, en zig,
hiertoe, van de Knegten, tot den Deenfchen
togt gefchikt, te bedienen. Ook hadt zy begeerd,
dat Buuren en Hoogftraaten zig, met
hunne benden, by 't Leger onderden Stadhouder
van Friesland, zouden voegen; 't welk
deezen egter geweigerd hadden, beweerende,
ampts - en eedshalve , tot het befchermen
van Holland, verbonden te zyn (0).
Midlerwyl badt Enno, Graaf van Oostfries­ XXVL
land, zig naar Gelderland begeven, om de, tarel de
I. wordt
gefchillen tusfchen de Groningers en den Her- } ieer van
toge te bemiddelen. Karei toen, niet meer, jroniaontveinzende,
dat hy op de Groningers t' on-1 [ea,vrede
was, verklaarde, dat zy zig, onder
geene andere voorwaarde, in zyne gunst zouden
konnen herftellen, dan door te gedoogen,.
dat hy een flot binnen Groningen opwierp ,
en Appingadam , met muuren, omringde.
Doch deeze voorflag deedt de Groningers
zien, wat zy van den Hertoge te wagten hadden.
Terftond braken zy dan alle onderhandeling
met hem af, en beflooten hunne toevjugt
tot de Landvoogdesfe, Maria, te neemen.
Zy booden haar aan, den Keiaer, als
Henog van Brabant, Graaf van Holland, en
Heer van Friesland en Overyafel, tot Heer,
te willen inhuldigen, mids hy hun onverwylde
hulp toezondt tegen de Gelderfchen, die
hun, klaagden ze, op den naam der Deenen,
allen overlast aandeeden. De Landvoogdes
hadt
O) Ma. AERT VAN DER GOKS UEjift. H.252,253,254,255.
H a

116* V A D E R L A N D S C H E XVII. BOEK.
•KARELII. hadt zig, op deezen voorflag, niet lang be-
1536. raaden; maar, denzei ven aanneemende, ter-
Hond daarop, aan den Stadhouder van Friesland
bevel gegeven, om de hulde van Groningen,
in 's Keizers naam, te ontvangen, 't
welk, op den agtften van Zomermaand, gefchiedde
(p). Toen eerst, floeg Schenk 't
beleg voor Appingadam. Kort daaraan, nam
by IVerdum in, en verflerlue de Plaats. Ook
bemagtigde hy de fchans Delfzyl, van waar
Meinard van Mam voorraad kreeg. Doch
Appingadam was zo wel voorzien en verflerkt,
dat het beleg der Plaatfe, tot in Herfstmaand,
duurde
XXVII. Terwyl de Knegten, tot den Deenfchen
De Vloot togt gefchikt, hier werden opgehouden, werdt
raakt de Vloot, uit dertig, of, volgens fommigen,
klaar.
uit veertig fchepen beilaande, te Veere, in>
Zeeland, uitgerust, en lag reeds zeilreede,
Buitenge omtrent het einde van Zomermaand (r). De
woone Landvoogdes deedt, ten deezen tyde, alle de
en ge- Nederlanden te Brusfel befchryven, alwaar aan
woone Holland eene buitengewoone Bede van hon­
Bede aan
Holland. derd en twintigduizend guldens eens, en eene
gewöone van honderdduizend guldens jaarlyks,
voor den tyd van zes jaaren, gedaan werdt,
op welke gewoone Bede, men begeerde, dat
de Staaten verzegelden zesduizend guldens
jaarlykfche losrenten, tegen den penning zestien
, op dat men zig van de gereede penningen,
m den oorlog tegen Frankryk, die wederom
O) Zie E. BENINGHA Hifi. van Oostlnes!. IV. Doek, CeP.
L X X . U. 6«8.
Qtj 1 PONTANUS Libr. XI. p. -~tj, 780.
CO iUiuttKSii. II. Duel, ei. 44^.

XVII. BOEK. HISTORIE. 117
derom was aangevangen, zou mogen bedienen.
De Staaten hierop Dagvaart in den
Haage belegd hebbende, oordeelden de Edelen,
dat men tagtigduizend guldens eens, en
tagti*;duizend guldens jaarlyks , voor zes
jaaren , zou konnen toeftaan ; doch in de
verzegeling hadden zy geenen zin. De Steden
verklaarden zig hier tegen nog ernftiger
dan de Edelen, klaagende „ dat de Keizer
„ beloofd hadt de voorige verzegelingen, die
„ reeds twee-crtwintigduizend guldens 's jaars
,, beliepen, te zullen losfen, zonder dat hier
„ iets van kwam fV); dat de Steden, onder
„ deezen last, zwaarlyk gedrukt gingen, en
„ fommigen, met het betaalen der Renten,
„ twee en drie jaaren ten agteren waren, zig
behelpende met Staaten en Re/pyten; dat
,, Holland, in verfcheiden' voorige oorlogen,
„ boven de andere Nederlanden, veel gelee-
„ den hadt, en den last des Franfchen Krygs
,, nog nevens de andere Nederlanden hadt
„ moeten draagen; dat de vaart naar 't Oos-
„ ten, waarin Hollands welvaaren, grooten-
„ deels, gelegen was, dikwils verbooden was
„ geweest, terwyl deeze vaart verfcheiden'
„ anderen Nederlanden, zelfs Overysfel, ge-
„ oorlofd geweest was; dat men, tegenwoor-
„ dig, noch Oostwaards noch Westwaards
„ zeilen mogt (/), fchoon men, met Vloo-
„ ten, Westwaards zeilende , in oorlogsty-
„ den, merkelyke voordeden behaalen kon;
(O Zie MR. AF.UT VAN DER GOES Regift. bl. i$U
(.fj Zie Repert. der Plakaat. bl. 52»
H 3
,, dat
KAREXIT.
1536.

n8 VAD ER LAND SC HE XVII. BOEK»
KARELII.
1536.
1
»
I
i
I
i
\
I
5
XXVTII.,
Hollands
nadeel, j
by de uit-.
rusting
ter zee. ;
„ dat men, veelligt, ook dit jaar niet zou mo-
„ gen visfchen, noch ten Haring vaaren;waar
„ door Holland eene zyner voornaamfte in-
„ komften misfen zou." 't Slot deezer klagte
was, dat Holland Vrede en Koophandel hebben
moest, om de gemeene lasten te konnen opbrengen.
Sedert ftemden de Edelen tot eene bui*
engewoone Bede van honderdduizend guldens,
:n Dordrecht hadt reeds verklaard, volkomen
jelast te zyn, om met de andere Leden te
temmen. Deezen vielen toen den Edelen toe;
loch Hoogftraaten verklaarde, op eene Dagkaart
te Gouda, den agtften van Oogstmaand,
;ehouden, dat de Landvoogdes met geene honierdduizend
guldens te vrede zou willen zyn
[u). Hoe dit verfchil, federt, beliegt werdt,
s my niet gebleeken.
Midlerwyl, veroorzaakte het uitrusten der
Woote, ten behoeve des Paltsgraafs, fchoon
iet in Zeeland gefchiedde, den Hollanderen
liet weinig nadeels. Om 't Bootsvolk totdee-
:e Vloot te vinden, was hun niet alleen de
aart naar 't Noorden, om Hout en Stokvisch,
\ paaren, welken men niet misfen kon; maar
C ok die naar Engeland, Spanje, Portugal en
1 indaluzie verbooden, tot dat de Vloot in zee
5 ou zyn. De Heer van Beveren hadt den Hol-
1 andfehen fchepen ook van gefchut beroofd,
< »m 'er de Vloot mede te voorzien. Ook wa-
I en, te Amfterdam en elders, eenige Noordƒ
:he fchepen in beflag genomen, 't welk de
i
lollanders deedt vreezen, dat men, om vergoe-
(«O MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 25$; 256, 2$?%
s, |G, 25^, 26e, aél.

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 119
KARELTI.
goeding van fchade te bekomen, hunne Sche­
1536.
pen in 't Noorden ook aanhouden zou. Alle
deeze bezwaarnisfen werden der Landvoogdesfe
voorgefteld, en zy beloofde 'er tegen
te zullen voorzien (v>
Doch terwyl de Vloot, gereed zynde, Appingatiam
£aac
op de Knegten, die Appingadam belegerd
over.
hielden, lag te wagten , viel Koppenhage
Koning Christiaan den III. m handen. De
Paltsgraaf Fredrik veranderde toen van maatregels,
en zag, voor eerst, van het bemagtigen
van Deenemarke af. De belegering van
Appingadam werdt egter voortgezet, tot op
den twaalfden van Herfstmaand, wanneer de
Plaats aan den Stadhouder van Friesland, by
verdrag, werdt overgegeven. Hy hadt, uit Oldenburg,
eenen onderhand van eenige Knegten
gekreegen, en fchoon Christiaan de III,
na 't bemagtigen van Koppenhage, den Gelderfchen,
in Appingadam, ook tweeduizend
man toegezonden hadt, konden deezen egter
't overgaan der Plaatfe geenzins verhinderen
(»• De O verften, Meinard van Ham en Berend
van Hakvoort, bleeven krygsgevangenen, en
werden, federt, vervoerd, naar Vilvoorden
in Brabant, alwaar zy, een'geruimen tyd, in
Iiegtenis zaten, eer zy hunne vryheid wederom
verwierven (V). Schenk trok toen voor
'z Slot te Wedde, en bemagtigde 't, binnen
tien dagen. Daarna deedt hy Koeverden bele­
er ) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. IÖJ.
rwl PONTANUS Libr. XI. p. 780. VVIY
C*) E. BEJUNOHA, Hift.van Oostfr. IV. Boek, C

iao VADERLANDSCHE XVII. BOM;
KARELII legeren, welke Plaats, een beleg van twee
1536. maanden hebbende doorgedaan, zig, eindelyk,
ookopgeeven moest ft). De fterke Plaatjen
van deezen oord allen, ten behoeve des
Keizers, bemagtigd zynde, kon hv zig, nog
voor t einde deezes jaars, in 't bezit der Heerlykheid
van Groningen en Drente, bevestigd
rekenen.
XXIX.
Aanmerkingen
over den
uitflag
der 011derneemingen
van den
Keizer en
den Her-'
toge van 1
Gelder. ,
ö
De vierduizend Knegten, ten diende des
Paltsgraafs geworven, dienden dus, om 't gebied
van Karei den V. te helpen vergrootm
met eene nieuwe Heerlykheid, die hem, fe>
Jert, nimmer ontweldigd werdt; terwyl Freirik,
onaangezien 'er eene Vloot en manfchap
/oor hem gereed gemaakt was, zig, in zyne
loop om Deenemarke te overmeesteren, t'eelemaal
te leur gefield zag. De Hertog van
Selder, die, onder den loozen fcbyn van
Christiaan den lil. te willen helpen, de Groïingers
zogt te overheerfchen, en den Keiier
verdriet aan te doen; verloor 't gebied orer
Groningen, van welk hy zig voor altoos
neende te verzekeren. Christiaan de III,
he den Keizer tegen hadt, en van Hertoge
Sarei flegts in fchyn geholpen werdt, hadt eger,
door 't draalen der Vloote, 't geluk van
Soppen hage te bemagtigen, en zig daar door
e vestigen in 't gebied over Deenemarke ,
*-elk hy zynen nakomelingen nagelaaten heeft.
Groningen , eerst verfcheiden' Bisfchoppen
/an Utrecht, daarna den Graaf van Oostfriesand,
en laatflelyk den Hertog van Gelder r
00 PONTANUS W r. XI. p. ~8r.
voor

XVII. BOEK. H I S T O R I E . 121
voor Heer , hebbende aangenomen , geraakte
, eindelyk, onder de Heerfchappy van Keizer
Karei den V, die den Landzaaten niet
toeliet, wederom van Heer te wisfelen.
Na 't bemagtigen van Koppenhage en 't o
De Vloot-
vergaan van Appingadam, werdt de Vloot, wordtontta­
te Veere, onttakeld, en 't Boots - en Krygskeld.volk afgedankt (2). Men vreesde hier, dat
de Knegten, die voor Appingadam gelegen
hadden, by gebrek van betaaling, in Holland
zouden komen gaarden. Doch de Landvoogdes
droeg hier zorg voor. Ook gaf zy den
Heere van Beveren bevel, om het gefchut,
welk den Hollanderen ontnomen en op de
Vloot gelegd was, hun terftond te rug te geeven
In de Lente des volgenden jaars, werdt 'er, XXX.
met Melchior Rantfau, die zig wederom in Beftand
met Dee­
de Nederlanden bevondt, over een Beftand
nemarke.
of Vrede met Christiaan den III, gehandeld.
Doktor Hubrecht, die de zaaken vandenPaltsgraave
Fredrik, ten Hove der Landvoogdesfe,
waarnam, poogde de onderhandeling te
doen af breeken, en hadt reeds eenige Hovelingen
, in zyne belangen, overgehaald. Doch
de Hollanders, Nasfau, Hoogftraaten en anderen
hunner vrienden in den arm genomen
hebbende, wisten den handel zo fterk door te
dryven, dat'er, in 't begin van Bloeimaand,
een Beftand voor drie jaaren met Deenemarke
geflooten werdt (£). Terftond hierna,
viel
(z~) REJGERSB. II. Deel, bl. 450.
(öj MR. AERT VAN DER GOES' Regift. bl. 263, 2*4.
(*} Repert. der Plak. van IToll. bl. 34, 35.
H 5
KARET.IÏ,
i536\

ia ^VADERL. HIST. XVIL BOEK.'
RARSLÏI. viel de Rogge, in Holland, van twee-ender-
I536". tig op agttien Goudguldens het last (Y). Te
Hoorn, was, in Grasmaand, nog zesendertig
Goudguldens hefteed; en in Bloeimaand,
gaf men niet meer dan zestien. Alle andere
Oosterfche waaren floegen byna de helft af.
De vaart naar 't Noorden en de Oostzee, raakte
wederom open (V), en de kwynende Koophandel
begon, ten minfte voor een gedeelte,
wederom te herleeven.
CO MR. AERT VAN DER GOÏS Regift. bl. 270, 288.
C

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
AGTTIENDE BOEK.
I N H O U D .
I. Nieuwe oorlog met Frankryk. Togt naar Tunis.
Verbond met Frangois den I. en Karei
van Gelder. II. Gelderfche Oorlog. Franfche
Kaaperyen. Doodvan Erasmus. III. Veranderingen
te Utrecht. V Neder/ligt onder
den Stadhouder van Holland gebragt. IV. De
Landvoogdes poogt nieuwe Excynzen in Holland
te doen invoeren. V Mislukt. V. Vrede
met Gelder. Bede aan Holland. Schoorfteengeld
voorgejlaagen. VI. Beftand met
Frankryk. Twist met den AdmiraalBever en.
VII. Aanftag der Gelderfchen op Enkhuizen.
VIII. Vrede met Frankryk. IX. Twist in
Gelderland, tusfchen den Hertog en de Steden.
Dood des Hertogs. X. Buitengewoone Bede
aan Holland. XI. Levensbyzonderheden van
David Jorisz van Delft. XII. Togt naar
Konftantinopel. Dood der Keizerinne.- Gefchenk
aan de Landvoogdesfe. XUI. Geweldige
Beroerte te Gend. XIV. De Keizer,
herwaards gekomen, ftilt dezelve. XV. Hy
komt in Holland. Bede van zesmaalhonderddui-.

KARELII.
»53«.
Beginfels
van nieuwenoorlog
met
Frankryk.
*** VADERLANDSCHE XVIII.BOEK.
duizend guldens. XVI. Twist met Dordrecht
overat Stapelregt. XVII. De Keizer komt
te Utrecht. XVlil. René van Chalom, Prins
* Oranje, wordt Stadhouder van Holland.
fg^ene Ordonnantie op de Reeeeringe.
Vernieuwing der Ordonnantie op de Ad-
/ AW« w^r ö;« in te voeren,
fromete Amfierdam. V Verlofgeld op nieuws
afgefchafi XXI. /róm,* P r M.
met Schotl
Ut v%u% ^d. Togt naar
Algiers. XXll.Kryg m e t Frankryk verwakhert
wederom XXllI. Frangoisde L verbindt
zig met Deenemarke en Zweeden. XXIV
Bede aan alle de Nederlanden. Holland is
weigerig. Bewilligt. XXV. Luxemburg verhoren,
en door Oranje herwonnen. Onderneemingen
van Christiaan den III. Oranje draait
zorg voor Holland. XXVI. Maarten van Rosfem
valt m Brabant. XXVil. Oranje geflaa-
ë
ftn / Vl
l l
de Bede. Bewilliging.
^^ëingeninÉolldhdop
D e Kamerykfche Vrede van \ jaar i< 2 0
was te nadeelig voor Frankryk, om
lang te konnen duuren. Ook hadt Francois
de I, al federt het jaar i 5 3 , , heimel'yke
poogingen aangewend, om den Paus en den
Koning van Engeland, in zyne belangen, in
te wikkelen, en Karei den V, die, met de
Protefenten ,n Duitschland, en met den
Turkfchen Kryg, de handen vol werks hadt,
nieuwe zwaarheden te berokkenen. Het
fluiten van den Wolftopel te Calais, door
Hen-

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . ia*
Henrik den VIII, was hierop gevolgd. Wy KARELII.
hebben reeds, op het jaar 1533, aangete1536kend (V), hoe veel de Hoilandfche Lakenweeveryen,
met naame de Leidfchen, hier
door leeden. De berugte Êgtfcheiding van
Henrik den VIII. en Katharina van Arragon,
die wat laater voorviel, haalde den Koning
van Engeland 's Paufen Banvonnis op den
hals, om welk ter uitvoeringe te brengen,
Keizer Karei zig verbonden hadt. Henrik,
bedugt voor Kareis magt, zogt zig met Francois
te verbinden. Men tradt, in den aanvang
des jaars 1534, in onderhandeling.
Henrik beloofde, den Proteftanten in Duitschland
te zullen onderfteunen; mids Francois,
ten zelfde tyde, Navarre en Vlaanderen met
de wapenen aantastte. Doch deeze onderhandeling
liep vrugteloos af. Francois durfde
zig niet openlyk met Henrik verbinden,
uit vreeze van den Paus te zullen mishaagen
Ondertusfchen hadt het gerugt deezer onderhandeling
de Nederlanders reeds bedugt gemaakt
voor eenen oorlog met Frankryk er
Engeland, gelyk wy, in 't voorgaande Boefc
(è), gezien hebben. Francois deedt, nog
in 't zelfde jaar, eenen inval in 't Milaneefche,
en handelde, aan 't Turkfche Hof, ter
nadeele des Keizers. Karei, daarentegen , Togt op
ondernam, in den Zomer des jaars 1535, ee­ Tunis
nen togt naar Afrika, om Haradyn Barbarcs- mee Hoilandfche
Ja, die zig tot Koning van Tunis opgewor­ en
pen hadt, en, met zyne Rooffchepen , de Zeeuw-
Mid- fchefche.
(JO XVII. Boei. U. 51.
pen.
ifi) üt. lo 1. .

I2Ö V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK;
ICARELII.
I
(
]
<
1
Krygsbe'
ï
C
É
f
dry ven in v
Pikar- z
dye. d
j 5
n
fl
Francois c
del.ver- r)
bindt zig ,
irtët den ?
Heitoge J
Middelandfche Zee onveilig hieldt, tot reden
te brengen. Hy bemagtigde de fterkte
Goulette en naderhand Tunis zelf; waarna hy
Muky Hasfem, die, door Haradyn, verdreeven
was, op den Troon herftelde (V). Eene
ï'roote menigte van Hollanders en Zeeuwen
iiadden hem, met hunne fchepen, op deezen
ogt, verzeld, en zig dapperlyk gekweeten
'ei). Onder anderen, vindt men, dat de
ïnkhuizers den Keizer, met vier groote Kar-
'eelfchepen, ten dienst hadden gedaan , en
lat Domkers, een Inwooner dier Stad, om
;yne kloekmoedigheid, in 't veroveren van
Punis, betoond, door den Keizer, federt,
Tiet een treflyk wapen, befchonken is. Van
e vier Enkhuizer fchepen bleeven 'er , na
en togt, drie, met volk met al, in eenen
orm voor Genua (e).
Terwyl dit, verre van de Nederlanden ,
oorviel, bereidden de Keizer en Francois
ig tot eenen oorlog, die de grenzen deedt
averen. D$ Graaf van Nasfau viel, in 't
ar 1536, met een leger van dertigduizend
lan, in Pikardye, bemagtigde Guize, en
i>eg het beleg voor Peronne, welk hy egter,
;rlang , opbreeken moest. Francois hadt,
>e'ï in W>nrnaand des jaars 1534, een Verrag
aangegaan, met den Hertoge van Gel-
- •T w.u.-by deeze zig zelv' en zyne landen,
van Gel- C ïicn ii^en daar onder begreepen, den Koder.
• 1 ning
fel Vide ANTON. PONT. CONSENT. Hariad. Barbar, ia
s i i'TH A".ai. Ton. 1. p. 1—36. & J. ETROPII Diar. Expcdit',
11 int. SCIMROU Gein. Script. Toni. II. p. $2.9,
. t'. UIGMtSB. II. Deel, bl. 448.
ie 1 Ousk Aaut, by BRANDT Eükli. bl. 5^

XVIII. BOEK. HISTORIE. ia?
ning van Frankryk hadt opgedraagen, om ze
wederom van hem ter leen te ontvangen, nevens
vyftigduizend ponden tournois in 't jaar'
(ƒ). Van toen af, was men, in Holland,
bedugt geweest, voor eenen inval der Gelderfchen,
en hadt reeds, meer dan eens, ter
Staatsvergaderinge in overweeging genomen,
om zig te wapenen (g): 't welk egter eenen
geruimen tyd agter bleef. De onderneeming
op Groningen, die, in 't jaar 1536, ongelukkig
voor Hertoge Karei uitviel Qi), mag
als een gevolg van zyne naauwe verbindtenis
niet Frankryk worden aangemerkt.
Doch, terftond hierna, fcheen de oorlog, II.
met Gelder zo wel als met Frankryk, eerst Geldecfche
regt ernst te zullen worden. In Bloeimaand, Oorlog,
hadt men, in Holland, reeds vernomen, dat
de Heer van Gelder al zeshonderd Paarden
gemonfterd, en de Gelderfche Koopluiden ,
die te Dordrecht en elders handelden, t'huis
ontbooden hadt. Buuren en Hoogftraaten
floegen toen den Staaten voor, om, insgelyks,
een bekwaam aantal van Paarden en
Knegten aan te neemen, waartoe zy raad
wisten, indien de Staaten geld verfchaffen
konden (7). Doch alzo men nog met den
Deenfchen Kryg belemmerd was, neigden de
Staaten tot vrede; beloovende zy den Graave
van Buuren een eerlyk gefchenk, zo hy
dezelve wist te bewerken. Men tradt, in
Zo-
(ƒ"> PONTANUS Libr. XI. p. 775.
Ce) MR. AERT VAN DER GOES R»gift. bl. s&u 235, a*
529, 230, 231, 232.
(ft) XVII. Boek, bl. 115.
CO AERT VAN DER Gojy Regift. bl, 454, 556.
{ARELIÏ.
1536.

KARELII.
1536.
Franfche
Kaaperyen.
Eene
Dordfche
Heude
neemt
cwee
Franfche
Oorlogfchepen.
128 VADER L A N D SC HE XVIII. BOEK;
Zomermaand, met Hertoge Karei, in onderhandelmg.
Doch hy hieldt zig eerst zeer
agterlyk, begeerende niet van vrede te hoo*
ren, voor dat men hem Groningen hadt wedergegeven
(k). Ondertusfchen werdt de
Kryg, wederzyds, voortgezet. De Gelder -
fchen vervulden de Zuiderzee met Oorlogfchepen,
die, te Harder wyk, te El burg en
elders, waren uitgerust (/). De onzen bragten,
daarentegen, ook eenige fchepen In 't
vaarwater (m). De Franfchen begonden
deezen Zomer, ook op de Hoilandfche Koopvaardyfchepen
te kaapen. In Oogstmaand,
namen zy een Enkhuizer Schip, van Andaluzie
en Lisbon komende, en met Zout gelaanen:
't welk men vyfduizend guldens waardig
rekende f». Twee Franfche Oorlogfchepen,
in die zelfde maand, voor de Maaze kruisfende,
vielen, daarentegen, den Dordrechtenaaren
in handen, en werden te Dordrecht opgebragt.
De Heude, die deeze fchepen bemagtigde
, was , als een Koopvaardyfchip ,
toegetakeld, en hadt zig éérst, door de Franfchen,
laaten neemen; die, overgefprongetl
en bezig met pionderen, door eene hinderlaage
van vyftig gewapende Dordrechtfche
Poorters, overvallen en afgemaakt werden :
waar na de fchepen, zonder moeüe, werden
Overmeesterd (V). Ten zelfden tyde, werdt
hier de invoer der Franfche waaren, zonder
vry-
(*) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 257, a6o.
(O VELIUS Hoorn, bl. 248.
^(«O'RêpcH. tier Plakaat. bl. 32. BOOMKAMP Alkmaar, U.
C»j BRANDT Enkh. bl. 59, 6c.
Ce ) Chron. v'au £. DS VEER f. 45. BE VERW.Oordr. W.3J%

XVIH. BOEK. H I S T O R I E . 129
vrygeleibrief, verbooden. En kort te voeren
, was 'er bevel van 't Hof gekomen, om
alleVranfche goederen, binnen vyftien dagen,
den Graaflyken Rentmeester aan te brengen,
op verbeurte van lyf en goed. Doch of hierop
verbeurdverklaaring der waaren volgde, is my
niet gebleeken. De Admiraal van Merkere
bemagtigde, in Wynmaand,een Fransch Westindisch
Schip, welk te Veere opgebragt, en
vyftigduizend guldens waardig geoordeeld
werdt. De Zeeuwfche Kaapers behaalden,
federt, nog eenige andere voordeden op de
Franfchen (p). •
Onaangezien deeze wederzydfche vyandelykheden
j werdt egter, by eene overeen­
komst, met Francois den I, in Herfstmaand,
getroffen , de Haringvisfchery , voor Franfchen
en Nederlanders, geduurende den oorlog,
vry verklaard welke overeenkomst
de uitrusting van zes Oorlogfchepen, tot be.
veiliging der Haringvaart, onnoodig maakte:
waartoe de Staaten van Holland, in Oogstmaand,
reeds zesduizend guldens hadden toegedaan
(r); hoewel men vindt, dat 'er, op
deeze ontworpen'uitrusting, federt .vyf fchellingen
vlaams van ieder last Harings geligi
werden (*). Men fprak ook, van Westwaards
met Vlooten te willen zeilen, en van Kaapers
uit te rusten, voor rekening van byzondere perfoonen,
zonder met den Admiraal te doen te
willen hebben, alzo de Hollanders oordeelden
f
(p-) REIGERSB. II- Deel, hl. 45°J tfu
C?) Repelt, der Plakaat. bl. 33.
fr} MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl, aoji
£j ) Rcpert. der Plakaat. bl. 33.
V. DEEL. I
KARELH»
1535.
Haringvisfchery
vry verklaard.

KARELII. den, dat zy niet onder hem; maar alleen on­
.1536. der den Stadhouder Honden cV). Doch 't blykt
I
130 V A D E R L A N D S C H E XVIII. BOEX;
niet, dat hiervan iets gekomen is
Erasmus Op den elfden van Hooimaand deezes jaars
flerft.
I536, was te Bazel, in't een enzeventigftejaar
zyns ouderdoms, overleeden, de beroemde
Agting Rotterdammer Defiderius Erasmus (V). Hy
der Staa­ was in zo groot eene agting in zyn Vaderland
ten van
geweest, zelfs onder de aanzienlykfle luiden,
Holland
voor dat de Edelen en meeste Steden, ter Staatsver-
hem. radennge te Gouda, in Oogstmaand des jaars
[532, beflooten, hem een Juweel van om-
:rent tweehonderd en veertig Rynsguldens te
: chenken: 't welk hem zou toegezonden ge­
1 veest zyn, zo men, in 't volgende jaar, gee-
1 ie hoop gekreegen hadt, dat, hy, door
/rouwe Maria herwaards ontbooden zynde,
] ïaast in Holland komen zou (V). Hy kwam
1 igter niet, gelyk men verwagc hadt. Of hem
t Juweel, federt ter hand gefield zy, is my
1 liet gebleeken. Ondertusfchen, verdiende dit
1 >lyk der agtinge van 's Lands Staaten voor 's
ï tfans geleerdheid , welk men, onzes wee-
t ens, by geenen Hifloriefchryver, geboekt
\ indt, hier te worden aangetekend. Van het
1 aetaalen Standbeeld, naderhand, ter zyner ee-
ï e, te Rotterdam opgeregt, en nog in we­
2 en, kan niemant, die Holland gezien heeft,
( mkundig zyn.
III. Te Utrecht was, midlerwyl, ook eenige
Verande- v
erandering voorgevallen, die wy niet {lil.
ring te
Utrecht.
zwy-
f O MR. AERT VAN DEK On ES Regift. bl. 259, artj, 26-, Agw
XXXIlf. LXXXVI. tn Annl.Iielg.row.il. P.Up.'a 7,210,3*2.
iv) MR. ABRT VAN DER GOES Regift, iï6, aoa.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 131
zwygends voorby gaan konnen. Bisfchop Hen- KARELII*
1536.
rik van Beijeren, na 't afftaan van 't weereldlyk
bewind over 't Stigc, beflooten hebbende,
het geestelyk gebied over 't zelve^, insgelyks,
over te draagen, zag zig, in 't jaar
i 5 i 0 , opgevolgd, door Willem van Enke*
voort 'die, door Paus Adriaan den VI, tot
Kardinaal verheeven zynde, zig te Rome ophieldt,
en Jakob Uitteneng tot zynen Stedehouder
aanftelde. Bisfchop Willem overleedt,
in 't jaar 1533- En in 't volgende jaarbenoenv
de de Keizer Georgius, Zoon van Jan, Graave
van Egmond, tot de Bisfchoppelyke waardigheid.
De Geestelykheid, die, volgens eene
overeenkomst tusfchen Karei den V. en der i
Paus, geenen anderen Bisfchop kiezen mogt t
dan dien de Keizer benoemd hadt, deedt di
verkiezing, in gevolge van deeze benoeming t
en de nieuwe Bisfchop werdt, eerlang, doo
den Paus, bevestigd (w).
Omtrent deezen tyd, werdt het ftuk de r Vereenlt
ging van
Vereeniging van Utrecht met Holland, me
het Nemeer
ernst dan te vooren, ter hand genomen * der Stigt
Holland hadt, hierop, al federt eenige jaa - met Hol-
ren, fterk gedrongen, ende Keizer hadt 'er land on-
, der éé-
voor 't einde des jaars 1531, reeds verlof to
c h d e
' nenStadverleend
f». D° Keizerlyke Brieven 1 houderten
deezen einde noodig, werden nogthans »
niet voor Grasmaand des jaars 1534, te Tc
ledo gegeven. By dezelven, hegt de Keizer »
„ by goeddunken der Landvoogdesfe Maria
„ der Vlicsridderen, en der Leden van den g< >
" he
i-
(V) A. MATTMI Anal. Tem I. p- 113 Kot.
(•O MR.» AERT VAJM BSR GOES Regilt. tl. 17-2» *74.' l
I 2
7S> 11
7' •

132 V A D E R L A N D S C H E XVIÏL BOEIT,-
KARELII. „ heimen Raad en dien der Geldmiddelen ,
1536. „ doch te gelyk, uit zyne rechter wetenfchap?
„ autoriteyt ende volkomen macht, de S tad, S te-
„ den en Land van Utrecht, aan deeze zyde
„ den Ysfet, voor altoos, aan Holland, om,
„ door één' en den zelfden Stadhouder, be-
„ ftierd te worden. Ook zouden beiderlei
„ Staaten, voortaan, gelykelyk worden be-
„ fchreeven. Men zou, wederzyds, uit elk-
?, anders Landen, mogen bannen. Doch
„ de vonnisfen des Raads van Holland zouden
„ niet in Utrecht; noch die des Raads te U-
„ trecht, in Holland ter uitvoering gelegd
„ mogen worden, zonder, hiertoe, ter we-
„ derzyde, geregtelyk verlof gevraagd en be-
„ komen te hebben (y). " De Hollanders zouden
gaarne gezien hebben, dat de Raad te Utrecht
afgefchaft, en 't Nederftigt aan'tRegtsgebied
des Raads van Holland onderworpen
verklaard was. Doch de Keizer hadt niet
konnen befluiien, om de Stichtfchen hiertoe
te dwingen. Zy maakten zelfs zwaarigheid,
om zig, op den vost, dien de Keizer beraamd
hadt, met Holland, te laaten vereenigen. De
Staaten van Holland hielden 'er, ondertusfehen,
van tyd tot tyd, op aan, by den Stadhouder,
onder anderen, in de jaaren 1535 en 1536 (2).
Doch 't liep aan tot in 't ja;T 1540 (a), of
nog langer, eer dit werk het vereischre beflag
kreeg. Van toen af, is Overysfel, meer
nog
OO Zit 's Keizers Jirief in 't Groot-PIakaatb. III. Deel, U.
31. in 't Groot Utrechts Plakaatb. }. Deel, bl. 30. by MATTH.
«Ie Nobilitate p. 69?. en by Boa X. Boek. bl. 228. [794-]
C 2) MR. AERT VAN DER GOES Regiil. bl. 2,4,248^316,318^
(«) Groot Utr. Plakaatb. I. Beel, bl. 32. MATTH. Ue Nobilitate
p. 6yj>,

XVIH. BOEK. H I S T O R I E . I3< I
nog dan te vooren, als een byzonder Land
fchap, aangemerkt geworden, en geheellyfc
van 't Nederftigt afgefcheiden gebleeven.
't Beleg van Peronne, in den Herfst de;
jaars 1536, opgebroken, en de Knegten be­
aan
£J) MR. AERT VAN BER GOES Regift. W. 364 > «*5«
I 3
KARELIJ.
1536.
IV.
De Landvoogdestaald,
en op de grenzen, in de Winterlegerin poogt,
gen, gelegd zynde, deedt de Landvoogde > door
de Staaten van alle de Nederlanden, teger i gantsch
den vierden van Wynmaand, te Brusfel be Holland,
1 Excyn­
fchryven, en vertoonde hun hier, dat 'er gel< zen te
noodig was, om 't Krygsvolk verder te on doen in-
derhouden, wilde men hun 't platte Land nie t voerea.
ten beste geeven, of hen zien overloopen to c
den vyand. Wyders floeg zy voor, dat mei 1
de vereischte penningen zou konnen vinden >
by wege van Excynzen, op Wynen, Bier >
zyden- fluweelen- wollen, en linnen-lakenei l
enz.: laatende egter 't uitvinden van een be
ter middel aan de Staaten. Die van Holland
hierop, Dagvaart in den Haage befchreevei l \
hebbende, zagen het invoeren van Excyn
zen aan, als eene lastige nieuwigheid, in wel
ke zy, niet dan op eenen eenpaarigen voe
met de andere Nederlanden, behoorden t<
bewilligen (£). Wy hebben, te vooren, meer
maaien gezien, dat 'er, onder de Regeerinj
van de Huizen van Beijeren en Bourgondie
Excynzen op Wynen, Bieren en andere waa
ren, in verfcheiden' Steden, uit kragte vat I
byzondere Graaflyke Oktrooijen, geheevei
I
werden. Zodaanig eene belasting was nood
zaakelyk in zulke Steden, welker gewoonlyki
inkomften niet toereiken konden , om haa

KARELII
1536.
't Mislukt.
134 VADERLANDSCHE XVIII. BOEK;
aandeel, in de Graaflyke Beden, te vinden.
Doch van algemeen e Excynzen over 't gantfche
Land hadt men tot nog toe niet gehoord.
De Verponding op Huizen en Landeryen, die
men, van ouds, Schüdtalen en Morgentalen
noemde, en die, in de jaaren 1515 en 1518,
door den tegenwoordigen Graave, op eenen
nieuwen voet was gebragt (c), was de eenige
algemeene fchatting, die de Ingezetenen van
Holland opbrengen moesten, 't Was dan geen
wonder, dat men ongaarne tot het draagen
van deezen last befloot. Die van Holland verklaarden
egter, op eene tweede Dagvaart
der algemeene Staaten, dat zy der Koninginne
reden zouden geeven, om vergenoegd te
zyn, indien de andere Landen, in de Excynzen,
bewilligden. . Doch Brabant ftemde nier.
Die van Vlaanderen verklaarden ,, dat zy
„ zo veel hadden opgebragt, als zy konden,
„ om de grenzen te beveiligen; dat het in
„ hunne magt niet ilondt, den Keizer Frank-
„ ryk, Italië en andere Landen te helpen o-
„ vermeesteren, gelyk zyn oogmerk fcheen;
„ dat zy geen" last hadden, om in de nieu-
„ wigheid der Excynzen te bewilligen, en
,, geene hoop altoos, om hiertoe, in 't ver-
„ volg, last te zullen krygen." De andere
Landen betuigden, met algemeene woorden,
dat zy hun best gaarne wilden doen, zonder te
verklaaren, op welk eene wyze. De Landvoogdes,
befpeurende dat 'er, voor deezen
tyd, van 't opftellen van nieuwe Excynzen
niets
f O Groot Plakaatb. H. Hes!, kal. 2047. en hier V«* IV.
Weel, H. 301, 412.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . i 35
niets vallen zou, verklaarde, dat zy, voor 't
einde des jaars, eenen nieuwen voorflag aan
de Staaten te doen hadt : waat mede het
werk der Excynzen voor eenige jaaren agter-
bleef 00- , , , ,.
Midlerwyl, werdt de vredehandeling met
V.
Vrede
den Hertoge van Gelder, te Graave, voort met Gek
gezet, en eindelyk, op den vyftienden van der.
Wintermaand, een Verdrag getekend, volgens
welk „ de Keizer en de Hertog beloof-
„ den, afftand te zullen doen van de verbind-
„ tenisfen, ten nadeele van eikanderen,
„, aangedaan. De Keizer zou zig, by t lee
1
Z ven vin Hertoge Karei, geen' Hertog var
;
Gelder en Graaf van Zutfen noemen, er
'„ hem, binnen 't jaar, met die Heerlykhe
, den beleenen. Voor 't aftlaan van Gro
l
" ningen, Koeverden en Drente, waar vai
r
' de Hertog zig, insgelyks, geen' Heer mee
zou mogen heeten, zouden hem vyf-ender
" tigduizend Karehguidens eens en vyf en
" twintigduizend gelyke guldens jaarlyks wor
„ den betaald. Die van Utrecht zouden hem
wegens zyn vermeend regt op hunne Stad
2
twintigduizend Karelsguldens voldoen." D
ü
overige punten van dit verdrag waren va
f
klein belang (e)- ^oris van Egmond, Graa
t-
van Buuren, die, op aanmaaninge van Ho
land, de voornaamfte hand gehad hadt, in
't
bewerken van deeze Vrede, kreeg, federt
»
het gefchenk, welk hem beloofd was. H ;t
beftondt in zesduizend Filipsguldens vo< >r
her h
f d~i MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. a56,
\e ) TONTANUJ Libr. XI. p. 782. Repert. der Plak. bl. ;
CIJÏQU. van E. DE VEER f. 46.
I 4
KARELII*
1536.

KARKI.II.
»53ö.
Buitengewoone
en gewoone
Bede aan
Holland.
I537-
VADERLANDSCHEXVIII. BOER.
hem, en tweehonderd voor zyne Huisvrou-.
we (ƒ)-
Weinige dagen na 't fluiten der Vrede mee
Gelder, deedt de Landvoogdes aan Holland
eene buitengewoone Bede van honderd en-*
twintigduizend guldens eens, en eene gewoone
van honderdentwintigduizend guldens
jaarlyks, voor den tyd van zes jaaren. De
Staaten, hierop, in Louwmaand des volgenden
jaars, in den Haage ter Dagvaart be-*
fchreeven zynde, fielden hun antwoord, eenigen
tyd, uit, om eerst het bezegelen van
het verdrag met Gelder en den uitflag der
onderhandeling met Deenemarke af te wagten;
alzo zy zig, hier naar, in 't bewilligen
tot zulke zwaare Beden, noodwendig fchikken
moesten. Ondertusfchen floegen de Edelen
uit, dat men, voor buitengewoone Bede,
tagtigduizend guldens eens, en voor ge-?
woone ook tagtigduizend guldens , jaarlyks,
voor den tyd van vier jaaren, zon konnen
toeftaan. Doch Leiden, Amflerdam en Gouda
waren hiertoe niet volkomen gelast. Een*
paarig werdt beflooten, niet te bewilligen, en,
al hadt men fchoon bewilligd, niet te betaalen
, zo 't gene vrede bleef in Gelderland,
en zo men niet ten Dogge of Kabbeljaauw en
ten Haring, zo wel als op de Oostzee, vaaren
kon (g).
Veldtogt De Koning van Frankryk, ondertusfchen,
in de Ne­
hebbende vastgefteld, den Veldtogt in de Nederlanden.derlanden
vroeg te openen, viel, in Lentemaand,
(ƒ) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 257, 267, 260
271, 273. '
y s
i3 j MR. AERT VAN DER GOES Regift. U. 269, 27a, 375.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . i%7
KARELII.
maand, aan 't hoofd van een Leger van vyf-
1537-^
entwintigduizend Knegten en eenige Ruitery,
in Artois, en floeg het Beleg voor Hesdin
(h\ Hy wist, dat het Nederlandsch Leger,
welk in den Veldtogt des voorleeden jaars
gediend hadt, by gebrek van betaaling, grootendeels
verloopen was, en maakte ftaat, dat
hy reeds diep in de Nederlanden zou gedrongen
zyn, eer de Landvoogdes volks genoeg,
om hem te fluiten, op de been zou konnen
hebben. Ook bevondt zy zig in zulk eene
groote verlegenheid om geld, dat de voornaamfte
Grooten haar, in alleryl, eene merkelyke
fomme van penningen verftrekker
moesten, zo dra zy van den inval der Fran
fchen kennis gekreegen hadt. Zy befloot ter ' De Land.
ftond dertigduizend man te werven: en on I voogdes
de kosten hiertoe, die in zes maanden twaal • eischc
tonnen gouds beloopen zouden, te vinden twaalf
' tonnen
de algemeene Staaten, tegen den vier-entwin gouds
tigften van Lentemaand, te Brusfel, te be - van de
fchryven. Hier deedt zy den Staaten 'sLand 5 algemee-
nood en de magt van Frankryk op't leevendigs neStaaten. vertoonen, en fpoedigen onderftand vorde
ren. De Brabanders, dien 't gevaar mee
dan fommigen anderen Landfchappen drei£
de, booden lyf en goed aan, ter gemeen e
befcherminge der Nederlanden, die allen
zeiden ze, maar één lighaam uitmaakten, waa;
>
van de Keizer het hoofdwas; mids dat de ai
l-
dere Landen hun, des noods, ook geene
n
byftand weigerden. Artois, Henegouwer
Namen en de meeste anderen fpraken uit é »
(A) DAMIEL Tm» VII. f. 809.
Ï5
n< :n

138 V A D E R L A N D SC HE XVIII. BOES;
KARELII. nen mond met Brabant. Doch Vlaanderen
was met gelast, dan om te hooren. Holland
en Zeeland begeerden ook eerst eens verflae
te doen hoch men antwoordde, dat de
2?i? W
Schoorfteengeld,•voorgeflaagen,
1
a S C n 6 r
' ' "
(
\
a
r
n
d
ii
d
d
h
h
«fgewee- d(
zen in y (
Holland.
kl
fe
or
de
be
VI.
Beftand h a,
van tiea
(
5 e t s
overfchoot,
dan dat elk bedagt was op de fpoedigfte en
Kkwoamfte middelen, om hem te luiten!
! T e i a d e
' e«fte plaats, geld vereisch!
verdr. De Landvoogdes, bevroedende, dat
ie gewoone middelen om geld te vinden niet
oereiken konden, floeg eene belasting voor
ran eenen Kareis gulden op elke Schoorfteen,
* Haardftede, waaruit, meende zy, fpoediaeel
komen zou. Doch de Hollanders, in
anmerking neemende, dat hun Land volkeer
was en derhalve, naar gelang zyner
irgeftrektheid, meer Haardfteden hadt dan
e andere Nederlanden, hadden geenen zin
1 deeze belasting. Ook behaagde hun niet
ït de armen, in dezelve, byna zo veel zoura
te draagen hebben, als de ryken, 't welk
:n voor eenen oplTand, onder de fchamele
gezetenen , uitgeput door den oorlog en
»or gebrek van handel, vreezen deedt. De
•orflag der Landvoogdesfe werdt, derhaln,
m Holland verworpen. Doch alzo men
aarlyk zag, dat 'er geldnoodig was, nam men,
iert, ter Staatsvergaderinge in overweeging
1, ra de Beden van Wintermaand laatsrleen,
voor een groot gedeelte ten minlle, te
willigen Q)i
Doch eer men hierover tot een befluit kwam,
k francois Hesdin bemagtigd. De Graaf
van
f) Ma, AERT VA:; DEI; GOES Rjegfft. bl. 574-2,-

XVIÏI. BOEK. HISTORIE. 139
van Buuren floeg , federt, het beleg voor
Saint Pol en overmeesterde de Plaats ftormenderhand,
op den vyftienden van Zomermaand.
Ook nam hy Montreuil in, by verdrag, en belegerde
Terouanne (*). Doch teiwyl dit Be­
leg duurde, werdt 'er, op den dertigften van
Hooimaand, een Beltand van tien maanden ,
tusfchen Frankryk en de Nederlanden , geflooten.
Volgens ééne der voorwaarden van
dit Beftand, moest het Beleg van Terouanne
worden opgebroken (7), gelyk terftond gefchiedde.
In Holland, was men, in Grasmaand, en
dus lang voor 't treffen van 't Beftand, reeds
tot een Befluit gekomen, om der Landvoogdesfe
eene buitengewoone Bede van tagtigof
ten hoogften van honderdduizend guldens
toe te ftaan: te vinden, niet by de fchildta.
len, maar elk in de zynen, zonder gracie vooi
deeze reize, en van geestelyken en weereld
lyken, de vermogenden onder welken d(
Landvoogdes, daarom, tot geene byzondere
eifte of leening, zou mogen dringen. Voort;
wilde men bedingen, dat de Landvoogdes dei I
Hollandcren vrye Dogge - en Haringvisfcher; r
en vrye vaart naar de Oostzee bezorgen zou »
en dat zy den Heer van Gelder de gemaakt*
Vrede zou doen onderhouden, hem, ten diei 1
«
einde, uit deeze Bede, betaalende, 't gen
hem beloofd was. Kort hierna, werdt he t
Beftand met den Koning van Deenemarke ge
trol
1
(i) DANIËL Tom. VII. p. 809, 810. MR. AERT VAN DE
G Q
CO DT MoN'/corps Diplom, Tom. IV, P. O, f, 153. R<
feit, der Plakaat. if. 35»
KARELII.
I537-
maanden
met
Frank­
ryk.
Bewilliging
in
de jongfte
Bede.

KARELII
Twist
met den
Admiraal
over 'c
verieenen
van Vrygelei-
Weven.
140 VADERLANDSCHE XVIII. BOEK.
troffen, waardoor de vaart op de Oostzee wederom
vry fwerdt. Doch de Visfchery kon
nog niet gefchieden, zonder dat de visfchers
zig van eenen Vrygeleibrief voorzagen. De
Franfche en Nederlandfche Admiraals had­
den zulke vrygeleibrieven aan eikanderen gegeven,
die, door de wederzydfche Ingezetenen,
ten duurfren betaald moesten worden. Adolf
van Bourgondie, Heer van Beveren en
Veere, Nederlandfche Admiraal, vorderde
/an de verfche Visch- en Kabbeljaauwvangers,
TOOT ieder hoofd, vyftien duivers tot S. Tans
. v 3 Misfe toe voor een' vrygeleibrief; en als dit ïaar-
!
;etyde voorby was, van ieder hoofd opdeHa-
i rngbuizen vyf entwintig ftuivers. Hy beweer-
< le, dat hem, als Admiraal, dit regt toekwam
i « kragte van den Lastbrief, zynen voorzaa-
t en m den jaare 1487, gegeven. Doch de
I iollanders hielden ftaande, dat zy niet onder
c en Admiraal ftonden ; maar alleen onder
egden er by „ dat zy de ingewilligde Pen­
M ningen eerder zouden gebruiken, om Oor­
•>•) logfchepen uit te rusten, en de Franfche
5> vislchers te bcrooven, zonder de vrygelei-
brie-

XVÏIT. BOER. H I S T O R I E . 141
„ brieven van den Heere van Beveren te ont-
„ zien; dan gedoogen, dat men eenige inbreuk
„ deedt op dit hun oud voorregt." Zo fterk {tonden
ze hierop, dat de Landvoogdes, eindelyk,
Beveren zyne vrygeleibrieven deedt afvorderen,
om ze den Stadhouder van Holland
ter hand te ftellen. Doch hy weigerde dezelven
over te geeven: waarom men, in Zomermaand,
in Holland, een' overdag begon
te maaken, om vyf Oorlogfchepen en zes gewapende
Buizen tot beveiliging der visfcherye
uit te rusten. De Stad Schiedam alleen
hadt den Heere van Beveren agthonderd en
vyftig guldens, voor vrygeleibrieven, betaald,
behalve nog twee Filips guldens, voor fchry-
ven en zegelen van eiken Brief, welken lasi
men niet gezind was langer te draagen. Ter
zelfden tyde, bewilligden de Staaten in eene
gewoone Bede van tagtigduizend guldens :
ïaars voor vier jaaren, en op 't fterk aanhou
den der Landvoogdesfe, in de geëischte bui
tengewoone van honderd-entwintigduizem
guldens. Men zondt hun toen, van boven
ook honderd vrygeleibrieven (ra)- D 0
1
t
1
1
^
w e
* '
of drie weeken daarna, werdt het Beftam l
met Frankryk geflooten, waar door dezelvei l
van geen gebruik meer waren.
Eene maand ruim voor 't fluiten van dit Be • vn.
ftand, hadt de Hertog van Gelder, vergee • Aanflag
» der Gel*
tende de pas geflooten' Vrede, ten behoev " dexfchem
des Konings van Frankryk, eenen aanflag on ' op Enk-
dernomen op Enkhuizen f», die, by tyd s huizen,
onl
f» MR. AERT VAN DER GOES Regift. M. a6o, 277» 278 »
570, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286.
(«) MR. AJSRT VAN BBR Goes Regift. U. 285.
ECARELÏÏ.
1537-

142 VADERLANDSCHEXVIILBOEK;
KARELII,
ontdekt zynde te loor liep. Hy hadt zfe,
_ '537in
Zomermaand, in perfoon naar Harderwyk
begeven, verzeld van zevenhonderd man
en daar gekomen zynde, de poorten drie da!
gen geflooten gehouden, tervvyl hy met de
trom deedt omflaan, dat elk, die den Koning
van hrankryk begeerde te dienen, zig aangeeven
en handgeld ontvangen kon. Op den
een-entwintigfl-en, tegen den avond, verdeelde
hy de Knegten op vyf fchepen, die, des
anderendaags, s morgens ten drie uuren, op
de reede van Enkhuizen, ten anker kwamen,
rwee fchepen liepen tot digt onder het pakloofd,
daar zy dagten te landen; doch alzo
] ïun t water ontviel, moesten zy 't anker uitverpen,
en den vloed afwagten. Midlerwyl
>rak de dag aan, die hen aan de Enkhuizers
mtdekte. Een Burger, Erik in den Bok gelaamd,
vroegtyds omtrent het hoofd gekoaen,
en de vreemde fchepen gewaar geworen
zynde, vroeg, wat zy bragt en? Mout,
M ras het antwoord, voor Jan Groot Albert. Deez^
V /as toen Oud - Burgemeester, en hadt zyne
I )ogter aan Enks zoon ten Huwelyk gegeven
erflond daarop vliegt Erik naar Jan Groot
A Iberts Huis, en vraagt hem, of hy Mout
Vi '•rwagtte? En toen er «^«geantwoord werdt
ft 2 , 1
e r r t o n d v a
Jy i ", dat de Gelderfchen
VI >or de Stad waren. Anderen hadden, mid-
le rwyl, ook iets ontdekt, en vermoeden van
vt rraad gekreegen. Elk loopt dan te wapen,
er naar den zeekant, met zo veel gedruisch,
da t de Gelderfchen, zig geenen tyd geevende
, om de ankers op te winden, dezelven af-
ka pcen, en zee koozcn. De Wethouderfchap
deedc

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 143
deedt, federt, de ankers opnaaien, en ter ge-
dagtenisfe van deezen mislukten aanflag, aan
den Engelfchen of Zuidertoren hangen; alwaar
ze nog te zien zyn. De Hertog van Gelder,
zig deezer onderneeminge fchaamende ,
fchreef, kort na het te rugkomen zyner Schepen
, aan Burgemeesteren van Amfterdam
„ dat men hem, ten onregre, van eenen
„ aanflag op Enkhuizen, verdagt hieldt; dat
„ zyne fchepen alleen gediend zouden heb-
„ ben, om zynen Neef, den ouden Kardinaal
„ van Bourbon, die hem wilde komen bezoe-
„ ken, aan de zeegaten op te wagten, en
,, veilig naar Gelderland te geleiden ; doch
,, dat ze, wind en ftroom tegen krygende, ge-
,, noodzaakt geweest waren voor Enkhuizen
„ te ftryken, en toen de tegenwind nog he-
„ viger ontftak, naar Harderwyk te rug ge-
„ keerd waren; weshalve hy nu Brieven van
vrygeleide voor zynen Neeve verzogt." De
Amfterdammers, uit eenigen hunner Poorteren
die binnen Harderwyk geweest waren ,
eer de Gelderfchen fchetp gingen, verftaan
hebbende, wat aldaar omgegaan was, verwonderden
zig over 's Hertogs dubbelheid ;
doch vergenoegden zig, met hem te antwoorden
„ dat hy, om vrygeleide voor 's
„ Keizers vyanden re verkrygen, zig niet aan
„ hun, maar aan de Landvoogdesfe, Vrouwe
,, Maria, vervoegen moest", zonder een enkel
woord van Enkhuizen te willen reppen(0),
Sommigen plaatfen deezen mislukten aanflag,
die
f o)C!uon. E. DE VEER /. 48. POWTAMW Utr, XI. r 8
^
BRANDT Ejjkh. tl.
KARELII.:
1537-

K&S.ELII.
1537-
VIII.
Vrede
met
Frankryk.
1538.
die zekerlyk, eerst in 't jaar 1537, gebeurd
is fj>), ten onregte in 't jaar 1536 (q). De
Gelderfchen bleeven, dit gantfche jaar, inde
wapenen, waarom men, te Hoorn, te Enkhuizen
, en in de andere Waterlieden , zeer
op zyne hoede was, de Plaatfen verfterkende,
en de wallen voorziende met gefchut (V).
Onaangezien 't Beftand van tien maanden,
in Hooimaand, met Frankryk, geflooten,
op den elfden van Louwmaand des jaars 1538,
nog, tot den eerften van Zomermaand, verlengd
was (O, werden 'er, in Grasmaand,
:ien of twaalf Hoilandfche Noordvaarders ,
door de Franfchen, genomen. De onzen'
im deeze fchade te boeten, namen insgelyks
( ;enige Franfche fchepen(Y). In Zomermaand,
verdt 'er, door 's Paufen bemiddeling, een
] lieuw Beftand tusfchen den Keizer en den
] honing van Frankryk, getroffen, voor den
I yd van tien jaaren (V). Sedert, hielden dee-
:e twee Vorften een mondgefprek, te Aié
'uesmortes, alwaar dit Beftand, in eene al-
t oosduurende Vrede veranderd werdt (V). De
1 [eizer gaf hiervan, naderhand, zelf een fchrif-
t elyke verklaaring, die, op den eerften van
< iprokkelmaand des jaars 1539, te Toledo ,
etekend was (w).
I
144 VADERLANDSCHE XVIII. BOEK»'
Mid-
fp) Mn. AERT VAN DÈR GOES Regift. bl. 285.
(q) VELIUS Hoorn, bl. 248.
Cr) VELIUS Hoorn, bl. 251. BRANDT EnkhJ bl. 6%.
f » Du MONT Corps Diplom. Tom. IV. P. II. p 'ir 0
rt. der Plakaat. bl. 36.
n,,
y
(_

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 145
Midlerwyl, was 'er merkelyke verandering
voorgevallen in Gelderland. Hertog Karei,
nu hoog bejaard, en bedugt, dat zyne Heer-'
lykheden, alzo hy geene wettige Kinderen
hadt, na zyn afiterven, komen mogten, aan
't Huis van Oostenryk, tegen welk hy een'
onverzoenlyken haat behieldt, hadt, in Wynmaand
des jaars 1537, 's Lands Staaten, op
den Landdag vergaderd, gepoogd te beweegen,
om den Koning van Frankryk voor
Heere aan te neemen, en hem, van 's Konings
wege, hulde te doen. De Staaten, bevroedende,
dat zy byna beflooten lagen tusfchen
de Keizerlyke Erflanden, en dat de Koning
van Frankryk te ver van de hand was,
om hen behoorlyk te befchermen, weigerden
in 's Hertogs verzoek te bewilligen. Hieruit
rees zo geweldig een twist, tusfchen den Hertog
en de Gelderfche Steden , dat dezelve,
niet dan door geweld, fcheen te zullen konnen
beliegt worden. Verfcheiden' Steden haalden
's Hertogen Sloten om verre, en namen
Oostenrykfche en Kleeffche bezetting in. De
Hertog liep, daarentegen, de Veluwe af, met
vierduizend Knegten. Tegen 't einde das
jaars,'was men egter in onderhandeling getreden
(.r). De Zoen werdt eerlang getroffen,
geheel naar den zin der Staaten. Ook
floot men, in den aanvang des volgenden jaars,
eene overeenkomst wegens de opvolging, die
oorzaak van nieuwe onlusten was.
Filippa, Zuster van Hertoge Karei, hadt S chiking
we-
'.at de
René, Heitoge van Lotharingen, haaren Ge ^
maal, g
(z) PONTANUS Libr. XI, p. 784—786.
,V. DEEL,. K
SARE- IL
1538.
IX.
rwist in
Selderandlustrien
den
Hertog
en de
Steden.

KARELII.
1533.
opvolging
in
Gelderland.
146* V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK;
maal, onder andere kinderen, Antoni gebaard,
die zynen Vader opvolgde en verfcheiden*
kinderen hadt, Zoonen en Dogters. Antoni
was de natuurlyke Erfgenaam van Gelder en
Zutfen. Doch de Staaten, hem niet magtig
genoeg keurende, om hen te befchermen ,
floegen Hertoge Karei een dubbel Huwelyk
voor, tusfchen Willem, Zoon van Jan, Hertoge
van Gulik en Kleeve, en Anna, Dogter
van Antoni, Hertoge van Lotharingen ; en
tusfchen Francois, oudften Zoon van Hertoge
Antoni, en Anna, tweede Dogter des Hercogs
van Gulik en Kleeve. Wyders, wilden
it, dat de jonge Willem, terftond , voor
I :oekomenden Hertoge van Gelder en Graave
I ran Zutfen, zou ingehuldigd worden, en dat
] iet Huwelyk van Francois met Anna van
J ileeve voortgaan zou, alware 't, dat het Hu-
1 velyk van Willem met Anna van Lotharin­
j
gen niet voltrokken kon worden; alzo de
praak ging, dat zy met René van Chalons,
1
Prinfe van Oranje, ondertrouwd was. Men
]
sag, uit deezen voorflag, klaarlyk, dat de
1 Gelderfchen Willem van Gulik, 't kostte wat
iet wilde, voor Hertoge begeerden, en dat
]
ty Antoni en deszelfs Zoonen van 't Hertog-
H
lom zog-en uit te fluiten. De ontworpen*
rluwelyktn waren fl^gts een dekmantel, om
•sun gedrag eenen glimp te geeven. Ook gin-
]
ren zy geen van beiden vor>rt. De Soaten.die
illes naar hunnen zin fchikten, noodzaakten
rlerrog Karei, ten zelfden tyde, de verdediging
zyner Heerlykheden, zelfs by zyn leeven,
aan Jan, Hertoge van Gulik en Kleeve,
in aan Willem, zynen Zoon, af te flaan, die
eg-

XVril. BOER. HISTORIE. u?
egter geen' hooger' titel dan dien van Schermheer
voeren zouden. Doch hier voor werdt
Hertoge Karei, door Hertoge Jan, tweeenveertigduizend,
en door het Landichap Gelder,
agttienduizend Brabantfche guldens eens
toegelegd; behalve nog vyf entwintigduizend
guldens , jaarlyks , door Hertoge jan , en
vyrtigduizend, door het Landfchap Gelder;
en ui; de tollen van Lobed, tweeduizend goudguldens.
Alle deeze punten en verfcheiden'
anderen, met naame ook, dat de Hertogen
geene vrede maaken >noch oorlog aanvangen
mogten, buiten bewilliging der Staaten, waren
begreepen, in een Verdrag, tusfchen de
twee Hertogen, den jongen Willem, en Baanerheeren,
Ridderfchap en Steden des Vorftendoms
Gelder en des Graaffchaps Zutfen,
op den zeven entwintigften van Louwmaand
des jaars 1538, geflooten en bezegeld rj>).
Doch Hertog Karei hadt geene gelegenheid,
om genot te 'rekken van de geringe voordeelen.
welken hy, by dit Verdrag, hadt konnen
bedingen. Terwyl men met de inhuldiging van
Willem van Gulik bezig was, viel de oude Hertog,
van enkel hertzeer, dat hy zig, in zyne
hooee jaaren, genoegzaam ontvoogd zag, in l
eene krankheid, die hem, op den dertig '
flen van Zomermaand, te Arnhem, uit het 1
1538.
1
ïertog
iarelvufi
Jeldar
terft^.
leeven rukte (2). De Keizer verloor aan
hem eenen vinnigen vyand der Huizen van
Bourgondie en Öostenryk, met welke Huizen
hy , tot groot agterdeel der Nederlanden,
00 r.U Groot Geld. Plakaatb. I. Deel, Prdim, c. 3.
(*J füHTAKUS JU. ƒ. 7y3-
K 3

148 V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK;
KARELIL den, vooral van Holland, fchier vyftig jaa­
1538.
ren agtereen, geduurig geoorloogd hadt. Zyn
dood gaf gelegenheid tot nieuwe beroerte. De
Landvoogdes Maria vaardigde terftond Brieven
af aan de Gelderfche Steden, waar by zy
's Keizers regt op de Heerlykheden, die Karel,
door den dood, ontruimd hadt, beweerde,
uit verfcheiden' overeenkomften, met 's
Keizers voorzaaten en met den Keizer zeiven,
geflooten. De Hertog van Lotharingen fchreef
ook aan de Staaten ter verdediging van zyn
erfregr. De Staaten gaven, in hun antwoord
aan beiden, te verftaan, dat zy ongezind waren
, om een van beiden voor Heere aan te neemen
(d). Hoe dit gefchil, federt, met de wapenen,
in 'sKeizers voordeel, beliegt werdt,
ftaat ons, in 't vervolg, te verhaalen.
X. De Staaten van Holland, tegen den tweeBuitenden
van Herfstmaand, te Geertruidenberg, begewoone
Bede en fchreeven zynde, deedt de Landvoogdes hun
een ge­ eene buitengewoone Bede van tagtigduizend
fchenk ponden van veertig grooten, tot betaalinge
voor de
Land der Knegten, in den jongften oorlog gebruikt.
voogdes- Hoogftraaten, naderhand, in een afzonderlyk
f e, vande gefprek met de Staaten getreeden zynde, voeg­
Staaten de 'er by, dat de andere Nederlanden der
van Hollandge­
Landvoogdesfe een gefchenk gedaan hadden;
vorderd. 't welk Holland, zyns oordeels, behoorde na
te volgen, en vyftigduizend, immers niet minder
dan dertigduizend guldens te geeven. De
Staaten, op beide deeze punten, kort daarna,
in 't byzyn des Stadhouders in den Haage
De Staa raadpleegende; oordeelden de Edelen, dat het
Land,
CO PONTANUS Lih: XII. p. 807, 808,809, 8io> Sn.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 149
Land, in voorgaande jaaren, zo zeer met buitengewoone
beden bezwaard, deeze behoorde
te weigeren. Doch in 't gefchenk aan de
Landvoogdesfe ftemden zy gereedelyk toe, mids
het, in twaalf termynen, en in zulke penningen
betaald wierdt, als, ten tyde der betaalinge,
onder den koopman, gang hebben
zouden, en dat zy met hun aandeel volftaan,
en alleen voor 't platte Land rekenen zouden
mogen, naar ouder gewoonte. De vyf groote
Steden, (want Delft, door den brand en
andere rampen veel geleeden hebbende, droeg,
federt eenigen tyd, niet in de gemeene lasten)
en de kleinen ftemden met de Edelen.
De Stadhouder, niet vergenoegd met dit ant­
fÜARELÏT.
I538.
:en bewilligen
,
n 't geïclienk.
Looze
woord, zondt Gemagtigden in elke Stad, om poogin­
de Leden tot bewilliging te beweegen. Aan gen des
fommigen, deedt hy beloften van kwytfchelStadhouders , om
dinge: anderen dreigde hy. Den kleinen Ste­
hen ook
den, bedugt, datzy, door de grooten, in 't in de Be­
bewilligen, zouden vervangen worden, verde te
zekerde hy, dat 'er geene bewilliging zou doen bewilligen.
worden aangenomen, zonder dat zy 'er vooraf
op gehoord waren.. In Wynmaand, wederom
'Dagvaart belegd zynde, na dat de
Stadhouder naar boven te rug gekeerd was;
bleeven de Edelen nog weigerig. Zy vertoon­ Breed
den den Gemagtigden der Landvoogdesfe, in vertoog
't breede „ dat Brabant, Vlaanderen en Ar- van den
„ tois, die 't naast aan den brand gezeten Haat des
Lands.
„ waren, en ten welker behoeve, de oorlog
„ meest gevoerd was, nog in geene buiten-
,, gewoone Bede bewilligd hadden ; welke
„ men nu Holland wilde opleggen, dat zig,
j, zo veele jaaren herwaards, uit de fchul-
K 3 „ den,

Ï50 VADERLANDSCHEXV'II.BOEK,
KAREI ÏL „ den, in de Gelderfche, Friefche en Stigt-
1538- ,, fche Oorlogen gemaakt, alleen hadt moe-
„ ten redden; dat de laatlte Bede van hon-
„ derd-entwintigduizend guldens , gedeelte-
„ lyk, ingewilligd was, tot het zelfde einde,
„ waartoe men deeze vorderde; dat men niet
„ wist, wat last Holland van de veranderin-
„ gen, in Gelderland voorgevallen, zou te
,, draagen hebben, dat het platte land arm
„ was, zynde den Haver, de Garst en de
y, andere veldvrugten kwalyk geflaagd; dat
„ de Edelen en de Renteniers geene betaa-
„ ling kreegcn; dat de Steden kwytfcheldin-
„ gen genooten, 't welk veroorzaakte, dat
„ men te eerder tot het doen van nieuwe beden
komen moest; dat de landluiden de Be-
„ den uit hun eigen goed en Bruikweer be-
„ taalden, en de Steden uit de Excynzen,
„ waarom deezen te gereeder in de Beden
„ konden bewilligen enz." Doch de Steden,
nu meest omgezet door den Stadhouder,
Itemden niet meer met de Edelen. Dordrecht,
Haarlem, Leiden en Amfterdam bewilligden
in de Bede, mids gevolg hebbende
van de andere Leden. Rotterdam en Schiedam
volgden hen. Delft was niet tegenwoordig.
Doch Gouda en de kleine Steden, Schoonhoven,
Hoorn, Enkhuizen, Edam, Alkmaar,
Oudewater, Naarden en Weesp, die allen,
op deeze Dagvaart, verfcheenen waren,
Hemden met de Edelen. Doezen, ziende,
dat de meeste groote Steden hun afvielen ,
beflooten te bewilligen in tagtigduizend Klinkaarts
, uitmaakende zestigduizend ponden
*an veertig grooten. Doch de Landvoogdes

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 151
des, in aanmerking neemende, dat de voornaamfte
Steden reeds in de volle Bede hadden
bewilligd, nam in de aanbieding der Edelen
geen genoegen (£> 't Liep tot diep in 't volgende
jaar aan, eer de Staaten, tot eene volle
bewilliging, befluiten konden.
XI.
De Herdoopers hadden zig, na het over­
Leever*
gaan van Munfter, en na het mislukken van byzon
den aanflag op Amfterdam, in tamelyke rust derhede»
gehouden; doch het gerugt, dat David Jo van Da­
risz, een hunner Leeraaren, omtrent deezen vid Jo
risz vaa
tyd, in Holland maakte, gaf gelegenheid tot
Delft.
eene vernieuwing der Plakaaten tegen hen ,
die ten ftrengfte werden uitgevoerd. David
Jorisz, Zoon van Joris de Koman, was, in 't
jaar 1501, te Delft gebooren. In eenige befcheiden,
belydenisfen en getuigenisfen, in de
Scheepensboeken van Delft en elders te vinden,
wordt gemeld, dat hy, in zyne jeugd,
als Kamerfpeeler agter land reizende, den naam
van David, wiens perfoon hy gemeenlyk verbeeldde,
gekreegen hadt, zynde hy anders by
D o c h
den doop Jan genaamd geweest (»
misfchien heeft men David Jorisz verward
met Jan van Leiden, van wien ook verhaald
wordt, dat hy zig met kamerfpeelen plag op
te hebben. Nogthans erkennen David Jorisz
vrienden, dat zyn Vader, onder de Rederykers,
verkeerd hadt. Ook willen zy, dat hy,
by den doop den naam van David kreeg ;
doch naderhand, naar de Roomfche wyze,
het Vormfel van den Wybisfchop ontvangende,
(fr) MR. AERT VAN DER GOES Regift. tl. 287, 288, 289,
MQi 2yl> 2l>2, 294.
(O BRANDT Hift. d» Reform. I. Veei, U°
K 4
KARELII.
1538.

•KARELII.
1538.
de, Johannes of Jan genaamd werdt (i).
Voorts geneerde David Jorisz zig met glasfchilderen,
in welke Konst hy uitmuntte. Van
aart wordt hy als waanwys, loos en geveinsd
befchreeven; doch te gelyk als vriendelyk en
zagtzinnig. Obbe Filips, van wien wy meermaalen
gewaagd hebben, hadt hem, te Delft,
de handen opgelegd, en tot Leeraar aangebeld
(

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 153
wier Koning hy, zo de fpraak ging, geld
getrokken hadt, om, tot ontzet der Stad, in
Frieslanden elders, volk te doen werven,
hem in den haat by de Overheid (h~). In Louwen
Sprokkelmaand des jaars 1539 (1), kwamen
'er, in Holland, twee Plakaaten uit, beveelende,
dat niemant hem, of MeinardvanEmbden
zou mogen herbergen, op ftraffe van, in
zyne eigen' deur, te zullen opgehangen worden.
Daartegen zou hy, die hen aanbragt,
voor elk hunner honderd , en voor andere
Herdoopers veertig guldens genieten (T). Weinige
dagen voor 't uitgeeven van het tweede
Plakaat, werdt Marytge, Jan de Gorters Dogier
, Weduwe van Joris de Koman, en Moeder
van David Jorisz, om dat zy herdoopt
was, te Delft, met het zwaard geregt
Ook werden 'er, ten zelfden tyde en plaatfe,
verfcheiden' andere aanhangers van David Jorisz
ter dood gebragt, die fchandelyke dingen
, de gemeenfchap van mannen en' vrouwen
betreffende, beleeden hadden; doch te
gelyk ook, dat zy niet geloofden, dat David
voorhadt, Heden of plekken te overweldigen,
of zyne zaaken, gelyk de Munilerfchen, met
den zwaarde, uit te regten (/). Meinard van
Embden, die, in deeze Plakaaten, nevens
Da-
(70 BRANDT Reform. I. Deel, il. 132, 133, 135.
CO Repen, der Plakaat. bl, 37.
(*) Crimin. bonck van Delft by BLEYSWYCK bl. 763.
CO Crimin. bouek enz. by BRANDT Hift. der Reform. I,
Deel, bl. 133.
(1) BRANDT en anderen na hem, fchryven 1538;
doch zy hebben den ftyl van den Hove, die 't jaar met
Paafchen begon, voor den gemeenen ftyl genomen.
K 5
IAREI.II.
1539»

KARELII,
153?.
154 VADERLANDSCHEXVIH.BOEK;
David Jorisz, genoemd werdt, fchynt een
aanhanger geweest te zyn van Jan van Batenburg,
die, door bastaardy, uit dit edel
geflagt, gefprooten, zig, omtrent deezen tyd,
voor een' opregter van Jan van Leidens Munftersch
Ryk uitgaf, en in Friesland, in Overysfel,
in Gelderland en elders, veele geweldenaaryen
bedreef. Hy en de Batenburgers,
zyne aanhangers, verfchilden in twee punten
van de andere Herdoopers. Zy hielden den
wederdoop voor onnoodig, en verfchooven
daarom deszelfs bediening eenigen tyd, of
lieten ze geheel agter. Ook fielden zy *t gebruik
der wapenen noodzaakelyk, tot opregting
en bevestiging der waare Kerke. In beide
deeze punten, waren ze 't eens met de aanhangers
van Hofman. En David Jorisz hadt
te vooren al gepoogd, hen, met de andere
Doopsgezinden, over beide deeze punten, te
vereenigen. De naam der Batenburgeren is egter
van geenen langen duur geweest f>«). Wat
Meinard van Embden aangaat, fommigen houden
hem voor den zelfden met Nihlaas Meinardsz
van Bleesdyk (n), die, met de Dogter
van David Jorisz getrouwd zynde, in kater'
tyd, tegen zynen fchoonvader, opflondt,
en deszelfs Leer voor valsch verklaarde. Doch
David Jorisz, bedugt voor zyn lyf, week, na
't uitkomen der flrenge Plakaaten tegen hem,
ten lande uit; en, na 't verloop van eenige jaaren,
naar Bazel. Hy hadt veel gelds onder
zyne vrienden verzameld, en men zondt hem,
(ja) UBB. EMIHL"! 'Ubr. LVfT. p. 8g,j—las,
C») B
aANSt- fffli; 4er Kcfoitti. r. bxl'. (TH R'siuz*.
vaa

XVIII. BOEK. HISTORIE. 155
van tyd tot tyd, meer toe, uit de Nederlan­
den. Hier van bediende hy zig, te Bazel,
alwaar hy, elf jaaren lang, als een aanzienlyk
Heer, die om den Godsdienst uit Holland
geweeken was, geleefd heeft. Om niet ontdekt
te worden, liet hy zig Jan van Brugge
noemen , naar zyns Vaders geboorteplaats ,
of Jan van Binningen ,naar een SlotbydeStad,
weik hy gekogt hadt (0). Men wil, dat hy
den naam van Jan, die hem in vroeger' tyd
plegtiglyk gegeven was, met regt, wederom
aanneemen kon. Ook zou hy, lang te vooren,
by de afkondiging zyner Huwelyksgeboden,
in de Kerke te Delft, al Jan van
Brugge genoemd geweest zyn (ƒ>)• Üy voegde
zig, te Bazel, by de Zwingliaanen, welker
Predikaat fien en Avondmaal hy vlytiglyk
bywoonde. Voorts was hy, in zynen uitcrlyken
ommegang, befcheiden, deftig en liefdaadig.
Doch zyne partyen befchuldigen hem
van heimelyke ongebondenheid, waaruit een
oud Delfts fpreekwoord gefprooten zou zyn,
volgens welk iemant, die los en wellustig leeft,
gezeid werdt, een David Joriszoons leeventje te
leiden David, eindelyk, te Bazel, ontdekt
geworden zynde , viel , zo men zegt, van
angst, in eene zwaare krankheid, die hem,
op den zes entwintigften van Oogstmaand des
jaars 1556, uit het leeven wegnam. De Wethouders
van Bazel, federt, aangaande zynen
Perfoon en Leere, nader onderrigting gekree
gen
BRANDT Reform. T. Geel, bl. 135, 136.
f *~3 Weder!' van David Jorisz. Waar. Uiit. in C. AKNOLO
Jfettcr-Hift. tl. Deel, bl. 508.
£j) Bureswvcx Delf:, bl. 405.
KARELII.
1539.
Zyn
dood.
Zyn lyï
wordt
opge-
graavea

KARELII
1539-
enverbrand. *
I5f5 V A D E R L A N D SC HE XVITLBOEK."
gen hebbende, weezen, in 't derde jaar na
zynen dood, een vonnis tegen zyn lyk, welk,
op den dertienden van Bloeimaand des jaars
1
559-> opgegraaven, en, nevens zyne boeken
en beeldtenis, door beuls handen, op de gewoonlyke
ftrafplaats, tot asfche verbrand werdt
CO- Zyn aanhang is, veele jaaren na zynen
dood, nog in de Nederlanden bekend geweest;
doch allengskens verdweenen. Vreemde
gevoelens worden hem toegefchreeven :
onder anderen, dat hy zig den Heiligen Geest,
Jen Christus en God zeiven genoemd zou hebben.
Doch hy heeft altoos ontkend, iet diergelyks
te hebben geleerd of gezeid. Uit zyne
Schriften en die zyner aanhangeren, is op te
maaken, dat hy, gelyk veele andere Herdoopers
van deezen tyd, geleerd heeft „ dat een
, geloovige zig niet door de H. Schrift al-
„ leen; maar ook door inwendige verlichtin-
, gen des H. Geests moest laaten leiden; dat
, 'er eens een aardsch Ryk van Christus ftondt
, opgeregt te worden, waarin de geloovigen
, duizend jaaren heerfchen zouden; en dat
, men, in dit Ryk, niet trouwen noch ten
, Huwelyk uitgeeven zou; maar alleen met
, God naar den Geest vereenigd leeven."
toorts hieldt hy „dat de Duivel, buiten Gods
i en 'smenfchen toelaating, na Christus verryzenis,
geene magt over den mensch ten
, kwaade hadt, en dat de mensch zig zei ven
, een Vyand en Duivel was. Den doop, om-
, trent volwasfenen zo wel als omtrent kin-
„ de-
t$*BMNDT Hift. d» Reform. t Deel, bl. 136, 138. e Thm-
>. Vide B Davidis Georgn vitam & Doctrm. int. S. SCHAR.
P . J. J. Gcnuan. Script. Tam. III. p, 30.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 15?
„ deren, hieldt hy, gelyk wy van de Baten-1 IARELÏI.
burgers gemeld hebben „ voor noodeloos; 1539-
„ doch egter voor geoorlofd. Voor hem,"
„ die den doop des Geestes ontving, moest,
„ meende hy, de doop met water ophou-
„ den." Voor 't overige, deedt hy belydenis
van de algemeene Leerftukken des Christelyken
Geloofs, vervat in de Geloofsleere der
Apostelen, betuigende de zynen geduuriglyk
te vermaanen tot verzaakinge der zondige lusten,
en tot oefening van allerlei deugden,
met naame tot gehoorzaamheid aan de Overheid.
Ook beroemde hy zig „ dat hy het
„ zwaard, tot bloedvergieten gemaakt, onder
,, de Herdoopers, hadt doen ter neder leggen,
„ en daar door groote bloedftorting, moord,
„ brand en verderf van veldvrugten door 't
,, gantfche land voorkomen hadt Qs~)."
Terwyl men zynen aanhang, in den aan­ XII.
vang des jaars 1539, hier te lande, begon te Togt naar
Konftan-
vervolgen, was men, op 'sKeizers last, in tinopel,
Holland en in Zeeland, bezig om eene Vloot met Hoi­
in zee te brengen, die tegen Soliman, Turklandfche en
fchen Keizer, gebruikt zou worden. De Vre­
Zeeuw*
de met Frankryk was zo dra niet getroffen, of fche
Paus Paulus de III, die in 't bewerken der- Schepen,
zelve de voornaamfte hand gehad hadt, zogt
de magtigfle Christen - Vorften tot een verbond
tegen de Turken te beweegen. Francois
de 1. en Henrik de VIII. meenden gewigtige
redenen te hebben, om zig buiten dit
verbond te houden; zo dat het alleen tusfchen
den
(s 3 Onfehuld van David Jorisz. Art. I V. VIII. XI. XII.
XIH. XV. XIX. XXI. XXV. in G. ARNOLD Ketter-Hifc. II.
f}oelt bl. 550—559.

