Spaarne 42 “Daer de witte olyphant uythanght ... - Tante Saar

Spaarne 42
1512 - 2010
“Daer de
witte olyphant
uythanght”

Voorpagina: Waarschijnlijk is dit Cornelis van Veen voor zijn sigarenwinkel - 1910.
Met dank aan de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten - Zeist

“Daer de
witte olyphant
uythanght”
Een huys metten erve
staende ende leggende
op de Spaerne

4
Speciale dank aan
Uitgave boek
Auteur oorspronkelijke boek
Mevrouw C.C. Veen-Stuurman
Vormgeving
Simone Jansen, SjansenDesign BNO
Redactie
Bert Sliggers
Eindredactie
Anne de Romph
Fotografie
Bodine Koopmans, FocusFoto
Drukwerk
Drukkerij Libertas
Restauratie Spaarne 42
Aannemers interieur
Arie Hinderks, Klussen- en onderhoudsbedrijf
Eric Hofstee, Onderhouds- en loonbedrijf
Ton Petter, Technisch installatiebureau Petter Service
Fred Petter, Stukadoor van Onderhouds- en
afwerkingsbedrijf Fred Stuc
Pim Klaasse, Stukadoor van Onderhoudsbedrijf P. Klaasse
Gilberto Rojas, Rojas Zonwering- en montagebedrijf
Aannemer exterieur
Draijer Bouw BV Heemstede
Architect
Henk Snoeks, architect BNA
Interieuradvies
Monica Snoeks

Inhoudsopgave
Voorwoord 6
Haarlem door de eeuwen heen 9
De vroegste bebouwing en bewoning 15
De geschiedenis van Spaarne 42 21
Beschrijving van eigenaren en bewoners 35
Inventaris Neeltje de Haen 47
Registers van Hoofdmanschap M 55
Uittreksels van buurhuis Spaarne 40 61
Noten & bronnen 79
5

6
Voorwoord
In oktober 2008 ben ik de nieuwe eigenaar gewor-
den van Spaarne 42; een huis met een rijke historie.
Spaarne 42 is vele malen verbouwd. Soms met
zinvolle aanpassingen, helaas soms ook met verbijsterende
kortzichtigheid. Het historisch besef is vermoedelijk
niet bij iedere beslissing doorslaggevend
geweest. In 1950 stond het huis op instorten en heeft
de gemeente Haarlem het aan de voorzijde volledig,
letterlijk steen voor steen, opnieuw opgebouwd.
Sinds 1969 is Spaarne 42 een rijksmonument.
Toen ik het pand kocht, waren de originele balken en
vloeren verstopt achter plafondplaten. Daarom besloten
we om Spaarne 42 geheel te strippen en vervolgens
een allesomvattend restauratieplan te schrijven. In de
ver onderstelling dat het huis uit de zeventiende eeuw
stamde, begonnen wij met de verbouwing. Tijdens de
verbouwing kregen wij bezoek van een van de oudbewoners,
de heer W. Stuurman. Hij vertelde dat hij het
huis van 1985 tot 1994 als kantoor heeft gebruikt en dat
hij een nooit gepubliceerd boek had over Spaarne 42.

Mevrouw C.C. Veen-Stuurman, familie van de heer
Stuurman en nu woonachtig in Bloemendaal, heeft
voor eigen gebruik een uitvoerig boek geschreven
met de titel ‘Daer de Witte Olyphant Uythanght’.
Spaarne 42 blijkt zowaar een naam te hebben!
Zeer verrast en verheugd over de schat aan informatie
raakte ik met meneer Stuurman en mevrouw
Veen in gesprek over ‘De Witte Olyphant’ en over de
publicatiemogelijkheden van het boek. Het resultaat
daarvan heeft u nu in handen.
In de openingszin zeg ik dat ik de nieuwe eigenaar
ben. Wie dit boek leest, beseft echter dat ‘nieuwe
eigenaar’ een te zware en mogelijk onterechte titel
is. Na 26 generaties van ambachtslieden, notabelen,
families, winkeliers en ga zomaar door, ben ik er
slechts één van de 27 die het voorrecht hebben
gehad om ‘Daer de Witte Olyphant Uythanght’ tijdelijk
te mogen bewonen. Met dit besef ben ik nu dan wel
de huidige trotse bewoner en deel ik de historie van
Spaarne 42 graag met eenieder die het wil lezen.
Graag bedank ik mevrouw Veen-Stuurman voor haar
medewerking en Simone Jansen voor de prachtige
vormgeving van het boek.
Veel leesplezier,
Pieter Reijnders
7

Haarlem door
de eeuwen heen

10
Vóór 1219 was het wapen
van Haarlem een rood schild
met vier zespuntige sterren die
duidden op de verbondenheid
van de stad met de zee.
Een later ingevoerd stadswapen
van Haarlem was een zwart
wapenschild met een verdorde
boom, een her innering aan het
omkappen van de Haarlemmerhout
tijdens het Beleg van
Haarlem door de Spanjaarden
in 1572-1573. Hij is nog te
zien bij het stadhuis, onder het
balkon boven de entree, en
bij de Nieuwe Kerk aan de
Kerkstraatzijde.
Pagina 8: met dank aan de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten - Zeist
In 1219 werd het wapen uitgebreid met het kruis
en het zwaard dat Haarlem kreeg voor de slag
bij Damiate in 1219. De herten aan de zijkanten
werden later vervangen door gouden leeuwen als
schildhouders. Tegen het einde van de zeventiende
eeuw werd bovenop het schild een gouden kroon
geplaatst. Na 1800 werden de twee hangende
Damiate klokjes opgenomen. Na 1900 werd de
wapenspreuk ‘Vicit Vim Virtus’ (‘dapperheid heeft
geweld overwonnen’) toegevoegd.

Middeleeuwen
Uit archeologisch onderzoek blijkt dat vijftienhonderd
jaar voor onze jaartelling al sprake was van
bewoning in de omgeving van het Spaarne. De plaats
ontstond als geestnederzetting op een strandwal
waarover een landweg liep die het noorden van
Holland verbond met het zuiden. In de tiende eeuw
wordt Haarlem onder de naam ‘Haralem’ voor het
eerst genoemd in de archieven. De stad werd de zetel
van de graven van Holland en in 1245 verleende
Graaf Willem II Haarlem stadsr echten. Door de
gunstige ligging van de stad aan het Spaarne en door
de eerder genoemde verbindingsweg kon de stad
zich snel ontwikkelen. De economie van de stad
draaide in de dertiende en veertiende eeuw vooral
op het brouwen van bier, scheepsbouw en lakennijverheid.
In de vijftiende eeuw liep de economie
terug. Dit was mede te wijten aan de toenmalige
onlusten in Holland en West-Friesland.
16 e eeuw
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog koos Haarlem in
1572 partij voor de opstandelingen van Willem van
Oranje, tegen de Spaanse koning. Aan het einde van
dat jaar begon de belegering van de stad door de
Spanjaarden (het Beleg van Haarlem), onder leiding
van Don Fadrique Álvarez de Toledo. Na vrijwel te
zijn uitgehongerd gaf de stad zich in juni 1573 over.
Zevenhonderd verdedigers werden onthoofd.
In het jaar 1577 vertrokken de Spanjaarden en
kwam de stad aan de zijde van Willem van Oranje.
Haarlem had als katholieke stad zwaar te lijden
onder de reformatie. In het Akkoord van Veere, dat
in datzelfde jaar werd gesloten, werden de gelijke
rechten tussen katholieken en protestanten vastgesteld.
Daarmee was Haarlem de enige Hollandse
stad waar in die tijd godsdienstvrede was. Maar al
in juni 1578 ging het mis. Tijdens het middaggebed
op Sacramentsdag bestormden protestanten de toen
11

12
nog katholieke Grote Kerk op de Grote Markt. Ze
plunderden de kerk en doodden de priester. Ook de
kloosters werden geplunderd en deels vernield. De
opstand duurde slechts enkele dagen, maar het had
de verhouding tussen de protestanten en de katholieken
flink verstoord. In 1581 werd het verdrag van
Veere beëindigd. Vanaf die tijd was in Haarlem nog
maar één godsdienst toegestaan: de Gereformeerde.
Het katholieke leven ging ondergronds. Alle
voor malig katholieke kerken werden door de
protestanten in gebruik genomen. Daarbij werden de
heiligenbeelden, schilderijen en andere versieringen
verwijderd; de kerk moest er immers eenvoudig uitzien.
De katholieken richtten schuilkerken in waar ze
in het geheim bijeen konden komen. De best bewaarde
schuilkerk in Haarlem is te vinden aan de Bakenessergracht
achter nummer 33. Deze kerk heette vroeger
Oud Katholieke Kerk van St. Anna en Maria. Nadat
de rust was teruggekeerd, zagen veel Vlamingen en
Fransen hun kans. Zij trokken naar Haarlem en be-
zorgden de Haarlemse linnen nijverheid een nieuwe
bloeiperiode. De schilder Frans Hals was een zoon
van een van deze Vlaamse immigranten.
17 e tot 19 e eeuw
Haarlem kende na 1577 een enorme ontwikkeling. Het
aantal inwoners van de stad groeide binnen vijftig jaar
van achttienduizend naar veertig duizend, wat Haarlem
tot een van de grootste steden van Holland maakte. Die
economische bloei was vooral te danken aan de textielnijverheid.
In 1631 werd begonnen met de aanleg
van een trekvaart tussen Haarlem en Amsterdam en in
1657 werd een trekvaart gegraven tussen Haarlem en
Leiden. Aan het einde van de zeventiende eeuw was de
stad gegroeid naar 55.000 inwoners.
In de loop van de achttiende eeuw ging het slecht
met de textielnijverheid in Haarlem. Het aantal inwoners
daalde in 1815 zelfs tot onder de twintigduizend.
Pas in de tweede helft van de negentiende eeuw be-

gon de economie van de stad weer op te krabbelen. Er
ontstonden nieuwe industrieën, waaronder rijtuig- en
spoorwagonfabriek Beijnes en de machinefabriek van
Figee. Drukkerij Joh. Enschedé, die uit de zeventiende
eeuw stamt, werd in deze periode een zeer belangrijke
werkgever. In 1853 werd het bisdom Haarlem gesticht
en tussen 1895 en 1930 werd aan de toenmalige rand
van de stad een nieuwe kathedraal gebouwd.
20 e en 21 e eeuw
Op 1 mei 1927 werd de gemeente Schoten een
deel van Haarlem. Ook delen van omliggende
gemeenten werden geannexeerd. In de jaren
dertig leed Haarlem onder de slechte economie
en na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de grote
industriële bedrijven uit de stad. Haarlem werd een
stad van diensten, scholen en overheidsinstellingen.
Tegenwoordig wordt in Haarlem hard gewerkt aan
een aantal grootschalige bouwprojecten.
Spoor- en tramlijnen In september 1839 reed de eerste
Nederlandse trein tussen Amsterdam en Haarlem. Dit
spoor werd in 1842 verlengd tot in Leiden. De ‘Oude Lijn’
en de spoorlijnen in de omgeving van Haarlem werden
geëxploiteerd door de HIJSM (Hollandsche IJzeren
Spoorweg-Maatschappij). Het oorspronkelijke station van
Haarlem lag op de plaats van het huidige revisiebedrijf van
NedTrain. In 1867 kwam de spoorlijn naar IJmuiden en
in 1912 werd de spoorlijn Aalsmeer-Haarlem geopend,
onderdeel van de Haarlemmermeerspoorlijnen. Deze had
een eigen halte Haarlem Rijksstraatweg, niet ver van het
huidige station Haarlem Spaarnwoude.
Op 28 mei 1878 opende de HTM (Haarlemsche
Tramway-Maatschappij) de eerste paardentramlijn
tussen Station Haarlem en Dreef. In 1913 werd deze lijn
verlengd en elektrisch gemaakt. Er kwamen nog meer
stadslijnen: in 1899 een ringlijn, in 1900 een lijn naar
Bloemendaal en in 1914-1916 twee lijnen naar Overveen.
De stroomtramlijn Haarlem-Leiden, op 1 juli 1881
geopend door de NZHSTM (Noord-Zuid-Hollandsche
Stoomtramweg-Maatschappij), werd in 1932 elektrisch
gemaakt, waarna er de ‘blauwe trams’ gingen rijden. In
1897 werd de stoomtramlijn naar Alkmaar aangelegd, in
1899 de elektrische tram naar Zandvoort en in 1904 die
naar Amsterdam. Alle betrokken tramweg maatschappijen
fuseerden uiteindelijk in de NZHTM.
13

