HERSIENINGSVRAE – VRAESTEL 1
HERSIENINGSVRAE – VRAESTEL 1
HERSIENINGSVRAE – VRAESTEL 1
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1<br />
METRO EAST EDUCATION DISTRICT<br />
METRO OOS ONDERWYSDISTRIK<br />
LEWENSWETENSKAPPE<br />
GRAAD 12<br />
TUTORING MATERIAAL<br />
KWARTAAL 2 2011<br />
LEERDER BRONNEPAK
2<br />
EVOLUSIE<br />
HERSIENING<br />
1.1 Tienduisende jare gelede was die diere wat in kameelperde ontwikkel(evolueer)<br />
het, nie so lank soos moderne kameelperde nie.Oor 'n lang tydperk, het die nekke<br />
van kameelperde langer geword. Hulle kon hoog in 'n boom reik vir blare en ook laag<br />
afbuig vir water.<br />
Voorouer<br />
kameelperd<br />
Moderne<br />
kameelperd<br />
Voorouer- en moderne kameelperde besig om te vreet<br />
1.1.1 Beskryf hoe die lang nekke, van moderne kameelperde, deur die<br />
volgende verduidelik sou word:<br />
(a) Darwin<br />
(b) Lamarck<br />
1.1.2 Verduidelik hoekom Lamarck se teorie nie aanvaarbaar is nie.
3<br />
1.2 Die verskillende vinkspesies (A, B, C en D) hieronder kom op verskillende Galapagos-<br />
Eilande voor en daar word vermoed dat hulle uit „n saadetende oerouer spesie van die<br />
vasteland Suid-Amerika ontstaan het. Hulle stem met mekaar ooreen wat hulle<br />
inwendige liggaamsbou aanbetref, maar verskil met betrekking tot die vorm en grootte<br />
van hulle snawels en dus hul voedingsgewoontes.<br />
Sommige van die vinkspesies van die Galapagos <strong>–</strong>eilande<br />
Blare<br />
A<br />
Insekte<br />
C<br />
Voorvaderlike<br />
saadetende<br />
spesie van die<br />
vasteland<br />
Botsels en vrugte<br />
B<br />
Larwes/Wurms<br />
1.2.1 Verduidelik wat met geografiese isolasie van „n bevolking bedoel<br />
word.<br />
1.2.2 Waarom dink jy het die verskillende vinkspesies aangepas om<br />
verskillende voedselsoorte te eet?<br />
1.2.3 Beskryf hoe nuwe vinkspesies op die verskillende eilande<br />
ontstaan het.<br />
D
1.3 Bestudeer die diagramme hieronder wat 'n evolusieproses toon.<br />
DIAGRAM 1, 2 en 3 toon die volgorde van gebeure wat in konynbevolkings<br />
oor baie duisende jare plaasgevind het.<br />
2<br />
3<br />
1<br />
Bevolking A<br />
Rivier<br />
Rivier<br />
4<br />
Geenvloei<br />
Rivier<br />
Geenvloei<br />
vind nie<br />
plaas nie<br />
Spesie X Spesie Y<br />
Grondverskuiwing<br />
Bevolking B<br />
1.3.1 Noem die evolusieproses wat deur die volgorde van<br />
gebeure in DIAGRAM 1, 2 en 3 hierbo voorgestel word.<br />
1.3.2 Beskryf die proses genoem in VRAAG 3.4.1 deur die<br />
diagramme hierbo te gebruik.
1.4<br />
1.4.1<br />
1.4.2<br />
1.4.3<br />
5<br />
Bestudeer die drie onderstaande diagramme (A, B en C) wat 'n meganisme wat<br />
gebruik word om evolusie te verduidelik, illustreer.<br />
Vergelyk diagramme A en B en beskryf die kenmerk van die kaktus wat<br />
hulle in staat gestel het om vir lang tydperke in warm, droë<br />
weerstoestande te oorleef.<br />
Noem die meganisme wat Darwin voorgestel het om sy teorie van<br />
evolusie wat in hierdie diagramme geïllustreer word, te verduidelik.<br />
Gebruik die drie bostaande diagramme om die meganisme genoem in<br />
VRAAG 2.1.2 te verduidelik.<br />
1.5 Beskryf hoe elkeen van die volgende tot genotipiese variasie in spesies bydra:<br />
1.5.1<br />
1.5.2<br />
1.5.3<br />
A B C<br />
Meiose<br />
Mutasie<br />
Wortels<br />
Geslagtelike voortplanting<br />
Tyd<br />
Die strukturele aanpassing van kaktusse oor tyd<br />
Nakomelinge<br />
1.6 Beskryf hoe spesievorming plaasvind wanneer 'n bevolking deur geografiese<br />
versperrings verdeel word.
