REVISION ANSWERS
REVISION ANSWERS
REVISION ANSWERS
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
METRO EAST EDUCATION DISTRICT<br />
METRO OOS ONDERWYSDISTRIK<br />
LEWENSWETENSKAPPE<br />
GRAAD 12<br />
TUTORING 2 de KWARTAAL<br />
OPVOEDERBRONNEPAK
PREAMBLE:<br />
2<br />
TUTORGIDS<br />
This document aims to serve as a guide to support tutors in their presentations of the various topics that<br />
form part of our Grade 12 support programme.<br />
Tutors must draw on their teaching experiences in order to adapt, select from, emphasise and expand on<br />
sections of the material so that they can facilitate the learning process.<br />
CONTENT:<br />
This Tutor Guide contains the following information:<br />
what will be covered in each session<br />
Exam Guideline – scope and depth of content to be taught<br />
BIG IDEAS for Paper 1 – concepts and skills to be consolidated.<br />
resources / material to be used<br />
INSTRUCTIONAL DESIGN:<br />
The suggested instructional design should focus on:<br />
clear, detailed “teaching moments” which cover the content that needs to be known as well as the<br />
skills and how they must be applied.<br />
explanations of concepts and terminology.<br />
opportunities for learners to practice what has been taught.<br />
some type of short and focused assessment activity.<br />
feedback that is accessible immediately.<br />
consolidation of what has been covered in that or previous sessions.<br />
BIG IDEAS (listed below) and the consolidation of key elements.<br />
the types of questions asked in question papers and the way in which learners should present their<br />
answers.<br />
questions that you would like them to answer.<br />
Feedback.<br />
Consolidation.<br />
the use of different teaching methodologies to mediate the material effectively so that the learners<br />
are able to make it „their own‟.<br />
RESOURCES:<br />
2011 Exam Guideline document<br />
Textbooks<br />
Power Points<br />
Revision Questions/ Exam questions
3<br />
TUTOR SKEDULE<br />
LEWENSWETENSKAPPE – INHOUDSKONTROLE LYS<br />
VRAESTEL 1<br />
WEEFSELS, SELLE EN MOLEKULêRE STUDIES<br />
Kode vir lewe<br />
Strukture en funksies van DNS/DNA en RNS/RNA sowel as vergelyking tussen RNA en DNA<br />
DNA replisering<br />
DNA profiel/ vingerafdrukke<br />
Proteïensintese<br />
Geenmutasies<br />
DNA volgorde – interpretering van „n filogenetiese boom<br />
Meiose<br />
Gene, chromatiedes en chromosome<br />
Proses en belangrikheid van meiose sowel as vergelyking tussen meiose en mitose<br />
Down sindroom, poliploïedie en biotegnologie in landbou<br />
Genetika en genetiese manipulering<br />
Terminologie<br />
Konsep van dominansie en Segregasiewet<br />
Mutasies (geen - punt en raampieverskuiwings en chromosoomafwyking/-mutasie)<br />
Monohibriede kruisings (volledige en onvolledige dominansie, ko-dominansie, geslagsgekoppelde kenmerke)<br />
Illustreer oorerwing van geslag<br />
Interpretering van stamboomdiagramme<br />
Genetiese manipulasie in medisyne en landbou (GMOs en selektiewe teling)<br />
Etiese en wetgewing vir kloning, genetiese toetsing en berading<br />
Geloofoortuigings, houdings en waardes aangaande genetiese afwykings/siektes<br />
DIVERSITEIT, VERANDERING EN KONTINUïTEIT<br />
Vroeër teorieë van evolusie<br />
Erasmus en Charles Darwin, Wallace en Lamarck<br />
Evolusie deur natuurlike seleksie deur te verwys na voorbeelde<br />
Kunsmatige seleksie (een voorbeeld van „n dierspesie en een van „n gewas-spesie)<br />
Vergelyking tussen natuurlike en kunsmatige seleksie<br />
Spesiëring<br />
Definisie van „n spesie en spesiëring as „n meganisme vir die vorming van nuwe spesies<br />
Onderskei tussen allopatriese en simpatriese spesiëring deur te verwys na voorbeelde<br />
Voorbeelde van voortplantings-isoleringsmeganismes<br />
Bewyse vir evolusie<br />
Verskillende tipe bewyse (fossiele, modifisering van afstammeling, biografie en genetika)<br />
Bydrae deur baie wetenskaplikes<br />
Bron van variasie binne-in „n spesie (meiose, mutasies, ewekansige paring, bevrugting)
4<br />
EKSEMPLAAR TUTOR SKEDULE<br />
SESSION TOPIC TIME<br />
(HOURS)<br />
DNA & RNA: DNA and RNA location, structure and functions, DNA 1,5<br />
