Plaaslike omgewingstudies Besoedeling & Gesondheid - Midstream ...
Plaaslike omgewingstudies Besoedeling & Gesondheid - Midstream ...
Plaaslike omgewingstudies Besoedeling & Gesondheid - Midstream ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Plaaslike</strong> <strong>omgewingstudies</strong><br />
<strong>Besoedeling</strong> & <strong>Gesondheid</strong>
Ekosisteem….. bestaan uit al die lewende organismes<br />
in ‘n sekere gebied met hul<br />
wisselwerkings en interaksie onderling (biotiese)<br />
en met die abiotiese omgewing<br />
Biotiese faktore… lewende faktore<br />
Abiotiese faktore… nie lewende faktore<br />
Biodiversiteit… die hoeveelheid en grootte van die<br />
VERSKEIDENHEID van organismes<br />
in die omgewing.<br />
(Dit is baie belangrik in die handhawing<br />
van ‘n stabiele ekosisteem)
Probleemstelling<br />
Hoër [mense] = hoër aanvraag na voedsel<br />
energie<br />
medisyne<br />
goedere<br />
behusing<br />
DUS<br />
Toenemende druk op natuurlike hulpbronne<br />
DUS<br />
Die eksositeme word versteur deur die wanbalans wat geïnduseer word.
Inheemse kennis… kennis van mense binne ‘n gemeenskap .<br />
Kennis wat oor die jare opgebou word<br />
IKS… Inheemse kennisstelsels<br />
Vorm die basis van..landbou<br />
gesondheidsdienste<br />
onderwys & opleiding<br />
omgewingsbewaring<br />
ens<br />
IKS<br />
Belangrik … vir die voortbestaan vir die mensdom<br />
vir die bepaling van volhoubaarheid (teenoorgestelde van uitputting
Tradisionele medisyne:<br />
Tradisionele medisyne............die totaal van al die verskillende praktyke<br />
wat gebruik word in die<br />
voorkoming<br />
diagnosering<br />
bestuur<br />
van enige……………………………. fisiese (biologiese)<br />
psigiese (geestelike)<br />
Gebreke……………………………….van die samelewing<br />
beoefen deur……………………….tradisionele geneesheers
Mense glo meer in natuurlike produkte………<br />
Die wetenskap en tradisionele geneesheers begin saamwerk<br />
om<br />
Gevaar…<br />
nuwe middels te ontdek en ontwikkel.<br />
ongereguleerde of verkeerde gebruik van tradisionele medisyne<br />
en<br />
praktyke wat gevaarlik kan wees.
Regulering van tradisionele medisyne:<br />
Wetgewing = Reeds 70 lander (2009) wat wetgewing hieroor in plek het<br />
Wetgewingsinhoud verskil egter van land tot land<br />
2003… Nasionale verwysingsentrum van tradisionele medisyne<br />
in Pretoria gestig.<br />
NOODSAAKLIK…<br />
Nasionale beleid (gebruik van TM/KAM)<br />
Regulering (veiligheid en kwaliteit van TM/KAM)<br />
Bewustheid (publieke verantwoordelikheid vir korrekte gebruik<br />
van TM/KAM)<br />
TM…………………….... Tradisionele Medisyne<br />
KAM……………………..Komplimentêre/ Alternatiewe medisyne<br />
WGO…………………….Wêreld <strong>Gesondheid</strong>sorganisasie
Prof Ben Erik van Wyk<br />
“ Ons het al sulke wonderlike plante soos boegoe en duiwelsklou.<br />
Oorsese mens is gaande oor ons plante en ons doen niks daarmee nie.<br />
Ons moet dit self ontwikkel, anders gaan ander mense inkom en ons<br />
plante vat en wat sal ons daarvoor kry? As ons dit plaaslik ontwikkel,<br />
kan ons begin uitvoer. “
Tradisionele geneesheers:<br />
Inyanga…… kruiedokter met geestelike kragte<br />
Sangoma ….. waarsêers<br />
Tans beteken beide terme dieselfde<br />
Muti…. Versamelnaam vir plant- en diermateriaal wat uit die<br />
natuur gehaal word vir aanwending<br />
Geloof in muti speel ook ‘n rol in Afrika se kultuur en godsdiens<br />
Durban – Warwick Junction is die grootste muti-mark in SA<br />