1.7 Beide Darwin en Lamarck het teorieë voorgestel om die oorsprong van nuwe<br />
spesies te verduidelik.<br />
1.7.1 Noem die VIER waarnemings waarop Darwin sy teorie gebaseer<br />
het.<br />
1.7.2 Tabuleer TWEE verskille tussen Lamarck se teorie en Darwin se teorie.<br />
1.8 Bestudeer onderstaande diagram van 'n eend se poot.<br />
6<br />
Gewebde poot van 'n eend<br />
1.8.1 Voorouers van eende het nie gewebde pote gehad nie. In terme van<br />
natuurlike seleksie, verduidelik hoe die gewebde pote van eende kon<br />
evolueer.<br />
1.8.2 Die volgende vrae verwys na Lamarck se verduideliking van evolusie<br />
(a) Beskryf die idee wat deur Lamarck voorgestel is om evolusie te verduidelik<br />
(b) Noem waarom Lamarck se verduideliking vandag nie deur die meeste<br />
wetenskaplikes aanvaar word nie<br />
1.9 Lees die volgende leesstuk:<br />
Die cichlidae-visse van die Malawi-meer het uit een voorouer in<br />
meer as 400 spesies ontwikkel oor tyd. Daar is nie baie<br />
versperrings in die meer wat geenvloei en voortplanting tussen<br />
bevolkings sal verhoed nie. Wetenskaplikes is van mening dat die<br />
spesiërings <strong>–</strong> proses eerder weens teelkeuse plaasvind waar<br />
natuurlike mutasies nuwe kleurpatrone by mannetjies laat<br />
ontstaan. Die wyfievisse verkies die nuwe kleurpatroon en keis<br />
dan „n maat daarvolgens.<br />
1.9.1 Watter soort spesiëring vind plaas by die cichlidae-visse?<br />
1.9.2 Verduidelik kortliks hierdie tipe spesiëring genome in Vraag 1.9.1<br />
1.9.3 Watter soort voortplantings <strong>–</strong> isolering vind plaas by die cichlidae-visse?<br />
1.9.4 Verduidelik hoe voortplantings-isolering plaasvind by die cichlidae-visse.
1.10 Bestudeer die volgende diagramme wat die verskillende stadiums (1 tot 4)<br />
van 'n evolusieproses toon.<br />
Spesie A<br />
Vasteland<br />
1 2<br />
Geskei deur<br />
kontinentskuiwing<br />
Spesie A Spesie A Spesie A<br />
Vasteland<br />
3<br />
Eiland<br />
7<br />
Vasteland<br />
Spesie A Spesie A<br />
Vasteland<br />
See<br />
1.10.1 Noem die evolusieproses veroorsaak deur die kontinentskuiwing<br />
soos getoon<br />
1.10.2 Beskryf hoe die oorspronklike bevolking van spesie A verdeel het<br />
om twee spesies te word, soos in die diagramme hierbo getoon.<br />
4<br />
Spesie B<br />
Eiland
1.11 Lees die volgende uittreksel en beantwoord die vrae wat volg.<br />
8<br />
Duisende wildebeeste het oor die groot grasvlaktes van die Serengeti in<br />
Afrika gemigreer. Party van hulle was groot, party klein, party sterk en party<br />
swak. Leeus het die wildebeeste gevolg en die stadigstes gevang en gevreet.<br />
