De dader is zelf verantwoordelijk - Reclassering Nederland

■ Interview
‘Gedragsverandering is
beste garantie tegen recidive’
12 Blauw – Handhaving 7 juli 2012 – nummer 14

‘De dader is zelf
In de jaren zeventig, toen u bij de reclassering kwam, was
de eigen verantwoordelijkheid van daders niet in beeld.
Ook was er voor het slachtoffer geen aandacht.
Reclassering Nederland heeft daar een enorme beweging in
gemaakt.
“Als mensen uit de gevangenis komen of een voorwaardelijke
straf hebben gekregen, kun je twee dingen doen: hen loslaten
en kijken wat er gebeurt, of ze controleren en op de
langere termijn werken aan een gedragsverandering zodat ze
niet recidiveren. We zoeken als reclassering daarom een combinatie
van controle en begeleiding in dat toezicht. Alles wat
wij nu doen met de daders is gericht op de eigen verantwoordelijkheid,
maar ook op voorkómen dat zij opnieuw in
de fout gaan. Het slachtoffer staat daarbij veel meer op het
netvlies van de reclasseringswerker dan voorheen: je doet het
voor de samenleving en ter voorkoming van slachtoffers,
daarom ga je met daders aan de slag. Niet als vergoelijking en
niet om te pamperen. Nee, de dader wordt aangesproken op
zijn gedrag en we geven hem de kans zijn gedrag te veranderen.”
Zijn er consequenties als iemand zich niet aan de afspraken
houdt?
“Dat is ook anders dan in het verleden. Als we alles uit de
kast hebben gehaald om een dader te motiveren en hij houdt
zich toch niet aan de afspraken, dan rapporteren we naar het
OM en zijn de consequenties voor de dader. Had je dat
twintig jaar geleden als reclasseringsmedewerker gedaan, dan
had je snel je biezen kunnen pakken. Nu is het gemeengoed.
Het OM voert inmiddels ook meer een lik-op-stuk beleid,
door een overtreding van de bijzondere voorwaarden sneller
Tekst: Marielle den Breejen
verantwoordelijk’
Foto’s: Harro Meijnen / Blauw
Ooit begon hij als reclasseringsmedewerker. Inmiddels is Sjef van
Gennip al bijna acht jaar algemeen directeur van Reclassering
Nederland. Hij maakte de ontwikkeling van de organisatie en de
samenwerking met ketenpartners van dichtbij mee. ‘Het is van
groot belang dat de politie ons informeert.’
voor de rechter te brengen. Toen ik zeven jaar geleden als
directeur begon, was het een veel voorkomende klacht bij de
reclassering dat dit niet gebeurde. Dat is door de nieuwe wet
Voorwaardelijke Sancties (zie openingsartikel, red.) inmiddels
nog meer verbeterd.”
Er klinken kritische geluiden dat Reclassering Nederland te
veel wordt aangestuurd door het OM, in tegenstelling tot
Stichting verslavingsreclassering GGZ en het Leger des Heils.
“Ik denk dat er accentverschillen zijn, maar dat alle drie de
organisaties bewegingen gemaakt hebben naar die eigen verantwoordelijkheid
van de dader. We zijn de laatste jaren meer
naar elkaar toe gegroeid. Wij hebben inderdaad de naam veel
meer van de controle te zijn dan de andere twee partners,
maar dat komt doordat zij veel sterker verbonden zijn met de
zorg. Ze zijn ingebed in zorginstellingen. Wij opereren wat
onafhankelijker en zijn meer gefocust op controle.”
Een ander kritiekpunt is te veel controle en te weinig begeleiding.
“Dat is echt een misvatting. Het gaat juist om de combinatie
van controle en begeleiding. Een goed evenwicht daartussen
is de meest effectieve manier om iemand op het rechte pad
te houden, zo blijkt uit onderzoek. Controle alleen zorgt niet
voor minder recidive, begeleiding en zorg alleen ook niet.
