04.05.2013 Views

REVISION ANSWERS

REVISION ANSWERS

REVISION ANSWERS

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

METRO EAST EDUCATION DISTRICT<br />

METRO OOS ONDERWYSDISTRIK<br />

LEWENSWETENSKAPPE<br />

GRAAD 12<br />

TUTORING 2 de KWARTAAL<br />

OPVOEDERBRONNEPAK


PREAMBLE:<br />

2<br />

TUTORGIDS<br />

This document aims to serve as a guide to support tutors in their presentations of the various topics that<br />

form part of our Grade 12 support programme.<br />

Tutors must draw on their teaching experiences in order to adapt, select from, emphasise and expand on<br />

sections of the material so that they can facilitate the learning process.<br />

CONTENT:<br />

This Tutor Guide contains the following information:<br />

what will be covered in each session<br />

Exam Guideline – scope and depth of content to be taught<br />

BIG IDEAS for Paper 1 – concepts and skills to be consolidated.<br />

resources / material to be used<br />

INSTRUCTIONAL DESIGN:<br />

The suggested instructional design should focus on:<br />

clear, detailed “teaching moments” which cover the content that needs to be known as well as the<br />

skills and how they must be applied.<br />

explanations of concepts and terminology.<br />

opportunities for learners to practice what has been taught.<br />

some type of short and focused assessment activity.<br />

feedback that is accessible immediately.<br />

consolidation of what has been covered in that or previous sessions.<br />

BIG IDEAS (listed below) and the consolidation of key elements.<br />

the types of questions asked in question papers and the way in which learners should present their<br />

answers.<br />

questions that you would like them to answer.<br />

Feedback.<br />

Consolidation.<br />

the use of different teaching methodologies to mediate the material effectively so that the learners<br />

are able to make it „their own‟.<br />

RESOURCES:<br />

2011 Exam Guideline document<br />

Textbooks<br />

Power Points<br />

Revision Questions/ Exam questions


3<br />

TUTOR SKEDULE<br />

LEWENSWETENSKAPPE – INHOUDSKONTROLE LYS<br />

VRAESTEL 1<br />

WEEFSELS, SELLE EN MOLEKULêRE STUDIES<br />

Kode vir lewe<br />

Strukture en funksies van DNS/DNA en RNS/RNA sowel as vergelyking tussen RNA en DNA<br />

DNA replisering<br />

DNA profiel/ vingerafdrukke<br />

Proteïensintese<br />

Geenmutasies<br />

DNA volgorde – interpretering van „n filogenetiese boom<br />

Meiose<br />

Gene, chromatiedes en chromosome<br />

Proses en belangrikheid van meiose sowel as vergelyking tussen meiose en mitose<br />

Down sindroom, poliploïedie en biotegnologie in landbou<br />

Genetika en genetiese manipulering<br />

Terminologie<br />

Konsep van dominansie en Segregasiewet<br />

Mutasies (geen - punt en raampieverskuiwings en chromosoomafwyking/-mutasie)<br />

Monohibriede kruisings (volledige en onvolledige dominansie, ko-dominansie, geslagsgekoppelde kenmerke)<br />

Illustreer oorerwing van geslag<br />

Interpretering van stamboomdiagramme<br />

Genetiese manipulasie in medisyne en landbou (GMOs en selektiewe teling)<br />

Etiese en wetgewing vir kloning, genetiese toetsing en berading<br />

Geloofoortuigings, houdings en waardes aangaande genetiese afwykings/siektes<br />

DIVERSITEIT, VERANDERING EN KONTINUïTEIT<br />

Vroeër teorieë van evolusie<br />

Erasmus en Charles Darwin, Wallace en Lamarck<br />

Evolusie deur natuurlike seleksie deur te verwys na voorbeelde<br />

Kunsmatige seleksie (een voorbeeld van „n dierspesie en een van „n gewas-spesie)<br />

Vergelyking tussen natuurlike en kunsmatige seleksie<br />

Spesiëring<br />

Definisie van „n spesie en spesiëring as „n meganisme vir die vorming van nuwe spesies<br />

Onderskei tussen allopatriese en simpatriese spesiëring deur te verwys na voorbeelde<br />

Voorbeelde van voortplantings-isoleringsmeganismes<br />

Bewyse vir evolusie<br />

Verskillende tipe bewyse (fossiele, modifisering van afstammeling, biografie en genetika)<br />

Bydrae deur baie wetenskaplikes<br />

Bron van variasie binne-in „n spesie (meiose, mutasies, ewekansige paring, bevrugting)


4<br />

EKSEMPLAAR TUTOR SKEDULE<br />

SESSION TOPIC TIME<br />

(HOURS)<br />

DNA & RNA: DNA and RNA location, structure and functions, DNA 1,5<br />

1 replication, DNA profiling, similarities and differences between DNA and<br />

RNA<br />

Protein synthesis, Gene mutations and chromosomes<br />

2 Meiosis: process, importance, consequences of abnormal meiosis,<br />

polyploidy, similarities and differences between mitosis and meiosis<br />

1,5<br />

Genetics: Mutations, solving genetic problems- complete, incomplete, co- 1,5<br />

3 dominance, inheritance of sex, inheritance of haemophilia and colourblindness.<br />

Genetic engineering –ethics and legislation<br />

Evolution – origin of idea about origins, evolution by natural selection, 1,5<br />

