Download pdf - Textualscholarship.nl

Woord vooraf
De codex Wiesbaden, Hessisches Hauptstaatsarchiv, 3004 B 10 bevat een
even unieke als onbekende collectie Middelnederlandse geestelijke literatuur
in proza en op rijm, en vormt een getuigenis van laatmiddeleeuwse lekenvroomheid.
De omvangrijke codex in-folio werd rond 1410 in een
Vlaams-Brabants grensgebied vervaardigd. Het handschrift bevat geen aanwijzingen
over herkomst of bezitters. De kopiisten en samenstellers spreken
niet over hun bedoelingen en geen van hen noemt zijn naam. Hoogstwaarschijnlijk
vormden zij echter een groep van stedelijke leken die zich
toelegden op een oprecht religieus leven en die het zelfs waagden zich aan
de kerkelijke autoriteit te onttrekken wanneer die het nastreven van hun
spirituele idealen in de weg zou staan.
Behalve door loutere beschikbaarheid lijkt de keuze van teksten te zijn
bepaald door drie belangstellingssferen: catechetische instructie, apocalyptiek
en lekenspiritualiteit. Het karakter van de teksten verandert geleidelijk
van deugdzaam en ootmoedig naar vurig religieus en zelfbewust. Hoewel
wetenschappelijke analyse geneigd is naar samenhang te speuren in alles
wat zij onderzoekt, moet ‘toeval’ hier in principe als belangrijke verzamelfactor
worden overwogen.
De codex heeft een onprofessioneel karakter dat wordt versterkt doordat
de verzamelaars niet alleen als kopiisten optreden maar ook versieringen
aanbrengen, waarbij de meest dynamische, maar niet noodzakelijk
meest deskundige kopiist uiteindelijk de rol van editor-in-chief op zich
neemt. Zijn persoonlijke toets, letterlijk en figuurlijk, treffen we in heel de
codex aan, doordat hij alle beschikbare open ruimtes opvult met ruwe decoraties
en kleine tekstjes. Een opvallend onderdeel van de codex is de formulering
in verzen van uitleenregels. Deze suggereert dat de leden van de
groep zelf de geïntendeerde lezers van de codex waren, al is het niet zeker
of het handschrift ooit op de bedoelde wijze heeft gefunctioneerd.
De raadselachtige aard van dit verzamelhandschrift wordt nog versterkt
door het feit dat het, eveneens bij toeval, een onvergelijkelijke verzameling
van pre-Eyckiaanse tekeningen bevat. De afzonderlijke tekeningen zijn op
losse bladen gelijmd en her en der in de codex ingevoegd.
Het wezenlijke kenmerk van de codex lijkt te zijn, dat het zich aan alle
gangbare voorstellingen en karakteriseringen onttrekt. Geen enkele voor
de hand liggende verwachting wordt ingelost en een lange lijst van ongerijmdheden
kan worden opgesteld. De tekeningen die de codex bevat, waren
nooit bedoeld om daar deel van uit te maken en ze hebben niets met het