Inhoud: - Solidariteit Navorsing

Kwartaallikse rapport
1/2013
April 2013
Solidariteit
Beweging
Solidariteit
Navorsingsinstituut
Solidariteit
Arbeidsmarkrapport
Vir perspektief op die afgelope kwartaal se arbeidsmarkgebeure
Inhoud:
1. Belastingverligting is
oëverblindery
2. Die mislukking van SEB:
5 stappe
3. Belasting styg, lone daal
4. Die ekonomie, die rand en
verbruikerskrediet
5. Die redes agter die rekordhoë
petrolprys
www.solidariteit.co.za 0861 25 24 23

UITGESOEKTE ARBEIDSMARKSTATISTIEK
40.0%
35.0%
30.0%
25.0%
20.0%
15.0%
10.0%
5.0%
0.0%
46.0%
45.0%
44.0%
43.0%
42.0%
41.0%
40.0%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
-5%
-10%
-15%
-20%
6.4%
21.8%
29.2%
Vierde kwartaal werkloosheidskoerse - 2008 tot 2012
Bron: Statistieke Suid-Afrika
34.0%
24.2% 24.0% 23.9%
35.8% 35.4% 35.9%
24.9%
2008Q4 2009Q4 2010Q4 2011Q4 2012Q4
14,027,000
45.0%
Werkloosheidskoers - Eng definisie Werkloosheidskoers - Uitgebreide definisie
Vierde kwartaal werkskoers en aantal werkende mense - 2008 tot 2012
Bron: Statistieke Suid-Afrika
13,250,000
41.8%
13,132,000
40.8%
13,497,000
41.3%
13,577,000
41.0%
2008Q4 2009Q4 2010Q4 2011Q4 2012Q4
Aantal mense met werk Werkskoers (Mense van 15 tot 64 wat werk)
Geannualiseerde seisoenaal-aangepaste BBP-groei per sektor - 2006Q4 tot 2012Q4
Bron: Statistieke Suid-Afrika
6.0%
-1.7%
3.5%
4.4%
Primêr (8%) Sekondêr (22%) Tersiêr (70%) Totale BBP teen markpryse
14,200,000
14,000,000
13,800,000
13,600,000
13,400,000
13,200,000
13,000,000
12,800,000
3.3% 2.1%

BELASTINGVERLIGTING IN GORDHAN SE BEGROTING SLEGS OËVERBLINDERY
Soos al gebruiklik geraak het, het die minister van finansies, Pravin Gordhan, in sy nasionale begrotingstoespraak
in Februarie aangekondig dat daar in die huidige belastingjaar belastingverligting vir persoonlike
inkomstebelastingbetalers sal wees. Die presiese aanhaling is: “In the 2013/14 fiscal year, personal income tax
relief of R7 billion is granted.”
Belastingstygings vanjaar
Die grootste groep betalers van persoonlike inkomstebelasting is
werknemers, vir wie so ’n aankondiging op sigwaarde na ’n
welkome blaaskans kan lyk. Die term “belastingverligting” impliseer
tog dat minder belasting betaal sal word. In werklikheid is dit
oëverblindery. Die “verligting” wat gegee word, is slegs ’n
aanpassing om te vergoed vir die dalende waarde van geld – inflasie.
Die bedrag van R7 miljard wat as “belastingverligting” voorgehou
word, word bereken met die aanname dat belastingbetalers se
belasbare inkomste konstant bly. Dit is egter vir ’n baie groot aantal
werknemers nie die geval nie, aangesien “lewenskoste”-verhogings
van naastenby die VPI-inflasievlak oorwegend toegestaan word. Die
aanpassings van belastingkerwe word juis gedoen om te keer dat
mense wat inflasieverwante verhogings kry, nie proporsioneel tot
hul inkomste meer belasting betaal nie, selfs al bly hul
lewenstandaard konstant.
Ware belastingverligting sou dus beteken dat ’n persoon wat ’n
inflasieverwante verhoging kry, proporsioneel tot sy inkomste
minder belasting as in die vorige jaar moet betaal. Vir die meeste
belastingbetalers wat noemenswaardige hoeveelhede belasting
betaal, is dit egter nie die geval met die 2013/14-begroting nie. Die
volgende tabel toon die belastingkerwe vir die 2012/13- en
2013/14-belastingjare.
Die gemiddelde VPI-inflasie vir 2012 was 5,6%. Dit is egter slegs die
belastingdrempel wat met hierdie persentasie aangepas is. Al die
ander belastingkerwe is slegs met 3,5% aangepas.
Die praktiese uitwerking hiervan kan met behulp van twee
voorbeelde aangetoon word:
Voorbeeld 1
’n Werknemer wat in die 2012/13-belastingjaar belasbare inkomste
van R150 000 verdien het, sou R15 560 aan inkomstebelasting
betaal het – dit is 10,37% van sy belasbare inkomste.
