Tips voor Goed Verenigingsbestuur - Koninklijke Van Gorcum

Zieke Teams, wie is de (volgende)
zondebok?
Bij het overlijden van Marianne Frederiksson
15-2-2007
De succesvolle Zweedse schrijfster Marianne Frederiksson (1927-2007)
is zondag 11 februari onverwacht aan een hartaanval overleden. Zij
werd vooral bekend door haar familie-epossen. Bekende boeken zijn
onder meer Het boek Eva; Anna, Hanna en Johanna; Simon; Als
vrouwen wijs waren; Volgens Maria Magdalena; Het raadsel van de
liefde.
Een heel aardig boek, dat zij samen met haar dochter Ann (psycholoog
en consultant) schreef, is in de pers Postumen niet genoemd. Het betreft De elf
samenzweerders. Een managementboek voor iedereen die met anderen samenwerkt. Dit
uit 1995 stammende boek, een gedramatiseerde documentaire, is verkrijgbaar in de
reeks Zilver Pockets (3de druk, januari 2006). Het is zinnige en ontspannende kost voor
teamtrainers en team coaches en, zoals de ondertitel zelf al aangeeft, voor iedereen die
samenwerkt met anderen.
Het boek gaat over Afdeling Vijf, een fictieve administratieve afdeling binnen een grote
organisatie. Deze afdeling dreigt langzaam ten onder te gaan, als het werkproces binnen
de groep ernstig wordt verstoord. Onderlinge machtsverhoudingen, het aanwijzen van
zondebokken, groepsdruk en impliciete regels spelen hierbij een grote rol. Angst voor
conflicten, slechte communicatie, versluierende vriendelijkheid en een teveel rekening
houden met andere zaken zijn typerend voor de afdeling en mogelijk zelfs voor het hele
bedrijf. Het fenomeen zondebok staat in het boek centraal.
In het boek wisselen hoofdstukken elkaar af, waarin nu eens de afzonderlijke elf
medewerkers worden geportretteerd, dan weer een episode afdelingsgebeurtenissen
wordt beschreven of de beide auteurs met elkaar in discussie zijn. Het slot van het boek
is bijzonder aardig, omdat daar nog eens even wordt aangegeven hoe de leiding ook had
kunnen handelen respectievelijk een adviseur met de problematiek van de groep zou
hebben kunnen omgaan, beide met beter resultaat uiteraard.
Enkele belangrijke lessen uit het boek zijn de volgende:
Wees je ervan bewust dat in ieder van ons een treiteraar schuilt. Dat voorkomt een al
te grote naïviteit en schade en schande.
Beperk je niet tot een rationalistische kijk op mensen, groepen en hun
besluitvorming. Er is namelijk veel wat langs deze weg niet te verklaren is.
Heb oog voor de geschiedenis van een groep en voor haar daaruit voortgekomen
collectief onbewuste en haar mythen. Het spel dat in de groep wordt gespeeld is
namelijk in overwegende mate onbewust.
Let actief op de aanwezigheid van impliciete normen (werken als kit die de groep
bijeen houdt), patronen van interactie en communicatie inclusief zondebokpatronen,
groepspressie en informeel, mogelijk ondermijnend, leiderschap. Deze zijn op hun
beurt namelijk allemaal aangrijpingspunten voor interventie.
113