Download pdf - Textualscholarship.nl

18 Het Wiesbadense handschrift
6. Bijkomende observaties
Aandacht voor het apocalyptische
Er is in de codex een terugkerende aandacht voor het apocalyptische, voor
het einde der tijden. Deze hangt op logische wijze samen met de bekommernis
om het ultieme zielenheil van de gelovigen. Die belangstelling is
meteen bespeurbaar in de eerste tekst, de Wech van salicheit. Ongeveer
eenderde ervan handelt namelijk over het laatste oordeel. Over de dood
handelen verder het Gebed van sint Andreas (tekst 31), de excerpten uit de
Admonitio morienti et de peccatis suis nimis formidanti van pseudo-Anselmus
in het Middelnederlands (tekst 49), en de vertaling van Gerard van
Vliederhoven, Cordiale de quatuor novissimis (tekst 75). In tekst 31 vraagt
de apostel Andreas, hangend aan zijn kruis, aan God of hij nu eindelijk mag
sterven. Na de dood zal hij immers de eeuwige zaligheid bezitten. Tot nu
toe heeft zijn lichaam het verlangen naar de dood bestreden. Nu doet het
dat niet meer en kan hij voluit naar het ware goede verlangen. Tekst 49
geeft aan hoe men een stervende kan helpen bij het verkrijgen van een goede
dood, en tekst 75 beschrijft het angstwekkende van de dood als een aanmoediging
om goed te gaan leven. 23 In Beda’s Expositio Apocalypseos (tekst
26) spelen eindtijd en Laatste Oordeel vanzelfsprekend een belangrijke rol.
Maar omdat steeds losse Bijbelverzen besproken en geestelijk geïnterpreteerd
worden, komen ook allerlei andere themata aan de orde.
De aandacht voor het einde van mens en wereld ontbeert morbide trekjes.
In de vijftiende eeuw zijn er vele teksten en afbeeldingen die het gruwelijke
van dood en oordeel benadrukken en die angst aan proberen te jagen.
Ook in het Wiesbadense handschrift is dit aspect aanwezig, maar het
overheerst niet. Zo worden bij de behandeling van het Laatste Oordeel in
de Wech van salicheit weliswaar de geestelijke en lichamelijke pijnigingen
van de zondaars in de hel uitgebreid beschreven, maar daarop volgt een
even uitvoerige beschrijving van alle vreugden die de zaligen in de hemel
zullen genieten. Daarna volgt alleen nog een afsluitend hoofdstuk dat uitlegt
waarom het goed is deze hemelse vreugde te zoeken, en dat de hoop
uitspreekt dat dit ‘boek’ daarbij behulpzaam zal zijn. De Wech eindigt dus
in majeur, en ook elders in het handschrift komt extreme vrees voor de
laatste dingen niet voor.
Antihiërarchische karakter
Wie het handschrift kent uit de publicaties van Lievens over de Antihiërarchische
disputatie (tekst 42) en Questien (tekst 34), kan de indruk krijgen
dat de inhoud van de gehele codex een antihiërarchisch of antikerkelijk
23 Wackers 2002, 14-15.