1 replication, DNA profiling, similarities and differences between DNA and<br />
RNA<br />
Protein synthesis, Gene mutations and chromosomes<br />
2 Meiosis: process, importance, consequences of abnormal meiosis,<br />
polyploidy, similarities and differences between mitosis and meiosis<br />
1,5<br />
Genetics: Mutations, solving genetic problems- complete, incomplete, co- 1,5<br />
3 dominance, inheritance of sex, inheritance of haemophilia and colourblindness.<br />
Genetic engineering –ethics and legislation<br />
Evolution – origin of idea about origins, evolution by natural selection, 1,5<br />
4 formation of new species, evidence for evolution
1.1.1 DNA<br />
1.1.2 1 – Waterstofbinding<br />
5 – Sitosien<br />
1.1.3 Nukleotied<br />
5<br />
HERSIENINGSANTWOORDE<br />
DNA en GENETIKA<br />
1.1.4 - DNA vorm twee identiese replikas van sigself<br />
- Tydens interfase/voor seldeling<br />
- Twee chromatiedes wat identies word gevorm<br />
- Die twee chromatiedes is identies aan die ouer<br />
1.1.5 <br />
DNA RNA<br />
1. Dubbel-string molekuul/gepaarde Enkel string molekuul/ongepaarde<br />
basisse<br />
basisse<br />
2. Bevat deoksiribose suiker Bevat ribose suiker<br />
3. Bevat stikstofbasis timien Bevat stikstofbasis urasiel<br />
4. A is eweredig aan T en G is Verskillende getalle van A, U, G en<br />
eweredig aan C<br />
C<br />
5. Langer Korter<br />
6. Heliksstruktuur Geen heliks<br />
1.2.1 Proefbuis 2<br />
1.2.2 Persentasie van A is nie dieselfde as T nie en die persentasie van C is nie<br />
dieselfde as G in proefbuis 2nie gevolglik geen basisparing<br />
OF<br />
Die persentasie van A en T en C en G is dieselfde in proefbuis 1<br />
gevolglik vind basisparing plaas<br />
Daarom bevat proefbuis 2 die enkelstring-virus<br />
DNA-molekuul
1.3.1<br />
1.3.2<br />
1.3.3<br />
1.3.4<br />
Nee<br />
Daar was meer as een persoon betrokke by die moord<br />
moontlik 2<br />
Verdagte 1<br />
Die DNA vingerafdruk van die vel wat onder die slagoffer se vingernael<br />
aangetref is pas die DNA vingerafdruk van verdagte 1<br />
6<br />
1.3.5 Nee<br />
1.3.6 - Die haar-/velweefsel kon by die misdaadtoneelneergesit gewees het<br />
OF<br />
- Die DNA van die velweefsel kon onder die slagoffer se vingernael<br />
gewees het voordat die moord gepleeg is<br />
OF<br />
- Die verdagte kon een van 'n identiese tweeling gewees het wat dieselfde<br />
DNA vingerafdruk het <br />
OF<br />
- Die monsters wat geneem is kon met ander in die laboratorium deurmekaargeraak het.<br />
1.3.7 Om misdadigers op te spoor sal makliker wees<br />
OF<br />
Dit skend die regte van mense wat moontlik nie hulle vingerafdrukke wil gee nie<br />
OF<br />
Dit sal die land te veel geld kos wat vir basiese behoeftes gebruik kon<br />
- word soos kos/behuising<br />
<br />
<br />
1.4.1 3<br />
1.4.2 ATG<br />
1.4.3 Dit bepaal die kode volgorde vir die aminosure<br />
wat die soort proteïen bepaal<br />
1.4.4(a) AUG<br />
(b)- tRNA tel spesifieke aminosure op<br />
- dis die antikodon wat pas by die kodon<br />
- daarom is die aminosure gerangskik volgens „n spesifieke volgorde gerangskik<br />
- om „n spesifieke polipeptiede/ proteïene te vorm<br />
1.4.5 - Foute/veranderinge mag plaasvind gedurende DNA<br />
replisering<br />
- Ekstra nukleotiedpaar mag bygevoeg word tot die<br />
volgorde<br />
- „n Nukleotiedpaar mag weggelaat or vervang word deur „n<br />
verskillende basis<br />
- verander die volgorde van basisse<br />
- veroorsaak „n verskillende proteïen met verskillende<br />
funksies van die oorspronklike proteïen.
1.5.1 CAA UAC ACC (in volgorde)<br />
1.5.2 Fenielalanien Valien Metionien (in volgorde)<br />
1.6.1 Translasie<br />
1.6.2 Ribosoom<br />
1.6.3 (a) Isoleusien<br />
(b) CAG /sitosien,adenien,guanien<br />
(c) Kodon<br />
(d) Het arginien in plaas van alanien/het verskillendeaminosure<br />
1.6.4 GTA<br />
1.7.1A - Chromosoom <br />
B - Sentromeer<br />
C - Chromatied <br />
D - Chiasma<br />
1.7.2 Oorkruising<br />
1.7.3 Meng van genetiese materiaal/variasie en gamete is verskillend van<br />
mekaar<br />
1.7.4<br />
<br />
<br />
Puntetoekenning:<br />
Chromosoom geteken<br />
Chromosoom het grys skakering en ongeskakeerde deel in die regte<br />
verhouding<br />
7
1.8.1 A - Dogterchromosoom /chromatiede<br />