Gestel hierdie werknemer kry dan ’n
5,6%-verhoging vir die
2013/14-belastingjaar. Sy belasbare inkomste is nou R158 400 en
daarop betaal hy R16 432 belasting. Dit is steeds 10,37% van sy
belasbare inkomste. Aangesien al sy inkomste op die laagste kerf
belas word, is die aanpassing vir hierdie werknemer wel voldoende
kompensasie vir die feit dat die koopkrag van geld gedurende 2012
met ongeveer 5,6% gedaal het. Dit is egter geen ware verligting nie,
slegs ’n aanpassing vir VPI-inflasie.
Voorbeeld 2
’n Werknemer wat tydens 2012/13 dubbeld soveel as die
werknemer in die vorige voorbeeld verdien het, se marginale
belastingkoers was 30%. Hy sou R54 860 aan inkomstebelasting,
18,29% van sy belasbare inkomste, betaal het. Indien hy ook
gedurende die 2013/14-belastingjaar
’n 5,6%-verhoging ontvang,, sal sy inkomste tot R316 800 styg.
Hierop word hy met R58 430 belas. Dit is 18,44% van sy belasbare
inkomste. Ten spyte van die “belastingverligting” betaal hy dus ’n
groter deel van sy inkomste aan die belastinggaarder oor as tydens
die vorige jaar.
Werknemers se grootste enkele aftrekking
Die belastingverligting van R7 miljard is dus grootliks oëverblindery,
aangesien die nagenoeg 3,3 miljoen mense wat noemenswaardige
hoeveelhede inkomstebelasting betaal, in 2013 ʼn groter deel van
hul inkomste aan inkomstebelasting sal afstaan as in 2012. Dit is nog
voordat die effek van stygings in ander belastings, soos
brandstofheffings, heffings op alkohol, invoertariewe en
sogenaamde “groen belastings” in ag geneem word.
Inkomstebelasting is vir baie werknemers die grootste enkele
aftrekking op hul weeklikse of maandelikse betaalstrokies. Verlede
jaar se oproer in die mynbedryf is ten dele aangevuur deur die
groot verskil tussen sommige mynwerkers se “cost to company” en
“take home” –loon. Een van die grootste redes waarom hierdie
verskil so groot is, is inkomstebelasting en ander regeringsheffings
soos die vaardigheidsheffing. Tog is dit die werkgewer of skuldeisers
wat die sondebokke gemaak word vir die “karige” bedrae wat
werknemers op die ou end huis toe neem, terwyl Jan Taks skotvry
daarvan afkom en vir die kulkuns van belastingverligting bedank
word.
2012/13-belastingjaar 2013/14-belastingjaar Aanpassing
0% belasting R0 – R63 556 R0 – R67 111 5,6%
18% belasting R63 557 – R160 000 R67 112 – R165 600 3,5%
25% belasting R160 001 – R250 000 R165 601 – R258 750 3,5%
30% belasting R250 001 – R346 000 R258 751 – R358 110 3,5%
35% belasting R346 001 – R484 000 R358 111 – R500 940 3,5%
38% belasting R484 001 – R617 000 R500 941 – R638 600 3,5%
40% belasting R617 001 + R638 601 + 3,5%
3

DIE MISLUKKING VAN SEB: 5 STAPPE
Voorstanders van Swart Ekonomiese Bemagtiging (SEB) voer aan dat SEB ekonomiese ontwikkeling, verminderde
ongelykheid, maatskaplike opheffing en ander goeie dinge tot gevolg het. Inderwaarheid was die werklike
hoofoogmerk van SEB in die afgelope tien jaar, sedert die Wet op Swart Ekonomiese Bemagtiging in 2003 aanvaar is,
die herverdeling van kapitaal volgens kunsmatige, politieke oogmerke, ten koste van alle verbruikers.
Daar hoef nie verder as die volgende stelling deur Rob Davies, minister van Handel en Nywerheid, gesoek te word vir bevestiging dat SEB ’n
projek is om ’n politieke bloudruk op die ekonomie af te dwing nie: “Black economic empowerment is not just a social and political imperative.
We need to make sure that in the country's economy, control, ownership and leadership are reflective of the demographics of the society in
the same way the political space does. That's why we are saying Black Economic Empowerment remains an economic imperative.”
Die wet word tans hersien, ongelukkig met die oog daarop om dit groter tande te gee. Ingevolge die wetsontwerp van November 2012
• sal ’n SEB-kommissie op die been gebring word om SEB-nakoming te verskerp;
• sal maatskappye wat op die Johannesburgse aandelebeurs genoteer is verplig wees om hul SEB-status en enige inligting wat die SEBkommissie
verlang te rapporteer;
• en sal daar swaar strawwe, insluitende tronkstraf en boetes van tot 10% van maatskappy-omset, opgelê word indien daar bevind word
dat vals SEB-inligting verskaf is.
As politieke bloudruk het SEB egter juis gevolge teenoorgesteld aan die bemagtiging van swart mense, ekonomiese ontwikkeling en die
vermindering van ekonomiese ongelykheid. Trouens, dit verlaag die tempo waarteen die ekonomie groei, sowel as die eweredigheid – ook in
terme van rasgroepe – waarmee ekonomiese welvaart in die samelewing versprei.
