Inger PlaIsIer En KarIanne Kalshoven Gezonde Bedrijfscultuur

More documents

Recommendations

Info

22 WETENSCHAP moeders laat psychische problemen zien, voortkomend uit het moeizaam of niet verwerken van het verlies van het kind (De Leeuw & Van Tuyll, 1995; O’Leary Wiley & Baden, 2005; De Leeuw, 2007; Bos, 2008). Dit verlies wordt door Soll en Buterbough (2003) vergeleken met de psychologische dood van het kind. Verliezen, verwerken en doorgaan ‘Children’s chances of achieving optimal outcomes will depend on their parent’s capacities to respond appropriately to their needs at different stages of their development’ (Department of Health, UK, 2000b, p. 9). Ontwikkelingsstadia lopen in adoptiegezinnen ietwat anders. Naast het voltooien van het reguliere ontwikkelingspad spelen er in adoptiegezinnen meer en andere thema’s dan in gezinnen met biologisch eigen kinderen. Dit komt allereerst omdat er geen gezamenlijke start is en het adoptiegezin is gebouwd op verlieservaringen. Het integreren van deze ervaringen is nodig om te komen tot een goed verloop van de adoptie. De afstandsmoeder verliest haar kind en de adoptieouder verliest een (gedroomd) biologisch eigen kind. Het geadopteerde kind verliest zijn ouder(s), zijn geboorteland, zijn cultuur en ook een stukje identiteit. De herkenning in de zin van de fysieke overeenkomst tussen ouder en kind wordt eveneens verloren. Het verlies is en blijft alomtegenwoordig bij afstand en adoptie – in elke levensfase op een eigen manier. In hulpverlening aan afstandsmoeders, geadopteerden of adoptieouders zal verlies altijd ter sprake moeten komen. Het verlies en het gescheiden raken van de gehechtheidsfiguur of het ontbreken van een veilige gehechtheidsrelatie heeft voor het (jonge) kind ingrijpende consequenties. Trevarthen (2001) heeft het in deze context over het afstemmen tussen kind en opvoeder, waarbij de wederkerigheid in de interactie tussen ouder en kind cruciaal is voor de ontwikkeling. Hughes (2009) benadrukt dat het wederkerige, intersubjectieve proces tussen ouder en kind beiden in staat stelt ervaringen te delen – eerst nonverbaal en later ook verbaal – waardoor het innerlijk leven van het kind en van de ouder wordt verdiept en georganiseerd, zodat een coherent zelf wordt gevormd. Dit coherente zelf ontleent het kind in eerste instantie dus aan de gehechtheidsfiguur. Daar waar geen gehechtheidsfiguur aanwezig is die het kind kan beschermen en het zichzelf leert reguleren en daar waar wederkerigheid en voorspelbaarheid in de gehechtheidsrelatie afwezig waren, kan het kind geen veilig gehechtheidspatroon ontwikkelen. Niet alleen op niveau van gedrag, maar ook biofysiologisch raakt het kind ontregeld (Gunnar & Kertes, 2005; Rutter e.a., 2004, 2009). We zien dit met name terug bij kinderen die de eerste levensjaren in kindertehuizen doorbrachten. Diverse vragen en problemen kunnen ontstaan, waarbij Rutter e.a. (2009) 4 gedragsclusters identificeert: ontremde gehechtheid (met name ‘allemansvriendjesgedrag’), quasiautistische trekken (ASS), ongeconcentreerd zijn/hyperactiviteit (ADHD) en intellectuele achterstanden. Opvallende bevinding is dat er na de plaatsing in een gezin gedurende de eerste 2 jaar veel vooruitgang wordt geboekt en het herstelproces zet zich – zij het in een wat trager tempo – door tot vele jaren na de adoptie. 