De vroegste
bebouwing en
bewoning

16 Romeyn de Hooghe, 1688. De Waegh.

De Haarlemse Beek
Haarlem is ontstaan op een van de langgerekte
strand wallen die ongeveer tussen 3000 en 2300
voor Christus zijn gevormd. De meest oostelijk gelegen
strandwallen zijn het oudst. Tussen de strand wallen
ontstonden veenstroken. Een zo’n veenstrook lag
ten westen van Haarlem: Overveen (over het veen).
Dit gebied was erg moerassig; het water vormde
stroompjes en een ervan was de Beek, die ongeveer bij
de tegenwoordige Raaksbrug richting stad stroomde.
De boeren ondervonden veel overlast van dit water.
Waarschijnlijk hebben zij de Haarlemse Beek in de
twaalfde of dertiende eeuw gekanaliseerd, dwars door
de oorspronkelijke strandwal heen, en lieten zij deze
uitmonden in het Spaarne. Zij vervoerden goederen
over dit kanaaltje en gebruikten het water als grondstof
voor bier. Vervuiling maakte het water echter
ongeschikt voor de brouwers. In 1544 werd de Beek
gedeeltelijk overwelfd en nog slechts gebruikt voor
‘De craen’ Op alle oude prenten van het Spaarne rondom Spaarne 42
staat een hijskraan afgebeeld. Deze ‘craen’ was voorzien van
tredmolens waarin mannen liepen. Zo werd de vracht uit de schepen
gehesen en op sleetjes gedeponeerd. Deze sleetjes, een soort
houten pallets, werden door sleperspaarden naar de Waag of een
andere bestemming versleept. Vaak liep er een man vooruit met een
in vet gedoopte lap, de zogenaamde smeerlap, om bij steile bruggen
of ongelijke straten de glijders in te vetten. De sleetjes en de sleperspaarden
werden na het werk op het Sleepershooft in de stadsstallen
ondergebracht. Na afbraak van de stadsstallen is hier in 1864 de
Korenbeurs gebouwd.
bluswater en als rioolafvoer. Ruim drie eeuwen later,
in 1867, is de Beek gedempt en vervangen door rioolbuizen.
De bedding werd met duinzand dichtgegooid.
Tegenwoordig resten alleen nog hardstenen tegels op
het Prinsenhof, in de Koningstraat en de Spekstraat, op
de Oude Groenmarkt en aan het Spaarne, die de loop
van de voormalige Beek aangeven.
17

18
Het Spaarne en de Brouwerskolk
De rivier het Spaarne wordt al in 1286 in een acte
genoemd met de tekst ‘die Sperne daer die wilde zee
invloeyede’. De rivier kwam uit de Haarlemmermeer
en stroomde met veel bochten naar het Oer-IJ, dat
in open verbinding stond met de Zuiderzee. Van die
kant trad verzilting op, wat ook het Spaarnewater
ongeschikt maakte voor de brouwers. Zij besloten
een kolk te graven waar zuiver duinwater in kon
vloeien. Die oude Brouwerskolk lag bij de tegenwoordige
Houtvaart en het water werd met schuiten
via de Brouwersvaart naar de brouwerijen vervoerd.
Maar ook het duinwater werd, nu via het veen, met
zout vermengd en er moest een nieuwe kolk worden
gegraven die dichter bij de duinen was gelegen.
De Brouwerskolk in Overveen is er nog steeds.
De eerste bewoners
De eerste bewoners van Haarlem hebben zich waarschijnlijk
langs het Spaarne gevestigd vanwege de
bereikbaarheid over water; wegen waren er immers
niet of nauwelijks. Ook hadden zij zo hun viswater
bij de hand en de benodigde bouwmaterialen voor
onderdak: elshout, riet en klei. De oudste bewoningssporen
wijzen steeds op een dergelijke huizenbouw.
In de Lange Veerstraat en de Kleine Houtstraat zijn
bij archeologisch onderzoek delen van een dijkvoet
gevonden, opgebouwd uit kunstmatig opgebrachte
klei, zand en plantenvezels. Ook scherven van vaatwerk
en leerresten wijzen op bewoning rond de twaalfde
eeuw. Dit sluit natuurlijk niet uit dat er al veel eerder
bewoning in de buurt was. Recente vondsten uit het
laat Neolithicum (± 1800 v. Chr.) in andere delen van
Haarlem, onder andere op de Grote Markt, bewijzen
dat in die tijd op vrij grote schaal land in cultuur is gebracht
en dat er dus ook bewoning aanwezig was.

Bebouwing rond Spaarne 42
Al zeer vroeg stond er een blokje huizen tussen
het uiteinde van de Damstraat, toen ’t Hooft of
’t Sleepershooft geheten, en de Berkenrodesteeg,
volgens oude plattegronden in 1503 Jan van
Berckenrode stege geheten. Met bebouwing sinds
de dertiende eeuw behoort dit gebied tot het oudst
bebouwde stadsdeel van Haarlem. De twee waterwegen
die op dit punt bij elkaar kwamen, zorgden
voor veel activiteit. Men vaarde op de Beek en
alles wat over het Spaarne werd aangevoerd, werd
hier afgeladen door ‘de craen’ en verder de stad in
vervoerd of versleept.
19

De geschiedenis
van Spaarne 42

22
Foto P. Reijnders
Tot circa 1910 heeft Spaarne 42 een stenen leeuw boven op de trapgevel gehad. Hoe die eruit zag is onbekend. Bij de verbouwing in 1950 heeft
de dienst Openbare Werken een beeld van de bekende Haarlemse beeldhouwer Van Den Eijnde ter beschikking gesteld.

Voor het in kaart brengen van de geschiedenis van
Spaarne 42 en zijn bewoners was uitgebreid onderzoek
nodig. Er zijn vele bronnen voor geraadpleegd,
zoals tekeningen en plattegronden, belasting registers,
verpondingsregisters, transportregisters met koopakten,
boeken, bouwvergunningen en zelfs het dagboek van een
Haarlems burger. Hoewel van het huis zelf vrij weinig
informatie bewaard is gebleven, bleken diverse akten,
testamenten, belastings-, bevolkings- en burgerlijkestandregisters
een schat aan gegevens te bevatten over
eigenaren, bewoners en buren.
Hoe De Olyphant er in de begintijd heeft uitgezien,
is niet bekend. Er zijn enkele afbeeldingen bewaard
gebleven uit 1573 waarop het huizenblok is te herkennen.
Deze tekeningen zien er niet erg betrouwbaar
uit, aangezien hele stadsdelen zijn weggelaten
om ‘krijgshandelingen’ beter te doen uitkomen. Uit
geschreven bronnen blijkt echter dat Spaarne 42 een
belangrijk huis was. Het tot nu toe oudste officiële
gegeven over Spaarne 42 komt uit het Register van
de Tiende Penning van 1543; een belasting van tien
procent op inkomsten uit vermogen die in opdracht
van landsheer keizer Karel V werd ingesteld door
landvoogdes Maria van Hongarije (dit was een
andere heffing dan de beruchte omzetbelasting
Tiende Penning van de hertog van Alva in 1569).
Voor het heffen van de belasting kwamen taxateurs
langs om de huizen te bekijken. De Olyphant moet
toen al een huis met aanzien zijn geweest, aan gezien
alleen huizen met een jaaropbrengst van meer dan
twee carolusguldens in het register werden opgenomen.
Toenmalig eigenaar Steffen Diricxszoon
Soutman werd geschat op 30£. De rekeneenheid 1£
(1 pond Vlaems) was gelijk aan één carolusgulden,
een betaalmiddel. In de latere belastingregisters
van 1553 en 1555 wordt eigenaar Frans Jansse
Kies aangeslagen voor respectievelijk 36£ en vier
haardsteden (schoorstenen). Huizen met vier en
meer haardsteden waren aanzienlijke huizen.
23

24
Hoofdmanschap M
Uit de registers komen meer interessante gegevens
naar voren. Over de eigenaren bijvoorbeeld, maar
ook over de buren, die voor het onderzoek van groot
belang waren. De huizen waren in die tijd immers
nog niet genummerd en hadden geen kadasternummer.
Alleen aan de hand van de volgorde in de
registers kon De Olyphant worden teruggevonden.
In 1524 was de stad in 23 zogeheten hoofdmanschappen
verdeeld, aangeduid met de letters van
het alfabet. Iedere hoofdmanschap had twee hoofdmannen
die de administratieve leiding over de
buurt hadden. Het blok huizen rondom Spaarne 42
behoorde tot het Hoofdmanschap van de letter M, in
de registers omschreven als: ‘’t hoomanscap van de M
streckt van ’t hooft excluys ’t spaern langes totte cortte
brugge ende gaet soe voorts aen dien zijde van de
graft tot ’t houckhuys toe aen die Cleyne houtbrugge’
(de Kleine Houtbrug lag over de Oude Gracht bij de
Kleine Houtstraat). Het begin van Hoofdmanschap M
was het Slepershoofd (vandaag de dag het einde van
de Damstraat). Van daaruit was De Olyphant het vierde
huis. Dat ‘het huys op de houck vande Berckerodestege’
stond, gaf bij het onderzoek meer zekerheid.
Toch moesten ook de belendingen en bijbehorende
namen van buren vaak de juiste conclusie bevestigen,
want de Berkenrodesteeg heeft twee hoeken.
Familiebezit
Uit de tot nu toe oudste beschrijving van het huis blijkt
dat in de omgeving aanzienlijke families woonden,
of in elk geval families met bezittingen. Vooral in de
zestiende eeuw waren ze bovendien dikwijls met elkaar
verwant. Juist het blok huizen rondom De Olyphant
en de aangrenzende huizen in de Berkenrodesteeg zijn
lange tijd in bezit geweest van slechts enkele families,
zoals de familie Soutman en de familie Kies van Wissen.

Huisnummers De indeling in hoofdmanschappen blijft
gehandhaafd tot 1809. In het begin is er alleen de benaming
Hoofdmanschap M zonder verdere huisnummering,
rond 1700 komt er een wijkindeling met cijfers en krijgt
het huis met M.2531 zowel een wijk- als een huisnummer.
Er waren toen zes wijken en één buitenwijk. Van 1774 tot
1809 heeft De Olyphant nummer M 3715. Later volgt de
indeling in wijk 2 - 15 en nog later in wijk 2 - 21, tot het
huis in 1877 wordt vernummerd tot Spaarne 42.
Vaak kwam het huis door overerving in andere
handen, zodat er geen transportakte werd gemaakt.
Voor ons onderzoek was het dan noodzakelijk om uit
te zoeken hoe de familieverhoudingen in elkaar zaten.
Vooral voor de periode van de zestiende eeuw betekende
dit veel zoekwerk; burgerlijke-stand registers
bestonden in die tijd niet en alleen via Gildeboeken en
toevallige vermeldingen, bijvoorbeeld op schuttersstukken
in het Frans Hals Museum, kon soms de juiste
richting worden gevonden.
Uit oude belastingregisters en de transport registers
waarin alle koopakten zijn beschreven, komen
enkele bijzonderheden naar voren over de woonomstandigheden.
Zo stonden er voorschriften in over
de ‘gemeyne’ (gemeenschappelijke) muren, de loden
goten en de watervoorzieningen, zowel de aan- als
de afvoer. De pomp aan de deur, waarvan ook de
buurman gebruik mocht maken, werd nog tot 1880 in
de koopakten vermeld. Ook nu nog loopt de watervoorziening
voor buurhuis nummer 40 via nummer
42. In 1871 werden de huizen langs dit deel van het
Spaarne aangesloten op de duinwaterleiding.
Het Beleg van Haarlem
Het waren bewogen tijden voor de bewoners uit de
zestiende eeuw. De plaatselijke economie ging praktisch
ten onder aan de strenge belasting voorschriften
van de regering in Spanje. Zo bestonden er hoge
accijnzen op bier en lakens; twee bedrijfs takken waar-
25

