Tips voor Goed Verenigingsbestuur - Koninklijke Van Gorcum

samenleving. Ik heb dit kunnen vaststellen in mijn proefschrift 'Vakbondsleiders in
Nederland. Van vijand en indringer tot bondgenoot en steunpilaar' (1982). De
handelsuitgave heeft als titel 'Strategie en leiding van de vakbeweging in Nederland'
(1983).
In mijn studie bracht ik over de periode 1906 - 1979 de loopbanen van alle bestuurders
van de toen bestaande drie vakcentrales in kaart. Ik relateerde de ontwikkeling in deze
loopbanen aan de fase van professionalisering waarin de vakcentrale zich bevond. Deze
hield op haar beurt weer verband met de mate waarin de vakbeweging deel ging
uitmaken van de heersende maatschappelijke orde. Hoe meer zij maatschappelijk
geïntegreerd raakte, hoe meer haar bestuurders de vakbeweging voor hun
pensioenleeftijd verlieten en hun loopbaan elders (vooral in de politiek en in aan de
verzorgingsstaat gelieerde ambtelijke organisaties) voortzetten, overigens nog niet in het
bedrijfsleven. De overstap daarheen kwam pas later, bij voorbeeld toen CNV voorzitter
Jan Lanser na zijn pensionering een aantal commissariaten 'verzamelde'.
Lange tijd was er veel kritiek op dergelijke overstappen. Hoe meer richting bedrijfsleven,
hoe zwaarder de beschuldiging van klassenverraad, vooral in de kring van het NVV, een
van de voorlopers van de FNV. Ik vind het een teken van voortgaande integratie van de
vakbeweging in de maatschappij, dat nu ook mensen van buiten worden aangetrokken
om de hoogste positie te bekleden. Natuurlijk, Paas en Smit behoren allebei tot de
christelijke 'zuil', maar dit laat onverlet dat het nooit voorkwam dat op dit niveau iemand
werd benoemd die niet voortkwam uit de eigen gelederen, hetzij 'de rank and file', hetzij
het kantoorapparaat. Hier kwamen immers geleidelijk aan steeds meer hoger
opgeleiden te werken; deze waren nodig om de vakbeweging te kunnen laten
meedraaien in de omvangrijke overlegmachines van Nederland Polderland.
Dus, als Smit aangeeft politieke ambities te hebben, dan is daar niets mis mee. In
tegendeel. Laat hem een fantastisch boegbeeld zijn voor het CNV. Laat hem zich
ontplooien en bijdragen tot groei en bloei van de centrale. Mobiliteit is een groot goed.
Vier jaar hard en effectief werken kan heel wat opleveren. Teveel verenigingen hebben te
lijden (gehad) van voorzitters met zetelzucht, met grote hoeveelheden bisonkit aan hun
broek.
Opvolging van de belangrijkste 'man' leidt vaak tot gedonder. Dit is het CNV bespaard
gebleven want het had geen interne kandidaat, laat staan kandidaten. Bij de FNV zou dat
zeker anders zijn. Daar zou een echte opvolgingsstrijd ontbranden, dat is daar al eens
vertoond. Ook niets mis mee. Democratie gedijt bij pluralisme en concurrentie. Dat geldt
ook voor de politiek. De overdracht van het leiderschap binnen de PvdA van Bos naar
Cohen is in die partij en in vele partijen, ook in het buitenland, ongekend. Lees het boek
van Ed van Thijn 'Kroonprinsenleed' (2008). En niet te vergeten de opvolging van Blair
door Brown bij de Britse Labour partij.
Opvolging in de top van het 'grote' bedrijfsleven, een 'leiderschapswissel', kent een
geheel eigen dynamiek, vooral als er enkele kroonprinsen zijn. Het gaat immers om
'mensen met een sterk karakter en een geheel eigen stijl', aldus KPN Presidentcommissaris
Risseeuw onlangs. Bij KPN wordt Scheepbouwer volgend jaar opgevolgd (nu
nog twee van de vier kroonprinsen over). We zien het ook bij Philips, waar begin volgend
jaar Kleisterlee zal worden opgevolgd en onlangs bestuurslid Ragnetti opstapte,
hoogstwaarschijnlijk omdat hij niet de opvolger zal zijn.
60