158 VADERLANDSCHEXVIII.BOIEK:
KAMTJI. den Paus, den Keizer, den Roomsen-Koning,
1539- Ferdinand, en den Staat van Venetië geflooten
werdt. In gevolge van dit Verbond, deedt
Karei de V. in Spanje eene magtige Vloot
toerusten, met welke hy voorgaf, Konftantinopel
te willen bemagtigen. In den Herfst
des jaars 1538, hadt hy Jan van Hennin, Heere
van Bosfu, herwaards afgezonden, om, in
Holland en in Zeeland, nog honderd fchepen,
tot dit zelfde einde, in gereedheid te doen
brengen. Bosfu bragt te wege, dat 'er terftond
beflag op alle Schepen gelegd werdr (V),
tot merkelyk nadeel der Koopluiden, die gehoopt
hadden, de Zeevaart met de vrede tezien
herleeven. In Holland, werdt, in Wynmaand,
openlyk afgekondigd, dat alle zeevaarende
luiden, des verzogt, gehouden zouden
zyn, op de fchepen, door den Keizer gehuurd,
om redelyk loon, te dienen. Diergelyke
bevelen werden, in 't volgende voorjaar,
een en andermaal vernieuwd, en verbod gedaan
aan de fchippers, om zig in iemants
dienst, dan in dien van zyne Majefleit te be­
o r
geeven («)• V° einde des jaars 1538,
lagen 'er reeds vier enveertig fchepen te Veere
in Zeeland gereed, die, in 't begin van
Sprokkelmaand, naar Mallaga zeilden, alwaar
zy den twaalfden van Lentemaand aankwamen
(v). Bosfu hadt zig ondertusfchen
naar Amfterdam begeven, alwaar, en in Waterland,
nog zes-envyftig fchepen, niet zonier
veel tegenftribbelens der Reederen en
Schip-
f t) VF.UUj RsioiiHiSB. U. Ptei, bl. 4

XVIÏL BOEK. HISTORIE. 159
Schipperen, werden uitgerust. Doch alzo zy,
niet voor 't einde van Lentemaand, in ftaat
geraakten, om zee te konnen kiezen, waren
zy flegts in Duins, onder Engeland, gekomen,
toen zy uit 's Keizers dienst ontflaagen, en
naar 't Vaderland te rug gezonden werden.
De beweegingen onder de Proteftamen in
Duitschland , de verandering in Gelderland
en de opftand der Gentenaaren, van al 't welke
Karei de V, omtrent deezen tyd, byna te
gelyk, kennis kreeg, hadden hem den togl
naar Konftantinopel uit den zin doen zetten.
Hy vaardigde een Gezantfchap af naar
den grooten Heer, en trof, in korten tyd,
een Beftand met hem; waarna hy zyne Vloot
onttakelen deedt, en de Hoilandfche en Zeeuwfche
Schepen afbetaalde, en naar huis zonde
(V). Midlerwyl hadt deeze vrugtelooze uitrusting
merkelyke ftremmirg veroorzaakt, in
den Koophandel deezer landen.
Op den eerften van Bloeimaand deezesjaars,
overleedt, teToledo, in 't Kraambedde, Izabelle
van Por.ugal, Gemaalin van Keizer Ka
rel den V. De Landvoogdes Maria, niet vergenoegd
met het vieren der Uitvaart deezei
Vorftinne, 't welk, hier te lande, alomme.
met veele plegrigheid gefchiedde vermaande
de Staaten der Nederlanden, terftond.
om een Gezantfchap naar Sparje te zenden,
en den Keizer den rouw te beklaagen. Bra.
bant, Henegouwen en Artois beflooten hiertoe
terftond. Doch Vlaanderen hadt 'er geene
*V) Chron. van E. DE VEER f. KI, COUMMHÏYEJÏ, ik
098, 609. REIGERSB. II. Deel, bl 464.
C*) Chron. van E, BE. VEER,/, 5a.
KARELII.
1539- <
heeft
geen
voort*
gang.
Dood der
Keizeriane>

i6o V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK:
JKARELII ne ooren naar. In 't begin van Hooimaand,
I53S>. werden de Staaten van Holland, te Dor­
Men drecht, befchreeven, alwaar de Stadhouder
dringt hun voorhieldt „ dat de betaamlykheid vor-
Holland „ derde, dat zy, insgelyks, eenen uit de E*
om des­ ,, delen, nevens eenen Geleerde, dat is, een*
wege
een Ge- „ Meester of Doktor in de Regten, naar Spanzantfcha;
)„ je afvaardigden, in de eerfte plaats, om 's
naar „ Keizers verlies te beklaagen, ten anderen,
Spanje t< „ om hem te bedanken, over de goede voorzenden.
„ zorg, die hy, voor deeze zyne Landen,
„ gedraagen hadt, door het aantellen der Ko-
,, ninginne Landvoogdesfe en anderen haarer
„ Raaden, die 't Land wel geregeerd had-
9, den: en eindelyk, om hem te verzoeken,
,, dat hy herwaards wilde komen, om zyne
„ onderzaaten te zien, en, te gelyk, de
„ nieuwlyks aangewonnen' Landen, die van
„ meer aanbelang waren, dan zyne Maje.
„ fteit zig mogelyk verbeeldde." De eerde
deezer drie zaaken was een punt van beleefdheid,
welk, op zig zelf, de kosten van een
plegtig Gezantfchap niet waardig was. Het
tweede punt diende, om de Staaten te bereiden
tot een verzoek, welk de Stadhouder,
kort daarna, deedt, om verhooging van 't
gefchenk van dertigduizend guldens, der Landvoogdesfe,
in 't voorleeden jaar, toegelegd,
tot veertigduizend. En wat het derde punt aanging,
alzo 's Keizers vertrek naar de Nederlanden
reeds beflooten was geweest, zo dra hy
kennis van den opfland der Gentenaaren gekreegen
hadt, kon een verzoek hiertoe, door
die van Holland, alwaar hy thans nietsbyzonders
te verjrigten hadt, nergens anders toe dienen.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 161
nen, dan om Ook hen, met te beteren fchyn,
tot de kosten zyner reize, te doen draagen.
Ook befloeren de Staaten wel terftond tot het
Gezantfchap, waartoe werden benoemd Flo-,
fis van Asfendelft, Heere van Kyfhoek, Kastelein
van Gouda, en Meester Klaas Bartholomeus-.
zoon, Penfionaris van Dordrecht; doch zy
wilden niet Hemmen, dat men een enkel woord
van 's Keizers overkomst reppen zou , op dat
hy hier uit geene gelegenheid neemen mogt,
om hun, of voor zyne moeite van komen ,
of tot den oorlog van Gelder, of tot eenig
ander einde, iets af te vorderen. De
Heer van Kyfhoek zou vyf Paarden mede
hebben en Meester Klaas drie. Zy vorderden
ieder twee Kroonen 's daags, behalve hun
opzitten, of uitrusting, waartoe de Stadhouder
twaalfhonderd Rynsguldens, op rekening,
verzogt , boven de andere buitengewoone
onkosten. Doch men kwam overeen , da
Meester Klaas dagelyks aantekenen zou, wa
cy verteerden en uitgaven, 't welk hun, m
hunne te rug komst, zou goedgedaan worden,
boven eene redelyke belooning voor hunn<
moeite, ter begrootinge van den Stadhouder.
De Staaten, weinige dagen laater, in det l 't Ge-
Haage byeen gekomen zynde, ftemden de E , fchenk
aan Vrou.
delen, Dordrecht, Delft, Amfterdam en Schie­
weMaris.
dam tot de verhooging van 't gefchenk aan di ;
wordt
Landvoogdesfe met tienduizend guldens. Doel l ver-
de andere Steden niet genoeg gelast zynde hoogd.
werdt 'er nog niets vastgefteld (j).
De Landvoogdes, midlerwyl , befloote n Zij komt
heb - in Hol-
2, land.
(_y") MR. AERT VAN DER GOES RegiR. II. 297,298,299, 5c
V. DEEL. L
KARELII.
t
1539

KARELII
1539
De Staa
ten be­
willigen
in dé bu
tengewoone
Bede.
162 VADERLANDSCHEXVIII.BOER;
hebbende, tot het inzamelen van diergelyke
Gefchenken voor de aankomst des Keizers; en
' tot het doen van buirengewoone Beden, eene
reize te doen door de Nederlanden; begaf zig,
in 't begin van Hooimaand, van Brusfel naar
Bergen op Zoom, en van daarnaar Thoolen,
alwaar zy de Staaten van Zeeland befcheiden
hadt. Van Thoolen, keerde zy naar 's Hertogenbosch,
daar de Staaten van Brabant byeen
gekomen waren. Van hier begaf zy zig naar
Utrecht (2), daar zy, op den drie entwintigften
van Hooimaand, aankwam, en pragtig
ingehaald werdt. Zy bleef hier, tot op den
vierden van Oogstmaand, deedt toen een' keer
naar Amersfoort, en vertrok, des anderendaags,
naar Naarden (V). Van hier, begaf
zy zig, over Amllerdam, Haarlem en Leiden,
naar den Haage, alwaar zy, den veertienden,
ten zes uuren des avonds, aankwam,
wordende door den Prefident, Gerrit van Asfendelft,
uit den naam van Stadhouder enRaaden,
en van de Rekenkamer, en daarna door
die van den Haage, by monde van Meester
Floris Zeeman, hunnen Advokaat, verwelkomd
(b).
Drie dagen daarna, gaven de Staaten, in
merkelyken getale ter Dagvaart verfcheenen,
_ hunne toeftemming tot de Bede van tagtigduizend
ponden, in Herfstmaand des voorgaan
den janrs, gedaan, onder voorwaarden:
„ 1. dat de penningen, niet by voorbetaa-
„ ling, verzegeling of ligting, maar alleen-
fz"; MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 29".
(« ) HENR. VAN ERP Chron. bl. 111. 11a.
(_b ) MA. AERT VAN DER GOES Regitt. bl. 30c.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 163
„ lyk op de beftemde vervaldagen , zouden KARELII.
„ behoeven opgebragt te worden, en in ge- i53$>.
„ val van oorlog, tot verdediging van 't Land
„ dienen, a. Dac de Hollanders vryelyk Oost-
„ en Westwaards zouden mogen vaaren, bui-
„ ten welk geval, zy niet in ftaat zouden zyn ,
„ om aan hunne beloften te voldoen: en 3.
„ dat het verfchil over de Admiraliteit, tus-
,, fchen den Heere van Beveren ter eener,
,, en den Stadhouder en Staaten van Holland
„ ter anderer zyde, met den eerften, en ui-
,, terlyk voor Kersmis naastkomende, door de
„ Landvoogdesfe, zou afgedaan worden." De
Landvoogdes hadt, voor lang, reeds fchriftelyk
beloofd, dit verfchil, voor Kersmis des
jaars 1537, te zullen beflegten ; doch hec
duurde nog verfcheiden' jaaren na deezen,
en my is niet gebleeken, dat het immer volkomen
afgedaan geworden is. Wyders, ftonden
de Staaten eenpaariglyk der Landvoogdesfe
de begeerde verhooging van 't gefchenk
toe (V). Van den Haage, begaf zy zig, kort
hierna, wederom naar Haarlem, van zins om
Westfriesland te gaan zien. Doch zy veranderde
hier fchielyk van gedagten, en keerde,
ten fpoedigfte , naar Brabant te rug. Die
tan Hoorn, welken zig , tegen haare aankomst,
reeds van goeden Rynfchen Wyn en
anderen voorraad voorzien hadden, kreegen,
op 't onverwagtst, berigt, dat zy geene vergeeffche
kosten .behoefden te maaken, alzo
haare Majefleit niet komen zou (d).
't Ver-
(O Mn. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 301, 3*1.
\dj VELIUS Hosrn, bl. 253.
La

KARELII.
'1539.
XIII.
Beroerte
te Gend.
Gelegenheid
tot
dezelve.
ïÖ4 VADERLAND SCHEXVitLBosfe;
't Verhaast vertrek der Landvoogdesfe was
veroorzaakt, door de tyding van de beroerte
te Gend (/), die, in 't midden van Oogstmaand,
tot hevige daadelykheden zynde uitgeborften
(ƒ_), de tegenwoordigheid der Landvoogdesfe,
van nader by , vereischte. 't Is
hier de regte plaats, om wat breeder te ontvouwen
den oorfprong, voortgang en uitflag
deezer beroerte; die, fchoon buiten ons Vaderland
voorgevallen , egter dienen kan, om
onzen Landsluiden den aart der Nederlanderen
in 't gemeen, en 't gezag, welk de Oostenrykfche
Vorften thans over dezelven oefenen
durfden, volkomenlyk, te leeren kennen. Ook
befluiten wy te eerder tot dit verhaal, om dat
wy, door de Aantekeningen van Jan de Hollander
, Kanonnik van S. Waldetrude, te Bergen
in Henegouwen, in 't jaar 1547 gefchreeven,
en onlangs in 't licht gegeven (s), in
ftaat gefteld zyn, om het naauwkeuriger te
konnen doen, dan tot hiertoe heeft konnen
gefchieden.
Wy hebben te vooren gezien, dat Vrouw
Maria, om de kosten tot den Franfchen Kryg
te vinden, in 't jaar 1536, buitengewoone
Beden gedaan, en, onder anderen, twaalf tonnen
gouds, tot onderhoud van dertigduizend
man, voor den tyd van zes maanden , van
alle de Nederlanden, gevorderd hadt: om
weI-
CO Mcmoir. de ÏEAN D'HOLLANDER, p. 385»
Cf) Chron. van È. DE VEER/. 52. GOUDHOEVEN bl. 609.
(2) In de Analcü. Belg. van C. P. HOYNCK VAN
PAPKNORECHT, Tom. III. P. II. p. 263 & feqq. uit
de Boekery van J. B. A. GODEFROY, Directeur d«r
Rekenkamer te Rysfel.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 165
welke penningen te vinder, zy gaarne gewild
zou hebben, dat men de Landen met Excynzen
of een Schoorfteengeld hadc bezwaard.
Ook hebben wy, in 't voorbygaan, aangemerkt,
dat die van Vlaanderen, welken vier
ton in de twaalf draagen moesten (g), in 't
eerst, allen ongenegen zynde geweest, om in
deeze Bede te bewilligen, zig, federt, by
meer dan eene gelegenheid, zo onrekkelyk, of
zulke groote voorftanders hunner vryheid getoond
hadden, dat zy ook tot het Gezantfchap
naar Spanje niet hadden willen verftaan
(h). Drie der vier Leden van Vlaan*
deren, Brugge, Yperen en 't Land van de
Vryen, bewilligden, federt, in de geëischte
Bede; doch het vierde Lid, dat van Gend,
naamlyk, bleef weigerig.. Men vergaderde de
drie Leden deezer Stad, uit welke het gantfche
Lighaam der Gemeente, ten deezen tyde, heftondt,
de Poortery, de twee envyftig AVeringen
en de Weevers. De Poortery, zynde
de rykfte Inwooners, weigerde volltrektelyk,
in de gevorderde Bede, te bewilligen: de
twee andere Leden kisgelyks; doch deezen
floegen voor, dat men den Keizer, naar ouder
gewoonte, met manfehap, onder dengmcten
Standaard van Gend, zou konnen dienen.
Overeenkomftig met deezen voorflag, werdt
het Befluit der Stad der Landvoogdesfe aangediend
, die , terflond hierna, de Acte van Confent
deedt opflellen, in welke, waarop wel
te letten ftaat, de bewilliging der drie Leden
(£•) Memoires de JEA-N D'HOLLANDER, p. 2.80, 281.
< h~) Zie hier voor JU. 134, 13B, 159, en M.moirés èe JEAN.
»• HOLLANDER, p. 34e, 349.
L 3
KARELII,
153 9-

'166 V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOES.
HARELII, den van Vlaanderen, die, in de gevorderde
1539- Bede, voor hun aandeel, geftemd hadden ,
en voor dit hun aandeel, een Kareis gulden,
van elke Schoorfteen , zouden opbrengen ,
klaarlyk van de bewilliging van die van Gend,
die alleenlyk manfehap hadden aangebooden,
onderfcheiden werdt (;)• De Landvoogdes
egter, federt, befpeurende, dat 'er van het
Schoorfteengeld, waarin de drie Leden bewilligd
hadden, minder komen zou, dan derzelver
aandeel, in de geëischte viermaalhonderdduizend
guldens, beliep (*), wilde Gend,
het vermogendfte Lid van Vlaanderen, noodzaaken,
om zig, door de drie andere Leden,
te laaten overftemmen, en nevens hen, in de
Bede te bewilligen. Zy deedt, ten dien einde,
alle de Gentenaars, die zy, te Brusfel, te Antwerpen
, te Mechelen, en elders kon aantreffen,
in hegtenis neemen, dreigende dezelven
gevangen te zullen houden, tot dat de Stad
bewilligd zou hebben (Q. Hierop vaardigden
de Gentenaars, in Oogstmaand des jaars 1537,
hunnen Penfionaris, Levyn Blom, naar Brusfel
af, die de Landvoogdes, in een fmeekfehrift,
om 't ontflag der gevangen' Burgeren verzogt,
te gelyk beweerende, datzy, met geen regt,
ïn 't ftuk van Beden, overftemd konden worden
(ni). Hy voegde 'er by, dat die van
Gend, geen gehoor by de Landvoogdesfe
konnende verkrygen, in overweeging hadden
ge-
Cn Memoires de JBAN D'HOLLANDER, p. 283.
(i) Appel des Ga'mois dans les Memoires de JEAN D HÓL­
LANDER, p- 299.
( H PONT. HEUT, Rer. Auftriac. Libr. XI. p. 512.
{m) Memoires de JEAN »'HOLLANJ»ER| p. 287.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 167
genomen, om Gemagtigden te zenden aan den
Keizer. Vrouw Maria wees hen, eerst, aan
den grooten Raad te Mechelen, of aan den
geheimen, te Brusfel, alwaar de Prokureur -
Generaal 's Keizers eisch tegen hen verdedigen
zou. Doch de Gentenaars begeerden hunne
Vryheden niet onderworpen te hebben ,
aan het oordeel van Raaden, die door den
Keizer af en aangefteld werden. Men fcheidde
dan vrugteloos. De Gentenaars bewoogen,
federt, de andere drie Leden, om gezamentlyk
te verzoeken, dat de invordering der
Bede werdt uitgefteld, tot dat men 's Keizers
gedagten hierover zou hebben vernomen (»).
De Landvoogdes antwoordde, dat zy, behoudens
's Keizers regt, de * invordering wilde op
fchorten, en de gevangenen ontdaan., voor
den tyd van drie maanden; mids het gef'chil
met de Gentenaars, binnen dien tyd , voor
een' van beide de Raaden, of binnen vier
maanden, voor den Keizer, werdt afg-daan
(0). De Gentenaars, zonder een' van deeze
twee wegen , om 't gefchil ten einde te brengen,
te hebben willen verkiezen, drongen,
federt, op het ontdaan der gevangenen. Doch
hiertoe wilde de Landvoogdes niet verdaan
(p): waarop zy, voor Notaris en Getuigen,
verklaarden, geen deel te willen hebben aan
het onheil, dat uit deeze weigering te dugten
was, zig voorts beroepende op den Keizer
(q). Doch dit beroep werdt, door de
Land-
Cn") D'HOLLANDER, p' 292.
CO ld. p. 293.
lp) ld. p. 294—597.
c h c z
A
E L Cs) PP B'HOLLANDER, p. 29S.
L 4
KARELII.
1539-
* Execu*
Hon.

KARELII,
1539-
* Execu»
tion.
i68 VADERLANDSCHE XVIII. BOEK,
Landvoogdes, op den raad des grooten err
geheimen Raads, en des Raads van Staate ,.
verworpen, en den Keizer van alles, kennis
gegeven (V). Hierop kwamen, in Sprokkelmaand
des jaars 1538, Brieven van den Keizer
aan die van Gend, by welken „ 't gedrag
„ der Landvoogdesfe, in allen deele, gebil-
„ lykt, de Gentenaars tot bewilliging ver-
„ maand, 't onderzoek van derzelver Voor-
„ regten aan den grooten Raad van Mechelen
„ onderworpen verklaard, en zy, om regt te
,, bekomen, derwaards geweezen werden
In Bloeimaand, befloot de Landvoogdes eene
nieuwe Bede van Vlaanderen te doen, en
op dat men ligter in dezelve bewilligen zou,
de Gendfche gevangenen, vooraf, te ontflaan,
indien zy belooven wilden, voor den grooten
Raad, te regt te zullen ftaan. Doch zy verkooren
liever gevangen te blyven, dan deeze
belofte te doen (>). De Landvoogdes zondt
toen Deurwaarders naar Gend, om de Bede
van viermaalhonderdduizend guldens, by *
panding, te innen f». Doch de Wethouderfchap
liet het hun niet toe, zeggende: dat zy
voorhadt, Gemagtigden te zenden aan Vrouwe
Maria, die toen in Frankryk was; om
van haar, ware 't mogelyk, eenig uitftel te
verwerven. Men befloot, federt, inderdaad
tot het afzenden van twaalf Perfoonen. Doch
de Landvoogdes kreeg zo dra geene. kennis
van dit befluit, of zy fchreef, dat die van,
O") D'HOLt-ANDHR p, 304 314,
(.O ld. p. 315—32>
CO W. p. 330.
t«0 ld. p. 331-
Gend.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 169
Gend niet in Frankryk zouden hebben te ko­ IARELIL
men; maar haare te rugkomst afwagten. Zy 1539.
was bedugt, dat de Gentenaars, met deeze
reize, iets anders in den zin mogten hebben,
en veelligt hun heul zouden zoeken by Francois
den 1, ten nadeele des Keizers f » Som­ Of de
mige fchryvers, ook de naauwkeuriglten (w), Gente­
verhaalen zelfs, dat zy, inderdaad, nu of nanaars zig
aan
derhand, den Koning van Frankryk Gend en
Frankryk
gantsch Vlaanderen zouden hebben aangeboo- hebben
den, mids hy aanname, hen, als zyne Onder- willen
zaaten, te befchermen: doch dat Francois, zig, onderwerpen?
federt eenigen tyd, gevleid hebbende met de
hoop, dat de Keizer hem het Hertogdom Milaan
opdraagen zou, voor zynen Zoon, den
Hertoge van Orleans, de aanbieding der Gen'
tenaaren van de hand geweezen, en den Kei
zer zelfs kennis van hunnen flinkfchen voor'
flag gegeven zou hebben. Doch de Schryver
>
dien wy voornaamlyk volgen, rept hiervat 1
geen woord. Ook vindt men 'er geene mei
ding van, in het Vonnis, welk de Keizer
naderhand, over de Gentenaars uitfprak. Di
Gentenaars leverden, in Slagtmaand , eei 1
nieuw fmeekfchrift in, om uitftel van de Pan
ding; doch Vrouw Maria beriep zig op de 1
last des Keizers, en deedt, federt, in ver
fcheiden' Steden en Dorpen van't Kwartier vai 1
Gend, de Beden geregtelyk invorderen f »
De zaaken bleeven, in deezen ftaat, to t'tGemeen
in Hooimaand des jaars i539> wanneer d » kant zig
Wethouderfchap, overleggende, dat de Stad | tegen de
Verpag-
Ei - tingen,en
Cv) D'HOLLANDER, f. 339- . „ . ... v . . ...
(wl PONT. HEUTER. Rermn Auftrmc. Libr. f. 5M«
^x) D'IIOLLANUER, p. 340—343-
L 5

KARELII.
1539-
wil de
Privilegiëngedrukt
hebben.
] 70 V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK.
Excynzen, in de volgende maand, verpagt
moesten worden, en dugtende, dat de Ge-»
meente zulks mogelyk niet zou willen ver-
[kan, goedvondt, de drie Leden der Stad
syeen te roepen, den ftaat der Stads lasten,
die, jaarlyks, omirent agtduizend ponden beliepen
, voor hun open te leggen, en te vraal&ïi,
of 't niet geraaden zou zyn, de Excynzen
te verpagten? 't Lid der Poorterye ftem-
( le, hierop, tot de Verpagti'ge, met eenige
1 >epaalir>gen. De Neeringtn wilden 'er haa-
1 e ftem niet toe geeven, ten ware men haare
1 ?rivilegien herflelde , en in plat Vlaamsch
j n druk gaf: ook de naamen en bynaamen der
5ulken overleverde, die 't Kwartier van Gend,
i )uiten haaren last, hadden helpen bezwaaren.
i Vlen hadt haar diers gemaakt, of zy hadden,
iit het gedrag der Landvoogdesfe, beflooten,
i
lat zulks gefchied was; doch uit het voor­
*
raadde verhaal , blykt het tegendeel. De
3 Weevers wilden ook van geene Excynzen
ïooren. 't Vuur der oproerigheid was nu
J tan 't fmeulen. Men fprak van de Boeren
/an 't Kwartier, die vast gepand werden, gewapenderhand,
te verdedigen, en van eenige
verandering in 't ftuk der Regeeringe fjy).
De Weihouderfchap gaf hiervan kennis aan I le Landvoogdesfe; die toen op haar vertrek
i
londt, naar Holland, en beloofde, by haare
1
e rugkomst, orde te ftellen op de verpagtini
;e. Doch tot het opfchorten der Pandinge,
I Jvelk men haar wederom verzogt hadt, wille
zy geenszins verdaan (2). De drie Leden,
(y} D'HJIIANDÏR, f. 344—350.
W. p. 35».

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 171
den, toen wederom byeen gekomen, Weeven
genoegzaam by hun gevoelen, dringende,
niet min fterk dan te vooren, op het in
't licht geeven hunner Privilegiën (V). Onder
deeze Privilegiën, was'ereen, waarmede het
volk veel ophadt, en welk nogthans nimmer
eenig beftaan hadt gehad, dan in de bedorven'
verbeelding eener ligtgeloovige menigte.
Men noemde dit Privilegie den Koop van
Vlaanderen, en fchreef het aan deezen beuzelagtigen
oorfprong toe. Een Graaf van Vlaanderen
hadt zyn Graaffchap met dobbelen verlooren,
aan eenen Graaf van Holland ,. en
van de Leden van Vlaanderen geld gevorderd,
om het wederom te losfen; doch van
allen weigerend antwoord bekomen, behalve
van de Gentenaars, die 't verlooren Graaffchap
wederom inkogten, en hierom het Privilegie
bekwamen, den Koop van Vlaanderen
o-enaamd, by welk hun, onder anderen, vergund
werdt, dat 'er, buiten hunne bewilliging,
geene Beden, in Vlaanderen, zouder
mogen geheeven worden O). Van zulk eer
gewaand Privilegie, hadt de menigte hethoofc
vol. Men wilde het zien; men doorwroette
de Sekretarye , en als het niet gevonden
werdt, hieldt men eenigen uit de Wethouders
verdagt, dat zy 't verdonkerd hadden (Y).
In 't midden van Oogstmaand, moesten dc Men
neemt
Wethouders veranderd, en de Dekens dei
eenige
Neeringen, volgens gebruik, vernieuwd wor­ oude
den, 't Eerfte ging vreedzaam toe; doch d« Wetho'i-
Nee
C

KARELII.
1539-
dersgevangen. Livyn
Pyl,
deerlyk
gepynigd
zynde,
wordt
onthalsd.
172 V A D E R L A N D S C H E XVIII.Boaiu
Neeringen weigerden het drietal te benoemen r
waaruit Baljuw en Schepens de nieuwe Dekens
kiezen moesten, zo lang de Regeering.
de Befluiten hunner twee laatfte Byeenkomften
niet bekragtigd, en alle Excynzen afgefchaft
hadt. Zy vorderden , daarenboven ,
dat men alle zulken in hegtenis ftelde, die,
(dit hadt men haar, ten onregte, in 't hoofd
gebragt) in 't jaar 1537, in de Bede van viermaalhonderdduizend
guldens, bewilligd hadden
(d). Op den negentienden, floegen zy zeiven
de handen aan eenigen, die niet by tyds
geweeken waren, en, federt, deerlyk. gepynigd
werden, om hun eene belydenis uit den
hals te wringen van zaaken, die nimmer gebeurd
waren. De Neeringen dwongen den
Baljuw, dat hy Livyn Pyl of Pin, die, in 't
jaar 1537, Opper Deken geweest was, zo
deerlyk deedt pynigen, dat men hem, in
een' draagftoel, wegbrengen moest, zonder
dat hy iets beleedt, wegens 't verdonkeren der
Privilegiën, en volftrektelyk ontkende, in de
Bede bewilligd te hebben. Sedert, noodzaakten
zy Baljuw en Schepenen , dit pynigen
nog eens te hervatten. Men fchoor den elendigen
toen al 't hair van 't Ligbaam, bewoelde
hem de feheenen en dyen ftyf met koorden,
goot hem water in 't lyf, rekte hem by da
teenen, en pynigdehem, meteen woord, zo
lang en ftreng, dat de fcherpregter, by eede,
verklaarde, hem niet zwaarder te konnen pynigen
, zonder hem 't keven te beneemen. Nog.
thans beleedt hy niets, dan dat hy, t'eenigen
C

XVIH. BOEK. H I S T O R I E . 173
tyde, Stads werkvolk, zand en fteen gebruikt
hadt; waar tegen de Stad hem eenendertig
ponden groot fchuldig was. Dit deerlyk ilagtoffer
van 's volks woede zag men, nog voor 't
einde van Oogstmaand, toen 't koudvuur reeds
in zyne wonden gekomen was, onaangezien
hy niets, welk hem voor den Regter ltrafbaar
maaken kon, beleeden hadt, zelfs niet aan
den Priester, die hem, in zyn uiterfte, byftondt,
in 't openbaar, onthalzen. Drie maanden
na zynen dood, zogt men, te Oudenaarden
, nog naar getuigen der gewaande misdaad,
om welke hy veroordeeld was (e).
De drie Leden der Stad hielden, midler
wyl, van tyd tot tyd, byeenkomften, en vor­
derden der Wethouderfchap allerlei nieuwigheden
af. Onder anderen wilden zy den groo­
ten ftandaard van Gend zien, en 't Kalfsvel
(zo noemden ze eene Ordonnantie van Karei
den V, fttekkende tot bevestiging eener Ordonnantie
van Maximiliaan en Filips, waarbj
eenige Privilegiën vernietigd waren) ver
fcheurd hebben. De Neeringen Helden zei
ven haare Dekens aan, in haare Gildenhui
zen (ƒ). Ook hoorde men, dag aan dag.
van nieuwe {brengheden, omtrent de gevan
genen (g~). 't Gezag der Wethouderen werd
allenthalve, met voeten, getreden. Mer
weigerde , openlyk , de Stads Excynzen t<
voldoen (li). De. meeste ongereldheden wer
det
ff) D'HOLt.ANDER, p. 366 372, 469.
GO ld. p. 361, 364,373» 3781380,382,383.390. Sentent
Vin Karei V. bl. 504.
(.ff) ld. p. 358 in Nut.
(*} ld. p. 381, 385, 446. Sentent. van Karei V. bl. 511.
ECAILEI.II .
1539-
't Gemeen
voert al­
lerlei
nieuwigheden
in
t

174 V A D E R L A N D S C H E XVIII. BOER:
KARELII. den egter begaan en doorgedreeven , door
1539- eenen hoop (legt en vreemd volk, welk zig
onder de Poorterye mengde.
De Landvoogdes kreeg van dit alles ken­
De Landvoogdesnis
in Holland, en vaardigde, terftond, naar
keert alle oorden in Vlaanderen, Brieven af, om
raar
orde te ftellen tegen 't gevaar, met welk het Land
Brabant.
gedreigd werdt, door de Gentenaars, die,
eerlang, verfcheiden' fterkten, rondsom de
Stad, innamen , en poorten en wallen naarftiglyk
bewaakten. Ook vermaande zy den
Heer van Beveren en anderen, om zorg te
draagen, voor hunne Sloten in Vlaanderen
(*'). Doch berigt gekreegen hebbende van
de geweldige beweegingen in 't laatst van
Oogstmaand, keerde zy, gelyk wy gemeld
hebben, in alleryl, uit Holland, naar Mechelen
te rug (&). Hier befchreef zy, terftond
de drie Leden van Vlaanderen, om derzelver
raad in te neemen, over de Gendfche beroerte.
Deezen rieden tot .zagtheid (7). De Landvoogdes
zondt, federt, Adolf van Bourgondie,
Heere van Beveren, en Lambert Bryard,
Voorzitter in den grooten Raad te Mechelen,
naar Gend, om de rust aldaar te herftellen,
en de Gemeente , die de Wet vernieuwd wilde
hebben, en eenen nieuwen eed van de Wethouderfchap
vorderde, met de Wethouders te
bevredigen (»;). Doch eer deeze Heeren te
Gend komen konden, was 't,kwaad ongeneeslyker
geworden, door 't vlugten van veele aan-
(_0 D'U/H.T.ANDER, p. 375.
ik) IJ. ?. 3iSh.
(O-Jd. 1. 3 V
Qk) ld. p. 338—395, 409—415.
zien-

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 175
zienlyke luiden, die, te vooren, in de Regeeringe
geweest waren, en op wier lyf nu,
door de Gemeente, zeshonderd guldens gezet
was («). En toen zy 'er gekomen waren,
liepen zy gevaar van hun Jeeven, om dat zy
geenen Jast hadden, om der Gemeente , in
eenige punten, daar zy zeer op ftondt, te
wille te zyn (0). Men hadt deeze punten nu
tot deeze twee gebragt, het verhellen van
de Wet, die eerst in Oogstmaand laastleeden
was aangefteld, en het doen van eenen eed,
door de Wethouders , overeenkomftig met
dien, welke, onder Hertoge Karei van Bourgondie,
in gebruik geweest was. Doch met
het verkrygen van deeze twee punten, verkreeg
men verfcheiden' anderen van merkelyk
belang, als 1. De vernietiging van de
Kadzandfche Vrede, of Ordonnantie van Maximiliaan
en Filips van den jaare 1485, by
welke eenige Gendfche Privilegiën verbeurd
waren verklaard, a. De vernietiging van het
Kalfsvel, 'twelk reeds met der daad verfcheurd
was. 3. Regtsgebied over de beflooten' Steden
van 't Kwar'ier van Gend, en over 't
platte Land van Vlaanderen, tot Kasfel toe.
4. Zo veele witte Kaproenen, eene foort van
Soldaaten, als men zou goedvinden enz. De
Landvoogdes kwam, hierom, zeer ongaarne
tot het inwilligen der twee gemelde punten;
doch, gedrongen door Beveren, die,in Gend,
genoegzaam gevangen gehouden werdt, gaf
zy 'er eindelyk, fchriftelyken last toe. Ten
zelf-
C«) D'HOLLANDER 9 400.
C» j JU. />. 416—429.
KARELII.
1539-
Ei.«ch da
Gemeente
ie
Gend,
in weikef
de Land.
voogdes,
gedwon-

KARELII
1539-
gen,gewilligt. De Gan
tenaars
zoeken
eenige
Slottn t
bemagtigen.
176 V A D E R L A N D S C H E XVIII. BOB*;
zelfden tyde, hadt zy egter de voorzigtigheid
van, heimelyk, in 't Huis van den Markgraaf
van Bergen, eene verklaaring, dat haar deeze
last afgedwongen was, te doen opftellen.
Ook fchreef zy eene diergelyke verklaaring,
met eigen' hand, onder het wasch van 't Zegel,
welk op den last, die openlyk vertoond
moest worden, gedrukt was (/>). Toen werdt
de Wet, te Gend, vernieuwd, en de begeerde
eed gedaan. Doch Beveren en Bryard
mogten nog niet vertrekken , voor dat de
Gemagtigden der Gemeente ten Hove, door
de Landvoogdes, te rug gezonden waren ,
waar toe zy, eindelyk, gedwongen, befluiten
moest (q~).
De Gendfche Gemeente, ftouter geworden
naar maate dat men haar meer Inwilligde ,
poogde zig te handhaaven in eene foort van
; onafhangelykheid, en ten dien einde, eeni*
ge Sloten, in 't Kwartier, te bemagtigen.
Ook eischte zy, dagelyks, nieuwe vryheden
van de Wethouders. Onder anderen wilde zy
de munt allengskens verhoogd, en voortaan
geheel geene Renten, tegen den penning zestien
of anders, meer verkogt hebben. De
Landvoogdes befloot toeneerst, ('t was in 't
begin van Wynmaand) eenig volk op de been
te brengen. De Prins van Oranje verzamelde
driehonderd Ruiters. In 't geheel, werdt 'er
omtrent vyfrienhonderd man byeen gebragt.
De Gentenaars maakten zig, ondertusfchen,
meester van eenige Sloten, en hielden eenige
(ƒ>) D'HOLLANDS?,, p. 429—432.
(j) ld. p. «7.
an-

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 177
anderen belegerd. Voor 't Slot te Gavere,
dat (legt van voorraad voorzien was, lag een
hoop boeren, onder bevel vinTinan van Vaarnewyk,
ook een' boerrdoch toen de Landvoogdes
middel gevonden hadt, om 't Slot te
fpyzigen, en zy geen' onderhand van Gend
kreegen, verlieten ze het, tegen 't einde van
Wynmaand (V).
Omtrent dien tyd, kwam de Graaf van
Roeulx, Stadhouder van Vlaanderen, uit Span
je, herwaards, met Keizerlyken last, om de
Gendfche beroerte te Rillen. De Landvoogdes,
vooraf van zyne komst verwittigd, vondt
niet goed, dat hy ten Hove kwam; om dus de
Gentenaars in de gedagten te bevestigen, dat
hy van niemant dan van den Keizer gemagtigd
was. Ondertusfchen, zondt zy hem ie-
-mant te gemoet, die hem te Aath aantrof,
en haaren wil bekent maakte. Drie dagen
voor zyne aankomst te Gend, hadden Schepenenen
Raad, by openbaaren Plakaate, als
was hun 's Lands Oppermagt ten deel gevallen,
verlof gegeven, om elk, die de Bede ten
platten Lande geweldiglyk wilde invorderen,
geweldiglyk te wederftaan (*> Roeulx, in de
Stad ontvangen, floeg den zagten weg m,
eifchende alleenelyk, I. dat de Gemeente de
Schepenen met de Regtsoefening liete begaan.
2. dat men de wapenen afleide, en zig aan
zynen arbeid en handel begave, en 3. dat
men de Excynzen liete verpagten, alzo de
Stad
CO D'HOLLANDER, p 438—469.
CO u. p- 470—478-
V. DEEL, M
KARELII.
I539-
De Stadhouder
van
Vlaanderen
komt
te Gend.

EARET.II.
1539-
178 V A D E R L A N D S C H E XVIII. BOEX.'
Stad anders haare lasten niet draagen kon>
De Gemeente verzogt agt dagen tyd van beraad
\ doch hy wilde flegts drie of vier dagen
toeftaan. De welgeftelden en vreedzaamen
onder den hoop toonden zig terftond genegen
, om in zynen voorflag te bewilligen ;
doch de kwaadaartigen, die 't grootfte getal
uitmaakten, en zig den naam van (4) Krefers
gaven, hadden 'er geene ooren naar. Egter
waren 'er, ook onder deezen, eenigen ,
die wankelden, vraagende, of men zig dan
tegen den Keizer kanten •wilde'? Doch anderen
riepen, dat de voorflag van Roeulx, niet door den
Keizer, maar door de Landvoogdesfe ontworpen
was. De twist liep zo hoog, dat men de
wapenen aangreep, en zig, op de markt, in
flagorde ftelde, tegen eikanderen. Roeulx ,
geen antwoord hebbende konnen krygen, verliet
de Stad. Eenige dagen na zyn vertrek,
werden allen, die, ter oorzaake van de bewilliging
in de Bede, die Livyn Pyl aan zulk
een deerlyk einde geholpen hadt, gevangen
waren, by vonnis van Schepenen, op vrye
voeten geüeld (7). De Schepen, Jan van
Waasberge, ook zwaar gepynigd geweest zynde,
was, eenigen tyd te vooren, in de ge- ,
vanger is geftorven (ii).
Tot hiertoe, gaan de Aantekeningen van
Jan
f O »'HOLLANDER, p. 479—482.
(_u) ld. p- 447, 460.
(4) Ik weet niet, of dit woord van kryten, waarvoor
men, eertyHs, kreét'én zeide. afkome, dan of het
zo veel zegf, als Kretfers, dat zyn Zakkedraageri of
Kfujcrs. Zie KVLIAN. Diftitinar.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 179
Jan de Hollander. Het vervolg van 't ver-1
naai der Gendfche beroerte moet, uit andere
Schryvers en Hukken, worden opgemaakt.
De Landvoogdes den Keizer, omtrent het
1539midden
van Wynmaand , kennis gegeven
hebbende van den toeltand der zaaken te
Gend, en te gelyk van eene geweldige opfchudding
te Maaflricht (V), in welke, verfcheiden'
Wethouders waren omgekomen (V) ;
oordeelde zyne Majefleit, dat hy de reize
herwaards niet langer kon uitftellen.
De zwaarigheid lag alleen in het uitvinden XIV.
van eene wyze, om dezelve veilig en fpoedig Woeilykheid
vaa
genoeg te doen. Ter zee kon zy, in dit jaar 1
s Keizers
geiyde, niet zonder gevaar gefchieden. Ooki eize her.!
hadt de Keizer, nu, gelyk in 't voorjaar, waards»
geene Vloot by der hand, om hem te geleiden.
Daarenboven kon hem een ftorm, ligtelyk,
op de Engelfche Kusten doen vervallen,
daar hy, in eenen tyd, dat hy met Henrik
den VIII. over hoop lag, zo ligt nog niet
afgeraakt zou hebben, als zyn Vader, ten ryde
van Henrik den VII. Den weg, te lande,
door Italië en Duitschland, te neemen, zon
veel tyds fpillen, en ter oorzaake van de be*
weegingen der Proteflanten, zonder Leger,
onveilig zyn. Daar fchoot dan geen andere
weg over, dan die door Frankryk. Doch
deeze was niet min gevaarlyk, dan de twee
anderen. Karei mistrouwde Francois en de
Franfche Grooten; fchoon de Koning hem,
tQt
f*>0 D'HOLLANDER, p. 451.
OtO Chron. vaji E. DZ VEER ƒ. 52. GOUDHOEV. H. 609.
M 2

KARELII
1539-
Hy
neemt
den weg
door
Frankryk,
i8o V A D E R L ANDSCHEXVÏÏÏ.BOEK.
tot zyne gerustfrelling, zyne twee Zoonen,
als gyzelaars , aangebooden hadt. Doch in
aanmerking neemende, dat hy Francois ligtelyk
, met de belofte van het Hertogdom Milaan,
zou konnen mompen, befloot hy, eindelyk,
de reis, met een klein gevolg, door
Frankryk, te neemen, en zig, vooralle verzekering,
op het bloo'e woord des Konings,
te veriaaten. Zo dra hy op de grenzen van
Frankryk gekomen was, werdt hem dezelfde
eer als den Koning aangedaan. In 't begin van
Louwmaand des jaars 1540, deedt hy zyne
intrede te Parys. Eenige Hovelingen rieden
den Koning, dat hy Karei niet moest laaten
irertrekken, voor dat hy zyne belofte wegens
Milaan, mondeling gedaan, fchriftelyk be-
J
tragtigd hadt. Men fprak 'er den Keizer orer;
doch hy gaf voor, dat zulks vryer en
revoeglyker zou konnen gefchieden, wanneer
i
ry in zyne Staaten gekomen zou zyn. Men
1
lerinnerde hem dit, toen hy den een-entwin-
]
igften van Louwmaand, te Valenchyn bin-
I
ïen tradt. Hy antwoordde, dat hy 'er zig op
i
>eraaden zou; doch naderhand wilde hy 'er
1
jeen woord meer van hooren reppen, en
1
francois zag te laat, dat hy, door den Keizer,
3
vas opgeligt (ar).
en komt In 't begin van Sprokkelmaand, werden de
in de Ne- « staaten van Holland naar Brusfel ontbooden,
derlan- ( >m zyne Majefleit te verwelkomen (jy). De
den,
Eloomsch • Koning Ferdinand was ondertusfchen
O) PONT. HEUTER. Rer. Auftriac. Libr. XI. p. 515, 5164
3ANIEI. Tom. VII. p. 833.
(.y) MR. AERT VAN DBR GOES Regift. bl. 303.

XVIII. BOEI. H I S T O R I E . I8I
fchen, met twee Regimenten Knegten, ïn de '
Nederlanden gekomen. De Landvoogdes hadt
ook eenig volk geworven. Aan 't hoofd deezer "
manfehap, begaf zig de Keizer, van zynen Broeder
en Zuster en veele Grooten verzeld, naar
Gend; alwaar hy, den zestienden, tusfchen e
vier en vyf uuren, introk, zonder eenigen te- (
1540.
n te
iend.
genftand te ontmoeten (2). Zes dagen daarna,
kwamen de Sraaten van Holland hem hier
begroeten. De Advokaat van der Goes voerde
het woord, en verzogt den Keizer in Holland
te willen komen, zo dra zyne zaaken zulks zouden
gehengen; *t welk hy beloofde (a).
De Gentenaars, twaalf Perfoonen gemagtigd
hebbende, om den Keizer te verwelkomen
f», hadden hem, al by zyne aankomst,
een imeekfehrift overgeleverd, vervattende
een omftandig verhaal van al 't gene 'er voorgevallen
was, en een verzoek, om van de
Beden vry te blyven, als ftrydig met hunne
Privilegiën. Van deezen hadden zy 'er drie
aangehaald; één van Graave Guy, in den
jaare IÜQÖ; één van Graave Lodewyk van
Nevers, in den jaare 1324; en een van Vrouwe
Maria, inden jaare 1476 [1477], gegeven
; allen drie, met naame het eerfte en het
laatfte, vryheid van lasten, in welken zy niet
bewilligd hadden, vergunnende, zonder dat
de meeste Leden van Vlaanderen hen zouden
konnen overftemmen. 't Verzoekfchrift behelsde,
voorts, eene vertooning van de zwaa-
( 21 PONT. HEUT. Rer. AHfrriac. libr. KI. p. 517.
(e) Ma. AERT VAN OER GOES Regift. bl. 303, 304.
O) »'HOLLANDER, p. 483.
M 3
re
CARELÏÏ.

KARELII,
1540
/
Ï8s V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK.
re Beden, geduurende 's Keizers Regeeringe ,
ingewilligd 'c). De Keizer hadt, midlerwyl,
de Poorten der Stad doen fluiten, en met eene
fterke wagt bezetten, 't Verzoekfchrift
deedt hy, federt, in de tegenwoordigheid der
Vliesridderen en der Raaden van Staate, door
den Advokaat Fiskaal, omftandig wederleggen.
De Advokaat maakte, onder anderen,
zyn werk, om aan te toonen, dat de Privilegiën,
op welken de Gentenaars zig beriepen,
of kwaiyk toegepast, of in zig zeiven
kragteloos waren. 't Privilegie van Graave
„ Guy zag, zeide hy, op lasren, die Gend
in 't byzonder; niet op lasten, die gantsch
„ Vlaanderen werden opgelegd, 't Privilegie
„ van Graave Lodewyk fprak niet van Graaf-
„ lyke Beden; maar van die van byzondere
Heeren, die zig tegen den Graave zouden
„ durven kanten, 't Privilegie van Vrouwe
„ Maria was haar, terwyl zy te Gend gevan-
„ gen gehouden werdt, met geweld, afge-
,, perst, en door de Gentenaars zei ven, in
,, laarer' tyd, voor kragteloos erkend." Voorts
merkte hy aan „ dat het den Keizer wee deedt,
,, dat de toeftand der rydtn hem genoodzaakt
„ hadt, Vlaanderen, eenige jaa-en herwaards,
„ zo zwaar een' last op te leggen; doch dat
„ Gend naauwlyks het (5) zesde deel van dee-
„ zen
(O Sententie van Karei V. tegen Gend, in C. P. HOYNCK
VAN PAT'ENDRECHT Anal. Belg. Tom. III. P. II. p. 488, 490. '
(5) In de Sententie van Karei den V, te vinden in
de Analecle Belgica, Torn. UI P. II. leest men (bl.
503 ) den laesten penninck ; doch ik houd dit voor ee*
31e fchryf- of drukfeil, en lees den festen penninck, gelyk
PONTUS HEUTJÏRUS geleden beeft. Rcr, ^/?r,Libr,
XI. p. 518.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 183
zen last hadt gedraagen. Hy befloot, ein-
„ delyk, dat de Gentenaars, zig aan de mis-
„ daad van gekwetfle Hoogheid hebbende
„ fchuldig gemaakt, 'sKeizers ongenade dub-
„ bel verdiend hadden, en behoorden geftraft
„ te worden (V)." De Advokaat der Gentenaaren
antwoordde, op deeze redenen, omftandiglyk,
zeggende, onder anderen , ten
opzigte van het Privilegie van Vrouwe Maria
„ dat het niet door geweld verkreegen;
„ noch immer vernietigd was; dat men dit
„ laatfte alleenlyk zeggen kon van een Privi-
„ legie, de Stad in 't byzonder betreffende;
„ doch dat het Privilegie, op welk hy zig
„ beriep, Vlaanderen in 't gemeen aanging."
Voorts verdedigde hy zyne meesters, over de
andere punten, zo goed als hy kon. Doch
de agtbaarheid en magt des Keizers, daar die
van Gend niet tegen op mogten, heeft hem,
ongetwyfeld , de vry moedigheid benomen ,
om hunne zaak, in deeze gelegenheid , behoorlyk
voor te ftaan. Hy vergenoegde zig,
met de ongelukkige Stad, in 't flot zyner Rede,
aan 's Keizers genade te beveelen (e'). In
't einde van Grasmaand, werdt het Keizerlyk
vonris eerst uitgefproken. Het behelsde ,, dat
,, 'er,onder de Leden van Vlaanderen, voore-
„ aan, ook in 't ftuk van belastingen, over-
„ ftemming vallen zou, en dat Gend en alle
,, andere Steden zig naar de meerderheid zou-
„ den moeten voegen; dat de Graaf, den
„ Gentenaaren zweerende, voortaan alleen
„ zou
Sententie bl. 494—506.
{tj Sententie bl. 50G—512.
M 4
KARELII.
1540.

184 V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK.
KARF.LIÏ. » zou behoeven te belooven, de fchikking,
I54°- „ door den Keizer, kort hierna, op de Re-
, geering gemaakt, te zullen naarkomen; dat
, de Gentenaars , misdaad van gekwetfle
, Hoogheid hebbende begaan, alle voorreg-
,, ten, lyf en goederen, met naame hunne wa>
, penen, ende onraadklok, Roeland genaamd,
, verbeurd hadden, ook de jaarlykfche Ren-
, te van vyf honderd en vyftig ponden vlaams,
, door hen, voor deezen, van Hertoge Ka-
, rel van Bourgondie, gekogt; dat zy, be-
, halve hun aandeel in de viermaalhonderd-
, duizend guldens, waarover de beroerte ge-
, reezen was, den Keizer nog tot boete be-
, taaien moesten honderd-envyftigduizènd
, guldens eens, en jaarlyks zesduizend gul-
, dens, voor altoos; dat, eindelyk, de gant-
, fche Wethouderfchap en omtrent vierhon-
, derd 6nvyftig andere Ingezetenen, ter be-
, noeminge des Keizers, en onder dezelven,
, eenigen, die zig, ten tyde der beroerte,
, Krejers genoemd hadden, hem, in Jinneni
, kleedinge, met eenen flrop om den hals (6),
3
„ ter
(

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 185
„ ter aarde leggende, voor zig zeiven en de KARELII,
1540.
„ gantfche Gemeente, om vergiffenis moes-
„ ten fmeeken, die hun als dan vergund wor-
„ den zou, met uitzondering egter van de ge-
,, vangenen en voorvlugtigen (ƒ)." Van deeze
gevangenen werden 'er, federt, zes entwintig
onthalsd, en eenige anderen in zwaare geldboeten
beflaagen. De verdere deelen van het
vonnis, op den tienden van Bloeimaand, voldaan
zynde (g), werden de boeten hefteed,
tot opbouwing van een Slot te Gend, waarmede
de Ingezetenen, veele jaaren agter een,
in bedwang gehouden werden (7/).
Dus eindigde deeze geweldige opftand , Aanmerkingen
tot groot agterdeel der Gentenaaren. De
over de
andere Nederlanden zagen aan hun , wat Gend-
zy van hunne magtige Heeren te wagten hadfcheBeden , zo zy immer onderneemen durfden, hunroerte.ne oude en bezwooren' Vryheden, moediglyk,
voor te ftaan. Wy konnen, ondertusfchen,
niet nalaaten aan te merken, dat wy,
onze gedagten, onpartydiglyk, over den oorfprong
en voortgang deezer Beroette , hebbende
laaten gaan, klaarlyk meenen te konnen
zien, dat de Wethouders der Stad, die,
in 't jaar 1537, weigerden, in de Graaflyke
Bede, te bewilligen, en welker fommigen, naderhand,
de ongelukkige flagtoffers van 's
volks woede geworden zyn, voor trouwe, re-
de-
(ƒ) Sententie bl. 5'3-

KARTJLTI.
1540.
XV.
Karei de
V. komt
i86 VADERLANDSCHE XVIII. BoEiri
delyke en gemaatigde voorftanders hunner vryheden
moeten gehouden worden; dat de Landvoogdes,
in plaats van die bewilliging, de aanbieding
om manfehap te leveren aangenomen
hebbende, en des onaangezien, die van Gend,
naderhand, tot het opbrengen der Bede willende
noodzaaken, de eerde aanleiding tot de
beroerte gegeven heeft; doch dat het onverftandig
volk, geene paaien weetende te ftellcn
aan zyne woestheid, en droomende van Privilegiën
, die nimmer in wezen waren geweest,
allengskens van kwaad tot erger voortgeflaagen
is, en zig, inderdaad, fchuldig en ftrafbaar
gemaakt heeft. Of egter deeze ftraf ook in
geldboeten, waardoor de goeden, die te gelyk
de aanzienlykften waren , meer dan de
kwaaden en geringen gedrukt werden, behoorde
te hebben beftaan, mag, met reden, in
Ewyfel getrokken worden.
Toen Gend in rust gebragt was, vertrok
le Keizer, in 't midden van Hooimaand, te
chepe, van Sluis in Vlaanderen, naar Zee­
ïn Hol- :
and. Hy bezag daar de voornaamfte Steden,
!and.
;n ftak, na een kort verblyf, over naar Dorirecht
(/), alwaar hy den een entwintigften
tankwam. "t Geregt en de beide fchutteryen
i laaiden hem hier plegtigiyk in. Men hadt
< !e ftraaten, die hy door moest, alomme met
groente beltrooid. Hy vertoefde hier twee
I
( lagen (7>), en begaf zig toen, over Rotter-
< lam en Delft, naar den Haage, alwaar hy
[en vier entwintigften aankwam (/). Ter oorzaa-
ri''. TU.ir.F.KSB. Tl. /J/iel. .»'. 465. .jfifi.
(f) «Ar.BN Dordr. .V. 8s;J.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 187
zaake van zyne vermoeidheid en onpasfelykheid
aan de Jigt, liep het tot den vyfden van 1540.
Oogstmaand aan, eer hy den Staaten gehoor
verleenen kon. Lodewyk van Schoore, een Bede van
zyner Raaden, eischte toen, in zynen naam, ze^maalhonuerd
eene gewoonlyke Bede van honderdduizend
duizend
guldens 's jaars, voor zes jaaren. De Advo­ guldens»
kaat van der Goes antwoordde, uit den naam
der Staaten, dat zy, alleen gekomen zynde
om te hooren, verflag van deezen eisch doen
moesten, naar ouder gewoonte; om zyne Majefleit
antwoord te konnen brengen, op zulk
een' tyd en plaatfe, als hy zou goedvinden, te
beflemmen. De Keizer verkoor Amfterdam ,
tegen den twaalfden der maand. Doch men bewoog
hem , om Haarlem te kiezen. Men hielde
hem voor, dat de lugt en het water, te Amfterdam,
fchadelyk voor zyne gezondheid waren,
*t welk hem van gedagten veranderen deedt.
De Staaten te Haarlem verfcheenen zynde;
bewilligden de Edelen, Dordrecht, Haar'em
en Amfterdam in de Keizerlyke Bede, fchoon
zy, jaarlyks, twintigduizend guldens meer beliep
, dan de hoogfte gewoonlyke Bede, welke
men immer toegedaan hadt. Doch de andere
Leden waren nog niet volkomen gela^r.
De Landvoogdes wilde egter, met de meerderheid,
tot eene voile bewilliging befluiten,
en dus ook in Holland invoeren, 't gene mer,
nog maar onlangs, met geweld, in Vlaanderen
doorgedreeven hadt. Doch de Heere n
van Brederode en Asfendelft, benevens den
Advokaat van der Goes, vertoonden haar zo
klaarlyk, dat zulks met 's Lands gewoonte en
vryheden ijUeedc, dat-zy zig beweegen liet,
om

KARELII
1540.
XVI.
Twist
van eeni-
geSteden
met Dordrecht
over 't
Stapelregt.
188 VADERLANDSCHEXV/II.BoE*.
om de Dagvaart van Haarlem naar Utrecht
te verleggen, alwaar de overige Leden, binnen
weinige dagen, ook in de volle Bede bewilligden.
Zy zogten, gelyk meermaalen gefchied
was, ook wederom eenige punten te
bedingen. Doch de Landvoogdes wilde hier
toe niet verftaan.
De waare reden, waarom Dordrecht niet
alleen; maar ook Haarlem en Amlterdam zo
gereed waren, om in zulk eene zwaare gewoone
Bede te bewilligen, verdient kortelyk
te worden aangeweezen. Eenige Sreden (7),
en onder anderen, Delft, Amfterdam, Rotterdam,
Alkmaar, Hoorn en Enkhuizen, lagen
thans met Dordrecht, wederom, wegens
't Stapelregr, over hoop f», en hadden, op
den zesden van Zomermaand, een fmeekfchrift
overgeleverd aan den Keizer, waarby
zy verzogten , van 't Stapelregt verfchoond
:e worden; beweerende zy , dat ze 'er, reeds
n 't jaar 1394 [1395], door Hertoge Al-
I jrecht, van ontheeven waren (V). Dordrecht
j everde hiertegen een ftrydig Vertoog in ,
] ïoudende „ dat het Privilegie van Hertoge
3 , Albrecht wetteloos verkreegen was, alzo
, zy 'er flegts eens, en wel tegen eenen Zon-
, dag , een' ongewoonen dag van regten,
3
, over gedaagd waren, en niet hadden kon-
1
,, nen
f » MR. AERT VAN DER GOES Regift. tl. jo

XVIH. BOEK. H I S T O R I E . 289
„ nen verfchynen, doordien men hen , by
„ den Hertog, hadt weeten verdagt en gehaat
te maaken: waarop hy een Privilegie
„ in hun nadeel hadt verleend, welk egter
„ nimmer ter uitvoeringe gelegd was." De
Keizer ftelde terftond Kommisfarisfen, om
Partyen te hooren, 't gefchil te onderzoeken,
en 'er hem verflag van te doen. Terwyl
men hier mede bezig was, werdt de Bede
gedaan, van welke wy gefproken hebben.
Dordrecht bewilligde , naar gewoonte , gereedelyk.
Ende andere Steden, bovenal Amfterdam,
eene gunftige uitfpraak van 't hangend
gefchil zoekende, wilden Dordrecht niet
soegeeven, en ftelden 't bewilligen in zulk
eene zwaare Bede geen oogenblik uit. 's Keizers
uitfpraak, die op den agttienden van
Wynmaand te Brusfel gefchiedde (V), voldeedt
egter niet aan de verwagting der Steden.
Dordrecht werdt, by dezelve, in 'c
Stapelregt bevestigd. Alleenlyk voegde 'er
de Keizer eenige bepaalinge by, uit welken
bleek, hoedanige goederen alleen aan 't Stapelregt
onderworpen waren, en tot hoe hoog
het zelve gevorderd worden mogt. Ook verklaarde
de Keizer, onder anderen, dat alle
goederen, Kanthout, Kromhout en Eiken
planken alleenlyk uitgenomen, komende uit
het Noorden, van Amfterdam en daaromtrent,
door de Stede Gouda en den Ysfel, nederwaards
, voorby Rotterdam, niet gehouden
zouden zyn, te Dordrecht aan te vaaren, noch
CO MR. AERT VAN BER GOES Regift. tl, 309, 3J0.
aI-
ECAWU.IL
1540.

KARELII.
154°.
XVII.
De Kei-
ipo VADERLANDSCHEXVÏILBOEST.
aldaar te verftapelen (ƒ>): 't welk men, als
eene byzondere gunst, die de Amfterdammers
en anderen, door het fpoedig inwilligen
eener zwaare Bede, verwierven, aanmerken
mag.
Van Haarlem , hadt zig de Keizer, op
den twaalfden van Oogstmaand, over Am­
Eer komt
fterdam, alwaar hy, onaangezien men hem
te Utrecht.
de lugt dier Stad zo liegt afgemaald hadt,
twee dagen vertoefde (q), naar Utrecht begeven.
Hier was hy, den veertienden, des
avonds ten agt uuren, aangekomen, en door
de Edelen en Wethouders der Stad, met
toortslicht in de hand, mitsgaders door de Burgery,
buiten de Tollelleegpoort, ontvangen.
De Schout van Utrecht, den Keizer tot driemaal
toe te voet gevallen zynde, boodt hem
de Roede aan en de Burgemeesters de Sleutelsder
Stad, die de Keizer beide aannam; doch
terftond wederom overgaf. Even binnen de
Poort, ontvingen hem de Bisfchop en deGeestelykheid;
hem insgelyks ie voet vallende.
Toen hy een ftuk wegs in de Stad gekomen
was, verwelkomde de Domdeken, Jan van
Voorsta by wien hy zynen intrek nam, hem met
eene def.ige aanfpraak. üe Stad hadt ongemeene
ko-iten gedaan, tot deeze inhaalinge
des Keizers. Op de Neude, ftondt eene
gulden eerepoort, daar de Vorst door reedt,
en een groot vrouwenbeeld, zo gemaakt, dac
het de armen uitftrekken en famenvoegen
kon, om den Keizer te verwelkomen. De
ftraa-
(p 1 Sententie en Oivlonn. van Karei V. wegens 't Stapel?»
ly RALKN Oordr. bl. 4-14, 450 ^ 4§9> 4°5«.
(yj GUÜUHVEVEN Wi 6n.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 191
ftraaten waren met groen loof behangen, en KARELII.
voor de Huizen, welken hy voorby moest, 1540.
ftonden toortfen te branden. De Keizer, zyne
zaaken, te Utrecht, verrigt , en waarfchynlyk
eene Bede gedaan en verkreegen
hebbende, vertrok, den negentienden, over
Viane, alwaar hy 't middagmaal hieldt by
den Heere van Brederode, naar Gorinchem
(r). Van hier begaf hy zig, des anderendaags,
naar Heusden, kwam den twee-entwintigften
te 's Hertogenbosch, twee dagen daar na te
Geertruidenberg, en op den vyf entwintigften
te Breda, alwaar hy, door René van Chalons,
Prins van Oranje en Heer van Breda, deftig
ontvangen werdt (j).
's Prinfen Vader, Henrik, Graaf van Nas- XVIII.
fau, hadt, omtrent twee jaaren te vooren, de René van
Chalons ,
Landvoogdes, Vrouw Maria, ter zelfder Ste­
Prins van
de, onthaald, en was, omtrent agt dagen Oranje,
daarna, op den dertienden van Herfstmaand wordt
Stadhou­
des jaars 1538, overleeden (V). Nu werdt
der van
het onthaalen des Keizers, door zynen eeni Holland,
gen Zoon, René, die alle zyne Heerlykheden
geërfd hadt, gevolgd van eane nieuwe
waardigheid, welke zeer diende , tot vermeerdering
van zyn aanzien, hier te Lande.
Antoni van Lalaing, Graaf van HoogftraaVoornaaten , cn, federt agttien jaaren, Stadhouder van mefterf- Holland en Zeeland, waarby 't
gevaJk»*'Stadhouderfchap
van Utrecht, onlangs, was gevoegd, was,
op
f») HENR. VAN ERP Chron. bl. 113, 114,
d , GOUDHOEVEN fin
Qt , Nccrol. Kecl< S. MiriEt de Breda in C. P. HOYNCK VA*
JPAPENDUECHT Anal. Belg. Tam. IH P. I. p. 397. E. «E ViW
/. 51. Ma. AERT VAN DER COBS Rejift. bl, aötf.

XARET.II.
. I 5 4
°'
19» V A D E R L A N D S C H E XVIIÏ. BOEK.
op den tweeden van Grasmaand deezes jaars
i54o,overleeden(a). En in Herfstmaand daarna
(V), droeg de Keizer het Stadhouderfchap
den Prinfe van Oranje op. In zynen lastbrief,
die in 't Walsch gefchreeven, en den vierden
van Wynmaand getekend was, en op welken
hy, den zesden, te Brusfel, den eedt deedt (w),
voert hy den naam van Stadhouder-Generaal
over Holland, Zeeland, Friesland [dat is, Westfriesland]
en Utrecht, Foorneen den Briele(x).
't Land van Voorne en den Briele werdt afzonderlyk
genoemd, om dat 'er verfchil viel,
of het tot Holland, of Zeeland behoorde, of
wel, als eene Landltreek op zig zelve, moest
aangemerkt worden. Voorts krygt hy magt,
om , daar V noodig zyn zou, de Burgemeesters,
Schepens en Wet te vernieuwen, gelyk van ouds;
wagt te doen houden in de Steden en fierkten, en
de Staaten, tot verdediging en beveiliging des
Lands, te doenbefchryven (y~): byzonderheden,
die men, te vooren, niet in de lastbrieven
der Stadhouderen plag te nellen. De nieuwe
Stadhouder van Holland was, kort voor zyne
verheffing, in de Egt getreden met Anna, Dogter
van Antoni, Hertog van Lotharingen (z),
die de Gelderfchen, ten minden in fchyn ,
Willem van Gulik hadden toegefchikt. In
Herfstmaand des volgenden jaars, kwam hy
eerst in holland, alwaar hy, tot groot genoegen
(u~) Chron. van E. DE VEER ƒ. 52. verf. MR. AERT VAN
DER GOES Regift. bl. 504.
(_v) Chron. van E. DE VEER f. 53 verf. GOUDHOEVEN bl. 611.
(w) MR. AERT VAN DER. GOES Regift. bl. 309.
) Repert. der Plakaat. bl. 42.
(y J 1IT. Memoriaalb. DE JONGE, f 89.
(*; Chron. van E. DS VEER f, 53 yerf.

XVïïT. BOEK. H I S T O R I E . 19 S
gen der Staaten, zyne vaste wooning verkoor,
en, volgens gewoonte, ter Pleitrolle van den
Hove, zitting nam (V). Omtrent deezen tyd,
ftierven, hier te lande, nog twee voornaame
mannen, welker dood hier verdient geboekt te
worden. Floris van Egmond, Graaf van Buuren
, die lang Kapitein - Generaal geweest was,
overleedt, te Buuren , op den vier entwintigften
van Wynmaand des jaars 1539 (£). Zyn
Zoon, Maximittaan, volgde hem op in zyn
Graaffchap. De Admiraal Adolf van Bourgondie,
Heer van Beveren en Veere, ftierf, insgelyks,
op den zevenden van Wintermaand
deezes jaars 1540. Hy hadt ook eenen Zoon,
Maximiliaan genaamd, die hem niet flegts in
zyr.e Heerlykheden opvolgde; maar ook, door
den Keizer, met de waardigheid van Admiraal
bekleed werdt (c). Wy zullen hem, eerlang,
ook S adhouder van Holland zien.
Karei de V, op dat wy tot zyne reize we-
derkeeren, was van Breda naar Bergen op
Zoom vertrokken. Van daar begaf hy zig
naar Antwerpen en Mechelen , en keerde ,
eindelyk, op den laatften van Oogstmaand, te
Brusfel te rug (d). Hier waren de Staaten van :
ne Or
donnantie
op de
Hegeeing,
alle de Nederlanden, ter Dagvaart, befchreeven
(e), onder anderen, om eene nieuwe en
algemeene Ordonnantie op 's Lands Regeeringe
te hooren afkondigen (ƒ'), byna van
g e.
(

KARELII,
1540»
Vervolg
van 't gefchiltusfchen
den
Admiraal
en den
194 V A D E R L A N D S C H E XVIII. BOEK;
gelyken inhoud met die van den jaare 1531,
van welke wy, hier voor (g), de voornaamfte
punten hebben te boek gefteld. De Ordonnantie,
van welke wy fpreeken, was, op den
vierden van Wynmaand, te Brusfel, gerekend,
en werdt, federt, ook in de byzondere Landfchappen,
afgekondigd O). Uit" dezelve, bleek,
onder anderen, dat de Keizer, omtrent de veroordeelde
Gezindheden, geene oogluiking altoos
wilde gebruikt hebben. Ook kwam 'er,
in gevolge van deeze Ordonnantie, nog voor
't einde deezes jaars, een Plakaat in Holland
uit, tegen de Herdoopers en andere Ketters,
waarin hun , onder anderen, 't befchik by
uiterften wil over hunne goederen verbooden
werdt (7). De Keizer vertrok, in Slagtmaand,
door Henegouwen en Namen, naar Duitschland,
om den Ryksdag te Regensburg, aangelegd
om de Proteftanten tot onderwerping te
brengen, by te woonen. Doch hier werdt
niets van belang geflooten. De Ryksdag eindigde,
in Hooimaand des volgenden jaars(£) ,
en de Keizer keerde eerlang naar Italië: alwaar
wy hem laaten zullen, om te zien, wat, midierwyl,
hier te Lande, voorviel.
De Staaten van Holland hadden, behalve
verfcheiden' zaaken van kleiner belang, nog
twee voornaamen te verrigten, die hen lang
ten Hove ophielden, 't Gefchil met den Admiraal
hing nog onafgedaan, en men begon,
we-
(g~) XVII. Bock. II. 25.
C/O Repcrt. der Plak. van HoII. */. 40.
< O Repen, der Plakaat. bl. 39.
(k~) FRA• PAOLO Hifi. du Conc. dc Trente, Tom. I. tjo,
s;9, ilio.