Iemand wat ten gunste van die positiewe uitkomste, wat as regverdigings vir SEB gebruik word, soos ekonomiese groei, die vermindering van
ekonomiese ongelykheid en ekonomiese deelname van meer swart mense is, behoort teen die SEB-beleid self te wees. Die huidige SEB-beleid
is teenproduktief wanneer dit teen hierdie positiewe uitkomste gemeet word.
Indien in gedagte gehou word dat die eintlike hoofoogmerk van SEB die oordrag van kapitaal volgens politieke prosesse is, dan is daar vyf stappe
wat toon waarom SEB skadelik is.
1. WELVAART IS TOEGANG TOT GOEDERE EN DIENSTE
“Welvaart is in sigself niks meer as die lewensmiddele,
kommoditeite en genietinge van die lewe nie,” het Richard
Cantillon in 1730 in die openingsin van sy Essay oor Ekonomiese
Teorie, die eerste ekonomiese verhandeling, geskryf. Cantillon se
insig van byna 300 jaar gelede is vandag ewe geldig: as ’n mens wil
weet of SEB welvaart vergroot, dan moet ’n mens kyk of
verbruikers in die algemeen groter volhoubare toegang tot die
“lewensmiddele, kommoditeite en genietinge van die lewe” as
vroeër het.
2. GOEDERE EN DIENSTE KOM UIT DIE KAPITAAL-
STRUKTUUR
Goedere en dienste – lewensmiddele – val nie uit die lug nie, maar
is die eindprodukte van ingewikkelde produksiekettings. Dié
produksiekettings – insluitende die masjiene, arbeidsprosesse,
toerusting, voorrade, ensovoorts – vorm die ekonomie se
kapitaalstruktuur. Hoe beter die ekonomie se kapitaalstruktuur
aanmekaargesit is en onderhou word, hoe meer en beter is die
produkte en dienste wat dit lewer en hoe groter die welvaart vir
almal.
4

3. DIE KAPITAALSTRUKTUUR WORD DEUR
ENTREPRENEURS BESTUUR
Die vernuwing van die kapitaalstruktuur is die taak van
entrepreneurs. Entrepreneurs is deur die winsmotief gemotiveerd
om goeie skattings te maak van wat mense se behoeftes in die
toekoms gaan wees. Ten einde in die toekoms in verbruikers se
behoeftes te kan voorsien, moet entrepreneurs nóú reeds die
kapitaalstruktuur aanpas, sodat die kapitaalstruktuur op die geskikte
tyd geskikte produkte kan lewer.
Hoe beter die entrepreneurs hulself van hierdie taak kwyt, hoe
beter word die kapitaalstruktuur aanmekaargesit om die meeste
welvaart vir almal te lewer.
4.
BELEGGERS KANALISEER GELD NA VERBRUIKERS SE
GUNSTELING ENTREPRENEURS
In ’n vryemarkomgewing word die beste entrepreneurs deur ’n
verbruikersgeleide proses geïdentifiseer. Elke verbruiker (in SEBterme:
swart-, bruin-, Indiër- en wit mense) speel hierin ’n rol, elke
keer wanneer ’n verbruiker een item koop en ’n ander item op die
rak agterlaat. In hierdie proses word die entrepreneur wat
verbruikers se behoeftes die beste bevredig, beloon, terwyl sy
mededinger nie beloon word nie. Beleggers (kapitaliste) kanaliseer
hul geld na verbruikers se gunsteling entrepreneurs – diegene wat
die meeste wins maak.
Die beste entrepreneurs (diegene wat verbruikers die beste dien
deur die kapitaalstruktuur die beste te bestuur) kry dus toegang tot
meer kapitaal.
5. SEB VERVANG VERBRUIKERS SE KEUSES
MET POLITICI SE KEUSES
SEB ondermyn egter verbruikers se entrepreneurskeuses. In
plaas van dat entrepreneurs daagliks deur verbruikers aan die
hand van die welvaart wat hulle lewer gemeet word, meet SEB
entrepreneurs aan die hand van politieke maatstawwe. Beleggers
is dus nie meer vry om geld na die entrepreneurs wat die
kapitaalstruktuur die beste bestuur en die meeste welvaart skep
te kanaliseer nie. Meer kapitaal beland nou in die hande van
polities-begunstigde entrepreneurs wat minder welvaart skep.
Wat SEB dus doen, is om volgens ’n proses van politieke voorkeur
die kapitaalstruktuur van beter na swakker entrepreneurs oor te
dra. Hierna is daar minder welvaart in die ekonomie en is die bates
wat daar wél is gekonsentreer in die hande van ’nelite met die regte
politieke vriende.