26
Frans Hals, Maaltijd van de officieren van de Cluveniersschutterij, 1627. De man aan de tafel, met vleesschotel, is kapitein Gillis de Wildt,
schoonzoon van Claes Jobs Ghyblandt. 2

‘De Loop van het Spaarne’ In het in juni 1987 verschenen
boek ‘De Loop van het Spaarne’ noemt de schrijver in
het hoofdstuk ‘Wonen en werken aan het Spaarne’ op
bladzijde 39 het deel van het Spaarne tussen de Oude
Gracht en het Donkere Spaarne, samen met het stukje
aan de overkant tussen de Wijdesteeg en de Hoogstraat,
de ‘goudkust van Haarlem in de zestiende eeuw’. Steffen
Diricxszoon Soutman, de bewoner van nummer 42, wordt
opgevoerd als ‘de machtige Brouwer’.
Tevens staat in het boek dat het Spaarne tussen de Melkbrug
en de Damstraat (de Appelmarkt) het drukste stukje
van de stad was. Hier legden alle schuiten met groente,
fruit en boter aan, werd alles uitgeladen en in de Waag
gewogen. Ook vond hier dagelijks de visafslag plaats.
van Haarlem grotendeels afhankelijk was. Van de ruim
tachtig brouwerijen die in 1514 voornamelijk aan het
Spaarne gevestigd waren, bleken er aan het eind van
de zestiende eeuw nog maar vijftig over te zijn. Daarna
volgde het drama van het Beleg van Haarlem.
Deze periode, het beleg en de daaropvolgende
bezetting door de Spaanse troepen, is uitvoerig
beschreven in het dagboek van de Haarlemse burger
Willem Janszoon Verwer. Zelf katholiek en daardoor
op de hand van de belegeraars, heeft hij in zijn
Memoriaelbouck toch een vrij objectief en boeiend
beeld van het dagelijkse leven geschetst. Vaak gruwelijk
door alle wreedheden, maar soms ook heel vermakelijk
in de beschrijving van kleine gebeurtenissen.
Voor de bewoners van De Olyphant gebeurde het
allemaal vlak voor de deur. Zij waren getuige van de
executie en ophanging van honderden soldaten en
burgers op ’t Sant, aan de achterzijde van het huis,
terwijl er aan de voorkant nog eens honderden, twee
aan twee gebonden, in het Spaarne werden verdronken.
In totaal werden er na de overgave ruim achttienhonderd
mensen vermoord. Misschien waren ze
er zelf bij betrokken, want de familie Kies speelde
een belangrijke rol in het beleg. Dit gold onder andere
voor Pieter Jansse Kies, burgemeester van Haarlem
en broer van eigenaar Frans Jansse Kies. In die tijd
27

28
waren ophangen en onthoofden niet zo ongewoon.
De brandstapel en de galg op de Grote markt werden
tot laat in de achttiende eeuw regelmatig gebruikt.
Brand!
Vlak na het beleg, toen een groot bezettingsleger in de
stad gehuisvest was (wat toch al een grote schadepost
voor de bevolking betekende), brak in 1576 vlak naast
de deur een brandje uit in het soldatenkamp. Het had
gemakkelijk geblust kunnen worden, maar door een
misdadig bevel van de soldaten, die het zelf hadden
veroorzaakt, mochten de bewoners hun huizen niet
uit om alarm te slaan of te gaan blussen. Het stormde
hard die dag en de brand joeg door de hele stad zodat
er ruim 450 huizen werden verwoest. Wonder boven
wonder bleef De Olyphant gespaard en is de brand er
net achterlangs getrokken. Op de kaart van Thomas
Thomaszoon uit 1578 (zie pagina 62) is duidelijk te
zien hoe alles na de brand rondom ons blokje huizen
De Appelmarkt en de Londense Kaai Het deel Spaarne
tussen de Damstraat en de Korte Veerstraat heette lange
tijd de Appelmarkt. Het komt al als zodanig voor op
een kaart uit 1646 en droeg die naam nog in 1828. Het
Spaarne voorbij de Waag tot de Bakenessergracht heette
in 1669 de Londense Kaai: er vertrok ‘alle drie weecken
preciselijk een schip op Londen’. Niet voor te stellen in
onze tijd, maar wel gemakkelijk: je stapte voor de deur
op. Bij ‘de craen’ vertrok een schip naar Gent en op de
Londense Kaai vertrokken ook schepen naar Hamburg en
het Franse Rouaan (nu bekend als Rouen). Internationaal
scheepvaartverkeer dus op het Spaarne.
verdwenen is. Alleen het hoekhuis aan de zuidkant
van de Berkenrodesteeg is ook blijven staan.
Oorspronkelijk waren de huizen in de Berkenrodesteeg
waarschijnlijk niet zoals nu allemaal aan elkaar
vast gebouwd, want op kaarten van voor 1576 loopt
de Appelaarsteeg door aan de zuidzijde van de Damstraat.
Ook in verschillende koopakten wordt gesproken
over een steeg of poort die in de Berkenrodesteeg
uitkomt. Wellicht is het huis dankzij deze steeg

Frans Hogenberg, 1573. Executies door de Spanjaarden na de capitulatie van Haarlem (kopergravure).
29

30
gespaard gebleven. In een koopakte van 1581 wordt
het vermeld als ‘een huysinge metten verbrande erve
daer achter aengelegen’, met de voorwaarde dat de
eigenaren van De Olyphant en alleen zij, de families
Kies en Soutman, daarop zullen mogen herbouwen.
Het huis zelf was na de brand nog in behoorlijke
staat, want het bracht 1.215 carolusguldens op.
Niet zeker is of het toen al helemaal van steen
gebouwd was, wel dat het waarschijnlijk in het
begin van de zeventiende eeuw is verbouwd met de
trapgevel die nu de voorkant siert. Misschien waren
de nieuwe stedelijke keur- en gebodsbepalingen aanleiding
tot deze verbouwing, want de wijken werden
tussen 1604 en 1621 bekeken op brandgevaarlijkheid.
Er mochten geen houten voor- en achtergevels
meer worden gemaakt en de daken moesten met
pannen zijn gedekt. In heel Haarlem werden in de
periode tussen het laatste kwart van de zestiende
eeuw tot midden zeventiende eeuw dit soort trapgevels
gebouwd.
De Witte Olyphant
In de transportregisters, die al in het begin van de
vijftiende eeuw werden gebruikt, maar waarvan er
helaas velen nauwelijks te lezen zijn, komen namen
voor van uithangborden in de plaats van huisnummers.
In het transportregister voor de verkoop
in 1672 wordt de naam van het huis voor het eerst
genoemd. De tekst ‘een huys metten erve staende
ende leggende op het Spaerne op den hoeck van de
Berckenrodesteeg daer de witte Olyphant uythanght’
geeft aan dat de verkopende eigenaren ooit een witte
olifant hadden ‘uitgehangen’. Een witte olifant was
zeldzaam en werd als een geluksdier beschouwd,
dus waren zij bepaald blij met hun huis.
In een akte van 1610 wordt het buurhuis (nu
nummer 40) verkocht als ‘daer teygenwoordich
u uythanght de hoop’, het huist daarnaast (nu nummer
38) wordt aangeduid als ‘genaampt wesende

‘de blauwe Engel’’. Het huis in de Berkenrodesteeg,
dus ‘streckende’ aan de achterkant, heet dan ‘de
Noortstarre’. In die oude koopakten werd veel meer
informatie over de woonomstandigheden gegeven
dan in de moderne. Zo staat er bijvoorbeeld dat deze
‘Noortstarre’ de afvoer van ‘sijn privaat’ onder de
huizen naar het Spaarne mag laten afvloeien.
Verpondingsregisters
Er zijn niet veel verpondingsregisters bewaard gebleven.
Deze registers werden zo genoemd omdat het
pond (£) de rekeneenheid was en in het register een
soort onroerendgoedbelasting werd geregistreerd.
De eerste gegevens van na 1555 (Tiende Penning)
zijn te vinden in de verpondingsregisters van 1628
en 1650, de daaropvolgende beginnen pas in 1708.
Deze registers kennen dus veel hiaten. Bovendien
zijn de registers van 1708 niet goed bijgewerkt,
zodat daarin eigenaren worden genoemd die het huis
al dertig jaar eerder hadden verkocht. Er bestaat ook
nog een apart Register op de Personele Belasting van
1745 tot 1748. Hierin wordt eigenaar Jan Bouman
aangeslagen voor zes gulden, maar hoe en waarvoor
dit bedrag precies werd berekend is niet duidelijk.
Penantspiegel
Bij het onderzoek naar de geschiedenis van Spaarne 42
kwamen veel gegevens tevoorschijn over de eigenaren,
bewoners en buren door de eeuwen heen. Deze informatie
is opgenomen in het hoofdstuk ‘Beschrijving van
eigenaren en bewoners’, dat bestaat uit gegevens die
werden gevonden in akten, testamenten, belastings-,
bevolkings- en burgerlijkestandregisters.
Over het huis zelf is minder schriftelijke informatie
boven water gekomen. De indeling is onbekend en er
zijn geen boedelbeschrijvingen gevonden. Uitzondering
is een alinea uit een koopakte van 1837, waarin
31

32
heel zorgvuldig een penantspiegel wordt beschreven.
Deze was niet bij de koop inbegrepen en er moest
zes gulden extra voor worden betaald. De spiegel
zou zich in de ‘zijkamer’ bevinden, maar waar deze
zijkamer te zoeken? Een penantspiegel is een langwerpige
spiegel die tussen twee ramen in hangt, en
die zitten alleen aan de voorkant.
Verbouwingen
Van de allereerste bouw van het huis is helaas niets
bekend. Ook van de verbouwing in het begin van de
zeventiende eeuw zijn geen gegevens teruggevonden.
Een potloodtekening uit 1854 geeft voor het
eerst een duidelijk beeld van de voorgevel met een
deur en één raam op de begane grond. Waarschijnlijk
zag het huis er in de zeventiende en achttiende
eeuw iets anders uit dan nu. In die tijd hadden ramen
vaak luiken, vooral beneden, maar het blijft gissen
of dit ook voor ons huis gold. De deur in de Berken-
rodesteeg is er misschien ook niet altijd geweest.
In vroeger tijden werd het huis weleens in tweeën
bewoond; dit kan de aanleiding zijn geweest voor
het plaatsen van deze deur.
Na 1854 is de onderpui verbouwd tot winkelingang.
Er is dan een tabaks- en sigarenhandel in gevestigd
van Cornelis van Veen. Hij blijft tot 1915 eigenaar
en verkoopt het huis daarna aan de gemeente.
Die verhuurt het vervolgens aan verschillende
personen. Op 4 mei 1927 krijgt de firma Joustra
van de Garenkokerskade een vergunning ‘voor
het uitslopen van een gedeelte muur voor perceel
Spaarne 42. Ter voorkoming van gevaar zullen de
nodige stutten en schoren, alsmede een schuthok
geplaatst worden’. Vóór die tijd waren bouwvergunningen
niet nodig. Er bestond wel een zogenaamde
stadsfabriek (een soort openbare werken), maar
vergunningen werden pas in de twintigste eeuw
noodzakelijk.

