Inger PlaIsIer En KarIanne Kalshoven Gezonde Bedrijfscultuur

26
OPINIE
Nieuwe kleren voor de keizer
of kleden we hem uit?
A. rokx
Voor de clinicus zijn het barre tijden. We worden kritisch gevolgd door derden (wetenschappers, beleidsmakers,
zorgverzekeraars) die zich in toenemende mate met de vorm en de inhoud van ons werk bemoeien. De vaak simplistische
voorstelling van zaken die wordt gehanteerd staat nogal in schril contrast met de dagelijkse werkelijkheid in menige
sector in de ggz. De voorschriften en richtlijnen bieden bij lange na niet voldoende handvatten om ons vak op een
professionele manier uit te oefenen. Het verklaart wellicht waarom er uitgerekend in dit evidence-based tijdperk
veel belangstelling is voor nieuwe ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld mindfulness en ACT. Los van de vraag of deze
belangstelling terecht is en of deze een lang leven is beschoren is, is het in ieder geval van belang dat clinici nou
eindelijk eens een tegengeluid gaan laten horen. Wat doet u nu eigenlijk echt in uw spreekkamer, hoe werkbaar
zijn uw protocollen? Laat weten wat uw dagelijkse ervaringen, moeilijkheden en creatieve oplossingen zijn. Het
is de hoogste tijd dat de clinici niet alleen het lijdend voorwerp van de discussie zijn, maar zich gaan opstellen als
gelijkwaardige deskundige gesprekspartners als het gaat om de dagelijkse uitoefening van ons vak.
Trefwoorden: ACT, mindfulness, therapeutische relatie, evidencebased,
protocolaire behandeling, professionele integriteit
Het zal u niet zijn ontgaan dat er binnen ons vakgebied al
geruime tijd sprake is van een ware hausse aan mindfulness en
ACT (acceptance en commitment therapy). Deze zogeheten derdegeneratiegedragstherapieën
zijn niet meer over het hoofd te zien
en weten zowel enorm enthousiasme als scepsis te generen. Met
name vanuit de meer gevestigde wetenschappelijke hoek wordt
met argwaan gereageerd op deze wat ‘vage’ therapieën die uitgerekend
in het evidence-based tijdperk furore lijken te maken. De
kritiek is niet van de lucht. Zo worden er grote vraagtekens gezet
bij de wetenschappelijke basis (Visser & Emmelkamp, 2009; Öst,
2008; Hofmann & Asmundson, 2008) en beweert een enkeling
zelfs dat het ongewenst is dat we er onze aandacht en energie
aan besteden (Cuijpers e.a., 2010). De toon is soms wat zuur,
maar een deel van de kritische kanttekeningen snijden ongetwijfeld
hout (de pretenties lopen nogal hard vooruit op de empirische
evidentie, er is royaal gejat uit andere tradities, et cetera).
De realiteit is echter ook dat allerhande trainingen en workshops
een bloeiend bestaan leiden en de afdeling psychologie van de
gemiddelde boekhandel inmiddels minstens voor de helft bestaat
uit boeken over mindfulness en ACT.
Is het een hype? Absoluut. Is het een lang leven beschoren? De
tijd zal het leren. Interessanter is misschien wel de vraag hoe
het komt dat zoveel (post)academisch geschoolde professionals
ontvankelijk blijken te zijn voor deze ontwikkelingen. De wetenschappelijke
en politieke teneur in en rondom ons vak beweegt
immers al jaren juist in tegengestelde richting. Ons vak is steeds
gZ-PSYCHOLOGIE 6 n SEPTEMBER 2011
meer verschoven richting klachtgerichte evidence-based behandelingen
volgens protocollen en richtlijnen. Dat laat zich een
stuk gemakkelijker onderzoeken en klinkt als muziek in de oren
van de overheid en zorgverzekeraars. Onderweg in dit proces
zijn er echter nogal wat aspecten uit ons vak gesneuveld of naar
de achtergrond verdwenen. Zowel in publicaties als in opleidingen
zijn de behandelvormen die zich moeilijk laten onderzoeken,
en derhalve het predicaat evidence-based niet mochten
halen, vrijwel gemarginaliseerd. En hoewel het bijvoorbeeld
een algemeen gegeven is dat de kwaliteit van de therapeutische
relatie of een empathische basishouding minstens zo belangrijk
zijn als de methode (Horvath e.a. 2011; Lambert & Barley, 2001;
Orlinsky, 2004), lijken ze steeds meer een stiefkindje te worden
in de opleidingen, het onderzoek en de praktijk van ons werk. Er
ligt nogal een groot gat tussen de wereld van de wetenschappers
en beleidsmakers enerzijds en de troebele weerbarstige praktijk
van de professional in zijn of haar spreekkamer. Zo zullen er
talloze protocollen zijn die het prima doen zolang je in de eerste
of kortdurende tweede lijn werkt. Maar wat moet je ermee als
je in de complexere tweede of derde lijn, de verslavingszorg, de
klinische of forensische psychiatrie werkt? Wat moet je ermee als
je geregeld te maken krijgt met complexe comorbiditeit, ingewikkelde
interacties en een niet onbelangrijk deel van je cliënten alle
voorgeschreven behandelvormen al herhaalde malen zonder al
te veel succes hebben doorlopen? In een ideale wereld hebben
cliënten eenduidige klachten, zijn ze gemotiveerd voor behandeling
en kun je een helder kortdurend protocol volgen, waarna
de klachten zijn verdwenen. Psychotherapie als een soort pilletje
waarmee de psyche weer van zijn oneffenheden wordt bevrijd.
In zo’n ideale wereld zou ons vak net zo goed, of wellicht zelfs