4 formation of new species, evidence for evolution


1.1.1 DNA<br />

1.1.2 1 – Waterstofbinding<br />

5 – Sitosien<br />

1.1.3 Nukleotied<br />

5<br />

HERSIENINGSANTWOORDE<br />

DNA en GENETIKA<br />

1.1.4 - DNA vorm twee identiese replikas van sigself<br />

- Tydens interfase/voor seldeling<br />

- Twee chromatiedes wat identies word gevorm<br />

- Die twee chromatiedes is identies aan die ouer<br />

1.1.5 <br />

DNA RNA<br />

1. Dubbel-string molekuul/gepaarde Enkel string molekuul/ongepaarde<br />

basisse<br />

basisse<br />

2. Bevat deoksiribose suiker Bevat ribose suiker<br />

3. Bevat stikstofbasis timien Bevat stikstofbasis urasiel<br />

4. A is eweredig aan T en G is Verskillende getalle van A, U, G en<br />

eweredig aan C<br />

C<br />

5. Langer Korter<br />

6. Heliksstruktuur Geen heliks<br />

1.2.1 Proefbuis 2<br />

1.2.2 Persentasie van A is nie dieselfde as T nie en die persentasie van C is nie<br />

dieselfde as G in proefbuis 2nie gevolglik geen basisparing<br />

OF<br />

Die persentasie van A en T en C en G is dieselfde in proefbuis 1<br />

gevolglik vind basisparing plaas<br />

Daarom bevat proefbuis 2 die enkelstring-virus<br />

DNA-molekuul


1.3.1<br />

1.3.2<br />

1.3.3<br />

1.3.4<br />

Nee<br />

Daar was meer as een persoon betrokke by die moord<br />

moontlik 2<br />

Verdagte 1<br />

Die DNA vingerafdruk van die vel wat onder die slagoffer se vingernael<br />

aangetref is pas die DNA vingerafdruk van verdagte 1<br />

6<br />

1.3.5 Nee<br />

1.3.6 - Die haar-/velweefsel kon by die misdaadtoneelneergesit gewees het<br />

OF<br />

- Die DNA van die velweefsel kon onder die slagoffer se vingernael<br />

gewees het voordat die moord gepleeg is<br />

OF<br />

- Die verdagte kon een van 'n identiese tweeling gewees het wat dieselfde<br />

DNA vingerafdruk het <br />

OF<br />

- Die monsters wat geneem is kon met ander in die laboratorium deurmekaargeraak het.<br />

1.3.7 Om misdadigers op te spoor sal makliker wees<br />

OF<br />

Dit skend die regte van mense wat moontlik nie hulle vingerafdrukke wil gee nie<br />

OF<br />

Dit sal die land te veel geld kos wat vir basiese behoeftes gebruik kon<br />

- word soos kos/behuising<br />

<br />

<br />

1.4.1 3<br />

1.4.2 ATG<br />

1.4.3 Dit bepaal die kode volgorde vir die aminosure<br />

wat die soort proteïen bepaal<br />

1.4.4(a) AUG<br />

(b)- tRNA tel spesifieke aminosure op<br />

- dis die antikodon wat pas by die kodon<br />

- daarom is die aminosure gerangskik volgens „n spesifieke volgorde gerangskik<br />

- om „n spesifieke polipeptiede/ proteïene te vorm<br />

1.4.5 - Foute/veranderinge mag plaasvind gedurende DNA<br />

replisering<br />

- Ekstra nukleotiedpaar mag bygevoeg word tot die<br />

volgorde<br />

- „n Nukleotiedpaar mag weggelaat or vervang word deur „n<br />

verskillende basis<br />

- verander die volgorde van basisse<br />

- veroorsaak „n verskillende proteïen met verskillende<br />

funksies van die oorspronklike proteïen.


1.5.1 CAA UAC ACC (in volgorde)<br />

1.5.2 Fenielalanien Valien Metionien (in volgorde)<br />

1.6.1 Translasie<br />

1.6.2 Ribosoom<br />

1.6.3 (a) Isoleusien<br />

(b) CAG /sitosien,adenien,guanien<br />

(c) Kodon<br />

(d) Het arginien in plaas van alanien/het verskillendeaminosure<br />

1.6.4 GTA<br />

1.7.1A - Chromosoom <br />

B - Sentromeer<br />

C - Chromatied <br />

D - Chiasma<br />

1.7.2 Oorkruising<br />

1.7.3 Meng van genetiese materiaal/variasie en gamete is verskillend van<br />

mekaar<br />

1.7.4<br />

<br />

<br />

Puntetoekenning:<br />

Chromosoom geteken<br />

Chromosoom het grys skakering en ongeskakeerde deel in die regte<br />

verhouding<br />

7


1.8.1 A - Dogterchromosoom /chromatiede<br />

B - Spindelvesel /spindel/spoelvesel/spoeddraad<br />

1.8.2 2<br />

1.8.3<br />

2<br />

1.8.4 Reduksie/halvering van chromosoomgetal/laat gametofiet<br />

vorm / hou chromosoomgetal van generasie tot generasie<br />

konstant / voorkom verdubbeling van chromosoomgetal tydens<br />

bevrugting.<br />

Dra by tot genetiese variasie<br />

Vorming van gamete<br />

1.8.5<br />

Mitose Meiose<br />

Vind plaas in somatiese selle Vind plaas in geslagsorgane<br />

Selkern vedeel een keer Selkern verdeel twee keer<br />

Twee dogterselle word gevorm Vier dogterselle word gevorm<br />

Dogterselle is identies aan mekaar en Dogterselle nie identies aan mekaarof<br />