XVHI. BOEK. H I S T O R I E . t'tf
wederom, te fpreeken van derl uitvoer van 't
Oostersch Koorn, niet dan onder 't betaalen
van 't afjiefchafr. verlofgeld ^ toe te laaten.
De Landvoogdes hadt reeds, voor eehen ge-
ruimen tyd, beloofd, 't gefchil m»t den Ad-!
miraal te zullen afdoen Q); doch hier kwani
niets van. De Admiraal bleef zig het regt
aanmaatigen van 't geeven van Beitel- en Vrygeleibrieven
aan de Onderzaaten vin Holland,
en vorderde zyn aandeel van de gemaakte pryzen,
över welken, en over andere zeezaaken,
hy ook te regt wilde zitten. Hy beriep
zig, om dit zyn regt te bewyzen, op de Ordonnantie
van Maximiliaart en Filips, in 't
jaar 1487, gegeven, van welke wy, op zyne
plaats ó « ) ' ^eh korten inhoud hebben medegedeeld.
Doch alzo deeze Ordonnantie, ónder
anderen, behelsde , dat 'er niemant in
zyn Regt door verkort worden zou, oordeelden
de Hollanders, die, \u 't ftuk van den
oorlog ter zee, nooit onder eenen algemeenen
Admiraal, maar alleen onder hunnen byzonderen
Stadhouder gedaan hadden, dat dè Admiraal
zig, ten onregte, op deeze Ordonnantie
beriep, om zyn regt over hen te bewyzen.
Sommigen zeiden zelfs, van Meester Albrecht
van Loö, weleer Advokaat van Holland * verdaan
té hebben, dat Holland, by uitdruklyke
/t&e, van de Admiraliteit was afgefcbeiden (n).
De Staaten hadden hierom, in 't voorgaande
jaar 1539, den Advokaat van der Goes en
de
(./) Zié hier voor, bl. 140, 163.
0») IV. Deel, bl. 238.
C#3 M R
- AERT VAN DÉR GOES Regift, */. 253, 261, 2691
*79> »j8, 301.
N 2
{ARELII*
i54,ö._
Stadhouder
van
iolland.
•

KAUELII.
1540.
* Reformatie.
De Ordonnantie
op de
Admirali­
teit
wordt
vernieuwd.
! 96 VADERLANDSCHEXVIIÏ.BOEK;
de Penfionarisfen van Delft, Amfterdam, Rotterdam
en Schiedam, die 't meeste belang
hadden by de Zeevaart en Visfcherye, gemagtigd,
om met de Landvoogdesfe en met den
Keizer zeiven, over dit fluk te handelen. Eerlang,
beval de Keizer den Gemagtigden van
Holland, hunnen zak met ftukken over te
leggen, beloovende 't verfchil te zullen afdoen.
De Prins van Oranje was zo dra niet
tot Stadhouder aangefteld, of de Advokaat
gaf hem kennis van 't verfchil met den Admiraal,
onder anderen, zeggende „ dat nim-
„ mer een Admiraal Regtsgebied in Holland
,, gehad hadt; maar dat de Steden, in de
„ eerfte plaats, over zeezaaken, hadden ge-
„ vonnist, en dat 'er * betering haarer von-
„ nisfen gevorderd werdt, by den Stadhouder."
Oranje beloofde zyn regt en dat der Staaten
te zullen voorlhan (e). De Keizer, ondertus­
fchen naar Duitschland vertrekkende, vernieuwde
, in 't doorreizen van Namen , op
den zeven-entwintigften van Wintermaand des
jaars 1540 , de Ordonnantie van Maximiliaan
en Filips, op 't ftuk der Admiraliteit ,
met geen ander verfchil, dan dat 'er , nu ,
betering van de vonnisten des Admiraals aan
den grooten Raad te Mechelen werdt toegelaaten.
Voorts werdt 'er niets in gewaagd
van 't Regtsgebied over onbeheerd weggedolven
goed, welk* in de voorige Ordonnantie
fj>), aan den Admiraal was opgedraagen.
Jn 't flor, werdt gezeid „ dat deeze Ordon-
„ nan-
(

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 197
„ nantie, door alle de Nederlanden, moest af-
„ gekondigd en van ftuk tot ftuk naargekomen
„ worden, want ons alfoo gelieft. niettegen-
,, flaandeeenige Ordonnantiën^ Reflrin&en, Ge-
,, boden of Verboden ter contrarien. " De afkondiging
deezer Ordonnantie gefchiedde, ih
Lentemaand des volgenden jaars, in den grooten
Raad van Namen; doch eerst in Hooien
Oogstmaand des jaars 1542, in de Raadkamer
van Vlaanderen en te Gend, midsgaders
in alle de Steden van Zeeland De
Admiraal hieldt zig, als Heer van Veere ,
doorgaans in Zeeland op, alwaar hy groote
goederen bezat en veel aanziens hadt: waarom
men zig niet verwonderen moet, dat hy
de afkondiging daar wist te wege te brengen.
Doch in Holland, gefchiedde dezelve nimmer,
onaangezien men hier deeze Ordonnantie
niet hieldt te ftryden met het Regt van.
den Stadhouder noch't Land van Holland(V),
naardien, in dezelve, zo wel als in die van den
jaare 1487, verklaard was „ dat men, daar-
„ by, niet verftondt eens anders regt te ver-
„ korten, maar dat elk zyne regten, zonder
„ zwaarigheid, zou mogen gebruiken O 1
)."
De Prins van Oranje gaf ook naderhand, als
Stadhouder en Kapitein-Generaal over Holland
, zelfs door bevel der Landvoogdesfe, veele
Beftelbfieven uit. Dc Admiraal deedt ,
insgelyks, van tyd tot tyd, verfcheiden" poogirgen,
om, uit kragte der Ordonnantie van
(

JCAREXII.
" 1540.
XX.
Men
zoekthet
afgefchaftverlofgeld
op't
uitgaand
Koor»
wederom
in te
voeren.
198 VADERLAND SC H E XVIII. BOEK,
't jaar 1540, Regtsgebied over Zeezaake-n in
Holland te oefenen (f)« De twist hier over
fchynt geduurd te hebben tot dat hem, in den
jaare 1546, by de waardigheid van Admiraal,
het Ampt van Stadhouder van Holland, werdt
opgedraagen, gelyk wy, ter zyner plaatfe ,
melden zullen.
! 't Stuk van 't verlofgeld op 't Koorn ontmoette,
geene mindere zwaarigheid. Wy hehben,
te vooren, gezien, dat Holland, by
Keizerlyk Oktroi van den jaare 1531, van
dit verlofgeld vry verklaard, en het zelve ,
desonaangezien, federt, wederom ingevoerd
zynde, niet dan met veele moeite verkreegen
badt, dat het, in 't jaar 1535, wederom afgeïchaft
was (u). Doch tegenwoordig beyondt
zig de Keizer in zo groot eene verlegenheid
om geld, dat hy te raade werdt, het
ifgefchaft verlofgeld, op nieuws, in te voeren,
'f Schynt, dat men, gelyk meermaa-
Ien, aangebooden hadt, hem eene goede fomrae,
op dit verlofgeld, te willen opfchieten,
't welk hem, die gereede penningen behoefde,
te eerder zal hebben doen befluiten. De
Advokaat Fiskaal, Meester Pieter Breul, vertoonde
den Staaten, in Slagtmaand, een Ontwerp,
volgens welk, de Keizer, zo hy verklaarde,
't verlofgeld, voortaan, begeerde betaald
te hebben. De Afgevaardigden verzogten
tyd, om van zyn voordel verflag te doen.
Doch hy zeide, niet gelast te zyn, om hun tyd
toe te daan. Zy verzogten, de Edelen, die
f O
M N
- AERT VAN DER COES Regift. bl. 343, 355.
(_:t) XVU. Beek, bl. 9, 105.
nie$

XVIII. BOEK. HISTORIE. 199
niet tegenwoordig waren, te mogen befchryven,
alzo de zaak het platte Land zo wel als
den Steden betrof. Dit weigerde hy hun insgelyks.
Zelfs wilde hy hun, op hun verzoek,
geen affchrift van zyn' Ontwerp in handen
laaten. Alleenlyk liet hy hun toé, egter zonder
eerst verflag te mogen doen, de Landvoogdes,
die thans den Keizer, door Henegouwen
en verder, uitgeleide deedt, te gaan
fpreeken, hun, tot deeze reize, eene maand
tyds verleenende. Doch de Afgevaardigden,
hiertoe niet konnende befluiten, verzogten
den Raad van Holland, eerst eens te fchryven
aan de Landvoogdesfe, om teverneemen,
wanneer en waar 't haar behaagen zou, de
Staaten te hooren. Vrouw Maria ftelde hun
dag te Binch, tegen den twee entwintigften
van Louwmaand, hun te gelyk vryheid geevende,
om de Edelen en Steden, vooraf, te
befchryven: gelyk gefchiedde. Men befloot
eenpaariglyk twee Edelen en één' uit elke
groote Stad naar boven te zenden, om het
Oktroi van den jaare 1531 voor. te ftaan.
Dordrecht alleen wilde zig hier buiten houden.
De Afgevaardigden deezer Stad merkten
aan ,, dat zy, boven de andere Steden
„ bevoorregt zynde, om vreemd Koorn uit
„ de Maaze te mogen voeren, in welk voor-
,, regt, de Keizer verklaard hadt geene ver-
,, andering te willen maaken, geene reden
„ zagen, om zig met de andere Leden te ver-
„ eenigen, ter bevordering der affchaffing
„ van 't verlofgeld: te minder nog, naardien
„ fommige Steden hun onlangs van 't Stapelxegc
hadden gepoogd te ontzetten." De an-
N 4 de-
KARELIÏ,
1540,
Dordrecht
weigert
eene lyn
:c trekken
met
le andere
steden,
Dm dit te
/oorkamea.
,

KARELII.
1540.
ES4I,
aoo V A D E R L A N D S C H E XVIILBOEK:
dere Leden, veele zwaarigheid ziende in deeze
afzondering van Dordrecht, die hunne zaak,
ten Hove, moeilyker maaken moest, vaardigden
terftond twee Edelen en drie uit de Steden,
benevens,den Advokaat, naar Dordrecht af;
die, in de volle Vroedfchap, gehoor gekreegen
hebbende, verzogren, dat Dordrecht zig,
als een Lid van 't Land, by de andere Leden
voegen zou, gelyk voormaals gefchied
was, om de affchaffirg van 't verlofgeld te
verkrygen; alzo 't Land genoeg verdeeld was ,
al maakte men hier.de verwydering wet grooter.
Die van Dordrecht, hierop, de Staaten,
wegens hunne komst derwaards, bedankt
hebbende, antwoordden ,, dat hunne Afge-
,, vaardigden ter S.raaisvergaderinge nie.s ver-
,, klaard hadden dan 't gene in derzelver last
„ begreepen was; dat zy zig egter als een
„ Lid van Holland gedraagen en de gemeene
,, welvaart voorftaan wilden, ten dien einde,
„ gemagtigden naar boven zendende, gelyk
,, de andere Leden; doch dat zy, byzondere
j, vryheden verkreegen hebbende, zulks, voor
,, deeze reize, afzonderlyk en op zig zeiven
„ doen zouden, 't weik zy begeerden, dat ten
„ goede genomen, en dt-n Staaten alzo over-
,, gebragt werdt." De afgezondenen der
S r
aaten keerden, met dit befcheid, naar den
Haage: van waar, eerlang, twee Edelen en
eenigen uit de Steden naar boven gezonden
werden. Zy vertrokken, :in den aanvang des
jaars 1541, en gaven, in 't doorreizen, den
Stadhouder, te Breda, kennis van hun oog-;
merk, die hun van Brieven voorzag, aan ee-

XVÏÏT. BOEK. H I S T O R I E . aoi
nige Leden van den geheimen Raad, om bun- KARELIL
ne zaak te voTderen.
•541.
Op den vyf entwintigften van Louwmaand, Venoog
kreegen zy te Binch gehoor by de Landvoog­ der ichadesfe.
Zy vertoonden haar en huaren Raad, delyk
toen en keert, in 't breede, by monde en by
heii) van
't verlof­
gefchrifce „ hoe zeer 't Land van Holland geld.
„ zig, door 't opftellen van dit verlofgeld,
„ bezwaard vondt." Zy merkten aan „ dat
„ het niet fleg's ftreedt met de aloude vryheid
en gewoonte; maar ook met het uk-
„ drukkelyk Oktroi der Keizerlyke Majefteit
„ van den jaare 1531, verleend na naauw-
„ keurig onderzoek en met volkomen' kennisfe
van zaaken." Zy voegden 'er by,
„ dat dit- verlofgeld zou veroorzaaken, dat de
,, vreemde Koopman het Koorn, niet meer
„ uit Holland, maar van elders haaien zou;
„ dat de Oosterlingen hun Koorn ook elders
„ ter markt brengen zouden, wanneer 't hier
„ minder gevraagd werdt; of zo zy 't hier al
„ bragten, dat zy allerlei vonden bedenken
zouden, om den Impost te ontgaan, waar
„ door dezelve, eerlang, weinig opbrengen
„ zou; dat men , ondertusfchen, in 't Oosten
„ gelegenheid zou neemen, om de Onder-
„ zaaten van Holland, insgelyks, met nieu-
„ we lasten te bezwaaren, gelyk de Koning
,, van Poolen reeds hadt getragt te doen, te
„ Dantzig ; fchoon tot hiertoe vrugteloos.
„ Dat by de jongfte bewilliging, in de Bede
„ van zesmaalhonderdduizend guldens, uit-
3, drukkelyk bedongen was, dat men van 't
„ verlofgeld vry blyven zou; dat Amlterdam
en Waterland, die de Oostzee met groote
N 5 3, fche-

JKARELII.
I54i.
*02 V A D E R L ANDSCHE XVIII.BOEK.
„ fchepen bevoeren, in aanmerking van dee-
,, zen hunnen handel, een groot gedeelte ,
,, in deeze en andere Beden, ja veel meer dan
,, het overig gedeelte van Holland, fchoon
„ van merkelyk grooter uitgeftrektheid, te
„ gelden hadden; doch dit hun aandeel niet
„ zouden konnen opbrengen, zo men, door
„ 't vorderen van 't verlofgeld, den Ooster-
„ fchen handel verdreef: dat, dit voornaam
„ Lid des Lands, in zynen Koophandel, ge-
,, drukt wordende , alle de andere Leden
„ daarby noodwendig veel te lyden zouden
„ hebben; dat alle deeze redenen en veele an-
„ deren, in 't jaar 1535, wel begreepen ge-
„ weest waren, by de Graaven van Nasfau,
„ Buuren en Hoogftraaten, die, allen drie
„ Stadhouders van Holland geweest zynde ,
„ geagt moesten worden 't Land beter te ken-
„ nen, dan de Thefaurier Ruffault en de zy-
„ nen, die 't verlofgeld, nu wederom, gelyk
„ te vooren, wilden invoeren; dat zy, hier-
„ om, hadden helpen te wege brengen, dat
„ het verlofgeld, in 't gemelde jaar, afge-
, fchaft was; dat de Staaten niet voorhad-
,, den, de hoogheid en het regt der Keizer-
, lyke Majcfteit te krenken ; doch dat zy
, niet nalaaten konden, aan te merken, dat
, de bepaaling, behoudens 'J Keizers hoogheid,
, volgens 't getuigenis van den Aartsbisfchop
, van Palermo , door den Thefaurier Ruf-
, fault, buiten 's Keizers weetcn, in 't Okj
, troi van den jaare 1531, gefteld was; dat,
5 , eindi-lyk, toegedaan zynde, dat het Ok-
3 , troi gegeven was, tot dat anders, met ken-
, nisfe van zaaken en naar gelegenheid des tydst 1
„ te-

XVIII.BOEK. H I S T O R I E . 203
9, bevolen zou worden, noodzaakelyk volgde,
, dat het zelve, niet dan na behoorlyk onderzoek,
vernietigd kon worden: 't welk
„ gefchied zynde, hielden zy zig verzekerd,
, dat de gelegenheid des tyds en de gedeld-
,, heid der zaaken zodanig bevonden zouden
„ worden, dat men niet denken zou, om het
„ afgefchaft verlofgeld wederom in te voeren,
zo men Holland niet in den grond
„ wilde bederven."
De Landvoogdes antwoordde „ dat de Ad-
„ vokaat Fiskaal de zaak van 't verlofgeld
„ kwalyk voorgedeld hadt, of niet wel ver-
„ daan was; dat de Keizer, onlangs, te Va-
„ lenchyn, hadt verklaard, dat hy, zo wel
„ als andere Koningen en Heeren, regt hadt,
,, om 't verlofgeld te doen heffen; doch dat
„ hy zyn regt en hoogheid niet wilde heb-
,, ben voorgedaan, ten koste van Hollands
welvaart; dat zy den Staaten hierom een
, ander Ontwerp, op 't heffen van 't verlof-
" geld, zou doen ter hand dellen, waarby 's
„ Lands welvaart behouden blyven zou, en
'„ waarnaar zy wilde, dat men zigdiptelykzou
„ gedraagen "
KARELII.
I54 1
-
Men vondt, in dit Ontwerp, welk den Ge­ De Landmagtigden
terdond werdt overgeleverd, eevoogdesnige uitzonderingen op 't betaalen van 't ver­ maakt
lofgeld, drekkende, zo men ten Hove oor­ eenige
uitzondeelde,
om 't verloop van den Oosterfchen deringen
handel te voorkomen; en onder anderen dee­ jp 't bezen
twee. 1. Vreemde Koopluiden, hunne halen
Graanen, in Holland, niet konnende verkoo- iran't verlofgeld.pen,
zouden dezelven mogen havenen, zolderen,
in kleine vaartuigen overfcheepen, en
we-*

SARELIT,
I54I-
ao4 V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEKÏ
wederom uitvoeren, zonder verlofgeld fchuldig
te zyn. 2. De Onderzaaten zouden zo
veele Graanen vry uitvoeren mogen, als zy
zeiven uit de Oostzee gehaald, of van daar,
voor hunne rekening, in Holland doen brengen
hadden. Doch op de eerfte deezer uitzonderingen
merkten de Gemagtigden der
Staaten aan „ dat de Oosterlingen nimmer
,, gewoon waren, hun Koorn, eerst in Hol-
„ land, en dan wederom, van daar naar el-
„ ders, te voeren; dat zy, 't op Frankryk,
„ Spanje, Portugal of Italië gemunt hebben-
,, de, eenen gunftigen doorftaanden wind af-
„ wagtten, en dan, uit de Havens, daar zy
„ den last ingenomen hadden, regelregt der-
„ waards zeilden; dat zy, in geval van te-
„ gen wind, altoos ligter in Engeland komen
„ konden, dan in Holland; dat aldaar veele
„ en goede Havens waren, alwaar zy hunne
„ Graanen vryelyk mogten verfchieten, en
„ wederom verzeilen, werwaards zy wilden,
„ zonder ernige regten onderhevig te zyn."
Op de tweede uitzondering zeiden ze ,, dat het
„ zelden of nooit gebeuren zou, dat de On-
„ derzaaten , onaangezien de vryheid , die
,, hun by deeze uitzondering gegeven werdt,
„ hunne Graanen vry zouden mogen uitvoe-
„ ren, om dat 'er zelden Koorn uit de Oost-
„ zee kwam, zonder dat 'er veele Kooplui-
„ den deel aan hadden, van welken fommigen
,, terftond genoodzaakt waren te verkoopen,
„ om gereed geld te hebben ; terwyl an-
„ deren eene hooge markt konden afwag-
„ ten; dat hierom de meeste verzending gefchiedde
, door zulken, die zeiven geen
„ Koorn

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 205
„ Koorn uit de Oostzee hadden doen komen; KARELIL
„ waarom de meeste verzenders geen voor- I54
„ deel van de verleende vryheid zouden kon-
„ nen hebben ; dat de rykfte Koopluiden
„ Graanen zouden konnen ontbieden, om de-
„ zeiven, zo de markt hier niet hoog genoeg
„ zyn mogt, wederom uit te voeren, en dan
„ vry te zyn van 't verlofgeld; doch dat de
„ geringen, die, gelyk de handel thans ge-
„ dreeven werdt, doorgaans deel in de Laa-
„ dirg hadden, hiertoe gemeenlyk niet zou-
„ den willen verftaan, 't welk twist verwek-
„ ken zou, die altoos den Koophandel deedt
„ kwynen en vergaan."
1
'
De Landvoogdes, aan welke deeze redenen
omftandig werden voorgelegd, liet zig, door
dezelven, egter niet beweegen, om van 't
laatfte Ontwerp af te zien. De Gemagtigden
deeden, derhalve, verflag van hunne verrichtingen,
in den Haage; doch keerden wel
haast, met nieuwen last te rug, om op 't affchaffen
van 't verlofgeld aan te houden ; en zo de Landvoogdes
zig op den Keizer beriep, haar te
verzoeken , om Brieven van voorfchryven!
aan zyne Majefteit, op dat men 't zelfde by
hem zou konnen aandringen. De Gemagtigden
, toen geen gehoor konnende krygen by
de Landvoogdesfe , vernamen uit Lodewyk
van Schoore, thans Prefident van den geheimen
Raad, dat de Keizer en zy vastgefteld
hadden, 't Ontwerp op 't verlofgeld ter uitvoeringe
te brengen, zonder de Staaten hierover
meer te willen hooren. De Landvoogdes
bevestigde dit, federt, zelve, en de Gemagtigden
keerden, zonder iets te hebben
ion-

KARELII.
Beroerte
te Amfterdam
over 't
heffen
van't verlofgeld.
* Executeur.
20

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 207
liet zig, niet dan met veel moeite, te vrede KARELII.
fteJlen (V).
1541.
Men vernam, federt, in Holland, dat de
De Staa­
Keizer der Landvoogdesfe gefchreeven hadt, tengee­ dat zy 't vorderen van 't verlofgeld, tot op venvyf- nader onderzoek, zou doen ophouden. De entwintigdui
Staaten 'werden hier door bewoogen, om wezendgulderom
Gemagtigden ten Hove te zenden , dens , om
fommige Hovelingen , door gefchenken , te 'er van
winnen, en de zaak, onder de hand, af te ontlast te
blyven.
maaker. De Advokaat en eenige anderen, in
Wynmaand, ten deezen einde, naar Brugge
verreisd , hoorden , in ftilte , dat 'er geene
Ontvangers , in Holland, meer komen zouden,
alzo niemant, na 't gene te Amfterdam
was voorgevallen, zig hiertoe zou willen laaten
gebruiken. Hier uit fchepten zy hoop,
van eindelyk te zullen flaagen. In Lentemaand
des volgenden jaars, deeden zy der Landvoogdesfe,
door den Stadhouder, een nieuw verzoekfchrift
overleveren, ftrekkende, om van
't verlofgeld ontheeven te blyven. De Landvoogdes
hieldt zig, in 't eerst nog weigerig;
doch verklaarde, eindelyk, dat zy 't verlofgeld
niet affchaffen zou, zo men den Keizer,
tot vergoeding der fchade, die hy 'er door'
zou lyden, geene dertig of vyfentwintigduizend
guldens eens betaalde. Die van Amfterdam
, zeer in hunnen fchik met deezen voorflag
, bragten denzelven, terftond, ter Staatsvergaderinge
, alwaar , eerlang , beflooten
werdt, dat Amfterdam, als 't meeste belang
hebbende by 't affchaffen van 't verlofgeld,
een
C*0 Ma. AERT VAN DRR GOES Regift. U, $*t,315,32*, 327V

KARELII. een denk deel In de gevorderde vyf en twintig­
i54*- duizend guldens vooruit betaalen zou, en dat
de andere twee derde deelen, over 't gemeene
Land, zouden worden omgeflaagen (V). Holland
werdt dus, eindelyk, in de Lente des
jaars 15+2? nog tot redelyk genoegen der
Staaten, van 't lastig verlofgeld omheeven.
Doch na verloop van eenige jaaren, werdt het,
op nieuws, gevorderd: gelyk wy, ter zyner
plaatfe, melden zullen.
XXI.
Inbreuk
op ver­
2o8 V A D E R L A N D S C H E XVIILBOEK;
Veele jaaren herwaards, en ook nog ten
deezen tyde, hadden de Staaten van Holland
veel werks gehad aan het voorihian van ver­
fcheiden'Privilefcheiden'
aloude Voorregten, op welken het
giën. Hof, van tyd tot tyd, inbreuk zogt te doen,
zo ter gelegenheid van de Regtspleegingen
tegen de nieuwe gezindheden, als by andere
gelegenheden. Vooral moesten zy , meermaalen
, het Privilegie voorftaan , volgens
welk een Poorter van verfcheiden' Steden
niet meer dan zyn lyf en zekere ponden verbeuren
kan (y). De Graaflyke Amptenaars
zog ten dik wils alle de goederen verbeurd te
doen verklaaren, met naame van zülken, die
om den Godsdienst ter dood waren gebragt.
Doch nog meer gelegenheid was 'er tot voorftand
van het Privilegie, volgens welk geen
Poorter bui:en Holland in regten betrokken
mogt worden. Men fchondt dit Privilegie geduurig,
trekkende verfcheiden' zaaken voor
den grooten Raad te Mechelen, die in Holland
behoorden afgedaan geweest te zyn: en
hoe
(x) MR. AERT VAN DER GOES Regift. hl. 322, 324, 32Ö,
3
Y^ 3
^« 3
AERT 3
VAN 3
JER GOES Regift. hl. 267, 281,391.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 209
hoe veele poogingen de Staaten ook aanwenden
mogten, zy konden dit misbruik niet geheelyk
weeren (z).
In Sprokkelmaand des jaars 1541, werdt
'er, in Holland, een Verdrag afgekondigd,
omtrent deezen tyd, met Jakob den F, Koning
van Schotland, geflooten. Deez' ftondt,
ten deezen tyde, in verbond met Frankryk, en
was, uit dien hoofde, den onderzaaten des
Keizers ongenegen. Hy fchynt hierom te
hebben gedoogd, dat zyne onderdaanen, met
naame zekere Robert Fago van Lyth, ter kaap
vaarende , in den Zomer des voorgaanden
jaars, veele Hoilandfche Haringbuizen genomen
hadden. Die van Schiedam en den Briele
hadden 'er, inzonderheid, veele fchade by
geleeden. De Staaten van Holland zouden
gaarne hebben gezien, dat men beflag gelegd
hadt op de Schotfche goederen in Holland ,
om de geleeden' fchade aan dezelven te verhaalen.
Doch de Landvoogdes vondt geraaden,
vooraf, aan Koning Jakob te fchryven.
In 't antwoord, welk hierop kwam, toonde de
Koning, dat hy voorhadt, de Haringvisfchery,
omtrent zyne kusten, te beletten. Doch de
Staaten, beweerende dat zulks met de vryheid
der Zeevaart, en zelfs met de befchreeven'
regren, ftreedt, hielden fterk aan ten
Hove , op het voorftaan der visfeherye ,
die, zeiden ze, volftrekt vry blyven moest,
zou Holland in ftaat zyn, om 's Keizers Beden
op te brengen (a~). Men tradt dan ,
we-
O) Ma. AERT VAN BER GOES Regift. bl. 49, 103, 3.21,
264, 265, 067, 300, 312, 332.
(

KARELII.
1541»
aio VADER.LANDSCHE XVIII. BOEK:
wederom, met den Koning van Schotland,
in onderhandeling: en hier op volgde het
verdrag, van welk wy fpreeken, waarby berïemd
werdt „ dat de Koophandel en Vis-
„ fchery der wederzydfche Onderzaaten, voort-
„ aan, wederom vry zyn zou, gelyk voor-
„ heen; da: men elkanders Schippers, over
„ en weder, kort en goed regt zou doen, en
„ de Zeeroovers, ter wederzyde, naar ver-
„ dienfte, helpen ftraffen (b~)." Met Engeland
was, omtrent deezen tyd, ook eenige
Dnlust over 't ftuk des Koophandels gereezen.
llenrik de Vilt. hadt zynen onderdaanen veraooden,
eenige Kooprnanfchappen in Holiandfche
fchepen te laaden; waarop , in Slagtmaand
des jaars 1540, hier te lande, diergeyk
een verbod, ten opzigte van Hollandehe
goederen in Engelfche fchepen, gevolgd
was (c).
Ongeluk­ Karei de V, in den Zomer des jaars 1541,
kige togt uit Duitschland, in Italië gekomen zynde, en
naar Algiers.
:e Lucca een mondgefprek met den Paus gehouden
hebbende, begaf zig, van daar, naar
Porto Vettere, alwaar hy eene talryke Vloot
verzameld hadt, met welke hy eenen togt naar
fUgiers ondernam. Haradyn Barbarosfa, die»
ay, in 't jaar 1535, uit Tunis hadt verdree-
/en, hadt zig meester van deeze Stad genaakt,
en zig tot Koning over dezelve opgeivorpan;
en de Keizer hadt voor, hem ook
fan dit opgeraapt gebied te verfteeken. Hy
werdt, op deezen togt, wederom verzeld ,
door
(t~) Repert. der Plakaat. tl', 41. Dy MOUT Corps Diploom
Tem. IV- P. II. p. 208
(O Repsft. da Pl&aaL. tl, 41,

XVIII. BOEK: H I S T O R I E . £11
door een goed getal van Hoilandfche en Zeeuw-1
fche fchepen. De Enkhuizers ftonden hem,
onder anderen, met vier groote Karveelfche-'
pen, ten dienst; twee van welken, door Antoni
jfanszoon en Herman Entszoon, gevoerd
werden. Doch voor Algiers, werdt de Vloot
van zo geweldig een' ftorm beloopen, dat de
meeste Schepen zwaar befchadigd, en, wyden
zyd, van een verftrooid werden. Dit gebeurde,
op den zes entwintigften van Wynmaand. Een
groot deel der Vloote kwam egter, behouden,
in Spanje aan. Doch 't Schip , welk den
Keizer voerde, bleef lang ageer. De Enkhuizer,
Herman Entszoon, die reeds geland was, kreeg
bevel, om wederom in zee te fteeken, en den
Keizer op te zoeken. Doch eer hy gereed
zyn kon fV), vernam men, dat zyne Majefteit,
te Karthagena, was aangeland (e). Ondertusfchen
, bragt deeze onverwagte ramp te wege
, dat de togt op Algiers t'eenemaal geftaakt
moest worden.
De Vrede met Francois den I, in 't jaar
1538, te Aigues-mortes geflooten, en in den I
aanvang des volgenden jaars, te Toledo, be- 11
kragtigd, kon niet beletten, dat de Koning 1
LA&ELII*
1541xxir.
>e Oor-
>g met
rankryk
mgt
van Frankryk nieuwe ftof tot ongenoegen op- ^ edero»
vatte tégen den Keizer, na dat deeze gewei- as n.
gerd hadt, hem hec Hertogdom Milaan, voor
zynen Zoon, den Hertoge van Orleans, op te
draagen; onaangezien hy zulks, in 't doorreizen
vau Frankryk, in 't jaar 1540, beloofd
hadt
f rf) Tnfbïm. in April 1542 Senom; door D. V. TeiiiriEein
ty BRANDT fcnkh. bl. 67.
(€) MR. AE«.T VAN DER G.,BS Re'üift. bl. 327» Chron. VW
E. DB VcEA /. 34. REiskftsB. U. Deel, bh 4&>'
O a

KARELII.
i54i-
212 V A D E R L A N D S C H E XVIII. BOERJ
hadt te zullen doen, zo dra hy in de Nederlanden
gekomen zou zyn. Francois, den hoon,
hem hierin door Karei aangedaan, niet konnende
verkroppen, was terftond op middelen
bedagt geweest, om zig te wreeken, en de
vyandelykheden tegen den Keizer, by de esrfle
gelegenheid, wederom te beginnen, 't
Eerst, dat hy ter hand floeg, was het fluiten
van een Verbond van vriendfchap en onderlinge
befcherming met Willem, Hertoge van
Gulik, Kleeve en Gelder, die zynen Vader Jan,
in Sprokkelmaand des jaars 1539 overleeden,
was opgevolgd. De Kardinaal de Tournon
en de Kanfelier Guilleaume Poyet, door Francais
aan Willem gezonden, flooten dit Verbond
op den zeventienden van Hooimaand
des jaars 1540. De Koning bedong 'er de
vryheid by, om in 't gebied van Hertoge Willem
volk te mogen werven (ƒ). De Keizer,
die, in Lentemaand te vooren, zyne Nigt
Christina , Dogter van Christiaan den II, Koning
van Deenemarke en Weduwe van Francois
Sforza, Hertog van Milaan, aan Francois,
oudften Zoon van Antoni, Hertog van
Lotharingen , uitgehuwlykt , en in 't bezit
haarer inkomften uit het Hertogdom iVIilaan
bevestigd hadt (g); befloot, zo dra hy van
't Verbond tusfchen Francois den I. en Willem
van Gulik kennis kreeg, dit Hertogdom
aan zynen Zoon, Filips, op te draagen, gelyk,
op den elfden van Wynmaand, te Brusfel,
fn Voyez les Memoires de GUILL. RIBISR TOZI. 1 p. 5gS
Öf Du MONT Corps Diplom. Tem. IV. P- II. f. iyC.
{g) Du MOKT Corps Diplom. Tom. IV. P. II. p. 198.

XVIIL BOEK. H I S T O R I E - 213
fel, gefchiedde (A). Deeze flap maakte de
verwydering grooter, tusfchen Karei en Francois.
De laatfte maakte zig, in 't jaar 1541,
gereed, om den Keizer openlyk den oorlog
aan te doen. De gelegenheid hiertoe was hem
thans zeer gunftig. De Turkfche Keizer, Soliman,
was op 't punt, om eenen inval in
Hongarye te doen. Joan Sepufa, die den Hongarifchen
Troon bekleedde voor zyn leeven,
uit kragte van een verdrag met den Roomsch-
Koning, Ferdinand, gemaakt, was onlangs
overleeden, nalaatende eene Weduwe en eenen
Zoon, Steven genaamd. Ferdinand drong ,
terftond, op de uitvoering van 't Verdrag, en
poogde zig in 't bezit te (lellen van gantsch
Hongarye. Doch de Weduwe des overleeden'
Konings verzogt den Grooten Heer, om onderftand
tegen den Roomsch • Koning. Soliman
bediende zig, greetiglyk, van de gelegenheid,
die hem aangebooden werdt , om
Hongarye te bemagtigen , waarna het hem
gemakkelyk vallen zou, in Duitschland te dringen;
zeggende, zonder draalen, der Konino-inne
en haaren Zoon hulpe toe. Francois de
I. beloofde zig fchoon fpel van deeze onderneeming
der Turken, en befloot, zo dra hy
volks genoeg op de been hebben zou, den Keizer
den oorlog te verklaaren.
Karei de V. zag het onweer, dat hem, beide
uit Frankryk en uit Turkye, dreigde, wel
haast opkomen: doch hy zogt het, door loosheid,
te doen overdryven. Francois, dien
hy nu met het Hertogdom Milaan niet meer
raom-
Du MQNT Corps Diplom. Tam. IV. P. II. $. soo.
O 3
KARELII.
'54'-

KARELII.
J54L
214 V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK;
mompen kon, poogde hy te vleijen met de
hoop, dat hy den Hertoge van Orleans, in
plaats van Milaan, de Nederlanden zou afftaan,
na dat hy dezelven, volgens het oogmerk,
welk Hertog Karei van Bourgondie,
eertyds, gehad hadt, tot een Koningryk verheeven
zou hebben (j). Ten zelfden tyde,
deed' hy , alomme, met naame aan 't Hof van
Konftantinopel , verfpreiden, dat de onderhandelingen
hierover reeds verre gevorderd,
en op 't punt waren van geflooten ie worden,
mid«gadcrs, dat hy in volmaakte vriendfehap
leefde , met de Koningen van Frankryk en
Engeland, alles, op dat Soliman, hierdoor,
van den toeleg op Hongarye en Duitschland
mogt worden afgefchrikt. Doch Fiancoisliet
zig nu niet bedriegen. Ook droeg hy zorg,
dat Soliman beter onderrigt werdt. Eerlang
zag men de Turken, in Hongarye. Zy noodzaakten
Ferdinand, de Hoofdftad Buda, voor
welke hy zig gelegerd hadt, met groot verlies,
te verlaaten. Soliman deedt, federt, zyne
intrede in deeze Stad, en maakte zig, onder
voorwendfel van den jongen Steven te
willen befchermen , meester van een groot
gedeelte dei-Koningkryks. Ferdinand verwierf,
op eenen Ryksdag, te Spiers, in Sprokkelmaand
des jaars 1542, gehouden , eenigen
onderftand tegen de Turken. Men bragt, van
alle kanten, volk op de been, zelfs uit Holland,
alwaar, in Zomermaand, werdt afgekondigd,
dat niemant zig in vreemden Krygsdienst
zou hebben te begeeven, foehalven in
8Ï|Z*S\A'*« IV. BssI, tl. stójfi

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . aig
dien des Roomsch-Konings, tegen de Turken
(£). Ferdinand geraakte, hierdoor, in ftaat,
om den verderen voortgang der Turkfche wapenen
te fluiten.
Midlerwyl, hadt Francois de L, om den
Keizer van alle kanten tevens vyanden te verwekken,
Christiaan den III., Koning van Deenemarke,
vereerd met de Ridder-Orde van
Saint Michiel, en vervolgens, in Slagtmaand
iaatstleeden, met deszelfs Gezanten, te Fontainebleau,
een Verbond van onderlinge befcherming
getroffen , waarby Christiaan beloofde,
Francois, met zes Oorlogfchepen en
duizend man, te zullen byftaan; waartegen
Francais hem, des noods, twaalf Oorlogfchepen
en tweeduizend man leveren zou, op dat
hy te beter in ftaat zou zyn, om de Zond voor
de vyanden van Frankryk geflooten te houden,
gelyk hy beloofde te zullen doen (/).
Francois tradt, ten zelfden tyde, over een
diergelyk verbond, met Guftaaf den I., Koning
van Zweeden, in onderhandeling, welk
egter, eerst, in Hooimaand des volgenden jaars,
geflooten werdt. Men beloofde, by dit Verbond,
eikanderen even groote, doch onbepaalde
hulpe. De Koning van Schotland en
de Hertog van Kleeve en Gelder werden 'er,
van wederzyde, in begreepen. By een byzonder
Artikel, gaf Francois den Koning van
Zweeden vryheid, om zo veel Zouts uit Frankryk
te laaten haaien, als hy zou goedvinden
(w): waaruit alleen genoeg was af te neemen,
(i) Repeit. der Plakaat. II. 43.
(O Ou MONT Corps Diplom. 7hm. IV. P. TT. p. ajfi.
ipfj Dy MONT Corps Diplom. Tam. IV. P. IL. p. 2i5,
O 4
KARELII.'
1541.
XXIII.
Frai^ols
de t. verbindt
zig
met Deenemarke
en Zweeden
, ten
nadeele
der Nederlan­
den.

KARELII.
i54i'
XXIV.
Bede aan
alle de
Nederlanden
,
om onder
ftand.
1542-
aio* VADERL ANDSCHE XVIII.BOEK.
men, dat men 't, op 't bederven van den
Hollandlchen Koophandel, gemunt hadt.
Doch eer dit verbond nog getekend was,
hadt Francois den Keizer reeds openJyk den
oorlog verklaard. Dit gefchiedde, in Bloeimaand.
De Koning van Deenemarke deedt
het, omtrent den zelfden tyd, insgelyks. Francois
hadt twee Legers op de been. Her ééne,
onderden Hertog van Orleans, was gefchikt,
om in de Nederlanden te dringen. Het ander,
over welk de Daufyn geboodc, zou Rousfillon
aantasten («)•
De Landvoogdes Maria hadt, reeds in den
Winter, kennis gehad van het oogmerk der
Franfchen, zo wel als van het verbond met
Deenemarke, en van de onderhandeling met
Zweeden. Zy zag, derhalve, den oorlog,
met zekerheid, te gemoer. In Louwmaand,
waren de Staaten van alle de Nederlanden ,
Friesland, Utrecht, Overysfel en Groningen
uitgenomen, te Brusfel befchreeven geweest,
en de Landvoogdes hadt hun aldaar onderfland
in gereeden gelde doen afvorderen. Van Brabant
was honderdentwintigduizend guldens
geëischt; van Vlaanderen, honderdenveertigduizend;
van Holland, vyftigduizend, en van
Zeeland zestienduizend (0) guldens, en van
de andere landen eene fomme naar evenredig,
'heid. De Bede aan Holland was, in de Franfche
taaie, gefchreeven, en begon Mesfieurs,
qui reprefentez les Etats du pays de Hollande,
dat is „ Myne Heeren, die de Staaten van
„ het
( O DANIËL Tom. vil. p. 848.
(a') Acte van 1° Novcmu. 15421 *y BOXIIORN op REIGERS­
BERG Ui Deel, bl. 405.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 217
„ het Land van Holland vertoont." De Staaten,
hierop, in Sprokkelmaand, inden Ha-
KARELII.
1542.
ge, vergaderd zynde, hielden zig vreemd, Holland '
dat men hun nieuwen last opleggen wilde, houdt'er
daar zy in de laatfte Bede, die enkelyk tot zig
verdediging van 't Land geëischt was, zo ge- vreemd
over.
reedelyk bewilligd hadden. „ Zo Holland,
zeiden ze „ in zo groot een gevaar van oor-
„ log was, als men voorgaf, dan moest men,
„ na 't bewilligen in de jongde Bede, de grens-
„ vestingen verfterkt en voorzien hebben ;
„ dan moest men, zelfs nu, de benden des
„ Prinfen van Oranje niet leggen in Artois en
„ in Henegouwen; maar op de grenzen van
„ Holland en 't Stigt, daar zy plagten te leg-
„ gen." De Edelen en eenige Steden floegen
egter uit, om een termyn der ingewilligde Bede
vooruit te willen betaalen, onder zekere
voorwaarden. Doch de Stadhouder en de andere
Gemagtigden der Landvoogdesfe verklaarden
geenen last te hebben, dan om vyftigduizend
guldens in gereed geld aan te neemen.
De Staaten betuigden, daarentegen, ernftelyk
„ dat zy geene kans zagen , om deeze
, penningen te vinden; dat de Dyken in geene
vyftig jaaren in zulk een' flcgcen flaat
', waren geweest dan tegenwoordig, ter oorzaake
van de zwaare flormen , die men ,
den laatften Winter gehadt hadt; dat men
' de Visfchery en Zeevaart, federt eenigen
', tyd, hadt -moeten misfen, en zo 't Oorlog
„ werdt, nog verder zou derven moeten; in
', welk geval, Holland het elcndigfte Land
zyn zou, welk zyne Majefleit hadt enz."
Al dit vertoonden zy, federt, der Landvoog-
De Land-
O 5 des-

KARELII
^1542.
voogdesverandert
haaren
eisen.
* VMUUtiC. Attir-
ai8 V A D E R L A N D S C H E XVIILBOEK;
. desfe, te Brusfel, te gelyk herhaalende, dat
zy, om haare Majefleit te voldoen, de Bede,
"die den naasten termyn verfchynen zou, vooruit
wilden betaalen. Doch Vrouw Maria,
hier gantsch niet mede te vrede, antwoordde
„ dat de andere Landen opgebragt had-
,, den, 't gene men hun afgevorderd hadt,
„ en dat Holland niet minder behoorde te
,, doen; dat het zeer wel zyn kon, dat de
„ oorlog in Holland begon, en dat de ande-
„ re landen Holland dan ook niet zouden wil-
„ len byflaan, zo Holland hen nu verliet. Zo
„ de Staaten, ondertusfchen, liever tagtig-
„ duizend guldens omflaan en opbrengen wil-
„ den, als 't openbaar oorlog werdt, dan vyf-
„ tigduizend guldens, nu en in gereed geld,
„ 't ftondt hun vry." De Landvoogdes vondt
goed, haaren eisch, op deeze wy ze, te maatigen
en te veranderen, om datzy, inderdaad,
meer kans zag, om tagtigduizend guldens te
verkrygen, die men eerst omflaan zou, en
van welken men de gewoonlyke kwytfcheldingen
zou konnen aftrekken, dan vyfeig duizend
guldens, terftond en in gereede penningen.
Veelen hadden in dit laatfte geenen zin,
om de nieuwigheid, en uit vreeze, dat het
in gevolg zou getrokken worden. Ook ftemden
de Edelen en Dordrecht, kort daarna, te
Brusfel, in de tagtigduizend guldens. Doch
Haarlem en alle de andere bleeven nog by
voorbetaaling der ingewilligde Bede. Delft
ftemde tot geene Bede, als leevende by Staate,
dat is, als hebbende verkreegen Brieven van
* uitftel van betaalinge van der Stede fchulden.
Toen voegden de Edelen en Dordrecht
H

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 219
zig ook by de andere Leden. Men bragt het
befluit der Staaten by den Stadhouder , die
het der Landvoogdesfe aandiende. Doch zy,
vooraf reeds onderrigt, dat de Leden niet
eensgezind te Brusfel gekomen waren , nam
het den Advokaat van der Goes kwalyk, dat
hy de Staaten, die zy eerst afzonderlyk wilde
gefproken hebben, hadt doen vergaderen,
tegen 't uitdruklyk verbod van den Prefident
van Schoore. Hy beriep zig op de Edelen,
zyne Meesters, die de Steden byeen geroepen,
en hem naderhand gehaald hadden. Doch de
Landvoogdes verboodt hem, voortaan, bui-
•cn bevel van haar of den Stadhouder, Vergadering
te beleggen. Ook vraagde zy, hoe de
kleine Steden daar kwamen? Hy antwoordde
„ dat zy, in alle Beden, altoos befchreeven
„ geweest, en mogelyk nu ook gekomen wa-
„ ren, om, gelyk de groote Steden, kwyt-
„ fcheldingen te verzoeken." Doch zy, hervattende
, dat de kleine Steden hier niet te doen
hadden, belastte den Advokaat, de Edelen en
de groote Steden, des anderendaags, afzonderlyk
, by haar te brengen. Dit gefchied-1
de. De Advokaat ging eerst in met de Ede- 1
KARELII.
i54
len, die, wel bevroedende, waarop dit af
zonderlyk hooren der Leden aangelegd was,
niet meer voor de voorbetaaling ftemden ;
maar tot hun eerfte gevoelen van tagtigduizend
guldens by omflag te willen opbrengen
wederkeerden, mids dat zy gevolg hadden
van de andere Leden. Toen werden de Afgevaardigden
van Dordrecht gehoord, die
voor de voorbetaaling ftemden; doch zo dra
piet VQrftonden, dat de Edelen veranderd
2
-
>e Staa.
ïn ba-
'illigeo,

KAHET.II.
1542.
J2o V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOBJT.
waren, of zy vielen hun terftond toe. Zo deeden
ook, op hunne beurt, Haarlem en Gouda:
zelfs Delft, dat, te vooren , verklaard
hadt, by Staate te leeven. Allen bedongen
ze hunne kwytfcheldingen. Doch Leiden en
Amfterdam bleeven by de voorbetaaling, en
namen 't die van Delft zeer kwalyk, dat zy
in eene Bede bewilligd hadden, daar zy voorheen
betuigd hadden onvermogend toe te zyn;
en Haarlem en Gouda niet minder, dat zy
breeder bewilligd hadden, dan zy verklaard
hadden last te hebben. Doch het aanzien
des Stadhouders en der Landvoogdesfe, en de
belofte van merkelyke kwytfcheldingen hadt
veel kragt op de minst vermogende Leden;
die men, op allerlei wyze, zogt te winnen,
om de vermogendften, naderhand, te ligter
over te haaien.
De Landvoogdes, nu de meeste ftemmen
gewonnen hebbende, fcheen te denken, djt
deezen de minften vervangen of overftemmen
konden, en beval den Advokaat de Acte van
Confent op te ftellen; 't gene hy egter, alleen
uit naam der Edelen en der vier Steden,
Dordrecht, Haarlem, Delft en Gouda,
deedt (ƒ>).
Misfchien, zullen fommigen deeze dingen
aanzien als kleinigheden; doch ik verhaal ze
dus omftandiglyk, om dat ze niet zeer bekend
zyn, en regelregt dienen, om den inwendigen
aart onzer Regeeringe, in den grond, te
leeren kennen: waarom ik vertrouw, dat zulk
een
f/O MR. AERT VAN DER GOES Re^ifl. bl. 328, 329, 330,
331» 332> 333> 334> 335-

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . aai
een naauwkeurig verflag derzelven den opmer KARELII.
kenden Leezer niet ongevallig zyn zaL
1542.
Die van Zeeland, van welken men zestienduizend
guldens geëischt hadt, bewilligden omtrent
deezen tyd ook in twaalfduizend, te heffen
by Impost ten platten Lande
Omtrent het midden van Zomermaand , XXV.
drong de Hertog van Orleans in Luxemburg, De Franfchenbe­
bemagtigende, in korten tyd, het gantfche magtigen
Hertogdom, op Diedenhoven na. Doch te 't Hertog­
rug getrokken zynde naar Rousfillon, om den domLuxemburg, Daufyn by te ftaan; voerde de Prins van Oranje,
Siadhouder van Holland, het Nederlandsch
Leger voor de Stad Luxemburg, die
haast opgegeven werdt. Toen gingen alle welk de
Prins van
de fterke Plaatfen van het Hertogdom aan
Oranje
hem over, zo haast als zy verlooren geweest herwint.
waren. In Rousfillon, voerde de Daufyn weinig
uit. 't Beleg van Perpignan werdt opgebi
oken , na dat het drie maanden geduurd
hadt (V).
De Koning van Deenemarke hadt, na 't Onder-
veiklaaren van den oorlog, niet alleen vyfneaminhonderd man gevoegd by 't Leger des Hergen des
Koningg
togs van Orleans; maar de Zond ook gefloo­ van Deeten
, en veele Hoilandfche fchepen in bellag nemarke,
genomen (s). Sommigen verhaalen ook, dat
hy eene Vloot in zee bragt, om Walcheren
te bemagtigen; doch dat zy, door ftorm en
tegenwind, eerlang, genoodzaakt werdt, onverrigter
zaake, te Koppenhage wederom binnen
f q) Afte van 10 Novemb. 1542, by Boxi(ORIf op REIGERSB.
II. Deel bl 470.
O) DANIËL Tem. VII. p. 848—851.
(/) VEIRJS Hoorn, bl, 238.

MARPLII.
154a.
Oranje
draagt
zor^voor
Holland.
222 V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOES;
nen te loopen. Een Deensch fchip, zonder
bedelbrieven, op de Zeeuwfche ftroomen gekomen,
werdt te Veere opgebragt, en 'tvolk,
aldaar, met den zwaarde, geregt (ir). De Prins
van Oranje gaf, als Scadhouder van Holland,
omtrent deezen tyd, Bedelbrieven uir, aan eenige
Kaapers, die eenig voordeel behaalden
op de Franfchen f » Ook deedt hy uitleggers
leggen, in de zeegaten van Texel en 't
Viie, by raade der Steden Haarlem en Amflerdam.
Voorts werden, in Goedereede, de
ECaapen afgenomen, en de tonnen opgehaald.-
De Landvoogdes hadt den Prinfe ook gelast,
1 3e Vifchbooten uit zee te ontbieden , om 'c
] Bootsvolk te gebruiken, tot verdediging van
t Land. Doch de Staaten hielden zulks on-
< loenlyk, alzo deeze Booten veelligr twee of
) Hehonderd mylen ver verfcheiden lagen (V).
] n Zomermaand, vernam men, in Holland,dac
] vlaaren van Rosfem, in Gelderland, volk by*
< :en trok, 't welk hier voor eenen inval deedt
'reezen. Oranje deedt zyn best, om, boven
:vne Ordonnantie of Bende, die zeshonderd
'aarden derk was, tweehonderd Paard n en
enige Knegten te bekomen. Doch 't volk
»as thans fehaars hier te Lande. Evenwel droeg
i by zorg, dat 'er tweehonderd Knegten ia
R.eenen gelegd w'erden, en vierhonderd in
len Briele (jw). Ook gaf hy den Huisluiden,
n Westfriesland, bevel, om zig in den Wa-
>enhandel te oefenen, en de naaste Steden
te
. (O RHIÜSBSB. II. Deel, bl, 4G0, 472.
(«^ MR. AERT VAN DER GOES Regift. tl. 345.
1 (y) MR. AERT VAK DER G0>S Regift. hl 3,7, * 3g.
00 Mn. ASRT VAN D»R Gi*s Regift. bl. 337, 3^

XVIII. BOEK. HISTORIE. 2*3
te helpen verfterken en bewaaken. De Gelder­ KARELII.
fchen bragten, ten deezen tyde, eenige fchepen
te water; die de Westfriefche Kusten,
deezen Zomer, in beweeging hielden, en eenige
fchepen bemagtigden (V),
De Staaten van Holland hadden verklaard,
de jongfte Bede van tagtigduizend guldens
niet te zullen opbrengen, voor dat het openbaar
oorlog geworden was. Doch alzo men
hieraan nu niet meer twyfelen kon, werden
zy, tegen 't einde van Zomermaand door den
Stadhouder, te Utrecht, befchreeven , en,
uit den naam der Landvoogdesfe, vermaand,
tot het ommeflaan der ingewilligde Bede:
waartoe zy ook, kort daarna, in den Haage
beilooten. Ten zelfden tyde, beflooten zy,
by de Landvoogdesfe te wege te brengen, dat
Oranje last krygen mogt, om hunne grenzen,
naar den kant van Gelderland, met zyne
Bende Paarden, tegen ftrooperyert, te dek­
ken fjy).
Doch de Gelderfchen hadden 't niet op Hol-: VTaarten
land gemunt, maar op Brabant, met naame /an Kos'
op de Stad Antwerpen. Maarten van Ros­ rem vak
n Bra»
fem was, eenige maanden geleeden, hier, op jans,
de Paardenmarkt gezien: en men kreeg, na 't
uitberften van den oorlog, terftond vermoeden,
dat hy een' aanflag op deeze Stad in den
zin hadt. Thans kennis bekomen hebbende
van de beweegingen der Gelderfchen, wierf
men 'er, in der yl, eenig volk, welk naar
Peelland gezonden werdt, om den vyand, die
vast,
(f) VELIUS Hoorn, U. 257 % 258.
; MR. AERT YAM BBR. GOES Regift. */. 337, 338, 335.

KARELII.
1542.
loopt de toonde hy, wat hy in den fchild voerde. De
Meijerye weerlooze Ingezetenen der Meijerye, op gee­
al". ne vyandlykheden verdagt , werden deerlyk
ui'geplonderd. S. Odenrode, Oorfchot, Hilvarenbeek,
Baarle en Boxtel werden plat gebrand
of gebrandfchat. Van hier toogen de
ftroopers naar Breda, alwaar, op hunne aankomst,
zo geweldig een fciirik ontlkan was,
dat veele Ingezetenen de vlugt hadden genomen
naar Dordrecht (V). Doch zy ftxeeken,
de Stad voorby, naar Hoogftraaten, welks
Kasteel hun, by verdrag, werdt opgegeven
(d). Dit gebeurde, in den aanvang van Hooimaand
(e).
XXVII.
Nieuwe
224 V A D E R L A N D S C H E XVIII.BOEK.
vast , door Luikerland, in aantogt was, te
fluiten. Eerlang, lieten zig de Gelderfchen,
door dit Volk en de Boeren, over de Maaze,
te rug jaagen (z~). De Wethouderfchap van
Antwerpen, midlerwyl, dugtende voor verraad,
vorderde den Poorteren eenen nieuwen
eed van getrouwheid af; waarop veele Gelderfche
Ingezetenen de Stad verlieten Maarten
van Rosfem trok, federt, ten tweeden
maale, over de Maaze, zonder dat een goed
deel van zyn volk, geworven om tegen de
Turken te dienen, nog wist, wat hy voorhadt
Doch, in Kempenland gekomen,
De Landvoogdes hadt, ten zelfden tyde,
alle
fz) J. SERVIMI Geldró-Gallica Conjur. in Antvcrp. int. M.
TREHER. Rerum Gcroi. Script. Tom. lil, p. 325.
{a ) ]. SERVILIUS ubi fupra p. 326.
(0) j. SERVILIUS p.
Ce) MR- AERT VAN DER GOE* Regift. bl. 340.
(d) J. SERVILIUS p. 330. MR. AERT VAN DER GOES Re<
gift. bl. 341-
(O HENR. VAN ERf Cluw. U. 115»

XVIII. BÓER. H I S T O R I E . 225
alle de Nederlanden, te Brusfel, befchree- KARELIL
ven, en op den vyfden, eene nieuwe Bede I54-2*
gedaan, ter befcherming van 't Land. Van
Bedeaaa
Zeeland, eischte zy twintigduizend guldens. Holland
De Prelaat, dat is, de Abt der Lieve vrou gedaan.
wen-Abtdye te Middelburg, en de Edelen bewilligden,
terftond, in tienduizend guldens,
mids fchietende vier grooten op V gemet, by der
breedte. Doch de Steden, grooten zo wel als
kleinen, wilden, in 't eerst, geenen Huiver
toeftaan. 't Liep zelfs aan rot in Slagtmaand,
eer de Steden Middelburg, Zierikzee, Goes,
Reimerswaale en Thoolen, als vertoonende
de gemeene Steden van Zeeland, in de overige
tienduizend bewilligden Van Holland
werden, boven de voorgaande tagtigduizend,
die nog niet opgebragt waren, zestigduizend
guldens, in gereed geld, gevorderd*
De Prins van Oranje, die nog te Utrecht was,
befchreef de Staaten tegen den twintigften ,
te Amfterdam, om op de Bede te antwoorden.
Doch , midlerwyl, tyding gekreegen
hebbende van den inval der Gelderfchen ,
deedt hy de Dagvaart, van Amfterdam naar
den Haage, verleggen, zendende , in zyne
plaatfe, den Heer van Brederode, met Brieven
van geloove, derwaards (g): terwyl hy
zig, in alleryl, naar Breda begaf, om de
Gelderfchen te keeren.
Hy hadt niet meer dan vyfhonderd Paar­ Oraoje
den en agt Vendels Knegten, byeen, met trekt te-
welke manfehap, hy aantrok op de Gelder g-en de
Gelder­
fchen. fchen uit.
(ƒ) van 10 Novemb. 1542, ly BOJMORN oi> REIGERS!.
II. Deel, bl. 470.
tg) MR. AERT VAN DER GOES Regift. tl, 330, 340*
V. DEEL,. P

1542.
Hy
wordt geflaagen
De Geldcfciien
komen
voor Ant­
werpen ,
trekken
wederom
af.
226 VADERLANDSCHE XVIII.BOEK:
fchen, die hem, tusfchen Breda en Hoogftraaten,
in eene hinderlaage lokten, en eerlang
noodzaakten, met agterlaating van het
grootfte gedeelte zyner manfehap, de wyk te
neemen naar Antwerpen (k). Maarten van
Rosfem volgde hem derwaards, en deedt de
Srad terftond opeifchen, uit den naam der
Koningen van Frankryk en Deenemarke. Hy
zogt zig van den eerften fchrik te bedienen.
Doch men hadt, van binnen, zulke goede
orde gefield, dat men den Trompetter, met
fors befcheid, te rug zondt. Rosfem geliet
zig, vervolgens, als of hy de Stad, met ge.
weid, wilde aantasten. Doch hy was onvoorzien
van grof gefchur. Hy befloot dan, tegen't
einde van Hooimaand, ter middernagt,
af te trekken. In de Stad, daar men zig, zo
lang 'er de Gelderfchen voor waren geweest,
dood ftil gehouden hadt, hoorde men zo dra
het minfte geriifel der vyandelykePaarden niet,
of men brandde, met zo veele hevigheid, I03
op de Legerplaats, dat 'er, in korten tyd,
meer dan driehonderd fchooten, uit grof gefchut,
gedaan werden. De Gelderfchen, Antwtrpen
verharende, hielden zig nog eenige
dagen in Brabant op.'t platte land, totMecheien
toe. alomme aftoppende en brandfehatte-
de (/'). Ook zogten zy Leuven te bemagtigen
; doch zy werden hier zo ontvangen, dat
zy ai'^eeken (.&), en zig, eerlang, met het
Fran-
(h* 1- SERVÏI.H'S '. 331—334-
njj SERVUIÜS 6. 334-^-343. M R
- A E R T V A N N E R C O E S
Resift H '40, 34', 34?, 344' . „ _ _ •
?* DAMMN. GOM c!e Obfiafone Lovan. uit. S. SciiARBH
Rer. Germanie. Script. Tom, 11. p. 620—631-

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 2 2 ?
Franfche Leger, in 't Hertogdom Luxemburg,
vereenigden.
Midlerwyl, raadpleegden de Staaten van Hol
land, in den Haage, inde tegenwoordigheid des
Heeren van B;ederode, die de plaats des Stadhouders
bekleedde, op de jongst gedaane Be
den van tagtig- en zestigduizend guldens. De
Edelen en Dordrtcht ftemden 'tot het ommeflaan
der tag'igduizend, zonder verder uitftel.
De andere Meden, behalve Delft, wilden,
vooreerst, de helft, ommeflaan, en de ande'
re helft, over eene maand of zes weeken, om
den armen Landman niet te overvallen. Voorts
wilden ze de Landvoogdes ootmoediglyk verzoeken,
om deeze penningen alleen ter verdediging
van Holland te gebruiken, alzo 'er
nog drieduizend Knegten, die in Deenfchen
dienst waren, omtrent de grenzen Jagen, behalve
't volk van Maarten van Rosfem, welk
toen nog in Brabant lag. De zestigduizend
guldens wilden ze gaarne geeven, en nog meer
daar toe, zelfs van twee Koeijen ééne, zo de
Landvoogdes Holland daarmede van branden
en brandfchatren bevryden kon. Dus fprak
men, ter*yl de vreemde Knegten op de grenzen
lagen. Doch toen dezelven, naar Brabant,
vertrokken waren, wilde men in de
zestigduizend niet bewilligen, en de ingewilligde
tagtigduizend guldens geheel inhouden,
tot verdediging van Holland , dat dagelyks,
voor eenen inval der Gelderfchen bloot'ftondr.
De Afgevaardigden der Edelen en Steden,
die, met het antwoord der Staaten, ten Hove
reizen moesten, verzogten, dat de Raad ,
P s voor
KARELII.
1542.
XXVIII.
Raadpleegiiv
gen in
Holland
op de
bede.

KARELII
Zy be­
willigen
eindelyk
i
228 VADERLANDSCMË XVIII. Bogc:
voor hun losgeld, wilde borgftellen, in geval
zy, onderweg, door de Gelderfchen, werden
gelige De Raad, deezen last niet op zig
konnende neemen, befchreef 'er de Staaten 0ver.
Doch eer 'er op beflooten werdt, was
't gevaar over, en de vyand uit Brabant geweeken
(l).
De Landvoogdes voftdt geheel geen genoegen
in 't beicheid der Staaten, welk haar, in
• 't einde van Oogstmaand, gebragt was, in eenen
tyd, dat de Nederlanden in den uiterftea
nood waren, en door drie Heeren, van drie
kanten tevens, gedreigd werden. Zy begeerde
dan, dat de Afgevaardigden nog eens
Dagvaart beleggen, en met beter antwoord
ten Hove te rug keeren zouden. Men kwam,
in Herfstmaand, in den Haage, byeen. De
Edelen en Dordrecht ftemden toen tot het
opbrengen der zestigduizend guldens gereed,
welken men opneemen zou, by verzegeling,
naar ouder gewoonte, tegen den penning zestien,
de Renten vindende uit de nieuwe Excynzen,
die, by alle de Nederlanden, hierop
door de Landvoogdes ter Dagvaart befchreeven,
zouden worden goedgekeurd: alzo men
wel zag, dat men, hoe ongaarne ook , tot
het opftellen van Excynzen, zou moeten komen.
De andere Steden verfchilden van gevoelen.
De Heer van Brederode (want de
Prins van Oranje hadt, hoe gaarne men hem
in Holland gezien zou hebben, ook na't wyken
der Gelderfchen uit Brabant, de Dagvaarten
CO MR. AJSRT VAN DER COES Regift. i!< 04^5 341 > 34 2
> 34,3?

XVIII. BOEK. H I S T O R I E , ttff
ten nog niet konnen bywoonen) bragt der
1542.
Landvoogdesfe de Hemmen fchriftelyk over. _
Zy geliet zig, als of zy begreepen hadt, dat de
Staaten, in de gevorderde zestigduizend guldens,
tot verdediging van 't Land, genoegzaam
eenpaariglyk bewilligd hadden, en verklaarde
zulks, by monde van den Prefident
van Schoore, den Afgevaardigden der Staaten,
den tienden van Wynmaand te Antwerpen
befchreeven. Doch deezen, afzonderlyk
met eikanderen fpreekende, bevonden , dat
• niemant last hadt te bewilligen, dan na dat
men, met de andere Landen, overeen gekomen
zou zyn omtrent nieuwe middelen, om
geld te vinden, waarvan men nog eerst verilag
zou moeten doen, om nader gelast ten
Hove te komen. Men zag, derhalve, klaarlyk,
dat Vrouw Maria 't gevoelen der Staaten
anders dan 't verklaard was hadt doen
herhaalen. Doch alzo men ten Hove veel
hoorde van 's Lands grooten nood, en dat 'er
geld gebrek was, ontwierpen de Afgevaardigden
eene AEte van Confent, welke zy der
Landvoogdesfe overleverden, begeerende egter,
eer dezelve werdt vastgefteld, een' fpoedigen
keer naar den Haage te doen, om daar
te beiluiten. Doch de Landvoogdes wilde,
in 't eerst, hiertoe niet verltaan. ,, 't Ge-
5, vaar, waarin het Land zig bevondt, was,
,, zeide zy, te groot, om eenig uitftel van
„ hulpe te konnen gehengen. De Afgevaardigden
hadden haar flegts naar Maaftricht,
„ naar Namen, of naar andere Grensplaatfen
ss te volgen, om den nood, van naby, met
P 3 „ ei*

t& VADERL. HÏST. XVULBOEIT:
KARELII.,, eigen' oogen, te zien." Sedert liet zy egi54
2
- ter de Afgevaardigden naar huis keeren. Voor
" "~ 't einde van Wynmaand, kwamen zy te rug,
en bewilligden, in de verzegeling der Bede
van zestigduizend guldens. Amfterdam wilde,
in 't eerst, niet op zig zelf zegelen; doch liet
'er zig, eindelyk, toe overhaalen (wz). De
penningen, by deeze gelegenheid, in Holland
en in de andere Nederlanden, opgebragt, werden
gebruikt, tot den togt naar 't Land van
Gulik, van welken wy, in 't volgende Boek,
verflag zullen doen.
f» MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 342, 344, 345,
$46.
VA-

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
NEGENTIENDE BOEK.
I N H O U D .
ï. Regt van Keizer Karei en van Hertog Willem
van Gulik, op Gelder en Zutfen. Oranje valt
in Gulikerland. II. Voorzorg tegen de Gel'
derfchen, in Holland. III. Bede. Honderdfle
en tiende penning ingevoerd. Holland met
Krygsvolk bezwaard. IV. Veldtogt in de Nederlanden.
Vyandelykheden ter zee. Amersfoort
, door Maarten van Rosj'em, overweldigd.
V. Bede van negentigduizend guldens.Schaarsheid
van geld. Leening der groote Steden. VI.
Duur en en andere Gulik/che Plaat fen gewonnen.
VII. Verdrag met Hertog Willem, die
•Gelderland enZutfen aan Karei den V. af ftaat.
VIII. Bede van honderd-entwintigduizendguldens.
Nieuwe Imposten. Veldtogt. Verbond
met Engeland. IX. Verbond van Vriendfchap
met Hertog Willem van Gulik , en met den
Koning van Deenemarke. X. Bede van honderdagt-
ennegentigduizend guldens. Ten deele
ingewilligd. XI. Onlusten met Schotland,
Oorlog met Frankryk. Veldtogt inde Neder-
P 4 laf>

s 32 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
landen. Oranje fneuvelt. Opkomst van Willem
van Nas/du. Lodewyk van Vlaanderen,
fleer van Praat, wordt Stadhouder. XII. Vrede
van Crespi. Bede van honderdduizend guldens.
XIII. Kerkvergadering van Trente. Plakaaten
tegen de Ketters vernieuwd. XIV. Oorlog
tegen de Proteftanten, in Duitschland.
Last in Holland* van denzei ven. 's Keizers
ontvangst en uitgaave. Imposten en Tienden.
XV. V?r beter in gen op de burgerlykeRegeering.
Rammekens geftigt. Maximiliaan van Bourgondiër
Heer van Beveren en Veere,wordtStadhouder.
Xv*!. Schotjchevyandelykheden. Ha-,
ringvaart beveiligd. XVII. Krygsvolk, in tyd
van Vrede, aangehouden. Onwilligen genoodzaakt,tot
voldoeningder gemeene lasten.XNlll.
Gefchil over de onderhoorigheid der Nederlanden
aan V Ryk afgedaan. XIX. Overweegingen
op V beveiligen der Holland/the Zeevaart. XX.
De Graaf van Buuren fierft Willem van
Nasfau zoekt zig, in V Prinsdom Oranje, te
doen herftetlen. Nieuwigheden in dehZondfchen
Tol. XXI. Fi'ips, Prins van Spanje, tot aanft
aan den Heere der Nederlanden ingehuldigd.
XXII Schikking wegens de opvolging. Redenen
derzelve. KXlll.Eed van Filips en van de Staaten.
XXIV. Vrugtelcoze overweegingen, op 't
beveiligen der Haringvis f'cherye. Schot/che
ZeeJ'chuimeryen. Nieuwe Wyn Impost. XXV".
Strenge Plakaaten tegen de Hervorming. Vrees
voor fnquifitte, Verdediging der Plakaaten,
door den Prefident Viglius Zy worden verzagt.
XX^- T
J. Vonnis wegens de Gulden • Bulle yan
Brabant. XXVII. Nieuwe Verponding voorgenomen.
Gefchenk aan denStadhouder, XXVIII,

XIX. BOEK: H I S T O R I E .
Verdrag van Koophandel met Frankryk.
XXIX. Verbond van Vrede en Vriendfchap
met Schotland. XXX. Dood van Nikolaas
Perenot, Heer van Granvelle. Opkomst van
zynen Zoon, den Bisfchop van Atrecht.
Willem, Hertog van Kleeve en Gulik,
hadt, reeds federt het jaar 1539,
zyn Regt op het Hertogdom Gelder en het
Graaffchap Zutfen, fchriftelyk, verdedigd,
en den Ryksvorften zyne verdediging toegezonden.
Hy bouwde dit zyn Regt, niet flegrs
op de overeenkomst, in 't jaar 1538, met
Hertoge Karei en 'sLands Staaten, getroffen;
maar allermeest op zyne afkomst uit Vorllen.
die, oudtyds, wettige Heeren van Gelder en
Zutfen geweest waren. „ Na 't affterven van
„ Reinoud den IV, Hertog van Gelder, ver
,, viel het Hertogdom, zyns oordeels, na-
,, tuurlykst, op Adolf, Hertog van Berg,
„ wiens Grootvader van Vaders zyde een
„ Broeder van Willem, Reinouds Vader,
,, geweest was. Ook was Adolf, door Kei
,, zer Sigismond, met het Hertogdom verlyd
„ geweest. Doch Arnoud van Egmond.
„ wiens Grootmoeder van Moeders zyde eene
„ Zuster van Hertoge Reinoud zeiven was ge>
?, weest, was 'er egter meester van geblee-
„ ven. Adolf, zonder Kinderen oyerlyden-
„ de , hadt zyne Heerlykheden, en ook
„ zyn regt op Gelder en Zutfen nagelaatec
aan zyns Broeders Zoon, Gerard, die ook,
„ door Keizer Fredrik. met deeze twee Vor-
9, iteadommen, verlyd geworden was, en '1
? 5 » rfyp
KARELII.
1542.
I.
Karei d«
V.enWillem,
lier.
tog van
Gulik,
beweerenfchriftelyk
hu»
ïlegt op
Gelder
en Zutien.

234 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
KARELII. „ regt op dezelven, zynen Zoon, Willem,
1542- „ nagelaaten hadt. Willem hadt, by Sibil-
,, la van Brandenburg, eene Dogter verwekt,
„ Maria genaamd, de eigen' Moeder van den
„ tegenwoordigen Hertog van Kleeve en Gu-
„ lik, aan wien zy al haar regt op Gelder en
, Zutfen hadt afgedaan." En op deezen afland,
bouwde Hertog Willem, voornaamyk,
zyn Regt op deeze Vorltendommen. Kael
de V. verzuimde ook niet, het zyne, by
:en Gefchrift, in 't jaar 154.1, op den Rykslag
te Regensburg, ingeleverd , ftaande te
] ïouden. Hy merkte, onder anderen , aan,
, dat Arnoud van Egmond, nader Erfgenaam
, van Reinoud den IV. geweest zynde dan
, Adolf van Berg, hem met regt was opge-
, yolgd; dat Hertog Karei van Bourgondie,
, in 't jaar 1472, Arnoud van Egmond het
, Regt op Gelder en Zutfen afgekogt, en
, zelfs, in 't volgende jaar, aan Gerard, Graa-
, ve van Gulik, voor den afftand van 't ge-
, ne hy op deeze Heerlykheden meende te
, eifchen te hebben, eene goede fomme be-
, taald hadt (a); dat deeze afftaad, door
, Gerards Zoonen, Willem en Adolf, endoor
, Keizer Fredrik, bekragtigd geworden was,
, en dat Maria, 's Keizers Grootmoeder, en
„ Filips, 's Keizers Vader, federt, met Gel-
„ der en Zutfen, waren verlyd geworden^
„ dat Karei van Egmond, zig, midlerwyl,
„ van deeze Heerlykheden hebbende meester
„ gemaakt, egter, eerst te Gorinchem, daar-
„ na te Graave, met den Keizer, ovcreenge-

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 235
„ komen was, dat dezelven, na zyn affter- KARELII.
„ ven zonder wettige nakomelingen, aan den I54
„ Keizer komen zouden; dat, eindelyk, noch
„ Gerards Zoon Willem, noch Willems Dog-
„ ter, Maria, noch derzelver Egtgenoot, Jan
„ van Kleeve, Vader en Moeder des tegen-
„ woordigen Hertogs van Gulik en Kleeve, na
„ Gerards afftand, in meer dan zestig jaaren,
„ geheel geene aanfpraak op Gelder of Zutfen
gemaakt, en zelfs nagelaaten hadden,
„ de titels deezer Heerlykheden te voeren :
„ waarom 's Keizers Regt op dezelven als ge-
„ grond en erkend moest worden aange-
„ merkt " Hertog Willem beantwoordde
dit Gefchrift, in een ander, welk, insgelyks,
den Ryksvorflen behandigd werdt (c).
Hy beweerde, in het zelve, onder anderen,
„ dat de afftand van Graave Gerard gefchied
„ was onder voorwaarde, dat het Huis van
,, Bourgondie hem, tegen de Heeren van
„ Egmond, befchermen zou; welke voor-
5, waarde niet was naargekomen; waar uit hy
„ befloot, dat de afftand van geene waarde
„ gerekend moest worden." Doch van 's Keizers
zyde, merkte men hier tegen aan „ dat
„ Gerard de penningen, hem voor den af-
„ ftand beloofd, ontvangen, en dat hy noch
9, zyne opvolgers, den Keizer, noch zyne
„ voorzaaten, uit hoofde van deezen afiïand,
immer om befcherming tegen de Herto-
9, gen van Gelder uit den Huize van Egmond
S 5 verzogt hadden," Om 's Keizers Regt te
ver-
O) PONTANUS Libr. XIT. p. 812, 820.
CO Vide Liter. Wilhelmi Ducis ia CoJic. Diplom, post Ji^
EPttEMACK. Anna}. Clivia?, p, 152.
2
'

KARELII.
De Prins
vanOranje
valt in
Gulifcerland.
236 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK*
verdedigen, hadt men zig bediend van de
perme van den beroemden Viglius van Aytta
van Zuichem, die, onlangs, in Keizerlyken
dienst getreden was , en , in 't volgende
jaar, tot Raadsheer in den grooten Raad te
Mechelen bevorderd werdt. Hy hadt zyn opftel
eerst in 't Hoogduitsch gefchreeven; doch
'er niet meer dan twee dagen toe bedeed. Naderhand
gaf hy 't, merkelyk verbeterd, in 't
Latyn in 't licht (d).
Hertog Willem was bedugt, dat de Ryksvorften
't gefchil over Gelder en Zutfen in 's
Keizers voordeel zouden uitfpreeken. De Keurvorst
van Saxen was de eenigfte, die op zyne
zyde was. Doch de zaak werdt lang fleepende
gehouden op de Ryksdagen, en bleef, eindelyk
, onafgedaan (». Willem hadt zig,
midlerwyl, poogen te fterken met het Verbond
des Konings van Frankryk, waarop de
inval van Maarten van Rosfem, in Brabant,
gevolgd was. Doch deeze werdt hem, in
Wynmaand deezes jaars 1542, met woeker,
betaald gezet.
De Prins van Oranje, Stadhouder van Hol*
land, en de Graaven van Buuren en Bosfu
vielen, met het Nederlandsen Leger, in het
Land van Gulik, en zelfs in het Geldersen
Kwartier van Roermonde, alomme geene mindere
verwoestingen aanregtende, dan Maarten
van Rosfem in Brabant hadt aangeregt.
Sin
CO ViGLTi' Epift. Seleft. IV. CXX'. * '292 & m t. N.CXXn,
p. 293. A- CX.XVXI. p. 302. JV, CXXVlll. v. 303. IV. CXXX5..
p- 3°7- J
CO VIGLII Epift. Selcft. hf. CXXIII. CXXV. CXXIX, ft
3551 297> 30JJ,

XIX. BOEK. H I S T O R I E . «137
Sittard, Gulik, Hemberg, Susteren en Buuren
werden bemagtigd, en gedeeltelyk geflegt :
't platte land deerlyk afgeloopen; en veele'
Kerken en Kerkfieraaden vernield en gefchonden.
Het overig gedeelte van Gelderland werdt,
jnsgelyks met eenen inval gedreigd. Doch
Hertog Willem wist den zeiven te voorkomen,
en de Keizerfchen, met eenen Vredehandel,
eenen geruimen tyd, op te houden.
Ook gelukte het. hem,, in den Winter, verfcheiden'
der bemagtigde Plaatfen te herneemen,
onder welken, hy Duuren merkelyk
verfterken, en rykelyk van voorraad voorzien
deedt. 't Beleg van Hensberg, welk hy ook
ondernomen hadt, werdt egter, door den
Prinfe van Oranje, in 't volgende jaar, opgeflaagen
{f). Lodewyk van Vlaanderen, Heer
van Praat, die federt Stadhouder van Holland
werdt, hadt zig, by deeze gelegenheid, dapperlyk
gekweeten (g).
De Gelderfchen dreigden, in den Harfst, 1L
Holland met eenen nieuwen inval. Kuilen» Voor­
burg, Viane, en Heusden zelf, brandbriezorg in
Holland
ven gekreegen hebbende, maakten, de een
tegen ee­
voor de ander na, verding met hen, wegens nen inval
de brandfchattingen. Men vreesde voor Dor- der Gel­
, drecht, alwaar de Staaten, tegen den drie-enderfchen,twintigften van Slagtmaand, door den Stadhouder,
onlangs uit het Leger te rug gekeerd,
beichreeven waren, om penningen te vinden,
tot verdediging van 't Land. Oranje, zyn
voor-
Cf) PONTANUS Libr. XII. p. 827, 829. SLICTINHORST
Kil. Bock, bl. 4, 50».
(AIUU.I1;
1542- i

a 38 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOE^
KARELII voordel gedaan hebbende, kreeg tot antwoord
U dat men, in Wynmaand, zestigdui-
„ zend guldens in gereed geld hebbende toe-
„ gedaan, bezig was, om dezelven te vinden
„ by verkoopinge van Renten; dat de Prins
„ de noodige penningen, hiervan reeds geko-
„ men, in den Haage, zou konnen ontvan-
„ gen; doch dat Dordrecht hem, ondertus-
„ fchen, vyf of zesduizend guldens tellen zou,
„ om den Kapiteinen iets op de hand te kon-
„ nen geeven, en 't volk, vast, te doen leg-
„ gen, te Wyk te Duurftede, te Reenen, in
„ den Dordfchen Waard, en elders op de gren-
„ zen, daar 't de nood vereischte." Die van
bord-echt voegden 'er by „ dat de flilzaaten,
„ door Kuilenburg en anderen gemaakt, be-
„ hoorden afgedaan en herroepen te worden,
„ of dat zy, wegens hunne Stad en Zuidhol-
„ land, ook met den vyand verdraagenzouden
„ moeten." De Stadhouder, de begeerte der
Staaten in gefchrift hebbende doen Hellen, vertrok
'er mede na'*r Brusfel, alwaar de Staaten
van alle de Nederlanden, voor 't einde der
maand, byeen zyn moesten.
De Staaten van Holland hier hulp verzogc
hebbende tegen de Gelderfchen, die Holland,
vsm alle kanten, fcheenen te willen aantasten;
antwoo'dde de Landvoogdes ,, dat zy van de
„ jongst ingewilligde zestigduizend guldens
reeds een-endmig Uiizend hadt hefteed, om
„, de Kneg'en, in Luxemburg, te betaalen,
l A en dat zy toeftondt, dat de overige negen-
5, en twintigduizend, tot befchermingvanHol-
„ land, werden gebruikt: dat zy, dit toe-
„ llaan.de, meer voor Heiland deedt, dan zy
„ VOOÏ

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 239
„ voor de andere Nederlanden gedaan hadt; KARELÏL
„ die allen hunne penningen aan haar geleverd 1542-'
„ hadden (A)." De Staaten moesten zig, met
dit antwoord, te vrede houden, en befluiten,
om zig, met hun eigen geldalleen, tebefchermen,
onaangezien men hen gedrongen hadt,
ook tot befcherming der andere Nederlanden,
penningen te verfchaöen.
Doch te Brusfel was meer te doen. De nr.
Landvoogdes deedt hier den algemeenen Staa­ Bede aan
alle de
ten, by monde van den Prcfident Lodewyk
Neder­
van Schoore, in 't breede, vertooren „ dat landen.
„ Maarten van Rosfem, zonder ontzeggen,
„ dat is, zonder Oorlogsverklaaring, van we-
„ ge den Heere van Kleeve, eenen inval in
„ Brabant gedaan, en 't Land van Antwer-
„ pen, Lier, Mechelen, Leuven enz. deer-
„ lyk verwoest hadt; dat ook de Koning van
„ Frankryk, met zyne Legers, in RoufiUon
„ en in Luxemburg was getrokken ; doch wei-
„ nig voordeel hadt behaald; dat hy zig, hier-
„ om, gereed maakte, om, tegen 't voorjaar,
„ alle zyne magt, zelfs de bezettingen uit de
„ Steden, te gebruiken tegen de Nederlanden;
die, zekc.r!yk, 't geweld der Franfche
„ wapenen niet zouden konnen tegenftaan;
„ zo mm zig niet, by tyds, in ftaat ftelde,
om hem 't hoofd te bieden; dat hiertoe
geld vereifcht werdr; dat alle gewoone en
„ buitengewoone Beden reeds befteed waren
„ in den jongften Oorlog, en d.u men nog
„ veel ten agteren gebleeven was; dat de
Beden, die, op de oude en gewoonlyke
» wy-
£4) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl, 347, 348, 349. .