B - Spindelvesel /spindel/spoelvesel/spoeddraad<br />
1.8.2 2<br />
1.8.3<br />
2<br />
1.8.4 Reduksie/halvering van chromosoomgetal/laat gametofiet<br />
vorm / hou chromosoomgetal van generasie tot generasie<br />
konstant / voorkom verdubbeling van chromosoomgetal tydens<br />
bevrugting.<br />
Dra by tot genetiese variasie<br />
Vorming van gamete<br />
1.8.5<br />
Mitose Meiose<br />
Vind plaas in somatiese selle Vind plaas in geslagsorgane<br />
Selkern vedeel een keer Selkern verdeel twee keer<br />
Twee dogterselle word gevorm Vier dogterselle word gevorm<br />
Dogterselle is identies aan mekaar en Dogterselle nie identies aan mekaarof<br />
aan die moedersel<br />
die moedersel nie<br />
Chromosoomgetal bly konstant Chromosoomgetal word gehalveer<br />
Chromosome enkel op die ewenaar Gedurende meiose 2 is die<br />
chromosome in homoloë pare met elk<br />
van elke paar aan weerskante van die<br />
ewenaarsvlak<br />
Oorkruising vind nie plaas nie Oorkruising vind plaas<br />
Sentromere verdeel Sentromeer verdeel nie tydens meiose<br />
1<br />
Dogterchromosome beweeg na Een chromosoom van elke homoloë<br />
teenoorgestelde pole.<br />
paar beweeg na teenoorsgestelde<br />
pole tydens meiose 1<br />
<br />
<br />
1.9.1 Poliploïede diere oorleef nie.<br />
1.9.2 Plante is geharder, groter en groei vinniger met groter blomme en vrugte.<br />
8
1.10.1<br />
P 1 fenotipe Rooi x wit<br />
genotipe RR x rr<br />
1.11.1<br />
1.11.2<br />
1.11.3<br />
Meiose<br />
G R x r <br />
Bevrugting OF<br />
F1 genotype Rr<br />
fenotipe rooi<br />
8<br />
25<br />
Ff<br />
%<br />
1.11.4 Individu B sal een dominante geen besit omdat hy/sy los oorlelle<br />
het en die ander geen moet resessief wees omdat hulle in staat is<br />
om „n nageslag met aangehegte oorlelle te produseer / die<br />
resessiewe kenmerk<br />
1.11.5 Twee aparte<br />
1.11.6 Die een is manlik en die ander een is vroulik<br />
Identiese tweelinge is identies in alle opsigte /of van dieselfde<br />
geslag<br />
1.11.7 Nee<br />
1.11.8 Omdat C en D aangehegte oorlelle het besit hulle slegs<br />
resessiewe gene en is daar dus geen dominante geen nie /geen<br />
vir los oorlelle om aan hulle nageslag oor te dra nie<br />
9<br />
gamete R R<br />
r Rr Rr<br />
r Rr Rr<br />
1 mark for correct<br />
gametes<br />
1 mark for correct<br />
genotypes
1.12.1 1 - Gg<br />
3 - Gg<br />
1.12.2 gg<br />
1.12.3 Ja<br />
1.12.4<br />
gg Gg<br />
Gg<br />
OF<br />
10<br />
gg<br />
(korrekte deursigtige (korrekte geskakeerde<br />
vorm) vorm)<br />
<br />
<br />
<br />
1.12.5 - Verstaan dat daar 'n 50% kans is om 'n normale kind te hê<br />
en 50% 'n kind met sistiese fibrose <br />
- gaan vir genetiese advies/berading<br />
- Verantwoordelikheid vir hulle besluit aanvaar/'n ingeligte besluit neem
1.13.1 vroulik<br />
11<br />
1.13.2 Die seks-/geslagschromosoom/23 ste paar het<br />
dieselfde grootte en vorm/ identies in voorkoms<br />
OF<br />
XX chromosome teenwoordig/twee X chromosome<br />
OF<br />
Geen Y chromosoom/geen XY chromosome<br />
1.13.3 47/ 46 + 1/23 pare + 1<br />
1.13.4 Down-sindroom/Trisomie 21<br />
1.14.1 (a) 13<br />
(b) 26<br />
1.14.2 Het 'n volledige stel chromosome/ Diploïede getal<br />
chromosome/<br />
volledige stel chromosome /26<br />
1.14.3 Hulle het dieselfde/identiese chromosome/genetiese materiaal/DNA<br />
vanaf die<br />
nukleus van die somatiese/liggaamsel versamel van dieselfde<br />
padda /X<br />
1.14.4<br />
Kloning<br />
1.14.5 (a) Ten gunste:<br />
- Vervaardig individue met gewenste kenmerke<br />
- Beter opbrengs<br />
- Weerstandig wees teen siektes<br />
- Die nageslag kan in 'n korter periode geproduseer word<br />
Bewaring van bedreigde spesies<br />
- Vervaardiging van liggaamsdele<br />
- Produseer nakomelinge vir organismes wat nie<br />
self kan voortplant nie<br />
(b) Nie ten gunste van:<br />
- Teenkanting teen die inmenging van<br />
God/ Opperwese se skepping/natuur<br />
- Verklein die geenpoel/verminder variasies<br />
- Gekloonde organismes kan ontwikkelings/<br />
morfologiese gebreke hê<br />
- Verminder genetiese variasie<br />
- Duur proses<br />
- Kan meer eksperimentele afval skep<br />
- Kan lei tot die doodmaak van klone<br />
om spaar liggaamsdele te kry<br />
