Tips voor Goed Verenigingsbestuur - Koninklijke Van Gorcum

Ode aan Bode
Reflecties bij de dood van een markant vakbondsleider
14-1-2007
Enkele dagen geleden overleed Herman Bode. Hij had een traditionele vakbondscarrière:
hij begon als arbeider, was actief als vrijwilliger (kaderlid), werd bezoldigd bestuurder bij
de katholieke metaalarbeidersbond, ging vervolgens hogerop naar een zetel in het
bestuur van het NKV en werd tenslotte, na de fusie (1981) van NKV en NVV tot FNV,
vicevoorzitter. In 1985 ging hij met pensioen.
Bode wordt in de necrologieën geroemd om zijn grote gevoel voor sociale
rechtvaardigheid en solidariteit en om zijn militante rol in het
werknemersprotest tegen voornemens en plannen van werkgevers en
overheid, die aan de verworvenheden t.a.v. die waarden wilden tornen.
Wie hem ooit heeft zien en horen spreken, hetzij voor menigten hetzij in
vergaderzaaltjes, weet dat Bode een bijzondere indruk maakte: zijn rijzige
gestalte (een beer van een vent), zijn kleding (manchesterpak), zijn
stemgeluid, zijn vocabulaire en, niet te vergeten, zijn grote kennis van de sociale
zekerheid.
Bode was de laatste arbeider in de top van de gehele vaderlandse vakbeweging. De
instroom van hoger opgeleiden (zogenaamde 'gestudeerde types'), die van HBO of
universiteit vrijwel rechtstreeks medewerker worden bij een bond en vandaar na verloop
van tijd het bestuurlijke circuit ingaan, was toen al geruime tijd gaande en is sindsdien
alleen maar sterker geworden, overigens om heel verklaarbare en begrijpelijke redenen.
In het verlengde daarvan komt het ook steeds vaker voor dat vakbondsbestuurders
(ruim) voor hun pensioenleeftijd vertrekken naar een baan elders, veelal aan de andere
zijde van het groene laken of naar een respectabele positie in het openbaar bestuur.
Vakbondsbestuurder ben je dus niet meer voor het leven. Ook dat is heel verklaarbaar en
begrijpelijk, want de vakbeweging is een in alle opzichten gevestigd en in de heersende
sociaaleconomische orde geïntegreerd instituut. Transfers horen er dus gewoon bij. Toch
vind ik het opmerkelijk dat vakbondsbestuurders zelden een goede pers hebben.
Ik wijd dit artikel aan Bode omdat hij deel uitmaakte van de populatie, die voorwerp was
van mijn proefschrift: 'Vakbondsleiders in Nederland; van vijand en indringer tot
bondgenoot en steunpilaar' (1982). In 1983 verscheen een handelsuitgave onder de titel
Strategie en leiding van de vakbeweging in Nederland. In deze studie hield ik me bezig
met de relaties tussen economische orde, vakbeweging en vakbondsleiderschap. Wat is
en doet een vakbondsleider, hoe word je het, hoe ziet je carrière binnen de vakbeweging
eruit, is er leven na de vakbeweging en zo ja, hoe ziet dat er dan uit?
In vele landen bestaat geen vrijheid van meningsuiting en van vereniging en
vergadering. Vakbondsleiders worden daar gevangen gezet, gemarteld en vermoord. Niet
zo in ons land. Hier is het klassenconflict gepacificeerd, er is arbeidsvrede, er zijn legio
organen van overleg en samenwerking met werkgevers en staat, de vakbeweging hoort
er gewoon bij, zij is, zonder overigens een indrukwekkende organisatiegraad, een van de
steunpilaren van ons maatschappelijk systeem. Zij wordt niet alleen gefinancierd door de
48