10 Dit is consistent met bevindingen uit de metaanalyse van Van IJzendoorn en Juffer (2006). Ten opzichte van de normgroep wordt aanvankelijk bij bijna vijfmaal zoveel geïnstitutionaliseerde kinderen een gedesorganiseerd gehecht gZ-PSYCHOLOGIE 6 n SEPTEMBER 2011 heidspatroon aangetroffen (73 procent in instituties tegenover 15 procent in de normgroep), terwijl in adoptiegezinnen 31 procent van de kinderen als gedesorganiseerd wordt geclassificeerd. Dat is tweemaal zoveel als in de normpopulatie (Van den Dries e.a., 2009). Er is daarmee sprake van een grote verbetering op groepsniveau, maar de gehechtheidsrepresentatie van een deel van de kinderen verbetert niet. Naast het separatietrauma kan het zijn dat er in de levensgeschiedenis van het geadopteerde kind meer ingrijpende gebeurtenissen zijn geweest. Het kind kan zijn verwaarloosd of mishandeld. Het kan getuige of slachtoffer zijn geweest van geweld of andere nare gebeurtenissen. Trauma en de reactie op dit trauma kan zich hebben verankerd op neurobiologisch niveau. Dikwijls is onbekend wat er in het geboorteland is gebeurd. Voor diagnostiek en hulpverlening bij adoptie is het van belang ervan uit te gaan dat het kind zich een gedragspatroon eigen heeft gemaakt om te kunnen overleven. Eenmaal in Nederland is dit dikwijls een disfunctioneel patroon. Soms is dat patroon zo verankerd, dat hulpverlening nodig is. Golding (2008) spreekt van ‘new families, old scripts’ om aan te geven dat het kind dikwijls niet vanzelf een ontstaan patroon kan veranderen. Adoptieouders hebben soms hulp nodig om deze oude scripts te begrijpen en om het kind te helpen ze te herschrijven (Cairns, 2002; Golding, 2008; Gray, 2007; Hughes, 2009; Perry & Szalavitz, 2007). Adoptie maakt dat het kind er in zijn ontwikkeling een aantal taken ‘bij’ krijgt: thema’s die specifiek met afstand en adoptie te maken hebben en waartoe het kind zich moet gaan verhouden, die moeten worden geïntegreerd in diens levensverhaal. Tabel 2 geeft een globaal overzicht van de ‘specifieke’ ontwikkelingstaken die geadopteerden kunnen tegenkomen vanaf het moment dat zij ter adoptie zijn geplaatst. Ontwikkelingstaken geadopteerden • verlies van geboortefamilie en omgaan met separatietrauma • omgaan met cultuurshock • hechting en ingroei in adoptiegezin • ontwikkeling van vertrouwen naar adoptieouders • verwerving tweede taal • omgaan met adoptie/verschil tussen zichzelf en ouders • integratie van negatieve ervaringen en/of trauma • etniciteit en kleur integreren in zelfbeeld • fantasieën over afkomst een plaats geven • gevoelens van verlaten zijn versus gewenst zijn plaatsen • (des)interesse in ‘roots’ en een weg hierin vinden • omgaan met dubbele loyaliteiten/dubbel ouderpaar • culturele identiteit vinden en opbouwen • beslissing nemen tot zoeken/niet zoeken • acceptatie van en vormgeven aan rol van de triadische familie 11 • partnerrelatie aangaan en vasthouden • een kind krijgen en biologische verwantschap ervaren Tabel 2. Ontwikkelingstaken voor geadopteerden (Vinke, 2007). globaal van boven naar onder gerangschikt vanaf het moment van adoptie: start adoptie en verloop gedurende levensloop. 10 In het onderzoek van Rutter e.a. – de <strong>En</strong>glish Romanian Adoption Study (ERA Study) – worden Roemeens en <strong>En</strong>gels geadopteerde kinderen lange tijd gevolgd. Daarbij worden tot in de puberteit veranderingen gerapporteerd. 11 Bij adoptie wordt uitgegaan van de triade (de driehoek): kind, afstandsouder(s) en adoptieouders. De triadische familieverbanden omvatten verbanden binnen de adoptiefamilie en de familie die afstand deed of moest doen van het kind.
