Download pdf - Textualscholarship.nl

96 Het Wiesbadense handschrift
zontale vouw zien en de tekening van Melchior is zwaar beschadigd. De
compositie als geheel is niet opgevouwen geweest.
Het is dus zeker dat afzonderlijke tekeningen die ooit door ambachtslieden
zijn gebruikt, een tweede leven als samengestelde compositie hebben gekend,
maar nog steeds zonder enige band met de huidige codex. Daarom is
denkbaar en zelfs waarschijnlijk dat de afgedankte tekeningen in het bezit
zijn gekomen van iemand met een band met het atelier en dat deze persoon
al is begonnen met de composities. Het is dan maar een kleine stap naar het
vermoeden dat die bezitter de gehele verzameling tekeningen bezat en dat
hij al was begonnen ze van teksten en decoraties te voorzien voordat het
idee was geboren om de tekeningen in een codex op te nemen. Het zou hier
kunnen gaan om de persoon die zich manifesteert als hand C.
Er bestaan goede gronden voor deze vergaande vermoedens over de oorspronkelijke
functie van modeltekeningen in relatie tot muurschilderingen.
Laten we bijvoorbeeld de Salvator mundi op f. 1v (afb. I) nader onder de
loep nemen. Deze tekening bezit de genoemde monumentaliteit, maar we
wijzen nu vooral op het schrift van de teksten. Dit is een schrifttype dat feitelijk
op muurschilderingen voorkomt, maar belangrijker nog, de hand die
ze schreef (hand C) lijkt op geen enkele wijze verbonden met het werk aan
de codex als tekstverzameling. Zijn schrift komt niet op tekstbladzijden
voor. Dat betekent dat deze voorstelling als zodanig een bestaan kende
buiten de codex om en daar een functie moet hebben gehad. De principiële
mogelijkheid dat de afbeelding speciaal voor deze codex werd vervaardigd,
kunnen we uitsluiten. Niet alleen heeft zij geen directe relatie met
enig van de teksten, maar vele vergelijkbare tekeningen hebben zelfs beslist
geen relatie met de teksten.
De composities van sint Maarten en de bedelaar op f. 14r en van de aanbidding
van de wijzen op f. 24v, bijvoorbeeld, zijn zeer bewust samengesteld,
maar hebben niet de minste relatie met de teksten. De compositie van
het Laatste Oordeel op f. 15v is in algemene zin bijna onvermijdelijk met
teksten in verband te brengen (omdat de eindtijd nu eenmaal zo’n belangrijk
thema is in de geestelijke letterkunde van die tijd), maar heeft geen directe
relatie met enige tekst, terwijl het die wel heeft met bestaande muurschilderingen.
De kopiisten die op deze composities schreven (hand C en
op f. 24v hand D) komen dus niet in de tekstcollectie zelf voor.
Nemen we aan dat de tekeningen en de (onderdelen van) composities in
hun oorspronkelijke vorm zonder enige relatie met de codex tot stand
kwamen, dan kunnen ook enkele merkwaardige details verklaard worden.
Sommige tekeningen waren te groot en moesten bijgesneden of anderszins
passend gemaakt worden. Dit is het geval bij, opnieuw, de Aanbidding der
wijzen, waar de ster van Betlehem die we in de rechterbovenhoek mogen
vermoeden, grotendeels is afgesneden; en dit is ook het geval bij de teke-