Verbruikers, vir wie alle produkte en dienste op die ou end bestaan,
word hierdeur benadeel. SEB kán nie ekonomiese groei óf minder
ongelykheid óf algemene swart bemagtiging bevorder nie. Volgens
die ware maatstaf van welvaart – toegang tot geskikte goedere en
dienste – is byna alle Suid-Afrikaners, insluitende swart mense,
armer weens SEB. Die enigste “wenners” in die proses is die
polities-begunstigde swart elite en ander mense (ook wit, bruin en
Indiër-mense) wat dié kunsmatige stelsel tot hul wense kan uitbuit.
5

BELASTING STYG, LONE DAAL
’n Land se Bruto Binnelandse Produk (BBP) is ’n
statistiese maatstaf van sekere tipes ekonomiese
aktiwiteit in daardie land. Een manier om BBP te
ondersoek is om die relatiewe bydraes van elk van die
volgende komponente tot die BBP-totaal te
bestudeer : die staat, kapitaalfaktore en
werknemersvergoeding. Oor tyd bestudeer vertoon
die ratio's tussen die komponente ’n merkwaardige
patroon.
Sedert die Tweede Wêreldoorlog het die aandeel van BBP wat aan
werknemersvergoeding toegeskryf kan word merkbaar afgeneem,
terwyl die deel aan die staat beduidend toegeneem het. Die
aandeel wat na kapitaalfaktore, insluitende kapitaalvervanging,
kapitaalvorming en opbrengs op kapitaal gegaan het het slegs ’n
klein toename vertoon. Soos wat belasting oor die jare toegeneem
en die staat meer van die ekonomiese uitset van Suid-Afrikaners
ingepalm het, het werknemersvergoeding ’n relatiewe daling
vertoon.
Figuur 1 toon die ontwikkeling van die drie komponente van BBP
sedert 1948. Let op hoe die boonste strook (die staat se aandeel)
groter word, terwyl die onderste strook (werknemersvergoeding)
krimp. Hierdie syfers ondersteun ’n skeptiese benadering tot ’n
beskouing dat die las van groter regeringsinkomste nie
disproporsioneel op die werkersklas val nie.
Die staat
Die boonste strook verteenwoordig netto belasting op produkte
en produksie as ’n persentasie van BBP. Dit neem van 4,2% in die
1950's toe tot 11,4% teen 2012. Oor die tydperk is dit ’n 171%,
oftewel 7,2 persentasiepunte, toename.
Die enkele lyn wat vanaf die 1960's loop is Nasionale
Regeringsinkomste as ’npersentasie
van BBP. Dit verskil van netto
belasting op produkte en produksie hoofsaaklik deurdat dit
inkomstebelasting insluit.
Kapitaalfaktore
Die middelste strook verteenwoordig vloeie na kapitaalfaktore,
insluitende kapitaalvervangingskoste, kapitaalvormingskoste en
opbrengs op kapitaal. Dit het van 39,4% in die 1950's tot 42,7% in
2012 toegeneem. Oor die tydperk is dit ’n toename van slegs 8,4%,
oftewel 3,3 persentasiepunte.
Werknemersvergoeding
Die onderste strook verteenwoordig werknemersvergoeding as ’n
persentasie van BBP. Dit het vanaf 56,4% in die 1950's tot 45,9% in
2012 toegeneem. Oor die tydperk is die afname 18,6%, oftewel
10,5 persentasiepunte.
Ter samevatting: oor die laaste halfdosyn dekades het netto
belasting op produkte en produksie as ’n persentasie van BBP
beduidend toegeneem, terwyl werknemersvergoeding as ’n
persentasie van BBP beduidend afgeneem het. Kapitaalvorming en -
vervanging en opbrengs op kapitaal as ’n
persentasie van BBP het
slegs effens toegeneem.
6

EKONOMIE EN SAKETOESTANDE
Die rekordlae rentekoerse wat deur die Reserwebank gehandhaaf word, het deur die loop van 2012 en vroeg in
2013 nog 'n vlaag van leen en bestee deur verbruikers, groot maatskappye en die staat aangevuur.
Gedurende die laaste week van Februarie het die nasionale
tesourie aangekondig dat die begrotingstekort vir die 2012-fiskale
jaar meer is as wat aanvanklik verwag is en tot 5,2% van die BBP sou
verbreed. Die regering het dus die afgelope jaar lenings opgejaag,
terwyl groei in belastinginkomste ver onder die vooruitskattings
daarvan ingekom het. Groei in private sektor-krediet het ook die
afgelope jaar die hoogte ingeskiet. Groei in huishoudelike krediet,
uitgesluit verbandvoorskotte, het van jaar tot jaar met 30% in
Februarie toegeneem en groei in besigheidskrediet het op 'n jaar tot
jaar-grondslag met 6% toegeneem.
Oor die algemeen is die ekonomie dus in groter skuld. Hierdie
kredietvergryping verleen aan huishoudings, groot besighede en die
staat die vermoë om meer goedere en dienste aan te koop as wat
hulle produseer. Siende dat die produksiesektor van die Suid-
Afrikaanse ekonomie weggekalwe word ten gunste van meer
mededingende ekonomieë in die res van die wêreld, stimuleer 'n
kredietvergryping (wanneer dit plaasvind) in Suid-Afrika voorts die
invoer van goedere en dienste wat in hierdie meer mededingende
ekonomieë vervaardig is, eerder as wat dit die plaaslike
vervaardiging van goedere stimuleer.