Een goede mix draagt bij aan een effectieve gedragsverandering
(zie kader, red.). We zijn er trots op dat we dat in huis
hebben. Vroeger deden we alleen aan hulpverlening. Ik denk
dat ik in de jaren zeventig, zelfs bij ernstige delicten, adviezen
heb geschreven als: ‘Alstublieft niet opsluiten, want daar
worden mensen alleen maar slechter van.’ Door wetenschap-
Blauw – Handhaving 7 juli 2012 – nummer 14 13
>>

■ Interview
pelijke studies en ervaringen uit het buitenland is langzaam
die focus veranderd. Maar ook door de overtuiging dat strafbaar
gedrag niet ongestraft mag blijven. Als reclassering moeten
wij erop toezien dat een dader zich aan de afspraken
houdt. Doet hij dat niet, dan heeft dat consequenties.”
Pleit u daarmee ook voor harder straffen?
“Ik pleit altijd voor stevige straffen bij ernstige delicten. Je
kunt bij iemand die een kind heeft verkracht en vermoord
niet zeggen dat gevangenisstraf niet helpt en dat we onder
toezicht maar een beetje moeten begeleiden. Dat is flauwekul.
Dat daar een straf op staat, is evident. Bij ernstige delicten
moet je straffen, alleen al uit het oogpunt van vergelding.
Maar je moet niet de illusie hebben dat dat bijdraagt aan
recidivevermindering. De beste garantie tegen recidive is
■ Gedragsinterventies
Reclassering Nederland beschikt over tal van
mogelijkheden om gedrag te beïnvloeden. In
reclasseringstaal: gedragsinterventies. Jaarlijks gaat het
om rond de duizend trainingen en cursussen.
Gedrag is aan en af te leren. Training kan helpen gedrag te
veranderen. Reclassering Nederland concentreert zich
daarbij op bewezen effectieve trainingen, wetenschappelijk
gefundeerd. Gericht op het verminderen van recidiverisico’s.
Een onafhankelijke erkenningscommissie ziet daarop toe.
Gedragstrainingen kunnen onderdeel zijn van het reclasseringstoezicht
en zijn op te leggen als bijzondere voorwaarde
bij het vonnis of beschikking.
Op een rij:
- CoVa: cognitieve vaardigheden
- CoVa+ voor minder begaafden of personen met
leerachterstand
- Woontraining
- Budgetteertraining
- Arbeidsvaardigheden
- ART: agressietraining
- Leefstijltraining voor verslaafden
- Terugvalpreventie verslaafden
- Huiselijk Geweld
Strengheid
Reclassering Nederland stelt diagnoses en schat risico’s
van recidive in. Dat weegt ze mee in haar adviezen aan
rechters en officieren van justitie. Maar ook in de manier
van begeleiden, de strengheid van het toezicht en de uitvoering
van noodzakelijke (werk)straffen. Sommige daders en
verdachten zijn verslaafd of in de war. Behandeling tijdens
het reclasseringstoezicht is dan noodzakelijk. In dat geval
verwijst de reclassering door naar een zorginstelling of een
maatschappelijke opvangorganisatie. Snelle opvang, hulp of
behandeling is gewenst om verdere schade in de samenleving
of van de persoon zelf, zo veel mogelijk te beperken.
Bron: reclassering.nl
gedragsverandering. Als mensen zeggen: ‘We moeten straffen
uit het oogpunt van vergelding’, kan ik daar geen speld tussen
krijgen. Dat moet gebeuren. Maar ik kan echt boos worden
als mensen zeggen dat het de samenleving veiliger
maakt. Dat is onzin. Je maakt het niet veiliger door harder te
straffen. Je moet door middel van controle en begeleiding -
aanvullend op repressie en gevangenisstraf - maatregelen
inzetten die echt bijdragen aan de verandering van gedrag.
Dat lukt niet bij iedereen, maar de praktijk wijst uit dat je in
veel gevallen het gedrag van mensen blijvend kunt veranderen.”
De staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, Fred Teeven,
kwam enkele maanden geleden met een wetsvoorstel om ernstige
gewelds- en zedendelinquenten na hun behandeling of
gevangenisstraf permanent onder toezicht te stellen. Dat betekent
een uitbreiding van het takenpakket van de reclassering.
“Wij pleiten er al langer voor het toezicht te verlengen bij
mensen van wie wij denken dat zij een verhoogd risico hebben
op recidive en van wie het toezicht dreigt af te lopen.
Gelukkig is de staatssecretaris gestart dat bij wet te regelen.
