Kaapse Skiereilandse Universiteit van Tegnologie

kan onderskei tussen verskillende woorde in ’n sin) die manipulering van foneme (die
identifisering van ’n woord nadat sekere klanke uitgelaat, bygevoeg of geskuif word)
Segmentasie of samevoegingstake is makliker met beginkonsonante as eindkonsonante,
byvoorbeeld, dit is makliker om woorde wat met [sl-], [vr-] begin te vorm as woorde wat
eindig op [–ls], [-rk]
Manipuleerders soos tellers, skyfies, diskette en kentekens kan help in foneemsegmentasie
en manupileringstake, want dit dui duidelike skeiding in foneme aan en
Fonologiese bewustheidsaktiwiteite het ʼn groter impak op leessukses wanneer dit saam
met letter-klankkorrespondering onderrig word, byvoorbeeld wanneer die leerder ʼn [s] in
son hoor, behoort die letterklank aan die leerder bekend gestel te word sodat die leerder in
staat kan wees om assossiasies te kan maak.
Griffeth, Klesius en Kromery (1992) het bevind dat die vlak van fonologiese bewustheid wat
ʼn kind in die begin van graad 1 besit, belangriker is as die soort onderrig in tradisionele basale
of heeltaalbenadering wat leerders ontvang.
2.8 Fonemiese bewustheid
2.8.1 Die belangrikheid van fonemiese bewustheid
Die term foneem word deur taalkundiges gebruik wanneer daar verwys word na die kleinste eenheid
van spraak wat ʼn sein na ʼn luisteraar stuur wat die verskil in die betekenis van die taal ken (sien
Glossarium li). Om te onderskei tussen foneme, gebruik ʼn spreker kategorieë wat in die brein opgestel
is wanneer ʼn taal bemeester word. Wanneer daar onderskeid tussen klanke getref word, word fisiese
eienskappe van spraak geïdentifiseer. Foneme mag klanke insluit, alhoewel klanke in fonemiese
kategorieë verskil in uitspraak en eienskappe, ontvang die spreker/luisteraar dit as dieselfde foneem.
Die beginklank in ‘stop’ en ‘skop’ word verskillend uitgespreek, dit is twee verskillende klanke
(Linnea, Ehri & Simone, Nunes, 2004).
Volgens Ehri (1995: 356) sluit fonemiese bewustheid die verdeling van ’n woord in sy samestellende
klanke, die samevoeging van afsonderlik geartikuleerde klanke om woorde te vorm en die weglating
of vervanging van klanke in woorde in. Foneembewussyn kan dus omskryf word as die bewussyn dat
woorde uit klanke saamgestel is (Lazo et al. 1997: 87; Reiner, 1998: 70). Scarborough, 1998: 84 Ehri,
Nunes, Willows, Schuster, Yaghoub-Zad en Shanahan, (2001: 250) verwys na fonemiese bewustheid
as die vermoë om op foneme in gesproke taal te fokus en dit te manipuleer. Volgens Yopp en Yopp
(2001: 130) is fonemiese bewustheid “a sensitivity to and control over phonemes”. Die onderrig in
fonemiese bewustheid impliseer dus nie net onderrig in foneemgrafeem-verbande nie, maar dit is ook
’n bewusmaking van taal- en klankstrukture (Snider, 1995: 443).
29