Inger PlaIsIer En KarIanne Kalshoven Gezonde Bedrijfscultuur

22
WETENSCHAP
moeders laat psychische problemen zien, voortkomend uit het
moeizaam of niet verwerken van het verlies van het kind (De Leeuw
& Van Tuyll, 1995; O’Leary Wiley & Baden, 2005; De Leeuw, 2007;
Bos, 2008). Dit verlies wordt door Soll en Buterbough (2003) vergeleken
met de psychologische dood van het kind.
Verliezen, verwerken en doorgaan
‘Children’s chances of achieving optimal outcomes will depend on
their parent’s capacities to respond appropriately to their needs
at different stages of their development’ (Department of Health,
UK, 2000b, p. 9). Ontwikkelingsstadia lopen in adoptiegezinnen
ietwat anders. Naast het voltooien van het reguliere ontwikkelingspad
spelen er in adoptiegezinnen meer en andere thema’s dan in
gezinnen met biologisch eigen kinderen. Dit komt allereerst omdat
er geen gezamenlijke start is en het adoptiegezin is gebouwd op
verlieservaringen. Het integreren van deze ervaringen is nodig om
te komen tot een goed verloop van de adoptie.
De afstandsmoeder verliest haar kind en de adoptieouder verliest een
(gedroomd) biologisch eigen kind. Het geadopteerde kind verliest
zijn ouder(s), zijn geboorteland, zijn cultuur en ook een stukje
identiteit. De herkenning in de zin van de fysieke overeenkomst
tussen ouder en kind wordt eveneens verloren. Het verlies is en blijft
alomtegenwoordig bij afstand en adoptie – in elke levensfase op een
eigen manier. In hulpverlening aan afstandsmoeders, geadopteerden
of adoptieouders zal verlies altijd ter sprake moeten komen.
Het verlies en het gescheiden raken van de gehechtheidsfiguur of
het ontbreken van een veilige gehechtheidsrelatie heeft voor het
(jonge) kind ingrijpende consequenties. Trevarthen (2001) heeft
het in deze context over het afstemmen tussen kind en opvoeder,
waarbij de wederkerigheid in de interactie tussen ouder en kind
cruciaal is voor de ontwikkeling. Hughes (2009) benadrukt dat het
wederkerige, intersubjectieve proces tussen ouder en kind beiden
in staat stelt ervaringen te delen – eerst non­verbaal en later ook
verbaal – waardoor het innerlijk leven van het kind en van de ouder
wordt verdiept en georganiseerd, zodat een coherent zelf wordt
gevormd. Dit coherente zelf ontleent het kind in eerste instantie
dus aan de gehechtheidsfiguur. Daar waar geen gehechtheidsfiguur
aanwezig is die het kind kan beschermen en het zichzelf leert
reguleren en daar waar wederkerigheid en voorspelbaarheid in de
gehechtheidsrelatie afwezig waren, kan het kind geen veilig gehechtheidspatroon
ontwikkelen. Niet alleen op niveau van gedrag, maar
ook biofysiologisch raakt het kind ontregeld (Gunnar & Kertes,
2005; Rutter e.a., 2004, 2009). We zien dit met name terug bij
kinderen die de eerste levensjaren in kindertehuizen doorbrachten.
Diverse vragen en problemen kunnen ontstaan, waarbij Rutter e.a.
(2009) 4 gedragsclusters identificeert: ontremde gehechtheid (met
name ‘allemansvriendjesgedrag’), quasi­autistische trekken (ASS),
ongeconcentreerd zijn/hyperactiviteit (ADHD) en intellectuele
achterstanden. Opvallende bevinding is dat er na de plaatsing in een
gezin gedurende de eerste 2 jaar veel vooruitgang wordt geboekt en
het herstelproces zet zich – zij het in een wat trager tempo – door
tot vele jaren na de adoptie. 10 Dit is consistent met bevindingen uit
de meta­analyse van Van IJzendoorn en Juffer (2006). Ten opzichte
van de normgroep wordt aanvankelijk bij bijna vijfmaal zoveel
geïnstitutionaliseerde kinderen een gedesorganiseerd gehecht­
gZ-PSYCHOLOGIE 6 n SEPTEMBER 2011
heidspatroon aangetroffen (73 procent in instituties tegenover 15
procent in de normgroep), terwijl in adoptiegezinnen 31 procent
van de kinderen als gedesorganiseerd wordt geclassificeerd. Dat is
tweemaal zoveel als in de normpopulatie (Van den Dries e.a., 2009).