Water was skaars en slegs die sterkstes was dapper genoeg om te stop om<br />
water uit die watergate te drink.<br />
1.11.1 Identifiseer EEN frase in hierdie uittreksel wat variasie onder die<br />
wildebeeste beskryf.<br />
1.11.2 Verduidelik hoe Darwin se idee van evolusie deur natuurlike<br />
seleksie op hierdie uittreksel toegepas kan word.<br />
1.12 Lamarck het sy evolusieteorie op twee beginsels, idees of 'wette' gebaseer.<br />
1.12.1 Noem en beskryf TWEE beginsels wat Lamarck gebruik het om te<br />
verduidelik hoe evolusie plaasgevind het.<br />
1.12.2 Gee EEN rede waarom Lamarck se teorie NIE aanvaar word NIE.
1.13. Bestudeer die diagramme hieronder van die boonste kaak, skedel en die voet<br />
van twee organismes A en B. Die diagramme is NIE volgens skaal geteken<br />
NIE.<br />
Organisme<br />
A<br />
B<br />
Boonste kaak<br />
9<br />
Skedel<br />
(onderaansig)<br />
Foramen magnum<br />
Foramen magnum<br />
1.13.1 Met betrekking tot die tekeninge hierbo:<br />
(a)<br />
Voet<br />
Tabuleer TWEE sigbare verskille tussen die boonste kake van<br />
organismes A en B.<br />
(b) Noem EEN sigbare verskil tussen die voete van organismes A<br />
en B.<br />
1.13.2 Watter organisme (A of B) is meer waarskynlik tweevoetig?<br />
1.13.3 Gee 'n rede vir jou antwoord op VRAAG 1.13.2
10<br />
1.14 Bestudeer die onderstaande tydlyn van menslike evolusie:<br />
1.1.4.1 Watter spesie is volgens die tydlyn ‟n moontlike gemeenskaplike<br />
voorouer van ape en mense?<br />
1.1.4.2 Wanneer het hierdie spesie gelewe?<br />
1.1.4.3 Wat is die belangrikste kenmerk wat veroorsaak het dat hominiene by<br />
punt A in twee afsonderlike groepe verdeel het?<br />
1.1.4.4 Is die moderne mens direk verwant aan Homo neanderthalensis ? Gee<br />
‟n rede vir jou antwoord.<br />
1.1.4.5 Noem ‟n moontlike gemeenskaplike voorouer van die moderne mens<br />
en Homo neandethalensis.
11<br />
1.15 Die kaart hieronder illustreer die moontlike menslike migrasies uit Afrika<br />
1.15.1 Noem die hominien spesie wat in Afrika sy oorsprong het en alle ander<br />
bevolkings vervang het insluitende Homo erectus volgens die “Uit<br />
Afrika” hipotese.<br />
1.15.2 Waarom word Afrika die “Wieg van die Mensdom” genoem?<br />
1.15.3 Watter bewyse het wetenskaplikes vesamel om hulle in staat te stel om<br />
die kaart hierbo op te stel?<br />
1.16 Lees die onderstaande leesstuk en beantwoord die vrae wat volg.<br />
Nuwe mediese navorsing stel voor dat Suid Afrika verskeie nuwe variante van die<br />
gevaarlike medisyne bestande tuberkulose in die gesig staar waarvoor daar geen<br />
bekende geneesmiddel is nie. Die nuutste bevindinge stel voor dat ten spyte van ‟ n<br />
massiewe TB <strong>–</strong>kontrole program, begin die regering die stryd te verloor teen die<br />
dodlike siekte bekend as XDR-TB. Die nuwe variante reageer nie op medikasie nie<br />
of reageer slegs baie stadig. Die bevolkingsstruktuur van XDR-TB is nie beperk tot ‟n<br />
enkele genotipe nie maar verskyn onafhanklik in verskillende dele van SuidAfrika.<br />
Een groot problem is dat mense nie hul behandeling voltooi nie en dit veroorsaak<br />
weerstand teen medisyne.<br />
1.16.1 Waarom is XDR-TB so ‟n groot problem?<br />
1.16.2 Waarom ontwikkel TB bakterieë weerstand teen antibiotika<br />
1.16.3 Verduidelik die gevallestudie in terme van evolusie.
12<br />
1.17 Bestudeer die onderstaande twee skedels (volgens dieselfde skaal geteken) en<br />
beantwoord die vrae wat volg.<br />
Homo sapiens<br />
Australopithecus africanus<br />
1.17.1 Tabuleer DRIE sigbare verskille, vanaf die twee skedels hierbo getoon, wat<br />
wetenskaplikes gebruik om Homo sapiens en ander primate te onderskei.<br />
1.17.2 Noem DRIE voorbeelde van Australopithecus-fossiele wat in Suider-Afrika ontdek<br />
is.<br />
1.17.3 Verduidelik die belangrikheid van die ontdekking van die skedels van<br />
Australopithecus in die verstaan van die evolusie-ontwikkeling van die mens.