(meer as 500 handelaars)
Biodiversiteit is onder druk<br />
Muti word nie-volhoubaar versamel nie:<br />
Tradisioneel… Die kulturele oorlewing het kennis oorgedra oor hoe<br />
om muti te versamel sodat dit ‘n volhoubare bron bly<br />
(bv. Boombas gebruik vir nierkwale word slegs aan die<br />
ooste-en westekante versamel. Bome dus nie geringeleer<br />
nie en oorleef)<br />
Tans………… Muti word nie volhoubaar geoes nie. Uitputting is<br />
‘n realiteit.<br />
(bv. Elephantorrhiza-spp se wortels word nie weer<br />
toegegooi na versameling nie.)<br />
Oplossing……….. Opleiding oor hoe om te oes<br />
Kweking van medisinale plante is nodig<br />
Spesies………… 400 inheemse & 20 uitheemse spesies word geoes
Biodiversiteit is onder druk<br />
Permitte……… Handelspermitte word benodig<br />
Beskermde-spp Beskermde spesies mag nie geoes word nie<br />
Oos-Kaap……. Transkei en Ciskei onderhou die versameling van<br />
tradisonele medisinale plante baie families.<br />
DUS<br />
Meer druk op die biodiversiteit.<br />
Voorbeelde…… Harpagophytum procumbens (Duiwelsklou)<br />
Hoodia<br />
Sutherlandia<br />
Boegoe<br />
Hypoxis hemerocallidea (Afrika-Artappel)
Hoodia
Hoodia
Hoodia
Hoodia
Sutherlandia
Sutherlandia
Plant Struik<br />
Blare het ‘n bitter aromatiese geur<br />
Rooi-oranje blomme in die lente<br />
Gebruik vir behandeling van MIV<br />
in kankerbehandeling<br />
Middel vir pokke, rimatiek, diaree,<br />
maag en lewerprobleme<br />
skoonmaak van wonde<br />
Sutherlandia frutescens,<br />
die kankerbossie<br />
Eksperimenteel Die plant het heel waarskynlik ‘n rol te speel in<br />
die behandeling van inflammasie en hipoglisemie<br />
Die middel kan dus diabetes mellitus 2 verlig.
Boegoe<br />
Agathosma
Boegoe<br />
Agathosma
Vorm… Struik van tot 2m<br />
klein breë blare op die punte gerond<br />
Oliespikkels op die rande van die blare<br />
Blare ruik lekker as dit gebreek word<br />
Boegoe<br />
Agathosma<br />
Gebruike… Khoi-kultuur (meng blare in ‘n pasta + skaapvet en smeer aan hul lywe<br />
Khoi kou die blare vir maagpynverligting<br />
Nederlandse koloniste voeg brandewyn by (maagpyn…Hmmm)<br />
…….boegoebrandewyn<br />
Stimuleer nierfunksie<br />
Behandel sistitis<br />
Verlig borskongestie en hoes<br />
Verlig koors en rumatiekpyn<br />
Europa – olie van die boegoe + swartbessies verbeter smaak
Duiwelsklou<br />
Harpagophytum
Duiwelsklou<br />
Harpagophytum
Kenmerkend…. Vrugte met skerp, klouagtige haakdorings<br />
Herbivore eet dit nie graag nie<br />
Saadverspreiding agv haak-eienskap<br />
Duiwelsklou<br />
Waar…. Sanderige areas bv Noordweste van SA, Kalahari, Namibië,<br />
Botswana, Madagaskar<br />
Funksionele deel… Die sekondêre knolle word gebruik<br />
bevat meer aktiewe bestandele as die primêre knol<br />
Gebruik… Verlig koors en pyn<br />
Verlig hipertensie (hoë bloeddruk)<br />
Tonikum vir eetlus (stimuleer eetlus)<br />
Verlig swangerskappyn<br />
Salf vir sere, swere en pitswere<br />
Harpagophytum
Formele sektor… Verkrygbaar in apteke en supermarkte<br />
1975…. Verklaar as beskermde spesie<br />
Duiwelsklou<br />
Harpagophytum<br />
Volhoubaarheid… Plante vir medisyne gebruik word dus nou gekweek<br />
Primêre knol nie geoes sodat ander sekondêre knolle kan vorm<br />
Doelbewyste verspreiding van sade<br />
Plante by huise te verbou<br />
Oes Kwotas vir oes bestaan<br />
Nie alle sekondêre knolle verwyder nie<br />
Primêre knol ongesteurd te laat<br />