Het al dan niet zonder hulp voltooien van de ontwikkelingstaken wordt vooral ook bepaald door het aanwezig of afwezig zijn van risico of protectieve factoren, zowel bij het kind zelf, bij de adoptieouders als in de omgeving. Voorbeelden daarvan zijn het temperament van het kind, de flexibiliteit van de ouders en tijd en ruimte hebben voor het kind. Maar ook het beschikken over een steunend netwerk is van belang. Belangrijk voor opvoeding in adoptiegezinnen is dat kinderen in hun ontwikkeling een stap kunnen hebben gemist die zij op het moment dat zij in een veilige, stabiele en responsieve gezinsomgeving komen alsnog gaan vertonen. Hierdoor kan een ouder kind gedrag kan laten zien dat absoluut niet (meer) bij de kalenderleeftijd past. Toch moet er op dit gedrag worden gereageerd alsof het om een jonger kind gaat. Dat kan veel vragen van adoptieouders. Dan is het zaak dat zij in staat zijn om adoptiespecifiek op te voeden (Bohman & Sigvardsson, 1990). Opvoederstaken adoptieouders • acceptatie en integratie biologisch niet-eigen kind • definitief afscheid van het gedroomde biologische kind en voortzetting van genetische verwantschap, verwerking van het eigen verlies (kinderloosheid) • openheid naar omgeving over adoptie • eigenheid kind respecteren en stimuleren • omgaan met reacties op adoptie zowel van kind als van omgeving • omgaan met bestaansonzekerheid van het kind • omgaan met verschillen (o.a. huidskleur, cultuur) • stabiel adoptiegezin vormen • omgaan met eigen onzekerheden (good-enough parents) • verschil hanteren tussen reguliere en triadische familie • herdefiniëring van rollen • heracceptatie adoptie • steunen bij de manier van omgaan met roots die het kind kiest • eigenheid kind respecteren en stimuleren • een kleinkind krijgen dat niet biologisch verwant is • hernieuwd loslaten van gedroomde familie en accepteren van triadische familie (hernieuwd verwerken kinderloosheid) Tabel 3. Opvoederstaken voor adoptieouders (Vinke, 2007). globaal van boven naar onder gerangschikt naar fase in gezinsvorming: start adoptie en verloop in de levensloop. Hulpverleners die werken met geadopteerde kinderen, volwassenen en hun gezinnen dienen zich bewust te zijn van de mogelijke impact van adoptiegerelateerd verlies. Bij diagnostiek en hulpverlening kan het zinvol zijn om samen met ouders en geadopteerden na te gaan welke thema’s (nog) een rol spelen in het actuele aanmeldingsprobleem. Tot slot Onderzoek en ervaring maken dat het begincitaat – ‘While most adoptions work well, no adoption is simple’ (Douglas & Philpot, 2003) – een goede typering is van het traject dat geadopteerden en hun ouders doorlopen. Ook hulpverlening aan geadopteerden en hun beide ouderparen is zelden eenvoudig. Veel aspecten spelen mee en het is van groot belang om juist in de screening en diagnostiekfase van het hulpverleningsproces adoptiealert te zijn. Feiten en cijfers laten zien dat het om een relatief kleine doelgroep gaat, maar dat een veel grotere groep mensen indirect WETENSCHAP met adoptie en afstand te maken hebben. Bij adoptie doorlopen ouders een jarenlange procedure. De kinderen die binnenkomen hebben steeds vaker een special need, een speciale psychologische en medische opvoedings en zorgvraag, zijn veelal ouder dan 1 jaar en hebben dikwijls een belaste voorgeschiedenis. Dit vraagt extra aandacht, tijd en zorg van adoptieouders, maar maakt ook dat psychologische hulp alert moet zijn op de mogelijk invloed van (verborgen of voormalige) fysieke aandoeningen. Onderzoek laat ook zien dat adoptie kinderen kansen biedt die zij in een kindertehuis niet krijgen. De meeste kinderen halen, wanneer zij eenmaal in een adoptiegezin wonen, gemiste ontwikkelingsstappen bijna volledig in. Toch is daarbij vaak meer hulp nodig (voor ouders en/of kind) dan in gezinnen met biologisch eigen kinderen. Deze hulp kan bestaan uit medische, psychologische of pedagogische