1542.
Voorflag
«m etn
londerdöenpen­
ning van
de uitgaandeKoopbaren
,
en een'
tienden
Tan alle
inkom
ften en
winlïen
te heffen.
I40 VADÈRLANDSCHE XIX.BOÊK.
„ wyzen, werden ingewilligd en opgebragtj
„ in zodaanig een' oorlog, weinig baaten
„ mogten; maar dat men genoodzaakt was,
, andere middelen te zoeken, om penningen
„ te vinden; dat men, voor eerst, den hon-
„ derdften perning moest doen betaalen van
„ de Köopmanfchappen, die, buiten 's Lands
„ werden gevoerd, ten anderen, den tienden
„ penning der inkomden aller vaste goederen,
„ Renten, Boifchen, Beemden enz. en ten
„ derden, den tienden penning van de jaar-
,, lykfche winst der Koopluiden." Men gaf
dit voordel den Staaten, in gefchrifte, mede,
hun lastende, tegen den agttienden van
Wintermaand, hun antwoord op het zelve,
te Gend, in te leveren. De Staaten van alle
de Nederlanden, Brabant ert Holland uitgenomen
, verfcheenen ten bedemden dage. Sommigen
bewilligden in den tienden penning: anderen
in eene zekere bepaalde fomme: alzo
zy voor de gevolgen van 't opbrengen van
eenen tienden penning bedugt waren. Die
van Hollani delden 't antwoorden , eenen
geruimen tyd, uit, om 't befluit der andere
Landen eerst af te wagten. Zy verfchoonden
zig, ondertusfchen, by de Landvoogdesfe,
met de kortheid des tyds, die hun niet toeliet,
de Leden, behoorlyk gelast, ter Dagvaart
te doen komen. Naderhand, werdt hun
het reizen belet, door de kwak kei vorden; van
welken 'er, deezen Winter, wel zestien kwamen,
binnen zes of agt weeken. Ondertusfchen
, hieldt zig de Advokaat van der Goes
ten Hove, om de gevoelens der andere Landea
te ontdekken, welken hy, van tyd tot
tyd,

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 04*
tyd, naar Holland overfchreef. Ook liet de
Landvoogdes, onder dit draalen, den Staaten
weeten, dat zy in de gevorderde Bede
niet konnende bewilligen, vryheid hadden ,
om, zes maanden agtereen, vyf-entwintigduizend
guldens ter maand te geeven. Zy fprak
niet byzonderlyk van den honderdften penning
van de uitgaande Koopmanfchappen, alzo
zy, federt eenigen tyd, reeds bevel gegeven
hadt, om denzelven alomme te doen
heffen.
De Staaten van Holland, eindelyk een befluit
genomen hebbende, verfcheenen , in
Sprokkelmaand des volgenden jaars, ten Ho­
KARELIL
J543.
ve.
De Sta».
:en van
'iolland
>oogen
Zy verklaarden der Landvoogdesfe, ror-, len hon-
delyk „ dat zy, op haaren eisch van twee ( lerdften
„ tiende penningen, niet konden antwoorden 1 lenring
e doen
,, voor dat de Plakaaten van den honderdften j
ffqhaf-
„ penning op de uitgaande Koopmanfchap f tn
,, pen waren ingetrokken; alzo zy dezelven,
„ hielden te ftryden, met de Privilegiën van •
,, Tolvryheid, door den Keizer, by zyne in-
„ huldiging, bezwooren, en aanmerkten, als
1543.
„ regelregt ftrekkende, om den Koophandel
,, te verdry ven, uit een land, welk, zonder
,, Koophandel, zyne dyken en dammen niet
„ onderhouden, zyne Ingezetenen niet voe-
„ den, en 's Keizers Beden niet opbrengen
„ kon." Omtrent dit laatfte punt, zeiden ze,
in 't byzonder „ dat zy, zo de honderdfte
„ penning niet afgefchaft werdt, geene Bede
,, van vyfagduizend guldens, jaarlyks, zou-
„ den konnen voldoen, daar zy nu meer daft
„ tweehonderdduizend guldens opbragten."
De Landvoogdes was zeer gebelgd over dit
V, DEEL. Q ant-

a 42 V A D E R L A N D S C H E XÏX.BOEK;
KARELII antwoord, en verklaarde, dat zy den honderd­
1543- ften penning, in eeuwigheid, niet affchaffen zou,
ah hebbende den zeiven opgefteld ,uit kragtevan
het volftrekt oppergezag des Keizers, welk zy,
in geenen deele, gekrenkt wilde hebben. De Staa.
ten, federt, met den Prefident van Schoore
en met Meester Vincent Korneliszoon, over
dit punt, in onderhandeling getreden, lieten
egter niet na fterk op het affchaffen van den
honderdften penning te dringen. De Landvoogdes
hadt hun, in Louwmaand, gefchreeven,
dat zy zig, in de plaatfe der jongfte
Bede, met eene redelyke fomme van penningen,
genoegen wilde. Zy beriepen zig, derhalven,
op dit fchryven, beweerende , dat,
in gevolge van het zelve , de honderdfte
penning en de twee tienden, tegen eene redelyke
fomme van penningen, moesten worden
afgedaan: voorts zeggende „ dat zy groo-
„ ter Bede wilden toeftaan, dan zy immer toe-
„ geftaan hadden, zo men, alleenlyk, den
„ honderdften penning wilde afdoen." Op
de reden, uit den Brief der Landvoogdesfe
endeend, fcheen geen verzet te zyn. Ook
wist men 'er, ten Hove, niets anders op te
zeggen, dan „ dat 'er een' misdag in den
„•Brief begaan was; dat de Landvoogdes niet
den honderdften penning, maar de twee
'„ tienden alleen, tegen eene redelyke fomme
van penningen, wilde afdoen; dat zy, tot
het heffen van den honderdften penning
o- * geene toeftemming der Staaten behoefde ,
• ex 1 „ maar deezen Import, * uit hoofde van 's Keiteftan
*£ „ zers opperfte magt, mogt doen heffen; en
abfoh
Jmpei „ dat zy, zonder 'sKeizers hoogheid te krenttris.
' « ken,

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 043
„ ken, denzelven niet affchaffen kon." Onder
usfchen, hadden de Staaten reeds, uit den
mond der Landvoogdts'e zelve, begreepen,
waar 't eigenlyk haperde, dat de honderdfte
penning niet kon afgefchaft worden. Jasper
Doulx hadt, om de Ontvangst van deeztn impost
te hebben, reeds tweemaalhonderdduizend
guldens opgtfehooren, die men hem
wederom zou hebben moeten uitkeeren, zo
men den Staaten genoegen zou hebben willen
geeven; waartoe men geenen raad wist. Gebrek
ran geld dan, en niet juist de hoogheid
des Keizers was de oorzaak, dat deeze Impost
bezwaarlyk vernietigd werdt. De Sraaten
bewilligden 'er in, voor een jaar («'). Wy
zullen hierna zien (k), hoe zy den Keizer nog
tot het affchaffen van deeztn Impost bevvoogen
hebben.
Toen werdt 'er, over de twee tienden, ge
twist. De Landvoogdes hadc verklaard, cV •
zy zig, in de plaats der «elven, met honderd '
en vyftigduizend guidens, in zes maanden te'
betaalen, te vrede houden zou. Doch de 1
1543.
Iv beviiiigen
n den
ienden
>enning»
Staaten wilden maar honderd entwin igduizend
geeven. Eindelyk bewilligden de Edelen,
Dordrecht, Haarlem en Delft in den
eisch der Landvoogdesfe; doch Leiden, Amfterdam
en Gouda kwamen niet hooger, dan
tot honderd entwintigduizend guldens. Men
liet egter ten Hove niet af met dringen, tot
dat Leiden en Gouda, in Lentemaand, ook
werden overgehaald. De Landvoogdes, toen
vyf
C') ADR. VAN DER GOES, Resift. op 't jaar 1545. bl. g.
(4) Vide & F. STRAD. de Bello belgieo Uec. U JLiir. VU.
f. 406.
KARELII.

s44 VADERLANDSCHE XIX. BOEK:
KAREI. II, vyf van de zes groote Steden hebbende doen-
1543- bewilligen, bekreunde zig der weigeringe van
Amfterdam niet langer; maar deedt de Acten
van * bewilliging en van f aanneeming ,
*Confent,
•[Accep­ terftond, naar haaren zin, opftellen (7): 't
tatie. Blykt egter, dat hierin, eerlang, verandering
gekomen is, en dat de Staaten in de Tienden
hebben moeten bewilligen (m~). Terftond hiejrna
kwamen 'er, in Holland, verfcheiden' Plakaaten
uit, verklaarende, van welke goederen
en neeringen men den tienden penning
zou moeten betaalen. Onder anderen, werdt
den Eigenaaren der Landeryen gelast, drie deelen,
en den bruikeren, het vierde deel van
den tienden penning der inkomlien op te brengen.
Ook werden de lyfrenten van tien guldens
's jaars, en de Bieren, die, in de Steden
, daar zy gedronken werden, gebrouwen
waren, van den tienden penning vry verklaard
(«).
La?t van Doch 't ftuk der Geldmiddelen was, hierKrygsmede,
ten Hove, nog niet afgehandeld. In
volk enz. Overysfel, in 't Stigt van Utrecht, in Hol­
Holland
land en elders, lag een goed deel Ruiters en
opge
drongen. Knegten onbetaald. De Landvoogdes begeerde,
dat Holland, voor de betaaling van dit
Krygsvolk, zorgen zou. De Prins van Oranje
en de Rentmeester Willem Goudt hadden,
te Antwerpen, vyftigduizend guldens opgenomen,
en tot 's Lands oorbaar uitgegeven.
Met deeze fchuld, wilde Vrouw Maria die
van
(O MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 348, 345, 350,
35t> 352, 353, 355-
(>«) MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 357.
(a ; Repen, der Plakaat. bl. 44, 46.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 245
van Holland, insgelyks, belasten. De Staaten
hierop, federt, in den Haage befchreeven,
vonden, in 't laatfte, weinig zwaarigheid;
doch wilden zig noode belasten met de
betaaling van 't Krygsvolk, welk klaagde ,
vier maanden folds te goede te hebben, en nog
eenige maanden zou moeten onderhouden worden.
Zy merkten aan, dat zy reeds meer hadden
opgebragt, dan tot betaalinge deezer
Knegten, tot aan Bloeimaand toe, vereischt
werdt, en dat hun geene Rekening van 't befteeden
hunner penningen gedaan was. Men
fprak wel van den Prinfe van Oranje deeze
Rekening af te vorderen: doch niemant hadt
lust, om 'er met hem over te twisten. Men
befloot dan, der Landvoogdesfe te antwoorden,
dat men de vyftigduizend guldens voldoen
zou; doch zig met het onderhouden van
't Krygsvolk niet belasten kon; dat men egter
drie of vier termynen van de gewoone Bede
vooruit betaalen wilde, mids dat Holland,
welk nimmer aangenomen hadt, zig zelf te
zullen befchermen, door de Landvoogdesfe,
befchermd werdt (0).
Terwyl men hier over, in den Haage en IV.
ten Hove, in onderhandeling was, hadt Fran- } 'eldtogt
ïdeNecois
de I. den Veldtogt in de Nederlanden ^
;rlan>
doen openen. Bapaume, Landrechies, Mau-d :n»
beuge, en andere Plaa'fen in Henegouwen,
werden, in korten tyd, bemagtigd (p). Zelfs
viel het gantfche Hertogdom Luxemburg, op
Diedenhoven na, wederom, gelyk voorlee-
Q 3
den
KAREI.II.
«543.

KARELII.
1543
Vvandelykhrdcr
ter Zee.
•De Ga
Yonne.
246 V A D E R L A N D S C H E XIX Bosx;
denjair, d.n Fran'chen in handen ' q). Maarten
van Rosfem had:, omtrert den aanvang
van Sprokkelmaand, reeds een' inval in dit
H rondom gedaan, en eenige Dorpen verbrand
Doch weinig meer konnen uitregren,
alz > zyn Krygsvolk, by mangel van betaaling,
veiloopen was (V). Anderen fchryven eg'er,
da. hy, in Lentemaand, dtn Hertoge van Aarfchoc,
by Sittard, in 't Land van Gulik, drieduizend
man affloeg (s). Jan van Kroui ,
Graaf van Roeulx, viel, daarentegen, inBoulogne.
De Franfchen zouden dieper doorgedrongen
zyn, zo de flag, by Heinsberg, die
in Hooimaand vo>rviel, den Prinfe van Oranje
geene gelegenheid gegeven hadt, om , met
een gedeelte van zyn Leger, Henegouwen te
komen dekken (f).
Ter zee, werden ook eenige vyandelykhe»
den gepleegd. Verfcheiden' Franfche Kaapers
hielden zig, deezen Zomer, omtrent de
zeegaten van Holland, alles wegneemende
wat hun ontmoette («). De Zee - Admiraal
Maxtmiliaan van Bourgondie deedt daarentegen
, in Bloeimaand. met negen fchepen, eene
landing in de * Rivier van Bourdeaux, alwaar
hy eene Vloot Franfche Koopvaardyfchepen
ten deele vernielde, ten deele weg­
nam. Een deel Bootsvolk, aan land geflapt,
haalde ccn :
ge Klokken uit de Kerken, en bragt
ze in Zeeland, ten bewyze dat zy op 's vyands
be-
fa DANIËL Tom. V[I. p. S52.
(7) Vir.1.11 Eoift. Selwft. N. CXXII. p. 294,
( ) DANIM Tom. VII. p 852.
(f. VJOLII Epift. Selcft N- CXXXÏ. p. 307, 308.
(«) MR. AERT VAN DER GOES P.egift. bl. 3&'«

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 247
bodem geweest waren. V/at laater, ftak de
Admiraal nog eens in zee, met tien Oorlogfchepen;
doch regcte toen weinig uit (J>).
Het Neêrlandsch Leger, grootendeels, uit
Gulikerland geweeken zynde, hadden de Gel
derfchen de handen wederom ruimer gekreegen,
om eenen inval in 't Stigt te doen. Maarten
van Rosfem, vyf entwintig Vendels Knegten
en twaalfhonderd Ruiters, op de Veluwe,
byeen gebragt hebbende, rukte, op den derden
van Hooimaand, voor Amersfoort; onder
weg, Leusden, Zoest en andere Dorpen,
onaangezien dezelven onder verding zaan,
leêg pion derende. De bezetting van Amersfoort
was, eenige dagen te vooren, ter Stad uit
getrokken, om Nieuwkerk te bemagtigen ;
doch zy was hier zo ontvangen, dat zy met
verlies wyken moest. Rosfem nam deeze gelegenheid
waar, om zig van Amersfoort meester
te maaken. En fchoon hy (legt van gefchut
voorzien was, en in 't eerst merkelyken
tegenftand van de Burgerye ontmoette; gelukte
het hem egter, de Plaats, op den zesden
(w), by verdrag, in te neemen (#). De
plondering werdt, naar men zeide, voor tagtigduizend
Kareis gulder s afgekogt. De Gelderfchen
trokken, nog in die zelfde maand,
naar de Meijery van 's Hertogenbosch, welke
wederom deerlyk werdt afgeloopen. Het
fchoone Dorp Vugt werdt, op één Huis na,
aan kooien gelegd, en de Stede Eindhoven
leêg geplonderd. De Gelderfchen ontzagen
Kloos-
Cv~) REIGERSB. II. Deel, bl. 474,475.
(w ) MR. AERT VAN DER GOES Regift. ïl. 357.
(_x) Chron. Agr.et, ap. MATTH. ad Rcr. Amorf. Script.^.37».
Q 4
KARELII»
1543.
Maarten
van RosfembemagtigtAmersfoort,
en loopt
de Meijery
af.

KARELII.
1543-
V.
Nieuwe
Bede aan
die van
Holland
tot betaalinge
der
Knegten
in'tSügt.
« 48 V A D E R L A N D S C H E XIX.BOE*;
Kloosters noch Kerken. Zelfs bleeven de Nonnen
niet vry, van hunne geweldenaaryen (y).
De Landvoogdes, kennis van 't bemagti­
gen van Amersfoort gekreegen hebbende, gaf
van dit ongeluk de fehuld aan de Staaten van
Holland, die, geene zorg gedraagen hebben­
de, voor de betaaling der Knegten, die in
't S'igt lagen, te wege gebragt hadden, dat
dezelven den Lande geenen dienst wilden doen.
Ten zelfden tyde, eischte zy dertigduizend
guldens ter maand, voor den tyd van drie
maanden, die in Herfstmaand om zouden zyn,
wanneer men den Keizer, in de Nederlanden,
verwagtte. De Edelen en Dordrecht {tonden
haar twintigduizend guldens toe, fchoon zy
naauwlyks raad wisten, om deeze penningen
te vinden. Doch de andere Leden verfchilden.
't Liep tot in 't begin van Oogstmaand
aan, eer de Steden beflooten, der Landvoogdesfe
vyf-entwintigduizend guldens ter maand,
voor drie maanden, toe te (taan, onder zekere
voorwaarden: van welken de voornaamften
waren dat de Landen van Voorne en
„ Putten hun aandeel in de Bede onder Hol-
„ land zouden opbrengen; dat de Steden de
„ Edelen, hoofd voor hoofd, zouden fchat-
„ ten, en dat de Steden ook op zekere fom-
„ me gefield zouden worden, door twee Raa-
„ den van Holland en eenige anderen, door
„ de Steden te noemen." De Landvoogdes,
genoegen neemende in de bewilliging, verwierp
egter alle de voorwaarden, op welken
de-
(y~) HENR. VAN ER.», Chron. bl, 116. 117, PONTANUS Lite,
3ÜI. p. 829.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 249
dezelve gefchied was. Vonrne en Patten moes­ KAREJ.II.
ten op zig zeiven draagen. Voorts eischte 1543.
Vrouw Maria, dat de Edslen en Steden het
regelen van elks aandeel aan haar verblyven
zouden, zeggende „ dat de Raaden van Holland
en zulken, die 'er de Staaten nevens
,, ftellen zouden, zulks toch niet, dan vol-
„ gens de begeerte haarer Majefleit, zouden
,, doen." De Edelen, Dordrecht en Amfterdam
bewilligden hierin terftond. Haarlem,
Leiden, en Gouda, insgelyks; doch op 't
believen hunner Meesteren. Doch toen men
de verdeeling gezien hadt, was 'er niemant,
Dordrecht misfchien alleen uitgenomen, mede
te vrede. De Prefident van Schoore, hierover,
met die van Delft, Leiden en Amfterdam,
in gefprek geraakt, verklaarde „ dat,
„ wanneer elk zyn aandeel, en het platte land
„ naar de Schildtalen betaalde, aan de inge-
„ willigde vyf-enzeventigduizend nog vyftien-
„ duizend guldens te kort komen zouden ,
„ vraagende, waar men die zou vinden? Men
antwoordde ,, by de Gee?telykheid, by de
„ Edelen, en by de kleine Sceedjes, Asperen,
Heukelom, Leerdam enz. Doch de Prefident
hernam „ dat de Geestelykheid reeds
„ de helft hanrer inkomften opbragt (t); dat
,, de Edelen niet bo^en tien of twaalf in ge-
„ tal waren, en dat de onderzaaten van Eg-
„ mond naar de Schildtalen betaalden; dat,
„ ein-
l n
(0 ' £
Stïgt, hadt de Geestelykheid deeze belasting,
met tienduizend guldens, afgekcgt. Anrmym
sidverf, apud MATTH^UM Fundat. & Fat. Ecclcf.
p'. 215.
' Q5

a 5o V A D E R L A N D S C H E XIX. BOES:
KARELII. „ eindelyk, Asperen, Heukelom, Leerdam
1543- „ en andere kleine Steden of vlekken, die
„ niet in de fchildtalen (tonden, niet veel aan-
„ brengen zouden." De Steden, hier weinig
op in te brengen hebbende, moesten zig ,
naar 't fchynt, federt, vergenoegen met de
verdeeling, door de Landvoogdesfe, gemaakt
(z).
Moeite, Midlerwyl, vonden zy zig in merkelyke
in Hol­ verlegenheid, om de ingewilligde penningen
land om
te vinden. De Edelen en Dordrecht floegen
geld te
vinden. voor, om dezelven, by verzegeling, op te
brengen. Haarlem en Delft waren van gedagten,
dat elk 'er, naar gelang zyner goederen,
in draagen moest. Leiden oordeelde,
dat men eene belasting op de Haarditeden en
Landeryen moest leggen. Die van Amfterdam
wilden, volgens de Schildtalen, opbrengen,
fchoon hunne Stad, zeiden ze, hoog in
dezelven gefteld was. Gouda was niet gelast
iet voor te flaan. Sommigen fpraken ook
van eenen maatigen penning te zetten, op
Wyn, Bier, Zout, Zyden- en Wollen-ftoffen,
Gedagter Lynwaaten enz. Alle deeze Ontwerpen wer­
desRaads
den den Raad van Holland overgeleverd, om
van Hol
land hier 'er deszelfs gedagten over te verftaan, die
over. hierop uitkwamen „ dat het Ontwerp van
,, Haarlem en Delft 't redelykfte fcheen; doch
„ bezwaarlyk zou uit te voeren zyn, en ge-
,, legenbeid geeven, tot veele valfche eeden,
„ alzo niemant zyne goeaeren te regt zou
„ aanbrengen; dat de belastingen op de Lee-
,, vens-
tz") MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 35ES, 360, 361»

XIX BOEK. H I S T O R I E . ayi
„ vensmiddelen, door andere voorgeflaagen,
„ te ongelyk waren, en fommigen derzelven,
,, gelyk die op 't Bier, de armen te veel be-
„ zwaaren zouden; dat men van 't Zout nog
„ nimmer Excyr.s gegeven hadt (2), en dat
„ eene beiasing op de Haardfteden van kwaa-
„ den gevolge zou konnen zyn; dat de Raad
hierom van gedagren was, dat de Leden
„ eik op zekere fo nme behoorden gefield te
,, worden, die ieder, by voorraad, moest
„ vinden, zo als hy best kon, mids dat eg-
,, ter het aandeel van 't platte land omgeflaa-
,, gen werdt op de r
childralen. en dat zul-
,, ken, die in de fchildtalen nier (tonden, op
„ eene re ielyke fomme gefreld werden." Volgens
deezen voorflag des R*ads, gefchiedde,
federt, de bewilliging der Staaten; doch de
Landvoogdes wilde het regelen van elks aandeel
aan zig zeiven houden, gelyk wy reeds
gezeid hebben (a).
•f - Nog een andere voo r
flag werdt den groo­ De Stadten
Steden, omfent deezen >yd, gedaan, houder
vergt ee­
door den Raad, ui den naam van den Prinfe
nelee­ van Oranje. Zy hadden hem, eenigen tyd ning' van
is groote
MR. AERT V>N DER GOES Regift. bl. 361.
Steden.
(2) Hertog Karei van Bourgondie ve klaart egter, in
een Plakan van Jen jaare 1471, te v

25* V A D E R L A N D S C H E XIX. BOBK:
KARELII
'geleeden, ieder duizend guldens geleend, on'543der
belofre, dat zy dezelven zouden mogen
korten van 't eerfte geld, dat van de twee tienden
inkomen zou. Doch nu werdt haar verzogt
„ dat zy deeze korting wilden uitftellen,
„ tot dat deeze tienden, voor de tweede rei-
„ ze, werden geheeven; dat zy den Prinfe,
„ daarenboven, elk nog duizend guldens lee-
„ nen wilden, en dat zy elk nog half zo veel
„ wilden opbrengen, als zy, in de laatfte ver-
„ zegeling van zestigduizend guldens , den
„ twaalfden van Wynmaand te Antwerpen toe-
„ geflaan, opgebragt hadden. Men zou deeze
v> penningen gebruiken, om de Knegten, die
„ cp de grenzen gelegen hadden, te voldoen,
„ aan welken men nog agt entwintigduizend
„ en zes ponden fchuldig was. En de Steden
„ zouden dezelven mogen korten van de twee-
„ de twee tienden, of uit de penningen van
„ de Bede, welke zy nu der Landvoogdesfe
, ftonden in te willigen."
De Steden, overleggende, dat men de
] knegten, zonder hun te voldoen, tegen de
< Gelderfchen, niet zou konnen gebruiken, en
( lat het platte land veel overlast van -hun te
vagten zou hebben, zo zy langer onbetaald
| >leeven, bewilligden allen, uitgenomen Gou-
i a, in den voorflag des Raads. Die van Ami
:erdam verklaarden egter „ in 't geheel,reeds
5 i drieduizend guldens meer dan de andere Ste-
T , den geleend te hebben; waarom zy gaarne
van de leeninge van nog duizend gul-
» , dens verfchoond zouden zyn, te meer, al­
X zo zy thans geene neering noch welvaart
53 hadden." Men moet, hierop, egter aau-

XIX. BOEK. HISTORIE. s 55
merken, dat de Stad, ten deezen tyde, de KARET II.
gewoonte hadt van zig armer te veinzen dan 1543.
zy was, om met geene leening gekweld te
worden (7/). Ook liet de Raad zig, met dit
antwoord, niet afzetten. „ Amfterdam hadt,
„ zeide men, al tyd zyn best gedaan, en zou
„ het nog wel willen doen, en zo Gouda geen
„ beter antwooid gaf, zou men 'er de Land-
„ voogdes kennis van geeven, die, zekerlyk,
„ de Stad zou doen panden of uitwinnen (Y)."
't Schynt dat de Steden, federt, eenpaariglyk,
in de begeerde leening bewilligd
hebben.
Karei de V, die 't bemagtigen van Gel­ VI.
derland thans boven alle dingen ter herte De Kei­
nam, deedt, aan den Rynkant, een aanzienzer, ia
lyk Leger vergaderen, van zins, om zig, zo
Gulikerland*
dra mogelyk, aan 't hoofd van het zelve te getrok­
Hellen, en den Hertog van Gulik tot onderken,bewerping te brengen. In 't begin van Zomerlegert ea
maand, ging hy te Barcelona fcheep fV), landbemagde, eerlang, te Genua, en vertrok van daar, naar tigtDuït-
:en,
Duitschland. Hy hieldt zig, in Oogstmaand, eenige
dagen, te Spiersop, alwaar hy den Proteitanten
eenige vry heden toeftondt. Toen begaf
hy zig naar Bon, daar zyn Leger verzameld was.
Het beftondt uit zes endertigduizend Knegten,
ten deele Italiaanen, ten deele Spanjaards, ten
deele Duitfchers, en uit agtduizend Ruiters.
Met deeze gantfche magt, iloeg hy 't beleg
voor Duuren, de fterkfte Plaats van 't Hertogdom
Gulik. Binnen dezelve, lag eene be-
Zet-
CJ:) HOOFT II. Boek, bl. 38.
Cc> MR. AERT VAN DER GOES Regift. bl. 3 r Q .
id) REIGSRSB. U. Deel, bl. 475.
3 5 9
' 3
-

Hertog
Willem
onder-
Werpt
«ig.
2541 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOSK;
KARELII, zetting van tweeduizend Knegten en agthon-
1543. derd Ruiters, onder bevel van Gerard van
Vlatten^ een' Guliker Edelman. Over 't Keizerlyk
Leger, hadt FerdinandGonzaga, Onderkoning
van Sicilië , het opperbevel: onder
wien, Steven Co/onna geboodt. Doch de Keizer
woonde 't beleg by, in eigener Pcrfoon.
Het werdt zo hevig voortgezet, dat de Stad,
onasngezien den wakkeren tegentrand der belegerden
, binnen twee dagen , ftormenderhand
overging, op den vier entwintigften van
Oogstmaand. De italiaanen en Spanjairds,
van weiken 'er veelen, in 't (tonnen, gel'neuveld
waren, regrten, na 't overgaan der Siad,
een ysfelyk bloedblad in dezelve aan. Ook
werdt zy deerlyk geplonderd, en eindelyk aan
en andere kooien gelegd. Na 't bemagtigen van Duu-
Plaatfen.
ren, vondt de Keizer byna nergens eenigen
tegenfland meer. Gul ik gaf zig terftond over.
Die van Roermonde droegen den Keizer de
fleutels te gemoet. Hy deedt zyne intrede
binnen de Stad, op d?n eerften van Herfstmaand,
verzHd van den Prinfe van Oranje
en andere Grooren. Van hier, begaf hy zig
naar Venlo, welke S ad 't beleg nop; eenige
dagen doorftondt. Doch Hertog Willem ,
zig niet in ftaat vindende, om den Keizer 't
hoofd te bieden, en vretende, benevens
Gelder en Zutfen, ook zyn Hertogdom Gulik
te zullen verliezen , vondt geraaden, zig te
onderwerpen. Hy begaf zi*r, dan naar 't Leger
voor Venlo, alwaar hy den Keizer te voet
viel, fchuld bekende, en om genade badt (e).
• Op
("O HENS. VAN ERP Chron. bl. 117, 118. PONTANUS libr.
XII. p. S.JO, 831, 83a.

XIX. BOËIC. H I S T O R I E . 255
Op den zevenden van Herfstmaand, floot
de Keizer hier een verdrag met hem, waarby,
Willem zig verbondt „ het regtzinnig geloof,
,, in zyne landen, te zullen bewaaren, en de
„ opgekomen' nieuwigheden te zullen afdoen.
,, Voorts, deedt hy afftand van de Verbind-
„ tenisfen, met den Koning van Frankryk,
„ met den Hertog van Holftein, die zig Ko-
„ ning van Deenemarke noemde, en met den
KARELII.
I543-
VII.
Verdrag,
waar by
Gelder
en Zutfen
aan Karei
den V.
worden
,, Overweldiger van Zweeden , aangegaan , afgeftaan.
„ beloovende, voortaan, den Keizer en den
,, Roomsch - Koning getrouw en onderdaanig
„ te zullen zyn. Van zyn Regt op het Her-
„ togdom Gelder en het Graaffchap Zutfen
,, ftondt hy voor altoos af, ten behoeve des
,, Keizers. De Stad Amersfoort zou hy ook
„ terftond overgeeven. Daarentegen , be-
,, loofde de Keizer hem, in 't bezit van 't
„ Hertogdom Gulik, te zullen herftellen, hem
„ met het zelve, zo wel als met het Hertog-
„ dom Kleeve, verlydende, gelyk, kort hier-
,, na, gefchiedde (ƒ). Sittard en Heinsberg
„ alleen zouden in 's Keizers magt blyven (g)."
Het verdrag behelsde nog eenige andere byzonderheden,
met welken wy ons niet ophouden.
Weinige dagen hierna, deeden de
Staa en van Gelder en Zutfen den Keizer, in
zyne Tente voor Venlo, hulde. De Keizer bevestigde,
van zynen kant, hunne Privilegiën,
beloofde geene Ampten te zullen geeven dan
aan bekwaame luiden, die 'sLands taaie fpreeken
konden, en de Ampten, in eigener perfoon,
(D yitls Cod. Diplom, post TESCHEMACH. Anal. Cliv. p.
t6}.
i.g) Groet-Geld. Plakaatb. I. Deel, Prtüim. Puniï. c. 20.

255 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
IÏARELII. foon, bedienden. In 't byzonder, verbondt
1543.
hy zig, geenen Stadhouder over Gelder ea
Zutfen te zullen Hellen, dan die 's Lands taaie
kundig was. Hy hadt, kort te vooren ,
den Prins van Oranje, Stadhouder van Holland
, met dit Ampt befchonken. Wyders
beloofde de Keizer, de Landen met geene
fchattingen te zullen bezwaaren, dan in welken
Baanerheeren , Ridderfchap en Steden ,
deugdelyk en naar ouder gewoonte, bewilligd
zouden hebben (h). Van alle deeze punten
werden den Staaten, federt, open' Brieven
verleend, die, op den twee-entwintigften van
Grasmaand des jaars 1544, te Spiers getekend
waren (r> De Prins van Oranje hadt,
ondertusfchen, terftond na 't fluiten van 't Verdrag
te Venlo, eerst te Nieuwmegen en verbolgens
in de andere Steden van Gelderland,
en op den laatften van Herfstmaand, ook te
Amersfoort (£), uit 's Keizers naam, insgetyks,
de hulde ontvangen (7). Maanen van
Elosfem, die, onder veele anderen, mede orér
't fluiten der overeenkomst met den Keiter
geftaan hadt, ging, federt, over in zynen
lienst (m). Karei de V. zag zig dus, eindelyk
, na eenen Moedigen en langduurigen oorog,
in 't gerust bezit gefteld van het Her-
1
ogdom Gelder en het Graaffchap Zurfen.
Deeze twee Landfchappen waren de laatften
3
Ier Nederlanden, met welken hy zyn uitge-
ftrekt
(70 Groot-Geld. Blakaatb. I. Deel, Pralim. Pund. c. 27.
t O Groot Geld. Piakaatti. I. Deel, Prxlim. Puncl. e. 32.
(k~) GOUDHOEVEN tl. 613.
(I) HENR. VAN ERP Chron p. 118.
(m) PONTANUS Libr. Xlf. g. 833, 835,

X?X. BOEK. H I S T O R I E . 257
ftrekt gebied vermeerderde , voerende hy ,
wegens de heerfchappye over dezelven, van
deezen tyd af, zonder iemants wederzeggen,
in zyne open' brieven, zeventien byzondere
titels, als HERTOG van Brabant, Limburg,
Luxemburg en Gelder; als GRAAF van Vlaan*-
deren, Artois, Henegouwen, Holland, Zeeland,
IS amen en Zutfen; als MARKGRAAF des
Heiligen Roomfchen Ryks of van Antwerpen, en
als HEER van Friesland, Mechelen', de Stad,
Steden en Landen van Utrecht, Overysfel en
Groningen.
Terwyl de Keizer, na 't bemagtigen van
Gelderland, met zyn Leger, naar Henegouwen
trok, om den voortgang der Franfche wa­
V. DEEL. R
KARELII.
1543.
Vtll.
Bede van
londerd-
:ntwinpenen
te {tuiien, werden de Staaten der Ne- J igduiderlanden,
te Diest, befchreeven, om hem . ;end gul­
met geld te onderfteunen (ti)-. Hy hadt zig, 1 lens van
in perfoon, derwaards begeven, en vorderde, rlolland.
onder anderen, van die van Holland, honderd
entwintigduizend guldens , in Herfstmaand
en de vyf naastvolgende maanden op
te brengen, by verkooping van Renten, Leeninge,
ofCapitale Impofitie, dat is, Hoofdgeld.
De Staaten, hierop, tegen den tweeden van
Wynmaand, in den Haage, befchreeven zynde
, bewilligden terftond in 's Keizers eisch,
en bragten hun Confent der Landvoogdesfe 0ver,.
die hun, daartegen, Oktroi verleende,
om Renten op Holland, tegen den penning zestien,
te mogen verkoopen,' en nieuwe belastingen
te mogen leggen, op Wyn, Bier, Lakens
enz. De Edelen en Steden, beflooten
heb-
Cni GOUDHOEVEN U. 614.

KARELII.
1543-
B 58 VADERLANDSCHE XIX. BoreJ
hebbende, zestigduizend Kareis guldens, tegen
den penning zestien, op te neemen, verbonden
zig, onderling, eikanderen fchadeloos
te houden van de jaarlykfche Renten deezer
Hoofdfomme, beloopende drieduizend zevenhonderd-envyftig
guldens; en beloofden, elk
zyn aandeel, op zynen tyd, op te brengen(0).
Zwaarïg- Doch in 't opltellen der nieuwe belastingen,
leden by
't invoe­
waartoe men, in Slagtmaand, met meerderren
der heid van (remmen, befloot, deeden zig egter
nieuwe merkelyke zwaarigheden op. Sommige Ede­
Imposten len, gelyk Egmond en Buuren, wilden niet
gedoogen, dat dezelven, binnen hunne Heerlykheden
, geheeven werden. De Graaf van
Hoorne hadt, zelfs te vooren al, geweigerd,
in zyne Heerlykheid van Altena, de twee tienden
te laaten vorderen. Gorinchem maakte
ook zwaarigheid, om Ontvangers tot den
nieuwen Impost te benoemen. Sommigen wilden
, hierom, de Landvoogdes verlof verzoeken,
om de ingewilligde Bede, op eene gemakkelyker
wyze , te mogen doen heffen.
Zelfs zondt men de Penfionarisfen van Amllerdam
en Gouda, ten dien einde, naar boren
(ƒ>). Doch deeze bezending was vrug-
:eloos De impo?ten op Wynen, Bieren, Laken,
Zyde, Fluweel, Bsesten enz. werden,
net den aanvang des volgenden jaars, alomme
n Holland, geheeven (g). Men betaalde 'er
1 le jongfle Beden van honderd-entwintigdui-
:end en vyf-enzevenrigduizend guldens uit, en
men
(0) I. Memoriaalb. VAN DAM ƒ. 5,
lp) MR. AERT VAN DER GOKS Regift. iU 362. 36?. %6A>
Ó 4
3*fi, 357, 368. " '
(jj Repen, der Plakaat. U. 46.

XIX. BOEK. HISTORIE. 359
men loste 'er de zestigduizend guldens, die, KARELII.
in Wynmaand des jaars 1542, waren opge­ 1543»
nomen , mede af (r). In Wynmaand deezes
jaars, waren de Staten ook genoodzaakt geweest
(j), geld en laken te zenden naar Utrecht,
tot betaalinge van rien vendels Knegten.
die, onder be^el van den Overfle Bufmama,
uit Gulikerland, in *t Scigt gekomen
waren, en den Landluiden en Kloosterlingen
veel overlast aandeeden Onder anderen ,
waren zy, onder 't roepen van Sla dood, fla
dood! in 't Vrouwen-Klooster buiten Utrecht
gevallen, dreigende de Nonnen met bloote
mt sfen. Doch zy verliepen allen, toen 'er betaaling
kwam
Zo dra de Keizer in Henegouwen gekomen
was, verdeelde hy zyn Leger in twee hoopen,
en deedt Guize en Landrechies, te gelyk, be
legeren. Doch Guize werdt, op de aankomst
des Franfchen Legers, wederom verlaaten,
en al 's Keizers magt voor Landrechies gelegd.
Op den agt-entwintigften van Wynmaand
, begon men de Stad te befchieten.
Doch regen den avond, naderde het Franfche
Leger, zig eerlang, in 't gezigt der bele^eraaren,
in dagorde Hellende. De Keizerfchen,
meenende, dat het den Franfchen ernst was,
eenen flag te waagen, maakten zig insgelyks
gereed. Doch 't bleek haast, dat de vyand
alleen voorhadt, de S ad van voorr ;ad te voorzien;
't welk de Keizerfchen te laat gewaar
werden, en hierom niet beletten konden. Kar
e
, , . l
Cr 1 ADR. VAN DFR GOES Re?ift. op *tjaer 1^44 bl. 1, 3,
O) MR- AERT VAN DER GOES Reyift. bl. 364.
(.*) HENR. VAN ERP. Cluen. W. u8, ny.
R 3
Befluic
van den
Veldtogt
in de Nederlan­
den.

2f5o V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
KARELIIJ rel de V, federt zelf in 't Leger gekomen 7
niet zonder gevaar geloopen te hebben, van
door eene vyandelyke party, die by Quesnoi
op hem paste, te worden opgeligt, nodigde
de Franfchen ten ftryde uit, op den derden
van Slagtmaand. Men werdt ook handgemeen,
en de Franfchen, eenig verlies geleeden
hebbende, weeken af, zig werpende in
de vesting, 'Ghauau in Cambrefis genaamd. Een
klein Riviertje fcheidde hier de twee Legers,
over welk de Keizer, inden nagt, eene brug
deedt daan, om de Franfchen te verrasfen j
doch zy, hiervan de legt krygende, trokken
met ftillen trom af. De Keizerfchen maakten
zig toen meester van de vesting , en ver^
volgens ook van de Siad Kameryk en het
fteedje Crevecoeur. Dit laatfte lag op Franfchen
bodem. Doch Kameryk met het onderhoorige
Land en Chateau in Cambrefis behoorden
tot het Keizerryk; en hadden, desonaangezien,
voorgeevenele onzyuig te willen blyven,
den Franfchen vryen doortogt vergund
sn andere dienften gedaan. Karei de V. vondt
hierom goed, zig van deeze Plaatfen meester
;e maaken, en dezelven van behoorlyke bezet-
:ing te voorzien, 't Beleg van Landrechies.
ivas, ondertusfchen, opgebroken, fchoon de
Stad, door de bezetting van Chateau in Cambrefis,
nog meer of min benaauwd werdt. De
Veldtogt in de Nederlanelen eindigde met het
herwinnen van Arlon, en eene of twee andere
Plaatfen, in het Hertogdom Luxemburg (Ö),
Ka-
C-O VIGLJI ioift. S.feét. AV CXXXV. in Anal. Belg. TOK*
I. P. I. p. 312.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . n6i
Karei de V. was, dit jaar, in de Nederlanden,
niet gedaagd naar zynen zin; doch
hy maakte rekening om Frankryk, in 't vol­
gende jaar,met grooter magt, te beoorloogen.
't Was hem reeds, in Sprokkelmaand, gelukt,
een Verbond te duiten met Henrik den
.VIII, die, onlangs, merkelyk ongenoegen
tegen Francois den I< hadt opgevat. Men kwam
overeen, om den Koning van Frankryk, in
geval, hy Engeland, Spanje of de Nederlanden
den oorlog aandeedt, en zekere andere
voorwaarden, die men hem wilde voorfchryven
, niet naarkwam , met twintigduizend
Knegten en vyfduize-nd Ruiters, aan te tasten
(j>). Men maakte, in 't Verbond, alleen van
zo weinig volks gewag, om Francois den I.
in daap te wiegen, en te beweegen, om zig,
flegts naar gelung, in ftaat te ftellen. Ook
was 'er, dit jaar, alleenlyk een kleine hoop Engelfche
hulpbenden, onder bevel van Waüop,
in de Nederlanden geweest (w). Doch 't is
zeer waarfchynlyk, dat de verbonden' Vorften ,
by 't duiten van't Verbond, reeds voorhadden,
tegen 't volgende jaar, een aanzienlyker
Leger in 't Veld te brengen; gelyk zy metterdaad
deeden.
ÖO Aft. Pnbl. Angl. Tom. VI. P. III. p. 86.
(v) RAPIN Tm, V. p. 422, 43(1.
R 3
KAREIIT.
'543-
De Keizerver­
bindt v\g
met Engel.md
tegen'
Frankivlr.
De Keizer was, geduurende dan winter, •IX.
bezig, om zig, ook nog d^or andere verbon­ Verbond
den , in ftaat te ftellen, om Frankryk te be­ van
Viiendoorloogen,
en de Nederlanden te beveiligen. fchap,
Men was, by 't Verdrag van Venlo, tusfchen met Her­
hem en den Hertoge van Gulik, getroffen, togWil­ over- lem van
Gulik,

KARELII
1543
1544-
en met
den Koning
van
Deenemarke.
sfo V A D E R L A N D S C H E XIX. BOWL;
overeen gekomen, om, by de eerfte gelegenheid,
te arbeiden aan een Verbond °van
Vriendfchap en onderlinge befcherming. De
Gemagtigden des Keizers en des Hertogs
kwamen, ten deezen einde, te Brusfel, byeen
; en op den tweeden van Louwmaand des
jaars 1544, werdt het Verbond, door hen,
getekend, en naderhand, door den Keizer,
dtn Hertog, en de Sraaten van Brabant, van
Holland en van Gelderland, bekragtigd. Men
beloofie, by het zelve, eikanderen alle mogelyke
hulp, in geval de Nederlanden , ter
eener, of de Heerlykheden des Hertogs van
Gulik, ter anderer zyde, vyandelyk werden
a*nge-ast. Ook zou men geene verdragen fluiten,
ten nadeele van eikanderen (x). De Gemagtigden
van 's Keizers zyde, die dit Verbond
geflooten haddon, waren Lodewyk van
Vlaanderen, Heer van Praat, Nikolaas Perenot
, Heer van Granvelle , Lodewyk van
Schoore, Prefident van den geheimen Raad,
en Viglius van Zuichem, Raadsheer in den
geheimen en in den grooten Raad te Mechelen.
Twee deizelven, Gianvelle en Viglius
werden, terftond hierna, nevens Jan van Na-.
ves, Vice Kanfelier, en Karei Boi/bt, gemagtigd,
om, te Spiers, met Gemagtigden van
Christiaan den III, Koning van Deenemarke
en van Jan Adolf en Fredrik, Hertogen van
Sleeswyk-Holftein , over een Verbond van
Vrede, in onderhandeling te treeden. Eenige
Hoilandfche fchepen waren, door de Deenen,
genomen. De Zond was, hierop, twee
C*) Zit Groot-Pbkaatb. IV, Deel, ff^j,
J 3 8
"

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 263
jaaren agtereen, geflooten geweest, waarby KARELII.
de Hoilandfche Koophandel niet weinig geleeden
hadt. Zelfs was men, met reden, bedugt,
voor eene groote duurte in de Graanen,
1544die
reeds merkelyk in prys gereezen waren
(31). De Lubekkers poogden, by deeze gelegenheid,
hier te Lande, te komen handelen.
Doch dit zagen die van Amfterdam ongaarne;
en zonden hunnen Penfionaris, Meester
Floris van Hogaarden, naar Spiers: die den
Keizer, uit naam der Staaten, verzogt, dat
hy 't wilde beletten, en de vrye Vaart, voor
de Hollanders, dosn herftellen. Men tradt,
in Grasmaand, in onderhandeling, en vondt
de Deenen niet onhandelbaar (z). Koning
Christiaan trok zo veel voordeels niet, van
zyne verbindtenisfen met Frankryk, als hy
zig beloofd hadt; en leedt veel nadeel in zyne
tollen, door 't ontbeeren van de Koopvaart
der Hollanderen en Zeeuwen. Hy neigde
dan, insgelyks, tot Vrede, 't Verbond van
Vrede en Viïendfchap werdt, eindelyk, te
Spiers getroffen, op den drie-entwintigften van
Bloeimaand. Christiaan de III. beloofde, by
hetzelve, afftand te zullen doen van zyne verbindtenisfen
met Frankryk. En beide de Vorften
verbonden zig, elkanders vyanden geene
hulp altoos te zullen bewyzen. De Amfterdammers
werden, in alle de Privilegiën,
hun door de voorgaande Koningen van Deenemarke
verleend, uitdrukkelyk bevestigd.
Voorts was de Koning van Engeland in dit
Ver-
O) Chron. van E. DE VEER, ƒ. 58.
(z) ADRMAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1544»
4» l°> 17, aa, 26, 30, 3.3.
R 4

af54 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
KARELII. Verbond begreepen: ook de Koning van
1544- Zweeden, mids hy zig, binnen zes maanden,
verklaarde. Door dit Verdrag , ftondt de
Keizer flilzwygends af van de onderiieunin"
van zynen Zwaager, den gevangen Koning"
Christiaan den Jl, fchoon hy, aan Christiaan
den UI, nog geenen hooger' titel toeftondt
dan dien van verkooren Koning in Deenemarke,
en dus het regt zyns Zwangers liet zo 't was
O)- Karei de V. hadt dus, in den tyd van
ruim een jaar, drie Verbonden weeten te fluiten,
met Voriten, die in de helangen van
Frankryk geweest waren. En 't verdient zyne
opmerking, dat de naauwe verbindtenis
he Frar.cois de I. met de Turken gemaakt
ladt, in alle drie de Verbonden, opgegeven
tvoidt , als eene beweegreden voor Henrik
i ien VIII, Christiaan den UI, en Hertog Wil-
j em ven Gulik, om Frankryks zyde te verlaai
:en. De Vrede met Deenemarke werdt, ia
Zomermaand f», tot overgroote blydfchap
i Ier Ingezetenen, in Holland en in Zeeland,
ifgekondigd (V).
X.
Bode van ]
eenhon- |
derd agtennegen-
!
tig dui- 1
Op den elfden van Louwmaand, hadt de
landvoogdes, tot voortzetting des Franfchen
Dorlogs, eenhonderd agt-ennegencig duizend
;uldens van de Siaaten van Holland doen eichen,
welken, in zes maanden, moesten wor-
zend gul- ( len opgebragt, door hen, die gewoon war dens. ]
en, in de Schildtalen, te draagen. Doch
i le Leden, hierop, federt, vergaderd, nad­
( ien geenen last, om zo veel jn te willigen. De
Ede-
Ca) Du MONT Corps Diplom. Tom. IV. P. II. *. 274.
(h) Rcpcrt» kier PlaKaat. bl. 46".
gf} VELIUS Hoorn, bl. 258. REIGERSB. IL Lui, bl. 4^

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 265
Edelen kwamen hooger niet, dan tot honderdentwintigduizend
guldens. Dordrecht flegts
tot negentig; Haarlem tot tagtig; Leiden en
Gouda tot honderdduizend, mids allen genietende
de gewoonlyke kortingen. Amfterdam
weigerde te ftemmen, zo lang men geen
middel gevonden hadt, om de zestigduizend
guldens, in 't jaar 154a, verzegeld, op te
brengen, 't welk toen nog niet gefchied was.
De Steden waren wel overeen gekomen, om
deeze zestig, benevens zekere vyf enzeventig,
en honderdentwintigduizend guldens, in 't
jaar 1543, ingewilligd, uit de nieuwe Imposten,
te vinden; doch zy wilden van deeze
fommen negentigduizend guldens ten laste
van 't platte land brengen, en alleen op den
Bruikweer doen omflaan: ook begeerden zy,
dat de Edelen, Kloosters en andere vryen,
die niet in de Schildtalen droegen, in den Excyns
van Wynen en Bieren, die voortaan alleen
, doch flechts in de groote en kleine Ste^
den, geheeven zou worden, zo wel zouden
draagen, als de groote en kleine Steden; welken
dan 't overfchot der genoemde fomme ,
ten haaren laste, zouden neemen, mids men
den Haage, die nu, door 't vermenigvuldigen
der Dagvaarten aldaar, fterk begon toe
te neemen, voor eene kleine Stede rekende,
en den Impost nergens hooger ftelde, dan in
de Steden, daar men grooten Excyns gaf.
Doch de Edelen hadden, tot hier toe, in dit
ontwerp der Steden, als 't welk zy oordeelden
, hen te zeer te bezwaaren, niet willen
bewilligen. Ook fmaakte het der Landvoogdesfe
niet. Eerlang kwamen egter de Edelen
R f en
1
KARELII.
1544-

KARKLII.
1544-
De Stsatenbe­
s6r5 VADERLANDSCHE XIX, BOEK;
en Steden, Delft uitgenomen, overeen, dac
de Edelen en Kloosters langer geen Excyns
zouden betaalen , dan tot dat men de negentigduizend
guldens zou hebben opgebragr.
Doch de Landvoogdes nam ook hierin geen
genoegen. Ook bleeven de Staaten, over
de Bede, nog oneenig. De Leden kwamen
wel wat hooger; doch vorderden voorwaarden,
onder anderen het afdoen van den honderdften
penning op de uitgaande Koopmanfchappen,
tot welken, de Landvoogdes niet
wilde verftaan. De Prins van Oranje drong
hen toen tot verdere bewilliging. En 't zou
gelukt zyn, zo de Landvoogdes de nieuwe
Imposten, welken, in Holland, alomme aan
't water leggende, niet zonder zwaare kosten,
konden worden ingezameld, zouden de fluikeryen
geweerd worden; hadt willen afdoen.
Van Wynen en Bieren, wilde men blyven
betaalen. Doch Oranje hadt geen' last, om
zo veel toe te geeven. In Lentemaand, kwamen
de Staaten te Brusfel, daar men den Leden,
afzcnderlyk, aanging, om hen tot bewilliging
te beweegen. DePrefident van Schoore
vertoonde den Edelen, onder anderen ,
dat hem vreemd dagt, dat zy op de affchaffing
des honderdften pennings drongen ,
daar zy immers geen belang altoos by den
Pvoophandel hadden. Ook was 't waar, dat
zy dit, alleen ren verzoeke der Steden, hadlen
willen bedingen. Men haalde hen, ein-
ilelyk, over, om in honderd-enragtigduizend
guldens te bewilligen, mids gevolg hebbende
fan de Steden. Doch deezen waren verder niet
ian tor honderd envyfeigduizend guldens te
brec-

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 267
brengen: en de Landvoogdes verklaarde, den
negenden van Grasmaand, zig daar mede te
vrede te zuilen houden. Het Verdrag met
Deenemarke ftondt toen op een' goeden voet,
't welk haar, naar 't fchynt, gemakkelyker
maakte. De ingewilligde fomme zou worden
gevonden, voor de helft op de Schildtalen ,'
waarin de Steden, kleinen en grooten, de gewoone
kordngen zouden genieten, en voor de
wederhelft op de Morgen talen, twee deelen
ten laste van den Eigenaar en een deel ten laste
van den Bruiker. Geestelykcn, Edelen en
vryen, woonende binnen de Plaatfen , onder
de Schildtalen begreepen, zouden 'er, zo wel
als andere Ingezetenen, toe moeten draagen.
De Edelen hadden hier wel veel tegen gehad,
en zelfs den Prinfe van Oranje vertoond, hoe
veel belang hy hadt, ter oorzaake zyner aanzienlyke
goederen , in Holland gelegen, om
te bewerken, dat de Steden haaren zin niet
kreegen. Doch deezen hadden 't 'er weeten
door te haaien, en zelfs bewerkt, dat haar
Ontwerp, om den nieuwen Impost te hebben
afgefchaft, ten Hove, eindelyk, werdt goedgekeurd
fW).
Met den aanvang deezes jaars, hadt het
xr.
Verbond met Henrik den WL de Nederlan- ' )nlust
net
den reeds ingewikkeld, in eenige moeilykhe-« ichot-
den met Scho land, welk toen met Engeland 1 ana.
in oorlog was. Eenige Schotfche fchepen,
op de Engellchen gekruist en eenigen bui: behaald
hebbende, waren, met den zeiven, te
Vee-
(

KARELII.
1544-
2r58 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOBS.
Veere ingeloopen. Kort hierna, kreeg men
tyding, dat de Schotten eenige Antwerpfche
fchepen beroofd hadden. De gantfche Schotfche
Vloot werdt, hierop, met al het volk,
te Veere, in beflag genomen. Doch in Lentemaand,
vonden eenige Schotfche Bootsgezellen
gelegenheid, om uit de hegtenis °te
ontvlugten, en zig meester te maaken van een
Engelsch Schip, dat in de Haven lag, met
welk zy naar Schotland zeilden. Doch deeze
fchending van 's Keizers grondgebied werdt
zo euvel genomen, dat de Schotfche goederen,
te Veere, terftond aangeflaagen, en ten
behoeve ^ van den eigenaar van 't Engelsch
Schip , in 't openbaar, verkogt werden, 't
Bleef hier niet by. In Bloeimaand, werden
le Schotten, alomme hier te Lande, voor vyanlen,
verklaard, en alle handel met hen ver­
I boden (e). En federt, deeden de Neder-
] anders hun, en zy den Nederlanderen, ee-
1 lige jaaren agter een, ter zee, alle mogelyke
6 y
f breuk (f).
Veldtogt
in de Ne- ]
derlanden.
1
Midlerwyl, hadt de Keizer zig naar Spiers
>egeven, om onderftand tegen Frankryk, by
le Ryksvorften , te verwerven. De Prote-
) lanten weigerden hulp, indien men hun gee-
1 ie vrye oefening van Godsdienst toeftondr.
] De Keizer bewilligde in deeze voorwaarde, en
I •ragté, hierop , een talryk Leger byeen. Graaf
; Vilkm van Furftenberg, die over een gedeel-
t e des Keizerlyken Legers geboodt, trok voor-
» lit naar de Nederlanden, en belegerde en bemag-
C

XIX. BOEK: H I S T O R I E . 269
magtigde Luxemburg, omtrent het einde van
Bloeimaand. De Keizer, hem federt gevolgd
zynde, overmeesterde Cotnmerei en Ligni, in
't Hertogdom Bar. Toen floeg hy 't beleg
voor S. Difier, in Champagne, welk hem
zes weeken ophieldt. De Hertog van Norfolk
was, kort te vooren, met een gedeelte des
Engelfchen Legers, te Calais, geland. Hy
vereenigde zig met de Keizerfchen, onder de
Graaven van Buuren en Roeulx: en men ondernam
't beleg van Montreuil. Henrik de
VJ1I, federt, met het overig gedeelte des
Engelfchen Legers, geland zynde, floeg zig
voor Boulogne neder. De Keizer was met
Koning Henrik overeen gekomen, dat de beide
Legers zig vereenigen zouden, en regelregt
naar Parys trekken; doch alzo 't beleg
van S. Difier hem langer ophieldt, dan hy
gedogt hadt, werdt deeze toeleg, door het
aangroeijen des Franfchen Legers, verydeld.
Henrik kreeg , ondertusfchen , vermoeden,
dat Karei den togc naar Parys voor hem alleen
wilde laaten, terwyl hy Champagne zou
zoeken te overweldigen : en dit bewoog hem
zig, voor Boulogne, neder te flaan (g). In
Holland, en elders in de Nederlanden, was,
midlerwyl , by openbaaren Plakaate, afgekondigd
, dat men het Engelsch Leger tolvry
van allerlei voorraad voorzien kon. Te vooren
, was de Koning van Engeland ook uitgezonderd
geweest van een openbaar verbod ,
om vreemde Heeren te dienen (/*_). Ter Staatsver-
C ff) DANIËL Ttm. VII. p. 866, 885, 886, 887. RAKI?
Tom. V. pi 442, 443-
Repert. dei- Plafcaat. U. 46, 49.
KAREL.IL
1544»

270 VADERLANDSCHE XIX. Bon?
KARELII.
vergaderinge, was men, reeds in Bloeimaand,
1544
bedagt geweest, op 't beveiligen der Visfcherye,
alzo de Franfchen Kaapers hielden, in
de Noordzee, die, eenigen tyd geleeden,
reeds verfcheiden' Visfchers genomen hadden
(i).
De Prins 't Beleg van S. Difier werdt vast voortge­
van Oranje
fneu zet. Doch op den zeventienden van Hooi­
velt voor maand, den negenden dag van 't Beleg, werdt
S. Difier. de Prins van Oranje, Stadhouder van Holland,
terwyl hy zig in de Loopgraaven bevondt,
door den flag van eenen fleen , zo
vinnig tegen de fchouder getroffen, dat zy
geheel verbryzeld werdt, en hy, des anderendaags,
aan de wonde overleedt. Hy was
niet ouder dan twee-endertig jaaren , en liet
eene Weduwe, Anna van Lotharingen, doch
2yn geene wettige Kinderen na. By uherften Wil
Neef, (k), hadt hy het Prinsdom Oranje en zyne
Willem
van Nas- andere Heerlykheden gemaakt aan zynen Neefau,
is re, Willem van Nasfau, die nu ruim elf jaaren
zyn Erf bereikte, zynde op den veertienden van Gras­
genaam.
maand des jaars 1533, re Dillenburg gebooren.
Zyn Vader was Graaf Willem van Nasfau-Dillenburg,
Broeder van Graave Henrik van Nasfau,
ien Vader van René van Chalons, Prinfe van
>anje: zyne Moeder Juliana van Stolberg. De
onge Willem kwam, federt, met zyne Nigte,
ie Prinfesfe Weduwe, te Brusfel (7). Hy hielde
lig, doorgaans, in de Nederlanden op, alLodewyk
van daar hy, na dat hem, in'tjaar 1559, het Stadhou-
^C O A D ^ A * VAM DER GOES Regift. op 't jaar i 5 4 4. b U
Vï\ £{?«Suppleö.«»3"5«

XIX. BOEK. H I S T O R I E . a 7r
houderfchap van Holland opgedraagen was,
de eerfte grondflagen van de vryheid der Ver
eenigde Nederlanden heeft helpen leggen.
Doch nu werdt, op den vierden van Wyn
maand (W), Lodewyk van Vlaanderen, Heer
van Praat, met het Stadhouderfchap van Hol­
land, Zeeland en Utrecht befchonken (»).
Hy was afkomftig uit eenen natuurlyken
Zcon van Lodewyk van Male, Graave van
Vlaanderen (V), en getrouwd met Jozyne,
oudtte Dogter van Karei van Praat, met welke
hy de Heerlykheid van Moerkerken in
Holland behuwelykt hadt fj>). Den twaalfden
van Wynmaand, nam hy zitting in den
Raad, in den Haage, wordende aldaar, door
den Prefident van Asfendelft, verwelkomd (q).
Wy keeren weder tot het beleg van S. Difier.
De Graaf van Sancerre, die, binnen de
Vesting, geboodt, verdedigde zig zo dapper,
wordt ingecorae»
dat de belegeraars, na verloop van eenige
weeken , nog weinig gevorderd waren. Doch
de list van den Heer van Granvelle deedt
hem, eindelyk, tot de overgaave befluiren.
Men hadt eenige brieven, en onder deezen
het Cyffer van den Hertoge van Guize onderfchepr.
Granvelle , dit Cyffer nabootfende,
gaf den Graave van Sancerre, by eenen Brief,
kennis, dat de Koning voldaan was over zyne
dapperheid; doch dat 'er geen kans was,
om
t») SUFFIÜD- PETR. App ad BEKAM p. 100.
C .-O Rcpert. der Plak. van Holl. bl. 50
" ' 0) Vide Not. C. P. HOÏNCK VAN P»PENDRECHT ai ViGLM
Vitat*!, in Anal, Belg. Tom. I. P. I. p. i 5 5.
ip) GüUDHÜBVEN, bl. IQO.
f j) A»RIAAS VA« OBB, GOES Reg. cp 't /aar 1544, bl. 47.
KARELII.
1544-
Vkanderen,
Heer
van Praat,
wordt
Stadhouder.
S. Difiet

KARELII.
^ »544'
XII.
Vrede
272 VADERLANDSCHE XIX. BÖEE;
om de Stad te ontzetten, of van den noodigen
voorraad te voorzien: dat hy ze , hierom, op da
beste voorwaarden, moest overgeeven. Sancerre,
den Brief aanmerkende als van den Hertoge
van Guize komende, gaf, hierop, de Stad
over, tegen 't einde van Oogstmaand (r).
I De langduurigheid van dit Beleg en van 't
Beleg van Boulogne , door de Engelfchen,
van Cres- hadt ondertusfchen zo veel mistrouwen ver­
Pi. wekt , tusfchen den Keizer en den Koning
van Engeland, dat zy, ieder afzonderlyk ,
Karei heimelyk, en Henrik openlyk, met den
Koning van Frankryk, in onderhandeling zogten
te komen. Men handelde van Vrede,
sonder dat de Keizer tot eenen ftilttand van
ivapenen verdaan wilde. Hy drong, van tyd
:ot tyd, dieper in Frankryk, en bragt Francois
den I, eerlang, in zulk eene engte, das
ly de voorkomende gelegenheid tot het fluien
der Vrede, greetiglyk, aannam (Y). Zy
I
verdt, alleen tusfchen den Keizer en hem, op
i
len agtrienden van Herfstmaand, te Crespi in
<
5 Laonnoifche, getekend. Wy merken 'er, aleenlyk,
uit aan „ dat Francois de I. beloofde,
]
, den Keizer, binnen eene maand, te zullen
i
, dellen in 't bezit van 't Graafschap Charo-
1
, lois, en, gelyk meermaaien, afilondt van
?
, 't Regt van opperde magt over de Graaf-
•
, fchappen Vlaanderen en Artois; den Keii
, zer en zyne Opvolgers van alle Leenroerigi
, heid ontheffende. Ook deedt hy afdand
j , van alle regt, welk hy zou konnen voor-
>
( r) DANIËL Tom. VII. p. 887—891.
{s') lUi'iN Tom. V. p. 443.

&JX. BOEK. H I S T O R I E . a? 3
„ geeven te hebben, op het Hertogdom Gel-
„ der en het Graaffchap Zutfen. Voorts werdt
„ het Regt van Aubaine, voor de Ingezete-
,, nen van Holland, Zeeland en de andere Ne-
„ derlanden, in Frankryk, vernietigd ver-
„ klaard." Doch de meesten deezer punten
waren, ook in vroeger' tyd, bedongen, 't
Voornaamfte punt van dit Verdrag betrof het
Huwelyk van Karei, Hertoge van Orleans,
tweeden Zoon van Francois den I, met Maria
, 's Keizers oudfte Dogter, of met de tweede
Dogter des Roomsch - Konings, ter keure
van den Keizer, met de eerfte van welken, hy
de Nederlanden, en met de andere, het Hertogdom
Milaan tot een' Bruidfchat geeven
zou. Voorts, waren de voornaamfte Europifche
Mogendheden in deeze Vrede begreepen,
zelfs de Koning van Zweeden, mids hy
zig met den Keizer verftondt, en buiten benadeeling
van het Regt der twee Dogteren
van Christiaan den II, op de Zweedfche
Kroon (V). De Keizer verklaarde zig, federt,
voor het Huwelyk van de Dogter des Roomsch-
Konings met den Hertoge van Orleans O);
doch het hadc geen' voortgang, alzo de Hertog,
in den Herfst des volgenden jaars, overleedt
(y). De Vrede van Crespi was,
in Oogstmaand te vooren, door de Staaten
van Holland , op 's Keizers last, on­
dertekend en beëedigd. Haarlem en Leiden I laarklaagden,
kort hierna, dat de Staaien, wel-1 :mfchê
n Lsiclj
ken e
iCO Ou MONT Corps Diplom. Tom, IV. P. U. p, 279, 287»
( u) Du MONT ubi fupra p. 28S,
£y) DANIËL Tom, Vil. p. 901.
V. DEEL» S
KARELIJ»
1544»

174 VADERLANDSCHE XIX.BosKi
KARELII.
. I
ken zy aan hunne Lakens floegen, te Parys,
54j-_ nagemaakt, en aan flegter Lakens geflaagen
werden. De Stadhouder werdt verzogt,
fche Lakens,
in hierin, aan 't Franfche Hof, verandering te beFrankvorderen.
Doch ik heb niet konnen vinden,
ryk,na­ wathy, in deeze zaak, verrigt hebbe. Ook vergemaakt.zogt
men, federt, dat de nagemaakte Lakens,
die, te Antwerpen, in beflag genomen waren,
spenlyk verbrand mogten worden (w). Doch
k weet niet, of zulks gefchied zy. Karei de
'v
|
(
i
Bede van
honderdduizend
guldens.
r
. begaf zig, na 't fluiten der Vrede, naar de
Nederlanden, alwaar hy zig, tot in Grasmaand
les volgenden jaars, ophieldt. Henrik de
/III, die zig, eer nog de Vrede getroffen was,
nn Boulogne meester gemaakt hadt, doch *t
jeleg van Montreuil, federt, opbreeken moest;
bleef met Frankryk in oorlog, tot in Zomermaand
des jaars 1546, wanneer de vrede tusfchen
de twee Koningen, insgelyks, herfteld
werdt (ar).
De Staaten der Nederlanden, in Wynmaand,
te Brusfel zynde befchreeven, deedt de Keizer,
in perfbon, aan ieder derzei ven, eene
Bede. Van Holland vorderde hy honderdduizend
guldens, in louteren gelde. De Staaten,
hierop, in den Haage, gedagvaard, toonden
zig niet ongenegen ter bewilliging; doch
zagen gaarne, vooraf, den honderdften penning
eerst afgedaan, welken zy hielden, hun,
tegen een Privilegie van Koning Filips, in den
jaare 1495 gegeven (y), te zyn opgelegd.
Men
(w~) ADIUAAN VAN DER GOBS Regift, op 't faar 1545. bl. $1 ?
> 3Ö, 37, «S, 41.
(x~) RAPIN Tom. V. p. 444, 455.
(>0 Zie IV. Deel, bl. 297.

XIX. BOEK. HISTORIE. a?5
Men drong hierop zeer ten Hove. De Prefident
van Schoore hieldt dit dringen voor 't
werk meest van Axfterdam, welke Stad 'er
ook, ter oorzaake van haaren Koophandel,
het meeste belang by hadt. Eindelyk, ver
wierf men eene A£te van den Keizer, waarby
verklaard werdt, dat de honderdfte penning.
fia verloop van eenige maanden, zou worden
afgefchaft: gelyk federt ook gevolgd is. Dt
Staaten bewilligden, terftond na 't bekomer
van deeze Aéte, in de volle honderdduizenc
guldens (2).
Midlerwyl, hadden zy geene kleine moei
te, om de las>en, met welken zy zig, feder
eenige jaaren, hadden moeten bezwaaren, ti
heffen. Behalve de groote Beden, in wel
ken men hadt moeten bewilligen, beliep he
oud ag r
KARELH.
*544-
Honderdfte
penning
afgefchaft.
1
I
' Zwaartg-
: heid om
. geld td
vindett.
's Lands
t agterwe-!
ervezen van Holland, ten deezen ty - zen.
de, tweehonderdduizend min zestig guldens. D<
zes groote Sreden waren, daarenboven, be
zwaard met drieduizend zevenhonderd Karei
guldens, jaarlykfche Renten. Ook hadt men *
op de twee tienden, die traaglyk inkwamen
geld moeten opneemen, tot twintig ten hor
derd. De Staaten wendden, derhal ven, all e
hunne poogingen aan, om zig van deeze las
ten, zo veel mogelvk ware, te ontheffen. Z r
deedenden kleinen Steden , die den Impost tik t
getrouwelvk opbragten, met naame Oudewa
ter en Woerden, fcherpelyk aanzeggen, d: t
zy zig beter zojder» hebben te kwvren. Z 1
Üeten de Morgentalen der Landeryen , di e
ni<
• ("2") ADRIAAN VAN OER GOF-S Refiift. op 't jaar 1544. U> fi
$3» 54> 5ö> 571 5S» 59> 60, 61, 6a.
S a
*

KARELII.
1544-
i 176 V A D E R L A N D S C H E XIX.BÓÉR,"
niet onder de Schildtalen gebragt waren j
naauwkeuriglyk opneemen, op dat zy dezelven
ook in de gemeene lasten zouden konnen
doen draagen, en bevonden ze over de vyf-enveertigduizend
vyfhonderdmorgen te beloopen.
Zy fielden orde, om de buitendykfche Landen
en andere onvryen, zo wel als zulken ,
die onder de Schildtalen behoorden, twee en
een vierde Huivers van 't Morgen te doen betaalen.
Doch zy ontmoetten, in dit alles ,
geduurig verfcheiden' zwaarigheden. Verfcheiden'
kleine Steden en Dorpen weigerden
den Impost op de Wynen en Bieren te voldoen,
't Land van Voorne en Putten hieldt
zig ongehouden, tot de jongst ingewilligde
Beden te draagen. De Graaven van Buuren
en Egmond oordeelden , insgelyks , vry te
moeten zyn, de eerfte van alle belastingen,
de andere, ten minften, van de Tienden.
De Stad Delft zelve gaf voor, ter oorzaake
van den brand des jaars 1536, nog van de
gemeene lasten, te moeten verfchoond blyven,
hoewel de andere Leden oordeelden, dat zy
mans, zo wel als iemant, tot het draagen derzei
ven, in ftaat was. De Dorpen van Haag-
Ambagt en Amftelland, Rynsburg, de Ridders
der Duitfche Orde, wegens hunne goederen
in Holland, en verfcheiden' anderen
verzogten ook van 't Morgengeld of de Tienden
verfchoond te blyven f»: al het welke
de invordering der gemeene middelen zeer
moelos
ADRIAAN VAN DER r.oEs Reaift. op V jaar */.
3, 5, 7» 24. 25, 26, 27, 28, 31, 34. 35, 3

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 577
moeilyk maakte, en de Staaten, dit gantfche
jaar, de handen vol werks gaf.
Het treffen van den Vrede, tusfchen den
Keizer en den Koning van Frankryk , gaf
Paus Paulus den lil, eindelyk, gelegenheid,:
tot het byeen roepen eener algemeene Kerkvergadering,
waarnaar een groot deel der
Christenheid , federt veele jaaren , verlangd
hadt, fchoon met verfchillende inzigten. De
Keizer en de Roomsch - Katholyken in 't gemeen
waren in de verwagting, dat de Proteftanten,
in dezelve, zouden veroordeeld worden
: waarna Karei de V, in 't byzonder ,
meer gelegenheid hebben moest, om zyn gezag,
in Duitschland, uit te breiden. De Proteftanten
hadden ook, federt lang, eene Kerkvergadering
begeerd, mids dezelve volkomen
vry en waarlyk algemeen ware, en in de eene
of de andere Stad van Duitschland gehouden
wierdt. De meeste Paufen, die, na de
opkomst van Luther, den Roomfchen Stoel
bekleed hadden, fchrikten voor het houden
van Kerkvergaderingen , en verfchooven 't
geduurig. Doch Paulus de III, eindelyk gezien
hebbende, dat hy 't niet langer uitftellen
kon, hadt, in 't jaar 1536, eene Kerkvergadering
te Mantua befchreeven; die egter
geen' voortgang hadt, ten deele, om dat de
Proteflanten weigerden, zig op dezelve te laaten
vinden, ten deele, om dat de Hertog van
Mantua geene Kerkvergadering, in zyne Stad,
gedoogen wilde, dan onder voorwaarden, die
de Paus niet kon inwilligen. Twee jaaren laater,
beriep Paulus de IJL eene Kerkvergadering
te Vicemsa; doch met gelyken uitflag.
B 3 ËUta
KARET, ÏÏV
1544-
XIII.
PausPauus
de III,
aeroept
eene
Kerkvergadering
teTrentek

178 VAD E RL AND SC HE XIX.BOBR.
Eindelyk, befloot hy, op den Landdag te
1544- Spiers, die, in 't begin des jaars 1542. gehouden
was, de Stad Trenre, gelegen op de
grenzen van Dui schland, rot het houden der
Kerkvergaderinge, voor te flaan. En fchoonde
Pro eftanten geen genoegen in de Plaats namen,
noch kjnden goedkeuren, dat de Paus
de Kerkvergadering byeen riep, liet hy egeer
niet na, de Bulle van Uitfcbryving, naar
ille oorden, af te zenden. Ook vaardigden hy
m de Keizer hunne gezanten naar Trente af:
loch zy keerden wederom te rug, na verloop
/an eenige maanden, zonder iets verrigt te
j lebben. Karei de V. en Franc -is de I. wa­
! ren, by het Verdrag van Crespi, onder an-
l leren, overeen gekomen, om den Pau^, tot
i iet fanenroepen, der Kerkvergaderinge, te
t hingen. Doch Paulus de lïl, de- lugt kry-
j jende van dit voorneemen, en niet gezind,
I >m den Vorften de eer te geven van de be­
.1
vordering der Kerkheivorminge, die hy zig
selven, als Hoofd der Kerke, alleen wilde
i :oegefchreeven hebben, befloot hen te voorkomen,
en terftond na dat hy kennis van de
geflooten' Vrede gekreegen hadt, de Kerkvergadering
wederom re Trente byeen te roepen,
tegen den vyf knden van Lentemaand
des aanftaanden jaars 1545 (è).
Plakaa­ Midlerwyl, werden de voorige Plakaaten
ten tegen tegen de Ketters, in Holland, wederom ver­
de Ketters
ver- nieuwd, Ook gaf de Keizer den Bisfchop van
«ieuwd. Utrecht Oktroi, om alle Geestelyken onder
«yn
rj") FRA PAQLO Hift. du Conc. de Trwite. Livr. I, *.
ï*8, 15°, 155, 184. Liyr, JJ. f, ? ya, *

XIX. BOEK. HISTORIE. *79
zyn Bisdom, welken hy verdagt hield vanKetterye,
te mogen doen vatten, en hen, te Utrecht,
te regt te mogen doen ftellen, zonder, hierin,
tegen 's Keizers hoogheid of tegen 's Lands
Privilegiën en Vryheden , te misdoen (V). Doch
't gene, over de uitvoering van dit Oktroi, in
Holland, in Herfstmaand deezes jaars, ter Staatsvergaderinge,
voorviel, gaf klaarlyk te verftaan,
dat men hier niet gezind was, zo grooi
een voorregt over 's Lands Ingezetenen , in
den Bisfchop te erkennen (d~).
De Vrede met Frankryk zou de Scheepvaart
deezer Landen wederom hebben doer
bloeijen (e), zo de Engelfchen, die nog me Frans-
Frankryk in oorlog waren, den handel nie : vaardert
merkelyk belemmerd hadden. In Louwmaant [ vervallen
in de hatv>
des jaars 1545 , was 'er eene aanzienlyke Vlooi den des
Koopvaardyfchepen, uit Holland en Zeeland 1 Engelen
van Antwerpen, naar Frankryk, onde: • fchen.
zeil gegaan, om Wynen te haaien; doch z]
. >545.
verviel, grootendeels, in de handen der En
gelfchen, die de fchepen en goederen egtei
eerlang, op het aanhouden van den Heen
van Molembais, 's Keizers Gezant in Engeland,
wederom vry geeven moesten. Eer de
Vrede tusfchen Frankryk en Engeland nog
geflooten was, bragten de Engelfchen ook,
nu en dan, een Fransch fchip in Zeeland of
(ƒ). Doch 't fluiten van de Vrede deed
deeze vyandelykheden ophouden.
D*
(O Repert. der Plakaat. bl. 50, 51.
(rfj Zie ADMAAN VAN DER GOES Regift. «p 't jaar 1544
tl. 41.
C O ADRIAAN VAN DER GOES Regift, opU jaar 1544. bl. 47
(f) REIGERS», U. Deel, bl. 47B, 479.
S 4
KARELII.
1544.
Eenig»
Neder­
landfche
;

IÊARELÏI.
Ï545-
Voortgang
der
Kerkvergadering
teTrente,
die, na't
houden
van agt
zittingen,
naar Bo
«ome
verplaatst
.Wordt. (
iSo VADERLANDSCHE XIX.BOER;
De Kerkvergadering van Trente, die tegen
Lentemaand deezes jaars befchreeven was,
werdt eerst in Wintermaand geopend, en in
't eerst alleen door eenige Spaanfche en Duitfche
, doch meest Italiaanfche Bisfchoppen en
Godgeleerden bygewoond. Agt Zittingen
hieldt deeze Kerkvergadering, tot in Lentemaand
des jaars 1547; wanneer Paulus de
[II, zeer verftoord op de Spanjaards, die zyne
en der Italiaanen inzigten geduurig dwarsboomden,
befloot, de Kerkvergadering, huns
Dndanks, naar Bononie, te verplaatfen. Onlertusfchen
hadt een getal van vyftig, zestig,
ceventig, of ten hoogften negentig Kerkely-
1 r.en, meest allen voorgeevende de algemeene
3 Cerk te vertoonen, konnen befluiten, in deei
:e agt zittingen, verfcheiden' gewigtige Leer-
i lukken, over welken men met de Proteflanen
gefchil hadt, te beflisfen, en hunne uit-
i praaken, met vervloekingen, te beftempe-
1 en. 't Stuk der Regtvaardigmaakinge, met
! iet gene 'er aankleeft, werdt, in de zesde
itting, beflist; toen 'er niet meer dan vyf en-
Ï
eer tig Godgeleerden, op de Kerkvergadering,
%
raren (g). Toen 't ftuk der Sakramenten, in
\
c e zevende zitting, beflist werdt, waren 'er
r iet meer dan zestig Bisfchoppen en dertig
i Jodgeleerden tegenwoordig (k). Zelfs merkt
2 de Jezuit Lainez, in 't jaar 1562, op dee-
2
e zelfde Kerkvergadering van Trente, aan,
at de gewigtigfte Geloofsftukken, de Kano-
C
r
yke Schriften en 't gezag der Qverleverin*
(g~) FRA-BAOLO Livr. II. ƒ>. S4?j
Ihj FRA-PAOLO Lm. IJ. p\, 484,

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 281
gen betreffende, in 't jaar 1547, door minder KARELII,
dan vyftig Bisfchoppen, waren beflist gewor1545den (i). De Proteflanten hadden zig, hoe zèer
'er de Keizer op aanftondt, niet naar Trente
willen begeeven, en na 't verplaatfen der Kerkvergadering
naar Bononie, was 'er nog minder
reden, om hen te verwagten. Ook bleeven
de meeste Leden der Kerkvergaderinge, te
Trente. Te Bononie, werden niet meer dan
twee zittingen gehouden, waarin men niet
goedvondt, iets vast te ftellen Sedert,
bleef de Kerkvergadering opgefchort, tot dat
zy, onder Paus Julius den III, in 'tjaar 1551,
te Trente, wederom hervat werdt. Wy zul"
len 'er, op dat jaar, nog een woord van gewaagen
moeten,
I Karei de V, Vrede met Frankryk en een
XIV.
Beftand met de Turken geflcoten hebbende, Oorlog
hadt de handen nu wederom ruim gekieegen > tegen de
om den Proteflanten, in Duitschland, den oor Proteflanten
lu
log aan te doen. Hy befteedde dit gantfche Ouitsch-
jaar, en een gedeelte van het volgende, om and.
'er zig toe in ftaat te ftellen, en naardemaal de
Nederlanden hem, in deezen oorlog, met geld
en manfehap, ten dienst moesten ftaan, agt ik
my verpligt, om deszelfs voortgang en uitflag,
kortelyk, te boek te ftellen.
De Keizer, zig, in Bloeimaand, begeven
hebbende naar den Ryksdag te Worms, was
aldaar met den Kardinaal Farneze, Paufelyken
Gezant, in onderhandeling getreden, over de
middelen, om de Proteflanten uit te rooijen.
Far-
(O FRA-PAOLO l.hr. VII. p. 397.
(k) FRA-PAOLO liyr. II. p. 476, 495, 498. Liyr. III. p

KARELII.
1545-
Holland
«loet den
aga VADERLANDS CUE XIX. BOES,
Farneze vertoonde den Keizer „ dat de Paus
zig, hiertoe, te Trente, van de geeste-
„ lyke wapenen bedienen zou; doch dat zy-
„ ne Keizerlyke Mdjefteit verpligt was, zyn
„ gezag en de weereldlyke wapenen hierne-
„ vens te voegen." Hy deedt 'er by „ dat
„ zyne Heiligheid, om den Keizer hiertoe te
„ beter in ftaat te ftellen, gezind was, hem
,, een gedeelte der Kerkelyke inkomften in
„ Spanje af te ftaan, en zyne benden met
„ vyf honderd Ruiters en twaalfduizend Kneg-
„ ten te verfterken." Karei de V. omhelsde
deezen voorflag greetigiyk, en befloot, van
toen af, den Proteflanten den oorlog aan te
doen. Doch deeze onderhandeling was zo bedekt
niet gefchied, of de Proteflanten, die
den Ryksdag bywoonden, hadden 'er de lugt
van gekreegen. De tyding van het ombrengen
van een deerlyk overfchot van weerlooze ÏValdenzen
(3), in het gebergte van Provence,
welke men, omtrent deezen tyd, in Duitschland
kreeg, verfterkte de Proteflanten nog meer, in
het gevoelen, dat de Keizer en de Koning van
Frankryk zig vereenigd hadden, om den Hervormden
Godsdienst, aan alle oorden, te verdelgen
(7).
Karei de V. deedt, in 't najaar, in de Neder-
FRA-PAOLO Lm. II. p. 215, 217, 219.
(3) De IValdenzcn, zo genoemd naar Pieter Wal.
io, Burger van Lions, hadden zig, al in de twaslfde
eeu ve, door Walsch Vlaanderen , verfpreid; doch
waren, hier en elders, zo ftreug verveld, dat zy
zig, omtrent deezen tyd, meest, in 't gebergte vaa
Provence , oathitUien. Zie BOXHOIUN Nederl. Hifts
kt. 15 enz.

