Kaapse Skiereilandse Universiteit van Tegnologie

Bryant, (1985) asook Berg en Stegelman (2003) wat daarop dui dat die vermoë om woorde te analiseer
in fonemiese segmente en om oor voldoende fonologiese strategieë en vaardighede te beskik, ’n
beduidende rol in latere leesprestasie speel.
Metalinguistiese vaardighede is denkvaardighede wat die kind in staat stel om strukturele kenmerke
van gesproke taal te reflekteer en te manipuleer. Soos metakognisie die denke aangaande ’n persoon se
kognisie behels, so behels metalinguistiese bewustheid ’n persoon se denke aangaande taal. Dit begin
alreeds samelopend met die verwerwing van die gesproke taal ontwikkel en verwys na ’n persoon se
bewustheid en kontrole oor taal in die algemeen, die vermoë om aandag aan taal te gee onafhanklik
van die betekenis. Metalinguistiese bewustheid is dus ’n wyer term wat fonologiese bewustheid,
bewustheid van sintaksis en pragmatiese bewustheid insluit (sien 2.4.3) (Yopp & Yopp, 2000).
Lazo, Pumfrey en Peers, (1997: 87) beklemtoon die waarde van ’n studie wat deur Rego (1993) met
swak lesers onderneem is. Hierdie navorser het tot die gevolgtrekking gekom dat hierdie lesers
leesfoute begaan wat toegeskryf kan word aan ’n beperkte fonologiese bewussyn. Hierdie groep lesers
het spelfoute begaan en die navorser meen dat swak lesers en spellers oor onvoldoende fonologiese
strategieë en vaardighede beskik.
Fonologiese bewustheid is meer omvattend, want dit behels ook bewuswording van groter eenhede
soos woorde in sinne, lettergrepe in woorde en foneme in lettergrepe en in woorde. Hiervolgens word
isolasie, identifisering, kategorisering, samesmelting, segmentering en weglating van foneme of
klanke onderrig. Onderrig kan ook op manipulering van beginklanke en rym fokus. Fonologiese
bewustheid kan dus gesien word as ’n oorkoepelende term vir fonemiese bewustheid, die
bewuswording van ’n beginklank of klanke en die bewuswording van ʼn eindklank saam met die laaste
klinker, asook lettergrepe en analogië (ooreenkomste met rym). Bewustheid van aanvangsrym kan
verbind word met die kind se bewustheid van lettervolgorde in woorde. Voorbeelde van aanvangsrym
is woorde soos trap, trok, tree, traan. End-analogieë het ’n sterk verband met rym. Voorbeelde is hap,
lap, sap, trap, krap. End-analogieë wat as ’n ouditiewe aktiwiteit hanteer kan word, is makliker en
ontwikkel vroeër. Begin-analogieë ontwikkel wanneer die kind begin lees en woorde kan segmenteer
in eenhede, anders as by aanvangsrym. (Dahl et al., 2001: 7; Yopp & Yopp, 2000: 131; Goshwami &
Mead, 1992: 153).
2.7.2 Wanneer ontwikkel leerders fonologiese bewustheid?
Navorsers het bevind dat leerders fonologiese bewustheid op verskillende ouderdomme demonstreer
en die vlak van bewustheid verskil ook onder leerders (Bradley & Bryant, 1985; Maclean, Bryant, &
Bradley, 1987). Op die ouderdom van drie het leerders al kennis van kinderrympies (Maclean et al.,
1987). Muter, Hulme, Snowling en Taylor (1998: 3) het bevind dat die bemeestering van fonologiese
26