hulp en het kan zijn dat deze tot (ver) in de volwassenheid moet doorlopen. Belangrijk onderliggend thema is altijd de gehechtheid en het repareren of omkeren van inadequate gehechtheidservaringen om zo verliezen en trauma’s te kunnen verwerken. Bij een volgend artikel in dit tijdschrift zal aan de hand van casuïstiek nader worden ingegaan op methodieken die hiertoe kunnen worden ingezet. n Auteur dr. Anneke j.g Vinke is vrijgevestigd gz-psycholoog, kinderen jeugdpsycholoog (NIP) en orthopedagoog generalist (NVO). Zij specialiseerde zich in vraagstukken rond interlandelijke adoptie, pleegzorg en jeugdbescherming (met name kindermishandeling en risicotaxatie) en is daarin werkzaam als hulpverlener, onderzoeker en opleider. Zij is als coördinator onderzoek verbonden aan het Adoptie driehoek Onderzoekscentrum in leiden. Meer informatie: www.adoptiepraktijk.nl en www.adoptionresearch.nl. Correspondentie: info@adoptiepraktijk.nl Literatuur n Bimmel, N., Juffer, F., IJzendoorn, M.H. van, & BakermansKranenburg, M.J. (2003). Problem behavior of internationally adopted adolescents: a review and metaanalysis. Harvard Review of Psychiatry, 11, 6477. n Bohman, M., & Sigvardsson, S. (1990). Outcome in adoption: lessons from longitudinal studies. In: Brodzinsky D.M., & Schechter M.D. (red.). The psychology of adoption (pp. 93106). New York: Oxford University Press. n Brodzinsky, D.M., & Palacios, J. (red.) (2005). Psychological issues in adoption. Westport: Praeger Publishers. n Brodzinsky, D.M., & Schechter, M.D. (red.) (1990). The psychology of adoption. New York: Oxford University Press. n Cairns, K. (2002). Attachment, trauma and reslience. Therapeutic caring for children. London: BAAF. n Dries, L. van den, Juffer, F., IJzendoorn, M.H. van, & BakermansKranenburg, M.J. (2009). Fostering security? A metaanalysis of attachment in adopted children. Children and Youth Services Review, 31, 41021. n Douglas, A., & Philpot, T. (2003). Adoption, changing families, changing times. Londen: Routledge. Duimelaar, P.M. (1993). Adoptie in de jaren tachtig. Kwartaalbericht rechtsbescherming en veiligheid, 6 (2), 916. n Geerars, H.C., Hart, H. ’t, & Hoksbergen, R.A.C. (1991). Waar ben ik thuis? Geadopteerde adolescenten over adoptie, hun familie, problemen, uithuisplaatsing en toekomstvisie. Utrecht: Rijksuniversiteit Utrecht, Adoptiecentrum. n Golding, K., (2008). Nurturing attachments. Londen: Jessica Kingsley. n Gray, D.B. (2007). Nurturing adoptions. Indianapolis: Perspectives. n Greef, H. de, & Hoksbergen, R. (1995). Adoptiejongeren in de residentiële zorg: een dossieronderzoek. In: Ligthart, L.L.E., Voorde, L.A. van de, & Keyser, F.L.A. (red.), Tehuis... thuis... tehuis..., geadopteerde jongeren in de residentiële zorg (pp. 6392). Breda: FICE, Nederland. gZ-PSYCHOLOGIE 6 n SEPTEMBER 2011 23
Page 1 and 2: JAARGANG 3 NUMMER 6 SEPTEMBER 2011
Page 3 and 4: CoLoFoN GZ-psychologie is een onafh
Page 5 and 6: Inspectie: vrijgevestigde klinisch
Page 7 and 8: zonde bedrijfscultuur Zelfregie en
Page 9 and 10: 'de mate van ethisch leiderschap va
Page 11 and 12: dat ‘psychologiseren’ een weste
Page 13 and 14: Klachten Therapie Alle cliënten kr
Page 15 and 16: treatment of panic disorder and ago
Page 17 and 18: (nog) niet mogelijk fOTOgrAfIE: STO
Page 19 and 20: het buitenland naar Nederland, maar
Page 21: De procedure duurt lang: er kan 5 j
Page 25 and 26: n Gunnar, M.R., & Kertes, D.A. (200
Page 27 and 28: eter, kunnen worden uitgeoefend doo
Page 29 and 30: klachten, ze hebben oog voor de pro
Page 31 and 32: 30 september 2011 Cognitieve Therap
Page 33 and 34: 1. in het rapport wordt op inzichte
Page 35 and 36: ik over een tijd geen geld heb om m
Page 37 and 38: INgEZONdEN BrIEf Is invoering van a
Page 39 and 40: INGER PLAISIER EN KARIANNE KALSHOVE

Inger PlaIsIer En KarIanne Kalshoven Gezonde Bedrijfscultuur

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?