aan die moedersel<br />

die moedersel nie<br />

Chromosoomgetal bly konstant Chromosoomgetal word gehalveer<br />

Chromosome enkel op die ewenaar Gedurende meiose 2 is die<br />

chromosome in homoloë pare met elk<br />

van elke paar aan weerskante van die<br />

ewenaarsvlak<br />

Oorkruising vind nie plaas nie Oorkruising vind plaas<br />

Sentromere verdeel Sentromeer verdeel nie tydens meiose<br />

1<br />

Dogterchromosome beweeg na Een chromosoom van elke homoloë<br />

teenoorgestelde pole.<br />

paar beweeg na teenoorsgestelde<br />

pole tydens meiose 1<br />

<br />

<br />

1.9.1 Poliploïede diere oorleef nie.<br />

1.9.2 Plante is geharder, groter en groei vinniger met groter blomme en vrugte.<br />

8


1.10.1<br />

P 1 fenotipe Rooi x wit<br />

genotipe RR x rr<br />

1.11.1<br />

1.11.2<br />

1.11.3<br />

Meiose<br />

G R x r <br />

Bevrugting OF<br />

F1 genotype Rr<br />

fenotipe rooi<br />

8<br />

25<br />

Ff<br />

%<br />

1.11.4 Individu B sal een dominante geen besit omdat hy/sy los oorlelle<br />

het en die ander geen moet resessief wees omdat hulle in staat is<br />

om „n nageslag met aangehegte oorlelle te produseer / die<br />

resessiewe kenmerk<br />

1.11.5 Twee aparte<br />

1.11.6 Die een is manlik en die ander een is vroulik<br />

Identiese tweelinge is identies in alle opsigte /of van dieselfde<br />

geslag<br />

1.11.7 Nee<br />

1.11.8 Omdat C en D aangehegte oorlelle het besit hulle slegs<br />

resessiewe gene en is daar dus geen dominante geen nie /geen<br />

vir los oorlelle om aan hulle nageslag oor te dra nie<br />

9<br />

gamete R R<br />

r Rr Rr<br />

r Rr Rr<br />

1 mark for correct<br />

gametes<br />

1 mark for correct<br />

genotypes


1.12.1 1 - Gg<br />

3 - Gg<br />

1.12.2 gg<br />

1.12.3 Ja<br />

1.12.4<br />

gg Gg<br />

Gg<br />

OF<br />

10<br />

gg<br />

(korrekte deursigtige (korrekte geskakeerde<br />

vorm) vorm)<br />

<br />

<br />

<br />

1.12.5 - Verstaan dat daar 'n 50% kans is om 'n normale kind te hê<br />

en 50% 'n kind met sistiese fibrose <br />

- gaan vir genetiese advies/berading<br />

- Verantwoordelikheid vir hulle besluit aanvaar/'n ingeligte besluit neem


1.13.1 vroulik<br />

11<br />

1.13.2 Die seks-/geslagschromosoom/23 ste paar het<br />

dieselfde grootte en vorm/ identies in voorkoms<br />

OF<br />

XX chromosome teenwoordig/twee X chromosome<br />

OF<br />

Geen Y chromosoom/geen XY chromosome<br />

1.13.3 47/ 46 + 1/23 pare + 1<br />

1.13.4 Down-sindroom/Trisomie 21<br />

1.14.1 (a) 13<br />

(b) 26<br />

1.14.2 Het 'n volledige stel chromosome/ Diploïede getal<br />

chromosome/<br />

volledige stel chromosome /26<br />

1.14.3 Hulle het dieselfde/identiese chromosome/genetiese materiaal/DNA<br />

vanaf die<br />

nukleus van die somatiese/liggaamsel versamel van dieselfde<br />

padda /X<br />

1.14.4<br />

Kloning<br />

1.14.5 (a) Ten gunste:<br />

- Vervaardig individue met gewenste kenmerke<br />

- Beter opbrengs<br />

- Weerstandig wees teen siektes<br />

- Die nageslag kan in 'n korter periode geproduseer word<br />

Bewaring van bedreigde spesies<br />

- Vervaardiging van liggaamsdele<br />

- Produseer nakomelinge vir organismes wat nie<br />

self kan voortplant nie<br />

(b) Nie ten gunste van:<br />

- Teenkanting teen die inmenging van<br />

God/ Opperwese se skepping/natuur<br />

- Verklein die geenpoel/verminder variasies<br />

- Gekloonde organismes kan ontwikkelings/<br />

morfologiese gebreke hê<br />

- Verminder genetiese variasie<br />

- Duur proses<br />

- Kan meer eksperimentele afval skep<br />

- Kan lei tot die doodmaak van klone<br />

om spaar liggaamsdele te kry<br />

- Wreedheid teenoor diere


1.51.1 AB<br />

12<br />

1.15.2 Verteenwoordig aparte/diskrete/verskillende entiteite /bloedgroepe/ eenhede<br />

OF<br />

Diskontinuevariasie<br />

OF<br />

Geen intermediêre/tussenstadiums<br />

1.15.3 Frekwensie van bloedgroepe in ʼn klein mens-bevolking<br />

Bloedgroep Persentasie<br />

AB<br />