Dit is die vernaamste rede wat die skokkende groot
handelstekortsyfer, wat in Januarie 2013 aangekondig is, verklaar.
Aldus SAID-data het Suid-Afrika se handelsbalans met dié van die
res van die wêreld aangegroei tot 'n rekord tekort van R25 miljard in
10 000
5 000
0
-5 000
-10 000
-15 000
SA Handelsbalans
3-maande gemiddeld
Januarie. Dit beteken dat as 'n ekonomie Suid-Afrika aansienlik
meer invoer as wat dit uitvoer.
Ondersoek na historiese handelsbalansdata toon dat die
handelstekort stadig groei gedurende 'n opswaai in die sakesiklus of
gedurende tydperke van BBP-groei wanneer binnelandse vraag
sterk is en die invoer van verbruikers- en kapitaalgoedere
(masjinerie en gereedskap) uitbrei. Voor die wêreldwye
ekonomiese krisis in 2007 het die Suid-Afrikaanse handelstekort 'n
(destydse) rekordhoogtepunt van R17 miljard bereik. Na die
wêreldwye ekonomiese krisis het die Suid-Afrikaanse ekonomie
dramaties verlangsaam en het die ekonomie met die res van die
wêreld 'n handelsoorskot van R10 miljard behaal.
Sleutelpunte
• Algehele ekonomiese groei sal traag bly in 2013
• Werkloosheid styg verder gedurende die vierde kwartaal
van 2012
• Druk van prysinflasie op stygende brandstofpryse en lae
rentekoerse hoër in 2013
• Opname bevind dat 74% van die klein tot
middelslagondernemings die sake-omgewing as moeiliker
ervaar.
-20 000
1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Bron: SAID, Solidaritit Navorsingsinstituut
7

Met die handelstekort wat nou bykans 50% hoër is as tydens die
hoogtepunt van die laaste groeifase in die sakesiklus, dui dit dus
daarop dat die Suid-Afrikaanse ekonomie ernstig gevaar loop van ’n
sakesiklusinsinking (skerp verlangsaming van sikliese groei) in óf
2013 óf 2014. Lesers behoort hierop ag te slaan en behoort in
gedagte te hou dat 'n mens jou nou moet staal en enige
surplusinkomste as appeltjie vir die dors moet bêre.
Nog ’n ekonomiese verwikkeling wat omsigtigheid van
huishoudings en besighede gaan verg, is dat prysinflasie tans in ’n
versnelde fase verkeer. Nadat dit in Desember met 5,7% jaar tot
jaar toegeneem het, het die regering 'n nuwe statistiese metode
ingevoer om die verbruikersprysindeks (VPI) te bereken, wat op sy
beurt gebruik word om die inflasiekoers te bereken en die
inflasiekoers het tot 5,4% verlangsaam. In Februarie het die jongste
berekende VPI-inflasiekoers tot 5,9% j/j teruggeklim, ’n sterk
versnelling waarvan die kragtigheid ekonome verras het.
Die regering het in die eerste week van Maart aangekondig dat die
petrolprys in Maart met 81c per liter sou styg, ’n 7%-toename
sedert Februarie. Dit het die petrolprys vir die eerste keer ooit tot
bo R13 per liter in Gauteng opgestoot. Dit is belangrik om weer te
beklemtoon dat die petrolprys in een maand meer gestyg het as wat
die verbruikersprysindeks in ’n jaar gestyg het. Gedurende die
eerste week in April het die petrolprys met ’n verdere 10c per liter
by die kus en 12c per liter in Gauteng gestyg.
Die pryse van sekere sleutelprodukte in die ekonomie styg dus teen
’n veel vinniger koers as die “amptelike” inflasiekoers en as hierdie
neiging na die einde van die jaar toe gaan voortduur, sal
huishoudings agterkom dat veral die voedsel-en brandstofgedeeltes
van hul begrotings ’n veel groter gedeelte van hul begroting in beslag
neem as wat aan die begin van die jaar die geval was. Dit bly dus 'n
verstandige strategie om voorsiening te maak vir hoër voedsel- en
brandstofpryse teen die einde van 2013. Dit is nie nou die tyd om te
oorbestee nie.
Vervolgens kom huispryse aan die beurt met FNB en Absa se
navorsing wat uiteenlopende markinligting bied. Absa se
huisprysindeks het van Januarie 2012 tot Januarie 2013 teen ’n
koers van 9% gestyg, terwyl FNB se huisprysindeks van Januarie
2012 tot Januarie 2013 met 2,3% afgeneem het. Ons voorsien dat
huispryse deur die loop van 2013 gaan styg, maar die styging sal
hoofsaaklik toegeskryf kan word aan die swak rand en lae
rentekoerse en nie aan ’n aanvraag vir huise wat wesenlik aan die
verbeter is nie.