13<br />
1.18 'n Vergelyking van die anatomiese kenmerke van organismes het<br />
wetenskaplikes gehelp om evolusionêre verwantskappe voor te stel.<br />
foramen<br />
magnum<br />
1.18.1<br />
1.18.2<br />
1.18.3<br />
1.18.4<br />
onderaansig<br />
Skedell<br />
syaansig<br />
pelvis<br />
Homo<br />
Australopithecus<br />
Sjimpansee<br />
Sommige belangrike anatomiese verskille tussen Homo, Australopithecus<br />
en sjimpansee<br />
Tabuleer DRIE waarneembare verskille tussen die syaansig van die<br />
skedels van Homo en die sjimpansee.<br />
Watter EEN van die organismes (Australopithecus of sjimpansee)<br />
is/was 'n viervoetige dier?<br />
Gee EEN waarneembare rede vir jou antwoord op VRAAG 1.5.2.<br />
Noem TWEE fossiele van Australopithecus wat in Suid-Afrika gevind<br />
is.
1.19 Sitochroom C en sekere ensieme was geïsoleer van die mitochondria van<br />
baie tipes selle. Die aantal verskille in die aminosuurvolgorde vanm<br />
Sitochroom C van verskillende spesies is met menslike Sitochroom C<br />
vergelyk. Die volgende table toon die resultate van die ondersoek aan.<br />
14<br />
Verskil in Aminosuurvolgorde<br />
Organisme Aantal verskille in<br />
aminosuurvolgorde<br />
vanSitochroom C in vergelyking<br />
met mense<br />
Tuna 21<br />
Muf 48<br />
Mot 31<br />
Hond 11<br />
Perd 12<br />
Hoender 13<br />
Aap 1<br />
1.19.1 Watter EEN van die organismes in die tabel genoem, se DNS-kode vir<br />
Sitochroom C stem die meeste ooreen met dié van die mens.<br />
1.19.2 Watter afleiding maak evolusioniste uit hierdie ooreenkoms genoem in<br />
VRAAG 1.19.1<br />
1.19.3 Noem VIER ander bewyse wat evolutioniste gebruik om die teorie van<br />
evolusie te ondersteun.<br />
1.19.4 Watter EEN van die organismes wat in die tabel genoem is, se DNS kode vir<br />
Sitochroom C stem die minste ooreen met dié van die mens?<br />
1.19.5 Gee EEN rede vir jou antwoord in VRAAG 1.19.4<br />
1.19.6 Teken „n kolomgrafiek om die veskil in aminosuurvolgorde van Sitochroom C<br />
in die tuna, muf, hond en perd aan te toon.<br />
1.20 Bestudeer die data in die tabel hieronder van studies wat geoen is met DNS-<br />
monsters van verskillende organismes.<br />
Organisme DNA ooreenkoms (%)<br />
Mens 100,0<br />
Sjimpansee 97,6<br />
Rhesus aap 94,7<br />
Langarm aap 91.1<br />
1.20.1 Skryf „n moontlike hipotese vir hierdie ondersoek neer.<br />
1.20.2 Teken „n kolomgrafiek om die data in die tabel aan te toon.<br />
1.20.3 Watter gevolgtrekking kan jy maak uit die resultate.
15<br />
LEWENSPROSESSE<br />
1.1 Bestudeer die onderstaande diagram en beantwoord die vrae wat volg.<br />
1.1.1 Identifiseer dele A, B, C, D, E en F.<br />
1.1.2 Skryf die naam en diagramnommer (1 of 2) van die neurone wat deur elk van die<br />
volgende pyltjies in Diagram 3 voorgestel word.<br />
(a) G<br />
(b) H<br />
Diagram 1<br />
1.1.3 Gee EEN funksie van die neuron wat voorgestel word deur:<br />
(a) Diagram 1<br />
(b) Diagram 2<br />
E<br />
A<br />
B<br />
Diagram 3<br />
C<br />
Rigting van impuls<br />
Dele van die menslike senuweestelsel<br />
G<br />
H<br />
Diagram 2<br />
F<br />
D<br />
spier of<br />
effektor
1.1.4 Wat is ’n sinaps?<br />
1.1.5 Wat is die funksionele eenheid van die senuweestelsel?<br />
1.2 Bestudeer die volgende leesstuk en beantwoord die vrae wat volg.<br />
16<br />
