Download pdf - Textualscholarship.nl

Inleiding 79
de oostelijker. De oppositie sulke/selke bestaat uit een Vlaamse en een Brabantse
component. Typisch voor de grensstreek tussen Vlaanderen en Brabant
is de afwisseling van ê en ei in woorden met een West-Germaanse ai,
zoals cleene/cleine, gemeen/gemein, beede/beide, helich/heilich, sceiden/
sceden, teken/teiken. Brabantse naast Vlaamse schrijfwijzen zijn in het spel
bij de paren ierst/eerst, rueren/roeren, grueten/groeten. De opvallendste variatie
vertoont zeker het hulpwerkwoord sullen, dat niet alleen het Brabantse
selen, maar ook het ontronde Oost-Vlaams/Brabantse sellen naast
zich heeft.
De meest in het oog springende karakteristiek van het handschrift is de
hoge mate van variabiliteit van een aantal kenmerken. Hiervoor zijn drie
verklaringen denkbaar:
a. Een van beide variëteiten is afkomstig uit de legger, de andere is kenmerkend
voor de bovenlaag, dat wil zeggen de kopie.
b. Het handschrift is geschreven door kopiisten uit een grensregio, waarin
zowel Vlaamse als Brabantse kenmerken te vinden zijn.
c. Wij hebben te maken met een soort pre-Standaardnederlands dat gekenmerkt
wordt door additie van streektaalkenmerken.
De a-variant moet bij een paar teksten in het handschrift onmiddellijk in
twijfel getrokken worden omdat de legger aantoonbaar niet uit Vlaanderen
of Brabant afkomstig was. Als desondanks deze mengeling van Vlaams en
Brabants aanwezig blijkt, moet daar een andere reden voor zijn.
De b-variant is bij de huidige stand stand van onze kennis de meest plausibele.
Wij zouden dus moeten zoeken in het grensgebied tussen het
Vlaams en het Brabants. Alleen vertoont het Oost-Vlaams in de middeleeuwen
nauwelijks karakteristieke eigen kenmerken. Het is Vlaams met
een naar het oosten afnemend aantal Vlaamse en toenemend aantal Brabantse
kenmerken. Deze geleidelijke overgang vindt men omgekeerd ook
in het zuidwesten van Brabant. Daar krijgen wij dus te maken met Brabants
met een naar het westen toe toenemend aantal Vlaamse karakteristieken.
Dit overgangsgebied is vrij breed en vertoont een van west naar oost
uitwaaierend terraslandschap. Dit wordt traditioneel verklaard door het
feit dat de Vlaams-Brabantse grens in de loop van de middeleeuwen in beweging
is geweest. Kern van het landschap is het riviertje de Dender. Vandaar
dat men van de ‘Denderstreek’ spreekt. Het komt neer op een driehoek
met Aalst in het noorden, Oudenaarde in het westen en Brussel in het
oosten. Vrijwel alle kenmerken die men in het Wiesbadense handschrift
aantreft, komen bijvoorbeeld met wisselende frequentie voor in de Oudenaardse
oorkondentaal. 124 Ze zijn echter even goed aan te treffen in het
Zuidwest-Brabants. 125