XVIII. BOEK. H I S T O R I E . 283
Herlanden, volk en geld verzamelen, om zig,
tot het voeren van den Duitfchen Kryg, in
ftaat te ftellen. Aan de Staaten van Holland,
was, gelyk wy gezien hebben, reeds in blagtmaand
des jaars 1544» ee
ne buitengewoone
Bede van honderdduizend ponden van veertig
grooten gedaan, tot voldoening, zo 't
heette , der fchulden van den voorgaanden
oorlog (my Doch in Oogstmaand, werden
hun nog zeshonderdduizend gelyke ponden ,
op te brengen binnen vier jaaren, afgevorderd.
Men lei hun eene rekening voor van
's Keizers uitgaave en ontvangst, by welke
bleek, dat 'er, in twee jaaren en vier maanden,
elfhonderdduizend guldens meer waren
uitgegeven, dan 'er, in drie jaaren tyds, uit
de Beden van alle de Nederlanden, was ingekomen.
De Edelen, Dordrecht en Amfterdam
bewilligden terftond in de volle fomme,
mids dezelve, in zes jaaren , eerst opbrengende.
Haarlem, Leiden en Gouda kwamen,
in 't eerst, niet hooger dan tot vierhonderden
tagtigduizend guldens. Eindelyk, ftemden
zy egter, met de drie andere Leden. Delft
hieldt zig nog buiten last. Doch men wilde
eenige voorwaarden bedingen; en vooral 't
verlofgeld op 't uitgaand Koorn, dat men,
federt eenigen tyd, wederom hadt begonnen
te heffen, afgefchaft hebben. Maar de Keizer,
die thans zelf in de Nederlanden was,
liet zig niet be weegen. Zelfs werden 'er, in
de Aéie van Aanneeminge der Bewilliging,
nog
("«) Afte van afi Maart 1544, [1545] h BOOMKAM? Alknii
IQX>,
KARELII,
«5+5-
Keizer
geld en
manfehap
tot deezenoorlog
leve*
ren.
Staat van
'sKeuers
>r tvangst
:n uitjaave.

KARELII,
1545-
a8 4 VADERLANDSCHE X!X. Boml
nog zo veele voorwaarden niet gefteld , als
de Staaten, mondeling, hadden bedongen.
Zy waren genoodzaakt zig, voor eerst, te vrede
te houden (n). Ondertusfchen werdt de
Gemeente, in den duuren tyd, dien men thans ,
eenige jaaren agtereen, hier te lande, hadt,
en terwyl 's Lands Kas veel ten agteren was
(V), door belasting'op belasting, zo zwaar
gedrukt, dat fommige Steden, onaangezien
zy afflag genooten hadden, na verloop van
verfcheiden'jaaren, nog door den Ontvanger
der Beden, openlyk en onder bedreiging van
gyzeling, moesten aangemaand worden, om
haar aandeel, in de jongst ingewilligde Bede
op te brengen (ƒ>)• De Landvoogdes was,
in den Zomer deezes jaars, waarfchynlyk tot
dit zelfde einde, ook naar Utrecht gereisd (q).
Van daar, begaf zy zig naar Gelderland, alwaar
's Lands Staaten den Keizer, tot het
voeren van den Duitfchen Kryg, eene Bede
van driehonderdduizend goudguldens toeftonden
f>). Toen trok zy naar Groningen, vorderende
deeze Stad en het omgelegen Land
twee-en veertigduizend guldens af, te betaalen
in drie jaaren. De Groningers deeden haar,
daarenboven, een gefchenk van eenen gouden
kop met guldens, drie voeder wyns, drie last
tarwe, drie last haver en drie vette osfen. Van
Groningen , begaf zy zig naar Leeuwaarden (Y)>
on-
f»3 AORTA \N VAN BER GOES Regift. op 't jaar 1545, bl.38,
|0, 40, 41, 44, 46, 4;, 48, 50, 56, 60.
'C«j Repe'rt. der PIaKaat.4/. 5).
fjO Sommatie van 9 Juny ic,Vi- by BOOMK. Alkm. bl. 115.
(

XÏX. BOEK. H I S T O R I E . 285
ongetwyfeld met oogmerk om den Friezen, KARSLÏL
insgelyks, eene Bede te doen, waarna zy, 1545- ^
naar Brabant, te rug keerde.
Midlerwyl, was de Raadsheer Viglius ,
door den Keizer, aan den Hertog van Beieren
gezonden, om hem van den toeleg tegen
de Proteflanten kennis te geeven, en om
hulp te verzoeken (V) : en Maximiliaan van
Egmond, Graaf van Buuren, bragt, in de
Nederlanden , een Leger op de been, aan
welks hoofd, de Keizer voorhadt, in Duitschland
te rukken. Verfcheiden' Nederlandfche
Heeren voegden zig by dit Leger, als Lamoraal,
Graaf van Egmond, Jonkheer Henrik
van Br ederode, Andries, Bastaard van Wasfetiaar,
en anderen («). Tegen den Winter,
kwam de Keizer wederom in de Nederlanden,
en kort voor nieuwjaar, te Utrecht (V), daar
hy een Kapittel der Ridderorde van 't Guldenvlies
hieldt, en toen, door Gelderland, alwaar
hy, in perfoon, werdt ingehuldigd (w),
in Sprokkelmaand, naar Regensburg, keerde
Met de invordering der nieuwe Imposten Staat vas
en Tienden, hadt men 't, dit jaar, in Hol­ den ont»
land, wederom zeer moeilyk gehad. Met vangst
der Im­
het Land van Voorne en Putten, welk zig posten eo
zeer ongaarne, onder Holland liet omflaan , Tienden»
was men , eindelyk , overeengekomen , dat
het een agt entwintigfte deel in zestigduizend
gul-
CO Vior.11 Vita 2V. Lt. in Aaal. Belg. Tom. I. P. I. *. 2z.
(»") GOTDHOEVEN, bl. 130, 617.
Cv) ADR. VAN DER GOES Regift. op 't jaar 154Ö. II. 62. 6*.
C*0 PONTANUS Ubr. XIII. p. 848.
£* ) Yicui Vita, A'. UI. in Anai. Belg. Tom, l, P, I, p. 2^

*86 V A D E R L A N D S C H E XIX BOEK.
KARELII , gulderts, op welken de Imposten gefchat wer­
1545- den, opbrengen zou. Doch men hadt veel
'werks, om dit geld te krygen. In Bloeimaand,
bevondt men, dat de Impost op verfcheiden*
goederen, geheeven van den drie entwintigften
van Lentemaand des jaars 1543, tot den
twaalfden van Grasmaand des jaars 1544; de
Impost op Wynen en Bieren, alleen tot den
laatften van Lentemaand des jaars 1545, en
de impost op Wynen en Bieren met de twee
en een vierde ftuivers van 't Morgen tot
omtrent deezen tyd toe, famen zuiver hadden
beloopen zes-ennegentigduizend zeshonderd
zestien ponden dertien fchellingen drie deniers van
veertig grooten 't pond. De byzondere Ontvangers
en Inzamelaars hadden zig tamelyk
gekweeten, uitgenomen die van Haarlem en
Woerden: doch daar bleeven nog zo veele
onwilligen, dat men rekende, voor dezelven,
een-entvvintigduizend guldens van de Beden te
moeten korten: hoewel deeze fomme naderhand
op veertienduizend guldens verminderd
werdt. Met de invordering der twee Tienden
, was het veel erger gegaan. Veelen hadden
hunne inkomften en winften te laag opgegeven.
De Ontvangers, vermoedelyk mee
kennis der Siaaten, ongezind om 't vermogen
der Ingezetenen voor 't Hof open te leggen,
hadden veel oogluiking gebruikt: tot zo verre
zelfs, dat van den tienden penning der
Koopmans winften niet meer dan twaalfhonderd
guldens in rekening gebragt was. En
was dit geen wonder, als men aanmerkt, dat,
in eene Stad als Haarlem, maar negen entagtig
guldens vier ftuivers, door niet meer dan zes
Koop»

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 287
Koopluiden, betaald waren. Van den tienden
penning der Huishuuren was, in deeze Stad,
negenhonderd een-endertig guldens, dertien Huivers,
drie deniers ontvangen^), in Westfriesland,
was van den tienden penning van 't inkomen
der Landeryen vyftienduizend vyf honderd agttien
ponden twee deniers gekomen, waar over
geen klaagen viel. De Staaten hadden,
by 't bewilligen der twee Tienden, bedongen,
dat de Quohieren der Ontvangeren altoos geheim
blyven moesten (z). Du6 fcheen 'er geene
gelegenheid te zullen zyn, om den waaren
ftaat van 's Lands vermogen, ten Hove, te konnen
kennen. Doch twee Keizerlyke Gemagtigden
, de Sanbto en Suys, hadden, in Grasmaand,
eenige byzondere Ontvangers voor zig doen
komen, en hier door ontdekt, wat 'erfchuilde.
De Staaten waren hierover wel zeer t'onvrede;
doch moesten 't, huns ondanks, gedoogen
f». Het Hof kreeg dus, allengskens,
volkomener kennis van de misflagen der Ontvangeren
en van het eigenlyk vermogen van
's Lands Ingezetenen; 't welk, door den tyd,
tot zwaarer Beden gelegenheid gaf.
De Keizer hadt de Ryksvorften, te Regensburg,
befchreeven, voorgeevende de gefchil-
len met de Proteflanten, in der minne, te
willen byleggen. Doch zyn waare toeleg was
de Proteflanten in flaap te wiegen, en on-
ver-
(y~) AMPZING Haart bl. 37, 38.
(2") ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op 'e jaar 1544» bl. o
17,22.
(e) ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1544. bl. 25,
ftS. op 't jaar 1545. bl. 3, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 17, 10,
V.' 2
A' *i' 2
* 6
Q' 2
J' 2
*'
%l
> 3
*> 38
> 4%
to> 46» 4*» 4y, 5°) 5'jy 60, 6a.
KARELII»
i545«
De Graaf
van Buu­
ren treks
met esa
Leges
naaf

KARELII.
1546.
Duitschland.
288 VADERLANDscHE XIX.BOK*
verboeds te overvallen. Ten dien einde, hadc
hy den Graave van Buuren bevolen, de Nederlandfche
benden ook naar Regensburg te
geleiden. De Proteftantfehe Vorften , niet
onkundig van 's Keizers toeleg, verfcheenen
geen van allen op de Ryksvergadering; doch
hielden ondertusfchen heimelyke Byeenkomften
(£), in welken, zy de middelen beraamden,
om den Keizer 'c hoofd te bieden, of
hem zelfs aan te vallen. Toen zy gereed waren,
deeden zy den Keizer afvraagen, op wien
hy 't, met zyne toerustingen, gemunt hadt;
hem hunnen dienst aanbiedende. Karei de V.
begreep ligtelyk, dat zyn toeleg ontdekt was,
gaf flegts algemeen antwoord, en vaardigde
terftond boden, naar alle oorden, af, om
zyne benden byeen te doen komen. Uit
Duitschland, verzamelde hy eene tamelyke
magt. De Graaf van Buuren kwam, met
dertigduizend Knegten en zevenduizend paarden
, uit de Nederlanden, over den Ryn ,
naar Regensburg (Y). De Paus zondt Oclavio
Farneze ook met een Leger derwaards. Karei
verzogt zelfs de Proteftantfehe Vorften , die
buiten 't Verbond van Smalkalde waren, om
hem volk by te zetten, voorgeevende , dat
hy hunnen Geloofsgenooten den oorlog niet
aandeedt om den Godsdienst, maar om dat
gy zyne Hoogheid niet erkennen, noch zig
naar de Rykswetten fchikken wilden (d~).
Doch, terwyl de Keizer 't volk zogt diets te
maa-
(J) VlClll Vim TV. LUI. in Anal. Bel.?. Tom. 1. P.\. p.25".
( O .1- «'AMERARKJS de Belio Smalcal'dico int. M. FREHÉS
Cei'miui. Script. Tom- III. p. 481.
FRA-I'AOLO Hift. du Cont. dc Trente Liyr. 11. $. 326.4,

XIX. BOEK. H I S T O R I E . *2p
maaken, dat hy den Kryg niet voerde om den KARELII;
Godsdienst; maakte Paulus de III, by eene
Bulle (e), in 't openbaar, bekend, dat hy met
den Keizer in Verbond getreden was; om de
Ketters, met de wapenen, tot de gehoorzaamheid
der Kerke, te noodzaaken :ja hy vermaande
elk, om 'sHemels zegen, door vasten en
bidden, over zo heilig een* oorlog, te verwerven.
Karei de V. was zeer te onvrede over
den inhoud deezer Bulle. Doch de Paus
zogt wel de uitrooijing der Proteflanten $ maar
vreesde, tevens, voor den aanwas van 's Keizers
magt. Zyne Bulle ftrekte, om de Proteflanten
, die buiten 't Verbond van Smalkalde
waren, en de Zwitfers, van 't kiezen van
's Keizers zyde af te houden (f). Eer nog
de Duitfche met de Nederlandfche Benden
vereenigd waren, trok de Keizer op, langs
den Donauw, om zig te voegen met de Italiaanfchen,
die vast door Tirol afkwamen.
Doch Joan Fredrik, Keurvorst van Saxen, en
Filips, Landgraaf van Hesfen, hoofden van 't
Verbond van Smalkalde, en onlangs, dooi
den Keizer, in den Ryksban gedaan, een Leger
van tagtigduizend Knegten en tienduizend
paarden byeen gebragt hebbende , poogden
deeze vereeniging te beletten: 't welk hun
egter mislukte. Zelfs noodzaakte de Keizei
hen, eerlang, hunne Legerplaats, by Ingolftad,
te verlaaten, en eerst naar Nieuwburg,
en toen naar Donauwerd, te wyken. Kort
hierna, geraakte de Graaf van Buuren, geluk-
(*") Voyez t>u MONT Corps Diplom. timQ IV. P, ü. ft at£«
Cƒ) FRA-PAOLO Liyr, tl. f. 359*
V. DEEL. T

aoo V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
KARELII. lukkiglyk, over den Ryn, en voorby Frank­
1546.
fort en Nieuwburg: waarna hy, binnen weinige
dagen, te Ingolftad aankwam, en zig,
by t Keizerlyk Leger, voegde. Toen befloot
Karei de Proteflanten op de hielen te
volgen. Doch deezen, den flag ontwykende,
dien de Keizer ook niet fterk zogt, braken
op van Donauwerd, en legerden zig te Nord-
Ungen. Hier fcheen het tot eenen Veldflag
te zullen komen. De Proteflanten, verdriet
krygen de in de geduurige togten, die zy niet
doen konden, zonder veel volks te verliezen,
[lelden zig in flagorde. Karei fchaarde zyn
Leger insgelyks, geevende 't bevel over den
poortogt aan Ferdinand Alvarez de Toledo, Hertoge
van Alva, onder wien de meeste Nederlanders
ftonden, die de Graaf van Buuren
hadt aangebragt. Doch men kwam tot geen
hoofdtreffen. De gantfche Veldtogt liep ten
sinde, zonder dat 'er, tusfchen de wederzydêhe
Legers , iet anders dan fchutgevaarten
raorgevallen ware. De Keizer behaalde 'er
ïgter zo veel voordeels by, dat hy zig in flaat
/ondt, om 't Beleg van verfcheiden' Steden
i :e onderneemen, die hem, terftond, werden
apgegeven. Ook fneedt hy, van alle zyden,
den Proteflanten den toevoer af, en bragt hen
serlang in zulk eene engte, dat zy hun Leger
in twee hoopen deelden, en aftrokken: begevende
den Keurvorst van Saxen en den
Landgraaf van Hesfen zig, met een' kleinen
hoop volks, naar hunne byzondere Staaten, te.
rug. De Keurvorst van Saxen was 'er toe
genoodzaakt, doordien hy tyding gekreegen
hadt, dat zyn Hertogdom, door den Roomsch-
Ko

XIX. BOÉK. H I S T O R I E . 291
Koning, Ferdinand, en door Hertoge Maurits
van Saxen, die, fchoon Lutherscli en een
Neef van den Keurvorst, door den Keizer,
gewonnen was, te vuur en te zwaard, verwoest
werdt. Verfcheiden' Vorften en Steden
maakten toen hunnen zoen met den Keizer.
De Graaf van Buuren nam Darm ft ad en
Frankfort in. Augsburg en Straatsburg gaven
zig, federt, ook over aan den Keizer: die
niemant in genade aannam, dan die zig voor
vyand verklaarde van den Keurvorst van Saxen
en den Landgraaf van Hesfen. 't Jaar 15415
liep dus ongelukkig voor de Proteflanten ten
einde (g). Doch in 't volgende jaar, leeden
zy nog meer.
In Louwmaand, zonde de Keizer agtdui-1
zend Knegten en vyfcienhonderd Ruiters, on-J
der bevel van Jakob, of, volgens anderen Qi). *
Joos vanKruiningen, een Zeeutvsch Edelman, \
naar de Saxifche grenzen. En 't gelukte hem, E
het Graafichap Lingen, het Graaffchap Riet- ÏL
akob of
DOS van
rvrinra-
;n, eenh
eeuwsc,
delmaa
euvele
>or
bergen, de Steden Uffelen, Minden, en ver-^
reeme.
fcheiden' anderen tot onderwerping te brengen.
Toen keerde hy naar Breeme, welke
Stad hy , verfcheiden' Koopvaardyfchepen
vernield hebbende, hevig befchieten deedt ;
doch hy werdt zelf in eenen uitval gedood
(i). De Keurvorst van Saxen, in zyn Land
te rug gekeerd, bemagtigde, in korten tyd,
verfcheiden' Steden, die, door Hertoge Maurits,
waren ingenomen. Zelfs noodzaakte hy
hem en den Roomsch Koning, eerlang, Saxen
te
Chron. van E. DB VEER ƒ. 6$—79,
(h) GOUDHOEVEN bl. 6 7.
CO BOXBORN Op REJGEkSB. II. Deel, bl. 486,
T 2
KAREI.LT,
1546.

KARBLÏI.
1546.
Dood
van Luther.
XV.
Verbeteringen
in
burgerly-
Jce zaaken,
hier
te Lande,
192 VADERLAND SC HE XIX. BoaÈ.
te ruimen en naar 't Keizerlyk Leger de wyk
te neemen. Doch de Keizer, federt, zyne
gantfche magt, langs de Elve, in Saxen gevoerd
hebbende, leverde den Keurvorst, by
Mulberg, flag, op den vier-entwintigften van
Zomermaand, overwon hem, en nam hem gevangen.
De Landgraaf, toen geene kans ziende
, om alleen den Keizer 't hoofd te bieden,
maakte, door tusfchenfpraak van Hertoge Maurits,
en van den Keurvorst van Brandenburg,
zynen Zoen met den Keizer, die hem egter,
tegen verwagting, gevangen hieldt. De
Keurvorst werdt eerst ter dood veroordeeld;
doch naderhand tot eene eeuwige gevangenis.
Hertog Maurits van Saxen werdt, federt, tot
Keurvorst verheeven (£). De Keizer zag zig,
na 't overwinnen der twee voornaamfte Protestantfche
Vorften, meester van gantsch Duitschland.
Luther beleefde het ongeluk niet van de
voornaamfte voorftanders zyner Leere onder de
Duitfche Vorften. Hy was, op den zeventienden
van Sprokkelmaand des jaars 1546, in zyne
Geboorte Srad isleben, overleeden (/).
Terwyl de Dui'fche oorlog duurde, genoot
men, in de Nederlanden, eene tamelyke rust,
van welke de Landvoogdes zig bediende, om
eenige verbeteringen te maaken, in het burgerlvk
beltier deezer Landen. In den aanvang
des jaars 1546, werdt, in Holland, byopenbaaren
Plaka-ue, de doodflug, in dronkenfchap
begaan, ftrafbaar verklaard. Ook werden de
voo-
C'Iiroi). van E. nvt VEFR f. 79 enz.
CO SBCKLNEOHF Hilt. du fttfiffjfc JU. Deel, bl. 116..

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 293
voorige fchikkingen op de Kleedinge, nu, en KARELII
federt nog meer dan eens, vernieuwd, en den
Lombaardhouderen de Kerk, geduurende den
dienst, verbooden. Op de Haringvisfcherye,
kwam, wat laater, ook eene nieuwe Ordonnantie
uit (jii). De duurte van 't Koorn hadt,
op 't einde van 't jaar 1545, reeds gelegenheid
gegeven tot een Plakaat (n), waarby het
koopen of verkoopen van Graanen van 't gewas
deezer Landen, anders dan by de kleine
maat en op de openbaare Markt zyner eigene
woonplaats, tot aan Wynmaand toe, in Holland
, verbooden werdt (0). Men lei ook in
beraad, om den uitvoer van Graanen, die,
onder betaalinge van 't verlofgeld, nog vry-
1546.
ftondt, geheellyk te verbieden. De Landvoogdes
zondt iemand naar Amfterdam, om
op te neemen, hoe veel voorraads aldaar lag. En
federt heeft men Burgemeester Henrik Dirkszoon
befchuldigd, dat hy de Koornkoopers
zou hebben aangezet , om twee lasten, in
plaats van één, op te geeven: waar door de uitvoer
vry bleef (ƒ>). Voorts was men, omtrent
deezen tyd, ook fterk in de weer, om de zeeweeringen
, by Petten en 't Hondsbosch, welken
de Landvoogdes, voor eenige jaaren, bezigtigd
hadt, re verbeteren, en de Duinen
aldaar te onderhouden Het Hof van Holland
gaf, insgelyks, eene Ordonnantie uit,
op het ftellen van vuuren langs de ftranden
van
Cm) Repert. der Plakaat. bl. 53, 54, 63, 64, 67,
(.11) AOR. VAN DER GOES Regilt. op 'tjaar 1545. bl. 46, 43.
C«) Zie dit Plakaat by BOOMKAMP Alktn. bl. 112. Perq.
Repen, der Plak. bl. 53, 54.
(p) HOOPT II. Hoek, bl. 61.
Cp) Repert. dn Plakaat. bl. 54, 50.
T 8

Maxirailiaan
van J
Bourgon.
die, Ikcr *
vanBeve- t
ren, d
wordt e
Stadhou- ^
S94 V A D E R L A N D S C H E XIX. SOEH.
•"KARELII. van Holland, in Oorlogs'yd; van ter Schelling
1546. af tot aan Goederede toe (V), welke Ordonnantie,
door Vrouwe Maria, federt, bekragtigd
werdt CO-
De flerk- In Lentemaand des jaars 1547, begaf de
te by Landvoogdes zig naar Zeeland, om orde te
Ramme- ftellen op de zeeweeringen der verfcheiden'Eilonsgeftigt.1547landen,
en op de veiilerking van Walcheren,
tegen vyandelyke aanflagen. Tot dit laatfte
2inde, vorderde zy van de Staaten dertigduizend
guldens, na dat haar, ongevraagd, tot
jeide de einden, reeds tienduizend Kareis gul­
I lens waren aangebooden , welken zy ook aan­
i
genomen hadt. De Landvoogdes hadt voor,
enige Blokhuizen in Walcheren te doen opverpen,
welken zy, met Krygsvolk en ge-
i chut, op 'sKeizers kosten, beloofde te zullen
\ 'oorzien (Y). Doch my is niet gebleeken, dat
c 'e Staaten in haaren eisch bewilligd hebben, 't
I s egter niet onwaarfchynlyk , alzo men vindt,
c at het Kasteel, te Blankshoek, by Rammekeiis,
c e Zeeburg genaamd, onlangs begonnen, omt;
•ent deezen tyd, voltooid werdt (V).
In den aanvang deezes jaars, ontfloeg Loewyk
van Vlaanderen, Heer van Praat, zig,
;r oorzaake van zynen ouderdom en andere
ezigheden, met 's Keizers goedvinden, van
e Stadhouderlyke waardigheid van Holland
1 Zeeland Cv); die, terftond hierna, aan den
dmiraal, Maximlliaan van Bouvgondie, Heere
Cr) ADR. VAN OER GOES, Regift» op 't jaar 154. II. 15, 18.
b l
't jaar 1547, 5»
(rj Repert. der Plak; H. 56.
[ 1) Aé|cn by UoxHORN op REIGERSB. II. Dtel, Ui 483, 484-»
r-|0 lep.uiERSB. 11. neti, bi. 4111,482.
1
'yj SJJFïRP. PUÏK. typend. eJ BEKAM p, 190, '
jg

XIX. BOEK. HISTORIE. 295
re van Beveren, werdt opgedraagen. Zyn Last­ KARELIT»
brief was, op den twee-entwintigiten van 1547-
Sprokkelmaand, getekend (w), en in Bloeider van
maand, tradt hy eerst in de bediening der Holland.
nieuwe Ampten (Y), neemende, op den tweeden
, zitting in den Raad en op de Rolle. De
Advokaat Mr. Adriaan van der Goes, die zynen
Vader, Mr. Aert, was opgevolgd (4),
ontving den Stadhouder, uit naam der Staaten.
in de aanfpraak, by deeze gelegenheid
gedaan, gaf hy hem den titel van Edele, Vermogende
, IVelgeboren Heer (y). Door deeze
vereeniging van de Ampten van Stadhouder
en Admiraal, in één' en den zelfden Perfoon,
eindigde het gefchil, welk de Stadhouder en
Staaten van Holland, federt eenige jaaren,
eh laatftelyk in 't voorleeden jaar (2), met
den Admiraal, gehad hadden. Het aanzien
van den Stadhouder rees ook zeer, doordien
hy, by de Landrr.agt der Landfchappen, welken
onder zyn bewind gefield waren, ook over
de gantfche zeemagt der Nederlanden gebied
voerde, 't Is waarfchyniyk, dat Karei
(«0 Repert. der Plakaat. K. 50!
(_x) REIGERSB. 11. Deel, tl. 487.
(y) ADR. VAN DER .GOESRegift, oi'fjaar 1,547, tl. 18, 19.
£z) ADR. VAN DER GOES Regift. op'ljaar 1546, bl. 3, 4.
(4) Meester ADRIAAN VAN DER GOES was den Staaten
van Holland, in Slagtmaand des jaars 1542, tot
Opvolger zyns Vaders, aangepreezen, door üeu Prins
van Oranje, toen Stadhouder van Holland. Regift. van
3\IR. AERT VAN DER GOES, bl. 347. Meester Aert lei
2yn Ampt, in Louwmaand des jaars 1544, neder, en
werdt toen, terftond, opgevolgd, door zynen Zoon,
die, op den zesden van Sprokkelmaand , den eed
deedt. J. VAN DAM /. Memoriaalb. fol. 29 verf. by
T. jjz RIEMER Befchr. van 's Gravenh. 11. Deel, bl. 3o.
T 4
de

KARELII
1547-
XVI.
Verande^
ringen in
Frankryk
, Engeland
en
Schotland.
aoé» V A D E R L A N D S C H E XIX.BOEK;
de V, met het Stadhouderichap aan den Admiraal
op te draagen,in der daad beoogd heeft,
meer klem aan 't gezag des Stadhouders, in
Holland en in Zeeland, te geeven.
Het overlyden van Henrik den VUL en
Francois den I, welk, kort na eikanderen,
inden aanvang des jaars 1547, voorgevallen
was, bragt eenige verandering te wege, in de
zaaken der Nederlanden. Henrik werdt opgevolgd
, door zynen Zoon, Eduard den VI,
die naauwlyks negen jaaren bereikte. Zyn Vader
was, kort voor deszelfs dood, in onderhandeling
getreden, over een Huwelyk, tusfchen
Eduard en Maria, die haaren Vader,
Jakob den V, in 't Schotfche Ryk opgevolgd
was, en onder de Voogdye haarer Moeder
Rondt. Doch veele Schotfche Grooten, en de
Koninginne Weduwe zelve poogden den voortgang
van dit Huwelyk te beletten. De Hertog
van Sommerfeth, ProteEior of Befchermer
van Engeland, en de Raad van Eduard den VI.
beflooten, hierop, de Schotten, door de wapenen
, tot het toeftaan van het Huwelyk, te
dwingen. Henrik de IL die zynen Vader, Francois
den I, in 't Franfche Ryk, was opgevolgd,
onderfteunde de Schotten, tegen de
magt van Engeland. De Nederlanden waren,
met Frankryk en Engeland beide, ver­
Vyandebonden. Doch de Schotten, oordeelende ,
iykheden naar 't fchynt, dat zy thans meer van hun te
der
vreezen dan te hoopen hadden, voeren, in
Schotter..
deezen Zomer, voort, met het pleegen van;
verfcheiden' vyandelykneden, ter zee, tegen
's Keizers Onderzaten. De Haringvisfchery,
die, onder Schotland , dopjr de Hollanders-

XIX. BOER. H I S T O R I E . 297
en Zeeuwen, gefchiedde, werd: zeer belem­ KARELII.
merd, door de Schotfche Kaapers (a): waar I547om
de Landvoogdes, in Zomermaand , ter De Ha­
Dagvaart in den Haage, deedt voorflaan, dat ringvaart
men de tiende Buis, ten oorlog, behoorde beveiligd.
toe te rusten, dezelve, tot goedmaakinge dei
kosten, deel geevende, in de voordeden dei
visfcherye. Doch de Steden en Plaatfen, zif.
met de Haringvangst geneerende, verwierpei t
deezen voorflag, beweerende, dat de Haring
teelt, den visfchercn niet flegts, maar't gant
fche Land voordeelig zynde, ook, op koster 1
van 't gemeene Land, behoorde befchermd t<
worden. Die van Vlaanderen en Zeeland 1
hierover , insgelyks , gehoord , oordeelder
ook, dat de tiende Buis de Visfchery niet ge
noeg zou konnen befchermen, alzo de Bui L
zen, die eerst gevangen hadden, zig, volgen
gewoonte, onder geleide van eenige gewa
pende Buizen, naar huis zouden haasten; waa; I
door veroorzaakt worden zou, dat 'er te wei.
nige gewapende Buizen, by het overig ge
deelte der Vloote, zouden konnen blyven
om dezelve, tegen een Oorlogfchip, te kon
nen befchermen. Holland zou gaarne, me
Vlaanderen en Zeeland , over 't beveiliget L
der Haringvisfcherye, hebben willen overeer i
komen. Doch dit gelukte niet. Men beflooi
dan, uit Holland alleen, agt Oorlogsfcheper
in zee te brengen, en de kosten, die vyf enveertigduizend
guldens beloopen zouden, grootendeels
te vinden, uit een lastgeld, op ck
Visfcherye. De Staaten zouden 'er, uit 's Land<
Kas
O) REIGERSB. II» Deel, bl. 487.
T 3

KARELII.
1547-
Amfterdammers
visfchcn
in de Zuiderzee.
XVII.
Karei de
V. befluit
vierduizend
298 V A D E R L A N D SC HÈ XIX. BOEK.
Kasfe, agtduizend guldens toe geeven, waar
in egter Leiden en Gouda, als geen belang
by de Haringvaart hebbende, maar vier en
driehonderd guldens draagen wilden. Terwyl
de Schepen gereed werden gemaakt, werdt
de Haringvaart, tot aan Herfstmaand toe, by
openbaare Plakaate , verbooden (b). Doch
na 't eindigen der visfcherye, in Wintermaand,
bevondt men, dat eenige visfchers, om 'e
Lastgeld uit te winnen, een gedeelte hunner
vangst, in Engeland, verkogt hadden, zonder
daarmede eerst in Holland gekomen te
zyn. De Stadhouder klaagde hier over, ern-
Itclyk, ter Staatsvergaderinge (c). Doch
men heeft dit bedrog, zelden, t'eenemaal ,
konnen wceren. In 't voorbygaan, merken
wy aan, dat de Ingezetenen van Amiterdam
zig, ten deezen tyde, nog fterker dan federt,
met de verfche Vischvangst in de Zuiderzee,
fchyr.en geneercl te hebben; alzo zy nevens
andere Waterlieden , in Slagtmaand deezes
laars, Oktroi kreegen, om hunne visfcheryen
te mogen gebruiken, mids zig bedienende van
netten, die eene behoorlyke wydte hadden ,
en geen' verfmoorden visch te lande brengende
(V).
Na 't eindigen van den Duitfchen Kryg ,
tot welken de Nederlanden geld en volk hadden
moe-en leveren, hoopte men, eindelyk
eens, ontheeven te zullen blyven van het onder­
en) Report, der. Plakstt. bl. 56, 59.
(c ) AÜR. VAN EER GOES Rcgili. a/j 'i j'a.:r 1547, bl, 20, er,
22, 23, 25, 20, 17, 25, 20, 30, 31, 32, 33', 34, 3f>, S8*
40. 4') 43,44» 45, 4

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 299
derhouden van vreemde Knegten, die den
Landzaaten, veele jaaren, tot merkelyken last,
waren geweest, en meer dienden, om 's Keizers
gebied uit te breiden en te bevestigen, dan
om de Landen te beveiligen en te befchermen. Vrede,op
Doch de Keizer begreep het anders. Hy be­ de grenzen,
te
floot, in deezen tyd van Vrede zeiven, op de
onder­
grenzen der Nederlanden, voortaan, altoos, houden.
vierduizend Paarden te onderhouden, die verbonden
zouden zyn , den eed van ge;rouwheid
aan hem af te leggen (

KARELII.
1547-
Onwilli­
ger! , tot
voldoening
der
gemeene
Lasten
genoodzaakt.
500 VADERLAND3CTïE XIX. BOEK:
eenige Ingezetenen van Dordrecht, in Vlaanderen
, vastgehouden. De Staaten moesten
terftond orde ftellen, dat de Renten, om welker
wanbetaaling, deeze luiden in zwaarigheid
geraakt waren, en de kosten, by deeze gelegenheid,
gemaakt, voldaan werden , gelyk,
in de Lente deezes jaars, gefchiedde (g). Het
aandeel der onwilügen om den Impost te betaalen
beliep nu nog zevenduizend driehonderd-envyftig
guldens, welken men van de
Bede korten wilde. Doch de Landvoogdes
wilde niet meer dan tweeduizend guldens laaten
vallen, zynde het aandeel des Graaven van
Buuren, die van den Keizer uitftel van betaalinge
bekomen hadt. De Staaten wendden,
derhalven, alle moeite aan, om meer onwilügen
tot betaaling te noodzaaken. Die van
Asperen en Heukelom, den Excyns, dien zy
lieten ontvangen op Kerfftokken , welken ,
afgedaan zynde, jaarlyks, in 't vuur werden
geworpen, kwalyk hebbende opgebragt, werden
gegyzeld, en niet ontflaagen, dan onder
voorwaarde, dat Asperen, voor drie jaaren
Impost, honderd-en vyftig , en Heukelom
honderd envyf guldens, boven het Morgengeld,
zou opbrengen (h). Behalve den Graave
van Buuren, waren de Graavinnen van
Hoorne en Aremberg, en de Heeren van Abbenbroek
en Kruiningen ook onwillig geweest,
om den Impost te betaalen: doch van deezen
werden eenigen , immers de Graavin van
Hoorne,
Tg") ADP. VAN DER GOES Regifl. op 't jaar 1545, bl. &,
t], t jaar 1540", bl. 16, 19. op 't jaar 1547, bl. 5,1=, 15.
(/< ; ADR. VAN BER COLS ftrsttt. ot> 7 1547, bl, 7, % ¥
11, 14, xjj, iï,

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 301
Hoorne, door den grooten Raad te Meeneten,
tot betaaling veroordeeld (i). Het oud
agterweezen van Holland, beloopende tweehonderdduizend
min zestig guldens, hadt men
gemeend te zullen konnen vinden, uit een
driejaarig Morgengeld van twee en een vierde
iluivers van 't morgen voor het eerfte, en
twee ftuivers voor de twee laatfte jaaren, en
uit de Impost op Wyn en Bier in de Steden;
doch na dat de Ontvangers, in den Zomer deezes
jaars, rekening gedaan hadden, kwamen
'er nog veertigduizend guldens te kort, die
men befloot om te flaan, voor de helft op de
Schildtalen, en voor de wederhelft, by drie
grooten op de Morgentaaien gelyk gefchiedde:
waarmede deeze oude fchuld, eindelyk
, afgedaan werdt (T). De Geestelykheid
moest, dit jaar, wederom de helft haarer inkomften
aan den Keizer uitkeeren (5).
Terwyl men dus, in Holland en elders, den
ftaat der Geldmiddelen, op beteren voet, zogt
te brengen, was men, in Duitschland, fterk
bezig, om de Nederlanden, of ten minften
eenigen der zeiven, te doen verklaaren, voor
Leden van het Keizerryk, op dat ze mede tot
de Ryks lasten zouden draagen. Karei de V.
maaken
ADR. VAN DER GOES Regift. op 'l jaar 1546, bl. 12. op
'f jaar 1547, bl. 17.
j ADR. VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1547, bl. 2, 6-
7, 8, 9, 13, 15, 16, 17, 46, 49.
ADR. VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1548, bl. 8.
(5) Men vindt, dat de Utrechtrche Geestelykheid
nu, in twee reizen, omtrent driehonderd-enzestigdui
zend Euldens opbragtj daar ^y, in 't jaar 1543, me t
tienduizend guldens, wa? vry geraakt. Anon. AjiverJ
\% MATTIISI FünSat. £f Fat. Eed. p. 225,
KARELII;
1547*
XVIIK
Gefchil
over de
onderhooriffheid
der
Neder­
landen
aan'tKei*
zerryk.

30a VADERLANDSCIÏE XIX. BOEK;
KARELII. maakte hierop, eindelyk, een fchikking, in
1547. 't jaar 1548. Doch alzo 'er, vooraf, veel
twist over gevallen was, op de Ryksdagen,
en 's Keizers fchikking zelve, hier en daar,
niet dan met moeite ingang vondt, en gefchaapen
fcheen gewigtige gevolgen te zullen
hebben, moeten wy den grond van 't gene
hier over te doen viel van wat hooger ophaalen.
Oude Wy hebben, in het voorige gedeelte dee­
ftaat derzer Hittorre gezien, dat alle de Nederlanzelven,den,
oudtyds, tot het Pvyk van Karei den Groooenop-
:en, behoord hadden. Doch na de verdeezigte
van
't Ryk. ing van dit Ryk in verfcheiden' deelen, van
velken de twee voornaamllen, federt, Duitsch-
J and en Frankryk genoemd zyn geworden, zyn
i bmmige Nederlanden, gelyk Gelder, Hene­
1
gouwen, Holland, Friesland, 't Stigt enGro-
1 ungen aangemerkt, als behoorende tot het
Duitfche Kyk : anderen , gelyk Vlaanderen
< ;n Artois, waren aan Frankryk onderhoorig,
( ;n wederom anderen, gelyk Brabant en Zee­
] and, uitmaakende een groot gedeelte van 't
] lyk van Lotharius of Lotharingen, behoor-
1 len nu eens tot Frankryk, dan eens tot Duitsch-
UWtm 1 and, naar dat Lotharingen, door Franfche,
>f door Duitfche Vorlten, beheerd werdt. Zee­
1 and fchynt zelfs, fomtyds, gedeeltelyk tot het
Duitfche Ryk, gedeebclyk tot Frankryk be-
]
'1 ïoord te hebben. Ook moet men dit zelfde,
1 vat de oudfte tyden aangaat, van Holland
:eggen. Doch in laater' tyden, zyn beide
rlolland en Zeeland geheel tot het Duitfche
*yk gerekend. De Hertogen en Graaven der
Nederlanden, die, met het bewind over de-
zel-

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 303
zelve, door de Frankifche en Duitfche Vorften,
beleend waren, verfcheenen, dikwils ,
ten Keizerlyken Hove, en ftonden den Ryke
in den oorlog ten dienst. De Vierfchaaren,
in Holland, werden, zelfs onder de Graaven
uit de Huizen van Beieren, Bourgondie en Oostenryk,
gefpannen, van wegen den Keizer van
Rome, en den Graave van Holland (m). Van
fommige Landfchappen, gelyk van Gelder,
't Stigt en Friesland, blykt ook, dat zy droegen
in de Ryks-lasten; doch ik vertrouw, dat
dit van alle de Nederlanden, met naame van
Holland en Zeeland, bezwaarlyk te bewyzen
zou zyn: fchoon my zeer wel bekend is, dac
deeze lasten, dikwils, van hun zyn gevorderd.
Ook fchynen deeze Landfchappen den Ryke,
niet altoos, als 't hun gevergd werdt, met manfehap,
ten dienst geftaan'te hebben. Hoewel
ik niet ontkennen wil, dat zy 't, fomtyds,
gedaan hebben. In 't jaar veertienhonderd eenendertig,
werdt van alle de Ryks Leden een
zeker getal van manfehap gevorderd, om de
Husfiten, in Boheeme, te beoorloogen. Hertog
Filips van Bourgondie moest toen vierhonderd
Speeren leveren, Brabant tweehonderd,
Gelder honderd, Holland en Zeeland
famen tweehonderd, de Bisfchop van Utrecht,
met drie Stigtfche Steden, vyftig, de Heeren
van Batenburg, Kuilenburg, Buuren en
de Lek ieder vyf («). Doch my is geen blyk
voorgekomen, dat de Nederlanders, ten deezen
(of)Keuren v.n Ouctew. il. 585. MATTB-EUS de Ture Cladii
Lap. XXXVlII. p 639.
'») Eerfte en öiidtte Ry!;s Matrfcul dans le Supplement au
Corps Diplom, Tom. I, 1>. li. p. 353,
K
KARELII,
1547-

Ï547-
Ryksverdeeling
in Kreitfen.
3o 4 V A D E R L A N D S C H E XIX.EOEIS
zen tyde, in deezen Kryg, gediend hebben.
Men vindt wel, dat 'er, eenige jaaren vroeger,
zes envyftig Dordrechtfche Poorters, tegen
de Husiiten, ten ftryde zyn uitgetrokken
; doch of zulks, uit erkende verpligting
aan 't Ryk, of uit Godsdienftigen yver en enkelyk
op 't aanzetten der Predikeren, gefchied
zy (V), mag met reden in twyfel getrokken
worden. In laater' tyd, zyn 'er, onder de
Nederlanden, die thans den naam van Vereenigden
draagen, geenen geweest, die zig meer
onderhoorig aan 't Keizerryk erkend hebben
dan Gelderland en 't Stigt van Utrecht, tot
zo verre, dat Holland, door Utrecht, in 't
jaar 1526, voor 't Keizerlyk Kamergerigt te
Spiers, in regten betrokken geworden is, zonder
dat egter die van Holland aldaar hebben
willen verfchynen fj>). Ook was, al ten ty­
de van Keizer Albrecht van Oostenryk, in 't
jaar 1438, het Ryk, voor de eerfte reize, in vief
Kreitfen verdeeld geworden, onder de derde
van welken, Utrecht,Gelder,Brabant en Holland
begreepen werden (^). Doch Maximiliaan,
in 't jaar 1495, het Kamergerigt, welk,
in den jaare 1530, vaste zitting te Spiers verkreeg,
te Worms, opgerigt hebbende, in welk
een Raadsheer, uit de Nederlanden ter wederzyde
de Maaze, zitting hebben zou (r), verdeelde
het Ryk, in zes Kreitfen, naamlyk,deFrankifche,
Beierfche, Zwabijche, Rynfche, Westjaalfche
en Saxifchs Kreits, onder welke zes
Krek-
te) BALEN Dordfc U. 76S.
(pj MR- AERT VAN DHR GOES Regift. U. 24.
> J. Pu. ÜATT, de Pace Publ. lmperii p. 198. B. G. STRO?
Vius Corp. Hfft. Germ. p. 717.
{r) J. Pu. DATTJ de Pace Tulls lmperii f. 603*

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 305
Kreitfen, hy vyf volkeren, die oudtyds, in KARELII
Duitschland, gewoond hadden, te weeten, de
Franken, Beijerfchen, Zwaaben, Lotharingers
en Saxers, vervatten wilde: beflaande de
Lotharingers, met de volkeren, die langs den
Ryn woonden, den Rynfchen, en de Saxers
den Westfaalfchen en Saxifchen Kreits. Doch
naderhand (6) befpeurende, dat fommigen
van deeze Kreitfen te uitgeftrekt waren,
en dat zy, met malkanderen, nog niet alle
de volkeren vervatteden, die, oudtyds, tot
het Duitfche Ryk hadden behoord, vondt hy
goed , by de Zes gemelde, nog vier Kreitfen
te voegen : verdeelende den Rynfchen
Kreits, in Opper rynfchen en Nederrynfchen ,en
den Saxifchen in Opper- en Nederfaxifchen, en
daarby voegende zyne Oostenrykfche Erflanden,
onder den naam van OostenrykfchenKreits,
en die van zynen Kleinzoon, Karei, over wien
hy toen Voogd was, onder den naam van Bourgondifchen
Kreits. Onder deezen laatften, werden
de meeste Nederlanden begreepen. Gelderland
en 't Stigt van Utrecht waren, te
vooren al, onder den Westfaalfchen Kreits, vervat
geweest. Doch alzo deeze verdeeling alleen
gemaakt was, om, volgens dezelve, eene
belasting te leggen, op de Landen, welken
men geoordeeld hadt, onder 't Ryk te behooren
(/), werdt dezelve niet overal aangenomen
, vooral niet in de Nederlanden. Men
oordeelde hier, dat Maximiliaan geen regt
hadt,
(O B. G. STRUVIUS Corp. Hift. Gei'm. Tom» l\, p. 940,
(6) In 't jaar 151a.
V. DEEL. V

KARELII.
1547-
3o6" V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
hadt, om de Erflanden van zynen Kleinzoon,
die niet allen, noch ten allen tyde,
tot de Rykslasten gedraagen hadden , den
Ryke te onderwerpen. Doch in Duitschland,
dreef men, dat Landen, welken van
ouds tot het Ryk behoord hadden , gelyk
de Bourgondifche Nederlanden (7), met reden
, wederom onder het zelve betrokken konden
worden, 't Gefchil hier over, eenige jaaren
aan den fpyker gehangen hebbende,
werdt wederom leevendig, na dat eerst het
weereldlyk gebied over 't Stigt, en naderhand,
in het jaar 1543, het Hertogdom Gelder
en het Graaffchap Zutfen, aan Karei den
V, afgeftaan was. De Ryksftenden, in den
aanvang des jaars 1543, te Neurenberg, byeen
gekomen, oordeelden, dat de Nederlanden,
als behoorende onder den Bourgondïfchen
Kreits, in de Ryks lasten, die toen zeer
zwaar waren, behoorden te draagen. Doch
Viglius van Zuichem, die ten dien tyde, nevens
Virïk, Vryheer van Krychingen, naar den
Ryksdag, was afgevaardigd (7), bragt zo veel
te wege, dat de Nederlanden, die zeer veel
aan den Keizer, hunnen Heer, opbrengen
moesten, voor deeze reize, van de gemeene
Ryks lasten vry bleeven («). Nogthans verlooren
de Stenden den toeleg; niet uit het oog,
om den Bourgondifchen Kreits, in ftand, te
fO VIGLII Vica N. XLVI. p. 22.
(«) VIGLII Epift. in Notis ad ejus Vitani, p. 160.
hou-
(7) Men vindt deezen ook onder 't Ryk begreepen,
in de cptellingen der Ryks Leden van de jaaren 1507
•n 1521. Voyez Supplement au Corps Biplojtiatil 1
Tom. III. p. 13, 65.
* 1

XIX. BOER. H I S T O R I E . 307
houden. Zy zagen wel, dat het van alle de
Bóürgondifche Erflanden bezwaarlyk te bewyzen
zou zyn, dat zy, waariyk, tot het Duitfche
Ryk behoorden; doch omtrent fommigen,
gelyk Gelder en Utrecht, was het wederom
zo klaar, dat het,, naauwlyks, eenigen twy
fel toeliet. Zy beflooten, hierom, 't ftuk op
nieuws aan te tasten, en met Utrecht te beginnen.
Men wist, dat Bisfchop Henrik vanBeijeren,
in zyn leeven, erkend h«dt, dat hy
fchuldig was, zyn aandeel in alle de Ryks lasten
te draagen. Men vertelde, dat zyne Voorzaaten
dezelfde erkentenis gedaan hadden. Ondertusfchen,
was het Stigt, federt lang, in gebreke
gebleeven, om tot den Turkfchen Kryg
en andere lasten geld te fchieten. De Stenden
verzogten hierom den Keizer, dat hy Utrechtfche
Gemagtigden naar Spiers wilde doen komen
, om, met de Kamer, wegens de agterftallen,,
af te rekenen (y).
•* Karei de V. bevroedde haast, waar men heen
wilde, en dat men met Utrecht begon, om
tot de andere Nederlanden, of ten minfteh
tot eenigen derzelven* te voegzaamer, te
konnen overgaan. Doch 't was zyn belang,
te beletten, dat zyne Erflanden tot de Ryks
lasten droegen. De zwaare Bedeh, die hy ,
•eenige jaaren herwaards, hier te Lande, gevorderd
hadt, en verder gezind was te vorderen,
zouden zekerlyk zo ligt niet ingewilligd
worden, of, als ze reeds ingewilligd
waren, veel bezwaarlyker konnen wor­
den opgébragt, wanneer de Landen hunnen
Hee 1
*
(

^QS VADERLANDSCHE XIX. BöBtó
KARELII Heere niet alleen, maar 't Ryk daarenbo­
I547- ven voldoen moesten, 't Is waar, dat zy hier-
' toe niet zouden hebben konnen verpligt geworden
zyn, zo zy zo min tot het Duitfche
Ryk behoord hadden, als Spanje en fommige
andere Staaten des Keizers. Doch 't was ,
met de Nederlanden , gantsch anders gelegen.
Viglius van Zuichem, die wederom naar
Spiers gezonden was, om de Stigtfche zaak
voor te Haan, vertoonde den Stenden ,, dat
„ de Keizer verftondt, dat de Stigtfchen zo
,, veel tot de Ryks lasten draagen zouden, als
,, zy, onder de Bisfchoppen, waren gewoon
,, geweest; doch dat zy beweerden, van alle
„ Ryks lasten vry te zyn: dac, 't zy men dit
,, met hen erkende of niet, het niemant onbe-
,, kend zyn kon, dat het Stigt, onlangs, door
,, de invallen van Maarten van Rosfem, ge-
„ noodzaakt geweest was, veel tot zyne eigen'
„ befcherming op te brengen: waarom men
„ thans den Landzaaten geenen nieuwen last
„ behoorde op te leggen." Doch de Stenden
lieten zig niet paaijen, met ^eeze redenen,
en dreigden de zaak den Ryks Fiskaal in handen
te zullen geeven. Viglius belette dit egter.
En de Vergadering befloot ,, dat de
,, Keizer den onderftand, dien zyne Erftan-
,, den, tot het Ryk behoorende, zouden op-
„ brengen, tot onderhoud van zyn Leger in
„ Hongarye, kon en moest gebruiken." Viglius
was van gedagten, dat de Stigtfchen,
onder deeze a gemeene bewooriing van Erflanden
, begreepen waren, en 't was hem zeer
naar den zin, dat zy gerekend werden , de
penningen, hun afgevorderd, niet aan 't Ryk,
maas

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 309
maar aan den Keizer, fchuldig te zyn. 't Gefchil
met de Stigtfchen over de agterftallen
werdt, ten deezen tyde, ook vereffend (w).
Zy bleeven wel beweeren, dat zy, ten minften
na dat zy onder 't Huis van Ooscenryk
geraakt waren, en 's Keizers Beden voldeeden,
van allen uitheemfchen last moesten ontheeven
verklaard worden. Doch uit eenen
Brief van Viglius, is af te neemen , dat hy,
fchoon hy, op den Ryksdag, zo veel als hy
kon, ten voordeele der Stigtfchen , gezeid
hadt, egter van oordeel was, dat zy, zo wel
als Saxen en Kleef, de Ryks lasten, boven
die, welken hun, door hunnen byzonderen
Heer, den Keizer, afgevorderd werden, draagen
moesten (V).
In 't volgende jaar 1545, bragten de Stenden
't gefchil wederom op den Ryksdag te
Worms. Viglius, hoe weinig eer hy, met
het voorftaan van de zaak der Nederlanden,
landen eenige verbindtenis aan het Ryk had i
den, of niet. Dit maakte de zaak moeilijker.
Viglius zelf was overtuigd, dat men, ten
ppzigte van fommige Landfchappen, bewyzen
kon, dat zy tot het Ryk behoorden. Ook
wilde men zig, hier te Lande, niet alle gemeenfehap
met het Ryk, ten eenemaal, onttrek-
OO V/GLII Vita N. XLVIII. p. 24.
(#) VIGLII Epift. Select. N. CXXXVIII. p. 319.
V 3
1547-
Men onderzoekt,
in
Duitsch­
land, of
zag in te leggen, moest egter, op 's Keizers, ie Ne-
uitdrukkelyk bevel, den Ryksdag wederom byderlanwoonen. De Stenden fpraken nu niet van ieneent­ het draagen in de Ryks lasten; maar hadden je ver
)indteni»
't gefchil tot dit punt gebragt, of de Neder , tan' 1 Ryk
ïebben.

KARELII.
1547-
X348--
3io V A D E R L A N D SC HE XIX. BOEK:
trekken, 't Gevoelen der Stenden plat uit te
ontkennen, zonder hunne bewyzen te wederleggen,
was ongeraaden. Ook vreesde Viglius,
dat hy , bèweerende, dat de Bourgondifche
Erflanden niets gemeens hadden met
het Ryk, den Stenden gelegenheid geeven
zou, om zig, op gelyke gronden, het draagen
der Ryks lasten, insgelyks, te onttrekken;
gelyk zy, voorheen, al gedreigd hadden
te zullen doen. Hier kwam nog by, dat
de Keizer zelf, by andere gelegenheden, den
Stenden reeds meer beloofd hadt, dan de Nederlanders
erkennen wilden, den Ryke fchuldig
te zyn. Viglius poogde, hierom, de Stenden
te doen verklaaren, welke Landfchappen
2y onder den Bourgondifchen Kreits begrypen
wilden (y). Doch de verfchillende begrippen,
die, wederzyds, met veel yver, gedreeven
werden, waren oorzaak, dat men tot
geen befluit kwam. De oorlog tegen de Proteflanten,
die, kort hierna, ontftak, en tot in
'tjaar 1547 duurde, verhinderde den Keizer,
zelv' de hand te leggen, aan 't beflisfen van
dit oud gefchil. Hy maakte 'er egter een ein­
de v^n , op den Ryksdag, die , in Zomermaand
des jaars 1548, te Augsburg, gehouden werdt.
- 't Gefchil werdt hier, Van den grond op, verhandeld.
De Stenden vertoonden den Keizer,
fchriftelyk ,, dat Maximiliaan, zyn Grootva-
„ der, de Nederlanden, eertyds, onder den
„ Bourgondifchen Kreits bègreepen, en op
„ zeker aandeel in de gemeene Ryks lasten
,jj gefteld hadt; dat Filips, Hertog van Bour-
• . • „ gon-
ly) ViGUï Epift. in N.ofis «3 eins Vitaai, 'f. IÖO.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 311
„ gondie, nu in perfoon, dan door zyne Ge- KAltELir.
„ magtigden, op de Ryksdagen verfcheenen was,
en dat het zelfde Huis van Bourgondie afge-
„ vaardigden tot de Regeering des Keizerryks,
„ en tot de Keizerlyke Kamer gezonden hadt,
„ door welke de Nederlanden, op hun aandeel in
„ de Ryks lasten, gefield geworden waren; waar-
„ omzyverzogten, dat de Bourgondifche Kreits
„ nog ais een Lid des Duitfchen Ryks mogt
„ aangemerkt worden, en de gemeene lasten
„ helpen draagen." Zy voegden 'er by „ dat
„ het Hertogdom Gelder, het Graaffchap
„ Zutfen en de Staaten des Lands van Utrecht,
„ als, buiten alle tegenfpraak, tot het Ryk,en
„ onder den Westfaalfchen Kreits behooren-
„ de, voortaan ook de Ryks lasten moesten
„ helpen draagen, en de oude agterflallen af-
1548.
„ doen." Doch van de zyde der Nederlanderen
, werdt, hierop, waarfchynlyk door
den Raadsheer Viglius (z), aangemerkt ,, dat
„ men niet bewyzen kon, dat de Bourgondi-
„ fche Erflanden, in Nederland of elders ge.
„ legen, immer iet tot de Ryks lasten had-
„ den opgebragt, en dat het ontwerp, om
„ dezelven onder eenen Bourgondifchen
„ Kreits te brengen, nooit was uitgevoerd:
„ dat Hertog Filips de Ryksdagen, vrywil-
„ liglyk, en niet uit hoofde van eenige ver-
„ pligting aan 't Ryk, hadt bygewoond, en
„ dat hy, insgelyks, zonder eenige verph'g-
„ ting, maar enkelyk om de Stenden des
„, Duitfchen Ryks, tot den oorlog tegen de
v 4
» Tur

gra V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
SfftlUÏLlI, „ Turken en het herwinnen van Konrtanti-
1548. „ nopel, aan te moedigen, wel zekere fom-
„ men, tot dien oorlog, hadt willen verflrek-
„ ken: dat het Hertogdom Gelder, inder.
„ daad, tot het Ryk behoorde, en dat de
„ Keizer, door zynen Grootvader, JVlaximi-
„ liaan, al voorlang, met het zelve beleend
„ geworden was; doch dat het Ryk nimmer
„ van dit Hertogdom eenige gemeene lasten
„ gevorderd, veel min ontvangen hadt; waar-
„ om de Staaten, by 't inhuldigen des Kei-
„ zers bedongen hadden, dat hy hen, by
„ deeze hunne vryheid, bewaaren zou; dat
„ de Staaten van Utrecht, insgelyks , be-
„ weerden, dat zy, volgens hunne oude Pri-
„ vilegien, in geene Ryks lasten gehouden
„ waren, die ook, zo zy zeiden, nooit van
,, hun geëischt, immers nooit ontvangen wa-
„ ren: dat, alfchoon men bevinden mogt,
„ dat Gelder en Utrecht, onder den West-
„ faalfchen Kreits, begreepen, en op zeker
„ aandeel in de Ryks lasten gefield waren ge-
„ weest, hieruit, geenszins volgde, dat dee-
„ ze Landfchappen gehouden waren, zulk
„ een aandeel op te brengen; dat, gelyk dee-
,, ze Landfchappen en de overige Nederlan-
„ den altoos vry van Ryks lasten geweest wa-
„ ren, men ook niet bevinden zou, dat zy
„ immer eenige befchenning of onderfland
„ van 't Ryk genooten hadden, welke nog-
„ thans den eigenlyken Ryks Stenden geagt
„ moest worden toe te komen. Uit al he?
„ welke bellooten werdt, dat de Nederlan-
„ den, en Gelder en Utrecht zei ven van alle
„ Ryks lasten ontbeeven, en by hunne oude
9> vry-

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 3*3
„ vryheden bewaard moescen worden (a)." Zo
veel werdt 'er gezeid om de Nederlanden van
de Ryks lasten vry te doen verklaaren. Doch
op de meesten deezer redenen, zou veel aan
te merken zyn, waar mede wy ons niet zullen
ophouden. De Keizer vondt ook niet goed
dezelven, in allen deele, te laaten gelden:maar
befliste het gefchil, tusfchen 't Ryk en de Nederlanden
, den zes entwintigften van Zomermaand,
op den volgenden voet: „ dat de Kei-
„ zerlyke Erflanden, nevens het Hertogdom
„ Gelder, het Graaffchap Zutfen en de Heer-
„ lykheid van Utrecht, onder eenen Kreits
„ vervat zouden worden, en zo veel als twee
,, Keurvorften in de Ryks lasten draagen; doch
„ dat zy, daarentegen, ook de befcherming
,, en onderfteuning des Ryks genieten zou-
,, den; behoudende voorts alle hunne overige
„ vryheden, regten en regtsgebied." Volgens
deeze Uitfpraak, werdt 'er, ten zelfden da :
3vereen>
lomst,
ge, tusfchen den Keizer en de Stenden, eene' usfehen
overeenkomst getroffen van deezen inhoud :, t Ryk et;
„ De Keizer, als Erf- en OpperheerderBour- le Ne-
(
lerlan
„ gondifche Staaten, ftelt de Hertogdommen'
len, we-
„ Lotharingen, Brabant, Limburg, Luxem-* :ens 't
„ burg en (8) Gelder; de Graaffchappen Vlaan- \ 1' aagen
lerllykf-
„ de-l isten.
f>") Ediél. Caroli V. apud CONIUNG de Finib. Impcr. Germ.
Cap. XXVII. p. 750 & feqq.
(8) In 't derde Deel van 't Groot-PMaatboek, door
MR. SIMON VAN LEEUWEN uitgegeven, vindt men,
(bl. 23) , eene zeer flordige vertaaling deezer Overeenkomst,
in welke, in de opt^lfn» der Keizerlyke
Erflanden , die onder 's Ryks befcherming gefield
werden , de naamen van Gelder en Zutfen, Holland
Sü Zeeland, onder anderen, worden cverpellaagei: 3
V 5 of
KARELII.
1548.
Uitfpraak
van Karei
den V over'tger/childeswege.

gi4 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOER?
XARELII. „ deren, Artois, Bourgondie, Henegouwen,
1548- „ Holland, Zeeland, Namen en Zutfen; het
„ Markgraaffchap des Heiligen Roomfchen
„ Ryks, de Heerlykheden Friesland, Utrecht,
„ Overysfel, Groningen, Valkenburg, Daal-
,, hem , Salins , Mechelen en Maaftricht,
,, onder de bewaaring en befcherming der
„ Keizeren, der Roomsch - Koningen en des
„ Heiligen Roomfchen Ryks, behoudens der-
„ zeiver voorregten en vryheden. Hy be-
„ dingt , dat dezelven, gelyk andere Ryks
„ Stenden, op alle Ryksdagen, befchreeven
„ zullen worden, alwaar zy en 's Keizers
„ Opvolgers , als Aartshertogen van Oos-
„ tenryk , zitting en ftem hebben moeten.
„ Voorts belooft hy, voor zig en zyne Op-
„ volgers, wegens de gemelde Landen, zo
„ veel als twee Keurvorlten, tot de gemeene
„ lasten, te zullen opbrengen: zo dat, wan-
„ neer een Keurvorst honderd guldens, of
„ honderd paarden en honderd Knegten opr
„ brengt, de gemelde Landen tweehonderd
,, guldens, tweehonderd paarden en twee-
,, honderd Knegten opbrengen zullen. Tn
„ geval , zy egter zeiven hunne manfehap
,, mogten noodig hebben, zullen zy, met geld
„ in de plaats, voldaan konnen. Tot eenen
„ algemeenen Krygstogt tegen de Turk al-
,, leen, zullen de gemelde Landen zo veel
als drie KeurvoriTen moeten opbrengen.
„ Alle de gemelde Keizerlyke Ei Handen zou-
, „ den,
of uit losheid, of om de gemeenfehap, die deeze
Landen, oudtyds,. met het Ryk, gehad hebbes, te
ïerdonkeren,

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 315
„ den, voortaan, onder eenen Kreits, den
„ Kreits der Bourgondifche Erflanden genaamd,
„ begreepen zyn, onaangezien eenigen der-
„ zeiven, te vooren, onder eenen anderen
,, Kreits, begreepen geweest waren. Zo de
„ Landen in gebreke blyven mogten, om hun
„ aandeel in de gemeene lasten te voldoen,
„ zouden zy, deswege alleen, doch om gee-
„ ne andere reden, voor het Keizerlyk Ka-
„ mergerigt te Spiers, in regten betrokken
„ konnen worden. De Landen zouden, voort-
„ aan, van den Keizer en 't Ryk vry en on-
„ afhanglyk zyn, en als zodaanig erkend
„ worden, mids dat zulken onder dezelven,
„ welken Leenen van 't Ryk waren, in die
„ leenroerigheid bleeven. Voorts zouden zy,
„ zo wel als de andere Ryks Stenden, de Land-
„ vrede, door den Keizer gemaakt, moeten
„ onderhouden." De Keizer en de Ryksftenden,
op den Ryksdag vergaderd, bevestigden
deeze Overeenkomst plegtiglyk. Doch
Karei de V. hadt beloofd, dezelve ook, door
vier voornaame Kerkvoogden, vier Edelen
en vier Steden, uit den naam en van wege
alle zyne Erflanden, binnen een jaar of eerder,
te zullen doen bezegelen 't welk,
in fommige Landen, met naame in Holland,
geene kleine moeite inhadt; doch in de mees.
ten, ligtelyk, werdt ingewilligd. De Keizer,
voorhebbende, van Augsburg naar de Nederlanden
te keeren, om de gemaakte fchikking,
aldaar, te doen aanneemen, vondt, vooraf,
goed,
(b) Edift. Caroli V. r.fiud CONRING. de Finib. Imp. Germ.
ft. 750—769. Cenfi Du Ï^ONT Corps DJplom. 'A>iu, IV. P. It.
f. 34°,. 341.
1548. _

316 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOBK;
KARELII goed, eenige verandering in het Kamergerigt
1548- te Spiers te maaken, waartoe hem de Ryks
Stenden verzogt hadden. De Proteilanten hadden
veel in te brengen, tegen de tegenwoordige
Leden deezer Kamer. Doch de Keizer
bevestigde dezelven allen. Daarenboven, deedt
hy Viglius dertien Perfoonen benoemen, die
den voorigen Leden, tot Byzitters, werden toegevoegd.
Bartholomeus Latomus, een deezer
dertien, hadt zitting in het Kamergerigt uit
naam van den Bourgondifchen Kreits (c).
De Over - Karei de V. vertrok, in Herfstmaand, naar
eenkomsi de Nederlanden, alwaar de gemaakte fchik-
wordt, in
Holland, kingen te Augsburg, ftaatswyze , overwoo-
met gen werden (\d\ De Staaten van Holland
moeite vonden 't vreemd, dat de Keizer niet bepaald
aangeno­ hadt, welken onderhand zy van 't Ryk te
men.
wagten zouden hebben, noch, of zy hun aandeel
in de Ryks lasten, uit de gewoonlyke
Keizerlyke Beden, zouden betaalen, of nier.
De Advokaat van der Goes, en de Penfionarisfen
van Dordrecht, Delft, Leiden en Amfterdam
vertoonden dit den Geheimen Raad
der Landvoogdesfe, in Lentemaand des jaars
1549 •> verklaarende, in 't by zonder, dat de
Staaten oordeelden, de gemaakte fchikking
liet te moeten goedkeuren, dan onder uitdruk
lyk beding, dat zy 't beftemde aandeel
in de Ryks lasten, uit de Beden , zouden moren
voldoen, en van verdere Ryks fchattinren
voor altoos, vry verklaard worden. Vit
;lius van Zuichem, die, na 't affterven van
..odewyk van Schoore, In Louwmaand dee-
j
zes
Cc^ Vrci n Epift. ia Notis ad Epift. Select. N. CXLVT.a. 342.
A B
C"0 "- VAN DER GOJS» RCJ. op 'ijaar 15*3. H. 36.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 317
zes jaars, tot Prefidsnt van den geheimen
Raad, verheeven was f», merkte, hierop
aan „ dat de Augsburgfche fchikking zeer'
„ voordeelig voor de Nederlanden was, met
„ naame voor Holland; alzo men bewyzea
„ kon, gelyk hy aanboodt, op ftaande voet
„ te willen doen, dat Holland meer dan an-
„ dere Nederlanden den Ryke onderhoorig
„ was, eertyds de Ryks lasten, gelykelyk met
„ de andere Stenden, helpen draagen, in \
„ Ryk te regt geftaan, en door zyne Graaven,
„ den Keizer en 't Ryk hulde gedaan hadt ;
» van al 't welke, de Keizer het Land, door
„ de Augsburgfche fchikking, hadt willen
„ bevryden." Hy antwoordde, voons, op
de bedenkingen der Staaten „ dat, uit de
i, Overeenkomst, te Augsburg gemaakt. klaar
„ genoeg was af te neemen, wat men Van 'c
„ Ryk, des noods, te wagten zou hebben,"
een onderftand, naamlijk, want dit fchynt
de meening, geëvenaard met het aandeel,
welk Holland, in de Ryks lasten , draagen
zou: „ Dat hem noodeloos dagt, en den
„ Keizer onaangenaam zyn zou, dat men Hol-
„ lands aandeel in de Ryks lasten, uit de Be-
„ den, zou willen betaalen, alzo het zelve
ilj zeer weinig bedraagen zou. Twee Keur-
„ vorften droegen in eene belasting van hon-
„ derdduizend guldens, niet meer dan drie-
„ duizend guldens: en zo veel zou nu Bour-
„ gondie en de Nederlanden met maikande-
„ ren flegts behoeven te betaalen, waarin het
h aandeel van Holland zeer weinig beloopen
(O Vlam vit* JV. hvm. p. as. *'
z o u
*

XIX. BOÊI; H I S T O R I E . 3i9
„ entwintigduizend Knegten, die 't Ryk thans KARELII.
„ op de been hieldt. ". Hy wilde hieruit be- 1548.
flooten hebben, dat de Keizer, die, tot hier­ * —
toe, met zyne Beden, te vrede geweest was,
en de Nederlanden niets tot de Ryks lasten
hadt doen draagen, hun, veelligt, ook in 'c
gevolg, wel toeftaan zou, hun aandeel in de
Ryks lasten, uit de Beden, te voldoen. De
Staaten van Holland, lterk bewoogen door
het voorbeeld der andere Nederlanden , beflooten,
eindelyk, op den een-entwintigften
van Lentemaand, de Augsburgfche Overeenkomst,
eenvoudiglyk, aan te neemen en te
-5
bezegelen. Alleenlyk verzogten zy den Keizer,
daar zy 't, te vooren , hadden willen bedingen,
dat zy hun aandeel in de Ryks lasten,
uit de Beden, zouden mogen vinden, of ten.
minden op zulk eene wyze, als de ander©
Nederlanden. Doch my is niet gebleeken, dat,
in dit verzoek, bewilligd werdt. 't Liep nog
tot in Grasmaand aan, eer dit werk, in Holland,
zyn volkomen beflag hadt (f). Sedert,
werdt Holland egter, by open' Brieven van-
Keizer Karei, te Brusfel, den veertienden van
Grasmaand des jaars 1550, gegeven, van alle
nieuwe Ryks lasten,Tollen en Schattingen,
boven het beftemde aandeel, vry verklaard.
Keizer Ferdinand, Kareis Broeder en Opvolger,
bevestigde deeze Brieven, te Weenen,
op den dertigften van Grasmaand des jaars
l$6o (g). Jn Gelderland, duurde het, tot in
*t begin van Zomermaand des jaars 1549, eer
de
(.f) ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar ISIQ. U,
t, 2, 4, S, 6, 7, 8. 0, 11, 13, 15. ai.
(g) Handv. van Ainft. il. 78.

RABKT.II.
1548.
gaó V A D E R L A N D S C H E XIX. BOK;
de Augsburgfche fchikking , door 's Lands
Staaten, goedgekeurd en békragtigd werdt
(Ji). Ten zelfden tyde, werdt deeze fchikking,
volgens 's Keizers belofte, ondertekend
en bezegeld, door de Bisfchoppen van Utrecht,
Doornik en Atrecht, en door den
Abt van S. Pieters te Gend, wegens de Geestelykheid;
door de Graaven van Egmond,
R.oeulx en Hoogftraaten, en den Heere van
Reye, wegens de Edelen; en door die van
Leuven, Nieuwmegen, Gend en Dordrecht,
wegens de Steden (*')- Wat laater, verklaar-
3e de Keizer, by eenen byzonderen Brief, aan
üie van Gelder en Zutfen, dat zy geene naauiver
betrekking tot het Keizerryk hadden, dan
ie andere Nederlanden. Aan Nieuwmegen ,
1
rerleénde hy de vryheid van niet meer, voor
t Keizerlyk Kamergerigt, gedagvaard te konien
worden (Jt).
Dus werdt dan, eindelyk, genoegzaam er-
] cend, dat de Nederlanden, waarlyk, van ouds,
I ot het Ryk behoord hadden, en, met reden,
i rerpü'gt werden, tot de Ryks lasten te draa-
;en. In Holland en Zeeland, bleef men eg-
3
1 :er zo ingenomen met het vooroordeel, dat
deeze Landen niet onder het Ryk behoorden,
dar men, in een gefchil met die van Brabant,
welken, uit hoofde van een Gulden Privilegie
van Karei den IV, beweerden, in Holland of
* gear­ Zeeland, niet te mogen * bekommerd wórresteerd.den
,
(tt~) Chartr. van Brabant te Vilvoorde, Tweede Onderkafe,
lande, l Empire. PONTANUS Libr. XIII- p. 854, 855-
. (i j Chartr van lirabam te Vilvoorde , Tweede Onderkasfe,
laade, l Empire.
(*j PONTANUS Libr. XIII. p. 854.