- Wreedheid teenoor diere
1.51.1 AB<br />
12<br />
1.15.2 Verteenwoordig aparte/diskrete/verskillende entiteite /bloedgroepe/ eenhede<br />
OF<br />
Diskontinuevariasie<br />
OF<br />
Geen intermediêre/tussenstadiums<br />
1.15.3 Frekwensie van bloedgroepe in ʼn klein mens-bevolking<br />
Bloedgroep Persentasie<br />
AB<br />
5<br />
A 40<br />
B 10<br />
O 45<br />
Opskrif <br />
Kolomopskrifte<br />
Ry-opskrifte<br />
3 of 4 korrekte persentasies<br />
1 of 2 korrekte persentasies <br />
Teken van tabel<br />
116.1 Muis 2 - XY<br />
Muis 3 - XX<br />
1.16.2 50%<br />
1.16.3 Muis 2<br />
1.16.4 ʼn Kruising tussen muis 3 en muis 4 produseer nakomelinge met<br />
wit/resessiewe velkleur en wit velkleur sal slegs te voorskyn kom<br />
indien beide ouers ten minste een resessiewe geen bevat
1.17.1 Albert X h Y √<br />
Beatrice X H X h √<br />
Carol X h X h √<br />
Eckhart X h Y √<br />
Fiona X H X h √<br />
13<br />
1.17.2 25% √<br />
1.17.3 P1<br />
Genotipe – (Fiona) X H X h x (Fred) X h Y √<br />
Fenotipe- (draer) (hemofilies)<br />
Gametes X H<br />
X h<br />
X h X H X h<br />
X h X h<br />
Y X H Y X h Y<br />
F1 X h X h √ X h Y X H X h X H Y<br />
hemofilies hemofilies draer normale seun<br />
dogter seun dogter<br />
1 punt vir korrekte genotipe van Helen<br />
* Kans sal wees 1 uit 4 of 25% √<br />
1.18.1 Die geen vir krulhare is dominant en die dominante toestand kom<br />
na vore in of die homosigotiese- of die heterosigotiese toestand<br />
1.18.2<br />
<br />
<br />
<br />
Man vrou<br />
P1 Fenotipe Krulhare X Krulhare√<br />
Genotipe Hh X Hh√<br />
Meiose<br />
Gamete/G H, h X H, h√<br />
Bevrugting<br />
F1 Genotipe HH Hh Hh hh√<br />
Fenotipe Krulhare Steil hare<br />
1 punt vir noem van P1 en F1<br />
1 punt vir noem van meiose en bevrugting<br />
OF<br />
Gamete H h<br />
H HH Hh<br />
H Hh hh<br />
1punt vir korrekte gamete<br />
1 punt vir korrekte genotipes<br />
Indien ‘n ander simbool gebruik word sal candidate punte verbeur<br />
vir P1 en F1 genotipes
1.19.1 Kan moontlik minder newe-effekte hê<br />
Kan moontlik nie gekontamineer word nie/sal in natuurlike vorm wees<br />
Geen probleem vanuit godsdienstige oortuigings nie<br />
Kan op groot skaal geproduseer word/produseer vinniger<br />
Voorkom dat diere doodgemaak word<br />
1.19.2 2 Nie ten gunste van:<br />
- risiko vir menslike gesondheid<br />
- risiko vir die omgewing<br />
- risiko vir die gesondheid en welstand van ander organismes<br />
- inmenging met die natuur/God se skepping<br />
- kulturele onsensitiwiteit bv. teen die gebruik van varke en<br />
beeste<br />
14<br />
1.20.1 Hipotese – formuleer hipotese oor watter tipe vingerafdruk die mees algemeenste<br />
kan wees.<br />
Identifiseer afhanklike en onafhanklike veranderlikes<br />
Bepaal die grootte van die monster<br />
Leer hoe om verskillende vingerafdrukke korrek te identifiseer<br />
Sorg dat daar inkkussienkies en papier beskikbaar is om ‟n afdruk te neem<br />
Tyd en plek moet gereël word om afdrukke te neem<br />
Ontwerp ‟n tabel om die getal wat elke vingerafdruk het aan te toon.<br />
1.21.1 24:8 of 3:1<br />
1.21.2 Om betroubaarheid van resultate te verbeter OF verminder kanse om<br />
foute te maak
1.21.3<br />
Getal nakomelinge<br />
9<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
15<br />
Resultate van die aantal verskillende kleure/fenotipes<br />
in nakomelinge per broeipaar<br />
1 2 3 4<br />
Broeipare<br />
Swart<br />
Bruin<br />
LET WEL:<br />
Indien verkeerde soort grafiek getrek is:<br />
- punte sal verbeur word vir „korrekte soort grafiek‟ „trek van grafiek‟<br />
As die grafieke nie op dieselfde assetelsel geteken is nie:<br />
- merk slegs die eerste grafiek deur gebruik te maak van die kriteria<br />
wat gegee is kandidate verbeur 2 punte vir kolomme korrek<br />
geteken<br />
Puntetoekenning vir grafiek<br />
Korrekte soort grafiek 1<br />
Opskrif van grafiek 1<br />
Korrektebyskrif vir X-as 1<br />
Grafieke benoem/sleutel voorsien vir<br />
1<br />
twee grafieke<br />
Korrekte byskrif vir Y-as 1<br />
Geskikte skaal vir Y-as 1<br />
Teken van kolomme 1 punt vir een stel kolomme korrek<br />
getrek<br />
2 punte vir 2 tot 3 stelle kolomme<br />
korrek getrek<br />
3 punte vir al 4 stelle kolomme korrek<br />
getrek.