In die geheel gesien, bly besigheidstoestande in die ekonomie aan
die versleg. ’n Verslag wat in Februarie 2013 deur sbp, sakeomgewingspesialiste,
uitgereik is het bevind dat uit die klein tot
middelslagondernemings (KMMO's) wat ondervra is, 74% van
mening was dat dit in die afgelope jaar moeiliker geword het om ’n
KMMO te bedryf. Slegs 7% het gemeen dat dit makliker geword
het, terwyl die res gemeen het dit het onveranderd gebly. Die
KMMO's met ’n personeel van meer as 40 lede en dié in die
vervaardigingsektor was van mening dat saketoestande die meeste
versleg het. Uit die paneellede wat ondervra is, het 38% gemeen
dat “munisipale belasting en dienste” die grootste bron van
kommer vir hul besigheid inhou en 21% was van mening dat
“regulasies en rompslomp” die grootste bron van kommer vir die
oorlewing van hul besigheid inhou. Slegs 15% het die
“wêreldekonomie” as die hoofbron van kommer beskou en 9% het
“plaaslike ekonomiese toestande” as hul primêre besorgdheid
beskou.
Die getuienis is sprekend: die groeiende las van staatsregulasies en
rompslomp is besig om die entrepreneuriese lewensbloed uit die
ekonomie uit te pers deurdat dit die reeds moeilike taak om ’n
besigheid te bedryf, verder bemoeilik.
8

DIE RAND
Die rand is sedert die middel van 2011 aan die verswak, en het van 6,50 teenoor die Amerikaanse dollar tot 8,50 aan
die begin van 2013 geval, terwyl dit in Maart tot vlakke van net onder 9,30 geklim het. In Desember het ons die
opmerking gemaak dat teen 'n wisselkoers van 8,50 teen die Amerikaanse dollar “die rand nie uitermate swak is nie,
maar dat dit beslis ietwat onderwaardeer blyk te wees.” Die rand het sedertdien verder verswak.
Die rand was die afgelope maande in die spervuur met negatiewe
nuus wat die vraag na dié geldeenheid waarskynlik gedemp het. Eers
was dit Marikana, toe die onrus in die landboustreke van die Wes-
Kaap, daarna het die regering grondhervorming afgekondig wat sou
verhoed dat buitelanders landbougrond in Suid-Afrika mag besit
deur hulle net toe te laat om grond van die regering te huur. Toe
weer is alle aandag gevestig op Oscar Pistorius wat sy vriendin
geskiet het en die manier waarop die Suid-Afrikaanse Polisiediens
die ondersoek van die misdaadtoneel hanteer het wat veel te
wense oorgelaat het, terwyl bewustheid van die brutale geweld
teen Suid-Afrikaanse vroue in almal se agterkop was en in Februarie
het 8 SAPD-lede 'n 27 jaar oue Mosambiekse taxibestuurder na
bewering doodgemaak toe hy hom teen arrestasie verset het. Om
die negatiewe sentiment te kroon, is president Jacob Zuma op die
voorblad van die Financial Times van 4 Maart aangehaal as sou hy
gesê het dat “koloniale besighede” die voorbeeld van China se
beleggingsmetodes moet volg of die risiko moet oop om deur die
Chinese uitgestof te word.
Alles in ag genome is die rand en Suid-Afrika aan die begin van 2013
dus nie in 'n gunstige lig beskou nie en is dit 'n bydraende faktor
waarom die rand sedert die begin van die jaar verder teenoor die
Amerikaanse dollar verswak het.
Bogenoemde is egter alles faktore wat 'n impak het op die aanvraag
na die rand en neem nie die dinamika van aanbod, wat ook 'n
bepaler is of die rand versterk of verswak, in ag nie. Die afgelope
paar maande het die koers waarteen nuwe rand-voorraad die
ekonomie betree het, van 'n groeikoers van 17% in Augustus tot 5%
in Desember, 6,2% in Januarie en 5% in Februarie verlangsaam.
Rand-geldvoorraadgroei is dus in 'n verlangsamingsfase, wat die
geldeenheid oor die kort termyn teen verdere verswakking sal
rugsteun.
* Teen druktyd.
Daar is voortslepende risiko's dat die rand in die volgende paar
maande nog meer teenoor die Amerikaanse dollar kan verswak.
Sodanige beweging sal egter waarskynlik deur tegniese
handelsfaktore, eerder as deur volhoubare ekonomiese
grondbeginsels, gedryf word en sal derhalwe nie lank volgehou
word nie. Die mees waarskynlike scenario is dat die $/R-
wisselkoers sy huidige wisselkoersvlakke rondom 9,25 * sal
handhaaf, maar dat dit teen die einde van die jaar sal begin daal. As
ons iets uit die geskiedenis omtrent die rand kan wys word, dan is
dit dat wanneer almal op hul heel negatiefste oor die rand se
vooruitsigte blyk te wees, dit geneig is om almal te verras deur te
herstel. Die huidige mag dalk net so 'n tydperk wees.