In 1949 was de gevel zo bouwvallig dat hij,
ondanks zware stutten, in elkaar dreigde te zakken.
Men besloot tot slopen, ook omdat de fundering
was verzakt. Dit is niet verwonderlijk aangezien het
huis is gebouwd op de buitenkant van de voormalige
Spaarnedijk en bovendien eeuwenlang te lijden had
van verkeer. Onder leiding van ingenieur Gijsbert
Friedhoff werd de gevel zoveel mogelijk teruggebracht
in de oudste stijl. Dit met uitzondering
van de winkelpui, die alleen aan die oude stijl werd
aangepast. Er kwamen mooi gesmede muurankers
in de gevel, de ramen kregen een verantwoorde
roede verdeling en er kwam weer een zandstenen
leeuw op de top.
Het Spaarne 42 valt nu onder Monumentenzorg
(zie bronnen). In de gevel is bij de laatste verbouwing
de tekst Anno Renovatum 1950 aangebracht en zo
kan het hopelijk de komende eeuwen doorstaan.
27 eigenaren
Voor zover bekend is het huis 26 maal van eigenaar
verwisseld en heeft het dus minstens 27 eigenaren
gehad. Het werd vaak gekocht als belegging of voor
eigen bewoning. Af en toe werd het verhuurd als
boven- en benedenwoning. In de adresboeken van de
laatste tachtig jaar wordt het huis niet altijd genoemd.
Soms staat het vermeld met de toevoeging Berkenrodesteeg.
Waarschijnlijk was de begane grond dan een
dependance van een andere zaak, zoals een touw- en
zeilhandel, en werden de bovenverdiepingen verhuurd
aan een particulier met ingang in de steeg. Aardige bijzonderheid
is dat de tot nu toe oudst bekende eigenaar
en bewoner, Mr. Jelys van Soutelande, een telg was
uit een roemrucht en rijk Zeeuws adellijk geslacht dat
bezittingen had in ‘Kortekene’ – ofwel Kortgene –, en
dat de eigenaar uit 1985 van grootmoeders kant ook
uit Kortgene stamde. Zo worden vijfhonderd jaren geschiedenis
van een huis met zijn bewoners overbrugd.
33

Beschrijving
van eigenaren
en bewoners

36
G. Braun, 1572. Een van de vroegste stadsplattegronden van Haarlem uit de zesdelige atlas Civilates Orbis Terrarum 1 .
Dit kaartbeeld dateert van voor de verwoestingen tijdens het Beleg van Haarlem in 1572/1573.

Van maar liefst 27 verschillende eigenaren op rij is
informatie teruggevonden in akten, testamenten, het
bevolkingsregister en de registers van de belasting en de
burgerlijke stand. Dit levert een mooi overzicht op van de
mensen die het Spaarne 42, oftewel ‘De Witte Olyphant’,
in al die eeuwen hebben bezeten en bewoond.
1512 Uit de belendingen, genoemd in een
koopakte van buurhuis nummer 40, blijkt dat ons
hoekhuis in juli 1512 wordt bewoond door Mr. Jelys
van Soutelande, een telg uit een adellijk Zeeuws
geslacht. In 1448 wordt echter al een Pieter Gelis-
zoon van Soutelande genoemd in het register voor
het Settlegeld (een soort belasting). Waarschijnlijk
woonde Mr. Jelis al langer in het hoekhuis, maar de
koopakte is niet gevonden en de transportregisters
van voor 1500 zijn slecht leesbaar.
In juli 1497 worden Lysbeth Jelisdr. van Soutelande
en haar zuster Belije, vergezeld van hun echtgenoten,
genoemd in een akte. In 1514 is Willem Jeliszoon
van Soutelande vinder (dit is een bepaalde functie)
van de oude schutterij St. Jorisdoelen. Waarschijnlijk
waren Lysbeth, Belije en Willem kinderen van
Mr. Jelis (of Gillis), want deze voornamen komen
ook voor in de Zeeuwse tak.
1527 In februari 1527 verkoopt Mr. Jelis van
Soutelande het hoekhuis aan Dirck Claesz Soutman
voor 940 Rijnlandse (Rijnse) guldens. Soutman
was een telg uit een wijdvertakte, vooraanstaande
Haarlemse familie van brouwers, schepenen en
burgemeesters en in goeden doen. Zij bezaten
verschillende huizen op het Spaarne en in de
Berkenrodesteeg. Dirck wordt ook genoemd als
grond bezitter op Vlieland. Vanaf begin zestiende
eeuw zijn verscheidene leden van de familie Soutman
lid van het Kerstmisgilde, waarbij veel belangrijke
katholieke Haarlemse lekenbroeders betrokken
waren. Het lidmaatschap was erfelijk. Achter het
37

38
Klokhuis stond het Soutmanshofje, dit werd echter
gesloopt in 1871. Dirck was getrouwd met Aeff
Dircksdr. Van Waemelen. Ook de Soutmannen
worden al in 1448 genoemd in het Settlegeldregister.
Verschillende familieleden waren getrouwd in
de familie Kies, ook wel Kies van Wissen genaamd.
Dirck Soutman laat het huis na aan zijn zoon Steffen.
1543 Steffen Diricxszoon Soutman, brouwer
en deken van de Cluveniersdoelen, genoemd in
het kohier van de Tiende Penning van 1543,
was getrouwd met Alijdt Pietersdr. Deyman, ook
afkomstig uit een bekend Haarlems geslacht. Zij
was gasthuismoeder.
1553 Na Steffen Diricxszoon Soutman komt
het huis toe aan Frans Jansse Kies, getrouwd met
Margriet Claesdr. Soutman, een tante van Steffen.
Frans Jansse Kies was een broer van Haarlems burge-
meester Pieter Jansse Kies. Het geslacht Kies, afkom-
stig uit Amsterdam, was naar Haarlem uitgeweken
vanwege onvrede met het Spaanse bewind, maar in
Haarlem kwamen zij daar later ook mee in conflict.
Het huwelijk van Frans Jansse Kies en Margriet
Claesdr. Soutman blijft kinderloos en de kinderen
van zijn zuster Maritje Jansdr. Kies erven het huis.
Het blijft in hun bezit tot na de terug trekking van de
Spaanse troepen.
1581 Op 21 november verkopen zij het huis voor
1.215 carolusguldens aan Claes Jobszn Ghijblandt,
van beroep ‘lijwatier’; linnenfabrikant. Hij was
getrouwd met Marijtje Heerendr. en afkomstig uit
Franeker. Hij had een zoon en een dochter. Zoon
Job Claesz Ghijblandt was brouwer en dochter
Aefje trouwde met Gillis de Wildt, luitenant en
later kapitein van de Cluveniersdoelen. Gillis staat
afgebeeld op twee schuttersstukken, een van Frans
Hals en een van Cornelis Engelsz. Beide schilderijen
hangen in het Frans Hals Museum.

1609 Van de overdracht aan volgende eigenaar
Lambert Barendszoon Appelcoper is niets terug-
gevonden. Deze moet hebben plaatsgevonden tussen
1581 en 1609, want dan wordt Appelcoper reeds
als eigenaar genoemd als hij een stukje grond achter
zijn huis verkoopt. Misschien was hij verwant aan de
familie Ghijblandt en was het dus weer een erfeniskwestie.
Bijzonderheden over Lambert Barendsz
Appelcoper zijn niet gevonden.
1619 Op 31 december 1619 verkoopt Lambert
Barendsz Appelcoper het hoekhuis aan Mr. Cornelis
Hendrixs van Suchten, chirurgijn, voor 3.400
carolus guldens. In verhouding tot de vorige verkoop-
prijs was dit bedrag hoog; waarschijnlijk was het huis
in die tussentijd verbouwd.
1638 Het huis wordt op 21 januari 1638 voor
1.825 carolusguldens opnieuw verkocht. Nu aan
een schipper, Jets Hendricksen, die vaak in transport-
akten wordt vermeld. Hij heeft onder andere ook
op de Burgwal een huis in bezit gehad en stond toen
geboekt als snijder. Zijn oorspronkelijke beroep,
schipper, betekende meestal dat ze beurtschipper
waren tussen verschillende steden. Waarom hij
verder als snijder (kleermaker) wordt genoemd,
is niet duidelijk. Zijn weduwe, Annette Jansdr.
‘geadsisteert’ met haar twee zonen Jan en Cornelis
Jetsen, verkoopt op 17 februari 1672 het huis voor
1.151 carolus guldens en dan hangt daar ‘de witte
olyphant’ uit; een zeldzaam verschijnsel dat om die
reden als geluksdier werd beschouwd.
1672 De nieuwe eigenaar wordt Meus of
Bartolo meus Gerritse de Haen, gehuwd met Hilletje
Banckeras of Pancras, waarschijnlijk afkomstig uit
St. Pancras in Noord-Holland. Haar naam wordt vaak
verbasterd tot Bancras, Pancras, Van Cras, et cetera.
Meus overlijdt op 7 juli 1682 en Hilletje overleeft
hem vele jaren. Zij sterft op 21 september 1719.
39

40
Beiden zijn begraven in de Janskerk op ’t Koor.
Het beroep van Meus is niet bekend, maar in ieder
geval bracht het hem tot welstand, want hun enige
dochter Neeltje, gehuwd met Cornelis van Leeuwen,
erft acht huizen en veel roerend goed. Zij maakt
viermaal een testament. Neeltje had één dochter,
genaamd Grietie, die was gehuwd met Pieter de
Ruyter, maar Grietie sterft al jong op 26 mei 1721.
Moeder Neeltje, al lange tijd weduwe, en grootmoeder
Hilletje, wonen samen in het zuidelijke
hoekhuis van de Berkenrodesteeg. Als Neeltje van
Leeuwen de Haen op 13 oktober 1727 overlijdt,
wordt een inventaris opgemaakt van haar bezit en
daarin wordt heel zorgvuldig de inboedel per kamer
beschreven. Grappig is bijvoorbeeld de opgave van
‘6 porselijne booterschotelties, waarvan drie heele
en drie stuckent’. Ze was heel vermogend en liet een
voor die tijd aanzienlijk bedrag aan goudstukken,
sieraden en gebruikszilver na ter waarde van zo’n
3.500 carolusguldens.
1726 Frans Boon, procuratie hebbend voor Neeltje
de Haen, verkoopt het hoekhuis op 5 mei 1726
voor duizend carolusguldens aan Jan Bouman. Bij de
koopsommen in de transportakten moet rekening
worden gehouden met het bedrag van de lasten die
op het pand rusten en in zo’n geval bij de koopsom
worden opgeteld. De koopsom is meestal aan de lage
kant als er hoge lasten op rusten. Maar de prijzen
fluctueren enorm in de loop van de tijd. Dit komt
ook door de tijdsomstandigheden; zo spelen oorlog,
economie en huizenschaarste altijd een grote rol. Van
Jan Bouman, gehuwd met Helena van der Hoef op
14 november 1723 in Haarlem, is verder niet veel
bekend. Zij hadden een zoon Gerrit, die op 24 mei
1750 trouwde met Magtild Eggebeen. Hun dochter,
de kleindochter van Jan Bouman dus, erfde het huis.
Deze kleindochter heette Machteld Helena Bouman
en zij trouwde op 10 augustus 1786 met Pieter van
der Plaat, van beroep ‘onder begraafenis opzichter’.
Hij was afkomstig uit Coevorden.

Eigenaar van Spaarne 42 Naam Koopprijs
1512 Mr. Jelys van Soutelande -
1527 Dirck Claesz Soutman 940 Rijnse guldens
1543 Steffen Diricxszoon Soutman (erfgenaam) -
1553 Frans Jansse Kies (erfgenaam) -
Tot 1581 Erfgenamen Frans Jansse Kies -
21-11-1581 Claes Jobszoon Ghijblandt 1.215 carolusguldens
1609 (woont er dan al) Lambert Barendszoon Appelcoper (geen transportakte) -
31-12-1619 Cornelis Hendricxen van Suchten 3.400 carolusguldens
21-1-1638 Jets Hendricxen 1.825 carolusguldens
Datum onbekend Annetie Jansdr., weduwe van Jets Hendricxen (erfgename) -
17-2-1672 Meus (Bartolomeus) Gerritse de Haen 1.151 carolusguldens
Datum onbekend Neeltje de Haen (erfgename) -
5-5-1726 Jan Bouman 1.000 carolusguldens
Datum onbekend Machteld Helena Bouman (erfgename) -
Datum onbekend Pieter van der Plaat, weduwnaar van Machteld Helena Bouman (erfgenaam) -
20-6-1833 Jacob van der Plaat 1.200 gulden
26-1-1837 Lodewich Saltzer 2.045 gulden
15-9-1843 Johannes van Rooijen 2.400 gulden
24-12-1852 Anton Friderich Hartmann 1.600 gulden
4-8-1864 Aaltje Keuter, weduwe van Hilbert van Veen 2.300 gulden
20-1-1880 Cornelis van Veen 4.000 gulden
26-7-1915 Gemeente Haarlem 6.000 gulden
27-11-1968 Pieter Peute 41.000 gulden
16-12-1975 Hendricus A.J. Westerkamp 91.000 gulden
26-11-1985 Willem Stuurman 180.000 gulden
30-6-1994 Johan Jacob Philip van der Tak 425.000 gulden
15-10-2008 Pieter Reijnders 630.000 euro
41

42 Ca. 1900. Handelswaar op de kade bij Spaarne 42. Het pand is geheel rechts op de foto gedeeltelijk te zien.
Foto van ansichtkaart, bron onbekend.