1.22 Manlik x Vroulik<br />
P1 genotipe XY x XX<br />
Meiose<br />
1.23.1 1:2:1<br />
1.23.2<br />
16<br />
Gamete X or Y X or X<br />
Bevrugting<br />
Gamete X Y<br />
X XX XY<br />
X XX XY<br />
F1 genotipe: XX, XY, XX, XY<br />
Fenotipe: Vroulik, manlik, Vroulik,<br />
manlik<br />
Hulle het „n 50% kans om „n dogter te hê.<br />
Die verhoudings van verskillende genotypes vir pelskleur by beeste<br />
WW RR<br />
RW
17<br />
Rubriek vir puntetoekenning - sirkelgrafiek<br />
Korrekte soort grafiek 1<br />
Opskrif 1<br />
Korrekte verhouding van sektore 1 punt vir algemene verhouding (sigwaarde)<br />
17<br />
1 punt vir korrekte verhoudings in sirkelgrafiek<br />
Byskrif/sleutel vir elke sektor 3 punte (1 punt vir korrekte byskrif)<br />
LW: Byskrifte RR en WW kan omgeruil wees<br />
1.23.3 Beide allele vir pelskleur is ewe dominanten daarom is beide<br />
onderskeibaar in die fenotipe<br />
OF<br />
Nie een van die allele vir rooi of wit kleur is<br />
dominant teenoor die ander nie<br />
en daarom word nie slegs een kleur onderskei nie/en nie in die fenotipe<br />
sigbaar nie/ albei kleure word apart op verskillende dele<br />
van dieselfde dier waargeneem<br />
*****************************
1.1.1 (a) Darwin<br />
18<br />
HERSIENING- ANTWOORDE<br />
EVOLUSIE<br />
- A.g.v. genetiese variasie in die kameelperdbevolking<br />
- Sekere kameelperde het langer nekke as ander<br />
- Omgewingsverandering/kompetisie vir hulpbronne het<br />
voorgekom<br />
- wat veroorsaak dat die kameelperde met korter nekke sterf<br />
- en dié met langer nekke oorleef<br />
- Dit is natuurlike seleksie/oorlewing van die mees geskikte<br />
- Die gene/genotipe vir langer nekke<br />
- word oorgedra na die volgende geslag waarvan meeste<br />
nou langer nekke besit<br />
1.1.1 (b) Lamarck<br />
- Alle kameelperde het oorspronklik kort nekke gehad<br />
- Kameelperde het dikwels gestrek/ hul nekke gebruik<br />
- om die blare van hoë bome te bereik<br />
- nekke word langer<br />
- Die lang nekke op die wyse verkry kan oorgedra word na die<br />
volgende nageslag /was oorgeërf<br />
1.1.2 Verworwe kenmerke word nie oorgeërf nie/ veroorsaak<br />
geen verandering in die DNA van die organisme se gamete<br />
(sperms of ova) nie<br />
1.2 .1 Wanneer „n geografiese versperring bv. berg, rivier of see<br />
„n subbevolking met vrugbare individue skei van die ouerbevolking<br />
1.2.2 (Minder) sade op die eiland beskikbaar / kompetisie om beskikbare<br />
sade/beskikbaarheid<br />
van verskillende soorte voedsel<br />
1.2.3<br />
- Daar is 'n groot mate van variasie tussen die vinke soos die verskillende vorms van<br />
die snawels<br />
- Op elke eiland het die vinke onder verskillende omgewingstoestandegeleef<br />
/verskillende voedselbronne gehad<br />
- Die vinke het natuurlike seleksie ondergaan<br />
- Slegs die vinke wat die beste aangepas was<br />
- om die soort voedsel wat beskikbaar is te kry, het oorleef<br />
- Voortdurende natuurlike seleksie op elke eiland oor baie generasies<br />
- het tot gevolg gehad dat elke eiland spesies het wat baie verskillend (genotipies en<br />
fenotipies) van mekaar is<br />
- Hierdie verskille het voorkom dat hulle kan inteel en het en het gelei tot die vorming<br />
van nuwe spesies<br />
- Dit word allopatriese spesievorming/adaptiewe radiasiegenoem
1.3.1 Spesiëring/Spesievorming/Spesiasie<br />
19<br />
1.3.2 - In diagram 1 was die konyne in staat om in te teel /geenvloei kan vrylik in<br />
die bevolking plaasvind<br />
- In diagram 2 is die twee bevolkings deur die rivier/geografies geskei<br />
- Twee bevolkings kan nie inteel/geen geenvloei<br />
- Binne-in elkeen van die twee aparte bevolkings was daar variasie<br />
- Elke groep ondergaan, onafhanklik natuurlike seleksie<br />
as gevolg van veranderde omgewingstoestande <br />
- Elke groep word genotipiesen fenotipies verskillend<br />
- In diagram 3 bestaan die geografiese skeiding nie meer nie<br />
- maar die twee bevolkings kan nie meer inteel nie/<br />
geenvloei vind nie plaas nie al kan hulle meng<br />
- As gevolg van die teenwoordigheid voorplantings- isoleringsmeganisme <br />
- Is hulle nou 2 verskillende spesies<br />
1.4.1 Lang wortels<br />
1.4.2 Natuurlike seleksie/oorlewing van die fikste<br />
1.4.3 - Daar is variasie in die lengte van wortels tuusen die kakti plante<br />
- die kakti met die lang wortels besit die gewenste kenmerk /is<br />
beter aangepas/ lang wortels absorbeer water van diep onder die grond<br />
- vir oorlewing onder droë/ongunstige toestande<br />
- meer van die kakti met lang wortels oorleef<br />
- meeste van die kakti met kort wortels sterf<br />
- meeste van die nakomelinge het lang wortels <br />
1.5.1 - Gedurende profase 1<br />
- oorkruising vind plaas<br />
- en genetiese materiaal word uitgeruil/rekombinasie vind plaas<br />