XIX. BOEK; H I S T O R I E . 321
den, omtrent deezen tyd, nog durfde beweeren
„ dat Holland en Zeeland niets gemeens
„ met het Keizerryk hadden; dat de Graaven
„ nimmer eenig verly van 't Roomfche Ryk
,, of den Keizer hadden genomen; dat zy
„ nooit iets tot de Rykslasten hadden gedraa-
„ gen, immers niet by menfchen gehcuge-
„ nis, en dat zy nooit onder 't Kamergerigt
„ te Spiers hadden behoord." Stellingen, die,
gelyk zy, door de Brabanders, ten dien tyde,
meest allen bondiglyk wederlegd warden, ook
grootendeels, uit het voorgaande gedeelte deezer
Hiftorie, ligtelyk wederlegd konnen worden.
Ook bevestigde Karei de V. de redenen
niet, met welken, die van Holland en Zeeland
hunne zaak bekleed hadden, fchoon hy,
over 't gefchil, in bun voordeel, u'rfpraak
deedt (7). Ondertusfchen ziet men, hieruit,
in 't voorbygaan, dat ce dooling, dat de Hoilandfche
Graaven ni^t leenroerig van 't Ryk
waren, niet eerst, omtrent het jaar 1580, is
opgekomen, gelyk fommigen gemeend heb­
m a a r t e n
ben minden dertig jaaren ouder
is. De Nederlanden, die federt' Vereenig- oe 1-3 de
den genoemd zyn, en onder dezelven inzon N
derheid Holland en Zeeland, fchynen egter, )
ra deezen tyd, niet veel, tot de Rykslasten,/;
gedraagen te hebben (n). Karei de V, in 'c
jaar 1547, en in 't jaar 1550, vergeefs ge-S-
(1) Sententie van 18 Maart 1540 [i55"], ?« '1 Plakaatb.van
Tmbant. VII. Dal, V. Boek, I. TH. V p. Xl'l. p. 585, en by
Vi IRT Tracl. van Arrc-fl. ond. zyne Werken II. Jj.èl, bl. A.JZ
dn druks van 1731.
. i^in) li, CONRING;US de Finib. Imp. Germ. Cap; III. p. 21.
e. VAN LOON Leènrncrigh. van Holl. bl ",35. '
Cu) ZIJ egter J. LÏMNJH JUS P.ibl. 2W. LI. f. M. uif.
V. DEEL. X
KARELÏF,
1548.
' 1
poogd el)
cc! eruden,
tert
n e-
\den
loemd,
idejyk

"KARELII.
1548.
van de
onderhoorigheid
aan
't Ryk
vry geraakt
zyn
3 M V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
poogd hebbende, zynen Broeder, Ferdinand,
te beweegen, om de Roomsch Koningkiyke
waardigheid aan Filips, zynen Zoon, af te
Haan (V); zogt deeze, na dat hy, in 't jaar
1
549i by voorraad, tot Erf heere der Neder­
landen, ingehuldigd was, en nog meer, na
dat hem, in'tjaar 1555, de Regeering was opgedraagen;
de Nederlanden der afhangkelykheid
van 't Keizerryk, waarin hy niets te gebieden
hadt, meer en meer, te onttrekken
QO« Hieruit rees, in't jaar 1559, het verzoek
der Staaten, tot handhaaving der verbindtenis
met het Ryk, 't welk hy aanmerkte,
als ftrekkende, om de Ketteryen, die in
't Ryk in zwang gingen, onbefchroomder ,
hier te Lande, in te voeren (q). Nogthans
hieldt hy, tot in 't jaar 1549, of langer, eenen
Raadsheer, wegens de Nederlanden, in
het Kamergerigt te Spiers (V). De Landfchappen,
die zig, in 't jaar 1579, te Utrecht, vereenigden,
en Filips, in 't jaar 1581, van de
Regeering over hen vervallen verklaarden ,
in zulke omstandigheden, de hulp en vriendfchap
des Duitfchen Ryks behoevende, wilden
gaarne voor Leden des Ryks aangezien
zyn(j), en hadden zelfs, by het Utrechtsen
Verbond, reeds verklaard, dat zy zig, daar
door, geenszins den Heiligen Roomfchen Ryke
onttrekken wilden (7). Doch naderhand
zien-
(o) PONT. IIEUT. Rcr. Auilriac. Libr. XII. p, /505. Libr,
X!II. p- 625.
( p y Handv. van Amft bl. 78. Verg HOOPT V. Hoek, bl. 204.
( qi F VAN DHR IIAAI! dj inuiis Tuin. Belg. Libr. I. *. 87.
(r) POR XIU. Boek, bl. 147. [114].
(s 1 BOR Vlil. /loei, bl. 90. [600]. XII. Boek, bl. ai. [059!»
Qonf. J. LIM.V/EI Jus PObl: Tom. V. p. ü 2,
t,0 Groot PlaJuatb. I. Deel, Kol. 7.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 323
ziende, dat de onderhoorigheid aan 't Ryk KARELII,
hun geen voordeel gaf, hebben zy zig, al- 1548.
ïengskens, geheellyk, van het zelve afgefcheiden,
niet begeerende, iets tot de,Ryks lasten
te draagen, noch zelfs gedoogcn willende ,
dat de Keizer hen, in zyne Brieven, Lieven
en getrouwen noemde, geiyk, van ouds, plag
te gefchieden. Toen men, in 't jaar 1607,
over het twaalfjaarig Beftand , handelde, en
de Staaten der Vereenigde Nederlanden, al3
een vry Gemeenebest, wilden worden aangemerkt
; fchreef Keizer Rudolf de II. hun, hierover
, eenen ernftigen brief j verklaarende j
in denzelven „ dat hy 't vreemd vondt, dat
„ de Nederlanden, die, buiten tegenfpraak•>
„ leenroerig van 't Duitfche Ryk waren, zig ,
„ voor een vry en onafhangkelyk Gemeenebest,
„ wilden doen erkennen (#)." Doch men floeg
weinig agt op 's Keizers fchryven. By de Munfterfche
Vrede, in 't jaar 1648 , tusfchen den
Keizer en den Koning van Frankryk, geflooten,
werdt ook nog beftemd, dat de Bourgondifche
Kreits een Lid des Duitfchen Ryks zyn
en blyven zou; doch Ferdinand de III. verklaarde,
op den zesden van Hooimaand deszelfden
jaars, dat hy de Staaten der Vereenigde
Nederlanden hieldt voor zyne Vrienden en
goede nabuuren; waaruit, met grond, beflooten
wordt, dat de Keizer, ten dien tyde, ftilzwygens
van alle oppergezag over de Vereenigde
Nederlanden afgeftaan heeft. Derzelver
onafhangkelykheid van 't Ryk fchynt toen ,
te
fttp,TEREN XXVIII. Back, f, 537 v,rf. CkoTii Hiftstf.
%iVf. XVI. p. 525.
X a

344 VADERLANDSCHE XIX. Bowt
te gelyk met derzelver onafhangkelykheid van
1548. Filips den IV, Koning van Spanje, eerst haar
volkomen beflag gekreegen te hebben ; en men
heeft, niet dan in den uiterflen nood, in overweeging
genomen, om zig wederom, gelyk
eertyds, onder deezen of genen Duitfchen Kreits
te begeeven (V). 't Is 'er egter nooit toe gekomen
, en thans is 'er minder reden dan ooit,
om te verwagten, dat het 'er, t' eenigen tyde,
toe komen zal.
Wy hebben, om 't ftuk van de onderhoorigheid
der Nederlanden aan 't Keizenyk geheel
af te handelen , niet gefchroomd, de paaien
van 't beftek der Gefchiedeni.^fe, welke wy
hier befchryven, verre te overfchryden. Wy
Oververtrouwen,
dat het den Leezer niet ongevallig
zal zyn, met éénen opflag, te zien, wat
'er, wegens dit ftuk, in oude en laater'tyden,
is voorgevallen.
De oorlog met Schotland en de vrees voor
oorlorr, met Frankryk en Engeland hadt die
Weegin- van Amfterdam , reeds in Louwmaand des
gen in
jaars 1548, ter Vergaderinge van Holland,
Holland,
op 't be­ doen voorflaan, dat men, op de beveiliging
veiligen der Zeevaart, behoorde verdagt te zyn. De
der Zeevaart.
Advokaat kreeg last, om de meening der Landvoogdesfe
hierop te verneemen. Ook verftondt
hy, ten Hove, dat de Franfchen nog vrienden
waren; doch dat men niet wist, hoe lang
zulks duuren zou, waarom geraaden zou zyn,
niet dan Vlootswyze en wel toegerust, Westwaards,
te zeilen. Onderftand van Oorlogfche-
(y~) Vide H. CONRINQ. de Finibus Imper. Oerman. Cr.p.
XXVI. p. 687. Cpp. XKVHI, p. 774, 775, 776, 727. TaMft*
übftrv. npon the Neiheri» Ch< VI. p. 2tf».

XIX. BOEK. H I S T O R I E , 3*5
fchepen was thans ten Hove niet te bekomen.
Amfterdam verzogt, derhalven, een onderftand
van agtduizend guldens, tot beveiliging
der Koopvaardye, van 's Lands Staaten. Doch
't blykt niet, dat hierop beflooten werdt. Tot
beveiliging der Haringvisfcherye, werden egter,
dit jaar, wederom vyf Oorlogfchepen
uitgerust, waartoe 't Land zesduizend guldens
droeg. Men zogt ook, in Deenemarke, te
bewerken, dat den Schotten verbooden werdt,
de Hoilandfche fchepen, onder Noorwegen,
te neemen (V). Duch ik weet niet, of dit
gelukt zy.
Haarlem, Delft en Leiden, zig, meer dan
andere Steden, met de Lakenweeverye genee '
rende, klaagden, ten deezen tyde ook, dat zy, j
te Calais, geenen genoegzaamen voorraad van 1
goede Wolle en Vellen vonden, en 't genec
men hun nog leverde merkelyk hooger betaalen
moesten, dan, by de O vereenk omften ,
met Engeland gemaakt, was vastgefteld (V).
Doch my is niet gebleeken, welk gevolg deeze
klagten gehad hebben.
De onwilligen tot betaaling van den Impost
werden, in dit jaar, byna allen gedrongen te
voldoen, 't gene zy fchuldig waren. Den Heere
van Brederode wilde men zelfs geene vyfentwintig
guldens kwytfchelden, om geen' voet
aan anderen te geeven (y).
Doch naauwlyks begon men eenige verlich-
(W) ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1548. bl.
», 2, 6, 7, IJ, 14, l8, 26, 27, 2b, 2J>, 3I , 33.
(x) ADRIAAN VAN DER GOKS Regift. op 't jaar 1547, il.
4?. op 't jaar 1548, 22, 24, 37.
(y , ADRIAAN V,IN DER GUKS Regift. op '/ jaar I348. bl.
3, 5> 8.
X 3
KAKEIH.
1548.
Klagten
>ver tleo
ingelchenVolha»el.

3*G VADER LAND SCHE X!X. BOEK:
KARELII. lichting van voorige lasten te verwagren, of'
1548.
de Keizer, in Wynmaand, te Brusfel gekomen,
deedt eene nieuwe Bede aan Holland van tweehonderd
envyftigduizend guldens, De Staaten
bewilligden 'er egter terftond in, alzo zy
onlangs het Regtsgeding, welk zy, verfcheiden'
jaaren agtereen, over 't verlofgeld op 't
Uitgaand Koorn, tegen den Prokureur Generaal
, gehad hadden, voor den grooten Raad
te Mechelen, hadden gewonnen. Zy waren
'er zo verheugd over, dat zy bcflooten den
Raadsheeren, boven de gewoonlyke gefchenken
van Toorcfen en Suiker, ieder een aam
;n den Prefideru crie of vier aamen Wyns toe
:e leggen QQ.
XX.
Maximi-
Iiaan,
Graafvan
Buuren,
fterft.
Willem, i
Prins van .
Oranje, ;
trouwt
zyneErfdogter,
Anna.
Hy zoekt
zig in 't
Prinsdom
O- !
ranje te ;
Eer nog 't jaar 1548 ten einde liep, verboren
de Nederlanden hunnen Kapitein - Generaal,
Msximtliaan van Egmond, Graave
van Buuren, die, op den drie entwintigften
rai Wintermaand, na eene zonderlinge ziek-
:e van niet meer dan vier dagen, zittende en
gekleed, den geest gaf (V). Hy liet zyne Heerykheden
Buuren , Leerdam, Ysfelftein, St.
Vlaartensdyk enz. zyne ec-nige Dogter, Anna,
ia, die zig, in 't jaar 1551, in de Egt begaf
met den jongen Prins van Oranje en
liierdoor alle doeze Heerlykheden, in het Huis
ran Nasfau - Oranje, overbragt. By de Vreie
van Crespi, hadt Fraiieois de I. beloofd,
len Prins, in alle de voorregten, met naame
n het Regt van Opperfte magt, hem, uit
krag-
f>') ADRIAW VAN DER GOES Regiiï. s» '* jajfr 1548. W.33.
6J 37,. S.9- °P 't jaar 1549. hl. 2.
Ca ) Chron. van E. DE VEER ƒ. 95.
(&J GOUUHOEV. bl. 113. Chron. van E. DE VSM f. ntf m£

XIX. BOEK. H I S T O R I E .
kragte van den Uiterlten Wil van René van
Chalons, in het Prinsdom Oranje, toekomende,
te zullen herftellen, in dezelfde volkomenheid,
als dezelven eertyds, door Filibert
van Chalons, waren bezeten geweest. Dcch
Henrik de II. toonde zig ongezind, om dee-
KARELII.
1548.
doen hertlellen.
rte komen, waarom Prins Willem,
in 't iaar 1
$49 * verzeld van zynen Voogd,
den Heere de Orbaro», en na zyn Huwelyk,
in 'x jaar 1551 , andermaal, alleen, eene openlyke
laanriging deedt, tegen den Koning
van Frankryk, wegens het niet naarkomen
van het Verdrag van Crespi, zo ver het hem
betrof (O- „ .,
Met den aanvang des jaars I549> Helden Nieuwigheden
in,
die van Amfterdam ter Dagvaart voor, dat de
Deene-
Koning van Deenemarke de Tollen in de mai ke af­
Zond merkelyk verhoogd, en van Wyn en gedaan.
Haring, waarvan tot hiertoe niets betaald was, 1549tol
doen vorderen hadt; belettende den Hollanderen
, daarenboven , balken en ander
Hout, 't welk zy, onder anderen, noodig
hadden, tot onderhoud van 't Hondbosch by
Petten, uit Noorwegen te haaien. Terftond
bewerkte men, ten Hove, dat Stratius, Raad
in Gelderland, uit 's Keizers naam, naar Deenemarke
gezonden werdt. Amfterdam voegde
hem, op 'sLands kosten, (8) SybrandOkko
(cl Du MONT Cosps Diplom. Tom, IV. P. II. p. 350 &
P. III. p. so.
(8) Ik twyfel niet, of deez* SybrandOkko is dezelfde
, dien men , met den naam van Sy brand Pompejus Ok,
ko, onder dc Pvaaden en Oudfchepenen van Amfterdam,
vermeld vindt. Hy was in dit jaar 1549, Rent-,
meester of Thefturier. Zie de Regeerings-Lyst vooy
de Handvaten,
X 4

328 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
KARFXII ko toe. Zy traden, terftond na hunne aan­
1549- komst, in onderhandeling met den Koning,
die op verhooging van tol flaan bleef. Amfterdam,
weik 't meeste belang by de Oosterfche
vaart hadt, boodt, federt, in plaats van
twee en een halve, gelyk men plag te betaalen,
drie goudguldens (V), en ik meen, dat
men, omtrent op dien voet, overeengekomen
is (e). De Noordfche Houthandel geraakte
ook wederom vry.
XXI. Karei de V. hieldt zig, uit Duitschland te
Filips,
rug gekeerd, lang in de Nederlanden op, ont­
Pri s van
Spanje biedende ook derwaards, zynen Zoon Filips,
wordt tot dien hy van zins was, alomme, voor 's Lands
aanmaan­ toekomenden '-vetfien Heer en natuurlyken Prins
den Ileei na zyn overlyden, te doen inhuldigen. Wilingehuldigd;lem
de VI. hadt hiervan, in vroeger' tyd,
reeds een voorbeeld, in Holland, gegeven,
en 's Lands Staaten bewoogen, om zyne Dogter,
Jakoha, voor zyne wettige Erfvolgfter
te erkennen. Doch hy deedt het, in eenen
ryd, dat hy zyn einde voelde naderen, en reden
hadt, om te vreezen, dat zyn Broeder,
Jan van Beijeren, zyne Dogter van de erfvolging
zou zoeken te ontzetten. Karei de V.
bereikte nog geene vyfug jaaren, en fchoori
hy zeer met de jigt gekweld was, is, uit zyne
verrigtiögen, federt eenige jaaren, ligtelyk
te belpeuren geweest, d:t hy, gemèenlyk,
eene redelyke gezondheid genoot. Reden,
om te dugten, dat men Filips van de
Regeering zou trainen te veifleektn, fcheen
'er
fj

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 325)
'er naauwlyks te konnen zyn. Te minder ,
daar de Keizer, federt eenigen tyd, Krygsvolk
in de Nederlanden onderhieldt, -welk.
in zynen eed ftaande, van zyne hand vloog,
en zynen Zoon, zo wel als hem, gunst droeg,
Nogthans vermoed ik, dat deeze vrees eene
der voornaamfte redenen geweest is, die der
Keizer tot het vorderen deezer voorbaarige
inhuldiging hebben doen befluiten. Filips was
in Spanje gebooren, en gantsch onkundig var l
de taal en zeden der Nederlanderen: 't welt
hem, noodwendig, weinig bemind maaker 1
moest, onder de Landzaaten. Hier kwam noj
by, dat men van zyne Regeering eene ftreng
heid in Geloofszaken te wagten hadt , aar
welke hy in Spanje gewoon was, en welke mer 1
hier, by de Gemeente niet flegts, maar zelf t
by de Overheden der Steden, omtrent deeze
tyd, meer en meer, begon af te keuren (ƒ)
Daar tegen waren 'er, onder de Nederland
fche Heeren, veelen, die in de blaakendi
gunst der Gemeente ftonden. In Holland
leefde Heer Reinoud van Brederode , die
uit de oude Hoilandfche Graaven afkomfti} r
»
en een Inboorling des Lands zynde, na 't af
fterven van Keizer Karei, en terwyl Filips zn,
in Spanje ophieldt, ligtelyk, door de guns
der Gemeente , met de Graaflyke waardig
heid zou hebben konnen bekleed worden.
t
Was naauwlyks vyftien jaaren geleeden, da
by, om 't aanneemen van 't Wapen van Hol
land, door dtn Keizer gevonnist zynde, nie
dan met veel moeite, brieven van vergiffeni:
Cf) VELIUS Hoórn, bi. 262.
X 5
ver
I
KARKLIÏ.
I549

KABSLII.
I54P-
1
1
1
]
(
(
(
1
in Bra- j
bant, j
in Vlaan- ,
deren, 1
verworven hadt (g). Hy en zyns gelyken
moesten den Keizer, derhalve, meer of min
in 't oog loopen. 'c Was, daarenboven, de
voornaamlte toeleg des Keizers de Plakaaten
tegen de Ketters, ten ftrengften, te doen uitvoeren
: waartoe by zynen Zoon zeer bekwaam
keurde. Hy befloot dan, hem van de Re-
'eeringe te verzekeren, en hem tot aanftaanden
Landsheere te doen aanneemen. Filips,
uit Spanje vertrokken, kwam, door Italië en
Duitschland, in Lentemaand, te Namen, en,
kort daarna, te Brusfel aan. De Staaten van
ilolland beflooten terftond, hem te doen beboeten,
vaardigende, ten dien einde, den
\dvokaat, onder anderen, naar Brusfel af:
ilwaar zy zelfs te vroeg kwamen, om gehoor
e konnen krygen. Op den voorflag des Stadïouders,
bewilligden zy ook in een gefchenk,
er zyner blyde mkomfte, van vyftigduizend
filips guldens van zeven-entwintig ftuivers ieler;
hoewel zy eene ongelooflyke moeite nadien,
om deeze penningen byeen te krygen
Ji). De Landvoogdes begreep, federt," dat
iet Land van Voorns en Putten nog een afunderlyk
gefchenk doen moest (/j. In Hooinaand,
werdt de Prins, te Leu/en en te Brusel,
tot aanftaanden Hertog van Brabant in-
Hene- £ ehuldigd. Daarna gefchiedde dezelfde inhul-
gouwen c
en Ar- r
tob, in
330 V A D E R L A N D S C H E XIX.BQE*:
iging, in de voornaamfte Steden der Graaf-
:happen Vlaanderen, Henegouwen en Artois.
Cgj Repert. der Plak.iat. hl. 20, 30.
CO ADRIAAN VAN DEPV ÜOES Regift, op 'i jgar 1549. 11,
9 ,10, 11, 12, IJ, 14, i 5 , ifi, 27. op 't jaar 1550. U. 33.
4 j. Repert. er Plakaat. van Hol!, bl. 64, •
0'J ADRIAAN VAN DEP. GOES Regift, oj> 't jcar 1550. U. u

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 33»
KAEELIL
eois. Toén ontving men hem ook te Meche1549ïen,
als toekomenden Heer dier Heerlykheid,
en te Antwerpen, als aanftaanden Markgraaf Meche-
des Roomfchen Ryks. Van hier begaf hy zig, len en
in Herfstmaand, over Bergen op Zoom, naar Antwerpen
,
Zeeland. De inhuldiging gefchiedde hier met. . in Zeegelyk
naar ouder gewoonte, te Middelburg > land,
In te Zierikzee; maar, om fpoed te maaken.
alleen te Reimerswaale, onder beding nog
thafis, dat de twee Steden, hierdoor, m haai
oud Voorregt, niet benadeeld zouden geag
worden (&). De Prins keerde toen over Ber
gen op Zoom te rug, trekkende terftond, o
ver 's Hertogenbosch , Heusden en Gonn
chem, naar Dordrecht, alwaar de Staatei l in Hol»,
van Holland hem, insgelyks, hulde deeden land»
op den zes entwintigften van Herfstmaand Qj
Sedert deedt hy zig ook in de voornaamft
Hoilandfche Steden voor aanftaanden Graav
ontvangen: eerst te Rotterdam, toen teDelfi
te Leiden, te Haarlem, en te Amfterdam(m)
alwaar Burgemeester Joost Buik hem den ee i
afnam (»> Van Amfterdam, trok de Pnr s in TJ-
naar Utrecht, en vervolgens naar Deventer trecht,
om zig ook voor toekomenden Heer van L > in Over>
' ysfel,
trecht (O en Overysfel Q>) te doen ontvar 1- in Gelpen.
Toen begaf hy zig naar Zutfen, Arr LJ derlands
hem, Nieuwmegen ea-Roeiuiouüe, in we
rnRw.EiisB. II. Déél, bl- 404- A

KARELII,
*549-
33* V A D E R L A N D S C H E XIX. BOM?
ke Steden, hy, voor aanftaanden Hertog van
in Friesr
land,
5n Groningen
,
i
1
«n ïn
1
Gelder en Graave van Zutfen , ontvangen
werdt (q). Kort te vooren, hadt hy Jan van
Ligne, Graaf van Jremberg, naar Friesland
en Groningen gezonden, om de hulde aldaar,
in zynen naam, te ontvangen (V). Sommigen
fchryven, dat Friesland Gemagtigden naar
Deventer zondt, die aldaar hulde deeden (s\
Doch van elders blykt, dat de Graaf van Aremberg,
die, in plaars van den overleeden
Graave van Buuren, tot Stadhouder over Friesland,
Overysfel en Groningen, aangefteldwas,
aerst in den aanvang des volgenden jaars, de
ruide, in 's Prinfen naam, in Friesland en in
kroningen, ontvangen heefc (V). Ten zelf.
X>rsme. < len tyde, fchreef hy aan die van Drente,
( lat, zy den Prins van Spanje voor hunnen toe­
1 komenden Heere aangenomen hebbende, hy
1 tun den eed deedt, uit 's Prinfen naamf». Fi-
3 ips werdt, midlerwyl, alomrae, met veel fhatfie
i igehaald f» Ook deeden de Nederlanden
Ir em allen, zo wel als die van Holland, ter
z yner blyde inkomfte, aanzienlyke gefchenken.
r
\ an Gelderland, ontving by, by voorbeeld,
d ertienduizend gouden Leliën.
XXII. De Keizer hadt, voor de inhuldiging, 's
*iKeizers \
voordel,
voor de "
,ands Staaten doen voorftellen „ dat hy, uit
genegenheid tot zyne Erf - Nederlanden, en
» uit
C?) Groot-GeM. Plakaatb. I. Deel, Pralim. PunH. c. 36,
w *CeJ?^fii
C
H
8? T
' R
"'' A
" ft
' iaC
' ^
X U l
- p
(O J, REVII Daventria p. 273.
6 o i
' '
C o ü D
'
N I 1
H i f t
• vvrv' ?f *f«* - va» Oostfr. TV. Boek, C*p. CLX*Vl
.\XtX. bl. 796, 797. Chron. van Gronine. bl. 60.
(«O PIKART Chron. van Drente, bl. 220.
O} Chron. vaa E. BI V*ER, ƒ. 95 taz.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 333
uit begeerte tot derzelver rust, vrede en
" welvaart, zynen Zoon, den Prins vanSpan-
' ie, herwaards ontbooden hadt, om hem de
Landen te leeren kennen, en op dat hy
" den Onderzaaten blyken van zyne liefde te
!, hunwaards zou konnen geeven; dat hy,
om deeze en andere merkelyke redenen, be-
, flooten hadt, hem te doen ontvangen en
hulden, voor toekomenden overjïen Erf-
" heer en Landvmt der Nederlanden; waarin
hv begeerde, dat de Staaten, van hunnen
' kant, bewilligden r » " De Keker voegde
hier nog iets by, welk onze byzondere
opmerking verdient. Hy verklaarde vernomen
te hebben, dat, in eenige Nederlanden,"
r hy zag, onder anderen, op het Stigt,
en op een gedeelte van Holland] ,, het regt
van * plaatsvulling in geen gebruik was,
" noch in den regten, noch in den zydlyn:
" fchoon dit regt, in de meeste Nederlan-
" den, waarlyk plaats hadt; dat hy, in aan
" merking neemende, hoe veel 'er den Land
" zaaten aan gelegen ware, dat de Nederlan
" den famen verbonden bleeven, en door éé
" nen Vorst geregeerd werden; met goedvm
" den en bewilliging der algemeene Staaten
" beflooten hadt, zekere vastgefteide wet o
" maaken , volgens welke , het Regt vai
" Plaatsvulling, beide in den zyd en regtei
" km alomme in de Nederlanden (tand gry
" pen zou, met opzigt op de erfvolging 11
de Reoeering deezer landen, blyvende d.
*' byzondere gewoonten der Landfchappen eg
(V) ABR. VAN DE* CO.ES Regitt. »p 't jaar 1549- H' 2
*> 2
SAHKLIL
1549inhuldir
ging.
* Repr&
fentatie»
i
t
1
Hy ves»
; tigt de
. Erfvolrging,
»n
den rej-

KARELII.
*549-
ten en
zydlyn
van zyn
maagfehap.
S34 VADERLANDSCHE XIX. BoaSi
„ ter, met opzigt op de erfvolging derLeen-
„ mannen, Smalheeren en andere byzondere
„ Perfoonen, in haar geheel en onveranderd:
„ in welke wet, hy begeerde dat de Staaten,
„ insgelyks, wilden bewilligen," gelyk zy ,
federt, gedaan hebben f » In Holland ,
merkten die van Delft en Leiden alleenlyk
ian, dat men, vooraf, behoorde vast te ftellen,
hoe 't met de opvolging gaan zou, als
;ene Dogter ouder was dan een Zoon fjy).
Doch't blyktniet, dat hier omtrent iets be-
Daald zy. Het vastflellen van zulk eene wet,
: n de tegenwoordige tydsomftandigheden , ver-
i lient ondertusfchen wel, dat wy 'er eenigs
tanmerkingen over maaken.
Aanmer­ Karei de V. heeft 'er, ongetwyfeld, mekingenle
beoogd, de Regeering der Nederlanden,
hierover. .
] n zyn ftamhuis erfelyn te maaken , en
-v i :ynen naasten Bloedverwant , wie hy ook
\ yare, hem te doen opvolgen. Filips, zyn
4 :oon, was, in 't jaar 1543, getrouwd met
1 'Jaria, Dogter van Jan, Koning van Portu-
£ al, die hem, in Hooimaand des jaars 1545»
e en Zoon , Karei genaamd, ter weereld ge-
l ragt hadt, doch vier dagen na de veriosfing
c verleeden was (z). De Keizer wilde, in de
£ erfte plaats, den jongen Karei van de Re-
t eering der Nederlanden verzekeren; in geval
i 'ilips, gelyk ligtelyk gebeuren kon, voor zy-
n en Zoon en voor zynen Vader beide, over-
I :edt. En indien 't gebeurde, dat Filips en
(x) Refol. Zeeland\ yan 15 Stpi. i 5 4
O
0. by BOXHORN op REI.
üRSiERO. H. Deel, bl.
't
4

Jjgfc BOEK. H I S T O R I E . 335
de jonge Karei beide eer ftierven dan de Keizer,
fchynt hy zyne Dogters, Maria eajoanna,
of zyne Zuster, de Landvoogdes Maria,
in de Regeering te hebben willen doen opvolgen,
of iemant anders van zyne naaste maagfchap,
die, by zyn overlyden, in leeven zyn
mogt. Doch om deeze zyne oogmerken u
bereiken, ftonden hem in den weg de gevoelens
van fommigcn, hier te Lande, welken eer ?
tyds gedreeven hadden , dat eenige Landfchappen
ten minften, niet door Vrouwen ,
geërfd konden worden. Allermeest egter was
by bedugt, dat zyne inzigten zouden geagi
worden te ftryden, met de aloude gewoonte
eeniger Nederlanden, volgens welke , niemant,
noch in den zydlyn noch in den regten,
by plaatsvulling, erven kon. Hy vondt.
derhalve, goed, deeze gewoonte, zo ver zs
de Opvolging in de Regeering betrof, te nies
te doen, en op dat zyn Kleinzoon, by'tvooroverlyden
van Filips, deszelfs Vader, de Nederlanden
van hem zou konnen erven, voor
eerst, te doen verklaaren, dat, in de Opvolging
tot de Nederlandfche Regeering , d<
Plaatsvulling fland grypen zou: en hier, ten
anderen, by te doen voegen, dat de Nederlanden
, ook langs den zydlyn, zouden
konnen geërfd worden, op dat zyne Zuster
en zyne andere zydmaagen, hem in de
Regeering over de Nederlanden zoudet
konnen opvolgen. Kort hierna , verklaarde
hy, ten opzigte van Gelder en Zutfen .
rondelyk, dat de vrouwen in de Regeerimj
©ver deeze Vorftendommen opvolgen mog
ter \
VLAVUSL,
1549-

JKARELII
1549.
XXIII.
Eed van
Filips.
33^ V A D E R L A N D SC HE XIX.BOEK.
ten f». 't Welk zyn oogmerk, om ook de
vrouwen uit zyn Huis, in tyd en wyle, tot
zyne ertVolgflrers ia de Nederlanden bekwaam
te maaken, klaar genoeg aanduidt. De Staaten
, thans geen hert noch magt hebbende, om
den Keizer tegen te ftaan, moesten zig deeze
zyne fchikking over de Opvolging laaten welgevallen.
Hy vergunde hun, daarentegen, dat
zy den eed, dien Filips, by zyne inhuldiging,
deedt, zo uitvoerig en kragtig lieten ftellen,
als zy goedvonden.
Wy hebben te vooren gezien dat Filips,
Kareis Vader, by zyne inhuldiging, in
den jaare 1494, geene andere Privilegiën wilde
bezweeren, dan die, door Filips en Karei
van Bourgondie en derzelver Voorzaaten, gegeven
waren: gelyk hy ook geene nieuwe
/oorregten verleenen wilde, dan zulken, die
I liet met zyne hoogheid ftreeden. De eed ,
welken Karei de V, by zyne inhuldiging, in
Jen jaare 1515, gedaan hadt, verfchilde niet
^an den eed zyns Vaders (c). Doch Prins Fi-
J ips beloofde thans, by zyne inhuldiging te
] .euven „ alle voorregten te zullen doen'on-
* , derhouden; geenen oorlog te zullen aanvaars
, den dan met kennisfe der Staaten; niet te
i , zullen munten dan met gelyke kennis; nie-
5 , mant tot Raad van Brabant te zullen ver-
» , kiezen, dan die in Brabant gebooren was
5' enz (W;." De eed, dien de Prins in Holland
(aj Chartr. de Rrab. te Vilvoorde eerfte BoyekasCe fj-i.
c fUri de CAn XV-CL».
;
wasje, Laadt
(b) IV. Deel, bl. 2^5.
(O Zit Groot Plakaatb. Iir. Deel, bl 20.
(d
f\
i$
B
l n k o o i u s t v a a
M/ filips by Musrus Ncderl. Vo-rten.
.. Deel, bl. 2i2. •

3HX. Boes. HISTORIE. 337
land deedc, in de Latynfche taaie, na dat dezelve
hem, in 't Nederduitsch, voorgelezen 1549
was, luidde, van woord tot woord:
Ick Philips, by der gratiën Gods, Pr ince van
Spaignen, van beyde Sicilien. van Jerufilem &c.
Eerts - Hertoge van Oostenryck, Hertoge van
Bourgoigne le het gene dat een goet ende gerecht
Prince enHeere van rechts wegen te doene behoort.
Soo moet my God helpen en alle
fyne Heyligen.
In Zeeland, zwoer de Prins te zullen onderhouden
de Gewoonten en herkomen, welken
aldaar, tot op het overlyden van Koning Filips
, en voorts onder de Regeering van Keizer
Karei, tot heden toe, in gebruik waren
geweest (e). De Edelen en zes groote Steden
Van Hol !
and, deeden Filips den volgenden eed,'
ha dat hy hun eerst gezwooren hadt:
IVy
(s~) Bortfinrw op RZIGERSB. II. Deel, bl. 498;
V. D&u» X

338 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEKÏ
Wy Edelen en Gedeputeerden van de fes groo1549te
Steden van Hpllandt ende West-Vrieslandt geen
van &t loven , en zweer en, dat wy, na d' aflyvigheyt
Staaten. der Keyferlycke Majefteyt, onfen aldergenadigflen
Heere {die God een langh faligh leven verkenen
wille) U Doorluchtigjle Prince en onfe genadighfie
Heere, Philippus, Prince van Spaignen,
van beyde Siciiien, van Jerufalem &c. Eerts-
Hertoge van Oostenryck, Hertoge van Bourgondie
&c. Gr ave van Habsburgh, Vlaenderen, Holland
t &c., als onfen gercchtigen gebooren Landsheer
e ende Prince, Gr ave van Hollandt ende Heerevan
Vrieslandt, Uwer Genaden Hoogheydt en
deGraeffelykheyts Rechten getrouwelyck bewaren
ende onderhouden fullen, alle Uwe Genade Dienaren
ende Officieren, elk naer fynen toebehoren,
keuren dienst doende ende exerceer ende, obedieren
ende asfifteren, goedt, getrouwe endegedienfigh
wefen, tot befchermenisje van Uwer Genade Perfoon
en State, als wy van rechts ende redene wegen
fchuldigh zyn te wefen, en voorts alles doen, dat
goede getrouwe Onder fat en der Graaffchap van
Hollandt ende Heerlykheydt van West- Vrieslandt
fchuldigh zyn te doene.
Sco moet ons God helpen en alle
fyne Heyligen (/').
De Prelaat, Edelen en Steden van Zeeland
zwoeren den Prins gehoorzaam te zullen zyn,
gkelyck goede endeghetroüwe onderfaten fchuldich
zyn ende behoor en te doen, navolghende de Rech*
ten ende Privilegiën van den /elven Lande (g).
De Acle van inhuldiging, door den Audiencier,
met de Eeden vergeleeken, en, van
woord
C/3 Groot-PIakaatb. IV. Detl, bl. 3?.
(jj) BOXUORN op REIGERSB. II. Deel, bl. 409,

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 339-
woord tot woord, eensluidend bevonden zyn­ KARELIÏ,
de , werdt, federt, door den Prinfe getekend, 1549.
en den Staaten ter hand gefield Qi). Men
Aanmer­
ziet, met éénen opflag, hoe zeer deeze Eekingenden verfchillen van die, welken, by de in over dee­
huldiging van Koning Filips en Keizer Karei, zeEe­ gedaan waren. Toen werden niet alle, nu den.
alle de Privilegiën, door den Landsheere, beëedigd.
Nu werden ook de gewoonten en herkomen
bezwooren, van welken toen niet gerept
was. De Zeeuwen hadden zelfs de voorzigtigheid
van den Prinfe gehoorzaamheid te
belooven, overeenkomftig met 's Lands Regten
en Privilegiën, die geene willekeurige overheerfching
gedoogden: en de Hollanders
beloofden 's Prinfen Amptenaaren onderwerping
en hulp, als zy zig van hunne Ampten.
naar behooren, kweeten. Zelfs verdient het.
in 't byzonder, onze opmerking, dat, daai
de Keizer begeerd hadt, dat men zynen Zoon.
niet alleen voor natuurleken Prins, aan welken
naam men, hier te Lande, federt veele jaaren,
gewoon was (T), zou ontvangen, maai
ook voor toekomenden Overften PIser, met welke
benaaming, de volftrekte Oppermagt werdt
aangeduid; de Staaten deeze laatfte benaaming,
in de eeden, zorgvuldiglyk vermydden,
den Prins van Spanje, alleenlyk, hunnen
geregtigen gehoor en Landsheer en Prins noemende.
En men behoeft niet te denken, dat
zulks, zonder opmerking, of onbedagtelyk ,
gefchiedde. Uit verfcheiden' egte ftukken
van
(ft) ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op't jaar 1549. bl. 37.
CO Zie ook ADRJAAN VAN DER GOES Regilt. »p 'e jaar 155%,
5-
Y a

KARELII.
J549-
540 VADERLANDSCHE XÏX.BOEXI
van deezen tyd (k), blykt, dat zy, die by 't
Hof wel zogten te fiaan, den Keizer den titel
van Souverain Seigneur en Overflen Heer
gaven, terwyl zy, die meer op het voorftaan
hunner vryheden dan op de gunst des Hofs
;efteld waren, hem flegts hunnen natuurleken
Prins en Heer noemden. Zelfs vindt men, dat
bet geeven van deezen laatften titel, in de
slaats van den eerften, den Nederlanderen ,
}
:en Hove, fomtyds , zeer kwalyk genomen
j s (9). Uit al deezen handel, zag men dan,
lat de Staaten, zo veel hun vermogen en de
cyds gelegenheid toeliet, voor 's Lands Vryheid
zorgden, terwyl de Keizer, van zynen
kant, het oppergebied over de Nederlanden,
in zyn Huis, zogt beftendig te maaken. Karel
de V. deedt van deeze Inhuldiging aantekening
houden, in den Grooten Raad te
Vlechelen, in den Raad van Brabant, en in
ie Rekenkamers van Rysfel, Brusfel en de»
Haa-
C*~! Dans les Memoires de JEAN D'UOLLANDER, p.296,338,
3 40, 429, 437, 4 5 I, 4 5 5, 463, 46 7.
(9) De Landvoogdes bediende zig, in een Berigtchrift,
den 26 September des jaars 1539, aan haare
3emagtigden te Gend, gezonden, van deeze woorden:
tn tantes [les] requetes, propofitions & efcrits [des
Gantois], ils «' intitulent [1' Empereur] , que feulement
leur Seigneur naturel, comme Comte de Flandres, delaisfant
le titre de Souverain Sr., dont u Cent lts trois
êutres membres de Flandres: dat is „ de Gentenaars
„ geeven den Keizer geenen hoogeren titel dan dien
„ van hunnen natuurleken Heer, als Graaf van Flaan-
„ deren, den titel van Souverainen lieer , dien de a»-
„ dere drie Leden van Vlaanderen gebruiken, agter
„ wege laaiende." Voyez Memoires de JEAN D' HOL­
LANDER , p. 428.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 341
I n
Haage (7> ' c
jaar 1551, beleende hy,
als Keizer, zynen Zoon Filips, met de Erf-
Nederlanden, by eene gulden Bulle, teAugsburg,
op den zevenden van Lentemaand, gedagtekend;
en deedt, federt, dit Verly, door
den Roomsch Koning, Ferdinand, fchriftelyk
bevestigen (nï).
In Holland, was men, in de Lente deezes
jaars 1549, wederom bedagt geweest, op het
beveiligen van de Haringvaart, waartoe de
visfchers betuigd hadden, zo veel niet te kon-!
nen draagen als voorleeden jaar, alzo het zuiver
voordeel, door hen toen bekomen, niet 1
KARELII.
1549- '
•
meer dan agt duizend vyflionderd tien ponden, en
zeventien Jchellingen van veertig grooten't pond
beloopen hadt. Den Stadhouder Beveren verklaard
hebbende, dat 'er, ten Hove , geen
onderftand te bekomen zou zyn; werden de
Staaten befchreeven, om te verneemen, hoe
veel zy, in de uitrusting van vier Oorlogfche-
>en, zouden begeeren te draagen. De Edefen
bewilligden in drie of vierduizend guldens.
Dordrecht was niet gelast. Haarlem, Leiden
en Gouda verklaarden geen belang by de Visfchery
te hebben, en derhalven ongezind te
zyn, om in eenigen onderftand te bewilligen.
Die van Amfterdam zeiden ,, dat de Koop-
„ vaardy zo voordeelig voor 't Land was als
„ deVisfchery; dat de Staaten egter, voor-
„ leeden jaar, geweigerd hadden, dezelve te
„ helpen beveiligen, waarom zy ook nu gee-
„ nen
1
w
XXIV.
Vrugteooze
jverwee-
;ingenop
t beveiigen
der
rlaringrïsfcherj
(O Chartr. van Brabant te Vilvoorde tweede Onderlasfe ,
lande f Empire.
(») Chartr, van Brabant te Vilvoorde tvjiidc Ondsrkasfe,
Lrnde V Empire, ie V Au XVCUI.
Y $

KARELII
I549-
Schotfche
Zee
fchüimeryen.
Nieuwe
Impost
op de
Wynen.
342 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK.
„ nen last hadden, om iet, tot beveiliging der
„ Visfcherye, in te willigen." De vijfchers,
ziende dat 'er, ook by 't gemeene Land, geen
onderftand te krygen was, beflooten , dit jaar,
de Haringvaart te ftaaken en de Buizen op te
leggen (3).
Het neemen van Hoilandfche Schepen door
de Schotten was, deezen Zomer, wederom
fterk voort gegaan. De Keizer deedt, derhalve,
de Steden Dordrecht, Delft, Amfterdam
en Gouda, in Wynmaand, in den
Haage befchryven, den zeiven een Ontwerp
doende voorleggen, om zig, tegen de Schotfche
en andere zeefchuimeryen, te belchermen.
Naderhand, heten 's Keizers Gemagtigden
zig verluiden, dat hy voorhadt, vierentwintig
of vyf-entwintig Oorlogfchepen uit
te rusten. Doch om de kosten hiertoe te vinden
, wilde men vyf ftuivers van ieder aam
Wyns geligt hebben. De Staaten hadden veel
moeite om hierin te bewilligen, met naame die
van Dordrecht, alwaar fterke handel, in Rynfche
Wynen, gedreeven werdt. Eindelvk,
ftondt men vyf ftuivers toe van de Rynfche
Wynen, en van de andere wat minder ,
naar evenredigheid, onder beding, dut de
Franfche Wynen vryelyk herwaards gebragt
zouden mogen worden: 't welk ook, van deezen
tyd af, fterker dan te vooren, fchynt gefchied
te zyn. Doch van het uitrusten der
Oorlogfchepen, het voorwendfel, onder welk
de Impost geheeven was, kwam zo veel niet.
Het
O ) ADRIAAN VAN DER. CUES Regift. op V jaar 1545. bl. 13,
15, lO, IQ, 20, 21.

XIX. BOEK. H I S T O R I E . -343
Het Hof bragt 'er, in 'tvolgend voorjaar, maar
agt in zee (0).
Het groote werk der inhuldiging van Prins
Filips was naauwlyks afgedaan; de Staaten hier
voor en voor de gefchenken, uit 's Keizers naam,
plegriglyk bedankt, en Vrouw Maria, die haar
ontllag begeerd hadt, in de Landvoogdye bevestigd
Q>), of Karei de V. verklaarde, met
bewilliging der Staaten, dat de Nederlanden
nimmer vaneen gefcheiden zouden konnen
worden ; maar allen, door éénen Vorst, moe­
Hier na liet de Keizer zyne zorg wederom XXV.
gaan, over het uitrooijen der Ketteren en Strenge
Plakaa­
het bevestigen van den ouden Godsdienst, 't
ten tegerï
Overmeesteren der Proteflanten in Duitsch­ de Herland,
welker twee Hoofden, den Keurvorst vorming^
van Saxen en den Landgraaf van Hesfên, hy gevang*
(O ADR- VAN DER GOES. Regith op'tjaar 1549, bl. z-, 33».
34, 35, 35°»,
51, 52. 53- op 't jaar 1550. bl. 1, 6, 11, 13, 15, 39.
(p ) ADR. VAN OJ-R GOES Regift. np 'tjar.r 1549, bl. 36.
(_q ] Vo^cz Supplein au Corps Diplom, 'lom. II. P. I. p. IJI».
ff} SïKADA. öcc. 1. Libr. 1. p. 31.
Y 4
KAREI.IT.
3-549-
De Keizerverbaart,da£
icNe derlanden
nimmer
vaneen
gefcheidenzullenkonnenworten
worden geregeerd Men oordeelde, den.
met grond, dat deeze vereeniging de Nederlanden
magtiger maaken moest, dan ieder Landfchap,
op zig zelf, zou konnen zyn. Veelligt,
hadt de Keizer ook in den zin, in navolging
van Hertoge Karei den Stouten, de Nederlanden
tot een Koningkryk te verheffen: welke gedagten
hy, zo men wil, alleen zou hebben
laaten vaaren, om dathyde verfehillende Voorregten,
Vryheden en Gewoonten, op welken
de byzondere Landfchappen zeer gefield waren,
niet, onder eene en dezelfde Regeeringswyzs,
zag te brengen f>).

344 VADERLANDS CHS XIX BOEI;
KARELII. vangkelyk met zig door de Nederlanden herom
^ 1545» • voerde (V), deedc hem befïuiten, om, ook
hier te Lande, lïrenger middelen, tegen de
Hervormers, tc gebruiken, dan de aart der
Ingezetenen en de zagthcid der Wethouderen,
tot hiertoe, hadden willen geiioogen.
Sommigen meenen zeifs (*) , dat de Keizer de
Nederlanden, met geen ander oogmerk, otvlargs,
meer of min, afgefcheiden hadt van
't Keizerryk, dan op dat hy den Landzaaren
dezelfde viyheid van God-dienst niet zou behoeven
toe te ftaan, welken hy den Ingezetenen
van Duitschiand, van fyd tot tyd, verdun-en
moest: en op dat hy, in de Nederlanden,
eene vervolgirg om 't Geloof zou
konr.cn invoeren, tegen weike de Landzaaren
zig niet zouden kunnen bdchermen, na
i lat hun de weg afgemeeden wa*, om hunne
:oevlugt, gelyk eerryds, te neemen rot het
; £atr:u-gerigt te Spiers (i). Doch war hier van
lyn moge, zeker is 't, dat de Keizer, omtrent
leezen tyd, nieuwe en ilrenge Plakaaten teren
de Hervormden deedt uitgaan. In Slagt-
J
i naand des jaars 1549, beval hy, dat de Leen-
goe-
O*! Chron. van E. m VEER/, y.4. yerf
CO O. VAN LOON Hollands teertroèrigh. aan 't Ryk, U. 3i 2.
CO I" Brabant, b^greppen fommigen, in der daad
i n 't jaar 1565, toen, onder Filips den II, de veri
•olging, op 't hevigst, was aanucvrmgen, dat men
( cn Konins, voor 't Kamergerigt te Spiers. behoorde
t ï dagvaarden, alzo zy Brabant, als onderden Uourgon-
4 uchen kreits behoorende, voor een Lid des Duitfclien
1 Lyks wilden gehpuden .hébben. ZieBoRlBotk bl
* [34.j HOOFT, II. Boek, bl. 6$. Doch hier kwam
| iets van. • w

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 34S
goederen van veroordeelde Ketteren verbeurd KARELII.
verklaard zouden zyn, onaangezien alle Pri­ 1549.
vilegiën, regten en gewoonten volgens
welken men, in veele Plaatfen, de verbeurdverklaaring
der goederen van hun, die ter
dood veroordeeld waren, met eene kleine fomme,
meer.de te konnen afkoopen. De Koning
van Portugal liet, omtrent deezen tyd,
fcherp onderzoek doen, in zyn Ryk, op zulken,
die voorgaven van het Joodendom tot
den Christelyken Godsdienst bekeerd te zyn,
en die men egter voor heimelyke Jooden
hieldt. Veelen verlieten hierop het Ryk, en
kwamen herwaards. Doch deezen werdt, onder
den naam van nieuwe Christenen, het verblyf
in de Nederlanden, by herhaalde Plakaaten,
ten ftrengfte, verbooden (v). Van de Inquif»
Inquifitie, die verdagte luiden, met pyn en tie,
banden , noodzaakte, hunne heimelyke gevoelens
te cpenbaaren, hoorde men nu wederom
meer, hier te Lande, fpreeken, dan
eenigen tyd herwaards fV). Ruard Tapper van
Enk huizen bekleedde thans het Ampt van Opper
• Inquifiteur der Nederlanden, en werdt,
by Brieven van Paus Paulus den UI, aangezet
, om zig wel van zyn Ampt te kwyten (V),
't Bleef hier niet by. De Keizer zelf liet, in
Grasmaand des jaars 1550, in Holland, en
elders in de Nederlanden, een Plakaat uitgaan,
by welk „ alle Officieren last kreegen, den
„ Inquifkeuren behulpzaam te zyn, om alle
O'O Repert. der Plakaat. van TTo!l. II. 63.
C'/l Repert. der Plakaat. van Huil- bl, 60, 64.
(w) Repert. der Plakaat. bl. 59, 60, 62, 64.
Cr) Repert. d=r Plakaat. bl. 64.
Y5
„ ver»

346- V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
KARELII.
i55°-
* Conventicul.
Bekom- :
merir.g 1
„ verdagte Perfoonen te doen aanbrengen.
„ Ook werdt den aanbrenger de helft van de
„ goederen der veroordeelden beloofd : en
„ die eene * ongeoorloofde vergadering aan-
„ bragt, zou ook de helft van de goederen
„ der veroordeelde vergaderden genieten,
„ mids hy zelf niet in de vergadering geweest
„ ware, of anders bewyzen kon, Katholyk te
„ zyn." De l'nquifiteurs kreegen byzonder
bevel van den Keizer, om de hand te houden
lan de uitvoering van dit Plakaat (31). Ter-
Rond hierop, ontfhk het vuur der vervolginge
tvederom feller dan te vooren in de Nederlanden,
verteerende, onder anderen, verfchei-
3en' weerlooze Doopsgezinden, van welken
er, dit jaar, een te Amfterdam, en vier te
Leiden werden ter dood gebragt (2). Doch
:e Antwerpen hadt men geweigerd, 't Plataat
op de Inquifirie af te kondigen. Men
rreesde voor 't verloop des Koophandels, die
wegens ] n'er thans zo zeer bloeide, dat men, in eg-
dezelve. e Aantekeningen van deezen tyd, nogthans,
50 ik agte, met eenige vergrooting, gemeld
nndt, dat deeze Stad alle de Koopmanfchapvans
Ie Landen hadt (a). Ook hadt het eerfte geugt,
dat 'er zulk een Plakaat ftondt uit te ko­
1
nen , reeds te wege gebragt, dat veele voor-
]
taame Antwerpfche Koopluiden gereedfchap
1
naakten, om de Stad te verlaaten. Alle han-
]
lel was 'er geftremi. Men kogt noch ver-
(
togt, ontboodt noch verzondt: de huizen
]
loegen af, de handwerken rtonden ftjl , 'c
!
00 Repert. dar Plakaat, bl. 62, fa.
(z) BRANDT Ilift. der Reform, f. bed, bl. yjj.
Ma. AERT VAN OER GOES Regift. bl. 71'
geld

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 347
geld raakre den gemeenen man uit de handen
\h\ Jakob Mafius, Penfionaris der Stad,
mat' deeze zwaarigheden ten breedfte uit.
Mtn riep „ dat 'er eene nieuwe en Spaanfche
Inquifuie ingevoerd werdt, van wel-
" ke men, hier te Lande, nog nimmer ge-
, hoofd hadt. Het Plakaat diende ook, zei-
, de men, om vreemde Koopluiden , die
veeityds kwamen uit Plaatfen, van Kette-
'„' rve verdagt of befmet, te beletten, hier te
, Lanrfe,, te komen handelen; alzo het vor-
', derde, dat zy hier niet vertoeven mogten,
" zonder bewys mede te brengen van hunnen
" voo>-igen wandel." Doch de voorflanders
des Plakaats zeiden hier tegen „ dat men het
„ volk ten onregte, door den naam van ln-
„ quifitie, de zaak zogt haatelyk te maaken:
, aar het Plakaat geene andere Inquifuie vor-
„ derde, dan die, op de befchreeven' Ker-
„ kelyke Regten, gegrond, en hier te Lande
voorheen reeds in gebruik geweest was; aai
" eenige Herdoopers en Sakramentansfen ,
" die zig, in Holland, hadden nedergezet.
" gelegenheid tot het Plakaat hadden gege-
", ven; doch dat het oogmerk niet was, der
' handel te belemmeren, noch te onderzoe-
" ken, welken Godsdienst zy beleeden, die.
" van buiten, op de vrye markten kwamen:
', dat immers niet onredelyk kon gekeun i
" worden, dat men hen zogt te kennen, di<
' onder ons wilden komen woonen; en dat »
, zo men elk vryheid gave, om hier zul,
' een' Godsdienst te beleeven, als hy goed
" „ vondt
0") BRANDT Hift. der Reform. I. Deel, H. 160.
KARELII,
1550.
Verdediging
van
's keizers
Plakaaten.

J4« V A D E R L A N D S C H E XIX. BOK;
, vondt, de Kertery, in Nederland , niet
I55Q- . , uitgerooid, maar veeleer voortgeplant wor-
1 , den zou (c)."
Viglius, De Prefident Viglius, die, naar 't fchynt,
wegens <
de ftreng- Ut Hakaat ontworpen hadt, haalde zig, hierleid
des . mede, den haat der menigte op den hals.
jongflen ' Joch hy betuigt, in zyne Brieven „ dat het
Plakaats , , («'engst, welk 'er in gevonden werdt, aan
tefchnl- ,
, s Keizers Biegtvader en eenige anderen,
*%d,verant-
' . en aan den Keizer zeiven, moest worden
woordt ? i toegefchreeven; dat hy 'er veele dingen in
Zig. y , verzagt hadt, en 'er nog meer in zou ver-
?• zagt hebben, zo hy 't den Keizer hadt
?; konnen beduiden: dat flrenge middelen hem
55 altoos hadden tegengeftaan; doch dat 'er nu
11 dingen in 't Plakaat werden afgekeurd, die,
11 al voor twintig jaaren, in 's Keizers Plakaa­
11 ten, geftaan hadden; dat hy van gevoelen
11 geweest was, dat men de ftraf tegen de
9i Ketters behoorde te maatigen, en merke-
99 yk onderfcheid tusfchen dezelven te maa­
11 ken; doch dat anderen hadden doorge-
11 dreeven, dat men de luiden , door de ftreng-
11 heid derftraffe, van de Ketrcrye moest af-
11 lchnkken, zig, om dit den Keizer te doen
H goedkeuren, voornaamlyk beroepende, op
11 den inhoud der voorige Plakaaten; dat zy­
11 ne Majefleit zig, door deeze reden, hadt
aaten overhaalen; al 11
z o Vorften, bezwacrlyk
, af te brengen zyn van 't gene zy eens
11
hebben goedgekeurd; dat hy, eindelyk,
11
gewenscht hadt , dat zyne Majefleit 'het
VI
Flakaat den Nederlandfehen Raaden, eer
11
( O vmm £ Pift stWt, H, c.uvm, t, 3,| 3,
M h e |

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 349
„ het werdt uitgegeven, hadt laaten onder-
„ zoeken; doch nademaal hem zulks niet be-
„ haagd hadt, oordeelde hy 't zynen en zy-
„ ner Amptgenooten pligc te zyn, zorg te
„ draagen, dat het Plakaat, met gemaatigd-
„ heid, ter uitvoeringe gelegd werdt (1)."
De Landvoogdes, die zig, in Hooimaand,
Sn Kleefdand, met de jagt, verlustigde, kreeg
aldaar, uit Brieven van den Heere van Praat,
kennis van de klagten der Antwerpenaaren
(e). Zy was volkomen in 't begrip van Viglius,
oordeelende, dat men 't Plakaat, in
eenige deelen, behoorde te verzagten. Eerlang,
om eene andere reden, naar Augsburg,
alwaar de Keizer zig toen bevondt, vertrokken
zynde, vertoonde zy hem het nadeel,
welk dit Plakaat den Lande doen zou, zo nadrukkelyk,
dat hy zig eindelyk beweegen liet,
om het, door een ander, den vyf :
KARELIL
1550.
De Landvoogdes
brengt te
wege,dat
het Plakaatverzagc
weidse
entwintigften
van Herfstmaand getekend (ƒ), ten opzigte
der uitheemfche Koopluiden, een weinig
te verzagten. Ook werden 'er de naamen
van Inquifitie of Inquifïteurs, waaraan het volk
zig zeer geflooten hadt, niet in gefpeld (g).
In de plaats derzei ven, las men dien van geestelyke
Regtefs, waardoor nogthans dezelfde Perfooncn
gemeend werden. Voorts was het,
in andere opzigten, zo fcherp als het vqorige
(A). De geringe verzagtingen, die 'er in
gemaakt waren, ftilden egter 't gemor der menig-
00 VIGLII Epift. Seleft. N. CXLVIH. *. 3 4s. ry. CXL1X.
$• 351-
C e ) VIGLII F.pift. Select. N. CXLV1I1. p. 348.
(f) Repat. der Plakaat. bl. 64
(>) FRA-PAOLO Hift. du Cone. de Trente, tbr. Uhp.z-6,
CO $RAÏ!»T Hifi, der Reform. I. Deel, H.
t
°*

KARELII. nigte, voor eenen tyd (t), en bragten te we-
1550. ge, dat het PJakaat alomme werdt afgekondigd
; zelfs te Antwerpen, doch onder open-
Jyke aantuiging, dat de Stad met geene Inquifuie
bezwaard, noch in eenige Privilegiën
of Vryheden verkort worden zou (£). Na 't
uitkomen van dit Plakaat, ging de vervolging
om den Godsdienst, twee of drie jaaren
agtereen, wederom zeer hevig voort.
XXVI.
KeizerlykVonnis
voor
Holland,
tegen de
Brabantfche
Gouden-
Eulle
"gearre-
Jlcerd.
350 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOEK;
Midlerwyl, hadden die van Holland , op
den agttienden van Lentemaand, Vonnis in
hun voordeel bekomen, tegen die van Bra­
bant, welken, gelyk wy reeds in 't voorbygaan
gemeld hebben, beweerd hadden, uit
kragte der Gulden-Bulle van Keizer Karei den
IV, in Holland, niet te konnen * bekom­
merd worden. Men hadt, hierover, reeds
van 't jaar 1544 of 1545 af, voor den grooten
Raad van Mechelen, gepleit (7). De Brabanders
dreeven hun voorregt, met zo veele
hevigheid, dat zy, in 't jaar 1546, twintig
Amllerdamfche Poorters , onder welken de
Burgemeester Nikolaas Bastiaanszoon was, te
Antwerpen, deeden arrefteeren, om dat men,
in 't jaar 1544, de goederen van eenen Antwerpenaar,
te Amfterdam, gearrefleerd hadt
(772). Toen Filips, in 't voorgaande jaar, in
Brabant was ingehuldigd, zogten de Brabanders
hem, tot bevestiging der Gulden-Bulle,
te
(O Viotn Vita N. LXI. p. 29.
Ckj BRANDT Kift. der Reform. I. Deel, U. rfe.
A d r
CO - v a n , ) C R G o e s
Regift. op 't jaar 1544, bl. 15, 22
29. op 't jaar 1545 bl. 10, 12, 13. 15, 16, 21, 22, 2(1, 39'
A2, $l, 54, 57, 5 8
- °P 'f ja*r 1546. bl. 1. op 't jaar 154^
ittij ADR.. VAN DER GOES, Rcjift. op 't jaar 154$. bl. 7, 8.

XIX. BOEK; H I S T O R I E . 351
te beweegen. Doch de Keizer wilde 'er niet KARELIL
toe verftaan. In Herfstmaand, kreegen de I55O.
Advokaat van der Goes en de Penfionarisfen
van Dordrecht en Delft last, om de redenen,
op welken die van Brabant hun voorregt gevestigd
hadden , te wederleggen, gelyk zy
deeden. De Brabanders fchreeven 'er een
antwoord op. Weinige dagen voor dat de
Keizer vonnis gaf, liet hy die van Holland
tot een minnelyk Verdrag vermaanen, door
den Prefident Viglius, die hun voorhieldt,
dat Holland, oudtyds, tot het Keizerryk behoord
hebbende, door Karei den IV, mei
regt, aan het Brabantsch voorregt, by de
Gulden-Bulle verleend, hadt konnen onderworpen
worden. Doch de Hollanders wilden
van geen verdrag hooren. Alleenlyk, fchooten
zy uit, dat zy, Regt bekomen hebbende,
niet ongenegen waren, met Brabant, over 't
ftuk der Arresten en Regtspleegingen, overeen
te komen (n). Hier op volgde het Keizerlyk
Vonnis, waarby verklaard werdt, dat
de Gulden-Balie geene plaats hadt, over die
van Holland (0).
De Staaten van Holland waren, in den aan­ XXVIL
vang deezes jaars, wederom in onderhande­ Geldmid.
ling geweest, over het heffen der gemeene
delen in
Holland.
middelen, en 'c voldoen eeniger agterftallen
(p). Ook was, onlangs, het nader Plakaai
aitgegeven, betreffende de Excynzen op Wy
nei t
O) ADR. VAN DER. GOES Regift. op 't jaar 1549. bl. 21
«sa, 23, 26, 32, 34, 35, 38, 53- op 't jaar 1530. bl. 12, 13
34, »5, SI.
(oj Zie de Sententie by BORT van de Arresten, in zyn,
^Werken, II. Deel, bl 492.
Qp ) ABR. VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1550, bl. 3,4, 8

KARELII
155 J
«
Pooging
n ,ot
het doen
een er
nieuwe
Verpon-
«Unge.
S5a VADERLANDSCHE XIX. BoESJ
nen en Bieren, en een ander, tegen het kwalyk
aangeeven van den tienden Penning (q~) t
Doch van den Impost op de Wynen was, in
Hooimaand, nog maar zeer weinig ingekomen
f>). Voorts was 'er, ten Hove, gehandeld
van het vernieuwen der Ouohieren vatl
Verpondinge over 't platte Land en de Steden
van Holland, welk de Staaten gaarne gezien
zouden hebben, dat, naar tyds gelegenheid,
om de tién of vyftien jaaren, gefchiedde, midsi
'er niemant, dan die 't Land wel kende, toe
gemagtigd werdt. Zy hadden 'er, al van 't
jaar 1544 af, om verzogt. Doch 't was, om
verfcheiden' redenen, en onder anderen, om
dat men niet wist, hoe men 't met Delft maaken
zou fj), tot nu toe, agtergebleeven. De
veranderingen, federt de jongfte Verponding
van 't jaar 1515 en 1518, in den toeftand van
perfcheiden' Steden en Landeryen, gekomen,
welker fommigen hooger, anderen laager gefield
zouden moeten worden, maakten dir werk
thans zeer moeilyk. Sommige Koopfleden ,
bedugt dat men haar merkelyk belasten zou,
klaagden over verval van handel. Amfterdarfi
iadt, in 't voorleeden jaar, wel veertig Schepen,
door ftorm en andere rampen, verlooft
n. Eenige Steden en Gehugten gaven ook
troor, vry te zyn van alle Verpondinge. Men
Dndorzo.it de oudfle Berigtfchriften voor da
Gemagtigden tot de Verpondingen op, met
naame dat van den jaare 1448, om 'er zig eeni-
Rcnert. der Pink. van Hol), bl. 6Ï,
(r^ ADR. VAN OER GOE-* Regift. op 't jaar 1550, bl. 39.
\i ) AOR. VAN DER Gofia Regift. op 'l jaar 154*, bl.
(I, 4&> 48, 50, 52..

XIX. BOEK. H I S T O R I E . 353
nigermaate naar te rigten. De Staaten Honden
wel toe, dat de Verponding, door Gemagtigden
des Keizers, gef chieden zou; doch
zy wilden 'er den Stadhouder en eenen uit
elke der zes groote Steden bygevoegd hebben.
Ook zouden zy gaarne den tienden Penning
eerst hebben afgefchaft gehad : en dat de
Verponding alleen op veertigduizend Schilden,
of daaromtrent, gefteld werdt(>). Alle deeze
en andere zwaarigheden maakten de nieuwe
Verponding thans zo moeilyk, dat zy, na dat
men 'er lang over hadt gehandeld, geheellyk
agterbleef.
In Grasmaand, beflooten de Staaten, den <
Stadhouder , Maximiliaan van Bourgondie , ;
Heere van Beveren en Veere, voor zyne ge ;
ïe fen enk
an den
ïtac'.hou-
Ier.
tróuwe dienden, den Lande gedaan, en in '
verwagting, dat hy hun, by den Keizer en
de Landvoogdesfe, altoos gunftig zyn, en 2i>,
zo dikwils als 't zyne zaaken toelieten, naar
den Haage, begeeven zou, om 't Land te helpen
regeeren; toe te leggen een gefchenk van
dertigduizend Kareis guldens eens. Voor deezen,
waren, aan de Graaven van Nasfau eh
Hoogftraaten , ook diergelyke gefchenkeb
gedaan, en de Prins van Oranje zou er, insgelyks,
om verzogt hebben , zo hy in 't
keven gebleeven ware. Men oordeelde, derhalve,
dat men, omtrent den Heere van Beveren,
niet minder doen kon, dan men omtrent
de voorige Stadhouders gedaan hadt («).
Doch
fO ADR. VAN DER GOES Regift. op 't jaar 155Ö, Ui 16;
tS, 20, 21 , 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28 , 29, 32,3',,S5,-6,37.
(.'O ADE. VAN DER. ÜOES Regift. op 'tja» 1550.' il, ij,
V. DEEL. Z
KARELW,
Ï550.

KARELII.
I55°-
XXVUl.
Verdrag
van
Koophandel
mee
Frankryk.
XXIX.
Verbond
van Vrede
en
Vriend-
fchapmeSchotland.
354 V A D E R L A N D S C H E XIX. BOERÏ
Doeh deeze dingen betroffen Holland in 'c
byzonder. Kort hierna, werdt 'er, met Henrik
den 11, Koning van Frankryk, een Verdrag
van Koophandel geflooten, waarby alle de
Nederlanden belang hadden. De Koning hadt,
eenigen tyd herwaards, bevolen, dat alle
goederen, bevonden in Schrpen of op Wagens
, die eenige verbooden' of vyandelyke goederen
gelaaden hadden, verbeurd verklaard
zouden worden. De Nederlandfche Koopluiden
leeden, hierdoor, van tyd tot tyd, merkelyke
fchade: 't welk den Keizer bewoogen
hadt, om diergelyk Bevel, ook in de Nederlanden
, te laaten uitgaan. Henrik de II.
werdt toen tot reden gebragt. Men tradt ,
door weder.iydfche Gemagtigden, in onder <
handeling, en kwam eerlang overeen, dat,
voortaan, noch in Frankryk noch in de Nederlanden,
eenige andere dan verbooden' en
vyandelyke goederen zouden verbeurd verklaard
worden (y).
De onlusten, die, met dit verdrag van
Koophandel, een einde namen, waren veroorzaakt
geworden, door den oorlog van
Frankryk en Schorland tegen Engeland , in
: welken de Keizer, fchoon door de Evaeifchen
aangezogt om hulpe, zig niet hadt willen fteeken.
Doch alzo 'er, den zes entwintigften van
Lentemaand, eene Vrede tusfchen de oorloogende
Mogendheden getroffen was, kon Henrik
de li. lig'er beflui'en, tot het maaken van
het Verdrag van Koophandel, van welk wy
gewaagd hebben. De Schotten en Nederlanders
(y) Du MONT Corps Diplom. Tom. IV. P. III p. >

XIX, BOEK. H I S T O R I E . 355
ders deeden eikanderen egter, omtrent dee
zen tyd, nog merkelyke fchade ter zee: waarom,
hier te Lande, bevolen werdt, niet in
zee te fieeken, zonder zig van gefchut en
manfehap behoorlyk te voorzien r». Ook
werden, te Veere, agt groote Oorlogfchepen
uitgerust, die, den gantfehen Zomer,
kruisten, en verfcheiden' pryzen, in Zeeland,
opbrag-en f». Doch dit was al wat de Keizer
deedt, in de plaats van vier entwintig of vyfentwintig
Schepen, gelyk hy beloofd hadt, uit
den Impo-1 op de Wynen , in zee te brengen.
En nog werdt der Visfcherye een Lastgeld van
twintig Huivers op ieder Last Haring afgevorderd
, tot goedmaakinge der kosten van
deeze uitrusting : waarin zy wel bewilligen
moest, wilde zv de Haringvaart niet zien
verbieden: hebbende die van Zeeland reeds
een Lastgeld van drie of vier guldens uitgeloofd
, zo 't Hof hen alleen wilde laaten visfchen
(3?).
Men was nog bezig met het fchikken deezer
zaaken, toen de afgebroken' onderhandeling
met de Schotten , op nieuws, hervat
werdr. Reeds van 't jaar 1545 af, was deeze
ónderhandeling begonnen. Ook was 'er toen
een Beftand getroffen , volgens welk men,
op wederzydfche Paspoorten, vry zou mogen
vaaren en visfehen. Doch in Herfsttnaand *
hadden de Schotten dit Beftand gefchondtn ,
ee-
C«0 ADR. VAN DER GOES Regift- op't jaar ïtfo, bl. 24, 3J
(x) RBNKUB. U. Deel, bl. 501.
00 ADR- VAN DER GOES Regifts op 't jaat 1550. «.38,39»
tp, 41, 4*, 43, 44>
Z 2
KARELII.
1550.

356 VADER LANDS CHE XIX.BOEIK
KARELII. eenen Waterlandfchen fchipper overvallende
en losgeld afperfende (z). Van toen af, vernieuwden
zy de vyandelykheden tegen de Hollanders
en Zeeuwen. Gerrit Klaaszoon van
Amfterdam werdt, in den Zomer des jaars
1546, benoemd, om naar Schotland te reizen;
hoewel hy niet, maar Guilkaume le Normand,
Klerk des Prefidents van den Hove,
federt, de reize deedt. Mattheus Strik was,
van 's Keizers wege, in Schotland. De Schot»
ten beloofden 't Beftand te zullen houden, al-
10 zy vreesden, dat 'er tegen hen Brieven van
fchaverhaaling verleend zouden worden. Doch
ty deeden 't niet. De vyandelykheden duurien
(V), tot na 't fluiten der Vrede tusfchen
Frankryk en Engeland. Toen werden ook
de Schotten den oorlog met de Nederlanden
moede. Men trof eerst een Beftand, in Oogstmaand.
De Ridder Thomas Erftin werdt, in
't najaar, door Jakob Hamilton, Graaf van
Aran, in Schotland, Hertog van Chateleraud,
n Frankryk, en Voogd der jonge Koningmie,
Maria, met bewilliging van 't Parlement,
Sierwaards afgevaardigd, om over eene Vre-
1 le te handelen. De Landvoogdes benoemde,
en zelfden einde, van haare zyde, Lodewyk
itan Vlaanderen , Heere van Praat, voordeeeen
Sradhouder van Holland, Joan van S.
Maurits, Heer van Montharry, Prefident in
len Raad van Staate,en Viglius van Zuichem,
Pre-
(_zj ADR. VAN DER GOES Regift. op 'i jaar 1544 bl. 58,
Si, 62. o') 't jaar 1545. bl. 13, 15, 16, 19, 21, 22, 26, 27,
!«, 29, 40, 4 .
f\a~) ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1546- bl. 2,
5, 4, 5, 6, 7, 8, 10, II, 12, 14, 16, 17, i8, iy. op 't
aar 1547. bl. 10, 17, 19, 20, 21.

XIX. BOEK: H I S T O R I E . 3 5 7
Prefident in den geheimen Raad. 't Verhoud
van Vrede werdt, den vyftienden van Wintermaand,
te Binch in Henegouwen, gefloo-'
ten. 't Verbond van 't jaar 1448, tusfchen
Hertog Filips van Bourgondie en Koning jakob
den tl. gemaakt, en andere vroeger en
laater Overeenkomften werden ten grondfbg
van dit gelegd. De fchade, welke men eikanderen
hadt aangedaan, werdt, wederzyds, vereffend
gerekend, en de vrye onderlinge handel
hersteld. Voorts beloofde men eikanderen
onbepaalde hu!p, in geval de eene of de
andere parry vyandelyk werdt aangetast. De
Zeefchuimeryen zouden, van wederzyde, geweerd,
en de fchade, die, door dezelve, geduurende
het Beftand van Oogstmaand laatstleeden,
veroorzaakt was , vergoed worder.
De Koning van Frankryk, de Roomsch Koning
en de Scenden des Duitfchen Ryks, de
Koning van Engeland en de Koning van Deenemarke
en Noorwegen werden, van wederzyde,
in die Verbond, begreepen. Het werdt,
op den eerflen van Grasmaand des volgenden
jaars, te Augsburg, door den Keizer, bekrasdgd
(*).
Ter deezer Stede, was, in Oogstmaand
deezes jaars 1550, aan eene (kepende ziekre I
overleeden Nikolaas Perenot, Heer van Gran- d
XXX.
oodvaa
en Hetr
veile (c), van wien wy, in het voorgaande^ mGian-
:11e.
gedeelte deezer gefchiedenisfen, nu en dan ,
gewag hebben gemaakt. Hy was, twintig
jaaren agtereen , Lid van den geheimen
f*) Oroot-Pla!;satb. IV. Deel, bl. 26e.
(c j Ciiron. van E. DE VEER ƒ. 315.
Z 3
Raad
1550.
1

KARELII.
155°.
Opkomst
van zynen
Zoon,
den Bisfchop
van
Atrecht.
358 VA DE RL. HÏST. XIX. BOEK,
Raad geweest, en in veeJe ne'elige zaaken van
Regeeringe gebruikt, Sommigen willen, dat
de jonge Prins van Oranje aan Pcrenot moest
dank weeten, dat hem dit Prinsdom was toegekend,
alzo eenige Leden van den geheimen
Raad, met naame de Prefidenc Lodewyk van
Schoore, dreeven „ dat een Ketters Zoon,ge-
„ lyk Willem van Nasfau was, geen regt op
., het zelve hebben kon (i)." Antoni Ptrenot y
Zoon van Nikolaas, die den Geestelyken ftaat
verkooren hadt, en tot Bisfchop van Atrecht
was verheeven, was, federt eenen geruimen
tyd, ook zeer gezien geweest, ten Hove. Ee­
nige jaaren laater, kreeg hy 't voorraam bewind
der Regeeringe in handen (e), en heeft
toen zo veel gerugts in de Nederlanden gemaakt,
dat wy niet hebben willen nalaaren,
hier, in 't voorbygaan, aan te tekenen, wanneer
hy in aanzien begon te komen.
(O V\N DER HAAR Init. Tumult. J3c!g. Lik?. I. Cap. IX.
p. 125.
CO •PONT. IIEUTER. Rcr. Auftriac. Libr. XUI. p. 606.
VA-

VADERLANDSCHE
HISTORIE.
TWINTIGSTE BOEK.
I N H O U D .
L De Kerkvergadering te Trente hervat. Nederlanders
op dezelve. II. Zy wordt bejlooten.
Pas/au fche Vrede. lil. Oorlog met Frankryk
IV. Toebereid/els, hier te Lande. Mets
belegerd. Verlaaten. V. Bede van tweehonderdduizendguldens
aan Holland. Ingewilligd»
Gevonden. Haringvaart beveiligd. Zeekusten
bezorgd. VI. Bede aan alle de Nederlanden.
Twist tusfchen de groote en kleine Steden. VIL
Terouanne en Hesdin veroverd. VIII. Veranderingen
in Engeland. IX. Onderhandeling
over een Huwelyk tusfchen Filips, Prins van
Spanje, en Maria, Koninginne van Engeland.
Voorwaarden van het zelve. X. Vryheden
aan de Duitfche en Nederlandfche Koopluiden
te Londen. XI, Het Huwelyk tusfchen Filips
• en Maria wordt voltrokken. XII. Franfche
Krygsbedryven in de Nederlanden.. XIII. Zee-
• gevegt in de Hoofden. XIV. Twee Beden
aan Holland, elk van tweehonderdduizend guldens.
XV. Handeling over at geeven van
Z 4 Amp-

KARELII.
1550.
I.
De Kerkvergadering
van
Trente-
360 V A D E R L A N D S C H E XX. BOEI:
Ampten aan de uitlanden. Oorzaakenvan't
verzwaaren der Beden. XVI. V Privilegie
de non evocando gefchonden. Dood van Engel
Merula. XVII. Zorg voor de bewaaring:
van s Lands Privilegiën. XVIII. Willem
DirkszoonBardes, Schout te A,n fier dam, heugt
van Herdooferye. XIX. Vrugtelooze Vredehandeling.
Togt van Willem, Prinfe van
franje Dood van Maarten van Rosfem.
Be/iand. XX Buitengewone Beden aan Holland,
s Lands fchulden. XXI. V Lands lm-
_ posten, voor "teerst, alomme verpast. Bebop
derzelven. XXII. Karei de V befluit zig
van de Heerfchappye te omflaan. XXÏII. Reoenen
atertoe. XXIV. Oordeel daarover,hier
te Lande. XXV. Kuilenburg tot een Graaf-
Jchap en Veere en Vlisfingen tot een Markgraaffchap
verhieven. Vreemdelingen van
Ampten uitgeflooeen. XXVI. Overdragt der
SSederlanden, door Keizer Karei, aan zynen
Zoon, FILIPS. XXVII. Filips doet en ontvangt
den gewoonlykeneed. XXV'III. Afftand
van Spanje en > Keizer ryk. XXIX. Vertrek
van Karei den V. naar Spanje. Zyn afgezonderd
leeven. Zyn dood. XXX. Staat van
Holland en de andere Nederlanden, ten tyde
van de Over dr agt.
|\e Kerkeïyken, die te Trente vergaderd
Jt>/ waren geweest, waren, federt dat Paulus
de III. de Kerkvergadering naar Bononie
verlegd hadt, gedeeltelyk, derwaards , vertrokken,
gedeeltelyk, te Trente gebleeven;
zonder, in den tyd van drie jaaren, iets te
heb;

XX. BOEK. H I S T O R I E . 361
hebben verrigt, tot Hervorming der Kerke, KARELII.'
waartoe de Kerkvergadering aangelegd was. 155°.
De Bisfchoppen, die zig te Trente ophiel­
wordt
den , durfden, zonder het- Hoofd der Kerke, iervar,
den Paus, niet beduiten: en de Bisfchoppen,
die, nevens de Paufelyke Legaaten, te Bononie,
vertoefden, wilden, buiten bewilliging
der anderen, ook niets vastftellen, om geene
nieuwe fcheuring te verwekken, in de Kerke.
Karei de V. prees de Bisfchoppen, die te
Trente gebleeven waren, verklaarende zig,
door zyne Gezanten, te Rome, ernftelyk,
tegen 't verleggen der Kerkvergaderinge. Hy
zag geene kans, ora een einde te maaken
van de gefchillen over den Godsdienst, in
Duitschland , zo de Kerkvergadering geen*
voortgang hadt, en hy hadt nog eenige hoop,
dat fommige Proteflanten zig aan dezelve onderwerpen
zouden, wanneer zy te Trente
gehouden werdt. Hy bewoog derhalve hemel
en aarde, om de Kerkvergadering wederom
naar Trente te doen overbrengen; doch
eindelyk befpeurende, dat 'er geene kans toe
zyn zou, zo lang Paulus de III. leefde, befloot
hy, op den Ryksdag te Augsburg, in 't
jaar 1548 , zelf de hand te leggen aan 't
vereffenen der Geloofsgefchillen , en eene
foort van Godgeleerdheid te doen opfiellen,
waaraan men zig, in Duitschland, ter wederzyde,
houden zou, tot dat de Kerkvergadering
nadere uitfpraak zou hebben gedaan. Doch
dit opftel, welk, gelyk meer diergelyken, te
vooren, ontworpen, den naam van Interim
kreeg, gaf noch den Katholyken noch den
Z 5 Pro«

EARF-LII,
*5S°-
Neder-
Jantkrs
ei er
Waards
ge tonden.
362 VADERLANDSCHE XX.BOEK;
Proteftanten genoegen: en werdt flegts van
weinigen aangenomen. De Keizer zag zig
dan, na 'c overlyden van Pauius den III,
v/elk, in Slagtmaand des jaars 1549, voorviel,
en na dat Julius de ÏH. tot de Paufely-
Jte waardigheid verheeven was , wederom
genoodzaakt, om op het hervatten der Kerkvergaderinge,
te Trente, aan te dringen. Julius
liet zig beweegen, befchryvende de Kerkvergadering
, tegen den eerften van Bloeimaand
des jaars 1551. Midïerwyl deedt de
Keizer, op den Augsburgfchen Ryksdag, in
Hooimaand deezes jaars 1550, zyn best, om
rle Proteftanten te doen beiooven, dat zy zig
der Kerkvergaderinge onderwerpen zouden.
Doch zy wilden 'er zig niet toe verbinden,
dan onder voorwaarden, die de Keizer wei
wist, dat, door den Paus, niet zouden worden
toegeftsan.
Karei de V, de AartsbisfchoppenvanMents,
Trter en Keulen en eenige andere Durfche
Bisfchoppen hebbende overgehaald, om zig,
naar T.ente, te begeeven fV), was ook bedagt,
om eenige Nederlanders derwasrds te
eenden. De Bisfchop van Atrecht, Antoni
Perenot, die, met zynen Vader, Nikblaas,
•eedsin 't jaar 1543, op de Kerkvergadering
geweest was (b), werdt gebruikt, tot het be-
1 loemen der bekwaamde Nederlanderen , om
< ie Geloofsgefchillen, te Trente, te helpen
i >eilisfen, en 's Kei.:ers belang, op de Kerk-
'ergadering , voor te ftaan. Hy raadpleeg*
de
(«: FPA-PAOLO Hift. da Corc. de Trente J.irr. Til. p. CQB.
Ü5- 5?'- 5.14, 546, 55', 5ö*. 565. Lhr. IV. p. 584.
FRA-PAOLO Liyr. 1. p. 185.