Er is daarmee sprake van een grote verbetering op groepsniveau,
maar de gehechtheidsrepresentatie van een deel van de kinderen
verbetert niet.
Naast het separatietrauma kan het zijn dat er in de levensgeschiedenis
van het geadopteerde kind meer ingrijpende gebeurtenissen
zijn geweest. Het kind kan zijn verwaarloosd of mishandeld.
Het kan getuige of slachtoffer zijn geweest van geweld of andere
nare gebeurtenissen. Trauma en de reactie op dit trauma kan zich
hebben verankerd op neurobiologisch niveau. Dikwijls is onbekend
wat er in het geboorteland is gebeurd. Voor diagnostiek en hulpverlening
bij adoptie is het van belang ervan uit te gaan dat het kind
zich een gedragspatroon eigen heeft gemaakt om te kunnen
overleven. Eenmaal in Nederland is dit dikwijls een disfunctioneel
patroon. Soms is dat patroon zo verankerd, dat hulpverlening nodig
is. Golding (2008) spreekt van ‘new families, old scripts’ om aan
te geven dat het kind dikwijls niet vanzelf een ontstaan patroon
kan veranderen. Adoptieouders hebben soms hulp nodig om deze
oude scripts te begrijpen en om het kind te helpen ze te herschrijven
(Cairns, 2002; Golding, 2008; Gray, 2007; Hughes, 2009; Perry &
Szalavitz, 2007).
Adoptie maakt dat het kind er in zijn ontwikkeling een aantal
taken ‘bij’ krijgt: thema’s die specifiek met afstand en adoptie te
maken hebben en waartoe het kind zich moet gaan verhouden, die
moeten worden geïntegreerd in diens levensverhaal. Tabel 2 geeft
een globaal overzicht van de ‘specifieke’ ontwikkelingstaken die
geadopteerden kunnen tegenkomen vanaf het moment dat zij ter
adoptie zijn geplaatst.
Ontwikkelingstaken geadopteerden
• verlies van geboortefamilie en omgaan met separatietrauma
• omgaan met cultuurshock
• hechting en ingroei in adoptiegezin
• ontwikkeling van vertrouwen naar adoptieouders
• verwerving tweede taal
• omgaan met adoptie/verschil tussen zichzelf en ouders
• integratie van negatieve ervaringen en/of trauma
• etniciteit en kleur integreren in zelfbeeld
• fantasieën over afkomst een plaats geven
• gevoelens van verlaten zijn versus gewenst zijn plaatsen
• (des)interesse in ‘roots’ en een weg hierin vinden
• omgaan met dubbele loyaliteiten/dubbel ouderpaar
• culturele identiteit vinden en opbouwen
• beslissing nemen tot zoeken/niet zoeken
• acceptatie van en vormgeven aan rol van de triadische familie 11
• partnerrelatie aangaan en vasthouden
• een kind krijgen en biologische verwantschap ervaren
Tabel 2. Ontwikkelingstaken voor geadopteerden (Vinke, 2007).
globaal van boven naar onder gerangschikt vanaf het moment van
adoptie: start adoptie en verloop gedurende levensloop.
10 In het onderzoek van Rutter e.a. – de English Romanian Adoption Study
(ERA Study) – worden Roemeens en Engels geadopteerde kinderen lange tijd
gevolgd. Daarbij worden tot in de puberteit veranderingen gerapporteerd.
11 Bij adoptie wordt uitgegaan van de triade (de driehoek): kind,
afstandsouder(s) en adoptieouders. De triadische familieverbanden omvatten
verbanden binnen de adoptiefamilie en de familie die afstand deed of
moest doen van het kind.