5<br />

A 40<br />

B 10<br />

O 45<br />

Opskrif <br />

Kolomopskrifte<br />

Ry-opskrifte<br />

3 of 4 korrekte persentasies<br />

1 of 2 korrekte persentasies <br />

Teken van tabel<br />

116.1 Muis 2 - XY<br />

Muis 3 - XX<br />

1.16.2 50%<br />

1.16.3 Muis 2<br />

1.16.4 ʼn Kruising tussen muis 3 en muis 4 produseer nakomelinge met<br />

wit/resessiewe velkleur en wit velkleur sal slegs te voorskyn kom<br />

indien beide ouers ten minste een resessiewe geen bevat


1.17.1 Albert X h Y √<br />

Beatrice X H X h √<br />

Carol X h X h √<br />

Eckhart X h Y √<br />

Fiona X H X h √<br />

13<br />

1.17.2 25% √<br />

1.17.3 P1<br />

Genotipe – (Fiona) X H X h x (Fred) X h Y √<br />

Fenotipe- (draer) (hemofilies)<br />

Gametes X H<br />

X h<br />

X h X H X h<br />

X h X h<br />

Y X H Y X h Y<br />

F1 X h X h √ X h Y X H X h X H Y<br />

hemofilies hemofilies draer normale seun<br />

dogter seun dogter<br />

1 punt vir korrekte genotipe van Helen<br />

* Kans sal wees 1 uit 4 of 25% √<br />

1.18.1 Die geen vir krulhare is dominant en die dominante toestand kom<br />

na vore in of die homosigotiese- of die heterosigotiese toestand<br />

1.18.2<br />

<br />

<br />

<br />

Man vrou<br />

P1 Fenotipe Krulhare X Krulhare√<br />

Genotipe Hh X Hh√<br />

Meiose<br />

Gamete/G H, h X H, h√<br />

Bevrugting<br />

F1 Genotipe HH Hh Hh hh√<br />

Fenotipe Krulhare Steil hare<br />

1 punt vir noem van P1 en F1<br />

1 punt vir noem van meiose en bevrugting<br />

OF<br />

Gamete H h<br />

H HH Hh<br />

H Hh hh<br />

1punt vir korrekte gamete<br />

1 punt vir korrekte genotipes<br />

Indien ‘n ander simbool gebruik word sal candidate punte verbeur<br />

vir P1 en F1 genotipes


1.19.1 Kan moontlik minder newe-effekte hê<br />

Kan moontlik nie gekontamineer word nie/sal in natuurlike vorm wees<br />

Geen probleem vanuit godsdienstige oortuigings nie<br />

Kan op groot skaal geproduseer word/produseer vinniger<br />

Voorkom dat diere doodgemaak word<br />

1.19.2 2 Nie ten gunste van:<br />

- risiko vir menslike gesondheid<br />

- risiko vir die omgewing<br />

- risiko vir die gesondheid en welstand van ander organismes<br />

- inmenging met die natuur/God se skepping<br />

- kulturele onsensitiwiteit bv. teen die gebruik van varke en<br />

beeste<br />

14<br />

1.20.1 Hipotese – formuleer hipotese oor watter tipe vingerafdruk die mees algemeenste<br />

kan wees.<br />

Identifiseer afhanklike en onafhanklike veranderlikes<br />

Bepaal die grootte van die monster<br />

Leer hoe om verskillende vingerafdrukke korrek te identifiseer<br />

Sorg dat daar inkkussienkies en papier beskikbaar is om ‟n afdruk te neem<br />

Tyd en plek moet gereël word om afdrukke te neem<br />

Ontwerp ‟n tabel om die getal wat elke vingerafdruk het aan te toon.<br />

1.21.1 24:8 of 3:1<br />

1.21.2 Om betroubaarheid van resultate te verbeter OF verminder kanse om<br />

foute te maak


1.21.3<br />

Getal nakomelinge<br />

9<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

15<br />

Resultate van die aantal verskillende kleure/fenotipes<br />

in nakomelinge per broeipaar<br />

1 2 3 4<br />

Broeipare<br />

Swart<br />

Bruin<br />

LET WEL:<br />

Indien verkeerde soort grafiek getrek is:<br />

- punte sal verbeur word vir „korrekte soort grafiek‟ „trek van grafiek‟<br />

As die grafieke nie op dieselfde assetelsel geteken is nie:<br />

- merk slegs die eerste grafiek deur gebruik te maak van die kriteria<br />

wat gegee is kandidate verbeur 2 punte vir kolomme korrek<br />

geteken<br />

Puntetoekenning vir grafiek<br />

Korrekte soort grafiek 1<br />

Opskrif van grafiek 1<br />

Korrektebyskrif vir X-as 1<br />

Grafieke benoem/sleutel voorsien vir<br />

1<br />

twee grafieke<br />

Korrekte byskrif vir Y-as 1<br />

Geskikte skaal vir Y-as 1<br />

Teken van kolomme 1 punt vir een stel kolomme korrek<br />

getrek<br />

2 punte vir 2 tot 3 stelle kolomme<br />

korrek getrek<br />

3 punte vir al 4 stelle kolomme korrek<br />

getrek.