Boodskapperstowwe word in die endokriene kliere van die<br />
menslike liggaam vervaardig en dan na ander dele van die<br />
liggaam vervoer waar hulle betrokke is by die regulering van<br />
die aktiwiteite van bepaalde dele. Stadige, volgehoue of<br />
voortdurende response op hierdie stowwe komplementeer of<br />
ondersteun die ander vinniger en kortstondige response van<br />
die liggaam<br />
1.2.1 Skryf ’n wetenskaplike naam vir elk van die volgende frases wat in die leesstuk voorkom.<br />
(a) Boodskapperstowwe<br />
(b) bepaalde dele waarvan die aktiwiteite gereguleer word.<br />
1.2.2 Noem EEN stelsel in die liggaam wat betrokke is by koördinasie.<br />
1.2.3 Tabuleer TWEE verskille tussen die wyses waarop die stelsels genoem by VRAAG 1.2.2<br />
funksioneer.<br />
1.3 Bestudeer die volgende diagram en beantwoord die vrae wat volg.<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
E<br />
F<br />
G<br />
Snit deur die mens se oog<br />
H<br />
I<br />
J<br />
K<br />
L
1.3.1 Skryf die letters van die dele wat verantwoordelik is vir die volgende:<br />
(a) Beskerming van die oog teen fisiese beskadiging<br />
(b) Akkommodasie<br />
(c) Breking van ligstrale<br />
1.3.2 Skryf die naam van die benoemde deel wat verantwoordelik is vir die volgende:<br />
17<br />
(a) Beweging van die oogbal<br />
(b) Omskakeling van ligstimuli na impulse<br />
1.3.3 Verduidelik die rol van deel E tydens helder ligtoestande.<br />
1.4 Voltooi die volgende tabel deur die nommers 1.4.1 tot 1.4.9 in jou antwoorde-<br />
boek te skryf en langs elke nommer die korrekte ontbrekende inligting.<br />
(Moenie die tabel oorteken nie.)<br />
Klier Posisie in liggaam Hormoon Funksie van hormoon<br />
1.4.1 1.4.2 Groeihormoon 1.4.3<br />
1.4.4 Onder die larinks 1.4.5 1.4.6<br />
1.4.7 1.4.8 1.4.9 Berei die liggaam vir ‘n<br />
noodgeval voor<br />
1.5 Bestudeer die volgende diagramme en beantwoord die vrae wat volg.<br />
Diagram 1<br />
Diagram<br />
2<br />
Diagram<br />
Diagramme wat die prosesse<br />
3<br />
toon wat betrokke is by<br />
termoregulering by soogdiere<br />
A
18<br />
1.5.1 Identifiseer deel A en gee die funksie daarvan.<br />
1.5.2 In watter diagram (1 of 2) sal:<br />
(a) Die vel van ’n persoon met ’n ligte vel bleek wees<br />
(b) Die sweetkliere meer sweet produseer?<br />
1.5.3 Verduidelik jou antwoord in VRAAG 1.5.2(a).<br />
1.5.4 Diagram 3 toon ’n respons op ’n bepaalde omgewingstemperatuur.<br />
Watter diagram (1 of 2) toon ’n respons van ’n mens op dieselfde omgewingstemperatuur?<br />
Veduidelik jou antwoord.<br />
1.5.5 Beskryf hoe die proses in diagram 3 geïllustreer, help met die regulering van die hond<br />
se liggaamstemperatuur.<br />
1.6 Beantwoord die volgende vrae in verband met termoregulering by sommige<br />
soogdiere.<br />
1.6.1 ’n Muis sal meer van sy liggaamshitte as ’n olifant onder dieselfde lae omgewings-<br />
temperatuurtoestande verloor. Watter een van die volgende kan rekenskap gee vir<br />
hierdie waarneming.<br />
Die muis …<br />
(a) is kleiner as die olifant.<br />
(b) is meer aktief as die olifant.<br />
(c) het ’n groter oppervlakarea tot volumeverhouding as die olifant.<br />
(d) het kleiner ore as die olifant.<br />
1.6.2 Verduidelik hoe die muis steeds ’n konstante liggaamstemperatuur kan handhaaf<br />
Alhoewel dit oormatige hitte aan die koue omgewing verloor.