Maak knole wat agterbly weer toe onder die grond
Afrika-aartappel<br />
Hypoxis
Afrika-aartappel<br />
Hypoxis
Kenmerkend… Breë, harige, bandvormige blare<br />
Blare bo-op mekaar gerangskik<br />
Geel blom<br />
Waar…. Graslande en goed gedreineerde grond<br />
Finksionele deel… Knolle (swart buite en geel binne)<br />
Neem ses jaar om tot volwasse te groei<br />
Gebruik… Lakseermiddel<br />
Vergroeisels van testikels en<br />
Prostraatprobleme<br />
Urieninfeksies<br />
Aktiewe deel… Bevat fitosterole en steroliene<br />
Aantal CD4-selle of T-selle vermeerder…DUS<br />
bevorder dit die immuunstelsel<br />
Verminder newe-effekte van chemoterapie<br />
Verminder inflamasie<br />
Afrika-aartappel<br />
Hypoxis
Afrika wildeals<br />
Artemisia afra
Eienskappe… Aromatiese regopstruik (vlugtige olies)<br />
Veeragtige fynverdeelde blare<br />
Ligte geel onbeduidende blomme<br />
Afrika wildeals<br />
Artemisia afra<br />
Medisinaal… Vlugtige olies het anti-mikrobiese en anti-oksiderende eienskappe<br />
Verlig brongiale probleme<br />
Verlig gastritis<br />
Verlig slegte spysvertering<br />
Bevorder eetlus<br />
Verlig winderigheid<br />
Verlig koliek<br />
Behandel vir ingewandswurms<br />
Verlig hardlywigheid<br />
Verlig jig<br />
Komponent van ‘n anti-malariamiddel
Rooibostee<br />
Aspalathus linearis
Endemies… tot die Sederberge (Fynbos van die kaap)<br />
Struik met naaldagtige blare<br />
Diep wortelstelsel<br />
Kruietee… Nie ‘n water tee nie (dus nie van ‘n teeplant nie)<br />
Histories… Khoi- het tee gemaak hiervan<br />
1772 deur Carl Peter Thunberg beskryf<br />
Verbouing in 1930 (Clanwilliam kaap)<br />
Komersieel na 1945 (na 2’e wêreldoorlog)<br />
Uitvoer na meer as 30 lande<br />
Duitsland die grootste invoerder<br />
Waar… Teen berghange<br />
450m bo seevlak<br />
Sandsteengrond (suurgrond)<br />
Lae winterreënvalgebied<br />
Rooibostee in gevaar agv klimaatsverandering<br />
(aardverwarming)<br />
Rooibostee<br />
Aspalathus linearis
Verbouing… Saad = peul met een saad<br />
Baie harde saadhuid (moet oopgebreek<br />
word vir ontkieming om plaas te vind)<br />
Saai Februarie/ Maart<br />
Saailinge geplant tydens Junie/ Julie<br />
Rooibostee<br />
Aspalathus linearis<br />
Oes… Oes na 18 maande<br />
Blare en stingels word geoes (Jan – Maart)<br />
3-4x oes van een plant<br />
Ou plante word teruggeploeg vir N-fikserende bakteriese behoud<br />
Snysels (takkies en blare) word opgekap<br />
Prosessering… Fermentasie… Gisting<br />
Rooitee – plante gelos om te fermenteer (minder oksidante)<br />
Groentee – plante dadelik gedroog (meer oksidante)<br />
Stoomsterilisasie<br />
Droging - sifting - verpakking<br />
Antioksidante… bind vrye radikale (molekule min elektron) = wat skade aan selle aanrig
Vraag…. Vraag na natuurlike produkte > sintetise produkte<br />
Gewasse…. Inheemse gewasse makliker om te verbou<br />
arbeidsintesief > kapitaalintensief = goedkoper<br />
Inheems meer bekend<br />
Grassroots Natuurlike Produkte maatskappy<br />
Gestig deur Prof Earle Graven<br />
Herwin natuurlike olies<br />
Versamel aromatiese plante<br />
Eerste produk: Rotskonyne urineer altyd op dieselfde plek<br />
Afrika rotskonyn se uriene gebruik vir die<br />
vervaardiging van mansparfuum<br />
Landboubedrywighede
Probleem… Mariene ekosisteme word oorbenut en<br />
sodoende uitgeput<br />
Voorbeelde… Perlemoen (abalone) bronne se oorbenutting<br />
Lynvisserye in ‘n krisis<br />
Riviermondings krimp<br />
Marieneomgewings