Sleutelpunte
• Die rand bly swak en het tot onder die vlakke wat laat in
2012 ervaar is, gedaal
• Die rand beweeg na onderwaardasie
• Daar bestaan steeds redes waarom die rand gedurende
die res van die jaar kan verstewig
9

KREDIETWELSTAND VAN VERBRUIKERS
TransUnion se verbruikerskredietindeks (CCI) meet die algemene stand van Suid-Afrikaanse verbruikers se krediet-welstand. Eenvoudig
gestel, poog dit om te verduidelik of dit vir verbruikers moeiliker/makliker is om hul skuldlas te betaal. 'n Vlak bo 50,0 dui op welstand wat
aan die verbeter is en onder 50,0 dui op 'n agteruitgang in kredietwelstand.
Nadat dit van 49,2 in Kwartaal 3 (K3) tot 49,9 in K4 van 2012
toegeneem het, het die CCI in K1 van 2013 skerp afwaarts tot 44,4
punte gedaal. Die CCI bevind hom tans dus op negatiewe terrein en
dui op 'n omgewing waar dit vir verbruikers oor die algemeen
moeilik is om hul skuld te betaal.
Wat beleggers, werknemers en besighede in die voertuigverwante
sektore betref, moet kennis geneem word van die korrelasie wat
tussen die CCI en plaaslike voertuigverkope in die grafiek hieronder
aangetoon word. Die verhouding dui daarop dat die groei van
Naamsa- plaaslike motorverkope in die komende maande
aansienlik gaan begin verlangsaam.
70
65
60
55
50
45
40
35
TransUnion CCI teenoor Naamsa motorverkope
-10%
-20%
-30%
-40%
30
-50%
2007 2009 2011 2013
CCI (linkeras)
Naamsa-motorverkope (3 maande gemid.; 4 maande vertraag)
Bron: TransUnion
50%
40%
30%
20%
10%
0%
TransUnion se CCI staan ook in 'n stewige korrelasie met die groei
in verkope van duursame kleinhandelsware. Daardie besighede,
beleggers of werknemers in die duursame kleinhandelsware-sektor
(meubels, toestelle, rekenaar- en kommunikasietoerusting,
juweliersware), moet swak groei in verkope in die volgende paar
maande te wagte wees.
Voorts onthul 'n ontleding van die CCI se subkomponente verdere
interessante insigte. Een daarvan is dat die onlangse versnelling van
prysinflasie – veral voedsel- en brandstofpryse – voortgaan om
verbruikers se besteebare inkomste weg te vreet, wat die kontant
wat beskikbaar is om skuld mee te betaal, verminder. Met die
petrolprys wat aan die begin van 2013 skerp gestyg het, gaan
hierdie tendens voortduur.
In die geheel blyk skulddienskoste stabiel te wees, wat aangehelp is
deur die Reserwebank se rentekoers-verlaging in Julie 2012. Indien
ons verdere rentekoersverlagings in 2013 gaan hê, sal dit 'n verdere
afname in skulddienskoste ondersteun.
Ten spyte van stabiele skulddienskoste, het lenings uit nood soos
weerspieël deur kredietkaartgebruik die afgelope paar maande
skerp gestyg, terwyl die koers van agterstallige verbruikerskuld besig
is om skerp te styg. Al twee die verwikkelings is 'n aanduiding van 'n
verslegtende toetstand wat verbruikerskrediet betref. In lyn met die
tema van omsigtigheid en besparing en om nie vanjaar op krediet te
oorbestee nie, behoort die verslegtende toestand van
verbruikerskrediet dié boodskap te onderstreep.
“Daardie besighede, beleggers of
werknemers in die duursame
kleinhandelsware-sektor (meubels,
toestelle, rekenaar- en
kommunikasietoerusting,
juweliersware), moet swak groei in
verkope in die volgende paar
maande te wagte wees.”
10

WAT HET DIE PETROLPRYS TOT 'N REKORDHOOGTE OPGESTOOT?
In Mei 2000 het 'n liter 93-oktaan loodvrye petrol (LVP) R3,23
gekos. Verbruikers het verlede week verneem dat dieselfde
petrolprys in Maart vanjaar vir die eerste keer ooit tot bo die R13
per liter gaan styg as gevolg van 'n prysverhoging van 81 sent per
liter. Die petrolprystendens kan soos volg grafies voorgestel word:
Petrol Price
93-oktaan loodvrye petrol (Gauteng) s/l
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Bron: SAPIA, Solidariteit Navorsingsinstituut
Dit beteken dat die petrolprys in Suid-Afrika sedert die middel van
2000 met 273% gestyg het. In die VSA het die kleinhandelprys van
petrol volgens die VSA se Administrasie vir Energie-Informasie
(EIA) sedert die middel van 2002 met slegs 146% toegeneem. Die
petrolprys in Suid-Afrika het met ander woorde verdriedubbel,
terwyl die petrolprys in Amerika net meer as verdubbel het.