1833 Het huwelijk van Machteld en Pieter bleef
kinderloos en na de dood van zijn vrouw verkocht
Pieter het huis op 20 juni 1833 voor 1.200 gulden
aan zijn broer Jacob van der Plaat uit Amsterdam.
Jacob verhuurde het huis en in 1839 woont er
Johannes Hendrik Meyer, eerste luitenant, met zijn
vrouw Henriette. Zij hebben een dienstmeisje,
Jansje Pyters uit Amsterdam.
1837 Jacob van der Plaat heeft het huis niet lang
in eigendom gehouden, want op 26 januari 1837
verkoopt hij het voor 2.045 gulden aan Lodewich
Saltzer, een slager uit de Kruisstraat 26. Deze was
afkomstig uit Marburg-Hessen. Jacob heeft er in vier
jaar tijd flink aan verdiend.
1843 Alweer een nieuwe eigenaar: Johannes
van Rooyen, koopman uit de St. Anthoniestraat 58.
Op 15 september 1843 betaalt hij 2.400 guldens
voor het huis. Uit het register van de Burgerlijke
Stand van 1849 blijkt dat hij zijn intrek in het
hoekhuis heeft genomen. Hij is in 1803 geboren in
Haarlem, doopsgezind en getrouwd met Teuntje
van Hall. Zij hebben een dochter en zijn vader,
Gerrit van Rooyen, van beroep ‘horlogiemaker’,
woont bij hen in.
In 1850 verhuizen ze naar de Oude Gracht 113, ook
een trapgevelhuis uit begin 1600 (dit bestaat nog)
en komen er weer huurders in het pand. Eerst is daar
Ferdinandus Briniot, die er maar een paar maanden
woont en vervolgens naar Nederlands-Indië vertrekt.
Na hem komt er een familie Van der Molen wonen
met maar liefst elf kinderen. Vader Van der Molen
was groentekoopman. Of het huis niet vol genoeg
was, verhuurden zij ook nog kamers aan de blik slager
Koppen en aan een dame zonder beroep, Magdalena
Hoogerbeets. Na het vertrek van de familie Van der
Molen, het werd blijkbaar toch te benauwd, komen
er weer andere huurders: een vrouw uit Hamburg,
Maria Crooi en twee broers Holl, zonder beroep.
43

44
1852 Op 24 december 1852 koopt Anton
Friedrich Hartmann het huis voor 1.600 gulden.
Anton is een Duitser, afkomstig uit Calenberg-
Pruisen en broodbakker van beroep. Het huis is dus
flink in waarde gedaald. De tijden waren slecht en
de helft van de Haarlemse bevolking was arm lastig.
In 1857 werd het huis verhuurd als bovenen
benedenwoning.
1864 Het huis is nog steeds verhuurd als de
volgende eigenaresse opdoemt: Aaltje Keuter, weduwe
van Hilbert van Veen. Ze woont op de Bakenessergracht
91 en is zouthandelaarster. Ze koopt het huis
op 4 augustus 1864 voor 2.300 gulden.
1880 Na de dood van Aaltje Keuter koopt haar
zoon, Cornelis van Veen, het huis uit de erfenis voor
4.000 gulden op 20 januari 1880. Hij had het hele
pand al vanaf 1865 in gebruik als tabaks- en sigarenhandelaar
en waarschijnlijk heeft hij de benedenpui
in een winkelingang veranderd. Hij is blijkbaar
ongetrouwd gebleven en heeft het pand tot in 1915
in eigendom gehad.
1915 Op 26 juli 1915 verkoopt Cornelis van Veen
het huis aan de gemeente Haarlem voor zesduizend
gulden; een flinke prijs in die oorlogstijd. Het blijft
54 jaar in handen van de gemeente. De eerste tijd
wordt het verhuurd aan J.S. Hoffman, een zeil- en
zadelmaker die in de adresboeken tot 1932 op nummer
42 geregistreerd staat. Hij heeft ook de panden
44 en 46 in gebruik en blijkbaar was nummer 42 een
dependance, want jarenlang wordt het niet genoemd
in de adresboeken. Wel worden de huurders van
het bovenhuis vermeld: van 1927 tot 1932 Jac van
Noord, daarna H. Antonisse, die zijn ingang in de
Berkenrodesteeg had. Verder hebben er nog de
dames Van Beek en Schoneville gewoond en later
mevrouw Van de Bosch. In 1950 wordt het huis flink
gerestaureerd.

1968 In 1957 woont er Pieter Peute en hij koopt
het huis op 27 november 1968 voor 41.000 gulden
van de gemeente Haarlem. De inflatie en de huizenschaarste
doen de prijzen omhoog vliegen. Peute
heeft meer panden in bezit: vijf op het Spaarne, twee
in de Berkenrodesteeg en nog acht huizen elders in
Haarlem. Hij wordt als koopman omschreven en is tot
1973 in de adresboeken te vinden bij de panden op
nummer 44 en 46.
1975 Pieter Peute verkoopt nummer 42 op
16 de cem ber 1975 aan Henricus Westerkamp voor
91.500 gulden. Weer een aardige winst in zeven
jaar tijd! Westerkamp was directeur en woonde in
Heemstede.
1985 Tien jaar later wordt het hoekhuis eigendom
van W. Stuurman, die het van binnen grondig en
smaakvol verbouwt en het hele pand inricht als showruimte
van luxekantoormeubelen; Stuurman Designs.
1994 In juni 1994 koopt Johan Jacob Philip van der
Tak het pand. ‘Joop’ is tevens eigenaar van bijna het
hele huizenblok dat loopt van de Lange Veerstraat en
de Warmoesstraat tot aan de Oude Groenmarkt. Van
der Tak gebruikt het pand voor eigen bewoning, als
hotelinformatie en als overloopvoorziening als zijn
hotels vol zitten.
2008 In september 2008 koopt Pieter Reijnders
het pand en laat hij het huis grondig restaureren.
Spaarne 42 is inmiddels aangewezen als rijksmonument
en behoort tevens tot een beschermd
stadsgezicht. Op de begane grond opent in juni 2009
ijssalon ‘Tante Saar’. Hier wordt ambachtelijk bereid
schepijs verkocht en kan men van een lekker kopje
koffie genieten.
45

Inventaris
Neeltje de Haen
Betreft woonhuis hoek
Berkerodesteeg/Spaarne
18 October 1727
Notaris Eeckhout Zach.zn.
Executeur Frans Boon

48 Ca 1937. Vanuit het raam aan de voorzijde van Spaarne 42.
Foto met dank aan J.Krom

Als de vermogende Neeltje de Haen
in 1727 overlijdt, wordt in een
inventaris van haar bezit de hele
inboedel van het zuidelijke hoekhuis
Berkerodesteeg/Spaarne, waar zij
tot dat moment woont, zorgvuldig per
kamer beschreven. Neeltje en haar
vader Meus Gerritse de Haen zijn
van 1672 tot 1726 tevens eigenaar
van het tegenover gelegen noordelijke
hoekhuis Spaarne 42, dat in de
inventaris wordt genoemd.
In het voorhuys
12 schilderijen
1 spiegel met een zwarte lijst
1 geweersactie en daar op
2 snaphaane en een barnehaan
11 postelijne koppies off
klapmutsies
3 dito schootels
1 toonbank en daarin eenige
prullen en soldertie
4 stoele 2 gladde en 2 geverfde
2 kussens
In de keucken agter
’t voorhuys
4 schilderijen
1 spiegeltie
4 gladde stoelle
2 stoelkussens
1 staande haarteyser
1 schuttie eysere confoir
1 eysere aspot
1 blicke lamp
1 tang en 1 asschop een ijsere
ketting
2 witte gordijne
2 dito klijne
1 katoen schoorsteenkleed
3 porselijne schotels en 2 delfse
6 porselijne booterschotelties
waarvan drie heele en
drie stuckent
5 coffie schoteltjes
1 groen behangsel voor bedsteede
1 bed, 1 peuleu, 1 hoofdkussen
2 witte en een catoene deecken
In ’t Pomphuys
2 kopere ketels
1 dito koeckebackspan
1 dito schuymspaan
1 kandelaer
1 blacker
1 koperen becken
2 blicke emmers
2 tinne schotels en
een partij aardewerk
49

50
In de tweede keucken
1 rackie en daar op 4 porcelijne…
- half dosijne theekopjes en
schotelties
6 dito koppies
1 dito spoelkom
1 dito treckpot
12 Delfse boterschotelties
2 dito groter
20 dito flessies
2 glaase theebossies
10 schilderijen
15 Delfse schotels soo groot
als klijn
1 catoene schoorsteenkleet
1 staande haarteyser
1 geverwde tafel
1 dito klijnder
1 geblomt tafelkleet
3 gladde en 3 geverwde stoelen
In de agterkamer
1 spiegel met een swarte lijst
13 schilderijen
6 rootrijpte stoelen
2 gladde kassen
1 eecke pers
1 gladde rustbank
1 gladde en een geverwde stoel
2 kussens
1 geverwde tafel
1 dito eecken
1 blad van een leye taafel daar
nog bovenop 1 staande en
een leggende plaat
5 porcelijne schotels
4 dito koppies
3 dito klijne schotelties
3 Delfse kanne met silvere litte
1 porcelijne spoelkom
1 dito fles
8 stucke stickent porcelijn
1 klijn beddetiematras
1 katoene deecken
1 rood behangsel
1 klijn eecken kassie
Lijwaat
5 elle lakens
21 stolp lakens
5 peuleu lakens
4 dito slegte
34 sloopen
14 slegte
4 groote tafellaakens
5 dito klijne nog slegter
51 servette van alderhande soort
8 vrouwehemde
17 schortekleeden
66 sack neusdoeken
15 vrouw mutse

4 katoeneschortekleede
24 neteldoekse neusdoecken
16 neersticke
2 huysmutse
5 paar platte mouwe
12 el nieuw linne
24 elle dito
Wolle goet
2 sitse jacke
2 dito stoffies
1 sitse rock
1 damaste rock
1 farcie de boye rock
1 gestreepte baye rock
2 borstrocke
2 kapers en out catoene jackie
Boven op de agter kamer
3 kopere ketels
1 dito theeketel
2 dito blackers
2 dito lampen
1 bedpan
1 schuymspaan
1 dito konfoirtie
1 dicke koeckspan
1 dito ijserpannetie
1 potterpannetie
1 deksel van een bedpan
3 tinne schotels
1 waterfles
1 dito theeketel
2 dito komme met deksels
10 schilderijties
1 klijn spiegeltie
1 eecke tafel
1 ingelijt kassie
1 hangkas
8 wolle deeckens
1 catoene dito
1 tafelkleet
1 bed
1 peuleu en 4 hooftkussens
1 groen behangsel
1 catoene jack
1 rocklijff
1 heere saaye schort
Op de overloop
1 scherffvloot
1 bed
1 peuleu
1 groen behangsel
1 backermad en kleerben
1 sluytben
1 kleerben
1 munnick
1 kleervak
- baeckerschyt
51