tussen chromatiedes van homoloë chromosome<br />
- wat verseker dat die gamete wat vorm verskillend is van mekaar<br />
- Gedurende metafase 1<br />
- Homoloë chromosome rangskik hulself ewekansig/<br />
onafhanklike sortering langs die ewenaar<br />
- wat verseker dat die gamete gevorm verskillend is van mekaar<br />
1.5.2 - Skielike ewekansige veranderinge<br />
- kom in die genetiese kode/gene/DNS(DNA) voor
1.5.3 - Groot aantal gamete geproduseer<br />
- Gamete verskil omdat hulle deur meiose gevorm is<br />
- ewekansige versmelting van gamete<br />
- daarom sal die nakomelinge wat geproduseer word<br />
- geneties verskillend wees<br />
1.6 - Die bevolking sal in twee groepe verdeel word<br />
- en elke groep sal aanpas by die nuwe omgewingsfaktore/<br />
ontwikkel apart en elke groep ondergaan onafhanklik<br />
natuurlike seleksie<br />
- elke groep mag genotipies <br />
- en fenotipiese verskillend ontwikkel<br />
- wat mag voorkom dat hulle kan inteel/raak<br />
ten opsigte van voortplanting geïsoleerd en vorm ʼn nuwe spesie<br />
1.7.1 - 'n Groot getal nakomelinge word gebore<br />
- Daar is baie variasies in n spesie<br />
- Van die groot getal nakomelinge oorleef slegs 'n klein aantal<br />
- Kenmerke word vanaf ouers na nakomelinge oorgeërf<br />
- Dieretelers kan selektief vir sekere kenmerke teel<br />
1.7.2<br />
20<br />
<br />
Lamarck Darwin<br />
1. Wet van gebruik en ongebruik 1. Wet van natuurlike seleksie<br />
2. Die verworwe kenmerk/e word na<br />
die volgende generasie oorgedra<br />
3. Organismes het 'n interne dryfkrag<br />
om te verander/ deterministies<br />
2. Inherente/aangebore genetiese<br />
kenmerke kan van ouers oorgeërf<br />
word<br />
3. Organismes het nie 'n interne<br />
dryfkrag om te verander<br />
nie/natuur kies die beste om te<br />
oorleef<br />
4. Individue verander 4. Bevolkings verander<br />
5. Geen uitwissing omdat organismes<br />
net better en better word en<br />
daarom oorleef<br />
5. Uitwissing omdat organismes nie<br />
kenmerke wat oorlewing benadeel<br />
kan hê<br />
1.8.1 - Daar was varaisie in die oer-eendbevolkings m.b.t. voete<br />
- Sekere oer-eende het vel wat tussen die tone vasgeheg was, besit<br />
- Soos voedsel skaarser geraak het /omgewing verander<br />
- Het kompitisie vir voedsel verhoog<br />
- Die eende wat vel wat vasgeheg is, tussen hul tone gehad het /<br />
gewensde kenmerk kon beter swem<br />
- Kon voedsel kry en het oorleef<br />
- Die eende wat geen vel wat geheg is, tussen die tone gehad het nie,<br />
kon nie goed swem<br />
- Het nie voedsel gekry en gesterf<br />
- Natuurlike seleksie het bevolkings van eende met gewebde<br />
voete laat evoleer
1.8.2(a) As jy organe of strukture herhaaldelik gebruik sal dit ontwikkel/<br />
organe en strukture wat nie gebruik word nie, verdwyn<br />
Verworwe kenmerke word oorgeërf <br />
<br />
(b) Verworwe kenmerke word nie oorgeërf nie /slegs kenmerke deur<br />
gene oorgedra, word oorgeërf<br />
<br />
<br />
<br />
1.9.1 Simpatriese spesiëring<br />
21<br />
1.9.2 Vind plaas wanneer „n nuwe spesie gevorm word in bevolkings wat nie fisies of<br />
geografies van mekaar geskei is niemaar wat wel reproduktief geïsoleerd is.<br />
1.9.3 Spesie-spesifieke hofmakery /gedragsafsondering<br />
1.9.4 Wyfievisse toon maat – voorkeure vir mannetjies met nuwe kleurpatrone. Hulle<br />
paar/teel dus meer met hierdie mannetjies as met mannethies wat ander<br />
kleurpatrone het.<br />
1.10.1 Spesievorming <br />
1.10.2 Die bevolking van spesies A verdeel in twee<br />
Die see vorm „n fisiese versperring<br />
Elke groep pas aan by die nuwe omgewingsfaktore<br />
Elke groep ondergaan onafhanklike natuurlike seleksie <br />
Ontwikkel afsonderlik<br />
Elke groep word genotipies <br />
en fenotipies verskillend <br />
Voorkom dat hulle kan inteel wanneer hul weer in kontak kom/word i.t.v.<br />
voortplanting geïsoleer wat lei tot die vorming van „n nuwe spesie
ANTWOORDE OP ADDISIONELE VRAE<br />
GENETIKA<br />
1.1 Onvolledige dominansie<br />
1.2 (a) RR/C R C R<br />
(b) RW /C R C W<br />
(c) WW/C W C W<br />
1.2<br />
<br />
1.2.2<br />
1.2.3<br />
1.2.1<br />
Vader Moeder<br />
P1/ouer fenotipe Normaal x Normaal<br />
Meiose<br />
genotipe X H Y x X H X h <br />
G/gamete X H , Y x X H , X h <br />
Gamete X<br />
Bevrugting OF<br />
H X h<br />
X H X H X H X H X h<br />
Y X H Y X h Y<br />
F1/nageslag<br />
genotipe X H X H , X H X h , X H Y , X h Y <br />
fenotipe 2 normale dogters, 1 normale seun, 1 seun met<br />
hemofilie<br />
25% kans /1 uit 4 ¼<br />
1 punt vir korrekte gamete<br />
1 punt vir korrekte genotipes<br />
Maks (6)<br />
Die man het net een X-chromosoom Y-chromosoom het nie die<br />
alleel vir hierdie eienskap nie <br />
OF<br />
As hy „h‟ gehad het, was hy 'n lyer, daarom moes hy „H‟ gehad<br />
het.