1.7 Bestudeer die onderstaande grafiek en beantwoord die vrae wat volg.<br />
3<br />
9<br />
Liggaamstemperatuur<br />
( 0 C)<br />
3<br />
8<br />
3<br />
7<br />
3<br />
6<br />
3<br />
5<br />
1.7.1 Wat is die normale liggaamstemperatuur van hierdie persoon?<br />
1.7.2 Hoe lank het dit die liggaamstemperatuur geneem om na normaal terug te keer?<br />
1.7.3 Hoekom het die liggaamstemperatuur van die persoon afgeneem?<br />
1.7.4 Verduidelik hoe bewing help om liggaamstemperatuur te handhaaf.<br />
1.7.5 (i) Sal jy meer hitte deur jou duime of deur jou ore verloor?<br />
(ii) Verduidelik jou antwoord in VRAAG 1.7.5(i).<br />
1.8 Noem DRIE lae van die menslike oog.<br />
1.9 Teken ’n benoemde diagram van die deel van die menslike oor om die luggevulde<br />
holtes en strukture wat dit bevat, aan te toon.<br />
19<br />
Fluktuasies in die liggaamstemperatuur van ’n<br />
mens tydens die neem van ’n koue bad<br />
0 10 20 30 40 50<br />
60 Tyd (minute)
1.10 n die onderstaande diagram verteenwoordig letter A, B, en C streke van die menslike<br />
senuweestelsel wat deur chemikalieë om mediese redes geblokkeer kan word.<br />
Bestudeer die diagram en beantwoord die vrae wat volg.<br />
1.10.1 Skryf die letter (A, B, C of D) vir elk van die volgende stellings neer deur die sleutel hierbo<br />
gegee te gebruik:<br />
20<br />
(ii) As die vel van die toon gestimuleer word, beweeg die toon en die pasiënt weet dit<br />
beweeg.<br />
(ii) Die pasiënt kan voel die toon word aangeraak of geknyp, maar kan<br />
nie die toon beweeg nie.<br />
(iii) Wanneer die vel van die toon gestimuleer word, beweeg die<br />
toon en die voet onwillekeurig, maar die pasiënt kan nie die toon willekeurig beweeg of<br />
dit voel beweeg nie.<br />
(iv) Die pasiënt kan die toon beweeg, maar kan nie die stimulus voel nie<br />
1.10.2 Noem DRIE maniere waarop die brein beskerm word.
21<br />
1.11 n Persoon sit in ’n donker kamer en bedek sy/haar een oog. ’n Dowwe elektriese gloeilamp, wat<br />
verskillende afstande van die persoon af is, word vir een-minuut-intervalle vir ’n periode van 10<br />
sekondes aangeskakel. Die deursnee van die persoon se pupille word gedurende hierdie periode<br />
gemeet. Die resultate verkry, word in die onderstaande grafiek getoon. Bestudeer die grafiek en<br />