Perlemoen<br />
Haliotis midae
Perlemoen<br />
Haliotis midae
Perlemoen… Moeder van die pêrel<br />
Bekend vir… Maak van juweliersware<br />
Reënboogkleure van die skulp<br />
Eienskappe… Seeslak<br />
Voed op seewiere deur met hul voet vas te heg<br />
Haal asem deur kieue<br />
Skei uit deur ‘n ry openinge aan die kant<br />
Voortplanting… Geslagte is geskei in saaduitsaaiers<br />
♀ & ♂ vergader en stel tesame gamete vry<br />
Bevrugte eiers – larwestadiums (drywend)<br />
Na 7 dae beweeg larwes na die bodem<br />
Volwasse na 6 tot 10 jaar<br />
8jr perlemoen kan tot 4 mil eiers produseer<br />
Tot 30jr oud word<br />
Perlemoen<br />
Haliotis midae
Gesogte dis… veral in China (prikkel geslagsdrang?/ seremoniëel)<br />
donker grys vleis<br />
Voorkoms… Veral langs die kaapse kus<br />
Perlemoen<br />
Haliotis midae<br />
Volhoubaarheid… Kwotas drasties verminder<br />
Sindikate stroop perlemoen (veral Chinese)<br />
Perlemoen beskerm hulself teen predatore deur<br />
onder seekastaiïng te skuil<br />
Weskuskreef voed op seekastaiïngs wat jong perlemoen<br />
weerloos laat<br />
Fauna en Flora vereis CITES-dokumentasie met vangste<br />
Beskerming… Turfstelsel = samewerkende bestuur<br />
Permitte benodig<br />
Gemeenskappe en (MKB) kusbestuur werk saam
Turfstelsel… Slaag nie heeltemal nie<br />
Perlemoen verdien baie inkomste<br />
Armoede vs permithouers?<br />
Uitdunning geskied steeds<br />
Stropers word nie uitgelewer nie<br />
Toekeninning van ‘n area (turf) is twyfelagtig.<br />
Stropery… Stropers ekonomies sterk in arm gemeenskappe<br />
Jeug raak betrokke<br />
Geld aangewend vir dwelm misbruik<br />
<strong>Plaaslike</strong> gemeenskappe vrees vir hul lewens<br />
Perlemoenbronne word uitgeput<br />
Perlemoen<br />
Haliotis midae<br />
Kweking… Kunsmatig word gekweek en in mariene ekosisteme vrygelaat<br />
Mariene-kweking verlig druk op natuurlike bronne<br />
Akwakulture – plase binnelands wat perlemoen kweek
Krisis… Visserye verskaf baie werk<br />
Voedselbron vir die massas<br />
Marine bewaring nie ‘n prioriteit nie<br />
Wêreldwye vangste verminder<br />
Lynvisserye… 120 spesies word gevang deur…<br />
Komersiëel<br />
Ontspanning<br />
Bestaanswyse<br />
Gewild… Galjoen, Mosselkraker, kolstert<br />
Groei stadig<br />
Word tot 50 jaar en meer oud<br />
Oorbenutting… Streepvis (roofvis aan die rotskus)<br />
Moet tans lewend teruggegooi word!<br />
Kwotas… Hoeveelhede vis, grootte van vis en oop seisoene<br />
Lynvisserye
Lynvisserye<br />
BMG… Beskermde Mariene Gebiede<br />
Mag nie daar vis nie<br />
Meer as 50 gebiede in SA (ongelukkig net 5% van die kuslyn)<br />
Grootste dele is die St Lucia en Tsitsikamma areas<br />
Jou plig… Permit<br />
Jou plig… Permit<br />
Vang volgens reëls<br />
Vang volgens kwotas<br />
Vang buite BMG<br />
Ondersteun SAVSI (Suide Afrikaanse Seekosinisiatief)
Riviermondings
Riviermondings.. Waar varswater in seewater inloop<br />
Baie spesies vis en invertebrata<br />
SA… Semi-woestyn<br />
Meer damme word gebou<br />
Minder varswater na die see<br />
Water ontrekking vir landbou, nywerhede, stede<br />
Boorgate verminder water na riviere<br />
Indringerplante verminder watervoorraad<br />
Invloed… Voedingswaarde van riviermondings is minder<br />
Organiese materiaal is minder in riviermonde<br />
Soutgehalte is hoër<br />
Troebelheid verhoog<br />
Minder visspesies<br />
Riviermondings
Wat is die<br />
natuurlike<br />
omgewing<br />
vir jou<br />
werd ?