1.3.1<br />
1.3.2<br />
23<br />
Nadele van genetiese modifikasie<br />
Duur<br />
Kan moeilik wees vir arm mense om toegang te verkry <br />
Meng in met die natuur<br />
Immoreel/ons kan nie God speel nie<br />
Dominering van wêreldvoedselprodukte deur slegs 'n paar maatskappye <br />
Verlies aan biodiversiteit<br />
Potensiële gesondheidsimpakte<br />
Skending van natuurlike organisme se intrinsieke waarde(reg om onafhanklik te<br />
bestaan)<br />
Onseker van langtermyneffekte<br />
Gene uit transgenetiese organismes kan ontsnapen aan wilde organismes<br />
oorgedra word<br />
(Sien slegs eerste DRIE na) Enige 3<br />
Voordele van genetiese modifikasie<br />
Produksie van medikasie<br />
Produseer hulpbronne goedkoop<br />
Beheer peste met spesifieke gene wat by die oes gevoeg word<br />
Kies die beste gene om oeste te produseer, wat beter weerstand bied<br />
Gebruik spesifieke gene om oesopbrengs te vergroot/ voedselsekuriteit<br />
Kies gene om raklewe van plantprodukte te verhoog<br />
Kies gene wat die rypwording vertraag om in die vraag te voorsien<br />
Kies gene wat die rypwording vervroeg om in die vraag te voorsien<br />
Gebruik spesifieke gene om die voedingswaarde van voedsel te verbetervir<br />
beter gesondheid<br />
Verbeter die smaak van voedsel<br />
DNS/DNA en proteïene van transgeniese organisme sal onwaarskynlik probleme<br />
veroorsaak / Transgeniese organismes oorleef nie maklik in die natuur<br />
Produseer organisms wat besoedeling kan opruim<br />
Bedreigde spesies kan bewaar word <br />
Verhoog genetiese variasie<br />
(Sien slegs eerste DRIE na) Enige 3
Getal dogters<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
24<br />
Lengteverspreiding van graad 12-dogters<br />
1 2 3 4 5 6<br />
Lengte (cm)<br />
1.4.1 Rubriek vir die puntetoekenning van die grafiek<br />
Korrekte tipe grafiek 1<br />
Titel van grafiek 1<br />
Korrekte byskrif en eenheid vir X-as 1<br />
Korrekte byskrif vir Y-as 1<br />
Geskikte breedte kolomme 1<br />
Geskikte skaal vir Y-as 1<br />
Teken van kolomme 1: 1 tot 3 kolomme korrek gestip<br />
2: 4 tot 5 kolomme korrek gestip<br />
3: Al 6 kolomme korrek gestip<br />
LET WEL: As die verkeerde tipe grafiek gestip is, sal punte verbeur word vir:<br />
1.4.2<br />
1.4.3<br />
<br />
<br />
(5)<br />
(18)<br />
150-151 152-153 154-155 156-157 158-159 160+<br />
'Korrekte tipe grafiek' – 1 punt<br />
o 'Geskikte breedte en interval van kolomme – 1 punt (behalwe as kolomgrafiek<br />
geteken is)<br />
'Teken van kolomme' – 3 punte (behalwe as kolomgrafiek geteken is)<br />
As byskrifte omgekeer is: sal punte verbeur word vir:<br />
Regte opskrifte vir asse – 2 punte<br />
Teken van kolomme ‘- 3 punte<br />
Poligeniese oorerwing/poligenie<br />
(30)<br />
(24)<br />
Poligenies: Gene by verskillende/meervoudige lokusse<br />
Een geen: Geen by een lokus <br />
OF<br />
Poligenies: Het 'n reeks/veelvuldige /intermediêre fenotipes vir<br />
die eienskap/ deurlopende variasie/kontinu<br />
Een geen: Het kenmerkende fenotipiese eienskappe/eksakte<br />
/nie-deurlopende/afsonderlike/diskontinu variasie<br />
<br />
<br />
<br />
(14)<br />
(9)<br />
<br />
<br />
(2)<br />
(1)<br />
(2)
1.4.4<br />
1.5.1<br />
1.5.2<br />
25<br />
-Omgewingsfaktore /Voeding<br />
-Geslag<br />
-Ouderdom<br />
-Mediese kondisies <br />
(Sien slegs eerste TWEE na) Enige 2<br />
Proses waardeur die DNS/DNA van 'n persoon gekarteer word/<br />
DNS/DNA-volgorde van 'n individu word bepaal/stafiekode van<br />
DNA<br />
- Die beskuldigde is geïnkrimineer deur DNA bewyse by te toneel<br />
te laat/Omruil van monsters by die laboratories<br />
- Menslike fout tydens DNS/DNA-profielsamestellingsproses<br />
- Die beskuldigde het 'n identiese tweeling met die selfde DNA<br />
profiel<br />
- Die DNS/DNA bewyse van die beskuldige was op die toneel<br />
voor die daad gepleeg is.<br />
(Sien slegs eerste TWEE na) Enige 2 x 2<br />
1.6.1 - DNS/DNA-kodes vir 'n spesifieke proteïene/polipeptiede/<br />
volgorde van die aminosure<br />
- Een string word as templaat gebruik<br />
- Om bRNS/mRNA te vorm<br />
- DNA kan nie nukleus verlaat nie Enige 4<br />
1.6.2<br />
1.6.3<br />
GCC AUA GGA (in volgorde)<br />
Glisien Prolien Serien (in volgorde)<br />
(2)<br />
(14)<br />
(1)<br />
(4)<br />
(5)<br />
(4)<br />