beantwoord die vrae wat volg.<br />
Deursneë van pupil (mm)<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
Verandering in pupilgrootte<br />
0 1 2 3 4 5 6 7 8<br />
9<br />
Tyd (minute)<br />
1.11.1 Watter struktuur in die oog beheer die grootte van die pupil?<br />
1.11.2 Tussen watter TWEE opeenvolgende tydintervalle het die volgende veranderinge in die deursnee<br />
van die pupil plaasgevind?<br />
(i) Kleinste toename<br />
(ii) Grootste toename<br />
1.11.3 Waarom het die deursnee van die pupil dieselfde gebly gedurende<br />
die derde en vierde tydinterval?<br />
1.11.4 By watter tydinterval was die elektriese gloeilamp die verste weg van die persoon? Verduidelik<br />
jou antwoord.<br />
1.11.5 Verduidelik die pupilmeganisme vir die periode tussen die 8 ste en 9 de minuut.<br />
1.11.6 Beskryf die algemene verwantskap tussen die deursnee van die pupil en die afstand<br />
van die elektriese gloeilamp van die oog.<br />
1.11.7 Op watter manier voer die pupil ’n beskermende funksie in die oog uit?
22<br />
1.12 n Persoon loop kaalvoet en trap met sy linkervoet in ’n doring. Hy lig onmiddellik sy linkervoet<br />
op en balanseer hom op sy regtervoet.<br />
Verduidelik hoe die persoon dit regkry om balans en liggaamsposisie te handhaaf.<br />
1.13 estudeer die onderstaande diagram en beantwoord die vrae wat volg.<br />
Deel van die sentrale senuweestelsel van die mens<br />
1.13.1 Identifiseer die benoemde dele A, B, C en D.<br />
1.13.2 Gee TWEE funksies van D.<br />
1.13.3 Indien iemand per ongeluk op ’n skerp speld met sy kaal voet trap, word<br />
die voet onmiddellik opgelig sonder om oor die aksie te dink.<br />
Noem die struktuur wat hierdie vinnige onbewuste aksie teweeg bring.<br />
1.13.4 Verduidelik die pad wat deur die impuls gevolg word om die aksie wat in<br />
VRAAG 1.13.3 genoem word, voort te bring.<br />
1.13.5 Beskryf EEN voordeel van die aksie genoem in VRAAG 1.13.3.<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D
1.14 Bestudeer die onderstaande diagram en beantwoord die vrae wat volg.<br />
1.14.1<br />
1.14.2<br />
B<br />
A<br />
23<br />
C E<br />
D<br />
Die oor van die mens<br />
Identifiseer die benoemde dele B, C, D en F.<br />
Verduidelik hoe die pinna van die oor vir sy funksie aangepas is.<br />
1.14.3 Skryf die letter van die deel wat:<br />
(i) Reseptore vir balans bevat<br />
(ii)<br />
(iii)<br />
(iv)<br />
(v)<br />
’n Wasagtige stof genaamd serumen afskei<br />
Die druk aan weerskante van deel B balanseer<br />
Impulse na die brein gelei<br />
Die orgaan van Corti bevat<br />
G<br />
F
1.15 Bestudeer Diagram I en II wat die lens en dele van een laag van die mens se oog<br />
aantoon, sowel as die grafiek hieronder, en beantwoord die vrae wat volg.<br />
mees konveks<br />
Diagram I<br />
minste konveks<br />
A<br />
Vorm van<br />
lens<br />
B<br />
G<br />
lens<br />
24<br />
pupil C<br />
F<br />
E<br />
C<br />
0 2 4 6 8<br />
Tyd (sekondes)<br />
Diagram<br />
II<br />
Grafiek wat die veranderinge in die vorm van<br />
die lens met verloop van tyd aantoon<br />
D
25<br />
1.15.1 Identifiseer deel A en B<br />
1.15.2 Watter Diagram (I of II) toon ’n deel van die oog<br />
(i) waar die siliaarspier saamgetrek is<br />
(ii) onder dowwe ligtoestande.<br />
1.15.3 Verduidelik jou antwoord in VRAAG 1.15.2 (i).<br />
1.15.4 Watter letter op die grafiek dui elkeen van die volgende aan:<br />
(i) Die oog wat na ’n nabygeleë stilstaande voorwerp kyk<br />
(ii) Die oog wat na ’n voorwerp kyk wat na die waarnemer beweeg<br />
1.15.5 Verduidelik die betekenis van die elastiese geaardheid van die lens.<br />
1.16 Bestudeer die volgende diagram en beantwoord die vrae wat volg.<br />
C<br />
Deursnit deur die mens se vel<br />
1.16.1 Identifiseer deel A en C.<br />
