Download pdf - Textualscholarship.nl

86 Het Wiesbadense handschrift
hand 5 wel eens op import kunnen berusten. Bij deze groep sluit een West-
Vlaming aan (hand 9), die een opvallend convergerend taalgedrag aan de
dag legt zonder echter zijn herkomst te kunnen verloochenen. Hand 4, de
schrijver van het perkamenten katern f. 93-104, hoort duidelijk niet thuis
bij deze groep. Hij is vermoedelijk van Hollandse afkomst.
Wanneer de afschriften sporen van hun leggers laten zien, blijken deze
van verschillende herkomst te zijn. De Wech van salicheit, Gersons Tien
Geboden-tekst en Die exposicie van Apocalipsi zijn vermoedelijk Vlaams
van origine. De legger van het Palmboomtraktaat schijnt Brabants te zijn;
het Sermoen voor Hendrik van der Calster komt vermoedelijk uit Antwerpen,
de Excerpten van Gerard van Vliederhoven komen waarschijnlijk
uit het zuidoosten.
De tekeningen in de codex 136
Renger onderscheidt in haar artikel The Wiesbaden drawings uit 1987 veertien
tekeningen die oorspronkelijk in zilverstift waren gemaakt, en drieëntwintig
pen-en-inkttekeningen, waaronder vier die rechtstreeks op de
tekstpagina’s werden aangebracht. In tabel 3 (op p. 53) wordt een overzicht
gegeven. Van de tekeningen met pen en inkt zijn er vijf op perkament gemaakt.
Aan zestien pen-en-inkttekeningen zijn met penseel gewassen
(transparante) kleuren toegevoegd, de overige zeven combineren waterverf
en gouache; ze stammen volgens Renger waarschijnlijk van omstreeks
1390-1410. De grisaille-tekeningen zouden doorgaans ouder zijn en uit de
periode ca. 1380-1400 dateren. 137 Ze werden alle uitgevoerd op (groen of
wit geprepareerd) papier; de meeste zijn met wit gehoogd. Het best bewaard
in haar meest oorspronkelijke staat is de tekening van de Salvator
Mundi op de voorzijde van het losse kleinere blad f. 132; het is de enige tekening
die zelfs niet ten dele met pen en inkt is overgetrokken, met enkel
de gewassen kleur geel op nimbus en aardbol.
Veel van de tekeningen die met zilverstift vervaardigd zijn, werden geretoucheerd
met een bredere pen en inkt, of met een penseel. Volgens Renger
gebeurde dit waarschijnlijk in het atelier waar ze als modeltekeningen
gebruikt zijn. Deze procedure was noodzakelijk om te voorkomen dat de
136 Dit hoofdstuk is hoofdzakelijk gebaseerd op de publicaties van Renger (zie hiervoor, Geschiedenis
van het onderzoek) en de samenvatting daarvan in Vlaamse miniaturen.
137 Ze worden verder onderverdeeld naar de drie plooival-stijlen die wij uit werk kennen dat
in de jaren 1370-1380 aan de Franse hoven vervaardigd werd: de Parement groep (tabel 3 op p. 53,
nrs. 1-4), de Beauneveu groep (nrs. 5-10), en de Bondol groep (nrs. 11-14). Zie Renger 1987, 393.
In haar dissertatie uit 1985 kwam Renger op een totaal van 15 zilverstifttekeningen, maar de tekening
rechtsboven op f. 24r verhuisde twee jaar later naar de pentekeningen. Zie Renger 1987,
404, nr. 23: ‘Solomon (David)’. Cf. Vlaamse miniaturen 1993, 212-213.