XX. BOEK. H I S T O R I E . S

3*4 VADERLANDSCHE XX. BOE*:
KARELII.
' J55Q.
5
i
3
3
5
5
T
i
d
t<
i55i-
J
„ te te worden gezonden, een van welken
„ Ruard Tapper zyn moest, dien hy be-
„ fchryft, als zeer bedreeven in de Schriftuur
„ en in de Boeken van oude en nieuwe God-
„ geleerden. Wyders, moesten 'er eenige
„ bekwaame Abten van de Benediktyner-,
l, Bernardyner-, Pramonftreiter - en Augully-
, ner-orde worden uitgekipt, om naar Trente
i, te gaan; daar men eenigen uit de vier Be-
, delordens, en eenige zulke Kanonniken,
, die onmiddelyk van den Paus afhingen,
, byvoegen moest. Eindelyk, hieldt hy van
, dienst, dat de Keizer een hoofd ftelde over
, alle deeze Geestelyken, die hunne hande-
, lingen, overeenkomftig met 's Keizers oog-
, merken, beftierde; waartoe hy den Kan-
, felier der Ridder - orde van 't Gulden - Vlies,
, Filips Nigri, of Gerard van Feldwyk, Lid
, van den geheimen Raad, dien fommigtn
oor een Utrechtschman houden (d), „ of zo
, men hen, in Brabant, misfen kon, deeze
beiden tevens voorfloeg (e)." ' t Schynt
at men zig, in 't uitkiezen van Godgeleersn
tot de Trentifche Kerkvergadering, groomdeels,
naar 't gevoelen van Viglius, gemikt
heeft. Ten minfte, vindt men, dat
'apper, Hasfelius en Sonnius, in't jaar 1551,
derwaards, zyn afgevaardigd. Doch dat men,
g ïlyk Viglius wilde , den Nederlandfchen
c leestelyken een hoofd zou hebben toege­
Vi legd, vind ik nergens gemeld. Onder de
at idere Nederlandfche Kerkelyken , die naar
Tren-
p
Ei ift.lsd; ft \v
I
H
PEMRECHT N w
Sx.T3o4" - R i V l 8 l B
.«) VIGLU Epift. Select. N. CXLVII. p. 345.

XX. BOEK. H I S T O R I E . 3^5
Trente werden gezonden , waren 'er vier, KARELII;
die allen, by het opregten der nieuwe Bis­ i55i«
dommen in de Nederlanden, welk, omtrent
tien jaaren na deezen tyd, voltrokken werdt,
met eenen myter, werden voorzien. Gerardvan
Hamericourt, Abt van S. Bertyn, werdt Bisfchop
van S. Omer: Joannes Mahufius, Bisfchop
van Deventer: Martinus Riethoven, Bisfchop
van Tpere, en Kornelius Janfenius, Bisfchop
van Gend (i). Ook werdt Sonnius Bisfchop
van 's Hertogenbosch, en federt van
Antwerpen (ƒ).
Ondertusfchen hieldt Karei de V. aan by de It
Proteflanten, om hen te beweegen, tot de Vervolg
reize naar Trente. Hertog Maurits van Saxen ïnBefluiï
Ier Kerk-
liet zig eerst overhaalen, en gaf aan den be
irergaderoemden
Godgeleerden, Filips Melanchton, be-1 •ing vaa
vel, om de punten byeen te zamelen, welken Irenie.
te Trente zouden moeten verhandeld worden.
De Keizer bezorgde een breed vrygeleide
voor de Proteflanten, die, tegen den
Winter en in 't volgende voorjaar, te Trente
kwamen. Zy kreegen 'er egter, niet dan
met moeite, gehoor, en alleenlyk vryheid ,
om eenige voordellen te doen. De Kerkvergadering
ging, ondertusfchen, voort, beflisfende,
in zes zittingen, door een getal van
omtrent zestig Kerkelyken (2), wederom ver-
fchei-
Cfj Norit- Êpifc. & Theol. BcTgii in Conc. Tri-Jent. ap. J.
F. FOPPENS Nov. Diplom. Co!ket. p. 465.
(1) 7AeNotit. Epifc. & Theol. Belgii in Concilio Trid.
apud J. F. FOPPENS NOV. Diplom. Colleól. p. 465, 466.
(2) FRA-PAOLO getuigt (Livr. IV. p. 584), dathec
getal der Kerkelyken, geduurende deeze zes zittingen,,
.nimmer boven de vier-enzestig geweest is.

KAEELTI.
'55'-
Fa'fatï
fche
Vrede.
$66 V A D E R L A N D S C H E XX. BOES;
fcheiden' voornaame GefchiJpunten, het A»
vondmaal, de Boete en het laatfte Oliefel betreffende.
Doch zy werdt plot fel yk afgebroken,
in Grasmaand des jaars 1552, op de
tyding, dat Hertog Manrits van Saxen de
wapenen tegen den Keizer hadt opgevat, om
de vryheid vin den Godsdienst, in Duitschland,
te verzekeren, en zynen Schoonvader,
den Landg-aaf van Heffen, te ver!o*fen. 't
Kry^geluk diende hem. Hy bemagtigde verfcheiden'
iïerke Plaatfen. Karei de V, thans
met den Franfchen Kryg belemmerd , was
buiten ftaat, om hem te (tui en, en zig zig,
eerlang, genoodzaakt, op den tweedén van
Oogstmaand des jaars 1552, de Pasfaufche Vrede
te tekenen (g), by welke de i Pro.eftan-
ten, in Duitschland, volkomen vryheid van
Godsdienst vergund, en de ru
I
c
t in 't Ryk
lierfteld werdt. De gewe:zen Keurvorst van
Saxen en de Landgraaf van Hesfen werden
enk , uic de langduurige hegtenis geflaakt
"Ji) De Kerkvergadering werdt eerst wederom
hervat, onder Pias den IV, in den aanzat]
g des jaars 156^. De overige Geloofsgerchillen
werden toen, in negen zittingen,
door een veel groorer getal van Kerkelyken,
dan te vooren, beflist, en de Kerkvergadering,
cp den derden van Wintermaand des
jaars 1563, beflooten. In den aanvang des
jaars 1562, waren er, behalve de Kardinalen,
honderd en tien of honderd en twaalf
Bisichoppen en Godgeleerden, in de Kerk-
vef-
Cg~) Du TvfÓNT Corps Diplóm. 7bm. 'V. P. ITT. p. 4 a.
(f: FRA-PAOLO Öili ciu Conc. de Trente Uvr. IV. p.'

XX. BOEK. H I S T O R I E . 367
vergadering (T). Naderhand , vermeerderde
het getal, tot over de honderd entagdg, en
"eindelyk, tot tweehonderdendertig toe (T).
De I'efluiten der Kerkvergaderinge zyn, door
"tweehonderd vyf envyfu'g Leden, ondertekend
(7). Hoe deeze Brfïuiten, alomme, en ook
hier te Lande, aargenomen zyn, en welke
gevolgen dezelven, in de Nederlanden, gehad
hebben, ftaat ons, als het beftek van dir Boek
verre te buiten gaande, hier niet te verhaalen.
De verbonden'Proteftantfche Vorften, HenïILrik
den II, Koning van Frankryk, die den OorUi»
Keizer den voorfpoed, welke hem in Duitsch met
land gevolgd was, misgunde, in hunne be­
ïVit.
langen hebbende overgehaald, werden de
Nederlanden, tegen het einde des jaars 1551,
meteenen rieuwen Oorlog, van de Franfche
zyde, gedreigd. De Keizer hadt 'er, eenigen
tyd te vooren, reeds kennis van gekreegen;
doch niet konnen bewoogen worden, om zig
te wapenen (in). Ook hadt hy, ten deezen
tyde, de handen nog vol werks, in Duitschland.
De Franfchen begonden de vyandelykheden
ter zee, in Hooi en Oogstmaand. Zy
hielden vyf Oorlogfchepen voor 't Vlie, vyf
onder Schagen, en vyf voor Noorwegen,' die
dapelyks, verfcheiden' Hoilandfche Schepen*
met Graanen en andere Oosterfche waarea
gelaaden , wegnamen. Ook beroofden en
na-
(H FRA-PAOLO Livr. VI. p. 146, 147 m t
, C« FRA-PAOLO Liyr. Vt. p. 266, 315, 5 2 $ m u v y „
p, 4lb. L vr- p 599. "»
(ij FRA-PAOL» Liyr. VIII. p. 748.
Qiij VIOLII Epift. Scleél. N. CU. p. S 5 S,
'55*

368 V A D E R L A N D S C H E XX. BOBË
KARELII. namen zy verfcheiden' Visfchers, in de Noord­
1551. zee («). De la Garde, Admiraal der Franfche
Galeijen, tastte, in Oogstmaand, vierentwintig
groote Koopvaardyfchepen aan, die, uit
Zeeland, naar Spanje wilden (0), en bemagtigde
'er vyftien van: welker verlies op eenentwintig
tonnen fchats begroot werdt, en
Hoorn en Enkhuizen zeer zwaar drukte fjo).
Zelfs werden, te Hamburg, Oorlogfchepen,
voor Franfche rekening, uitgerust. Ook was
men bedugt, voor een aanflag op Walcheren.
Hier te Lande, waren zo weinige Oorlogfchepen
in gereedheid, dat de Haringvis-
(chers, verzogt om een gulden van 't Last,
:ot befcherming der Visfcherye, toe te flaan,
tig, door dezelven, niet beveiligd oordeel­
« len, en de meesten de Haringvaart, dit naaar,
ftaakren. Ook kwam 'er verbod op, van
vege der Landvoogdesfe; 't welk egter, door
bmmigen, werdt overtreden, die, naderland,
door den Prokureur Generaal, in regen,
betrokken werden
'6
f
c
V
$
ï
g
r
q). Op de tydingat
men, in Oogstmaand, eenige Nederlandse
goederen, in Frankryk, hadt aangehouenf>),
volgde (3) de Verbeurdverklaring
an alle Franfche goederen, in de Nedermden,
nevens een uitdrukkelyk bevel aan alle
ranfehen, die hier geen jaar vaste wooning
shad hadden, om 't Land te ruimen (s)z
en
r») ADR. VAN DER GOES Rep. op 't jaar 1552. bl. 52,

XX. BOEK. HISTORIE. 3&>
en weinige dagen laater (4), werdt de oorlog,
te water en te lande, aan Frankryk verklaard.
De Stadhouder Beveren , de Staaten van
Holland, kort hierna, in den* Haage, hebbende
doen befchryven, floeg voor, cf men
niet, tot befcherming van Holland, eenige
fterkten in de Maaze, het Marsdiep en het
Vlie behoorde te leggen: of anders 't getal
van 's Lands Oorlogfchepen te vermeerderen»
Doch de Staaten oordeelden „ dat de fterk-
„ ten, in 't Vlie en in 't Marsdiep, nutte-
,, loos zouden zyn, alzo men, uit dezelven,
„ de vyandelyke fchepen niet zou konnen befchieten;
ook zou men de Gaten der Maa-
„ ze niet dan tot zeer zwaare kosten konnen
„ verfterken, en dan daartoe nog, meer dan
„ een jaar lang, werk hebben: eindelyk, was
„ het vergrooten van de zeemagt eene zaak,
v/aar op alle de Nederlanden, en niet Hol*
land alleen, moest befchreeven worden.''
't Een en 't ander bleef dan agter. Men verboodt,
in Wynmaand, den uitvoer van allerlei
Oorlogsbehoeften , en ftelde eenen
tweehonderdften Penning, op alle andere uitgaande
Koopmanfchappen. Amfterdam klaagde,
federt, zeer, dat men, onder Oorlogsbehoeften
, ook Pek, Teer, Roet, Leer, Masten,
Sprieten en diergelyke waaren. begreep i
en den tweehonderdften penning vorderde van
goederen, die van en naar Gelderland, Friesland,
Overysfel en Groningen gevoerd werden,
onder voorwendfel, dat dezelven geene
erf- maar aangewonnen Landen waren t,
doch
(4) Den zes-entwintigfteii van Herfstmaand.
V. DEËL, Aa
KARELII^.
1551.
IV.
Men bereidt
zig
tot tegen­
weer.

3?o VADERLANDSCHE XX. Bozk.'
tvAREt.II. doch deeze klagten vonden geen ingang (V).
t$Su _ Te Lande, begon men zig, tegen den Winter,
in ftaat van tegenweer te ftellen. Maarten
van Rosfem w'erdt naar Mechelen gezonden,
om volk te verzamelen (V).
Henrik de II, midlerwyl, ook den Winter
befteed hebbende, om zig te Lande fterk toe
te rusten, bragt, in 't midden van Lentemaand
des jaars 1552, een Leger in Lotharingen;
bemagtigende aldaar verfcheiden' Plaatfen.
In Hooimaand, viel hy in Luxemburg,
alwaar hy, insgelyks, eenige Steden innam.
Daartegen deedt Maarten van Rosfem, omtrent
deezen tyd eenen inval in Champagne
en in Lotharingen, 't platte Land, volgens
zyne gewoonte, alomme afloopende en verwoestende
(V).
Mets belegerd.
Na 't fluiten van de Pasfaufche Vrede, was
het Keizerlyk Leger eerst in ftaat om iet van
belang tegen Frankryk te onderneemen. Het
was tienduizend Paarden en honderd zestien
vendelen Knegten fterk, en kostte den Keizer,
maandelyks, zes tonnen fchats (w). De Hertog
van Alva en de Marquis van Marignan
hadden 'er het Opperbevel over, en floegen,
in Wynmaand, het beleg voor Mets, welk,
in 't voorjaar, aan de Franfchen overgegaan,
en federt merkelyk verfterkt was. Terwyl dit
beleg duurde, werdt het Keizerlyk Leger vermeerderd
, met de benden, die, in de Nederlanden
geworven, door den Hertog van
.Hol-
(O ADR. VAN DER GOES Refiü.op 'tjaar 1551. bl. 7,8, io,ijj
(«") Nieuwe Chron van )5rab. bl. 311.
(y) Chron. van E. DE VEER ƒ. 118.
A»ft. VAN DER GOES Reg;it. op 't jaar 1552. bl. 56,

XX. BOEK. H I S T O R I É . yft
Hoftein , door Lamoraal , Graave van Egmond,
en door Jan van Hermin, Heere van
Bosfu, derwaards geleid werden. De Keizer
zelf kwam, tegen 't einde van Slagtmaand ,
in 't Leger, en zondt Egmond af, om Toul
op te eifchen; doch de Bevelhebber antwoordde
„ dat hy, hierop , eerst na 't overgaan
,, van Mets, en na dat hy zig, zo lang als de
„ Hertog van Guize, die binnen Mets ge-
,, boodt, verdedigd zou hebben, zyne ge-
„ dagten zou laaten gaan." Karei de V.
flaagde, ondertusfchen, ongelukkig voor Mets.
Het hevig vuur en de geduurige uitvallen
der belegerden waren oorzaak, dat hy weinig
of niets vorderde. Hier floeg het jaargetyde
toe, welk hem, eerlang, noodzaakte , de
Stad , op den tienden van Louwmaand des jaars
1553, te verlaaten. InPikardye, werwaards
de Graaf van Roeulx, met eenen hoop volks,
getrokken was, en in Italië, waren de meeste
onderneemingen der Keizerfchen ook ongelukkig
uitgevallen (V). De Winter werdt derhalve
hefteed, om zig, tegen 't volgende jaar, in
beteren ftaat te ftellen.
In Louwmaand des jaars 1552, hadt de V.
Landvoogdes reeds alle de Nederlanden , te^ ede van
reehona
Brugge, doen befchryven, en aan elk eene d erddui-
Bede gedaan, om de kosten van den Fran- z ?nd
fchen oorlog te vinden. Oe Prefident Viglius 6 üdenls
vertoonde die van Holland, in 't byzonder,
dat 's Keizers uitgaaven, in 't voorleeden jaar ,
veel meer dan zyne inkomften beloopen hadden
,
(je) DANIKL Tom. VIII. p. 52—77. Cbxon. van E. BE. Vsss
ft, 129, iai.
Aa 3
KARELlt;
1552.

KARELII,
1552.
37* VADERLANDSCHE XX. BOM!
den, en deedt hun, daarop, eene Bede van
tweemaal honderdduizend guldens. Zy drongen,
volgens gewoonte, op vermindering der
fomme; alzo dezelve byna de helft beliep van
't gene van Brabant geëischt was daar, zeiden
ze, Holland en Zeeland beide maar een
derde van de Bede van Brabant plagren op
te brengen. Zy Honden vooral op vermeerdering
van 's Lands zeemagt , tot befcherming
der Koopvaardye. Doch het eerfte
kon geheel niet, en het andere voor eerst
niet gefchieden. Men hieldt, derhalve ,
Dagvaart op Dagvaart in den Haage. De
Leden begreepen wel, dat 'er thans geld zou
moeten zyn; doch waar en hoe men 't vinden
zou was zo klaar niet. De Edelen floegen
voor „ dat 'er vier middelen waren, by
„ welken men gewoon was, de Beden in Hol-
„ land te vinden, by de Schildtalen, by den
„ Impost, by 't Morgengeld , en by den
„ tienden penning; dat de Impost op de
„ Wynen en Bieren weinig hadt opgebragt,
„ en, niet dan tot zwaare kosten, kon wor-
„ den opgehaald; dat het Morgengeld thans
„ weinig opbrengen zou, ter oorzaake van
„ de jongtle inbreuk veeier Landen, op den
„ twaalfden van Louwmaand; die, in twee
„ of drie jaaren, geene vrugten zouden kon-
„ nen uitleveren; dat het vorderen van den
„ tienden Penning niet dm in den uiterften
„ nood behoorde te gefchieden; dat zy, hier-
„ om, van gedagten waren , dat men den
„ Keizer honderd - envyftig of honderd-en-
„ zestigduizend guldens zou konnen toeltaan,
„ te heffen honderdduizend guldens op de
„ Schild-

XX. BOEK. H I S T O R I E . 373
„ Schildtalen, mids de Steden haare kwyt- J YARELIL
„ fcheldingen, elks in den haaren, vonden, • 1552.
„ by Hoofdgeld , Haardlledegeld, verhoo- "
„ ging van Excynzen, of andere middelen ,
„ naar eigen welgevallen; en dat het overig
„ gedeelte der ingewilligde fomme, by verkooping
van Renten, zou konnen gevon-
„ den worden, met dien verftande, dat men
„ tien, twaalf of veertienduizend guldens ,
by Leer»inge, heffen zou, uit eenigen der
„ rykfte Kloosteren." Doch de Steden waren,
by den tegenwoordigen flegten tyd, in
't eerst geene van allen toe het aanneemen van
zo zwaar een' last te beweegen. Zy loofden
niet meer dan honderdduizend gulder s vry
geld uit, en wilden nog bedingen, dat 'ertien
of twaalf Oorlogfchepen ui'gerust, endetweehonderdfte
penning afgefchaft zou moeten
worden. Doch den Stadhouder verklaard
hebbende dat hy udks der Koninginne Landvoogdesfe
nier zou durven overfchryven , zagen
zy van 't bedingen deezer voorwaarden af.
Sedert onderging hy eenige Steden afzonderlyk,
en bewoog haar, tot honderdentwintigduizend
guldens te komen. De Landvoogdes
nam 'er egter geen genoegen in. Zy merkté
aan „ dat Holland, ten onregre, voorgaf,
„ nevens Zeeland, voorheen niet boven een
„ derde der Bede van Brabant te hebben op-
„ gebragt; alzo Holland alleen, federt het
„ jaar 1540, verfcheiden' reizen, de helft
„ van Brabant hadt gegeven. Zelfs hadt Hol-
,, land, met Zeeland en Westfriesland , in
,, de Bede, hy Hertog Karei van Bourgonj,
die, in 't jaar 1462, geëischt, zo veel ge-
Aa 3 „ draa-

374 V A D E R L A N D S C H E XX. BoESf»
KARELII, „ draagen als Vlaanderen, en meer dan Bra-
,, bant, waarvan Zeeland flegts het derde en
,, Holland de twee derde deelen opbragt: dat
„ de andere Nederlanden zo wel, by gebrek
„ van neeringe en door de overftroomingen,
„ geleeden hadden, als Holland, daar men
„ den handel der Engelfche en Schotfche
„ Wolle en de vaart op de Oostzee nog vry-
„ hadt; dat men, ten onregte, bedingen wil-
„ de, dat de penningen ter verdediging van
„ 't Land zouden worden gebruikt, alzo zy
„ alles, wat van de Bede inkwam, befteed-
,, de, daar 't de nood meest eischte. Gou-
„ da, welk, ter oorzaake van 't afbranden
„ der Kerke, oordeelde, eenigzins te moe-
,, ten verfchoond worden, moest, meende
„ zy, zo wel als de anderen, betaalen , en
„ Delft zelf, onaangezien de twintig jaaren,
,, geduurende welken, het vry van lasten ver-
„ klaard was, nog niet verftreeken waren ,
„ moest, verftondt zy , zo veel opbrengen,
„ als in den jongllen oorlog." Zy befloot
De Staatenbe­
„ dat zy niets van haaren eisch kon laaten
willigen. „ vallen, alzo de andere Landen, die reeds
„ in de volle Beden bewilligd hadden, dan ook
„ afflag zouden vorderen." De Staaten, 't
bewilligen zo lang vertraagd hebbende, als
eenigzins doenlyk was, moesten, eindelyk, den
negenden van Grasmaand, belooven de volle
tweehonderd duizend guldens te zullen opbrengen
(y). De helft zou men vinden op de
Middelen,
om Schildtalen, volgens den voorflag der Edelen.
Doch
(y) ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar 7553. bl. 2,
(, 5, 6, 7, 8, 9, 14, 15, 16, 17, 18, ï.0, 20, 2i, 22, aj^
I t4, 25, a/5, 28, 51, 35, 36, 37> 4 2
.

XX. BOEK. H I S T O R I E . 375
Doch om de andere helft te bekomen , hadt
men byna 't gantfche jaar werk. Meester
Jakob van den Einde, Penfionaris van Delft,
floeg voor „ dat men dezelve , geheel of ten
„ deele, zou konnen vinden, uit een Haard-
„ ftedegeld, van welk alleen de vier bidden-
„ de Orden, de Leproozen en de gemeene
„ Gasthuizen verfchoond zouden worden, en
„ de telling gedaan, in de Steden, door Burgemeesteren,
en ten platten Lande, door
,, de Officieren; mids de Huisjes, die hon-
„ derd guldens en minder waardig waren ,
„ verfchoonende, en elke Haardflede niet
„ hooger dan met drie Huivers of zeven groo-
„ ten belastende, 't Gene dit Haardftede-
„ geld minder dan honderdduizend guldens
„ zou opbrengen, zou men, uit den Impost
,, van een ftuiver op elk vat Biers, konnen
„ vinden." Dordrecht, Haarlem, Delft en
Amfterdam ftemden in deezen voorflag; doch
meenden dat, al konden fchoon de volle honderdduizend
guldens uit het Haardftedegeld
worden gevonden, men nogthans een gedeelte
derzelven, by verkooping van Renten, vinden
moest, op dat ten Hove niet gezeid mogt
worden, dat men genoeg in ftaat was, om de
Bede, uit eene redelyke belasting, in zig zslven,
te vinden. Doch Leiden en Gouda meenden,
dat het Haardftedegeld te veel tot last
van de geringen komen zou, en de ryken te
veel ontlasten, vooral in Plaatfen , daar de
Huizen *t meest gelden mogten; waarom zy
verftonden ,• dat men de vereischte fomme
liever op de waarde der Huizen, in koop of
In huure, behoorde te vinden. Zy vergelee-
Aa 4 ken
KARELIR
i552-_
geld ta
vindea>

3?5 V A D E R L A N D S C H E XX. BOES?
if ARELII. ken zig egter, federt, met de andere Leden,
'552.
mids men elke Haardftede met meer niet dan
vyf grooten, belastte. Doch naderhand befloot
men, om vyftigduizend guldens te vinden,
welken men fpoedig noodig hadt, zes
ftuivers op elke Haardftede te leggen. En
Jeeze belasting werdt zo fcherp ingevorderd,
dat men de Steden noodzaakte, • om voor
1 jnvermogende Ingezetenen te betaalen (Y),
sn den Prins van Oranje en den Graaf van
loorne, die betaaling weigerden, in regten
>etrok (a). Do andere vyftigduizend guldens
>oogde men te vinden, by verkooping van
.osrenten tegen den penning zestien, veerien
of twaalf, en van Lyfremen, op een lyf
Meen, tegen den Penning agt, zo wel buiens
als binnens Lands. Doch de Ontvanger
vist geene genoegzaame Koopers te vinden.
)e S*aaten verzogten verlof, om de Ingezeenen
tot koopen te mogen dwingen. Doch
e Landvoogdes wilde hiertoe niet verftaan.
)ok vondt men, eindelyk, nog Koopers van
.omrenten, tegen den penning twaalf, onder
a aderen re Delft en in Zuidholland
Omtrent de eerfte honderdduizend guldens,
d te op de Schildtalen gevonden werden, was
b sflooten, dat de groote Steden Dordrecht,
I 'aarlem, Leiden en Gouda de gewoonly-
k ï kwytfcheldingen zouden genieten. Doch
tc en deeze penningen werden omgeflaagen,
be-
'zj VELIUS Hoorn, bl. 264.
[tij ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op '• jaar 1553. bl. 20,
, si, 40, 42, 47, 6+, 6ó, 67, 72. op 't'jaar 15153, bl. 3,
3; 9, 48, 52.
'J } ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op '1 jaar 1552. bl. 48.
. 68, 59, üo, 62, 63, 64, 66, 6>, 71.

XX. BOEK. HISTORIE. 377
bevondt men, dat de kleine Steden en 't plat
te Land, welken men doorgaans geene kwyt
fcheldingen toeftondt, veel hooger belast waren,
dan zy oordeelden te behooren : wiai
uit geen klein ongenoegen , tusfchen de
groote en kleine Steden, ontfiondt (c). Hr
ln Zomermaand deezes jaars, was men, tei
Vergaderinge van Holland, bedagt geweest
op het vinden van middelen, ter beveiliging
der Haringvisfcherye, die, voorleeden najaar
tot groot agterdeel voor 't Land, genoegzaan 1 vaart.
geftaakt was. Twee werden 'er voorgeflaagen
het verwerven van Brieven van Vrygeleid
van Frankryk, of het uitrusten van een be
kwaam aantal van Oorlogfchepen. In Zeeland »
hieldt men het eerfte middel voor gemakke
lyker, kosteloozer en veiliger. DochinVlaan
deren, hadt men 'er tegen ingebragt, dat d
Franfchen, in dit geval ,• zo wel mogende vis
fchen als de Nederlanders, den Haring i 1
prys zouden doen daalen, en hunne Vloote
rykelyk van mondbehoeften konnen voorzien
•>
waaraan zy gebrek zouden hebben, zo hu 1
het visfchen, door Oorlogfchepen, belet werdi
Men hadt 'er bygevoegd, dat de Franfchen
veelligt, hun woord niet houden zouden, en
»
genoeg gevangen hebbende , boven Vryge
leide Doven ai, den onzen den Haring oni
rooven. De Landvoogdes neigde ook tc
t
deeze laatfte meéning , vorderende , va
1
Vlaanderen, zes, van Zeeland, vier, en va
a
Holland, als fterker ten Haring vaarende da
1
ee 1
f:e) Uequest van Ao 15^3, by BRANDT En&h. bl, 75. Z
tak £hfon, van E. DE VEER ƒ. 117.
Aa 5
KARELII.-
1552.
'Middelen
tot
beveili-
1
ging der
! lla'ing-

57* VADERLANDSCIIE XX. BOEM
een van deeze twee Landfchappen, agt Oor«552logfchepen.
Doch in Holland, was men meer
voor 't visfchen onder vrygeleide. iVlen merkte
aan „ dat agttien Oorlogfchepen niet opmo-
„ gen zouden tegen de magtige Franfche
„ Vloot; dat de Haringteelt ook, grootendeels,
voorby zyn zou, eer deeze Vloot
s, gereed zou konnen zyn; dat de Buizen, in
„ voorige tyden, weinig dienst gehad hadden
„ van Oorlogfchepen, die zig meest aan Land
„ en m de Havens plagten te houden; dat de
,, Franfchen genoeg mondbehoeften wisten te
•9 krygen, zelfs uit deeze Landen, al werdt
, hun de Haringvisfchery belet; dat de Ha-
, ring, als men op vrygeleide vischte , ten
, minften zo veel opbrengen zou, als, wan-
, neer men in de kosten eener uitrustinge
, moest draagen: dat eindelyk de Franfchen,
, tot nog toe, de vrygeleibrieven in agting
, gehouden hadden, en dat Vorften, door-
, gaans, hunne Brieven geftand deeden." De
.andvoogdes bleef egter by haare meening,
erklaarende rondelyk, dat zy den Koning
an Frankryk niet betrouwde. Ook zeide zy,
-erigt ontvangen te hebben, dat hy niet meer
lan twaalf fchepen in zee hadt; waar tegen
iie van Holland zig met agt fchepen genoeg
ouden konnen befchermen. 'c Slot was, dat
nen, tot Oorlogfchepen, of tot het fta'aken
an de Haringvaart, beflüicen moest. Men
ondt dan geraaden , der Landvoogdesfe
en lastgeld van twee guldens aan te bieden,
e
uds zy agt-entwindg Oorlogfchepen en vier
l
agten in zee bragt. Eindelyk kwam men ,
J
mt in Oogstmaand, overeen „ dat de Sce-
<
i, dea

XX. BOEK. H I S T O R I E . 379
den en Vlekken, zig met de Haringvaart
i geneerende, agt Oorlogfchepen in zee zouden
brengen, mids daar tegen genietende
" i. twee guldens van ieder last Haring, welk
" dé eerfte reize gevangen werdt, en daarna
" een lastgeld naar behooren. 2. hun aandeel
" in twaalfduizend guldens, die de Land-
' voogdes, tot befcherming der Visfcherye ,
" zou opfchieten, welk aandeel op zesdm-
„ zend guldens begroot werdt. 3. de driedui-
„ zend guldens, die 't gemeene Land beloofd
,, hadt te zullen opbrengen." De agt Schepen
werden terftond gereed gemaakt. Delft en
Rotterdam bragten 'er elk twee in zee. Schiedam
met Briele, Goereede, Bommene, Vlaardingen
en andere Vlekken ook twee, en Enkhuizen
een gelyk getal , waar mede men
de Haringvaart, dit jaargetyde, genoeg befchermd
rekende. Doch men bedroog zig.
Daar werden omtrent vyftig Buizen genomen
O*), Tot geleide der Koopvaardyvloote
naar 't Westen, waren, al in Bloeimaand,
eenige Oorlogfchepen in gereedheid gebragt,
welken, met een groot getal van Koopvaardyfehepen,
in zee liepen, en eene gelukkige
reis naar Spanje deeden (e). Om de kosten
op deeze uitrusting te vinden, hadt men een
Impost van twee ten honderd gelegd op al
wat van en naar 't Westen gevoerd werdt.
Sommisren hielden dit te ftryden met de Priayi-
r«n ADRIAAN VAN DER GOES RegtÊ op 't jaar 15»
6 l
45, 45.48, 49, 5°, 51, 52» 53, 54, 55, 57.» ' °P 1
Schrot van E. DE VEER /. nZ nrf. VIGLII Epift» Sc
Jgö. N. CLV. p-Z

EARELII,
1552'
Be Kliffenwor­
den be- i
Zorgd.
;
1
I
t
^ fgmond op Zee, te leveren (h\ M en
r
aa. pleegde met ervaren' luiden, over dë
I
• este middelen, om de Stranden e beveiH-
.en. Ook werdt, meen ik, de Graaf van
i
(
38o VADERLANDSCHE XX, B 0BR;
viiegien van Tolvryheirf. Doch anderen oordeerden,
dat mh deezen Impost, enkelvlr
geheeven eer beveiliging d e r K n'' ,!° ƒ Y
niet als een'Tol konalhnfe.k . ^ E S '
^Gemagtigden der Staaten, oncerzog f d J
de eerfte meening toevielen. Men befloo
derhalve vooreerst, het affchaffen van Je
melden Impost, by Verzoekschrift "en HI£
e vorderen, en 'er, na 't eindigen of beS
ren van den tegenwoordigenoJlog ernftSer
op te dringen. Ook werdt 'er de^KoopX
i.V, m 't jaar , 5 5 4, van ontheeven r?)
Voor de Hoilandfche, Zeeuwfche elptiè
che Mranden die, door de Franfche Oot
ogfehepen, gedreigd werden, werdt „ m
J .andvoogdes beval den Heere van BeverefT
I stadhouder van Holland en Zeeland vier PV
1 genten Knegten, langs d e S
3 en. Ook ,s er nog blyk voer handen dat
] v, wat lanter, de Zeedorpen in Holland
ngefchut voorzien, en onder anderen die
Téefl^J^l^ *V ralkonellnot
nutr eichut op raderen, met de koo-rk P„
'f) ADRIAAN VAN D^R GOES Rcrm „„ ». •
Arena-
A c R I M N VAN TER GOES Regift ^ V ^ . ^ . ^
\ju Brief van XlV.JunvXV. CUV. t j C c 0 M K. & ft^,

°XX. BOEK; HISTORIE. 381
Aremberg, Stadhouder van Friesland, Over-
KARELII;
ysfel en Groningen, ten deezen zelfden einde,
1552.
naar Friesland gezonden (2); doch wat hy
bier, tot beveiliging des Landfchaps, verrigt
hebbe, is my riet gebleeken.
De Veldtogt in Lotharingen was, dit jaar, VI.
ongelukkig geflaagd , voor den Keizer; die, Nieuwe
terftond na 't opbreeken van 't beleg van Bede aafl
alle de
Mets, op middelen bedagt was, om vroeg in Neder»
't veld te verfchynen. En alzo hiertoe, in landen.
de eerfte plaatfe, wederom geld vereischt
werdt, befchreef hy de Staaten van alle de 1553.
Nederlanden , in Sprokkelmaand des Jaars
1553, te Brusfel; vorderende hier, van Brabant,
eene Bede van zeshonderdduizend Ka>
reis guldens, die niet dan by wege van een
Schoorfteengeld van twintig ftuivers in de Steden,
en van vyftien ftuivers ten platten Lande
gevonden worden konnen (&). Van Holland,
werden driemaal honderdduizend guldens geeischt:
en aan de andere Landen gefchieddei li
Beden naar evenredigheid. De Staaten, hier
op ter Dagvaart befchreeven , vonden zig
1
naar gewoonte, zeer bezwaard over deezi
Bede. De Edelen merkten aan „ dat he
I
„ Land, binnen een jaar, zevenhonderddui
„ zend guldens aan den Keizer verftrekt hadt
i
„ dat de Haringvisfchers, in 't voorleedei
l
„ jaar, wel honderdduizend guldens ten ag
„ teren waren geraakt; dat zy, hierom, nie
t
„ meer dan tweehonderdduizend guldens kon
„ den toeftaan , te vinden honderdduizen
i
(i) V/eui Epift. Select. IV. CLV. p. 360,
ik) Chron. van £. OE VEER ƒ. 141,
» gul

3S2 VADÉRL ANDSCHE XXBOÊÉS
KARELII. „ guldens op de Schildtalen , en het overige?
J5S3- , „ uit een' tienden Penning op de vaste goede-
„ ren, die, naar hunne rekening, honderd-en-
„ veertig of honderd • envyftigduizend gul-
„ dens zou opbrengen. Dordrecht en Haarlem
waren 't genoegzaam eens met de Ede-
: en. Delft floeg voor, dat men de Ingezetenen,
gelyk in 't Noorderkwartier gewoonlyk
j gefchiedde, op zekere fchorponden moest
j lellen, naar dat zy gegoed waren: doende ,
i )y voorbeeld, die vyftig ponden vlaams ge-
;oed waren, een half fchotpond, die hon-
< !erd, een heel, die tweehonderd, twee, die
ierhonderd, vier betaalen; enzovoorts, tot
a gtduizend ponden vlaams, die op vyf entwin-
t ig fchorponden moesten worden gefteld. Lei-,
c en wilde een' tienden Penning heffen van al-
1 : inkomende goederen, twee deelen ten lasti
: van den Eigenaar, en een ten laste van
d en Bruiker; 't gene 'er te kort kwam, moest
3i t de Steden, gelyk de gewoonlyke Beden ,
e ï ten platten Lande, uit een Morgengeld van
v ër, drie en een halve, en drie ftuivers, naar
d e gefteldheid der Landen, gevonden worden.
ï >ie van Amfterdam waren 't genoegzaam
e sns, met de Edelen, Dordrecht en Haar-
L :m. Alleenlyk merkten zy aan, dat men de
1 [uizen, die niet boven zes guldens aan huur
; deeden, van den tienden Penning wilde
o ntlasren, doch dat 'er zulken weinig in hun-
r e Stad gevonden werden, fchoon 'er veelen
v raren, van welken de Eigenaars, jaarlyks ,
i. iet meer dan een pond vlaams zuiver geld
r ekenen konden, walken zy oordeelden, da£
i isgelyks behoorden vry te zyn. Gouda voeg-

XX. BOEK. H I S T O R I E . 383
de zig hier by. Naderhand kwamen de Steden
eenpaarig tot tweehonderd - en vyftigdui-,
zend guldens, te vinden uit den tienden Penning
op de vaste goederen, op de Schildta>
len, en uit een Morgengeld van vyf, vier en
drie ftuivers. Alleenlyk hieldt Gouda zig te
hoog gefteld in de Schildtalen. Doch men
wilde verfcheiden' voorwaarden bedingen , in
welken de Landvoogdes niet bewilligen kon:
de voornaamften waren affchaffing van den Impost
van twee ten honderd, vrye vaart Westwaards,
en visfchery onder Vrygeleide, ofby
flilzate. Ook wilde men geene Ampten, bui- <
ten dat van Stadhouder, aan uitheemfchen be- 1
JAXELIT.
1553.
Seene
Lmptea
an uit-
geven hebben: waarop ' de Landvoogdes zei- j. eemde
„ dat zy niet veele Ampten aan uitheem- { :hen te
„ fchen gegeven hadt, en niet dan aan zul-g eeven
„ ken, die zy bekwaamer vondt dan de Inge- ^ erzogï.
„ boornen , ten zelfden tyde , naar deeze
„ Ampten, ftaande." Eindelyk, moesten de
Staaten, in Grasmaand, in de volle Bede ,
bewilligen. Gouda toonde zig, federt, onwillig,
om naar de Schildtalen te draagen.
Ook was de Graaf van Egmond, die beweerde
regt te hebben, om de Beden, in zyne
Heerlykheden, zelf te innen, weigerig, om
tot deeze Bede te betaalen: gelyk hy ook, in
't voorleeden jaar, reeds tegen de bewilliging
in de Bede van tweehonderdduizend guldens
geprate fleer d hadt (7). Die van Voorne en
Putten begeerden ook van den tienden Penning
vry te zyn. Doch de Staaten gaven den
Ontvanger last, om alle onwilligen, by
exe~
,CO ABRJAAJS VAN fljSR GOES Regift. op 't jaar 1552. }!. 10.

S04 V A D E R L A N D S C H E XX. BOES;;
XAREL.II
executie, tot voldoeninge te noodzaaken (OT).
Ï553-
't Bleef, ondertusfchen, die jaar, niet by
deeze Bede van driehonderdduizend guldens»
In Oogstmaand, vorderde de Keizer nog tweehonderdduizend
guldens van die van Hollandi
Van ruim honderdduizend guldens moesten
zy, terftord, Schuldbrieven, tsn laste der
zes groote Steden, leveren, die de Keizer tot
gereed geld maaken kon. Sommige Steden
wilden egter, volgens gewoonte, wederom
iets afdingen van deeze Bede. Doch die van
Leiden merkten aan, dat zulks, by de voorige
Beden, niet doenlyk geweest zynde, ook
nu met geen' grond te vervvagten was. Men
kwam, derhalven, in 't begin van Wynmaand,
tor eene eenpaarige bewilliging in de volle Bede,
die, by verkooping van Los- en Lyfrenten,
gevonden werdt. Men ontving van da
Ko >ptrs wel tot tienduizend po' den van veertig
grooten aan gemaakt zilverwerk. De Landvoogdes
nam het, 'en deezen tyde, tot tweeëndertig
Huivers de once, in betaaüng
Doch ten zelfden tyde, losten de Staaten eenige
oude Schuldb ieven af, 't welk de Ontvanger,
heimelyk, door de tweede hand, wist te
beleggen, op dat men, ten Hove, niet merken
zou, dat het Land thans nog in Haat was,
om fchulden af te doen (V).
By 't bewilligen in de Bede van driehonderd»
O) ADR. VAN DER GOES Regift. op 't jaar 15^3. bl. 4 c <
fi 8, 10, 11. 12. 13,14,15,16 17, IK. 12', 23, 3 ,32,4v
R
« J ADRÏAAN VAN DEK GOES Regift. op 't jaar 1554. bl. 1,
C«3 AnRiAAN VAN DER GOES Regift. op't jaar 1553. bl. 29,
3 Ö
> 31» 33? 3-b 3J> 30, 3a, 40, 41, 44, 4 5 ) 46, 47, 4a.

XX. BOEK: H I S T O.R I E. 385
derdduizend guldens, die, ten deele op de [CARKLII,
Schildtalen, werdt omgeflaagen, hadden de 1553.
groote Steden Haat gemaakt, op het genieten'
der gewoonlyke kwytfcheldingen. Doch de
kleine Steden, voorziende, of vreezende, dac
deeze kwytfcheldingen, wederom, gelyk voorheen,
ten haaren laste, zouden komen; vervoegden
zig, kort na 't bewilligen in de Bede,
met een verzoekfehrift aan den Keizer,
waarby zy, vooraf, het ongelyk, haar, door
de groote Steden, in 't voorleeden jaar, aangedaan,
en nu op niéuws gedreigd, vertoond
hebbende, verzogten „ dat den Ontvanger-
„ Generaal van 's Keizers Beden in Holland ge-
„ last mogt worden, de penningen, welken zy
,, reeds té veel betaald hadden, om te (laan,
,, over de groote Steden; dat de Beden ,
,, voortaan altoos, Schildtaals gelyk, mogten
,, worden omgeflaagen, en dat 'er altoos Ge-
,, magtigden van vier kleine Steden op de Be-
„ den befchreeven mogten worden, om der-
,, zeiver belangen voor te Haan. 't Verzoekfehrift
Werdt, volgens de rondigheid dier tyden,
met deeze woorden, beflooten, Dit
doende, zal uwe Roomsch-Keizerlyke Majefleit
wel doen. De verzoekers waren Burgemeesters
en Regeerders der kleine Steden van Rotterdam,
Schoonhoven, Gcrinchem, Schiedam,
Heusden, Vlaardingen , den Haage , Alkmaar,
Hoorn, Enkhuizen, Edam, Monnikendam
, Medenblik en Texel. Doch op hun
verzoek kwam geen ander antwoord, dan dat
'er de Landvoogdes zo veel opzigc op neejnen
zou, als zy naar bülvkheid zou vinden ,
V. DEEL, Bb t?

KARELII.
1553-
.38* V A D E R L A N D S C H E XX.BOEK:
te behooren fj)). Hier by bleef het, federt.
De kleine Steden konden nimmer verwerven,
dat zy, wederom, gelyk van ouds, op de
Graaflyke Beden befchreeven werden, en fommige
moesten de Excynzen merkelyk verhoogen,
om het aandeel te vinden, welk zy,
volgens de fchikkinge der Edelen en groote
Steden, in de Beden, draagen moesten
Over 't Land in 't gemeen, werdt nu, volgens
Staatsbefluit, de tiende penning van Landen,
Huizen en erven geheeven (V). Om welken te
fchatten, in elke Stad, kleine en groote, zes
bekwaame en eerlyke perfoonen , niet zynde
in de Wet, gemagtigd werden 0). Ook moest
men den tienden penning van alle de Visfcheryen
onder Holland betaalen (t). De Haringvaart
was hier in tamelyken bloei, wordende
van Enkhuizen alleen, omtrent deezen tyd,
honderd enveertig Buizen uitgerust («). Men
hadt, dit jaar, wederom veel overweeging
ter Dagvaart gehad, om dezelve te beveiligen
(v), 't welk, door middel van omtrent
twintig Oorlogfchepen, waartoe de kosten,
uit den geraelden tienden penning, gevonden
werden, fchynt gefchied te zyn. De omflag
des tienden pennings van de waarde der Muizen
en erven binnen Amfterdam beliep thans
dertienduizend en eenige honderd guldens.
Doch
(/O Reqnest Ao. 1553, by BRANDT Enkh. bl. 75.
fj) I RANDT Enkh. bl. '••0,77. Biief van den 6 Deeemb i««
0 3
ly BOOMKAMP Alkm bl. 121.
O . Repert. der Plakaat. van Holl. bl. 73.
C O Brief van 27 May 1553, by BOOMKAMP Alkm. bl. 120.
(O Repert. der Plakaat. bl. 76.
OO BRANDT Enkh. bl. 78.
OO ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar 155 , hl, 1 j
19, 20, 2i , 26, 28, 29.

XX. BOEK: HISTORIE. 38?
Doch 't fchynt, dat deeze fomme niet volkomen
in 's Lands kasfe gekomen is. Immers
men heeft den Amfterdamfchen Burgemeester,
Henrik Dirkszoon, die thans 't meeste gezag
voerde in de Stad, federt befchuldigd, dat hy
'er meer dan vierduizend guldens van agter
gehouden hadt (V).
De Keizer door het afkondigen van eene
algemeene vryheid, om allerlei mondbehoef­
ten, zonder betaaling van twee ten honderd,
waarmede de uiigaande Koopwaaren nog be
last bleeven, naar 't Leger, te mogen voe
z v n e
ren benden, rykelyk, van voor­
KARET.I1;
1553.
VII.
TerouaW
ne en
Hesdia
ftormeuderhand
ingeno-,
men.
raad voorzien hebbende; beval den Graave
van Roeulx, 't beleg van Terouanne in Artois
, tegen 't einde van Grasmaand, te onderneemen.
De Stad werdt egter niet beftormd,
voor den twaalfden van Zomermaand 5
doch de belegeraars werden, met verlies, te
rug gedreeven. Men begon toen, op nieuws,
aan de loopgraaven te werken, en voltrok ze.
eerlang, tot aan de graft toe. De twintigfte
van Zomermaand was tot een' tweeden llorffl
gefchikt. Doch de belegerden, de toebereidfels
hiertoe gewaar geworden zynde, zogten
in onderhandeling te komen. Ter vyl men
hiermede bezig was, begóoden de Duitfchers
en de Nederlanders den aanval ongelast, en bemagtigden
de Plaats ftormcnderhand Qf). Zy
regtren een ysfelyk bloedbad aan, in deeze
overoude Stad, welke, kort hierna, op 'sKeizers
bevel, ten gronde toe, verdelgd werdt,
es
(V) HOOFT IT. Boek, H. 6T.
(>5 Repert. der PlaUaar. bl. 71, ?6i
(v) VIGLU Epift. $ej m CLVI. p 3ÊÏ.
Bb a

SARBLIL en federt, nimmer, wederom herbouwd ge­
1553- worden is (2). Hesdin werdt, wat kater, op
gelyke wyze als Terouanne, overmeesterd,
en ook geheellyk verwoest. De naam alleen is
bewaard gebleeven, in eene Stad, welke de
Keizer, in 't volgende jaar, omtrent een vierdendeel
uurs van het verwoest Hesdin, ftigten
deedt, en welkeHesdinfertgenoemd wordt (a).
De Veldtogt deezes jaars eindigde met een herig
fchutgevaarte, tusfchen een gedeelte des
Keizerlyken Legers, welk, onder geleide van
Lamoraal, Graave van Egmond, en van eenije
anderen, tot aan Amiens, doorgedrongen
J
vas; en de Franfchen, onder den Hertoge van
3 vlommeranci. Verfcheiden' voornaame Kei-
:erlyke Legerhoofden lieten hier 't leeven. Van
1 le Franfche zyde, werden 'er eenigen gevan*
;en genomen (F).
vin. 1
i
S88 V A D E R L A N D S C H E XX. Bosfl
Terwyl de oorlog, tusfchen Karei den V.
Verande­ :n Henrik den II, dus hevig werdt voortgeringen
in
:et, waren 'er, in Engeland, veranderingen
Enge- i
voorgevallen, die merkelyken invloed hadden,
land. 1
i >p de belangen van beide deeze Mogendhe-
< len, en op den Staat der Nederlanden. De
j onge Koning, Eduard de VI, lang aan eene
t lorstkwaale gekwynd hebbende , overleedt
< indelyk, op den zesden van Hooimaand dee-
;es jaars. Volgens den Uiterften Wil zyns
} /aders, moest hy worden opgevolgd, door
i Maria, Dogter van Henrik den VIII en van
1 Latharina van Arragon. Doch Eduard hadt,
O" DANIEI. Tom. VIII. p. 83. kort
(«O J. B. MARCHET, de Morini atque Hedlni F.xpusnat. **
1. SCHARDIUM Tom. If. p. 577. DANIËL Tom VIII. * ic V
ik) DAMISL Tim. VUJ. p. 86. Chron. van E, DE VEER/1 i a >

XX. BOEK. H I S T O R I E ; 389
kort voor zyn' dood, de Kroon befproken aan
Joanna Gray, Dogter van Henrik, Hertoge van
Suffblk, en van Frangoife Brandon, die eene
Dogter was van Koning Henriks jongfte Zuster
Maria, Weduwe van Lodewyk den XII,
Koning van Frankryk, cn naderhand hertrouwd
aan Karei Brandon, Hertoge van Suffolk.
Frangoife kon, volgens den Uiterften
Wil van Henrik den VIII, eerst aan de Kroon
komen, na 't affterven van Elizabet, Dogter
van Henrik en van Anna de Bollen. Doch Eduard,
aangezet door Jan Dudlei, Hertog van
Nordkumberland, wiens Zoon, Guilford Dudlei,
onlangs met Joanna Gray gehuwd was, befloot
haar , met agterftelling van Maria en Elizabet,
de Kroon te befpreeken. Men hadt
den jongen Vorst doen verftaan, dat het werk
der Hervorminge, welk, onder zyne Regeering,
gelukkiglyk was voortgezet, t'eenemaal
verydeld ftondt te worden, zo Maria, na hem,
op den Troon klom, zynde zy voor zo yverig
Roomschgezind bekend, dat zy, in 't jaar
1551, toen men haar dringen wilde, tot het
aanneemen eener nieuwe Geloofsbelydenisfe,
op 't punt geftaan hadt, om 't Ryk te verlaaten,
en met eenige Schepen, die de Landvoogdes
haar van hier hadt toegefchikr, de
wyk naar de Nederlanden te neemen. Doch
deeze toeleg werdt geftuit, en aan Maria, federt,
eene tamelyke vryheid van Godsdienst
vergund. De Prinfes Elizabet yverde, zo lang
haar Broeder regeerde, zeer voor de Hervorminge,
en fcheen, derhalve, zo men Maria
wilde uitfluiten, eerst in aanmerking te moeten
komen, om Eduard den VI. op te volgen.
Bb 3 Doch
KARELII.
1553-
1
"T>

•JSAHELII,
1553.
IX.
1
]
ï
c 1
Doch de Hertog van Nordhnmherland, • die
de Kroon in zyn Huis zogt over te brengen,
zou hier by zyne rekening, niet gevonden
hebben. Hy deedt 's Konings keuze dan vallen
op Joanna Gray, die, uit hoofde van den
afftand haarer Moeder, geoordeeld ..wejrdt;,
regt te hebben tot het Ryk; doch niet dan
met moeite bewoog?n werdt, tot het aanvaarden
der Kroone. Zy vaardigde terftond-iemant
af naar den Keizer, om, hem van haare
komst tot de Kroon te verwittigen. Doch
Karei weigerde haaren Gezant gehoor, en
ïondt den Brief, dien zy hem fchreef, ongeopend
te rug. Maria, die naar 't Landêhap
Norfolk geweeken was, en den naam
,an ICminginne, ondertusfchen, ook aangenonen
hadt, kreeg, eerlang, zo groot een'
tanharg, dat zy, zelfs binnen Londen, zonler
iemants wederzeggen, voor Koninginne
verdt uitgeroepen. Joanna Gray lei toen de
[onir-gklyke waardigheid af, die zy, niet meer
an negen dagen, "bekleed hadt: en werdt,
c erlang, zo wel als verfcheiden' haarer me-
è cftanderen, opcnlyk onthalsd. Maria was
£ aauwlyks gevestigd op den Troon, of zy
adt met den Keizer in onderhandeling over de
b este middelen om den ouden Godsdienst in
I ^geland te herftcllen (V): waar van zy, zolang
z f leefde, genoegzaam haar eenig werk geaakt
heeft.
Tï
Onder- d
kande-
390 VAD E R L A N D S C H E . XX, BOBS;
Doch Karei de V. zogt zyn byzonder voor*.
2el te doen, met de Staatsverandering in
En-
je") p. v. Narrat. Hifi. apud S. SCHARD. Tom. TI. p. fal,
.HN Tom.VL p. 7 {, 6), 70,57, 75,76, ü i, 85,87, JI , 9 ?, llfi

XX. BOEK. H I S T O R I E . 39*
Engeland, en met de gelegenheid, die hem
voorkwam, om met Maria, in vertrouwen ,
te handelen. Prins Filips, zyn Zoon, was,
federt eenige jaaren, Weduwenaar, 'en de
Keizer begreep, dat Filips geen voordeeliger
Huwelyk zou konnen doen, dan met de Koninginne
van Engeland. Hy deedt het derhalve
Maria , in of omtrent Oogstmaand ,
voorflaan, haar vertoonende, dat deeze ver
bindtenis, noodwendig, de herftelling van
den ouden Godsdienst, in Engeland, te wege
brengen zou. De Koningin, ingenomen met
alles wat zy oordeelde tot voorftand van haa
ren Godsdienst te zullen konnen ftrekken, gaf
haare toeftemming ligtelyk. Doch alzo het
Hof wel wist, dat het volk, over dit Huwelyk,
morren zou, zogt men de onderhandeling
bedekt te houden. Haast lekte 'er egter
zo Veel van uit, dat het Huis der Gemeenten,
omtrent het einde des jaars, een befluit nam,
om de Koningin te verzoeken, dat zy geen'
uitheemsch' Prins wilde trouwen. Doch Gardiner,
die, wegens de Koningin, met den
Keizer, over dit Huwelyk, handelde , wist
zig van het ongenoegen, welk het volk 'er
over opgevat hadt, meesterlyk te bedienen,
om zulke gunftige Huwelyksvoorwaarden,
voor zyne Meesteresfe, te bedingen , als hy
KARELII,
1553-
ling over
een Hu­
welyk ,
tusfchen
Filips,
Prins van
Spanje,
en Maria,
Koninginne
vaa
Engeland.
kon uitdenken. Karei de V. zondt, in den
6 6 0
aanvang des jaars 15541 aanzienlyk Gezantfchap,
met Lamoraal, Graave van Eg­
1554» ^
mond, aan 't hoofd, naar Engeland af, om
het Huwelyk plegtiglyk en openlyk te verzoeken.
De Keizer, niets anders beoogende ,
dan het fpoedig voltrekken van het zelve ,
Bb 4 hadt

KARELII.
1554-
S?a V A D E R L A N D S C H E XX. BOEK;
hadt vastgefteld, alles toe te haan, wat op
hem begeerd werdt. Gardiner ftelde zig twee
voornaame einden voor, in het regelen der
i-luweJyksvoorwaarden, van welken de Prefident
Viglius, van 's Keizers wege, een ontwerp
gemaakt hadt (d). Hy zogt, voor eerst,
zorg te draagen, dat Engeland nooit onder de
5>paanfche heerfchappy vervallen kon , en
te» andere», zulke voorwaarden uit te denken!
die het Huwelyk.verdrag, door 't Parlement,
konden doen goedkeuren. De Keizer, denkende
veelligt, dat hy, of Filips, naderhand,
gelegenheid genoeg hebben zouden, om de
«gewilligde voorwaarden te doen verande-
\ en, ftondt alles toe, en op den twaalfden van
] .ouwmaand weinige dagen na de aankomst
I Ier Keizerlyke Gezanten (e), werden de Hu-
1 velyksvoorwaarden getekend; die hier OD
\ litkwamen.
y
Voor­ „ Filips zou, uit hoofde van dit Huwelyk
waarden,
, den naam voeren van Koning van Engeland
op welken
het ' , en zyne Gemaalin het Ryk helpen regeeren
geflooten ' , Doch 't begeeven der Ampten zou in hanwordt.
, , den van Maria alleen blyven. Maria zou
» ook alle de titels, den Koning, haaren Ge­
y. maal, totbehoorendc, voeren mogen. De
* Doua- ,, * Lyftogt der Koninginne werdt bepaald,
rit.
op zestigduizend ponden van veertig groo­
?•
ten Vlaamfche munt jaarlyks; veertigdui­
s:
zend van welken haar uit Spanje, en Twin­
v
tigduizend uit Brabant, Vlaanderen, He­
v.
>! negouwen, Holland en de andere Neder-
a n
(V) VICLH Vit» N. LXVII. p. 30. " * "
tfv^JS
V l P 8 / 5 I 0 I 0 1 I 0 2
' °' ' - v»

XX. BOEK. H I S T O R I E . 393
, 5 landen zouden worden aangeweezen. Oe KAREI.II,
Kinderen, uit dit Huwelyk, zouden in de 1554-
„ moederlyke goederen, volgens Lands ge-
. bruik, opvolgen. Aangaande de vaderlyke
5 goederen, werdt beraamd, dat de Aartsher-
' tog Karei, Zoon van Filips, Spanje, Napels
9J en Sicilië, 't Hertogdom Milaan en de an-
* dere Italiaanfche Staaten erven zou; doch
- zo hy, zonder Kinderen, overleedt, zouden
alle deeze Staaten komen aan den eerst-
5, gebooren van Filips en Maria. In allen
?5 geval, zou deeze eerstgebooren Bourgondie
en de Nederlanden hebben, van welken
de Aartshertog Karei zou zyn uitgellooten,
even als de Kinderen van Filips en
5, Maria van Spanje en Italië uitgeflooten wa-
5, ren. De jonger Zoonen en Dogters van
, Filips en Maria zouden hun aandeel heb-
-j ben van de moederlyke goederen in Engo
land. behalve 't gene Filips, hun Vader,
of de Keizer, hun Grootvader, hun, in
Bourgondie of in de Nederlanden, zou wil»
len toeleggen. Zo 'er geene andere Kinderen
dan Dogters uit dit Huwelyk mogten
voortkomen, zou de oudfte Bourgondie en
,-, de Nederlanden erven, mids zy, met be-
„ williging van haaren Broeder, den Aartsherroge
Karei, eenen inboorling der ge-
„ melde Landen, of der Staaten van Konin-
„ ginne Maria, haare Moeder, tot haa-
„ ren Egtgenoot, verkoor. En zo zy ver-
„ zuimde of weigerde aan deeze voorwaarde
„ te voldoen, zou Karei zyn Regt op deeze,
„ Landen blyven behouden, mids zyne Zuster,
zo uit Spanje als uit de Nederlanden,
Bb 5 „ eenen

394 V A D E R L A N D S C H E XX.Boas;
K/.KSLIL
ï£54j
]
3
]
<
i
i
f
V
Aanm erlangen
o-1
ver deeze .
Voorwaarden,
£
„ eenen Bruidfchat toeleggende. Zo Prins Ka-
„ rel zonder nakomelingfchap overleedc, zou
*
1
1
5
f
d e
oudfte Zoon van Filips en Maria, of de
„ oudfte Dogter, by gebrek van Zoonen,
„ hem in alle zyne Staaten, in Spanje, in
„ (talie en elders gelegen, opvolgen. In alle
„ de bovengemelde gevallen, zouden de Kin-
„ deren, die in 'c bezit der vaderlyke en moe-
„ derlyke goederen traden, de wetten, reg-
„ ten, gewoonten en vryheden der Landen,
i, welken hun ten deel vielen, ongefchonden
,, moeten laaten, en 't bewind derzelven aan
, geenen anderen dan aan Inboorlingen mo-
, gen geeven." By een byzonder Artikel,
'erbondt Filips zig tot verfcheiden' punten,
trekkende-tot verzekering der vryheden van
ingeland. Onder anderen, ftondt hy af van
die Regt op de Engelfche Kroon, in geval
vïaria, voor hem, zonder Kinderen, overeedt.
Ook beloofde hy, geene oorzaak tot
ene Vredebreuk tusfchen Engeland en Frankyk
te zullen geeven, en Engeland niet te
uilen inwikkelen, in den Oorïog, die, tussen
den Keizer en Frankryk, reeds ontfteken
ras (ƒ)
Op deezen voet,werdt het Huwelyk geflooen,
waaruit Filips, zo hy zig aan de voorvaarden
hieldt, voor zig zeiven, naauwlyks,
enig voordeel wagten kon. Sommigen heb-
>en hierom gegist, dat hy nimmer °van zins
eweest is, de voorwaarden te houden. Doch
: kan zeer wel zyn, dat hy, in 't aangaan van
it Huwelyk, alleen beoogd heeft het voorde"'
Cf) AcT,. Publ. Avgl Tom. VI. P. IV. />, M ,

XX. Bom. H I S T O R I E . 395'
deel der Kinderen, die hy 'er uit verwagtte.
Maria meende, door het Huwelyk met Filips,
in ftaat te zullen geraaken, om den
ouden Godsdienst te hertellen en te bevestigen,
in Engeland, en dus te voldoen aan eene
begeerte, welke zy hieldt voor een der
'beste blyken haarer Godvrugtigheid. Het Koriingkryk
van Engeland kon zig geen wezenlyk
'heil belooven van een Huwelyk, waar door
het volk in een blykbaar gevaar gebragt werdt
van t'eenigen tyj.e onder de Spaanfche overheerlching
te zullen geraaken. De Nederlanden
hadden ook reden, om dit Huwelyk, en
de Voorwaarden , op welken het gedooten
was, met opmerking, gade te liaan. Zy za^
gen 'er uit, dat het ligtelyk gebeuren kon,
dat dit Huwelyk hen onder de Regeering bragt
van eenen Koning of Koninginne van Engeland.
Ook konden, volgens deeze Huwelyks-voorwaarden,
de Nederlanden, die, federt
eenige jaaren , naauwer dan voorheen
verbonden waren geweest, ligtelyk , onder
verfcheiden' Engelfche Prinfen en Prinfesfen,
verdeeld, en in verfcheiden brokken van een
gefcheidon geworden zyn, 't welk de magt;
der byzondere Leden van dit Lighaam, weik
nu eerst eenig aanzien begon te krygen, merkelyk
verzwakt zou hebben, 't Kon zelfs zo
uitvallen, dat eene Engelfche Prinfes , de
Nederlanden geërfd hebbende, eenen vreemdeling
trouwde, en 't Land dus geheel onder
't opperbewind van uhheemfchen bragt.
Want in de Huweïyks- voorwaarden was alleen»
lyk beraamd, dat di ondergefchikte Regesrine:
der Landen aan geinen dan aan fabfoor-
•
te
lia-
KARELII.
1554-

lingen vertrouwd worden moest. Voorts wer1554den
de Nederlanden hier wederom belast met
de zorg voor een gedeelte des Lyftogts eener
Komnginne Weduwe, en, in zeker geval,ook
voor den BruidfchatderKoningklykeKinderen:
jl het welke billyk te wege brengen moest,
Jat er, hier te Lande, weinig waare bliidehap
over dit Huwelyk, by opmerkenden,
I revoeld werdt.
X.
De Koopluiden alleen kreegen, terftond na
Vryhe- '
den, aan t fluiten van dit Egtverbond, ftof tot vreugde,
de Maat- fit Lngeland De Maatfchappy van Duitfcliappy
' che en Nederlandfche Koopluiden te Londen,
der Duit- i!
4ilhjard en de Duitfche //«genaamd, was!
fche en (
NeJer- ^ P t einde der Regeeringe van Eduard den
landfche _ i. in
Kooplui- '
t jaar 155a, vernietigd geworden
di n te T
Londen, /laatfchappy al den handel tot zig trok, ten
K
verleend. ^ adeele der gebooren' Engelfchen. Onder aneren,
hadt men beweezen, dat zy, 's {aars
t< ! vooren, vier enveertig duizend ftukken La-
k en uit het Ryk gevoerd hadt, daar alle de
E ngelfche Koopluiden met eikanderen in
d en tyd buiten 's Lands niet meer dan elf hond<
:rd ftukken hadden konnen flyten. De Landv<
>ogdes gaf zig veel moeite, om deeze Maat-
fc happy te doen herftellen; doch 't was vru-
te loos fg\ De Maatfchappy kreeg geen ver-
fc t om te handelen,dan onder de betaaling van
et n zwaar Regt op 't uitvoeren en inbrengen,
w ïlke by eene Acte van 't Parlement bepaald
w erdr. In t begin der Regeeringe van Marii
1, werdt deeze Afte nog wederom ver-
(
89* VADERLANDSCHE XX.Boia
t) RA«N Tom. VI. p. dj,
H i e U w d
'

XX. BOEK. H I S T O R I E . 397
nieuwd. Doch de Hanze-Steden zonden een
Gezantfchap naar Engeland, terwyl men over 1554^
het Huwelyk der Koninginne in onderhandeling
was, om het vernietigen deezer Acte
te bewerken. Ook flaagden zy gelukkiglyk.
Weinige dagen na dat het Huwelyk geflooten
was, werden zy ontheeven van de buitengewoone
Regten , welken zy, federt eenigen
tyd, hadden moeten betaalen. Zelfs gaf de
Koningin die van de Stillyard verlof,om, drie
jaaren agtereen, eene foort van Lakens te
mogen verzenden, welker uitvoer hun, te vooren,
meer dan eens, verbooden geweest was
(h~). De Duitfche en Nederlandfche Koopluiden
waren dus de eerften, die voordeel
trokken van de naauwe verbindtenis, welke
tusfchen Karei den V. en Koninginne Maria,
door dit Huwelyk, gemaakt werdt.
Doch de Engelfchen waren 'er zeer onver­ XI.
genoegd over. Zelfs ftrekte het tot een voor- Filips
komt irt
wendfel eener famenzweering tegen de KoEngeninginne, welke, kort hierna, ontdekt en land, en
geftraft werdt. De Koningin, ondervonden voltrekt
hebbende, dat het jongfte Parlement haar het Huwelyk
Huwelyk insgelyks afkeurde, hadt het doen
mee Ma­
fc heiden, en een ander, welk geheel van haar ria.
afhing, weeten byeen te brengen, 't Viel
haar niet moeilyk, hier haar Huwelyk te doen
goedkeuren: 't welk, in Bloeimaand, gefchiedde.
Filips kreeg 'er zo dra de tyding
niet van in Spanje, of hy maakte zig gereed,
tot de reize naar Engeland. Hy ging, in de
Corunna, fcheep, op den zestienden van
Hooi-
Chj Aft. Pub!. Aiigl. Tem. VI. P. IV. p. 15.

398 V A D E R L A N D S C H E XX. BOEKJ
KASELÏI, Hooimaand, en zerte, den twindgflen , te
I554- Southampton, voei aan land. Den zeven-entwintigilen,
werdt het Huwelyk, te Winchester,
werwaards hem de Koningin te gemoet
gegaan was, voltrokken. Ten zelfden dage,
werden Fiiip

XX. BOEK: H I S T O R I E . 399
Doch 't verhaal hiervan behoort tot laater' KARELÜ»
tyden.
I554'
Karei de V. hadt zig, in den Herfst des jaars XII.
1553, zo veel laaten gelegen leggen aan het Franfche
voortzetten der Huwelykshandeling , in EnKrygsbageland, dat hy meer of min verzuimd hadt, dryven,
in de Ne-
zig, tegen den Veldtogt des volgenden jaars, aerlan
in ftaat te ftellen. Henrik de II, die niet voor iem
Zomermaand gereed was, voorkwam egter
den Keizer, en rukte, met drie byzondere
Legers, in de Nederlanden. De Prins de la
Roche fur Yon viel in Artois-, en liep het
platte land alomme af. De Hertog van Nevers
bemagtigde eenige fterkten, in het Hertogdom
Luxemburg. De Konftabel de Mommeranci
maakte zig meefter van Chimai, in
Henegouwen, en vaardigde den Marquis de
S. André af, om Mariemburg te belegeren. De
Landvoogdes, Vrouw Maria, hadt deeze Plaats
doen verfterken, en naar haaren naam vernoemd.
Zy ging over by verdrag, op den
laatften van Zomermaand. Henrik de II,
federt voor Bouvines gerukt, bemagtigde
de ftad ftormenderhand, op den zevenden
van Hooimaand. Dinant ging, een weinig
laater, over, by verdrag. Vervolgens nam
de Koning Bavai en Binch in, en ftak den
brand in Marimont, Lusthuis der Landvoogdesfe
, uit wraaklust over de verwoesting, door
den Graave van Roeulx, in Pikardye, aangeregt,
vooral, over 't verbranden van 't Koningklyk
Lusthuis, Folembrai. Toen wederom
naar Artois keerende. floeg hy 't beleg voor
Renti. Het Keizerlyk Leger, onder bevel
van Fmmanuel Filibert, Hertog van Savoye ,
W33

KARELII,
1554-
400 V A D E R L A N D S C H E XX. BOÏX;
was ondertusfchen in ftaat geraakt, 0m den
Franfchen 't hoofd te bieden. De Keizer zelf,
in 't Leger gekomen, volgde de Franfchen,
tot by Renti. Hier viel een hevig gevegt
voor, in welk het Keizerlyk Leger te kort
fchoot, en 't flagveld ruimen moest. De
Franfchen hadden egter ook zo veel geleeden,
dat zy 't beleg van Renti moesten opbreeken,
en in deezen Veldtogt niets meer
durfden onderneemen. De wederzydfche Legers
betrokken eerlang de Win terlegeringen.
Kort na den Slag by Renti, kreeg men, in 't
Keizerlyk Leger, tyding van het verdaan der.
Franfchen in Toskaane. Karei de V. poogie
zig, omtrent deezen tyd, by verrasfing,
neester te maaken van Mets. Het algemeen
] kapittel der Minderbroederen werdt, hier ter
Stede, gehouden. Van deeze gelegenheid
j ïadt Karei zig bediend, om eenige Krygsbe-
J ïoeften, onder den voorraad der Kloosterlingen,
en eenig Krygsvolk, als Minderbroeders
3
;ekleed, in de Stad te krygen; doch de aan­
i
lag, ontdekt zynde, mislukte (7).
XÏIL Dus liepen de Krygstogten deezes jaars
£eege- | e lande af. Ter zee, viel een hevig ge-
Vegtinde ,
Hoofden* regt voor, in de Hoofden, tusfchen Dou-
| 'res en Calais. Men hadt, hier te Lande,
i n 't voorleeden jaar, reeds begonnen, de
loopmanfchappen, welken Westwaards naar
I
panje verzonden moesten worden, te doen
1 iaden in Oorlogfchepen , die van allerlei
I Irygsbehoeften voorzien en behoorlyk bemand
CO DANIËL Tom. Vnt. p. 100—107, i 3 0. PONT. HBUTKK.
cr. Auftnac. Libr, XlXl, p. 654—658.