1.16.2 Watter verandering sal deel B ondergaan indien die omgewingstemperatuur<br />
skielik styg.<br />
1.16.3 Verduidelik die voordeel van die verandering in VRAAG 1.16.2 genoem, vir ’n person.<br />
1.16. 4 (i) Gee die naam van die hormoon wat die teenoorgestelde uitwerking op Deel B<br />
sal hê as wat ’n styging in die omgewingstemperatuur het.<br />
(iii) Onder watter omstandighede sal die hormoon in VRAAG 1.16.4 (i) genoem,<br />
afgeskei word?<br />
(iv) Verduidelik die betekenis van die uitwerking op deel B van die hormoon<br />
enome in VRAAG 1.16.4 (i).<br />
(v) Watter uitwerking sal die hormoon in VRAAG 1.16.4 (i) genoem, op die<br />
aktiwiteit van die tiroïedklier hê?<br />
(vi) Verduidelik jou antwoord in VRAAG 1.16.4 (v).<br />
A<br />
B
1.17 n Persoon het aan ’n ekeperiment deelgeneem oor die respons van die oog op lig.<br />
’n Lamp is op sewe verskillende posisies vanaf die person se gesig geplaas. Die deursnee<br />
Van die person se pupil is by elke posisie gemeet.<br />
Die tabel hieronder toon die deursnee van die person se pupil aan toe die lig op<br />
verskillende afstande vanaf die person se gesig geplaas is.<br />
26<br />
Posisie van die lamp Deursnee van die pupil (mm)<br />
1 1,2<br />
2 1,8<br />
3 2,4<br />
4 3,0<br />
5 3,6<br />
6 4,2<br />
7 4,8<br />
1.17.1 (i) By watter posisie is die lamp die verste vanaf die oog geplaas?<br />
(ii) Verduidelik jou antwoord in VRAAG 1.17.2 (i).<br />
1.17.2 Die lamp is vanaf posisie 1 na posisie 2 verskuif. Wat het met die spiere in die iris<br />
gebeur wat veroorsaak het dat die pupil se deursnee verander het?<br />
1.18 Bestudeer die volgende diagram en beantwoord die vrae wat volg.<br />
Lengtesnee deur die mens se oog<br />
Die strukture wat die oog in staat stel om op voorwerpe te fokus, ontbreek in die diagram hierbo.<br />
Teken ‘n lengtesnee deur die ontbrekende dele om die voorkoms van hierdie strukture te toon<br />
wanneer ‘n person (a) ’n boek lees en (b) na ’n verafgeleë heuwel kyk.
1.19 Maak ’n vloeidiagram van ’n terugvoermeganisme tussen twee kliere wat<br />
tiroksienproduksie in mense beheer.<br />
1.20 Die volgende diagram toon ’n ondersoek wat uitgevoer is om die plek waar ouksien in<br />
plante geproduseer word, te bepaal, en die invloed daarvan op groei en ontwikelling<br />
by plante.<br />
afgesnyde punt<br />
1.20.1 Verduidelik waarom die syknoppe in B, en nie in C nie, in staat was om in sytakke<br />
te ontwikkel.<br />
1.20.2 Gee EEN moontlike afleiding wat vanaf die diagramme gemaak kan word aangaande<br />
die plek waar ouksiene geproduseer word.<br />
1.20.3 (a) Wat sal gebeur indien takkie B vir ‘n paar dae van een kant belig word?<br />
27<br />
A B C<br />
(ii) Verduidelik jou antwoord by VRAAG 1.20.3(a).<br />
ouksienpasta<br />
Planttakkies wat gebruik is in 'n ondersoek op ouksiene
1.21 ‘n Diagram I hieronder, is die groeipunt van ’n stingel geskei van die res van die plant deur<br />
’n stuk plastiek. Dit word dan aan lig van slegs een kant af blootgestel.<br />
Diagram I<br />
Eksperiment<br />
28<br />
Diagram II hieronder toon moontlike resultate.<br />
A B C D<br />
Diagram II<br />
lig<br />
plastiek<br />
Moontlike resultate
1.21.1 Watter groeihormoon word ondersoek?<br />
1.21.1 (i) Watter letter (A, B, C of D) van Diagram II, toon die korrekte<br />
resultaat wat na drie of vier dae verwag word?<br />
29<br />
(ii) Verduidelik jou antwoord in VRAAG 1.21.1(i).<br />
1.21.3 (i) Filtreerpapier is deurlatend vir die hormoon wat ondersoek word.<br />
Indien dieselfde eksperiment herhaal word met ’n dun stukkie<br />
filtreerpapier in plaas van ’n stuk plastiek, watter letter (A, B, C of D)<br />
van Diagram II sal dan die korrekte resultaat aandui?<br />
(ii) Verduidelik jou antwoord in VRAAG 1.21.3(i).<br />
***********************************************