1.22 Manlik x Vroulik<br />

P1 genotipe XY x XX<br />

Meiose<br />

1.23.1 1:2:1<br />

1.23.2<br />

16<br />

Gamete X or Y X or X<br />

Bevrugting<br />

Gamete X Y<br />

X XX XY<br />

X XX XY<br />

F1 genotipe: XX, XY, XX, XY<br />

Fenotipe: Vroulik, manlik, Vroulik,<br />

manlik<br />

Hulle het „n 50% kans om „n dogter te hê.<br />

Die verhoudings van verskillende genotypes vir pelskleur by beeste<br />

WW RR<br />

RW


17<br />

Rubriek vir puntetoekenning - sirkelgrafiek<br />

Korrekte soort grafiek 1<br />

Opskrif 1<br />

Korrekte verhouding van sektore 1 punt vir algemene verhouding (sigwaarde)<br />

17<br />

1 punt vir korrekte verhoudings in sirkelgrafiek<br />

Byskrif/sleutel vir elke sektor 3 punte (1 punt vir korrekte byskrif)<br />

LW: Byskrifte RR en WW kan omgeruil wees<br />

1.23.3 Beide allele vir pelskleur is ewe dominanten daarom is beide<br />

onderskeibaar in die fenotipe<br />

OF<br />

Nie een van die allele vir rooi of wit kleur is<br />

dominant teenoor die ander nie<br />

en daarom word nie slegs een kleur onderskei nie/en nie in die fenotipe<br />

sigbaar nie/ albei kleure word apart op verskillende dele<br />

van dieselfde dier waargeneem<br />

*****************************


1.1.1 (a) Darwin<br />

18<br />

HERSIENING- ANTWOORDE<br />

EVOLUSIE<br />

- A.g.v. genetiese variasie in die kameelperdbevolking<br />

- Sekere kameelperde het langer nekke as ander<br />

- Omgewingsverandering/kompetisie vir hulpbronne het<br />

voorgekom<br />

- wat veroorsaak dat die kameelperde met korter nekke sterf<br />

- en dié met langer nekke oorleef<br />

- Dit is natuurlike seleksie/oorlewing van die mees geskikte<br />

- Die gene/genotipe vir langer nekke<br />

- word oorgedra na die volgende geslag waarvan meeste<br />

nou langer nekke besit<br />

1.1.1 (b) Lamarck<br />

- Alle kameelperde het oorspronklik kort nekke gehad<br />

- Kameelperde het dikwels gestrek/ hul nekke gebruik<br />

- om die blare van hoë bome te bereik<br />

- nekke word langer<br />

- Die lang nekke op die wyse verkry kan oorgedra word na die<br />

volgende nageslag /was oorgeërf<br />

1.1.2 Verworwe kenmerke word nie oorgeërf nie/ veroorsaak<br />

geen verandering in die DNA van die organisme se gamete<br />

(sperms of ova) nie<br />

1.2 .1 Wanneer „n geografiese versperring bv. berg, rivier of see<br />

„n subbevolking met vrugbare individue skei van die ouerbevolking<br />

1.2.2 (Minder) sade op die eiland beskikbaar / kompetisie om beskikbare<br />

sade/beskikbaarheid<br />

van verskillende soorte voedsel<br />

1.2.3<br />

- Daar is 'n groot mate van variasie tussen die vinke soos die verskillende vorms van<br />

die snawels<br />

- Op elke eiland het die vinke onder verskillende omgewingstoestandegeleef<br />

/verskillende voedselbronne gehad<br />

- Die vinke het natuurlike seleksie ondergaan<br />

- Slegs die vinke wat die beste aangepas was<br />

- om die soort voedsel wat beskikbaar is te kry, het oorleef<br />

- Voortdurende natuurlike seleksie op elke eiland oor baie generasies<br />

- het tot gevolg gehad dat elke eiland spesies het wat baie verskillend (genotipies en<br />

fenotipies) van mekaar is<br />

- Hierdie verskille het voorkom dat hulle kan inteel en het en het gelei tot die vorming<br />

van nuwe spesies<br />

- Dit word allopatriese spesievorming/adaptiewe radiasiegenoem


1.3.1 Spesiëring/Spesievorming/Spesiasie<br />

19<br />

1.3.2 - In diagram 1 was die konyne in staat om in te teel /geenvloei kan vrylik in<br />