XX. ËOEK: H I S T O R I E . 401
mand waren (m). Zulk eene Vloot, twee
entwintig fchepen fterk, keerde, in Oogstmaand
deezes jaars, uit Spanje, naar Nederland
te rug. Voor Douvres, ontmoetten haar
negentien groote en zes kleine Franfche fchepen
; die de Nederlandfche Vloot zo dra niet
in 't gezigt gekreegen hadden, of zy zogten
dezelve aan boord te klampen, en te bemagtigen.
De Nederlanders, bedugt voor 't verlies
hunner goederen, en bekwaamer om van
verre en met grof gefchut te ftryden, ontweeken,
daarentegen, de vyandelyke Schepen *
midlerwyl vinnig vuur geevende, op dezelven.
Zy konden egter niet beletten, dat vyftien
Franfche zig aan vyftien Nederlandfche
Schepen vast maakten. Toen werdt 'er hevig,
van wederzyde, gevogten. De ftryd duurde,
van 's morgens ten negen uuren, tot drie uuren
na den middag. De Franfchen, toen ziende,
dat zy, fchoon veel fterker van manfehap ,
de Nederlandfche Vloot zo ligt niet meester
worden zouden, als zy gedagt hadden, ïioe+
gen eenen iliiftand van wapenen voor. Doch
de onzen hadden hier geene ooren naar. Sommigen
verhaalen, dat de Franfchen toen den
brand ftaken in hunne eigen' zeilen, om de
onzen dus te noodzaaken, tot het ftaaken van
't gevegt. Doch anderen willen, dat de Nederlanders,
uit wanhoop, 't vuur in hun eigen
buskruid hebben geworpen. Hier in Hemmen
de Schryvers overeen, dat de vlam, eerlang,
in de wederzydfche Vloote, zo fel voortfloeg,
dat veelen, om hun lyf te behouden,
in
OO Repei't. der Plak. van Holt U. 71.
V, DEEL, Ce
KAREX.IL
1554-

402 V A D E R L A N D S C H E XX. BOEK.
KARELII in zee fprongen, aan boord zwommen van de
' 1554- naaste Schepen, en, van vriend en vyand $
zonder onderfcheid, geborgen werden. Doch
de Nederlanders, die een groot geral van Franfchen
hadden ingenomen, betaalden hunne
gedienftigheid duur. De Franfchen, befpeurende,
dat zy de fterkften waren op fommige
Schepen, overmeesterden dezelven, en bragtenzete
Dieppe op. 'tGevegt werdt egter niet
wederom hervat. De Franfchen hadden 'er zes
fchepen by verlooren, door den brand. Een
was 'er in den grond gefchooten. Van de Nederlandfche
Schepen waren 'er ook zes verbrand,
en vyf genomen. Over 't getal der gefneuvelden
verfchillen de Schryvers. Sommigen
willen, dat de Franfchen driehonderd, en
de Nederlanders duizend man verlooren hadden
(n). De onzen fchryven dit laatfte ver­
XTV.
lies den Franfchen, het eersrgemelde den Nederlanderen
toe (e).
Aan Holland waren, dit jaar, om de kos-
1 Bede vai ten van deezen oorlog te vinden, wederom
tweehor
" zwaare beden gedaan. Op den eerften van
derdduizend
Lentemaand, vorderde de Keizer, in perfoon,
guldens, tweehonderdduizend guldens: in welke Bede,
Hoe ge-
Tonden,
de Staaten, in Grasmaand, bewilligden. Men
vondt 'er honderdduizend guldens van, by
verkoopinge van losrenten tegen den penning
twaalf, of lyfrenten tegen den penning zesJ
vyftigduizend guldens, uit een Morgengeld
van drie ftuivers, de helft door den Eigenaar,
en de wederhelft door den Bruiker te betaalen,
f*0 THUANUS Libr. XVI. p. 493.
Co~) Chron. E. DE VKKR. ĥ 118 verf. PONT. HE UT. R
AuUriac. Ubr. XIII. p. 6Ó5. VELIUS Hoorn, bl. 365,

XX. BOEK. H I S T O R I E . 403
len, en de overige vyftigduizend guldens, by
verfcheiden' middelen, door de Staaten, federt
, beraamd. Daar tegen, bedongen zy de
affchaffing van den Impost van twee ten honderd
op de Westerfche goederen, en tienduizend
guldens tot beveiliging der Haringvisfcherye
en Oosterfche vaart. Zy zelvcn zouden
Oorlogfchepen uitrusten, en, by raade van
den Stadhouder, Hoofdluiden over dezelven
ftellen. Den Impost op de Wynen, dien zy
ook gaarne hadden afgefchaft gezien, moesten
zy nog voor vier jaaren inwilligen De
Raaden van den Hove moesten, huns ondanks
(5), ook deezen Impost betaalen (p~).
In Oogstmaand, deedt de Landvoogdes we
derom eene Bede van tweehonderdduizend
Sedevaa
guldens, die, met meer moeite nog dan de' weehonlerdduivoorige,
werdt ingewilligd. De Edelen merk-! :end gul-,
ten, ter Dagvaart, aan „ dat het Land reeds ( .ens.
„ met ruim zeven-enveertigduizend guldens,
„ aan jaarlykfche Renten, belast was: van
welken de Hoofdfom meer dan vierhon-
„ derd en tagtigduizend guldens beliep." Om
welke en andere redenen, zy, in 't eerst,
maar
(p~) ADR. VAN DER GOES Regift. op 'tjaar 1554, bl. i, 2, 3,
1 0
45 5 > 6 J 7 J ) !!> 12, l
2 j 14 > !5) IÖ, 19, 20 ,22,30,37 , 39.
(5) De Raadsheer Cornelis Suys, de voorfpraak van
den Prefident VIGLIOS verzogt hebbende, om van deezen
last ontheeven te blyven , kreeg tot antwoord
„ dat hy zelf, in Brabant, agt-enveertig ftuivers van
„ ieder aam Wyns, een gulden van elke Haardftede,
en den twinciglten penning van zyne huishuur betaaien
moest, en dar.'er, voor de Raaden van Hol-
„ land, ook niets overfchoot, dan den gemeenen las:
geduldig te helpen draagen." VIGLU Epift. Sakth
W. CLX. p. 35p,
Cc *
KARELII.
1554'

KARELII
1554-
404 VAD ER LAND SC HE XX.BOÈK.
maar Honderd - envyftigduizend guldens wilden
toeitaan; te vinden, voor de helft, op dé
Schildtalen, mids den Steden de gewoonlyke
kwytfcheldingen laatende genieten, welken
men, uit een Morgengeld, wedervinden zou:
en voor de andere helft, uit verkoopinge van
Los- enLyfrenten, tegen den Penning twaalf
en zes. Dordrecht en Amfterdam ftemden ,
eerlang, met de Edelen. Haarlem wilde de
geheele honderd envyftigduizend guldens op
de Schildtalen vinden, en de kwytfcheldingen
uiteen Morgengeld. Die van Delft fpraken
wederom van Schotponden, of een' tienden
aenning. By de Schildtalen, wilden zy niets
jpbrengen, dan overftemd zynde, en in dit
reval, zo veel als eene der andere groote Ste­
< len, Amfterdam uitgenomen. Leiden wilde
i ran geene Schildtalen hooren, en fcheen meer
I ot eenen tienden penning te neigen. Die van
i Souda hadden ook geenen zin in de Schild-
i alen ; doch fpraken van Schotponden , of
I :enen twintigften penning , met welken zy
neenden, dat men zou konnen voldaan. Doch
i le Landvoogdes niet te vrede zynde met hon»
lerd-envyftigduizend guldens, kwamen de
ïdelen, Dordrecht, Haarlem, Delft en Amfterdam,
eindelyk, in Herfstmaand, tot bewilliging
in de volle Bede, te vinden de helft
op de Schildtalen, en de wederhelft, by verkoopinge
van Renten. Leiden en Gouda hadden
nog geenen last, om zo veel, op de
Schildtalen, in te willigen. Doch de Landvoogdes
nam de bewilliging der meerderheid
voor volkomen aan , en verkende 'er Ac-

XX. BOEK. , H I S T O R I E . 405
te van Ten deezen zelfden tyde \ hoorden
de Staaten de Rekening van den Ontvanger
van het Haardiledegeld, in 't jaar 155a omgeflaagen,
die tusfchen de zeven endertigduizend
en agt endertigduizend Ponden beliep; doch
men moet aanmerken, dat r
er de Haardfteden
van eenige Vlekken en Plaatfen niet in uitgedrukt
waren (r).
By 't bewilligen in de jongite Bede, hadden
de Staaten wederom gaarne willen bedingen,
dat 1
er, in Holland, geene Ampten,
door de Landvoogdesfe , gegeven mogten
worden, dan aan Inboorlingen der Keizerlyke
Erflanden, welker Landtaal Duitsch was, en
in welker Landen, de Hollanders niet buiten
de Ampten geflooten werden, dat, ondei
anderen, in Brabant, plaats hadt. Men bedong
het nogthans niet by de Bewilliging; doel
verzogt het, federt, fchrifrelyk. De Landvoogdes
hadt egter geenen wil, om 'er zie
toe te verbinden. De Prefident Viglius antwoordde
den Staaten „ dat het nu geer
„ tyd was, om hierop te dringen; dat de
„ Landvoogdes de uitheemfchen zo wel van
„ noode hadt als de Inboorlingen; dat zy eg-
„ ter geene Brabanders tot Ampten, in Hol-
,, land, bevorderen zou, zo lang deezen de
„ Hollanders bleeven uitfluiten (j)."
Eer wy van de Beden afflappen, konnen wy
niet nalaaten aan te merken, dat, uit de geduurige
verhooging derzelven , de toenee
men-
KARELII»:
1554-
Beloop
van 't
Haarddedegeld.
XV.
Onderhandelii-g,over
't geeven
van Ampten
aan
uitlanders.
Aanmerkingen
,
over 't
verzwaaren
der
r\q~) ADR. VAN DER GOES Regift. op '< jaar 1554. bl. 22, Beden.
23i 24, 26, 27. 30*» 33, 34, 35, 36, sy, 41.
(r~) ADR. VAÜ DER GOES Regift. op 't jaar 1551, bl. 32.
(/) ADR.. VAN DER GOES Regift. op'tjaar 1554. 01.30,36,37,
Cc 3

4©f5 VADERLANDSCHE XX. BOEI?.
KARELII
1554-
• mende rykdom van Holland tastefyk op te
maaken is. De Staaten klaagden wel, zonder
ophouden, over gebrek van handel en
neeringe in de Steden; en men moet toeftaan,
dat de geduurige oorlogen fomtyds de Haringvaart,
fomtyds de Oosterfche, en fomtyds
de Westerfche Koopvaardye geftremd
hebben. Doch alzo niet alle handel tevens
Uil ftondt, heeft men, ongetwyfeld, 't gene
aan den eenen kant verlooren werdt, aan den
anderen, dubbel weder gewonnen. De Koopluiden
wisten zelfs, door middel van vrygeleidebrieven,
en op andere wyzen , in 't heetst
van den oorlog, voordeeligen handel, in 's
vyands Land , te dryven. Zekere Melchior
Schetz en de zynen hadden, in dit zelfde jaar,
veertienduizend Baaien Weet of Pastél, uit
Frankryk, weeten te krygen, onaangezien
de handel verbooden was (ƒ_). De Koophandel
verrykte dan 't Land, en was oorzaak, dat
men zelfs langs hoe meer binnenlandfche koopers
van Los- en Lyfrenten vondt. De overvloed
baarde rykelyker verteeringen, die wederom
meer Impost van Wynen en Bieren in
de gemeene fchatkist bragren, en 't Land in
ftaat ftelden, om, terwyl men nieuwe fchulden
maakte, de ouden, ten minfte voor een
gedeelte, af te losfen: 't welk, hoe heimelyk
men 't zogt te doen, zekerlyk, fomtyds bekend
werdt ten Hove: daar men, hier uit en
uit andere blyken, rekening maakende van 's
Lands aanwasfenden rykdom, geraaden vondt,
de Beden, naar gelang, van tyd tot tyd, te
ver-
CO ATJR. VA» DEP. Goss Regift. op 't jaar 1554. M, ll>

XX. BOER. H I S T O R I E . 407
verhoogen. Men Hoorde zig, doorgaans,
luttel aan de klagten der Staaten, die men,
allengskens, zo gewend werdt, dat men zig
zeer zou hebben verwonderd, als men ze, in
de eerfte antwoorden op de Beden, die men,
ten deezen tyde, liever Propofitien of Foorflel-
Un dan Petitiën of Verzoeken noemde, niet gehoord
hadt. Nog eene aanmerking moeten Waarom
fommige
wy hier by voegen. Wy zien, uit de overwee­
Steden
gingen op de jongde Bede, dat fommige Ste­ gaarne,
den gaarne, anderen niet of naauwlyks, vol­ anderen
gens de Schildtalen, belast wilden worden.
De reden hiervan zul ligtelyk begreepen wor
den, als men aanmerkt, dat de Schildtalen
eene oude verdeeling der gemeene lasten waren,
volgens welke, de Steden, met het gene
'er onder gerekend werdt, op een zeker bepaald
getal van fchilelen, zynde eene oude
munt, waren gedeld. Doch federt deeze verdeeling,
laatst, in de jaaren 1515 en 1518,
gemaakt was, waren verfcheiden' Steden merkelyk
toegenomen in vermogen; die, hierom,
ten opzigte der anderen, welken niet of minder
waren aangegroeid, gerekend moesten
worden, te laag in de Schiidtaalen te daan.
Deezen, onder welken Amderdam behoorde
, betaalden , derhalve , gaarne naar de
Schildralen ; terwyl anderen , gelyk Leiden
en Gouda, die , in vergelyking van
Dordrecht en Amderdam , te hoog in de
Schildtalen donden, en wier vaste goederen
van minder waarde waren, liever een tienden
of twintigden van dezelven betaalen wilden,
Cc 4 Wf
KARELII.
1554-
noode
maar, de
Schildtalenbetaalden.

I554--
XVI.
*t Privilegie
de non
evocando
gefc honden.
Uitgang t
van En- «
gel Wil-
408 V A D E R L A N D S C H E XX. BOEK:
Wy hebben, by eene andere gelegenheid,
00» reeds aangetekend; doch konnen niet
nalaaten hier wederom aan te merken, dat
het lebenden van het voorregt, volgens welk
een Inboorling van Holland niet buiten het
Graaffchap te regt behoeft te Haan, nog even
fterk als voorheen in zwang ging. Jaar pp
jaar zag men 'er nieuwe voorbeelden van.
En het Register der Dagvaarten van Meester
Adriaan van der Goes is, zo wel als dat
van zynen Vader, Meester Aert, vervuld met
blyken van de onvermoeide poogingen, door
de Staaten aangewend, om dit misbruik te
veeten (V). Men dreef, ten Hove, dat Ma-
j esteitsfehennis niet tot de gewoone Regtbank,
j naar tot 's Keizers byzondere Vierfchaar, be-
i ïoorde. En Majesteitsfchennis werdt, zeide
3 nen, of omtrent den Keizer, als de opperfte
] nagt hebbende, of omtrent God begaan. Door
: niddel van deeze Schoolfche ondericheiding,
:ogt men de zogenaamde Kettery , welke
1 nen geen' zagter naam dan van fchennis der
< 3odde!yke Majesteit waardig keurde, buiten
] Ooiland te doen oordeelen (w): 't welk menil
;e vroome ziel, befchuldigd van Ketterye ,
c ;en dood deedt, die 'er den hals zou afgel
.ragt hebben, hadt hy, in Holland, mogen
e regt ftaan. De Staaten moesten , onder
nderen, zeer tot hun leedwezen, zipn, dat
(uj XViir. Boek, bl. 208.
Cr) ADRIAAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1544. */.
3 , 40, so, 51. op 't jaar 1545. bl. 18. op' H jaar 1547. bh
A , 9. op t jaar 1548. bl. 11, 12, 13, 14, ao, 40. op 't jaar
I >*> bl. 10. op t jaar 1554. bl. 3, 6, 10, i;j.
(»•) ADR. VAN DER GOBS Regift. op 't jaar IS45, bl. 6, 10
I f> H= H» «7, - ' 5
*

XX. BOEK., H I S T O R I E . ! 4°9
Engel Willemszoon de Merle of Merula, oud en
del tig Pastoor te Heenvliet, ora Kettery, in
't voorleeden jaar, in hegtenis geraakt O) , in
't jaar 1555, naar Leuven, en wee jaaren
laater, naar Bergen in Henegouwen, gevoerd
werdt, daar hy ten vuure werdt gedoemd.
Men weet, hoe hy dit fmertelyk einde voorkwam,
den geest geevende, terwyl hy, voor
't Brandhuisje geknield, zyn jongfte gebed
deedt (y). Andere voorbeelden van minder
vermaardheid, in welken Hollands groot
Voorregt gefchonden werdt, ontmoette men
geduuriglyk: en al de vlyt der Staaten, om zig
en'sLands Ingezetenen, by dit Voorregt, te
handhaaven, was vrugteloos.
Het Hof der Landvoogdesfe hadt zelfs, al
federt eenige jaaren, gepoogd, de oorfprongkelyke
Privilegiën, op welken men zig, om
dit en andere Voorregten te bewyzen, beriep,
in handen te krygen. Doch de Staaten begonden,
van toen af, zorg te draagen, om
dezelven, beter dan te vooren gefchied was,
te bewaaren. Aanmerkelyk is het, dat d«
voornaamfte Privilegiën en andere ftukken, '1
gemeene Land van Holland betreffende, tol
op weinige jaaren voor deezen tyd, niet in
handen dar Staaten waren. Sommigen waren,
hier en daar, in de Steden, verfpreid; gelyk
zo 't voornaamfte Privilegie de non evocanrjo
onder die van Delft berustte (z). Anderen
wer-
O ) ADR. VAN DER GOES Rcgifi. op jaar 1553. bl. 23, 26,
fp H jaar 1554- «• 7, 3«, 37- °P '*j? ar
B L
'553'. }• _ „
CV BRANDT Reform. I. Deel, 11. 212. Zie ooi DE RE.
MER Befchr. van 's Gravenh. I. Deel, XIV. Haofdfi bl. 45">
* 5
^;ABR, VAN DKR GOES Regift. vf'tfar
Cc 5
}$4, lf.
KARELII.
1554»
lemszoon
de
Merle.
XVI.
Zorg
voor de
bewaaring
van
's Lands
&ien.

KARELII.
J554-
410 V A D E R L A N D S C H E XX. Bos*,
werden, door 's Lands Advokaat, bewaard
Ook waren 'er verfcheiden', in de Redsterkamer
en Griffie van den Hove van Holland •
eenigen ook in de Charterkamer des Keizers in
Brabant. In 't Klooster der Predikheeren van
S. Vincent, in den Haage, van welk de Kerk
nog overgebleeven is, werden ook eenigen
ran 's Lands Papieren bewaard; doch men
badt in 't jaar 1545, aldaar geheel geene
Privilegiën gevonden (a). Omtrent dien tyd,
i vas den Advokaat en den Penfionarisfen van
Delft en Leiden gelast, 's Lands Privilegiën,
I domme,^ op te zoeken; die, federt, in een'
] rist, in 't Klooster, geplaatst zvn geworden
(
6). Het Hof wendde, midlerwyl, verfchei-
<
len poogingen aan, om dezelven magtig te
\ rarden. De Kommisfaris Willem Snoekaart
2 ogt, m Zomermaand des jaars 1549, den
I 'rioor van 't Klooster te beweegen, tot ope-
r ing van 's Lands Privilegie-Kisten. Hy kwam
i 1 't vertrek, daar zy Honden: en gaf, toen
l y wederom uitging, den Prioor last, van 's
* -eizers wege, om voortaan niemant in dit
v ercrek te laaten; maar het digt geflooten te
1 ouden: hem dreigende, dat men 't anders
c p hem en 't geheele Klooster verhaalen zou,
C >p dit bevel werdt egter weinig gepast. Ook
ftel-
O) AD*, VAN DER GOES Regift. ap 't jaar 1545, i/. 30,35,
(6) Zie dit, onder anderen, beweezen, door DE
P .IEMER Bejcbr. van 's Gravenbage, I. Deel bl 300
d »r ook getoond wordt, dat 's Lands Stukken' ten
t; 'de van den Spaan lenen oorlog, naar Delft vervoerd
e: 1 naderhand wederom naar den Haage overgebra4
Z yn; daar zy nu, ! n de Charterkam;r op ' t Hof, *5
aard worden,
r
*

XX. BOEK. H I S T O R I E . 4n
ftelden de Staaten, eenpaariglyk, vast, nimmer
hunne oorfprongkeiyke Privilegiën, maar
alleenlyk egte Affchriften derzelven aan 't Hof
te leveren (£).
Ten deezen tyde, werdt Willem Dirkszoon
Bardes, Schout te Amfterdam, betigt van
Herdooperye : welke zaak zo veel nafleeps
hadt, dat zy, in haaren oorfprong en uitkomst,
omftandiglyk , verdient ontvouwd te
worden, 't Schoutampt der meeste Hoiland­
fche Steden ftondt, ten deezen tyde, aan de
begeevinge des Graaven. Doch 't was, te
Amfterdam, in den jaare 1508, onder deminderjaarigheid
des tegenwoordigen Graaven ,
(*) ADF.IAAN VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1545, bl. 9,
19 ay, 39. op 't jaar 1546. bl. 2. op 't jaar 1548. bl. 3, 5,
10, 11, 25, 32, 35. op 't jaar 1549. */. 22. of 'f jgfö
S550. bl. 22.
KARELII. ,
1554-
XVIII.
Verhaal
van 't betigten
van WillemDirks­
zoon
Bardes,
Schout te
Amfter­
dam , van.
Herdoo­
Keizer Karei den V. voor twintigduizend gulperye.dens verpand aan de Wethouderfchap, mids de
Lastbrief verleend wierdt op 's Graaven naam.
Burgemeesteren begaven, federt, bet Schoutampt,
op eene jaarwedde, en lieten de boeten
, kleinigheden uitgezonderd , verrekener
aan de Stad. Willem Dirkszoon Bardes, man
van kloek verftand, en minzaamen ommegang,
fchoon eenigszins ftamelende van taale,
werdt, onaangezien hy, byfommigen,van
Lutherye verdagt was, in 't jaar 1542, tot
Schout aangefteld, op de aanpryzing van
Burgemeester Henrik Dirkszoon , wien wy,
hier voor (c), genoemd hebben , en die
gehouden werdt, de Pvegeering der Stad op
zynen duim te diaaijen. Agt jaaren hadt Bardes

4»4 VADERLANDSCHE XX. BOEK;
K/RELII. des het Schoutampt bekleed, rot genoegen
_ ƒ554- der Regeeringe, toen hy, of om te minder
af te hangen van zyns gelyken , en zyn Ampt
op vaster' voet te behouden, of om andere
redenen, ten Hove te wege bragt, dat de
Landvoogdes, Vrouw Maria, de twintigduizend
guldens, door de Stad, 0p het Schoutfchap,
gefchooren, afloste, en hem Schout
maakte van 's Keizers wege. Van toen af,
veranderde de gunst der Wethonderfcbap te
aem waards, in afkeer en nyd. Men gaf hem
Mj dat hy de geheimen der Stad, met naane
haar veinzen van armoede, om met geene
j l-eeningen gekweld te zyn, ten Hove openwarde.
Niemant, nogthans, was meer ver-
ï ïitterd op den Schout, dan Henrik Dirks-
:oon, die hem eerst bevorderd hadc, en wien
i tu zyn gezag meest tegen de borst was, om
< lat er zyn eigen meest door geknakt werdt.
Ï ly begreep dan, gelyk, federt, geregtelyk,
i etuigd is, een ftuk zo haateiyk, dat 'er, hier
t s Lande, zelden, weergade van gezien is.
j 'loris Egbertszoon, Kettermeester en Onder­
i pastoor der oude Kerke, op zyne zyde gekreeen
hebbende, belegt men getuigenisfen tegen
c en Schout, behelzende, dat hy'en zyne Huis-
\ rouw herdoopt waren, eene Herdooperfche
1 ergadering, ten hunnen huize, gehouden,
e n anderen bygewoond hadden. De luiden,
d ie deeze dingen verklaarden, waren Fy Ha-
?/ fans van Zwol, in de wandeling geele Fy ge-
n aamd, een armelyk wyf, zig behelpende met
h et befpieden en beklappen van zuJken , d;e
v erbooden' vergaderingen by woonden; Volk-
? H mms, vrouwmensen van gelyken ge wig»
te.

XX. BOEK. H I S T O R I E . 413
te, Kornelis Maartsxoon Zwart, Notaris, en 1
Adriaan Janszoon, Slyper. De Pastoor fchreef '554'
den inhoud van hun getuigenis over aan Ruard'
Tapper, OpperTnquhKeur te Leuven. Doch
dit alles was zo ftil niet toegegaan , of de
Schout hadt 'er de lugt van gekreegen , en
zig, terftond, vervoegd by de Landvoogdesfe,
klaagende, dat men hem, met lasteringen,
zogt te bezwaaren. Ook verwierf hy,
dat 'er Gemagtigden naar Amfterdam gefchikt
werden, die, de getuigen onderzogt hebbende,
fterk vermoeden, of genoegzaam blyk
kreegen van de valschheid der verklaaringen.
Sedert, werdt de zaak den Hove van Holland
bevolen, welk gemagtigden ftelde, om dezelve
nader te onderzoeken. En dus ftondt het
'er mede, op het einde deezes jaars. In 't
volgende jaar 1555, werden Volkje en Fy,
in ftilte , tiaar den Haage gevoerd en op de
gevangenpoort gezet. Men ondervraagde ze,
hier, naar 't herdoopen des Schouts: 't welk
zy verklaarden, gezien te hebben, ftaande op
een bankje, voorde glazen van zeker Speelhuis
buiten de Stad, welk Bardes in huur gebruikte.
Hierna kwamen er gemagtigden van
't Hof herwaards, om de gelegenheid van dit
Speelhuis te onderzoeken: een van welken,
op het bankje treedende, zynen arm te kort
bevondt, om by het glas te reiken: waarop
hy tegen den Schout zeide, dat zyne zaaken
behouden waren: zonder hem egter verdere opening
te geeven. 't Liep nog twee jaaren
aan, eer de andere medepligtigen, met naame
Henrik Dirkszoon en de Pastoor, gevat en
«aar den Haage gebragt werden : de laatfte
werde

4H VADERLANDSCHË XX.Bo«fi
KARELII, werdt aangegreepen, daar hy voor 't outer
1554- ftondt, en in zyn Priesterlyk gewaad ver­
.———
voerd. De getuigen, na lang zitten, bekenden,
eindelyk, fchuld, en dat zy, door den
Burgemeester en den Pastoor, bewoogen waren,
om den Schout valfchelyk te betigten.
Toen deedt het geregt zynen piigt. De Notaris
werdt van zyn ampt ontzet: de Slyper
gegeesfeld, en beide ten Lande uitgebannen.
De Pastoor moest bekennen, dat hy, roekelooslyk
en zonder grond, ten nadeele van den
Schout, aan Ruard Tapper gefchreeven hadt
[dy. Fy werdt de tong uit den hals getarnd:
zy, geworgd, geblakerd, en naar 't galgeveld
gevoerd, blyvende, tot het uiterfte ooaenblik,
llaande houden, dat zy, door Henrik
Dirkszoon en den Pastoor, verleid was,
met verzoek, dat men den Schout, voor haar,
arri vergiffenis bidden wilde. Dit ftrafvonnis
iverdt, op den derden van Bloeimaand des
aars 1561, uitgevoerd. Volkje was, miderwyl,
in de gevangenis geftorven. De Burgemeester,
zig hebbende weeten te hoeden
/oor fchrift van zyne hand, en de getuigen
i :egen hem, om derzelver gebleeken' meinee-
Jigheid, wraakende, ontworftelde de jongde
Iraffe. Hy werdt, onder borgtogt van veertigduizend
ponden, gefiaakt, en kwam, na verloop van
i ;en jaar, wederom te Amfterdam; daar hynog
rier jaaren toefde, eer men hem van den borgtogt
ontfloeg, zynde,' ondertusfchen, van andere
misdryven befchuldigd (

XX. BOEK. H I S T O R I E . 415
regtelyk beweezen werden. Daarna, waa-l
nende eenen vryen hals te hebben, vorderde
hy den Schout aan regt, om herftelling van'
eer. Zo veel vermogt hy, eindelyk, dat hy,
in de jaaren 1563 en 1564, nog wederom tot
Burgemeester verkooren werdt. 't Schoutampt
toen andermaal aan de Stad verpand zynde ,
werdt Bardes van hetzelve verlaaten, in 't jaar
1566. Sedert, werdt hy, befchuldigd de
hand gehad te hebben, in de opfchudding van
dat jaar, voor den Raad der Beroerten gedagvaard
, gepynigd en zuiver gefchouwen. Daarna
de Staatfche party tegen den Spanjaard gekooren
hebbende, werden zyne goederen ,
meest gelegen onder Amfterdam, welk lang
Spaansch bleef, verbeurd verklaard. Zo diep
trof hem al dit leed, dat het hem 't verftand
en de gezondheid krenkte. Hy bragt het
overige zyner dagen te Delft door. Ik vind,
dat de Staaten van Holland, in den jaare 1603,
zynen Kleinzoon, Willem Bardefius, nog tweehonderd
ponden jaarrenten hebben toegelegd,
wegens twee-endertighonderd ponden, die
de Grootvader, by zyne laatfte Schoutsrekening,
te vorderen gehad hadt (ƒ). Doch
Henrik Dirkszoon werdt, na 't jaar 1564,
niet meer tot Burgemeester verkooren, 't zy
men de walg hadt van zyne heerschzugt, of
de fchande der opfpraak wilde fchuwen. De
twist tusfchen hem en Bardes hadt, ondertusfchen
, eene partyfchap verwekt onder de ge*
meente, die lang ftand greep, en met de nasmen
van Schoutisten en Bleester Henrik Dirkis-
C/) n©H. 8 AVy. bl. 28*.
tm
CARELIÏ.
1554-

•KARELII.
1554-
XI¥.
VrugteloozeVredehandeling.1555-
4if5 VADERLANDSCHE XX. Bom!
ten onderfcheiden werdt. Men zaaide fchot-
fchriften, een geweer, dat elk even na is, tegen
eikanderen, en de onderlinge bitterheid
borst tot daadelykheden uit, welker verflag
tot de gefchiedenis der volgende jaaren behoort
(g).
De Kryg, die nu eenige jaaren geduurd
hadt, hadt beide den Keizer en den Koning
van Frankryk uitgeput, en werdt hierom, in
't volgende jaar, veel flaauwer gevoerd dan te
vooren. De Keizer hieldt zig meest bezig,
met het Itigten van het nieuw Hesdin en van
nog twee andere Vestingen, tot beveiliging
van Luxemburg en Henegouwen, welken hy,
naar zynen en zyns Zoons naam, Charlemont
en Philippeville noemde. De zorg voor 't itigten
deezer twee fterkten werdt Willem van
Nasfau, Prinfe van Oranje, toeverrouwd(h).
Midlerwyl arbeidde de Kardinaal Reginald
Pool, Paufelyken Gezant in Engeland, aan
eere Vrede tusfchen Karei en Henrik. Men
tradt ook, door wederzydfche Gemagtigden,
te Mark, tusfchen Ardres, Calais en Grevelingen
, Grensplaatfen , behoorende aan Frankryk,
Engeland, en de Nederlanden, in onderhandeling;
doch zonder iets te fluiten. De
belangen der oorlogende Mogendheden verfchilden
zo regehegt (/), dat men ze niet na
genoeg vereenigen kon, om tot een Verdrag
te konnen komen. De vyandlykheden werden,
terftond na 't eindigen der Vredeban-
de-
( g') HOOFT V Soek, bl ^6—63. Zie ook de Stukken byCa^c
tjKLiN Amftcrd bl. 964—975.
(/O MEIEREN t. Hock,f. 15
li) Voyez Du IYIONT Corps Diplom» Toxf. IV. P. UI. f» 7%

XX. BOÉK: H I S T O R I E ; 417
delinge, wederom aangevangen. De Franfchen
voorzagen Mariemburg van voorraad, zonder
dat het, door 't Keizerlyk Leger, welk by
Givet lag, belet kon worden. Willem, Prins
van Oranje, viel, daarentegen, in Pikardye,
en verfloeg hier de * Leenmanfchap van Frank ,
ryk, die hem 't hoofd gebooden hadt. Midlerwyl,
was de pest in 't Keizerlyk Leger geflaagen,
en hadt, onder andere braave Krygsluiden,
den beroemden Maarten van Rosfem,
die lang tegen en voorden Keizer gediend hadt,
in 't graf gerukt. Deeze ramp noodzaakte Karel
den V. zyne benden, vroeger dan naar
gewoonte, de win terlegeringen te laaten betrekken
(&). In Italië ^ alwaar fulius de III.
in Lentemaand overleeden, en eerst door
Marcel den II. en drie weeken laater, door
Paulus den IV. opgevolgd was, waren deKeizerlyke
wapenen, in 't begin van den veldtogt
, voorfpoediger geweest, dan omtrent
het einde; maar noch daar, noch in de Neder»
Janden, was iet beflisfends voorgevallen. Men
begon dan wederom van vrede te fpreekem
De wederzydfche Gevolmagtigden kwamen ,
in de Abtdye van Vaucelles, by Kameryk *
byeen. Doch hier werdt, op den vyfden
van Sprokkelmaand des volgenden jaars, alleenlyk
een Beftand voor vyf jaaren geflooten
(/)•
Doch hoe flaauw de Kryg, dit jaar, ge­
voerd was, de Nederlanden hadden egter Weder-
f.t) Cftton. van E. DE VEER, /. 131. DANIËL' Tom. VIII,
121—124.
j Du MONT Corps Diplom. Tom. 1V. i>. IIJ. f. 82.
V. DESÜ. Dd
1555'
Togt va»
Willem t
Prins van
Oranje,
TArrief*
re-ban.
Doodvag
Maarten
van RQ.%!
fem.
Beftan«|
net
Frank-
•yk..
Buitenjewoong

KARELII.
1555.
Beden
aan Holland.
Staat des
Lands.
*i8 V A D E R L A N D S C H E XX. BOESÏ
derom zwaare Beden moeten opbrengen. Van
Holland, was, in Lentemaand, tweehonderdduizend
guldens, en in Herfstmaand, nog eens
zulk eene fomme gevorderd, behalve de gewoonlyke
Bede. In de Bede van Lentemaand,
bewilligden de Staaten fpoedig. Zy beflooten
dezelve te vinden, voor een derde , by
verkoopinge van Renten , voor een derde,
by Morgengeld, en voor het overige derde,
by de Schildtalen, in welken, de Gratiën der
zes groote Steden, ook by verkoopinge van
Renten, zouden gevonden worden. Ook bedongen
de Staaten, by de Akte van bewilliging,
tienduizend guldens, tot beveiliging
der Haringvaart, en dat de vernieuwing der
Vroedfchappen in de Steden zou moeten ge-
fchieden op den gewoonlyken tyd, gelyk zulks,
in en voor 't jaar 1537, ha
dc plaats gehad
(tri). Doch 't liep aan tot op 't einde van Wintermaand,
eer de Staaten, in de Bede van
Herfstmaand, konden bewilligen. Zy deeden
eerst eindige en herhaalde vertoogen ten Hove
, waarby 's Lands onmagt om middelen uit
te vinden tot het voldoen deezer Bede , ten
breedtte, vertoond werdt. „ Een Schoor-
„ fteengeld bezwaarde, zeiden ze, de fchame-
„ le Gemeente te zeer: een Morgengeld zou,
„ om het ongemeen vogrig jaargetyde, het
„ (legt gewas, de weinige Turf, die men
,, hadt konnen fteeken, en andere zwaarig-
„ h ;den, ook niet wel in te voeren zyn. Hec
„ ftilftaan veeier neeringen, met naame der
„ Wee-
OK) ADU. VAN DER. GOES Regift. 05 't jnar 1555. bl. 2, 4^
g. 7» 8 S io, la, 15, 17, 18, 25, ï

XX. BOEK. H I S T O R I E . 419
„ Weeverye , de duurte der eetwaaren, 't
„ verlies, door de Haringvaart, dit jaar, ge-
„ leeden, de zwaare ftormen, die den Koop-
„ luiden groote fchade ter zee hadden toege-
„ bragt, maakte het vinden van penningen
„ op de Schildtalen thans ook ondoenlyk.
„ Renten op 't Land te verkoop.en, vonden
j, ze ook ongeraaden, alzo 't Land reeds met
„ vierentagtigduizend vyf honderdguldensjaar-
„ lykfche Renten belast was, waarby, zo men
„ nu tweehonderdduizend guldens aan Ren-
„ ten verkogt, nog omtrent vyf duizend gul-
„ dens zouden moeten gevoegd worden, 't welk
„ de jaarlykfche Renten meer zou doen be-
„ loopen dan de gewoonlyke Bede, eertyds,
,, plag te bedraagen." 't.Slot was, dat de
Staaten verzogten, in dit elendig jaar,van verdere
Beden verfchoond te mogen blyven.
Doch deeze vertoogen vonden geen' ingang*
Men moest, eindelyk, in de volle Bede bewilligen.
Men vondt de eerfte helft derzelve,
by verkooping van Losrenten, tegen den
penning twaalf, en de andere helft, by de
gewoone Schildtalen. Ten zelfden tyde, ftelde
men vast, dat de loopende Renten ten
laste van 't Land gevonden zouden worden,
Uit den Tmpost van twee ftuivers op elk vat
Bier, en vierentwintig ftuivers op elke aame
Rynfchen Wyn, en op alle andere Wynen,
haar evenredigheid (n).
Doch de Edelen en Steden hadden, Cederi
eenigen tyd, in overleg genomen, om'sL:nds 0
XXL
00 AOR. VAN DER GOES Regift, op 't jaar i^xt, U, $T
3*»

XARELII.
Lands
Impost
alomme
te verpagten.
* Collecteurs.
Beloop
van den
Impost,
by Col-
Me.
Dor­
drecht en
Amfter
ICoUeéte.
420 VAD E RL AND SC HE XX. BOES;
Imposten, op eenen anderen en eenpaarigen
voet, te doen heffen. Tot hiertoe, waren,
in de Steden, * Inzamelaars van 's Lands Imposten
aangefteld geweest, die, dit jaar, Rekening
deeden voor Gedeputeerden der Staaten
, welker Byeenkomften de eerfte aanleiding
fchynen gegeven te hebben tot de inftelling
van een Kollegie van Gecommitteerde Raaden,
welk, in laater' tyd, het bewind over 's
Lands Imposten gehad heeft. De meeste Steden
hadden maar éénen; doch fommigen verfcheiden'
Inzamelaars, waaruit eenige ongeregeldheden
reezen. Men hadt, by 't doen
hunner Rekening, bevonden, dat de Impost
op de Wynen en Bieren, in 't voorleeden jaar,
op verre na, (7) nog geene twintigduizend
Ponden van veertig grooten hadt opgebragt: 't
welk den Edelen en eenige Steden veel te weinig
fcheen. Zy oordeelden, derhalve, dat
'er meer van 's Lands Imposten komen zou,
wanneer dezelven niet, tot groote kosten van
'tLand, ingezameld, maar, gelyk, in fommige
Steden, al voor veele jaaren, ten opzigte
der Excynzen, te gefchieden plag (V),
in 't openbaar, verpagt werden. De Edelen
in 't byzonder hadden, in de jongfte Bede,
niet wiilen bewilligen, dan onder uitdrukkelyk
beding, dar de Impost, in alle de Steden,
jaarlyks, zou moeren worden verpagt, Haarlem,
Delft, Leiden en Gouda ftemden, ter­
ftond, met de Edelen. Doch Dordrecht en
Amfterdam maakten , in 't eerst , eenige
zwaarigheid. De * Inzameling der imposten.
ge»
fff ) Zie IV. Deel, bl. 120, 440.
(7) Net i£>óo8 Ponden y Schellingen 3 Deniers,

XX. BOEK. - H I S T O R I E . 4*1
gefchiedde , in deeze Steden , door Leden
van de Vroedfchap, die, veelligt, hun belang
zo wel niet, by de verpagting, meenden
te zullen vinden. Evenwel, gaven de twee
Steden voor, dat zy by de inzameling blyven
wilden, om dat 'er meer van kwam, dan
zy van de verpagting konden ve.rwagten. Doch
zy lieten zig, eerlang, overftemmen. Men
ontwierp, vervolgens, eene Ordonnantie op
de verpagting, en een Berigtfchrift voor de
Kommisfarisfen uit de Edelen en Steden, die
dezelve doen zouden. Jacob van der Duin,
Heer van Spange, werdt, nevens twee Gemagtigden
uit de Steden Dordrecht en Gouda,
gefield, om binnen Dordrecht, Gouda,
Gorinchem , Woudrichem, Heusden , Asperen,
Heukelom, Leerdam, Zevenbergen,
Geertruidenberg, Schoonhoven en Ysfelflein
te verpagten. Heer Willem van Lokhorst, Ridder
, moest, met die van Delft en Leiden, de
verpagting doen binnen Delft, Leiden, Rotterdam,
Schiedam, Vlaardingen, den Haage
, Woerden en Oudewater. Heer Jacob van
Duivenvoorde, Heer van Obdam, Ridder, en
die van Haarlem en Amfterdam d?eden de
verpagting binnen Haarlem, Amfterdam, Alkmaar
, Hoorn, Enkhuizen, Medenblik , Edam,
Monnikendam , Naarden, Weesp en
Muiden. De Wethouders der Steden, daar
de verpagting gefchiedde , waren , by het
doen derzelve, ook tegenwoordig. Men maakte
'er, kort na Paafchen des volgenden jaars,
eenen aanvang mede. En men bevondt, dat
'er, in 't eerfte jaar, verre over de veertigduizend
Ponden, dat is, meer dan tweemaal
KARE ir,
1555.
dam kanten
zig'
:egen de
verpagting.
Worden
3ver-
[temd.
Beloop
van de
eerfte alijemeerie
'
pd 3 zo
rer
pagangvanV

KARELIL
1555.
Lands
Impost,
XXII.
Karei de
422 V A D E R L A N D S C H E XX. BOEE.
zo veel van 's Lands Impost kwam, by wege
van verpagting, als te vooren, by wege van
Inzameling (ƒ>> Wy voegen , hier onder,
eene lyst van den beloop der eerlte verpagtinge
van deezen Impost, in de voornaamfte
Steden, waaruit men derzelver grootheid en
vermogen, ten deezen tyde, ecnigszins afneemen
kan (8> Wy moeten egter aanmerken
, dat men, aan eenige Pagters , al terftond,
eenigen affiag geeven moest (V). Van deezen
tyd af, is het verpagten van 's Lands gemeene
middelen in geduurig gebruik gebleeiren,
tot dat, in den jaare zeventienhonderd
agt enveertig , niet lang voor het uitgeeven
leezer Riftorie, alle Pagreryen, op eens, zyn
ifgefchaft geworden. Doch 't wordt tyd, dat
wy, Holland verlaatende, tot zaaken, die de
[Nederlanden in 't gemeen betroffen hebben,
wederkecren.
In den Herfst des jaars 1555, hadt de Kei,
(8) Dordrecht 4005 Alkmaar 1372
Haarlem apoo Hoorn 950
I)elft 5440 Eikhuizen 1100
Leiden 4300 Edam 670
Amfterdam 8940 Monnikendam 400
Gouda 2j2o Medenblik 270
Rotterdam 2200 Woerden 420
Gorinchem 1300 Kaarden 395
Schiedam 575 Weesp 158
Haage 3700 Muiden 115
Zie ADR. VAN OER GOES Re§. op 't jaar 1557. bl. 3!?.
zer
O") ADR- VAN DER GOES Res;ift. op 7 jaar M M , bl. 14 "o
!0, 31, 32, 33j 82, 83, «4. op 't jaar K 5«5, 'bh 2, 3 'n,
2, 15, 20. op 't jaar 1557. bl. 36.
./^ A
IA
V A N D E R G o E S R c
fy SM- "p 's jaar 1557, bl.

XX. BOEK. H I S T O R I E . 423
zer een gewigtig voorneemen begonnen te
voltrekken , welk hem, reeds voor eenige
jaaren, door de gedagten, gefpeeld hadt % V.draagt
doch nu eerst vastgefteld en uitgevoerd werdt. het ge­
Ik (preek van den afftand van alle zyne Staabied der
NeJerten
en Heerlykheden, het Keizerryk zelf niet landen
uitgeflooten, om het overig gedeelte zyner over aan
dagen in een Klooster te flyten, en zig daar, zynen
met een inkomen van niet meer dan honderd­
Zoon F!«
lips.
duizend Kroonen 's jaars, te behelpen. Het
uitvoeren van zulk een ongewoon voorneemen
deedt de gantfche weereld verbaasd ftaan.
's Keizers afftand hadt ook zo veel invloed op
den ftaat der Nederlanden, dat ik my verpligt
agt, de omftandigheden deezer zonderlinge
gebeurtenis uitvoeriglyk te boek te ftellen, en
de redenen na te fpooren, die den Keizer,
vermoedelyk, tot dit vreemd befluit, gebragt
hebben.
Karei de V. bereikte thans niet veel meer
dan vyf envyftig jaaren. Hy was, eeriige jaaren
herwaards, onderhevig geweest aan de
jigt, en wilde gaarne doen gelooven, dat hooge
jaaren en mangel van gezondheid hem tot
het befluit hadden gebragt, om zig van de
Heerfchappye te ontdaan. Doch fommigen ,
dieper meenende te konnen doordringen in
de geheimen van 's Keizers hert, hebben andere
redenen van zyn gedrag aangeweezen. 't
Krygsgeluk begon hem, zo men wil, federt
eenigen tyd, meer dan te vooren, tegen te
loopen. Francois de I. en Henrik de li. hadden
hem Landen afgenomen, die hy, tot
hiertoe , niet hadt konnen herwinnen. Hy
was onlangs genoodzaakt geweest, 't Beleg
Dd 4 van
KARELlr.
I555-
XXIII.
Redenen,welden
hem
hiertoe
:>ewoqjen.

KARELII.
1555.
. 1
in «
424 V A D E R L A N D S C H E XX.BOEK:
van Mets, welk hem geweldige fehatten en
veel volks gekost hadt, vrugteloos, op te
breeken. De Proteflanten in Duitschland hadden
ook merkelyke voordeden op hem behaald,
en hem tot het tekenen der Pasfaufehe
Vrede genoodzaakt. Men zeide, derhalve ,
lat hy, gelyk de gelukkige dobbelaars, 't
pel hadt willen af breeken, toen het hem be-
*on tegen te loopen, geenen zin hebbende,
1 )m zyn geluk te overleeven. Men voegde 'er
1 jy, dat hy, heet naar roem, door het afftaan
4 Ier Heerfchappye, eenen lof zogt, dien hy,
4 loor de wapenen, niet meer verkrygen, noch
:elfs behouden kon. Anderen, daarentegen,
] nerkten 'sKeizers affland aan, als een louter
1 litwerkfel zyner Godvrugtigheid. Zy waren
1
rangedagten, dat hy, zyne gezondheid zien-
Ie afneemen en zyn einde naderen, ernftige
lanmerkingen hadt begonnen te maaken, over
le zonden zyns voorgaanden lecvens; wel­
] den hy, buiten 't gewoel der weereld, in eenaamheid
zou hebben willen betreuren , en
( loor boete uitwisfchen. Vooral, wil men,
s lat hem gefmert hebbe, dat hy zig, tegen zy-
I 1e belofte, aan den Paus gedaan, met Hen-
] ik den Vill, Koning van Engeland, verbon-
< len hadt; dat hy het Interim, in Duitschland,
1 ïadt zoeken in te voeren, en dat hy Paus Kle-
] nens den VII, eenen tyd lang, gevangen hadt
! rehouden. Wegens zulke en andere euveldaa-
< len, wilde hy, die oordeelde, dat 'er, tuschen
de bezigheden deezes leevens, en den
lag des doods, zekere tyd behoorde te verloopen,
in ftilte , zegt men , boete doen.
| sommigen gaan zelfs zo ver, dat zy geoordeeld,

'XX. BOEK. H I S T O R I E . 425
deeld hebben, dat het voorneemen, om zig KARELII.
van de H«erfchappye te ontflaan, don Keizer,
uit den Hemel, was ingegeven. Eindelyk, wili
Jen eenigen, dat 'er verfcheiden' oorzaaken
"hebben iamengeloopen, om 's Keizers voorneemen
te vestigen, en ter uitvoering te doen
1555
brengen. En deezen fchynen my, inderdaad,
de waarheid naast getroffen te hebben. Een
beginfel van Godvrugtigheid, naar 't begrip,
welk de Keizer zig van den Godsdienst maakte,
heeft hem, al voor eenen geruimen tyd,
' op het afftaan der Heerfchappye doen bedagt
zyn; en verfcheiden' andere bykomende oorzaaken
, die ieder op zig zelve hiertoe niet in
ftaat zouden geweest zyn, deeden hem. dit
voorneemen, ten deezen tyde, ter uitvoeringe
brengen.
't Was reeds een jaar geleeden, dat hy zig
eene aftekening hadt doen overzenden van
eene wooning, welk hy, aan een Klooster
van S. Joost, by Piacenza in Spanje, op de
Portugalfche grenzen gelegen, wilde doen
ftigten. Hy hadt deeze aftekening goedgekeurd,
en aan fommigen te verftaan gegeven,
dat hy hier zyne overige dagen, in ftilte,
wilde doorbrengen. Van toen af, werdt zyn
voorneemen rugtbaar. Doch 't hadt hem, al
veel vroeger, zelfs midden in den loop zyner
overwinningen, door de gedagten gefpeeld.
Jn zynen Uiterllen Wil, te Augsburg, in 't
jaar 1548 gemaakt, gewaagt hy reeds van.
den voorgenomen afftand der Heerfchappye.
Ja, toen Don Francois de Borgia, Hertog
van Gandia, hem, in 't jaar 1542, zyn voorneemen
, om 't Hof en de weereld te verlaa-
Dd 5 ten.

Ï555-
4^6 V A D E R L A N D S C H E XX. BOMB
ten, bekend maakte, hadt hy den Hertoge
reeds in 't vertrouwen te kennen gegeven ,
dat hy diergelyk een voorneemen hadt, en
het zou uitvoeren. zo dra zyn Zoon, Filips,
in ftaat zyn zou, om zeif te regeeren. Sedert,
hadt hy gepoogd, Filips tot Roomsch-
Koning te doen verkiezen, op dat hy hem ook
de Keizerlyke waardigheid zou konnen afftaan.
Doch deeze toeleg mislukt zynde, arbeidde
hy, om hem of zyne Kinderen , op
den Troon van Engeland, te vestigen, waartoe,
door het Huwelyk met Maiia, hoop gegeven
werdt. 't VercHvynen deezer hoop gaf,
zo men wil, nu de eerfte aanleiding, tot het
voltrekken van 's Keizers voorneemen. Filips
, geene Kinderen verwagtende uit zyn
Huwelyk, trok zyne genegenheid geheellyk
af van de Koninginne en van Engeland; Ook
werdt hy met de nek aangazien van de Engelfchen,
die hem geen' Koning maar Man der
Koninginne noemden. Men verhaalt, dat hy,
hierover aan zynen Vader klaagende, hem te
gelyk zou vermaand hebben, tot den afftand
der Nederlanden, dien hy wist op handen te
ayn. En 't is niet onwaarfchynlyk, dat zulk
eene vermaaning den Keizer, die zyns Zoons
gezag ftaande houden en vermeerderen wilde,
't genomen befluit fpoediger heeft doen
uitvoeren. Veelligt, heeft de onlust over den
tegenfpoed zyner wapenen, hiertoe ook medegewerkt;
fchoon dezelve, in Italië, zo groot;
niet was, en in de Nederlanden, door het
bemagtigen van Terouanne en Hesdin, was
srerzoet geworden. Behalve dat Henrik de
tl, zo wel als hy, buiten ftaat geraakt was»
om

XX. BOEK. H I S T O R I E . 4*?
om den oorlog fterk voort te zetten. De jigt,
die den Keizer, na dat hy vyftig jaaren bereikt
hadt, fchier zonder tusfchenpoozing, kwelde,
heeft hem, waarfchynlyk, ook aangezet, om
de uitvoering vani't gemaakt befluit niet langer
uit te ftellen (f).
't Gerugt van 's Keizers voorneemen hadt
zig zo dra niet verfpreid door de Nederlan­
den, of elk hadt 'er den mond vol van. Vee»
len preezen 't, als een bewys van grootmoe'
digheid en Godsvrugt. Veele anderen keurden
't af, en voorfpelden den Landen weinig
goeds van de nieuwe Regeering. De Prefident
Viglius zelf was bedugt, dat de Landvoogdes
Maria zig van 't bewind der Nederlanden ontflaan
zou, en dat Filips, onbedreeven in de
Nederlandfche zaaken, het oor zou leenera
aan jonge luiden, die de oude Staatsdienaars,
waarfchynlyk, verftooten; verfcheiden' nieu>
wigheden invoeren, en ?
van oordeelde»
s Lands zaaken, die.
tot^hiertoe, cocr 't gezag des Keizers en de:
Landvoogdesfe, wel beftierd geworden wg
ren, in verwarring brengen zouden. Hy fpral
zelfs van zyne Ampten te willen nederleggen
en van 't Hof te verlaaten fj?). Doch deez<
klagten, die meest heimelyk werden uitgeftorr,
verhinderden den Keizer niet, zyn befluit t(
voltrekken.
Hy ontboodt, ten dien einde, eerst zyner Fi'ips
komt te>
Zoon, Filips, uit Engeland, die, op den vier­
Bnnl'el. -
den van Herfstmaand, fcheep gegaan zynde »
op den agtften, te Brusfel zyne Intreede deedr
D<
(O FAMIAN. STRADA de Bcllo Belg. Libr. I, p, 11, i6 3if
|3, 19, 20, 21.
CO VJGUI Vita N, Ï

428 V A D E R L A N D S C H E XX.BOE^
K-SRELII, De Staaten van alle de Nederlanden werden,
1555hier,
tegen den veertienden van Wynmaand,
befchreeven (t), Doch de meesten, verhinderd
door het ftormagtig weder en de flegte wegen ,
verfcheenen eerst eenige dagen laater.
XXV. Midlerwyl vondt de Keizer goed, eer hy 't
Kuilengebied
over de Nederlanden afftondt, eenige
Üwrg
fWordt Nederlandfche Heeren, met nieuwe waardig­
tot een heden , te befchenken. De Heerlykheden van
Graaf­ Bosfu, in Henegouwen («), en van Kuilenschap
en
burg, in Gelderland (V), werden, ten be­
Veere en
Vlisfin- hoeve van Jan de Hennin en Floris van Palland,
•gen tot tot Graaffchappen verklaard. Ook befloot de
een Keizer, de Heerlykheid van Veere en VlisfinMarkgrpafgen,
tot een Markgraaffchap, te verheffen,
fchapver welk voortaan van den Keizer en zyne Opvolheeven.gers,
de Graaven en Graavinnen van Holland,
ten onverlterflyken erfleen, gehouden zou worden.
De open' Brieven, hiervan verleend ,
op den een-entwintigfien van Wynmaand, gewaagen,
met veel lof, van de vyf-ent win tigiaarige
dienden, door IVDximiliaan van Bourgondie,
Heere van Beveren, Veere en Vlis-
Hngen, den Keizer, te water en te lande,
gedaan (w).
Vreem­ In Bloeimaand te vooren, hadt Karei de
delingen V. den Hollanderen een voorregt verleend ,
van de
welk hier verdient gedagt te worden. Zy had-
Ampten
w'tgeten hem meermaalen verzogt, dat, volgens
flooten. te oude Privilegiën, geene Ampten dan aan
nboorlingen, of ren minften aan Nederlan-
< lers, by welken die van Holland tot openbaars
( O Chron. van E. DK VEER ƒ". 132.
O; MAURICE Blafon de la Töifon d'Or. p. 20a.'
CrJ SWGTENH. Toon. van Geld. I. Bock, bl. 58.
Oe) BOSHOEN op REICERSB. li. Deel, bl. jo8.

XX. BOEK. H I S T O R I E . 4a§
baare bedieningen werden toegelaaten, mog­ KARELII.
ten worden gegeven. De zes Steden wilden 1555zelfs
deeze Privilegiën, in zo verre, hebben
uitgebreid, dat 'er ook geene vreemde Stadhouders
zouden mogen zyn. „ De Keizer of zyne
„ Nazaaten zouden, zeiden ze, ligtelyk een'
„ Spanjaard of een' Engelschman, met deeze
„ waardigheid, konnen voorzien, 't welk de
„ Staaten niet gaarne toelaaten zouden (#)•"
Karei de V. was hun nogthans, hierin, niet te
wille. Hy beloofde hun, geene Ampten of
waardigheden aan vreemdelingen te zullen geeven
; doch zonderde de Stadhouders en Vliesridders
hiervan uit fjy). En Koning Filips heeft
dit voorregt, naderhand, eerst by handtekening,
en daarna by Brieven, onder 't groot
zegel, bekragtigd (z).
De Staaten der Nederlanden waren, midlerwyl
, te Brusfel verfcheenen. Van Holland,
kwamen Adriaan van Mathenesfe, Otti
van Asfendelft, Heer van Goudriaan, en Willem
van Lokhorst, van wege de Ridderfchap
en Edelen, benevens eenige Gemagtigden uit
de zes groote Steden (a)i van Zeeland, Matthys
van Heeswyk, Abt der Lievevrouwe te
Middelburg, de Markgraaf van Veere en
Vlisfingen , en de Gemagtigden der Steden
Middelburg, Zierikzee, Goes, Reimerswaale
en Thoolen (b~). Zy waren gelast, om te
be-
(x^ ADR. VAN DER GOES, Regift. op 't jaar 1555. bl. 12,14.
0>) Groot-Plakaatb. II. Deel, kol. 2071. III. Deel, bl. 26.
Repert. der Plak bl 85.
(23 ADR. VAN DER GOES Regift. op 't jaar 1555. bl. 51,
Yj, 9°- Groot Plakaatb. IV. Deel, bl. 37, 39
(a) Zie BALEN Dord». bl. 829. GOUDHOEVEN bl. 6so.
Cb > Acte van 9 January 1555. [1556] by JJpxHORN op R*i-
£S&S$ERG II. Heel, bl. 505, £07.

f3 VADERtANDSCHË XX.Boti:
KARELII bewilligen en te helpen, in den afpand van elk
1555byzonder
Landfchap aan Koning FiJips, en om
den gewoonen eed te ontvangen en af te leggen.
Doch die van Holland hadden bevel, om
hunne Volmagt hiertoe niet te vertoonen , voor
dat zulks, ook door de andere Landen, gefchied
was. Ook was hier, ter Staatsvergaderinge,
XXVI.
Plegtigheden
van de
eenige zwaarigheid gemaakt, over de opvolging
in 't Graaflyk gebied, in geval Filips
voor zynen Vader, mogt overlyden (V). Doch
my is niet gebleeken, dat 'er, ten Hove, over
gehandeld is geworden.
Op den vyf-entwintigften van Wynmaand
lag tot den plegtigen afftand gefchikt, kwanen
de Vliesridders en de Gemagtigden der
Cver- Staaten, in grooten ge?ale, op't Hof, teBrus-
«ïrsgt der.
el, byeen. Om den luister der plegtigheid te
JNeder- .
lauden. , vermeerderen, hadt de Keizer ook tot de-
:elve genodigd zyns Broeders Zoon, Maxiniliaan,
Koning van Boheenie, en deszelfs Geüaalin,
Maria, 's Keizers Dogter; Emmanuel
^ilibert, Hertog van Savoje, 's Keizers Zusïrs
Eleonora, Koninginne Weduwe van
'rankryk, en de Landvoogdes, Maria, Ko-
I inginne Weduwe van Hongarye, behalve 's
I eizers Nigt, Chrisrina, Dogter van Chris-
ti aan den II, Koning van Deenemarke , en
h ertogin van Lorharmgen. Eerst maakte de
K eizer zynen Zoon Opperhoofd der Viies-
ri dderen, welke waardigheid hy zelf, tot hier-
tc e, bekleed hadt: en toen aan Fiiibert van
£ rusf'el, Lid in den Raad van Staare, bevel ge-
•veu hebbende, om der Vergaderinge zyne verdere
.O ADR. VAN SEP. CCF.Skejift. op'tjafri^, W. 5o,Si,$%.

XX. BOEK. H I S T O R I E . 43*
dere meening open te leggen, ving deeze aan
te zeggen „ dat de toeneemende jaaren en de
„ lighaamlyke ongefteldheid des Keizers, hem
„ ernftelyk geraaden hadden, te denken om
„ zyn einde, en zig te ontilaan van eenen
„ last, dien hy niet langer tot zynen eigen en
„ 's Ryks luister zou konnen draagen; dat zyn
„ Zoon, Filips, Koning van Engeland, jaaren
,, en wysheid t'over bezat, om dien last te
„ konnen op zig neemen; dat hy, hierom,
„ beilooten hadt, hem Bourgondie en de Ne-
,, derlanden af te ftaan, in die verwagting,
„ dat hy zelf, de Koning, zyn Zoon, en de
„ Landzaaten gelukkiger, door deeze veran-
„ dering, zouden worden; dat hy, derhalve,
„ de Landzaaten van den eed ontfloeg, en
„ Bourgondie en de Nederlanden, vrywillig-
„ lyk en van gantfcher herte , aan zynen
„ Zoon, Filips, den Koning van Engeland,
„ opdroeg (d~)." De Raadsheer fprak nog,
toen de Keizer, onverhoeds, oprees, en, leunende
op de fchouders van Willem, Prinfe vatt
Oranje, uit een handboekje of Papier, welk
Hy, om zyn zwak geheugen te gemoet te komen,
medegebragt hadt, in de Franfche taaie
, begon te verhaalen, wat hy, van zyn zeventiende
jaar af, tot dien dag toe, treffelyks
verrigt hadt^ hce hy negen togten in Duitschland
gedaan hadt, zes in Spanje, zeven in Italie,
vier in Frankryk, tien in de Nederlanden,
twee in Engeland, en even zo veel in
Afrika; hoe hy elfmaal de zee was overgefteken;
(d~) PONT. HEUTER. Rer. Auftrinc. Libr. XIV. p. óGS&faj'
$#iïw. v.sn E, os VÏÏR ƒ. 113. BOR I, Mosk, bl. 2. [3J.
KARELII,
1555-

KARELII. ken; voorts, hoe veele oorlogen hy onderno1555men
, hoe veele verbonden van vrede en vriendfehap
hy gemaakt, hoe veele overwinningen
hy behaald hadt. Van ille deeze dingen
fprak hy onderfcheidenlyk, en op eene
meer deftige dan grootfche wyze. En,
vervolgde hy, het eenig einde van alle myne
poogingen is altoos geweest de befcherming van
den Godsdienst en van den Staat. Dit heb ik, zo
lang 't my myne gezondheid toeliet, met Gods
hulpe, zo zeer beyverd, dat het den vyand alleen
fmer ten kan, dat Karei geleefd en geheerscht
heeft. Doch nu mij de kragten en'Ueeven zelf
byna begint te begeeven, gaat my de welft and
myner Onderzaaten meer ter herte, dan de lust
om te regeeren. In de plaats van eeri oud man,
die V gebruik zyner leden mist, en met het ééne
been in't grafgaat, fteliknu eeri jongen, wakkeren
en kloekmoedigen Forst; en ik wil u, uit den
«rond myner ziele, gebeden hebben, dat gy en
ille de Landzaaten hem gehoorzaam, onderling
tendragtig, en in de waare Leereftandvastig zyu
m dat gy'tmy ten goede houdt, zo ik, in "t zorjen
voor uwen welftand, f eenigen tyde, gemist
leb. My aangaande, ik zal uwe trouw en

Ch>erv£rayt^r^]c

XX- BOEK. H I S T O R I E . 433
fierven, op dat gy, zo veel te vroeger, aan V KAREI.II,
bezit komen zoudt; vorder ik, met regt. datgy, 1555-
al wat gy my hierom meer fchuldig zyt, met zo
veel meer zorg en liefde jegens de Ingezetenen
deezer Landen betaalt. Andere Vorflen verheugen
zig, om dat zy hunnen zoonen het leeven
gegeven hebben, en V gebied zullen geeven. Ik
heb deeze beiderlei vreugde, als tegenwoordig,
willen genieten ,en u zo wel door my zien regeeren,
als leeven. Weinigen zullen dit myn voor'
beeld navolgen: gelyk ik zelf, hierin, van de oudfte
tyden af , naauwlyks een voorbeeld voor my
gehad heb. Doch men zal myn befluit eerstpryzen,
als men zien zal, datgy u het zelve waardig
maakt. En dit zult gy doen, als gy de wysheid,
welke gy, tot hiertoe, bemind hebt; als gy i
de vreeze Gods, en den Katholyken Godsdienst
allen de regte zuilen der Regeeringe, ftandvas
tiglyk, blyft aankleeven. Een ding heb ik hiei
maar by te voegen; den Almagtigen , naamlyk,
te bidden, dat hy u eeri zoon geeve, wien gy 'i
gebied afftaan kont; doch niet behoeft af te ftaan
Toen de Keizer ukhadt, viel Filips op de ee
ne knie, en zyns Vaders regterhand herrelyl
drukkende, fmeekte hy hem, om zynen ze
gen: die, met heete traanen ontvangen zyn
de, de omftaanders ook tot weenen perste. Fr
lips, toen opryzende, keerde zig, met eet
I
vriendelyk gelaat, naar de Staaten, en zig
wegens zyne onbedreevenheid in de Franfchf
taaie, verfchoond hebbende, beval hy Anto
ni Perenot, Bisfchop van A:recht, 't woord t<
doen, in zynen naam. De Bisfchop vertoon
de, hierop, 's Konings dankbaarheid aan zy
V. DEEL. Ee nei
t

434 V A D E R L A N D S G H E X X BOEK:
nen Vadef, en deszelfs liefde tot de Landzaa-
1555.
ten, in eene welfpreekende Redevoering
die, van wege de Staaten, door Jakob Maas,
Penfionaris van Antwerpen, deftig en fierlyk,
beantwoord werdt. Ten laatfte, fprak de
Landvoogdes Maria; 't bewind over de Nederlanden,
welk zy nu, vyf en twintig jaaren lang,
in handen gehad hadt, aan 's Keizers voeten
nederleggende.
XXVII.
De plegtigheid van deezen dag hier me­
Fiüps
doet en de geëindigd zynde (f) vergaderden de Staa­
Ont vangt ten , des anderendaags, afzonderlyk, om den
den ge- nieuwen Heere hulde te doen. De Advokaat
«roo ten
van der Goes deedt hem eene gepaste aan-
Eed.
fpr.;ak, uit den naam der Staaten van Holland,
verklaarende, dat dezelven hem ontvingen
, voor hunnen natuurlyken Prins en Heer
1g). Filips vernieuwde en bevestigde toen den
eed, by zyne inhuldiging in 't jaar 1549, gelaan
; waarna de Staaten van Holland (//) en
Zeeland (/) , zo wel als die der andere Landschappen
, hem , insgelyks , zwoeren. Uit
lasme van die van Holland, werdt hy toen,
wederom, door oen Advokaat,, bedankt, dat
ly hen wel, voor zyne Subjeèlen en Onder/aen,
hadt gelieven aan te neemen Van
l& overdragt der Landen werden ook open'
I :>rieici verleend, den vyf entwintigften van
Wyn-
!V> H. GODELEV„EUS de Alxlicat. Iniper. a Carol. V. apui
I. SCHA&DIUM Tom. II. p. 642.
ff") FAMIA.V SPRABA de Belfo Belg. Libr. T. p. ë, 7, g,
] rit TER. I. Hoek, f. i-. Chron. van E" OK VBER /. 134.
f g ) Zie hier voor, bl 340.
(Ji) G'oot-Wakaatb. iv^ Ireel, bl. 38.
( • • Aft.' van Htddinge van art Oei. 155;. by BOXHORN op
i UlcERSB. It. beet, bl. 505.
E
Qi) AUR. VAN UïR ÜOE» RegüT. op 'tjaar 15-,5. bl. 54, 55,

£%. BOÊK: HISTORIE. 435
Wynmaand gedagtekerd, in welken de Keizer
te verltaan gaf, dat hy zig van deeze overdragt
veel goeds voor de Landzaaten beloofde, ter
oorzaake der nabuurigheid van Engeland ; van
welk Ryk Filips K'oririg was. Voorts, werden
deezen de Nederlanden opgedraagen , met
dezelfde Souverainiteit , Hoogheid en Preeeminentie,
als de Keizer dezelve;; bezeten hadt,
mids hy aanname, alle de fchulden, ren dienfte
der Landen gemaakt, geregtelyk te voldoen
(f), waartoe hy zig, federt, insgclyks
verbondt (m). De zegels des Keizers werden,
naderhand, ook aan (lukken geüaagen, en nieuwen,
met den naam en titels des Konings, in
de plaats gemaakt («). De Koning hieldt,
voor eerst, de Raaden der Geregtshoven en
alle de andere Amprenaars in zynen dienst, mids
zy hem hunne Lastbrieven toezonden, rsieuwen
van hem ontvingen, en hem op nieuws
den eed deden (o).
In Louwmaand des volgenden jaars, ftondr X
Karei de V. Spanje en alle zyne andere Heer- A
fchappyen, het Keizerryk uitgenomen, ook . V£
1555.
svirr.
af aan zynen Zoon, alleeniyk een inkomen K,
van honderdduizend Kroonen, uit deeze Heer- ry
fchappyen, voor zig zeiven, behoudende (ƒ>).
Midlerwyl, werdt de Vloot, die hem naar
"Itand -
t) Spanen
r_
Spanje voeren zou, in Zeeland, uitgeru-sr. \ :iz er-
Liep tot in Oogstmaand des jaars 1556 aan,
eer dezelve in gereedheid gebragt was. Toen
eerst
is.
CO Groot-Geld. Plakaatb. UI. Deel, bl. i 7.
CwO Groot Plakaatb. IV. Deel, bl. 38.
C«) Repert. der Plakaat. van Hpil. bl. Po, 8r.
Co ) Repert. der Plakaat. van Holl. bl, ja. fo,
Bot !• Hoek, bi, 4. [6].
Ee a

436" V A D E R L A N D S C H E XX. BOEK
KARELII,
eerst begaf Karei zig derwaards, en droeg,
1555eindelyk,
voor zyn vertrek, ook de Keizerlyke
waardigheid op aan zynen Broeder, den
Roomsch Koning Ferdinand. De Brieven,
hiervan verleend, zyn te Zubburg, dat is, Zeeburg
of Rammekens , in Zeeland, op den zevenden
van Herfstmaand, gedagtekend r
q).
De Prins van Oranje kreeg bevel, om de Keizerlyke
Kroon en Scepter, naar Duitschland,
over te brengen. Men wil, dat hy deezen last
ongaarne aannam, zeggende tegen den Keizer,
ten aanhooren van Koning Fiüps ,, dat hy
,, hoopte, dat de Hemel hem behoeden zou
„ voor eenen dienst, door welken by de te-
„ kens der Keizerlyke waardigheid van 't hoofd
,, zyns Heeren neemen, en eenen anderen o-
,, verbrengen zou moeten. " Hy zelf verhaalt,
dat hy iet diergelyks gedagt heeft, en zeer
ongenegen tot dit werk geweest is (V). De
plegtige overdragt des Keizerryks gefchiedde
ook eerst, op den vier entwintigften van Sprokkelmaand
des jaars 1558, in de tegenwoordigheid
der Keurvorften, te Frankfort (s).
XXIX. Karei de v% nu ontbloot van alle zyne
Vertrek Heerlykheid, vertrok, van voor Rammekens,
van Karei
den
cp den vyfienden van Herfstmaand (V), in 't
V.
gezelfchap zyner twee Zusteren , de Koninginnen
Eleonora en Maria; en landde, binnen
weinige dag?n, te Laredo, in Biskaije;
Van hier naar Bu gos vertrokken, ontdekte hy
klaar-
r
y BOXHORN 0* REIGERSB. II. Tiecl, bl. 512. Vid. &
11 OoDBLEv^Uf de Abdicat. Imoer fi. 64/1
(r. Abotog iy HOR H. f)e.l, Authcnt. Stukk. bl. 71.
(tj METEBEN 1. Boek, f. 16 verf. II. GüüïLEv.tus de Abdicat.
Imper. p. 650
(,0 MRTBREN i. Boek, f. 17,

XX. BOEK. H I S T O R I E . 43?
Idaarlyk , hoe zeer hy van ftaat veranderd
was, aan het klein getal van Spaanfcbe Groo .
ten, welk hem te gemoet kwam. Ook moest
hy daar eenigen tyd naar geld toeven; 't welk
hem te harder viel, om dat hy 'er door belet
KARELÏÏ.
werdt, eenige trouwe Dienaars, die hy wilde
afdanken, te beloonen. Sommigen willen,
dat het hem toen berouwde, de Heerfchappy
te hebben.afgeftaan. Men vindt zelfs, dat
Koning Filips, eenige jaaren laater, den Kardinaal
van Granvelle, die, van zekeren dag
fpreekende, gezeid hadt, dat het de zelfde
was, op welken de Keizer, zyn Vader, de
heerfchappy hadt afgeftaan, geantwoord zou
hebben,zo is V ook dezelfde., op welken hy van
zynen afftand berouw gehad heeft. Doch veelen
verwerpen deeze vertelling. Karei, van Bur
gos vertrokken zynde, en zig, eenigen kor­
1555-
Of hy
berouw
van den
afftand
gehad
tiebbe.
ten tyd, te Valladolid hebbende opgehouden,
begaf zig, terftond, naar het Hieronimiter- Zyn af­
Klooster van S. Joost by Piacenza, betrekkengezonde de kleine wooning, hier, onlangs, ten zy derd lee-;
ven.
nen dienfte, gebouwd. Hier fleet hy den tyd,
met te paard ryden. planten en boomen kweeken.
Ook hieldt hy zig, met hulp van den
beroemden Wiskonftenaar, Jannellus Turritmus,
met het manken van uurwerken er
andere konsttuigen, bezig. Doch naar maate
dat zyne gezondheid afnam, gaf hy zig
meer aan Godvruguge oefeningen, aan leezen
en bidden, over. Ook tugugde hy zyr
lighaam , dikwyls , door vinnige geesfeliia
gen, en wil men, dat de geesfel, door hen
gebruikt, en met zyn bloed befpat, nog lang,
onder de gedenktekenen der Oostenrykfchs
Ee 3 Gods

438 V A D E R L A N D S C H E XX. BOEK.
KARELII.
Gödsdienftigheid, bewaard geworden is. Dus
11555.
leefde hy omtrent twee jaaren, tot Bat hem
en uooa. eene beete Koorts, op den een-entwintigften
van Herfstmaand des jaars 1558, in 't graf
fleepie O). Zyne uitvaart werdt, door de
Nederlanden, ook in Holland, met veele
pkgtigheden, in Wintermaand daar aan, gehouden
f». *t Gerugt, eenige jaaren na zynen
dood, hier te Lande, verfpreid, dat hy,
in de gevoelens van Luther, geftorven zou
5yn, h ongegrond en onwaarfchynlyk (w).
Vien kan egter niet ontkennen, dat hy zig
le laatfte Kerkgeregten hadt laaten toedienen,
\6otBartholomeus Carranza, Aambisfchop van
roledö, die, van Ketterye Verdagt gevvorlen,
in 't jaar 1559, door de Inquifuie, géat
werdt, en tot in 't jaar 1576 gevangen
.ezeten heeft; wanneer hy, eene plegtige afweering
gedaan hebbende, in hoogen ouderlom,
overlcedt f»- Konflantyn de la Fuente,
t liep de meesten Konfïantyn Fonce noemen,
1 'rediker van Karei den V, was ook, kort voor
;Keizers dood, in de gevangenis der Inqui-
jG tie geiaakt. Hy overleedt 'er, en werdt,
f. :dert, in zyn beeldtenis, verbrand (y). Zul-
• k e en diergeiyke gevallen hebben fommigen ,
ÏT dsfchien, doen vermoeden of vastftellen, dat
d e Keizer zelf niet vreemd was van de Leere
:r Hervorminge. Doch deeze gedagten zyn
ge-
STRAPA Libr. I p. 9, I 0, 11, 12, j 3, i 4 ) j.-,
. r) V"KLUI- Hoorn, bl. v?2.
>j yojtz ÜAYLE Diéüon. Art. CHARLES-OI-INT. Rem, R>
,*) BAYLE Diftion. Art. CARRANZA Rem, 1!. Ai C.
•jj JSAÏLK Diéüon. Art. PONCE {_Canftamin.j

XX. BOEK. H I S T O R I E . 430
geheel niet overeen te brengen, met eenen 1 CARELIT.
toeleg, om Paus te worden, en de Paufelyke 1555waardigheid,
in zyn Huis, erfelyk te doen'
verklaaren. Ook zyn 'er maar enkele Schryvers,
die hem hiervan verdagt zoeken te
maaken (2).
Dusdanig was het uiteinde van den beroem­ XXX.
den Keizer, Karei den V, die veertig jaaren> Itaat der
over de Nederlanden en zes-endertig over het. Vederanden
Keizerryk geregeerd hadt; doch, by 't afleg-, 'ti van
gen zyner Heerfchappyen, betuigde , dat de ] lollan i,
grootfte voorfpoed, ooit door hem genooten,' m tyda
an de
met zo veel verdriets, gemengd was geweest,]
)verdat
hy nimmer eenige waare vergenoeging, Iragt.
gefmaakt hcdt. Wy hebben gezien, dat hy,
eindelyk, alle de Nederlanden onder zyn gebied
gebragt heefc, door zig van Friesland,
Groningen, Overysfel, Utrecht en ten laatften
ok van Gelderland, waarom zo lang en
bloedig geoorloogd was, meester te maaken.
De vereeniging van alle deeze Landen onder
één Opperhoofd gaf aan dezelven een aanzien,
welk zy nimmer te vooren gehad hadden ;
doch ftelde de Landen en den Keizer, die 'er
Heer over was, tevens bloot, voor de afgunst
der nabuurige Mogendheden. Hieruit ontftonden,
onder anderen, de zwaare oorlogen
met Frankryk en deszelfs Bondgenooten, zo
veele jaaren, gevoerd, en kort nadat de Keizer
afftand zyner Heerfchappyen gedaan hadt,
met een Beftand geëindigd. De toeneemende
Koophandel der Nederlanden alleen ftelde
hen
fa) BRANTÓMP Capit. étrang. Tom. I p. 3^, dansje Dictionaire
de ÜAYLS Are, CHARLES QilNt. «M*. X.
Ee 4

KARELII
I555-
440 VADERLANDSCHE XX. Bom:
hen in ftaat, om, toe deeze en andere Oorlogen,
geweldige fchatten, zelfs tot veertig
milhoenen gouds toe f», 0p te brengen. En
t zou den Landzaaten niet lastig gevallen zyn,
de veiligheid zo duur te koopen, zo zy, met
dezelve , de aloude vryheid hadden mogen
behouden. Doch Keizer Karei, de voetftappen
zyner Voorzaaten volgende, maatigde
zig een volftrekt oppergezag over de Landen
aan, zonder zig aan oude gewoonten of aan
bczwooren' Voorregten veel te bekreunen,
Wy hebben gezien , hoe veele moeite de
Staaten van Holland , dikwils , te vergeefs
hebben aangewend, om zig te doen ontflaan
van lasten, in welken zy niet bewilligd hadden,
en om hunne Privilegiën voor te ftaan.
Hier kwam de vervolging om den Godsdienst
by, die veelen Landzaaten, met naame
den Hollanderen, zeer tegen de borst
was; en federt dat de Hervormde Leer ,
door de Duitfche Krygsknegten, welken de
Keizer hier gebruiken moest, en door de
vreemde Koopluiden , die zig hier nederfloegen,
in de Nederlanden verfpreid werdt,
meer afkeuring ontmoette dan te vooren.
Vooral, na dat men hadt begonnen te vreezen,
voor 't invoeren der Spaanfche Inquifitie
(£), aan welke men, hier te Lande teenemaal
ongewoon was. 't Befnoeijen van zulke
gewigtige vryheden maakte de Landzaaten
agterlyker, in het opbrengen der Keizer-
C») Verantw. des Priiic. van Orang. by Box Authenj. Stukk.
I. Deel, bl. 3.
C>J i'iiA-i'AOL» Ilift. au Conc. de Trcatc liyr. V. p. 5S.

XX. BOEK: H I S T O R I E . 441
gerlyke Bede. De Hollanders waren 'er KARELII,
egter, in de laatfte jaaren van Keizer Ka1555reis Regeeringe, tamelyk gereed toe geweest.
Zy zagen zig , na dat Utrecht en
Gelderland onder 's Keizers gebied waren
geraakt, beter tegen vyandelyke aanvallen
gedekt, dan immer te vooren , en bragten
gaarne veel op , om den Oorlog verre van
hunne grenzen te houden: terwyl zy hunne
Zeemagt in ftaat zogten te ftellen, om 'er
de Scheepvaart en Visfchery, daar 's Lands
welvaart aan hing, door te beveiligen. De
vaart op de Oostzee bloeide ook beter in
Holland, na dat de Keizer, afziende van 't
bevorderen der belangen van de Kinderen
des gevangen Konings van Deenemarke,
de Verbonden, met Christiaan den III. gemaakt,
ongefchonden lier; fchoon de Hollanders,
genoodzaakt 's Keizers belang , hoe
ftrydig met hun eigen, voor te ftaan, te
vooren, zwaare nadeelen, door den Oosterfchen
Oorlog, hadden moeten lyden. Doch
men vergat ze ligtelyk, toen men, na: 't fluiten
der Vrede, den Koophandel herleeven
Zag. Gelukkig zouden Holland en de andere
Nederlanden geweest zyn , zo zy , van
Heer wi-felende, de breuk, ondér de voorgaande
Regeering, in hunne vryheden gemaakt,
allengskens hadden mogen zien heelen.
Doch 't gevolg leerde hun , dat Filips,
't oor kenende aan de Geestelykheid
en aan onbedreevecen in de kennis deezer
Landen, die breuk langs hoe wyder , en
eindelyk , ongeneeslyk maakte : waaruit
een

KARELII
1556.
44* V A D E R L . HIST. XX. BOEK;
waaruit een opftand gereezen is, die, in felheid,
in duurzaamheid, en in zonderlinge uitkomst,
geene weêrgade gehad heeft, in de
Gefchiedenisfen der voorige tyden.
BERIGT VOOR. DEN BINDER,
Mislukte aanflag der Herdooperen op AM­
STERDAM, te plaatfen tegen over Bladzyde 98
DESIDERIUS ERASMUS ig 0
MR. AERT VAN DER GOES 204
CAREL DE VYFDE
Overdragt der Nederlanden, door Keizer
KAREL DEN V. aan zynen Zoon FILIPS. 434