Die belangrikste verskil waarom die petrolprys in Suid-Afrika
vergeleke by die prys in Amerika soveel vinniger styg, is omdat die
Reserwebank die rand teen nog 'n vinniger tempo verwater as wat
die Amerikaanse Federale Reserweraad (die sentrale bank) die
Amerikaanse verwater. Ter illustrasie, let op die volgende grafiek
van die rand-geldvoorraad en die dollar-geldvoorraad. Dit blyk uit
die grafiek dat die randvoorraad amper vier keer sedert die middel
van 2000 toegeneem het, terwyl die Amerikaanse geldvoorraad
net verdubbel het.
450
400
350
300
250
200
150
100
VSA en SA geldvoorraad
M2 aangepas tot 100, Mei 2002
VSA M2-geldvoorraad SA M2-geldvoorraad
Bron: Reuters, Solidariteit Navorsingsinstituut
As gevolg van die veel vinniger tempo van randgeldskepping as
Amerikaanse dollar geldskepping word, was die rand sedert die
middel van die 1990's in 'n verswakkende tendens. In 1994 was die
R/$-wisselkoers 3,42 en vroeg in 2000 was dit 6,30. Tans is die R/$wisselkoers
net bo die 9. Die rand het dus oor die afgelope dekade
skerp verswak teenoor die Amerikaanse dollar. Wanneer politici
soos Rob Davies, die minister van handel en nywerheid, aanvoer
dat die rand te sterk is en dat dit dít is wat vervaardigingsaktiwiteit in
die ekonomie aan bande lê, is hulle verkeerd. Die rand is 'n
besonder swak geldeenheid en dit is die oorsaak van die baie van
Suid-Afrika se ekonomiese probleme. Maar dis ’n saak vir ’n ander
dag.
14.00
12.00
10.00
8.00
6.00
4.00
2.00
0.00
USD-ZAR wisselkoers
Bron: Reuters, Solidariteit Navorsingsinstituut
Afgesien van dalende olievoorrade en die stygende koste om olie
te ontgin, is die grootste enkele aandrywer van die stygende prys
van olie in Amerikaanse dollar die afgelope dekade die verswakking
van die dollar deur die Amerikaanse Federale Reserweraad,
aangesien dit die dollarvoorraad laat toeneem het, wat die waarde
van elke dollar wat in omloop is verlaag, en wat weer op sy beurt
die brandstofprys in die VSA opstoot. As die Reserwebank nie die
Amerikaanse voorbeeld gevolg het om die rand te verswak teen
selfs 'n vinniger koers as wat die Federale Reserweraad die
Amerikaanse geldeenheid verswak nie, sou die rand vandag tussen
R3-6 per Amerikaanse dollar kon verhandel het, of selfs net so sterk
en dalk sterker as die Amerikaanse dollar gewees het. Dit sou
beteken dat die petrolprys in rand amper 50% laer, om en by R6
per liter, kon wees, wat die huidige brandstofheffings wat Suid-
Afrikaners vir elke liter brandstof betaal, insluit.
Ter afsluiting, vanweë sy beleid van lae rentekoerse is die
Reserwebank besig om die aantal rande wat in die ekonomie in
omloop is, vinniger te verhoog as wat die Amerikaners hul
geldvoorraad aanvul en dit dryf weer die wisselkoers van die rand
teenoor die Amerikaanse dollar laer. 'n Gevolg hiervan is dat die
petrolprys in Suid-Afrika teen 'n vinniger koers styg as wat die
petrolprys in Amerikaanse dollar styg. Die enigste verskil tussen die
twee lande is dat die een se geldeenheid swakker is as die ander s'n.
Die Reserwebank glo dat dit groei van die ekonomie kan stimuleer
deur rentekoerse laag te hou. Een van die gevolge daarvan om
rentekoerse te lank te laag te hou, is dat die wisselkoers egter
verswak. 'n Prys wat dan betaal word vir die Reserwebank se beleid
van lae rentekoerse is dat die prysinflasie van goedere soos petrol
teen 'n snel tempo styg. Vir solank as wat die Reserwebank sy
beleid van lae rentekoerse bly handhaaf, wat die rand verswak, sal
die petrolprys bly styg. Geneem teen die petrolprys se gemiddelde
inflasiekoers sedert die middel van 2000, is die petrolprys bestem
om tot bo R20 per liter teen die jaar 2017 te styg.
11

Solidariteit
Beweging
Solidarity
Research Institute
Die Solidariteit Arbeidsmarkrapport is ’n kwartaallikse publikasie van die Solidariteit
Navorsingsinstituut vir die vakbond Solidariteit. Die rapport word deur Paul Joubert en
Piet le Roux, senior navorsers by die Solidariteit Navorsingsinstituut, saamgestel.
Wil jy die Solidariteit Arbeidsmarkrapport in die toekoms skriftelik of per e-pos ontvang?
Stuur ’n e-pos aan Piet le Roux by pleroux@solidariteit.co.za,
of kontak ons by 012 644 4300.
Die vakbond Solidariteit is ’n lid van die Solidariteit Beweging. Besoek ons webblad by
www.solidariteit.co.za.
www.solidariteit.co.za * 0861 25 24 23