Download pdf - Textualscholarship.nl

14 Het Wiesbadense handschrift
Naast deze catechetische teksten bevat het eerste deel ook twee Bijbelcommentaren,
namelijk tekst 12 en 26. Tekst 12 is Augustijnkens Expositie op
het Sint-Jansevangelie. Dit is een berijmde toelichting op de proloog van
het evangelie van Johannes, een ook liturgisch belangrijke tekst omdat hij
aan het eind van iedere mis gelezen werd. 14 Augustijnken bespreekt onder
andere het goddelijk wezen, de paradox van de Drie-eenheid, Gods eeuwigheid,
het verschil tussen engelen en duivels enerzijds en mensen anderzijds,
de eigen aard van de menselijke ziel en de manier waarop deze beeld
van God is. Daarbij hanteert hij filosofische begrippen als ‘substantie’ en
het onderscheid dat Aristoteles maakt tussen drie soorten zielen. 15 In vergelijking
met Latijnse exegetische teksten gaat Augustijnken niet echt diep
en nergens is hij origineel, maar voor een Middelnederlands rijmwerk heeft
zijn tekst niettemin een hoog intellectueel niveau. Ook verstechnisch is de
tekst opmerkelijk: de proloog wordt helemaal in het Latijn geciteerd, maar
zodanig in stukken verdeeld dat het gepaard rijm ononderbroken doorgaat.
16
Tekst 26 is een bewerkende vertaling van Beda’s Apocalyps-commentaar,
waarvan de beoordeling wordt bemoeilijkt doordat de weergave ervan
in het handschrift inadequaat is. De bedoeling lijkt te zijn geweest om de
verzen uit de Apocalyps in een littera textualis te schrijven, en de toelichtingen
daarop in een littera cursiva. Deze onderverdeling is echter niet consequent
toegepast. Ondanks een bijkomende geleding van de tekst door
paragraaftekens – die evenmin consequent is uitgevoerd – is de structuur
ervan alleen met grote inspanning te begrijpen; onduidelijk is wat de lezers
van het handschrift ermee gedaan hebben. 17
Als wij het eerste deel echter als geheel overzien, dan kan het gekarakteriseerd
worden als een collectie die vooral gericht is op het presenteren van
noodzakelijke kennis over het christelijk leven. Het bevat – ruw gezegd –
de gangbare opvattingen over de juiste wijze van leven voor alle christenen,
gericht op het verwerven van het uiteindelijke zielenheil (al is dit voor het
Apocalyps-commentaar minder evident).
14 Cf. Jungmann 1962, II, 555. Het gebruik om de mis te besluiten met Joh. 1:1-14 is in de
middeleeuwen ontstaan maar heeft zich niet overal even snel verspreid. Onze hypothese is dat
Augustijnken deze tekst niet zo zou hebben toegelicht als het door hem beoogde publiek er niet
vanuit de liturgische praktijk mee vertrouwd was geweest.
15 Het gaat om anima vegetativa, anima sensitiva en anima rationalis. Deze worden ook wel
als drie vermogens van de ziel behandeld (Stoffers 1994, 207-213).
16 Cf. Kienhorst 2005, I, 140-141.
17 Zie Schepers 2008.