52
1 ijsslee
1 lantaarn
1 tresoortie
2 oude kassies
Op de solder
10 kleerstocke
4 witte aardewerkschaale
1 hondehok
2 paar houte schaale met balance
1 rood behangseltie
Gemunt gelt
13½ gouwe ducaton ƒ 202-10…
9 dubbele ducaten 90…
16 enkele dito 80…
5 Spaanse pistolen
3 onbekende stucken wegen
14 Engels 28 ase
1 dito weegt 5 Engels 28 ase
2 rozenobels wegen
9 Engels 25 ase
1 elisabet weegt 7 Engels 4 ase
1 onbekenyt stuck
6 onbekenyt stucke
Silvergelt
330 ducatons
53 dito
8½ dito
144 rijksdaalders
140 à 20
- een partij onbekent gelt
- nog 11 stuckies onbekent gelt
- allerhande specieën
Ongemunt gout
3 gouwe paarlspelden
2 dito bellen met fijne steene
1 haarnaalt
1 dito
2 dito hemtsknoope
1 dito groote hoepring
1 dito klijnder
1 dito nog klijnder
2 krulle
- nog een slotie met een
slegte steene
1 paar hoofde
1 trommelslotie
2 paar hoofde
1 ringetje met 9 grofe steene
1 ringetje met korlijne steen
1 dito met 7 grofe steene
1 ring met 9 grofe steene
1 dito met 1 steen
Ongemunt silver
2 soutvaten 24 loot etc.
2 dito klijnder 8 loot

1 beeker 24 loot
1 dito klijnder 11 loot
1 mosterpot 8 loot
1 kandeelkom 13 loot
1 haak met een sleutel 38 loot
1 haak met een (ring) ketting
25 loot
1 beugel van een tas
1 dito 12 loot
1 papkommetie 6 loot
1 toebacksdoos 10 loot
3 kinderebelle met ketting
2 haake 6 loot
1 partij poppegoet 8 loot
3 hooft eysers 5 loot
8 lepels 20 loot
10 lepels 28 loot
4 lepels 12 loot
1 roosehoetie
1 vingerhoet
1 partij stuckent silver van
alderhande keur 36 loot
1 blatie op een bostel
1 partij knoope 28 loot
- nog een partij knoope
14 loot
2 broeks knoope 3 loot
1 heft van een mes en 1 fork
4 loot
1 brantstene rosehoetie met
silveren penningties
- nog eenigen knoopen en
eenigen stuckent goet
- Een huys Spaerne hoeck
Berkerodesteeg (zuidkant)
- Een huys Berkerodesteeg
verhuurd in 2en
- Een huys Spaarne waar de
drie Moriaanen uythanghen
- Een huys Spaarne bij de
lange brugge (Cornelis van
Leeuwen)
- Een huys Lange
Margarethastraat verhuurt
- Een huys Nauwe Damstraat
- Hypotheek of lening op
huys aan de Hoogstraat
(Cornelis van Leeuwen)
- Lijfrente huys hoek
Berkerodesteeg (Jan Bouman)
noordkant
53

Registers van
Hoofdmanschap M

56
Van de zestiende tot de achttiende eeuw was het huis op de hoek van het Spaarne en de Berkenrodesteeg ingedeeld
in Hoofdmanschap M. In de registers van deze Haarlemse buurt vinden we veel informatie terug over De Olyphant
en zijn buurthuizen, zoals jaartallen, namen van eigenaren en huurders, taxatiebedragen en de benamingen van
enkele buurthuizen. Dankzij de verpondingsregisters ontdekken we dat Spaarne 42 vanaf begin 1700 huisnummer
M 2531 en vanaf 1734 huisnummer M 3715 draagt.
10e penning 1543
’t Hoomanscap van de M. vant Hooft
excluis ‘t Sparen langes etc
- ’t Huys bewoent bij Hilgont IJsbrant
Jacobszoon wed. propretar is getauxeert op 28£
- ’t Huys bewoent bij Wouter Kerstenszoon
hem toebehoerent op 25£
- ’t Huys daernaest bewoent bij Cornelis
Vrontgens getauxeert op 25£
- De huysinge toebehorent Steffen Diricxszoon
op de houck van de Berckenroedestege
propretaris ende bewoende op
(zie transportacte 1581). Hier begint de
Berkenrodesteeg. 30£
- ’t Huys daernaest bewoent bij Claes Joosten
Soutman propretaris getauxeert op 25£
- ’t Huys daernaest bewoent bij
Symon Claeszoon Soutman op 25£
- ’t Huys daernaest bewoent bij
Jacob Joostenszoon op 25£
- ’t Huys daernaest bewoent bij Symon
Janszoon de coorncoopers weduwe op 27£
- ’t Huys daernaest bewoent bij
Willen Harmanszoon Ramp op 26£
- ’t Huys daernaest bewoent bij
Dirck Claeszoon
- ’t huys daernaest bewoent bij
Jacob Simonszoon, in de Engel, op 25£

10e penning 1553
Spaarne vanaf ’t Hooft, letter M
- Joost Pieterszoon Hopcoper ende
erfgenaam eygenaar
32£
- Pieter Jan Gijsbrechts eygenaar 36£
- Cornelis Vrontgens eygenaar 28£
- Frans Janszoon Kies eygenaar 36£
- Claes Joost Zoutman eygenaar 30£
- Symon Claes Zoutman wed. eygenaar 24£
- IJslant Willems eygenaar 26£
Haardstedengeld 1555, Hoomanscap M
Spaarne vanaf ’t Hooft
- Joost Hopcoper V
- Pieter Jan Ghijsbrechts V
- Cornelis Willems (of Vroutgens?) IIII
- Frans Janszoon Kies (begin Berkenrodesteeg) IIII
- Claes Joost Zoutman (zie transportatie 1581) IIII
- Symon Claeszoon Zoutman wed. III
- IJslandt Willems V
Transportregister 1610 en 1612
- Burgemeester Jan de Wael, ervoor Hans van der
Laen, huis genaamd ‘De Blauwe Engel’.
- Jan Claeszoon, ervoor Jan Henricxs Bloemendaal,
daarvoor Hans van der Laen. Het huys waer
‘De Hoop’ uythangt.
- Lambert Barends Appelcoper, Berckerodesteghe.
Huys genaempt ‘de Noortstarre’.
Verpondingsregisters
Onroerendgoedbelasting
Originele Quohier van de Verpondinghe des
onroerende goederen soo binnen als buyten Haerlem
inde vrijdom gelegen anno 1628.
1628: folio 1, letter Hoomanscoop M
- De weduwe van Cornelis Thomaszoon eyge
verhuert Frans Haesewinden
- Claes Suyker eyge verhuert
- Frans Barents Cousebant eyge verhuert
57

58
- Wed. Cornelis Booyermans eyge verhuert
Lourens Muvig
- Mr. Cornelis Heyndricks chirurgyn eyge (Deze twee
worden in het stadtquohier in één verponding genoemd,
was het wellicht in twee delen bewoond?)
- Rogier Verhulst eyge (belendend aan Spaarne 42)
1650: folio 170, Spaerne
- Nicolaes Suycker ‘t huys ende sijn camer
- Tobias van Hoorenbeecq
- Louris Muerlingh
- Mr. Cornelis van Suchten, Berckenrodestege
- Anthony Offermans
1708 - 1723: Spaerne de Stadtsstallen
2529 Abel de Wolff
2530 Lammert Muyrlingh
2531 Wed. Hendrik Jets, Berckerodesteeg (het huis
is al in 1672 overgedragen aan Meus de Haen,
register niet bijgewerkt)
2532 Gerard van Lansbergen
2533 Theunis Pieters de Rijcke
2534 Abel de Wolff
2535 Sparen (zuidkant Berckerodesteeg)
Neel Gerrits de Haan
1724 - 1733: Spaarne de Stadsstallen
(werd bij het stadgoet gedaen)
2529 Abel de Wolff
2530 Lammert Muyrlingh
2531 Wed. Hendrik Jets (zie boven),
Berckerodesteeg
2532 Gerard van Lansbergen
1734 – 1773: ’t Sparen, beginnende bij
’t Slepershooft Hoofdmanschap M
3712 De stadtpaardestal, officier de Thesaurie
3713 De wed. van Mattheus Donker, voorheen
Van de Hof-Derks
3714 Johannes Everaars, voorheen Adriaan Steyn

3715 Jan Bouman, Berckerodesteeg
3716 Laurens Kamerik, voorheen Abel Dekker,
wed. Coenraat Keur
3717 Daniel van Klaveren, voorheen Jan Bouman /
Neeltje de Haen
1774 – 1810: Spaarne
3712 De Stadts Paardestal
3713 Hendrik Ottenhof, voorheen Mr. Mattheus
Donker-Van der Hoff
3714 Cornelis Meyer, voorheen Johannes Everaars
3715 Magteld Helena Bouman, huysvrouw van
Pieter van der Plaat, Berckerodesteeg
3716 Cornelis Meyer, voorheen Leurens Kamerik
(thans nummer 17)
3717 Jan Hendrik Brink, voorheen Daniel van
Klaveren
3718 Wed. Laurens Kamerik, voorheen Hendrik
van der Erf-Abraham Overveen (Dieuwertje
Buytelaer)
3719 Andries Laurens Plok, voorheen Hendrik
Brinkman, wed. Gabriel Victor-Engelina van
Dalen
Personele lasten 1745 – 1748
3713 Vrouwe Johanna Patijn, wed. van wijlen
de heer Burgemeester Adriaan Steyn ƒ 60,-
3713 De heer C. Pieter van den Broek ƒ 60,-
3714 -
3715 Jan Bouman Berckerodesteeg ƒ 6,-
3716 -
3717 -
3718 Lucas Overveen ƒ 6,-
3719 Adriaan Edelman, vertrokken zonder
adres naar Medemblik ƒ 6,-
Spaarne
3727 Dirk Keur ƒ 6,-
3727 Cornelis Patijn ƒ 6,-
59

Uittreksels
van buurhuis
Spaarne 40
Van het buurhuis zijn veel uittreksels
teruggevonden die ook informatie
bevatten over Spaarne 42

62
Thomas Thomaszoon, 1578. Vijf jaar na het beleg en twee jaar na de grote stadsbrand van oktober 1576, tekende Thomas Thomaszoon een plattegrond
van de stad. De woorden 'Ao gedaen door Thomas Thomaszoo' in het opschrift van de kaart betekenen dat de kaart in dit jaar is opgenomen en getekend.

Juli 1512
Folio 138
Rissent, meester Pieter Ballincx weduwe ende Janne
Louf Gerritszoon weduwe van Bennebrouck met
Willem Pieterszoon hairs beyde voicht-vercopen uut
… hant Dieryck Claiszoon (Soutman) een vierendeel
vaneen huys mitte erve … Liggende ende staende
opte Spaerne tusschen … mr. Jelyszoon an ene zijde
Symon Claeszoon Soutman an anderzijde after
streckende an Frans verdel ende Geryt Garbrandszoon
ende mitte een vierendeel vande steege ende
pourte uuytgaende inde Berckeroodestege – uut een
vierendeel van zeven ƒ 4 en goet gelt rijnse guldens
– ditdan opte veertig ponden Vlaems … gulden te
betaelen op 7 meye nae eerstcomende.
Onleesbare teksten, afkortingen en doorhalingen in de uittreksels
worden aangegeven met puntjes (…).
Juni 1520
Symon Claeszoon Soutman vercoopt DirckClaeszoon
Soutman zijn buerman een rechten vrijen bruyckwaer
vanden stege liggende tusschen huen beyden
huyssen opte Spaeren. 3
Februari 1527
Opte houck vande Berckerodestege
Mr. Jelis van Soutelande vercoopt Dieryck Claeszoon
Soutman een huys metten erve leggende ende
staende opten houck vande Berckenrodestege opte
Spaern tusschen Dyrck Claeszoon Soutman andeen
zijde. Denn stege pnder den huysse gaen and ander
zijde. Strecken voor vande Spaerne achter an Dyrck
Claeszoon poirte met vier schelling goetgelts … ende
allen schijn als die daerop staen te huyr.
Negen hondert en veertig rijnsche guldens tot veertig
groten vlaems ’t stuck te betaelen upp zeven meye elck
nae andere eerstcomende. 940 £ of rijnse guldens. 4
63

