Download pdf - Textualscholarship.nl

Inleiding 97
ning van de doop van Christus, waarvan een smalle rand is omgevouwen.
Nog kleinere details worden plotseling begrijpelijk in dit verklaringsmodel.
Het onderschrift bij de tekening van ‘Seneca’ is geschreven door
hand C, die we van de codex-externe composities kennen. En plotseling
valt dan een onbeduidend versieringselementje op, een ruit met een puntje
erin en pennenstreekjes in alle vier richtingen, die zowel op deze tekening
als op f. 1v identiek is uitgevoerd.
Een ander detail is dat het schrift op sommige van de tekeningen aantoonbaar
al geleden had toen de tekening in de codex werd opgenomen;
met andere woorden, sommige teksten werden met zekerheid op de tekeningen
aangebracht lang voordat ze in de codex werden verzameld. Hier
levert onder andere de compositie van sint Maarten en de bedelaar een duidelijk
voorbeeld. De hele tekening is op een blad geplakt dat in de codex
werd opgenomen, maar de tekst op de tekening was al oud en versleten
toen dat gebeurde (zie pl. III). In de spreukband bij God in de wolk loopt
een scheur door een aantal letters. Het is duidelijk dat ze al op het papier
stonden toen dat scheurde. De scheur is oud, want de inkt is aan de rand
ervan versleten. Precies hetzelfde zien we in de tekst bij de tekening van
‘Seneca’; ook daar zit er een oude scheur in het papier en de tekst stond er
al toen de slijtage ontstond (pl. XXV).
Nu kunnen we dan ten slotte een nog subtieler detail op deze zelfde
compositie ontdekken en begrijpen. Zij moet op de volgende wijze zijn
ontstaan. Om te beginnen was de tekening van sint Maarten en de bedelaar
voorhanden. Daarnaast bestond de rijmtekst in drie strofen die daarbij
past. De eerste strofe betrof echter Christus die tot Maarten spreekt, en
Christus ontbrak op de tekening. Om dus de volledige tekst te kunnen gebruiken
moest een tekening van hem worden toegevoegd. Een bekwame
hand tekende Chrtistus op de wolken; hand C (dezelfde persoon of iemand
anders in de groep van ambachtslieden) kon vervolgens de drie banderollen
met tekst bij de tekening invullen.
Maar er is nog een allerlaatste fase, een detail dat met de inpassing van de
tekeningen in de codex door hand 7 te maken heeft. We weten dat hand 7
op de tekeningen allerlei soorten verfraaiing toevoegt ten behoeve van de
stilistische homogeniteit. Vanuit deze kennis kunnen we waarnemen dat hij
ten slotte de rode omranding met decoratief patroon aan de halo van Maarten
toevoegde. Een subtiel maar reëel verschil in de kleur rood van de teksten
en de halo is waarneembaar.
Nu we weten dat hand C vooral actief is op codex-externe composities, die
uiteindelijk in het handschrift een nieuw onderkomen vonden, merken we
op dat de Aanbidding der wijzen alle karakteristieken van de compositie
van sint Maarten en de bedelaar vertoont: er is een samenstel van elementen;
er is een getekende toevoeging op het draagvlak (de ster van Bethlehem