Ik denk dat het een kwestie van tijd is voordat vrijwel iedereen
die een risico vormt voor de samenleving een of andere
vorm van toezicht krijgt. Nu komen mensen nog wel vrij
zonder toezicht, begeleiding of controle. En soms gaat dat
gruwelijk mis. We kennen allemaal de voorbeelden uit de
media.”
Wat vindt u van de maatschappelijke onrust die ontstaat als
bijvoorbeeld een zedendelinquent terugkomt in de wijk?
“Wij kunnen als reclassering niet de emotie in de wijk
oplossen. Vooral bij zedendelinquenten is de samenwerking
met de politie van enorm belang. De wijkagent kan een
extra oogje in het zeil houden. Ik ben wel voorstander van
open en transparant communiceren over de terugkeer van
een zedendelinquent, want mensen komen het toch wel te
weten. Geen geheimzinnig gedoe, zeker in deze tijd van
sociale media. Als de buurt of de slachtoffers niet weten dat
iemand terugkeert in de wijk, zijn ze terecht verontwaardigd.
Maar naar mijn mening moet je alles op alles zetten om te
voorkomen dat een zedendelinquent terugkomt in de buurt
waar hij het delict gepleegd heeft. Dus van tevoren afspraken
maken met de burgemeester, met de woningbouwcorporaties
en met de ondertoezichtgestelde zelf. Het is in zijn belang
en dat van de slachtoffers om niet terug te gaan naar waar
het ooit gebeurd is. Hopelijk helpt de nieuwe wet
Voorwaardelijke sancties daarbij. Want met die wet kun je
deze voorwaarde in vonnis vastleggen.”
Ziet u nog meer winst in de wet Voorwaardelijke sancties?
“Absoluut. Nog niet alle rechters, officieren van justitie maar
ook reclasseringswerkers maken optimaal gebruik van de justitiële
voorwaarden, maar het gebeurt steeds meer. Voorheen
legde de rechter vaak alleen een algemene voorwaarde op:
14 Blauw – Handhaving 7 juli 2012 – nummer 14

‘U mag niet meer recidiveren en u niet meer schuldig maken
aan enig strafbaar feit.’ Dankzij de nieuwe wet kunnen we nu
als reclassering dertien verschillende bijzondere voorwaarden
adviseren. En waar vroeger een individuele reclasseringsmedewerker
moest bepalen welke aanwijzingen werden opgelegd,
ligt dat nu in vonnis vast. Overtreedt de ondertoezichtgestelde
deze voorwaarde, dan is hij in overtreding op het vonnis in
plaats van dat hij de aanwijzing van de reclasseringswerker
negeert.”
De politie heeft dus een (extra) handhavende en signalerende
rol zodra er vrijheidsbeperkende voorwaarden zijn opgelegd.
Kan de politie meer betekenen in toezicht?
“De politie heeft geen formele rol in het toezicht, maar biedt
wel een paar extra ogen om het toezicht nog effectiever te
maken. De reclasseringsmedewerker is formeel aangewezen als
toezichthouder vanuit de justitiële opdracht. Wij zoeken daarin
samenwerkingspartners en daaronder valt zeker ook de
wijkagent met zijn belangrijke rol op het gebied van openbare
orde en veiligheid en in de verbinding met de wijk. De
wijkagent heeft contacten in de wijk en kan heel goed de
verbindende schakel zijn tussen de reclasseringswerker en de
buurt. De politie kan signaleren op basis van surveillance of
informatie uit de wijk. De politie wordt eerder gebeld dan
wij. Dat de politie ons vervolgens informeert, is enorm
belangrijk. Of dat bijvoorbeeld een gesprek plaatsvindt tussen
de wijkagent, reclasseringswerker en de ondertoezichtgestelde.
De wijkagent kan ook in overleg met de reclasseringswerker
op huisbezoek gaan om te kijken hoe het met de ondertoezichtgestelde
gaat. In samenwerking met de politie en de veiligheidshuizen
moet het netwerk zich sluiten, zodat de wijk
ziet dat die persoon goed in de gaten wordt gehouden.”
Denkt u dat de politie en reclassering elkaar in die samenwerking
weten te vinden?