64
Register van verkogte huysen etc. 1581
Folio 82
Claes Janszoon van Amstaldam gehuwd met Aefgen
Pietersdr, Hubert Symonszoon van Alcmaer gehuwd
met Aechten Pietersdr, Clement Remmertszoon
van Hoorn, brouwer, gehuwd met Griete Pietersdr,
Dr. Claes Boeles gehuwd met Weyntgen Pietersdr
en Geertge Matthijsdr, weeskind van wijlen Mr.
Matthijs Pieterszoon, doctor inden medicijnen, allen
mede erfgenamen van wijlen Frans Jansse Kies, hun
oom, vercoopen Claes Jobszoon Ghijblant (Lijwatier)
een huysinge metten verbrande erve daer achter aen
gelegen ende gestaen opten Spaerne op den houck
vanden Berckenrodesteghe tusschen dezelve stege
onder den huyse gaende aen deene zijde, Maritge
Claesdochter weduwe van Aeriaen Jansz. kies aen
dander zijde, achter streckende aenden zelve Maritge
Claesdochter.
All vrij sonder huyren met voorwaerden dat den
Voornoemde Maritge Claesdochter oft den kinderen
van Claes Joost Zoutman ende nyemandt anders
willende huyre verbranden huyssen naest desen
huyssen gestaen op … Wel sullen moegen timmeren
en onderaen den zijdemuyren van desen huyssen
aende zuytzijde sonder weder … Vanden voorzegde
Claes Jobszoon des dezelve Maritge Claesdr oft den
kinderen van Claes Joost Zoutman alsdan tusschen
erven ende dezen huyssen aende zutzijde gehouden
zullen wesen te doen maken ende leggen.
… goede goot op haeren costen hebben … Ende
dezelven gote oock dicht ende goet ten eeuwigen
daegen … ophouden.
1.215 Karolus guldens of veertig grooten Vlaems,
tselve te betaelen op den eerstcomende meye. 5
Den 21 January 1581

Transportregister 1619 - 1620
Folio 130
Register van verkogte huysen ende gronden staende
binnen de stadt Haerlem ende vrijdomme vandien.
J. Damius
Lambert Barentszoon Appelcoper verkoopt
Mr. Cornelis (van Suchten) Heuricszoon – chirurgijn
– een huys Mette erve staende ende leggende op
den Spaerne opden houck van de Berckerodesteegh,
belent Laurens Muerling met gemeene muyre ende
loodengoot aende noortsijde, de voorschreven
Berckerodesteegh aen de suytsijde, achter streckende
aen Lambert Thonis ende mede met gemeene muyre
daer dit voorschreven huys aen ende inde gevelen sal
mogen hebben tot des copers believen. Metten laste
van achthondert carolus guldens hooftsomme, daer
van jairlix op Meyendage vrij gelt werden betaelt.
In de marge stond: Die d’erfgenaemen van Frans Kies
za(liger) daer op hebben die tot des copers lasten
sullen ingaen te meye (a.s.) 1620 toecomende –
gedurende te … tijt die met waerschouwing van drie
maend en ’t voorsegde aen twee partijen sal mogen
geschieden – (deel doorgehaald) – anders all vrij.
3400 carolus guldens (boven … lasten van de 6 e
eerstcomende ende achter eenvolgende meyendage
waer van Meyendage anno 16honderttwintich
d’eerst termijnen verschijnen sal … Suynen). …
Borgen … principaelen voor de twee erfgenaemen
termijnen met … Van.
Cornelis Lambertus Blasyck ende Jan Martesoon
Geteekent lesten Decembris anno 1619
65

66
Transportregister 1638
Folio 17/17
Register van verkogte huysen ende gronden staende
binnen de stadt Haerlem ende vrijdomme vandien.
Spaerne
Mr. Cornelis Hendricxzoon van Suchten, chirurgyn,
vercoopt Jets Heyndricxzoon (schipper) een huys
metten erve staende ende leggende op de Spaerne
op de houck van de Berckenrodestege, belent
Laurens Muerlinck met gemeene muyre ende
loode goote aende noortsijde – de voorschreven
Berckerode stege aende suytsijde – achter streckende
aen Anthonij Offermans, backer, mede met gemeene
muyre daer dit voorschreven huys aen ende
inde gevelen sal moogh hebben tot des copers
believen Mette laasten van veertienhondertvijftig
carolus guldens capitael daer opstaend daer van
jaer lycxrenten tegens … Penninck twintig vrijgoet
werden betaelt anders al vrij ende voorts met
soodanige vrij ende onvrijheden van servituyten
actiën ende gerechticheden als de vercoper ’t voorschreven
huys metten erve toebehoort.
1.825 Carolus guldens (boven d’voorschreven
blatsey) gereet ende vrijgoet. 6
Actum de 21 January anno 1638

Transportregister 1671 - 1672
Register van verkogte huysen ende gronden
staende binnen de stadt Haerlem ende
vrijdomme vandien.
A. Everswijn
Spaerne opde hoeck van de Berckerodesteeg
(17-2-1672)
Annetie Jans weduwe van Jets Hendricks, schipper,
geadsisteert met Jan ende Cornelis Jetsen, haer soene
(vercozen) voogden van desen vercoopt Mees Gerrits
de Haen een huys metten erve staende ende leggende
op het Spaerne op den hoeck van de Berckenrodesteeg
daer de witte Olyphant uythanght7 , belent aan
de noortsijde Lambert Muyrlingh met gemene muyre
ende lodegote, aen de zuytsijde de voorschreven
Berckeroosteegh, achter streckende aen Gerrit van
Lansbergen mede met gemene muyren daer deze
huysen aende ende in de gevelen sal mogen geldenn
tot des copers believen. Mette lasten van achtienhondertachtentachentig
guldens dertien stuivers, die
de weescamer des stadt daer op te spreecken hebben
… metten laste van vijfhondert gulden in twee
partijen daer op staende van welcke voorschreve
lasten jaerlycks renten wert betaelt tegens vier ten
hondert uyt jaer die des coper etc. … sal primo mey
1672 tot sijne lasten sal moeten nemen etc.
1151 Carolus guldens seven stuyvers (ende voorschreven
lasten) te betaelen op drie eerst comende
ende achter een volgende Meyendage … van
Meyendach anno 1672.
Jacobus Eversdyck ende Lambertus Hendricks actum
17 Februari 1672
De Heer Schepen ende Johan Everswijn ende
Salomon van Echts extra ordinaris…
67

68
Pieter Wils, 1648. Deze kaart is uiterst nauwkeurig en bevat voor het eerst een groot aantal gegevens over de bebouwing rondom de stedelijke wallen.
Vooral de grote hoeveelheid bebouwing aan de noordzijde, buiten de stad, en de gedetailleerde weergave van de tuinen aan de zuidzijde vallen op.

Transportakte 1726
Folio 33
Frans Boon alhier last en procuratie hebbende van
Neeltje de Haan weduwe van Cornelis van Leeuwen
den enige nagelaten dogter ende erfgename van
haar vader ende moeder, Mees Gerrits ende Hilletje
Bancras volgens dezen procuratie geëxisteerd voor
de notaris Hendrik van der Hout Zagariaszoon ende
sekere getuijgen in dato den 8e May 1726, draegt op
na deselve qt aan Jan Bouman. Een huys metten erve
staende ende leggende op het Spaeren op de hoeck
vaan de Berckerodesteegh, die ten suyden belent is.
Ten noorden van de vercoper self (?) agter streckende
aen Coenraat Keun, Mette lasten van de wekelijkse
lijfrente van drie Carolus guldens die de voornoemde
Neeltje de Haan (ingevolg van de opdragt vant
navolgende huys daer op(staende) en behorden (tot
haere lijv) waar vande 8e van dese maant de eerste
week vervallen ende vergeven is geweest en soo
vervolgende van weke tot week die geduyrende tot
het overlijden van deselve Neeltje de Haan alsoo met
haer dood ende afsterven van voornoemde lijfrente
sal comen te (vervallen) ende intesijn endesoe anders
ende voornoemde betaeling moeten werden gedaen
in vrijen … goede sonder enige corting ter … Int
minst oft meest anders ende voorts deselve compareerde
meer voor ons schepenen alhier oud … der
(edele) Nicolaas Crul ende verclaarde tot meerder
sekerheyt voor de betaling van de voornoemde
lijfrente sijne selve onder behoorlijke (reminatie) van
de … (orduinis et exuiffrons) gestalt ende gedomestuert
te hebben als borg voor de voornoemde Jan
Bouman 8 , belovende alle gebreke aende betaeling
van de voornoemde somme vallende, t’alletijden te
sullen opzigten ende voldaen onder verband als na
rechtens des … dat de voor noemde Neeltjes de Haan
69

70
gehouden sal wesen, soo wanneer ’t souden mogen
coomen te gebeuren dat de coper zes weken met de
betaeling quam te wagten, de voornoemde Crul te
waerschouwen.
1000 Carolus guldens waar op ’t voornoemde huys
bij de zeer agtbare Heere en Schepenen deser stadt is
getauxeert
Actum den 9 e Mey 1726
Mees of Meus Gerrits de Haen en Hilletje Banckeras
Nicolaas Crul, notaris, 1692
d’Oude Arcke, hoek Lange Veerstraat – Anegang
Hypotheek(akte) 1833
Deel 1173 – 48
2 Juli 1833, Notaris D.J. Crommelin
Pieter van der Plaat 9 (schrijft zelf deze acte) wonende
te Haarlem in het natemelde perceel verklaart bij
deze te hebben verkogt en in vollen eigendom te
hebben getransporteerd aan mijn broeder Jacob van
der Plaat, zonder beroep wonende te Amsterdam,
een huis en erve staande en gelegen binnen de stad
Haarlem op het Spaarne op den hoek van de Berkenrodesteeg
wijk 2, verponding numero eenentwintig.
En dat als koopprijs van hetzelve perceel zal worden
besteed eene somma van twaalfhonderd guldens. Er
zijn hiervan gemaakt twee eensluidende door ons
beider geteekend.
Haarlem, den twintigsten junij
achttienhonder drieendertig.

Was getekend
Pieter van der Plaat
Jacob van der Plaat
In dubbeld geregistreerd te Haarlem den eersten julij
achttienhonderdrieendertig deel vijfentwintig folio
honderdzesentachtig van vak vier. Ontvangen voor
recht achtenveertig guldens met de achten dertig
procent opcenten zesenzestig gulden vierentwintig
cents.
ƒ 48,00 + ƒ 18,24 = ƒ 66,24
was getekend D.F. Crommelin
Hypotheekregister 1837
Deel 1212 (11 foliovellen) acte 38 10
26 January 1873, Notaris Agidius Walaardt Sacré
Makelaar Jan Ernst Brinkman, grote Krocht of
Nieuwe Groenmarkt, Wijk 5-689
Jacob van der Plaat zonder beroep wonend in
Amsterdam wil in de ‘Gouden Leeuw’ Zijlstraat
Haarlem, in publieke veiling geven: Een huis met erve
staande ende gelegen te Haarlem voornoend aan het
Spaarne op den hoek van de Berderodesteeg noord
en achter strekkende J.Sebil – met een pomp aan de
deur en gemeen met J. Sebil – 2-21 D 1254 – aan de
voornoende heere Jacob van der Plaat in vollen en
vrijen eigendom getransporteerd bij acte van koop en
transport op de 20e Juni des Jaars 1833 te Haarlem in
dubbeld geregistreerd te Haarlem, 1 juli 1833.
Kosten veiling ƒ 30,00 trek- of plokgeld
71