die bevolking plaasvind<br />

- In diagram 2 is die twee bevolkings deur die rivier/geografies geskei<br />

- Twee bevolkings kan nie inteel/geen geenvloei<br />

- Binne-in elkeen van die twee aparte bevolkings was daar variasie<br />

- Elke groep ondergaan, onafhanklik natuurlike seleksie<br />

as gevolg van veranderde omgewingstoestande <br />

- Elke groep word genotipiesen fenotipies verskillend<br />

- In diagram 3 bestaan die geografiese skeiding nie meer nie<br />

- maar die twee bevolkings kan nie meer inteel nie/<br />

geenvloei vind nie plaas nie al kan hulle meng<br />

- As gevolg van die teenwoordigheid voorplantings- isoleringsmeganisme <br />

- Is hulle nou 2 verskillende spesies<br />

1.4.1 Lang wortels<br />

1.4.2 Natuurlike seleksie/oorlewing van die fikste<br />

1.4.3 - Daar is variasie in die lengte van wortels tuusen die kakti plante<br />

- die kakti met die lang wortels besit die gewenste kenmerk /is<br />

beter aangepas/ lang wortels absorbeer water van diep onder die grond<br />

- vir oorlewing onder droë/ongunstige toestande<br />

- meer van die kakti met lang wortels oorleef<br />

- meeste van die kakti met kort wortels sterf<br />

- meeste van die nakomelinge het lang wortels <br />

1.5.1 - Gedurende profase 1<br />

- oorkruising vind plaas<br />

- en genetiese materiaal word uitgeruil/rekombinasie vind plaas<br />

tussen chromatiedes van homoloë chromosome<br />

- wat verseker dat die gamete wat vorm verskillend is van mekaar<br />

- Gedurende metafase 1<br />

- Homoloë chromosome rangskik hulself ewekansig/<br />

onafhanklike sortering langs die ewenaar<br />

- wat verseker dat die gamete gevorm verskillend is van mekaar<br />

1.5.2 - Skielike ewekansige veranderinge<br />

- kom in die genetiese kode/gene/DNS(DNA) voor


1.5.3 - Groot aantal gamete geproduseer<br />

- Gamete verskil omdat hulle deur meiose gevorm is<br />

- ewekansige versmelting van gamete<br />

- daarom sal die nakomelinge wat geproduseer word<br />

- geneties verskillend wees<br />

1.6 - Die bevolking sal in twee groepe verdeel word<br />

- en elke groep sal aanpas by die nuwe omgewingsfaktore/<br />

ontwikkel apart en elke groep ondergaan onafhanklik<br />

natuurlike seleksie<br />

- elke groep mag genotipies <br />

- en fenotipiese verskillend ontwikkel<br />

- wat mag voorkom dat hulle kan inteel/raak<br />

ten opsigte van voortplanting geïsoleerd en vorm ʼn nuwe spesie<br />

1.7.1 - 'n Groot getal nakomelinge word gebore<br />

- Daar is baie variasies in n spesie<br />

- Van die groot getal nakomelinge oorleef slegs 'n klein aantal<br />

- Kenmerke word vanaf ouers na nakomelinge oorgeërf<br />

- Dieretelers kan selektief vir sekere kenmerke teel<br />

1.7.2<br />

20<br />

<br />

Lamarck Darwin<br />

1. Wet van gebruik en ongebruik 1. Wet van natuurlike seleksie<br />

2. Die verworwe kenmerk/e word na<br />

die volgende generasie oorgedra<br />

3. Organismes het 'n interne dryfkrag<br />

om te verander/ deterministies<br />

2. Inherente/aangebore genetiese<br />

kenmerke kan van ouers oorgeërf<br />

word<br />

3. Organismes het nie 'n interne<br />

dryfkrag om te verander<br />

nie/natuur kies die beste om te<br />

oorleef<br />

4. Individue verander 4. Bevolkings verander<br />

5. Geen uitwissing omdat organismes<br />

net better en better word en<br />

daarom oorleef<br />

5. Uitwissing omdat organismes nie<br />

kenmerke wat oorlewing benadeel<br />

kan hê<br />

1.8.1 - Daar was varaisie in die oer-eendbevolkings m.b.t. voete<br />

- Sekere oer-eende het vel wat tussen die tone vasgeheg was, besit<br />

- Soos voedsel skaarser geraak het /omgewing verander<br />

- Het kompitisie vir voedsel verhoog<br />

- Die eende wat vel wat vasgeheg is, tussen hul tone gehad het /<br />

gewensde kenmerk kon beter swem<br />

- Kon voedsel kry en het oorleef<br />

- Die eende wat geen vel wat geheg is, tussen die tone gehad het nie,<br />

kon nie goed swem<br />

- Het nie voedsel gekry en gesterf<br />

- Natuurlike seleksie het bevolkings van eende met gewebde<br />

voete laat evoleer


1.8.2(a) As jy organe of strukture herhaaldelik gebruik sal dit ontwikkel/<br />

organe en strukture wat nie gebruik word nie, verdwyn<br />

Verworwe kenmerke word oorgeërf <br />

<br />

(b) Verworwe kenmerke word nie oorgeërf nie /slegs kenmerke deur<br />

gene oorgedra, word oorgeërf<br />

<br />

<br />

<br />

1.9.1 Simpatriese spesiëring<br />

21<br />

1.9.2 Vind plaas wanneer „n nuwe spesie gevorm word in bevolkings wat nie fisies of<br />

geografies van mekaar geskei is niemaar wat wel reproduktief geïsoleerd is.<br />

1.9.3 Spesie-spesifieke hofmakery /gedragsafsondering<br />

1.9.4 Wyfievisse toon maat – voorkeure vir mannetjies met nuwe kleurpatrone. Hulle<br />

paar/teel dus meer met hierdie mannetjies as met mannethies wat ander<br />

kleurpatrone het.<br />

1.10.1 Spesievorming <br />

1.10.2 Die bevolking van spesies A verdeel in twee<br />

Die see vorm „n fisiese versperring<br />

Elke groep pas aan by die nuwe omgewingsfaktore<br />

Elke groep ondergaan onafhanklike natuurlike seleksie <br />

Ontwikkel afsonderlik<br />

Elke groep word genotipies <br />

en fenotipies verskillend <br />

Voorkom dat hulle kan inteel wanneer hul weer in kontak kom/word i.t.v.<br />

voortplanting geïsoleer wat lei tot die vorming van „n nuwe spesie


ANTWOORDE OP ADDISIONELE VRAE<br />

GENETIKA<br />

1.1 Onvolledige dominansie<br />

1.2 (a) RR/C R C R<br />

(b) RW /C R C W<br />

(c) WW/C W C W<br />

1.2<br />

<br />

1.2.2<br />

1.2.3<br />

1.2.1<br />

Vader Moeder<br />

P1/ouer fenotipe Normaal x Normaal<br />

Meiose<br />

genotipe X H Y x X H X h <br />

G/gamete X H , Y x X H , X h <br />

Gamete X<br />

Bevrugting OF<br />

H X h<br />

X H X H X H X H X h<br />

Y X H Y X h Y<br />

F1/nageslag<br />

genotipe X H X H , X H X h , X H Y , X h Y <br />

fenotipe 2 normale dogters, 1 normale seun, 1 seun met<br />

hemofilie<br />

25% kans /1 uit 4 ¼<br />

1 punt vir korrekte gamete<br />

1 punt vir korrekte genotipes<br />

Maks (6)<br />

Die man het net een X-chromosoom Y-chromosoom het nie die<br />

alleel vir hierdie eienskap nie <br />

OF<br />

As hy „h‟ gehad het, was hy 'n lyer, daarom moes hy „H‟ gehad<br />

het.