“Ik denk dat op uitvoerend niveau veel reclasseringswerkers
goed contact hebben met de wijkagenten, zeker in het zwaardere
toezicht. Lastiger is om bij elke agent en elke rechercheur
voor het voetlicht te brengen wat reclassering doet. Een
heleboel politiemensen hebben vermoedelijk een verouderd
of helemaal geen beeld van het werk van de reclassering. Op
lokaal niveau overheerst bij de politie met name het idee dat
de reclassering altijd een taak heeft bij ex-gedetineerden. Als
zo’n gedetineerde vrijkomt, vragen die mensen zich dan ook
af waar de reclassering is. Maar alleen bij mensen met een
voorwaardelijke veroordeling of een voorwaardelijke invrijheidstelling
houdt de reclassering toezicht en is er een convenant
tussen politie en reclassering. We moeten dus continu
aandacht vragen voor het werk van de reclassering. We zouden
graag zien dat het werk van de reclassering aan bod komt
in de politieopleiding. Daarover zijn we in gesprek met de
Politieacademie. Daar valt winst te behalen. Zoals ook bij de
ZSM-afhandeling. Daar zit je letterlijk met partners bij elkaar
en leer je elkaar nog beter kennen.”
Tegelijkertijd verloopt de informatie-uitwisseling niet altijd
soepel. Er bestaat, zo bleek uit onderzoek, eerder een huivering
voor. Ondanks de convenanten die er zijn. Waar gaat het fout?
“Convenanten zijn goed, maar het kunnen ook papieren tijgers
worden. Je moet continu benadrukken dat een samenwerkingsafspraak
vastligt. Anders verwatert het, zowel binnen
het korps als binnen onze organisatie. Ik kan overigens boos
worden als ik hoor dat er informatie bekend is die niet
gedeeld wordt. In het belang van de veiligheid in de samenleving
en het voorkomen van nieuwe slachtoffers vind ik -
zeker bij ernstige delicten – sowieso de privacy van het individu
ondergeschikt aan informatie-uitwisseling. Je moet elkaar
optimaal informeren en liefst digitaal informatie delen, via
goede informatiesystemen. De informatie-uitwisseling zal
hopelijk nog verbeteren nu er een proef draait met het doelgroepensysteem
Amazone. Daarbij krijgt ook de reclasseringsmedewerker
een abonnement van zijn cliënt in het systeem,
waarmee hij precies kan zien of deze politiecontacten
heeft. Ook wordt onderzocht of de werkende voorwaarden in
Amazone kunnen worden opgenomen, zodat deze voor de
politie zichtbaar zijn.”
U doet regelmatig pittige uitspraken in de media over bepaalde
onderwerpen, bijvoorbeeld permanent toezicht bij zedendelinquenten,
waar u voorstander van bent. Is dat misschien om het
imago van de reclassering als softe club te veranderen?
“Absoluut niet. Ik ben gepassioneerd door dit vak. Ik ben
ervan overtuigd dat we een bijdrage kunnen leveren aan een
gedragsverandering van mensen, wat de samenleving leuker
en veiliger maakt. Ik geloof daar in. Daarvoor hebben we ook
straffen en repressie nodig, maar indien mogelijk moet dat
samengaan met controle en toezicht. En als directeur van
Reclassering Nederland wil ik tegelijkertijd een tegengeluid
bieden, een publiek debat oproepen. We moeten de discussie
opzoeken, uitleggen waarom we bestaan en wat dat oplevert.
Daarmee doe ik ook recht aan de organisatie. We hebben
mensen in dienst die dag in dag uit met ongelooflijk moeilijke
groepen bezig zijn. De dagelijkse confrontatie met heel
ernstige delicten laat hen niet onberoerd, maar ze hebben
toch de professionaliteit om te doen wat ze kunnen met de
instrumenten die zij in huis hebben. Dat draag ik uit, in de
volle overtuiging dat wij een professionele organisatie zijn die
kan helpen de samenleving veiliger te maken en te voorkomen
dat er meer slachtoffers vallen. Daar sta ik voor.” ■
Marielle.den.breejen@politieacademie.nl
Voor meer informatie:
PKN > Operationele/Executieve ondersteuning >
Executie > Justitiële voorwaarden
PKN > Operationele/Executieve ondersteuning >
Executie>Executie van straffen en maatregelen
Blauw – Handhaving 7 juli 2012 – nummer 14 15