72
Betaling moet geschieden ten kantore van makelaar
Adriaan de Waal Malefijt en Zn., Zijlstraat, met grof
goed gangbaar Nederlandsch goud- of zilvergeld naar
de cours van de betaaldagen en zulks met gedeelten
van rijkdsdaalders noch mindere specieën dan
kwartguldens. Onder den koop van het voorschreven
perceel zijn niet begrepen eenige mobilaire goederen
(etc) behalve de Penantspiegel in de zijkamer welke
de koper moet overnemen voor de somme van zes
gulden te betalen bij de koopsomme en zulks in de
staat waarin de spiegel zich bij de aanvaarding zal bevinden
alzo zonder dat de koper wegens eenig gebrek
daaraan tot vergoeding zal gehouden zijn.
Toegewezen aan Lodewijk Saltzer, vleeschhouwer
Kruisstraat 25-550 voor ƒ 2.045,00 als hoogste bieder
+ trekgeld ƒ 30,00 + spiegel ƒ 6,00, 3½ 71,57½
= ƒ 2.152.57½ à 4% 76,40 + opcenten ƒ 32,83.
Getuigen: Gerrit Oostwald, Adriaan van Dordt,
Jan Friedrich Voorss en Sytze Hoekstra.
Hypotheekregister 1843
Deel 45 (8 foliovellen), acte 25611 15 September 1843
Notaris Agidius Walaardt Sacré, Groote Houtstraat
4-26
Verkoper Lodewijk Saltzer, vleeschhouwer wonend
Kruisstraat 5-615 uit de hand verkocht aan Johannes
van Rooyen, koopman in de St. Anthony-straat
wijk 2-725, een huis en erve staande ende gelegen
te Haarlem voornoemd aan het Spaarne op den hoek
van de Berckerodestraat ten noorden en achterstrekkende
J. Sebil met een pomp aan de deur in gemeen
met denzelve J. Sebil.
Het huis is verhuurd tegen 200 gulden, ’s jaars voor
ƒ 2.400,00. Er wordt een voorschot van ƒ 400,00
gegeven en de rest zal in twintig jaarlijkse termijnen
betaald worden tegen 5% rente. Aflossing en rente

in goeden gemunte gouden of zilveren
Nederlandschen grove muntspecieën naar de
cours van de betaaldagen. Het pand moet bij een
solide brandverzekering of waarborgmaatschappij
verzekerd zijn.
Getuigen:
Adam van Dordt, borstelmaker in de Anegang 3-38
Izaak Vermeer, kleermaker Groot Heiligland 3-377
Hypotheekregister 1853
Deel 132 (12 foliovellen), acte 4712 3 Februari 1853
Notaris Agideus Walaardt Sacré
Ingeschreven op 3 februari 1853 een proces verbaal
van de volgende inhoud:
1852, op vrijdag 24 december (zijnde kerstavond)
heb ik Agideus Walaardt Sacré notaris, met twee
getuigen en makelaar Jan van der Vlugt wonend
Spaarne 2-34 bij kastelein Ferdinand Dominicus
Godhandt van het Logement Den Gouden Leeuw
Zijlstraat 5-752 in veiling gebracht:
Huis en erve staande en gelegen te Haarlem aan het
Spaarne op den hoek van de Berkerodesteeg met
eene pomp aan de deur wijjk 2-21-D 1254, veertig
ellen groot aan de comparant lastgever Johannes van
Rooyen eigen is geworden bij acte van transport
73

74
Frederik de Wit, ca. 1698, plattegrond van Haarlem naar de kaart van Pieter Wils uit 1646. De kaarten van Haarlem die in de achttiende
eeuw in Nederlandse of buitenlandse atlassen en stedenboeken verschenen, waren voor een groot deel op deze kaart gebaseerd.

15-9-1843 en verhuurd aan Hendrik van der
Moolen à drie gulden per week.
Makelaar van der Vlugt verkoopt hetzelve pand,
na gedane opbiedingen en afslag, toegwezen aan
Anton Frederik Hartman, broodbakker te Haarlem,
Korte Baggijnestraat wijk 1-828 voor de som van
ƒ 1.600,00 als van het zelve tot dien verkoopprijs als
hoogste bieder kooper gebleven zijnde etc.
Getuigen:
Jan Fred. Vorss en Sytze J. Hoekstra – deurwaarders
Van der Vlugt, makelaar voor Hartman
Walaardt Sacré
Hypotheekregister 1864
Deel 256, acte 4 (3 foliovellen) 13
Notaris C.J.G. de Booy Haarlem,
inschrijving 4 augustus 1864
Anton Friederik Hartmann, broodbakker Korte
Baggijnestraat, wijk 1-828, verkoopt aan Aaltje
Keuter (weduwe van H. van Veen) huis en erve aan
het Spaarne hoek Berkerodesteeg, belend ten zuiden
de Berkerodesteeg ten westen en achterstrekkende
sectie D 3535 (Van der Moolen) en sectie D 3536
(Jan Jacobs de Vos) met eenen pomp aan de deur
en veertig ellen groot voor ƒ 2.300,00 + kosten
ƒ 126,96.
75

76
Hypotheekregister
Deel 431, acte 74 (7 foliovellen) 14
Ingeschreven 27 Januari 1880, notaris C.J.G. de Booy
Spaarne 42 – D 1254, 20-1-1880
Volgens testament van Aaltje Keuters weduwe van
Hilbert van Veen overgedragen aan Cornelis van
Veen (tabak en sigaren) wonend Spaarne 42 voor
ƒ 4.000,00 die hij aan de nalatenschap moet
afdragen.
Getuigen en executeur Hendrik van Veen
Jan W.H. Limpers, weduwnaar van Alida van Veen
voor zijn kinderen Hilbert en Alida
Anna Cornelia van Veen
Catharina van Veen
Taxateur Charles Louis Sarlet, makelaar Zijlstraat 41
Aaltje Keuters woonde op de Bakenessergracht 91,
overleden op 21-11-1879. Testament 24-1869
voor notaris Martinus Nicolaas Beets.
Het huis en erve staande en gelegen aan het Spaarne
op den hoek van de Berkerodesteeg met een pomp
aan de deur vroeger plaatselijk bekend wijk 2-21 in
de perceelsgewijzen kadastrale legger der gemeente
Haarlem sectie D-1254 als huis ter grootte van
veertig ellen, thans plaatselijk getekend nr. 42. Eigen
geworden aan de erflaatster Haarlem 1864, deel
256, acte 4.

Hypotheekregister
Deel 954 folio 59 15
D 1254, 26 juli 1915
Candidaat notaris Bernardus Martinus Serné
Comparanten: de heer Cornelis van Veen, zonder
beroep wonende te Haarlem, ten eenre en de heren
Jhr. Mr. Willem Bernardus Sandberg, burgemeester
van Haarlem, en Jan Willem van Bilderbeek, waar n-
emend secretaris, beiden wonende in Haarlem, verte-
genwoordigers van het college van Burgemeester en
Wethouders der gemeente Haarlem, uitvoerende het
besluit van de gemeenteraad van Haarlem, uitvoerende
het besluit van de gemeenteraad van Haarlem
2 juni 1915, goedgekeurd door Gedeputeerde Staten
van Noord Holland, ter ander zijde, verklaarde de
comparant ten eenre, bij deze te hebben verkocht etc.
vrij van hypotheek, over te dragen aan de gemeente
Haarlem, een huis en erf staande en gelegen aan het
Spaarne te Haarlem, en bij het kadaster dier gemeente
onder sectie D numero 1254 groot veertig centiare.
De vorige overdracht voor notaris De Booy
12-2-1879, acte van afgifte legaat en overgeschreven
27-1-1880.
Deze koop en verkoop is geschied voor een
som van zesduizend gulden, rechten ƒ 120,00,
10% opcenten ƒ 12,00.
Getuigen
Antonie Hamman
Hendricus Sebastiaan Thuis
Notaris Klerken
ƒ 6.000,00
77

Noten &
Bronnen

80
Noten
1 Civilates Orbis Terrarum is een atlas met plattegronden van steden
uit de hele wereld die verscheen tussen 1572 en 1618.
2 Maaltijd van de officieren van de Cluveniersschutterij, 1627,
Frans Hals. De officieren staand v.l.n.r.: vaandrig Adriaen
Matham, tekenaar en graveur, vaandrig Loth Schout, brouwer
van ‘De Twee Gecroonde Starren’, fiscaal Johan Damius,
geneesheer en burgemeester van Haarlem, doelenknecht Willem
Ruyghaver, kastelein van de Cluveniersdoelen, vaandrig Pieter
Ramp, Heer van Rolland en burgemeester van Alkmaar, luitenant
Outgert Akersloot, goudsmid, en luitenant Claes van Napels.
De officieren zittend v.l.n.r.: kolonel Willem Vooght, schepen
en burgemeester van Haarlem, kapitein Johan Schatter, burgemeester
van Haarlem en brouwer van ‘De Gecroonde Ruyt’,
kapitein Gillis de Wildt, raad en schepen van Haarlem, kapitein
Willem Warmont, brouwer van ‘t Gecroonde Ancker’, en luitenant
Matthys Haeswindius, burgemeester en raad van Haarlem.
3 In 1512 woonde Mr. Jelyszoon (van Soutelande) al in het
hoekhuis. Symon Claeszoon Soutman (een broer van Dieryck
Claesman Soutman) woonde aan de andere kant.
4 In 1512 kocht Dyrck Claeszoon Soutman een vierendeel van het
huis op nummer 40 en was hij dus ‘ander zijde’.
5 Het belendende huis in de Berckenrodesteeg werd bewoond door
de familie Claes Joost Zoutman. De moeder van de genoemde
vrouwen was Marietgen Jansdr Kies, gehuwd met Pieter Janszoon
Matthijs (zuster van Frans Jansz Kies). In 1576 was de grote
stadsbrand. Het huis werd gespaard, de huizen erachter niet.
6 Cornelis Hendricxzoon van Suchten was in 1628 belasting
(verponding) verschuldigd op hetzelfde adres.
7 In deze akte wordt ons hoekhuis voor het eerst aangemerkt
met de benaming ‘daer de witte Olyphant uythanght’.
8 Op 1 September 1806 wordt Machteld Helena Bouman,
huysvrouw van Pieter van der Plaat, als eigenaresse genoemd
in het verpondings register. Zij is kleindochter en erfgename
van Jan Bouman (zie boven).
9 Pieter van der Plaat was de echtgenoot van Machteld Helena
Bouman, erfgename van Jan Bouman.
10 Gedeeltelijk overgenomen uit hypotheekregister Haarlem (118).
11 Gedeeltelijk overgenomen uit hypotheekregister Haarlem (118).
12 Gedeeltelijk overgenomen uit hypotheekregister Haarlem.
13 Gedeeltelijk overgenomen uit hypotheekregister Haarlem.
14 Gedeeltelijk overgenomen uit hypotheekregister Haarlem.
15 Gedeeltelijk overgenomen uit hypotheekregister Haarlem.

Bronnen
Kohier Settegelt, 1448
Hypotheekregisters Rijksarchief N-Holland,
1810-1963
Noord Hollands Archief
Transportregisters, 1410-1810
Kadaster Amsterdam, 1963-1985
Register 10e penning, 1543 en 1553
Haardstedenregister,1555
Verpondingsregisters, 1628-1810
Notariële archieven
Stedelijke Atlas
Doop-, Trouw- en Begraafboeken Haarlem
Register Personele lasten, 1745-1748
Familiegeld, 1715
Register Volkstellingen, 1829 en 1839
Register Vernummering huizen 1877
Register Burgerlijke Stand 1849
F. Allan, Geschiedenis van Haarlem, vier delen, 1874
R. Blijstra, Haarlem: heel oud, heel nieuw, 1971
D.H. Couveé, Men sagh Haerlem bestormen, 1973
Haarlems Bodemonderzoek (tijdschrift)
H.F. Heerkens Thijssens, Korte geschiedenis van
het Heilig Kerstmisgilde te Haarlem, 1942
Historische Werkgroep Haarlem, Brinkmann aan
de Grote Markt, 1982
J. Hoeben, Zeven eeuwen Haarlem, drie delen, 1965
Jaarboeken Vereniging Haerlem 1934-1985
P. Jongens e.a., Sterck en weldoortimmert, 1983
G.H. Kurrtz, Familiearchief Kies van Wissen, 1939
G.H. Kurrtz, De straat waarin wij wonen, 1965
B. Sliggers, Haarlem bij gaslicht (1837-1914), 1977
B.M.J. Speet, Historische stedenatlas van Nederland,
afl. Haarlem, 1982
J.M. Sterck-Proot, De historische schoonheid
van Haarlem, 1946
J.J. Temminck, Willem jansz Verwer, Memoriaelbouck
1572-1581, 1973
J.J. Temminck, Haarlem door de eeuwen heen, 1982
J.W. Wijn, Beleg van Haarlem, 1942
81

“Daer de
witte olyphant
uythanght”
Een huys metten erve
staende ende leggende
op de Spaerne