1.3.1<br />

1.3.2<br />

23<br />

Nadele van genetiese modifikasie<br />

Duur<br />

Kan moeilik wees vir arm mense om toegang te verkry <br />

Meng in met die natuur<br />

Immoreel/ons kan nie God speel nie<br />

Dominering van wêreldvoedselprodukte deur slegs 'n paar maatskappye <br />

Verlies aan biodiversiteit<br />

Potensiële gesondheidsimpakte<br />

Skending van natuurlike organisme se intrinsieke waarde(reg om onafhanklik te<br />

bestaan)<br />

Onseker van langtermyneffekte<br />

Gene uit transgenetiese organismes kan ontsnapen aan wilde organismes<br />

oorgedra word<br />

(Sien slegs eerste DRIE na) Enige 3<br />

Voordele van genetiese modifikasie<br />

Produksie van medikasie<br />

Produseer hulpbronne goedkoop<br />

Beheer peste met spesifieke gene wat by die oes gevoeg word<br />

Kies die beste gene om oeste te produseer, wat beter weerstand bied<br />

Gebruik spesifieke gene om oesopbrengs te vergroot/ voedselsekuriteit<br />

Kies gene om raklewe van plantprodukte te verhoog<br />

Kies gene wat die rypwording vertraag om in die vraag te voorsien<br />

Kies gene wat die rypwording vervroeg om in die vraag te voorsien<br />

Gebruik spesifieke gene om die voedingswaarde van voedsel te verbetervir<br />

beter gesondheid<br />

Verbeter die smaak van voedsel<br />

DNS/DNA en proteïene van transgeniese organisme sal onwaarskynlik probleme<br />

veroorsaak / Transgeniese organismes oorleef nie maklik in die natuur<br />

Produseer organisms wat besoedeling kan opruim<br />

Bedreigde spesies kan bewaar word <br />

Verhoog genetiese variasie<br />

(Sien slegs eerste DRIE na) Enige 3


Getal dogters<br />

35<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

24<br />

Lengteverspreiding van graad 12-dogters<br />

1 2 3 4 5 6<br />

Lengte (cm)<br />

1.4.1 Rubriek vir die puntetoekenning van die grafiek<br />

Korrekte tipe grafiek 1<br />

Titel van grafiek 1<br />

Korrekte byskrif en eenheid vir X-as 1<br />

Korrekte byskrif vir Y-as 1<br />

Geskikte breedte kolomme 1<br />

Geskikte skaal vir Y-as 1<br />

Teken van kolomme 1: 1 tot 3 kolomme korrek gestip<br />

2: 4 tot 5 kolomme korrek gestip<br />

3: Al 6 kolomme korrek gestip<br />

LET WEL: As die verkeerde tipe grafiek gestip is, sal punte verbeur word vir:<br />

1.4.2<br />

1.4.3<br />

<br />

<br />

(5)<br />

(18)<br />

150-151 152-153 154-155 156-157 158-159 160+<br />

'Korrekte tipe grafiek' – 1 punt<br />

o 'Geskikte breedte en interval van kolomme – 1 punt (behalwe as kolomgrafiek<br />

geteken is)<br />

'Teken van kolomme' – 3 punte (behalwe as kolomgrafiek geteken is)<br />

As byskrifte omgekeer is: sal punte verbeur word vir:<br />

Regte opskrifte vir asse – 2 punte<br />

Teken van kolomme ‘- 3 punte<br />

Poligeniese oorerwing/poligenie<br />

(30)<br />

(24)<br />

Poligenies: Gene by verskillende/meervoudige lokusse<br />

Een geen: Geen by een lokus <br />

OF<br />

Poligenies: Het 'n reeks/veelvuldige /intermediêre fenotipes vir<br />

die eienskap/ deurlopende variasie/kontinu<br />

Een geen: Het kenmerkende fenotipiese eienskappe/eksakte<br />

/nie-deurlopende/afsonderlike/diskontinu variasie<br />

<br />

<br />

<br />

(14)<br />

(9)<br />

<br />

<br />

(2)<br />

(1)<br />

(2)


1.4.4<br />

1.5.1<br />

1.5.2<br />

25<br />

-Omgewingsfaktore /Voeding<br />

-Geslag<br />

-Ouderdom<br />

-Mediese kondisies <br />

(Sien slegs eerste TWEE na) Enige 2<br />

Proses waardeur die DNS/DNA van 'n persoon gekarteer word/<br />

DNS/DNA-volgorde van 'n individu word bepaal/stafiekode van<br />

DNA<br />

- Die beskuldigde is geïnkrimineer deur DNA bewyse by te toneel<br />

te laat/Omruil van monsters by die laboratories<br />

- Menslike fout tydens DNS/DNA-profielsamestellingsproses<br />

- Die beskuldigde het 'n identiese tweeling met die selfde DNA<br />

profiel<br />

- Die DNS/DNA bewyse van die beskuldige was op die toneel<br />

voor die daad gepleeg is.<br />

(Sien slegs eerste TWEE na) Enige 2 x 2<br />

1.6.1 - DNS/DNA-kodes vir 'n spesifieke proteïene/polipeptiede/<br />

volgorde van die aminosure<br />

- Een string word as templaat gebruik<br />

- Om bRNS/mRNA te vorm<br />

- DNA kan nie nukleus verlaat nie Enige 4<br />

1.6.2<br />

1.6.3<br />

GCC AUA GGA (in volgorde)<br />

Glisien Prolien Serien (in volgorde)<br />

(2)<br />

(14)<br />

(1)<br />

(4)<br />

(5)<br />

(4)<br />

(3)<br />

(3)<br />

(10)