OMGEWINGSTUDIES<br />
Terminologie<br />
Omgewing<br />
Natuurlike hulpbronne<br />
Ekostelsel<br />
Trofiese vlakke<br />
•Produseerders<br />
•Verbruikers<br />
•Ontbinders<br />
Voedselpiramiedes<br />
•Getalpiramiede<br />
•Biomassapiramiede<br />
•Energiepiramiede<br />
Produksie (PP/ SP)<br />
•NPP = BPP - R<br />
Stabiele Ekosisteme<br />
Wat is?<br />
Menslike invloed<br />
•Ontbossing<br />
•Insekdoders<br />
•Uitdunning<br />
•<strong>Besoedeling</strong><br />
•Oorbevolking<br />
Ekologiese voetafdruk<br />
Siektes: Masels/ Cholera/ Rondewurms<br />
Definisie<br />
Simptome<br />
Behandeling<br />
Voorkoming<br />
<strong>Besoedeling</strong><br />
Osoon<br />
•Uitdunning<br />
•Invloed op die omgewing<br />
Kweekhuisgasse<br />
•CH4 / CFK’s / NO2<br />
Aardverwarming<br />
•Vloede<br />
•Lugdruk<br />
•Woestynvorming<br />
•Biodiversiteitsverlies<br />
•Koraalriwwe<br />
•Siektes<br />
•Sterftes<br />
Suurreën<br />
•SO2 + H2O ---- H2SO4<br />
•NO2 + H2O ---- H2NO4<br />
•Plante (wortels/ absorpsie/ mikroörganismes/ ione)<br />
•Diere (Suurvlakke – toksies veral in water)<br />
(Suurvlakke – lug – respiratoriese probleme)<br />
Fotochemiese rookmis (rook en ander gasse)<br />
•Petrol & Diesel - CO / C-H / NO / Rook / Pb<br />
•Temporêre omgewing (warm- bo koue lug = vasvang)<br />
Omgewingsbestuur<br />
<strong>Besoedeling</strong>sbestuur<br />
•Vermindering<br />
•Energieproduksie<br />
oAlternatiewe energie<br />
oNatuurlike gasse<br />
oWetgewing<br />
oSuiweraars<br />
oKatalitiese proses<br />
oVerbranding – biomassa<br />
oBesparing<br />
oBeplanning – bv vervoer<br />
•Lugbesoedeling<br />
•SA-situasie<br />
•Marine besoedeling<br />
•KYOTO - Protokol<br />
Ontbossingsbestuur<br />
•Probleemstelling<br />
•Menslike druk – redes vir..<br />
•Gevolge van ontbossing<br />
•SA-situasie<br />
•Bewaring van bosse<br />
Bestuur van Gondgebruik<br />
•Spesiebeskerming<br />
•SA-situasie<br />
•Verstedeliking<br />
•Platteland<br />
•Natuur & Wildreservate<br />
•Nasionale Reservate<br />
•Grondherstel & Herverspreiding<br />
•Komersiële plase (+/-)(bemesting & pesdoders)<br />
•Bestuur<br />
Bestuur van Industrialisasie<br />
•Verbruikers<br />
•Vervaardigers<br />
•Hulpbronne<br />
•<strong>Besoedeling</strong><br />
•Mynbou<br />
•Huishoudings<br />
•SA-situasie<br />
•Vleilande<br />
•Ramsar Konvensie<br />
Uitwissing – Bestuur<br />
•Gevare van uitwissing
Change language