(3)<br />
(3)<br />
(10)
1.7<br />
Oorkruising<br />
- Homoloë chromosome/bivalentes weerskante van ewenaar<br />
- Elke chromosoom het 2 chromatiedes<br />
- Chromatiede oorvleuel/oorkruis<br />
- Punte waar oorkruising plaasvind word chiasmata genoem<br />
- Genetiese materiaal word uitgeruil tussen nie-suster-chromatiedes<br />
- Na die oorkruisingsproses het chromosome gene van sy<br />
homoloë maat <br />
- Dit beteken dat elke gameet gevorm 'n mengsel van gene van<br />
moederskant en vaderskant sal hê<br />
- Gee variasie in gamete gevorm en ook die nageslag Maks<br />
Willekeurige rangskikking van chromosome by die ewenaar<br />
- Elke paar homoloë chromosome kan aan weerskante van die<br />
ewenaar van die spoel rangskik <br />
- Onafhanklik van wat die ander paar doen/onafhanklike rangskikking<br />
- Dit beteken dat gamete 'n verskillende aantal/mengsel van<br />
materiaal van moeder- en vader-chromosome sal hê <br />
26<br />
Maks<br />
Down se sindroom<br />
- In Meiose I verdeel die chromosoom paar 21 nie of<br />
- In Meiose II verdeel die chromatiede van chromosoom 21 nie /sentromeer<br />
verdeel nie<br />
- Word na verwys as nie-disjunksie/nie-verdeling<br />
- Een gameet sal 'n ekstra chromosome 21 hê /twee 21 chromosome hê<br />
- As hierdie gameet met 'n normale gameet versmelt /met 23 chromosome<br />
- Die sigoot gevorm sal 'n chromosoom-'paar' 21 met 3 chromosome hê<br />
in plaas van 2 /47 chromosomes- wat lei na Down sindroom<br />
Maks<br />
Poliploïdie<br />
- Gedurende meiose I <br />
- Is daar is 'n gebrek aan verdeling van ALLE homoloë chromosome/nie-<br />
deling/splitsing/ nie-disjunksie<br />
- Een gameet sal die diploïede stel chromosome erf<br />
- Wanneer 'n diploïede gameet deur 'n normale haploïede gameet bevrug word<br />
- Sal die sigoot/nageslag 3 stelle chromosome/triploïed hê<br />
- Op 'n soortgelyke wyse sal tetraploïede en ander poliploïede nageslag<br />
gevorm kan word Maks<br />
Voordele van poliploïdie in landbou<br />
- Vorm saadlose variasies van vrugte, soos waatlemoene/ piesangs/ party appels<br />
- Poliploidieselle is groter daarom is produkte groter soos blomme/ vrugte/ stoororgane<br />
- Onvrugbare plante raak vrugbaar, bv. Koring<br />
- Maak plant meer gesond/meer weerstandig teen siektes<br />
Maks<br />
Inhoud<br />
(5)<br />
(3)<br />
(4)<br />
(3)<br />
(2)<br />
(17)
1.8.1<br />
1.8.2<br />
1.8.3<br />
-<br />
EVOLUSIE<br />
27<br />
Meer/Minder donker peper-motte /ligte peper-motte oorleef in die<br />
besoedelde/onbesoedelde omgewing as in die onbesoedelde<br />
/besoedelde omgewing<br />
OF<br />
Geen verskil in die getal donker/ligte peper- motte wat in beide<br />
omgewings oorleef nie<br />
- Was nie 'n geslote stelsel nie so motte kon in en uit die omgewing<br />
vlieg/migrasie kon plaasvind<br />
- Die aantal roofdiere kon verskillend in beide besoedelde en<br />
onbesoedelde omgewings gewees het<br />
- Beide omgewings kon verskillend gewees het m.b.t. die plantegroei<br />
daarin gevind.<br />
- Beide omgewings kon verskillend gewees het m.b.t. die<br />
klimaatstoestande. <br />
- Menslike fout in versameling/tel/rekordering/geen herhalings<br />
(Sien slegs eerste DRIE na) Enige 3<br />
- Variasie in die motbevolking produseer donker en ligte vorms<br />
- Die donker motte is kamoefleer deur swart boomstamme/word nie<br />
maklik deur voëls/jagdiere raakgesien nie<br />
- Meer donker motte oorleef/reproduseer/ minder deur voëls geëet<br />
- Ligte motte is NIE gekamoefleer deur die swart boomstamme nie<br />
/maklik deur voëls raakgesien.<br />
- Minder ligte motte het oorleef/minder instaat om te<br />
reproduseer/meer deur voëls geëet<br />
1.9<br />
- Daar is variasie in „n bevolking<br />
- *Bevolkings in dieselfde gebied maar verdeel in<br />
verskillende groepe /geen geografiese hindernis<br />
- *Hulle verdeel in verskillende groepe/verskillende nis as<br />
gevolg van verrskillende gedragspatrone /<br />
voedingswyses/poliploïdie<br />
- Elke groep ondergaan natuurlike seleksie op onafhanklike<br />
wyseen ontwikkel verskillend<br />
- Genotipies en fenotipies<br />
- Geen vloei /voortplanting tussen die verskillende bevolkings<br />
vind nie plaas nie<br />
**********************************************************************************