Kaapse Skiereilandse Universiteit van Tegnologie

2.8.3 Onderrig van fonemiese bewustheid
Wanneer fonemiese bewustheid onderrig word, selekteer kurrikulum- ontwikkelaars maklike
drieklankwoorde en foneme byvoorbeeld: kat- [kat] , dier- [dir] en mes- [mɛs] (Linnea, Ehri & Nunes,
2004).
Onderrig in fonemiese bewustheid kan ook grafeem-foneemkorrespondering betrek om woorde te
dekodeer en te spel. Grafeme (sien Glossarium li) is die eenhede in geskrewe taal wat foneme in
gesproke woorde verteenwoordig. Grafeme kan uit een letter bestaan byvoorbeeld [p], [k], [t], [n] of
uit meer as een letter soos in [a: i], [ø], [u]. Dit wil sê die woord kat het drie foneme, dier het ook drie
foneme en elkeen word deur drie grafeme verteenwoordig. Fonemiese bewustheid kan met of sonder
letters onderrig word. Klanke is abstrak en soms moeilik om te begryp en sigbare merkers soos
blokkies of letters vir klankmanipulering kan gebruik word. Letters verskaf konkrete en sigbare
simbole vir foneme en bring die kind nader aan die werklike leestaak. Dit wil dus blyk dat onderrig in
fonemiese bewustheid meer effektief is met letter-klankkorrespondering as daarsonder (Ehri et.al.,
2001: 255; Pepler 2004).
Om te kan lees, moet die leser besef dat daar ’n verband is tussen die klanke in gesproke woorde en
die skrif op die gedrukte bladsy. Die kind wat die vaardigheid het om letters en groepe van letters in
skrif te identifiseer, verstaan grafeem-foneemkorrespondering. ’n Besef van die visuele aspekte van
skrif, ortografiese prosessering en identifikasie van die klanke in gesproke taal, fonologiese
prosessering, ontwikkel langs mekaar en ondersteun mekaar. Onderrig om dit te bewerkstellig gebruik
die strategie van die onder-na-bo- proses “bottom – up process” waar die kind se ouditiewe persepsie
van woorde ontwikkel word, dan bewus gemaak word van die visuele vorm van die klank en hierna
volg die herkenning van die letter in woorde. Intervensie met kinders in die kleuterskool, het
aangetoon dat jong kinders wel geleer kan word om woorde op te breek in klanke en wanneer dit met
lettername en letterklankonderrig geïnkorporeer word, dit meer opvoedkundig verantwoordbaar is
(Riley, 1999: x1; Ayres, 1995: 606).
Daar behoort voorsiening gemaak te word vir aktiwiteite wat fonemiese bewustheid ontwikkel in die
aanvangsleesprogram vir graad 1-leerdersaktiwiteite. Hierdie aktiwiteite behoort ingeskakel te word
by die weeklikse program van konsepte wat behandel word. Die opvoeder kan die aktiwiteite aanpas
en differensiasie toepas op grond van die kind se vlak van foneembewustheid.’n Bepaalde foneem kan
geselekteer word en aktiwiteite kan rondom die foneem beplan word. Pretorius (2001: 152) verwys na
die volgende aktiwiteite wat addisioneel tot voorafgaande aktiwiteite toegepas kan word:
’n Storieboek word voorgelees waarna die kind en die onderwyser bepaalde woorde wat
met ’n spesifieke aanvangsklank begin, selekteer en omkring
32