Download pdf - Textualscholarship.nl

24 Het Wiesbadense handschrift
thans één katern, bestaande uit twee papieren bifolia met daarbinnen de
oorspronkelijke verlengde perkamenten eenheid f. 93-108.
Tabel 1 geeft een schematische weergave van de collatieformule met een
verdeling van de watermerken over de katernen. Deze verdeling maakt
waarschijnlijk dat de papieren katernen in een relatief korte periode door
de leden van een en dezelfde groep beschreven zijn. Blijkbaar konden
meerdere kopiisten over hetzelfde papier, met het watermerk eenhoorn,
beschikken. In de hiernavolgende paragraaf gaan wij nader in op de verdeling
van de watermerken over het handschrift.
3. De watermerken
De eenhoorn (met geitenkop) is het belangrijkste watermerk in de Wiesbadense
codex. Uit de positie ervan in de vouw van een dubbelblad kunnen
we afleiden dat het bij dit watermerk niet gaat om vellen papier van het gebruikelijke
kanselarijformaat (ca. 32 x 45 cm), die tot bifolia gevouwen zijn.
De dubbelbladen vormen de helft van grotere vellen papier in royaalformaat
(ca. 43 x 62 cm); het materiële formaat is met andere woorden inquarto
in plaats van in-folio. Het betreffende watermerk is te identificeren
aan de hand van Piccards Findbuch X (Fabeltiere). Zo komt de eenhoorn
in het dubbelblad f. 20^29 overeen met Piccards Abt. III, Einhorn, Grossformate,
figuur 2480, en kan het bij de eenhoorn in het dubbelblad f. 23^26
om figuur 2483 gaan. Bij deze twee watermerken gaat het om een tweelingpaar,
dat wil zeggen om papier uit twee schepvormen die tegelijkertijd
bij de papiermaker in gebruik waren. Piccard trof het papier aan in gedateerde
documenten uit Mechelen uit de jaren 1407-1409. Papier van groot
formaat met vergelijkbare watermerken is geattesteerd in oorkonden uit
Gent uit de jaren 1402-1404 en 1408-1410. 39 Deze datering komt natuurlijk
mooi overeen met het jaartal ‘1410’ in het colofon onderaan kolom 2va van
de codex.
Het watermerk eenhoorn komt verspreid over de hele codex voor. Voor
de eerste drie katernen (f. 2-13, 17-23^26-32 en 33-44) en voor de laatste
vier (f. 131-151) is zelfs alleen deze papiersoort gebruikt. De eerste drie ka-
39 Piccard 1980, 376. De betreffende nummers 2478-2483 worden in het repertorium van Briquet
vertegenwoordigd door filigranen in de groep Licorne 9979-9983. Deze papiersoorten zijn
volgens Briquet afkomstig uit het noordwesten van Frankrijk. Het verspreidingsgebied omvat de
Nederlanden en Noord-Frankrijk in de jaren ca. 1400-1410. In deze groep heeft het watermerk
9983 de sterkste gelijkenis met Piccard 2483; daarenboven komt precies dit watermerk voor in papier
van royaalformaat (42 x 60 cm). Het papier van watermerk Briquet 9983 is aangetroffen in
documenten van 1401 (Troyes) tot 1413 (Brussel) en 1414 (Metz). Volgens Renger (1985, 26) correspondeert
het watermerk eenhoorn exact met nummer 1613 uit Piccards Findbuch Fabeltiere,
‘which has been located on dated documents found in Ghent, 1407-1409’.