1.7<br />

Oorkruising<br />

- Homoloë chromosome/bivalentes weerskante van ewenaar<br />

- Elke chromosoom het 2 chromatiedes<br />

- Chromatiede oorvleuel/oorkruis<br />

- Punte waar oorkruising plaasvind word chiasmata genoem<br />

- Genetiese materiaal word uitgeruil tussen nie-suster-chromatiedes<br />

- Na die oorkruisingsproses het chromosome gene van sy<br />

homoloë maat <br />

- Dit beteken dat elke gameet gevorm 'n mengsel van gene van<br />

moederskant en vaderskant sal hê<br />

- Gee variasie in gamete gevorm en ook die nageslag Maks<br />

Willekeurige rangskikking van chromosome by die ewenaar<br />

- Elke paar homoloë chromosome kan aan weerskante van die<br />

ewenaar van die spoel rangskik <br />

- Onafhanklik van wat die ander paar doen/onafhanklike rangskikking<br />

- Dit beteken dat gamete 'n verskillende aantal/mengsel van<br />

materiaal van moeder- en vader-chromosome sal hê <br />

26<br />

Maks<br />

Down se sindroom<br />

- In Meiose I verdeel die chromosoom paar 21 nie of<br />

- In Meiose II verdeel die chromatiede van chromosoom 21 nie /sentromeer<br />

verdeel nie<br />

- Word na verwys as nie-disjunksie/nie-verdeling<br />

- Een gameet sal 'n ekstra chromosome 21 hê /twee 21 chromosome hê<br />

- As hierdie gameet met 'n normale gameet versmelt /met 23 chromosome<br />

- Die sigoot gevorm sal 'n chromosoom-'paar' 21 met 3 chromosome hê<br />

in plaas van 2 /47 chromosomes- wat lei na Down sindroom<br />

Maks<br />

Poliploïdie<br />

- Gedurende meiose I <br />

- Is daar is 'n gebrek aan verdeling van ALLE homoloë chromosome/nie-<br />

deling/splitsing/ nie-disjunksie<br />

- Een gameet sal die diploïede stel chromosome erf<br />

- Wanneer 'n diploïede gameet deur 'n normale haploïede gameet bevrug word<br />

- Sal die sigoot/nageslag 3 stelle chromosome/triploïed hê<br />

- Op 'n soortgelyke wyse sal tetraploïede en ander poliploïede nageslag<br />

gevorm kan word Maks<br />

Voordele van poliploïdie in landbou<br />

- Vorm saadlose variasies van vrugte, soos waatlemoene/ piesangs/ party appels<br />

- Poliploidieselle is groter daarom is produkte groter soos blomme/ vrugte/ stoororgane<br />

- Onvrugbare plante raak vrugbaar, bv. Koring<br />

- Maak plant meer gesond/meer weerstandig teen siektes<br />

Maks<br />

Inhoud<br />

(5)<br />

(3)<br />

(4)<br />

(3)<br />

(2)<br />

(17)


1.8.1<br />

1.8.2<br />

1.8.3<br />

-<br />

EVOLUSIE<br />

27<br />

Meer/Minder donker peper-motte /ligte peper-motte oorleef in die<br />

besoedelde/onbesoedelde omgewing as in die onbesoedelde<br />

/besoedelde omgewing<br />

OF<br />

Geen verskil in die getal donker/ligte peper- motte wat in beide<br />

omgewings oorleef nie<br />

- Was nie 'n geslote stelsel nie so motte kon in en uit die omgewing<br />

vlieg/migrasie kon plaasvind<br />

- Die aantal roofdiere kon verskillend in beide besoedelde en<br />

onbesoedelde omgewings gewees het<br />

- Beide omgewings kon verskillend gewees het m.b.t. die plantegroei<br />

daarin gevind.<br />

- Beide omgewings kon verskillend gewees het m.b.t. die<br />

klimaatstoestande. <br />

- Menslike fout in versameling/tel/rekordering/geen herhalings<br />

(Sien slegs eerste DRIE na) Enige 3<br />

- Variasie in die motbevolking produseer donker en ligte vorms<br />

- Die donker motte is kamoefleer deur swart boomstamme/word nie<br />

maklik deur voëls/jagdiere raakgesien nie<br />

- Meer donker motte oorleef/reproduseer/ minder deur voëls geëet<br />

- Ligte motte is NIE gekamoefleer deur die swart boomstamme nie<br />

/maklik deur voëls raakgesien.<br />

- Minder ligte motte het oorleef/minder instaat om te<br />

reproduseer/meer deur voëls geëet<br />

1.9<br />

- Daar is variasie in „n bevolking<br />

- *Bevolkings in dieselfde gebied maar verdeel in<br />

verskillende groepe /geen geografiese hindernis<br />

- *Hulle verdeel in verskillende groepe/verskillende nis as<br />

gevolg van verrskillende gedragspatrone /<br />

voedingswyses/poliploïdie<br />

- Elke groep ondergaan natuurlike seleksie op onafhanklike<br />

wyseen ontwikkel verskillend<br />

- Genotipies en fenotipies<br />

- Geen vloei /voortplanting tussen die verskillende bevolkings<br />

vind nie plaas nie<br />

**********************************************************************************

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!